كۆشكی سپی: ڕاگرتنی شەڕ لە لوبنان نزیكبۆتەوە

لە پشوەکانی نەورۆز روداوەکانی هاتوچۆ لە ئێران زۆر بوە و فەرماندەی گشتی هێزەکانی پۆلیسی وڵاتەکەش دەڵێت زیاتر لە 500 کەس لە روداوی پێکدادنی ئۆتۆمبێلدا گیانیان لەدەست داوە. ئەحمەدڕەزا رادان، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی پۆلیسی ئێران، رایگەیاند؛ 15ی ئەم مانگەوەوە و لە ماوەی 13 رۆژدا زیاتر لە 290 ملیۆن هاتوچۆی ئۆتۆمبێل لە رێگای نێوان شارەکانی وڵاتەکەدا تۆمار کراوە کە بەراورد بە ساڵانی رابردو بەرزبونەوەی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. بە وتەی رادان لە ماوەی ئەو 13 رۆژدا زیاتر لە 500 کەس بە روداوەکانی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە و هۆکاری زۆرینەی روداوەکانیشی بە تیژڕەوەیی لەقەڵەم داوە. پێشتر ئەحمەد شیرانی، سەرۆکی ناوەندی زانیاریی و کۆنتڕۆڵی هاتوچۆ لە ئێران رایگەیاندبوە کە لە سێ رۆژی سەرەتای پشوەکانی نەورۆز بەهۆی 111 روداوی هاتوچۆ، 125 کەس گیانیان لەدەستداوە و نزیکەی دوو هەزار و 895 کەس برینداربون. بە وتەی شیرانی ئامارەکانی روداوی هاتوچۆ لە ئێران زۆر مەترسیدارن و ئەمساڵ رێژەی گەشتەکانی تایبەت بە نەورۆز 12% بەراورد بە ساڵی رابردو زیادی کردوە کە پێدەچێت ئەوەش هۆکارێک بێت بۆ بەرزبونەوەی ژمارەی قوربانییانی روداوەکانی هاتوچۆ.  

کەنەدا قۆناغێکی دیکەی سزاکانی وڵاتەکەی دژی دامەزراوە و بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران راگەیاند و وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەش داوا لە دەسەڵاتی تاران دەکات توندوتیژیی دژی خۆپیشاندەران و ناڕەزایەتییەکان راگرێت. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئەمڕۆ دوشەممە لە بەیاننامەیەکدا دەیەمین پاکەیجی سزاکانی دژی دوو دامەزراوە و هەشت فەرماندەی ئەمنیی و سەربازیی کۆماری ئیسلامی ئێران ئاشکرا کرد. لە بەیاننامەی وەزارەتی دەروەی کەنەدا هاتوە: ژمارەیەک لە فەرماندەکانی سوپای پاسداران و هێزە ئەمنییەکان و پۆلیسی ئێران بەهۆی پێشێلکردنی بەرچاوی مافەکانی مرۆڤ خراونەتە قۆناغی دیەمی لیستی ئەو سزایانەی کە لە تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوەوە راگەیەنراوە. ئاماژە بەوە کراوە چەند بەرپرسێکی باڵای سەربازیی دیکەی کۆماری ئیسلامی بەهۆی دروستکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و موشەکی بالیستی خراونەتە لیستی سزاکانەوە. بە پێی بەیاننامەکەی وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا؛ دوو دامەزراوەی ئەو وڵاتەش کە دەستیان هەبوە لە چاودێریکردنی هێڵەکانی مۆبایل و ئینتەرنێت بە مەبەستی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان و پشتیوانی لە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی خراونەتە لیستی سزاکانەوە. هاوکات مێلانی جۆلی، وەزیری دەرەوەی کەنەدا لە وتارێکیدا وتی: داوا لە رژێمی ئێران دەکەین سەرکوتی بێبەزەییانەی خەڵک راگرێت و بە نیازپاکییەوە گوێ لە داواکارییەکانیان بگرێت. کەنەدا لەگەڵ سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی تا ئێستا 10 قۆناغی سزاکانی وڵاتەکەی دژی بەرپرسانی و دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی راگەیاندوە.

سەلاحەدین دەمیرتاش رایگەیاند، هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵات) لە مێژووی سیاسەتی تورکیادا، راستڕەوترین و دواکەتووترین بەرەیە و بووەتە هاوپەیمانی تالیبان. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە وتارێکدا ئاماژەی بە دۆخی هەڵبژاردن لە تورکیا کرد و وتی، " هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵات) لە مێژووی سیاسەتی تورکیادا، راستڕەوترین و دواکەتووترین بەرەیە و بۆ هاوپەیمانی تالیبان گۆڕاوە. ئەم هاوپەیمانێتیەی تالیبان، دەیەوێت لەسەدا ٥١ی دەنگەکان بەدەست بهێنێت و لە پەرلەمان قۆڕخ بکات." دەمیرتاش ئاماژەی بەوەکرد، وڵاتیان بەرەو وێرانەیەک برد. هیچ پرۆژەیەکی چارەسەریان نییە و ئەگەر تاوەکو ئێستاش بانگەشەی ئەوە دەکەن کە لە هەڵبژاردنەکاندا سەردەکەون، ئەمە کەموکورتی و بەرپرسیاری ئۆپۆزسیۆنە و دەڵێت، " پێویستە ئۆپۆزسیۆن هەموو هێزەکەی بۆ ئاوەدانکردنەوەی شارەکان، ئابوری، دیموکراسی، دادپەروەری، کشتوکاڵ، ئاژەڵداری، گەشتیاری پەروەردە و تەندروستی خەرج بکات. هەروەها دەبێت لە بەرامبەر هاوپەیمانی تالیباندا گەل ئاگادار بکاتەوە." لە بەشێکی دیکەی وتارەکەیدا دەمیرتاش ئاماژەی بەوەکرد، " دیارە کە هاوپەیمانی تالیبان، پرۆسەی بانگەشەی هەڵبژاردنەکان لەسەر بناغەی رەشکردنی بەرامبەر و ئۆپراسیۆنەکان بەڕێوە دەبات. دیارە کە لە بانگەشەکەدا هەدەپە وەک دوژمن پێناسەی بۆکراوە. هەدەپە پێویستە لە بەرامبەر ئەم دۆخە هۆشیار و وریا بێت و بە باشی سیاسەتی چارەسەری خۆی بۆ هەموو تورکیا روون بکاتەوە. جگە لەوە لە بەرەی ئۆپۆزسیۆنیش هەندێک لایەن هەدەپە وەک دوژمن دەبینن. ئەو کەسانە کە لە چوارچێوەی فاشیزم و نەژادپەرستی بیر دەکەنەوە، وەها دەزانن تورکیا موڵکی باوکیانە. ئەو لایەنانە کاتێک گوێیان لە وشەی 'کورد' دەبێت، موی گیانیان هەڵدەستێت و پێیان باشترە لەگەڵ ئەردۆغاندا بن. لە بری ئەوەی کوردێک هەڵبژێرن کە داوای دیموکراسی و ئاشتی دەکات، دەچن هاوپەیمانی تالیبان هەڵدەبژێرن کە تاوەکو ئێستاش نازانن، گەورەترین هەڵبژاردن لەدەست دەدەن. دەمیرتاش هەروەها بانگەوازی لە هاوڵاتیانی تورکیا کرد کە لە هەڵبژاردنەکاندا دوو رێگەیان هەیە، یان ئەفغانستان هەڵدەبژێرن یان سویسرا و وتی، " ئێوەی هاوڵاتی وڵامی ئەم پرسیارە دەدەنەوە، چونکە مۆرەکە لای ئێوەیە."

لە ئامارەکانی ئێراندا ئاشکرا دەبێت لە یەکساڵدا هەڵاوسانی ئابوریی بەشێوەیەکی بەرچاو بەرز دەبێتەوە و ئەوەش بە ژمارەیەکی پێوانەیی هەڵاوسان لە مێژوی 50 ساڵی وڵاتەکەدا لەقەڵەم دەدرێت. بانکی ناوەندیی ئێران ئەمڕۆ یەکشەممە ئامارەکانی مانگی رابردوی ئەو وڵاتەی بڵاو کردوە کە تا ئێستا هەڵاوسانی ئابوریی بەراورد بە هەمان مانگ لە ساڵی رابردودا 63.9% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. بە پێی ئامارەکانی بانکی ناوەندیی هەڵاوسانی ئابوریی لە 21 مانگی رابردو تا 22ی ئەم مانگە لە ئێران، هەڵاوسانی ئابوریی گەیشتوەتە 46.5% کە ئەوەش بەراورد بە هەمان ماوە لە ساڵی 2022دا هەڵاوسانی ئابوریی نزیکەی 70% بەرز بوەتەوە. ئاماژە بەوە کراوە لە مانگی ئازاری ئەم ساڵدا زۆرترین بەرزبونەوەی نرخی کاڵا و شتومەک لە بازاڕەکانی ئێران تۆمار کراوە و ئەوەش زیاترین هەڵاوسانی یەک مانگی، 50 ساڵی مێژوی وڵاتەکەی لێکەوتوەتەوە. هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لە کاتێکدا لە ئەمساڵدا بەهای تمەن نزمترین ئاستی بەرامبەر دۆلار و زۆربەی دراوەکانی جیهان تۆمار کرد و لە یەكشەممە (26/2/2023) بۆ یەكەمجار لە مێژودا بەهای یەك دۆلار لە ئێران گەیشتە 60 هەزار و 50 تمەن و ئەوەش بە ژمارەیەکی پێوانەیی دۆلار لەقەڵەم درا. دراوی تمەن نزیکەی 96%ی بەهاکەی لە بەرامبەر دراوی دۆلاردا لەدستداوە و ئەوەش وا دەکات بە بەردەوامیی هەڵاوسانی ئابوریی ئێران بەرز ببێتەوە.

هاوڵاتی لەدوای بڕیارەکەی فڕەنسا سەبارەت بە راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگەی بەندەری جەیهانی تورکیەوە، وەزیری نەوتی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە سەرۆکایەتی کۆبونەوەیەکی  لەگەڵ شاندی حکومەتی هەرێمی کوردستان کرد. بەگوێرەی راگەیەندراوێکی وەزارەتی نەوتی عێراق، لە کۆبوونەوەکەدا میکانزم و پێشهاتی نوێی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکرا، هاوکات  هەریەک لە حەیان عەبدولغەنی جێگری سەرۆک وەزیران بۆ کاروباری وزە و وەزیری نەوتی عێراق لەگەڵ شاندی حکومەتی هەرێم کۆبۆوە کە شاندەکە لە کەمال محەمەد وەزیری سامانە سروشتیەکان بەوەکالەت، ئومێد سەباح سەرۆکی دیوانی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، فارس عیسا نوێنەری حکومەتی هەرێم لە بەغدا پێکهاتبوو. هەر بەگوێرەی راگەیەندراوەکە، لە کۆبوونەوەکەدا میکانزم و پێشهاتی نوێی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان تاوتوێکرا، ئەمەش دوابەدوای بڕیارەکەی رۆژی پێنجشەممەی رابردوو 23ـی ئاداری 2023ـی دەستەی دادوەرانی ژووری بازرگانیی نێودەوڵەتی لە پاریس، سەبارەت بە لێکۆڵینەوە لە داوایەکی عێراق کە لە دژی تورکیا بەرزیکردبووە، بەهۆی سەرپێچیکردنی رێککەوتنی ساڵی 1973ـی هێڵی بۆڕیی عێراق و تورکیا، کە لە دەقەکەیدا هاتوو "پێویستە حکومەتی تورکیا، گوێڕایەڵی رێنماییەکانی لایەنی عێراقی بێت لەبارەی نەوتی خاوی هەناردەکراوی عێراق بۆ سەرجەم ناوەندەکانی کۆگاکردن و رۆیشتن و وێستگەی کۆتایی". هەروەها لە کۆبوونەوەکەدا بریکاری وەزارەتی نەوت بۆ کاروباری دەرهێنان و بریکاری وەزارەت بۆ کاروباری دابەشکردن، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای بە بازاڕکردن و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ئابووریی و یاسایی و بەڕێوەبەری نووسینگەی راگەیاندن و گەیاندنی حکومی و ژمارەیەک بەرپرسانی فەرمانگە پەیوەندارەکان ئامادەبوون. ئەمەش لە دوای ئەوە دێت، لە رۆژی رابردوو وەزارەتی نەوتی عێراق رایگەیاند، دۆسیەی هەناردەی نەوتی هەرێم بۆ تورکیا، لەلایەن دادگای نێودەوڵەتی لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا یەکلایی کراوەتەوە و کۆماری عێراق براوەیە و دادگای پاریس بە فەرمی رایگەیاند، تورکیا پێشێلکاری لە رێکەوتننامەی هێڵی بۆرییە نەوتەکانی عێراق کردووە. دواتر نوسینگەی گواستنەوەی نەوتی عێراقی نووسراوێکی ئاڕاستەی بەندەری جەیهان کرد بۆ راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم و تورکیاش بە بڕیارەکانی دادگای پاریس پابەندبوو. لەو بارەیەوە حکومەتی هەرێم رایگەیاند، بریاری دادگای فەرەنسی لە بەرژەوەندی حکومەتی عێراق دژی تورکیا، رێگر نابێت لە پەیوەندیەکانی نێوان هەرێم لەگەڵ حکومەتی بەغدا. وتیشی، "سەردانی بەغدا دەکەینەوە بۆ گفتوگۆ و چارەسەرکردنی بابەتەکانی پەیوەندیدار بەو پرسە".

گروپێکی چەکداریی عێراق هێرشەکانی سەر بنکەکانی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان و رۆژهەڵاتی سوریا لە ئەستۆ دەگرێت و بایدن لە نامەیەکدا دەڵێت: ئامادەکاریی دەکرێت بۆ هێرشی زیاتر دژی گروپە چەکدارەکانی ئێران لە عێراق و سوریا. گروپێکی چەکداریی بە ناوی (لوائـ غالیبون) لە بەیاننامەیەکدا ئەمڕۆ یەکشەممە هێرشەکانی رۆژی پێنجشەممەی رابردوی بۆسەر بنکەیەکی ئەمریکا لە رۆژئاوای کوردستان لە ئەستۆ گرتەوە و رایگەیاندوە؛ تا کشانەوەی ئەمریکا لە عێراق، بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا بە چەکی پێشکەوتو دەکەنە ئامانج. لە بەیاننامەکەدا ئاماژەی بەوە کراوە کە رۆژی پێنجشەممە 23ی ئەم مانگە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بنکەیەکی هێزەکانی ئەمریکا لە شاری رمێلان کە دەکەوێتە رۆژئاوای کوردستان کراوەتە ئامانج و بەهۆیەوە ژمارەیەک سەربازی ئەمریکا برینداربون. گومان دەکرێت ئەو گروپە کە خۆیان بە عێراقی لەقەڵەم داوە لە خاکی وڵاتەکەوە هێرشەکەیان دژی بنکەیەکی ئەمریکا لە رمێلان ئەنجام دابێت. لە لایەکی دیکەوە جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە نامەیەکدا بۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەکەی (کۆنگرێس) رایگەیاندوە سوپای پاسدارنی ئێران جموجۆلەکانی لە دژی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا زیاد کردوە و سێ بنکەی سەربازیی لە دێرزۆر و حەسەکە لە لایەن چەکدارانی سەر بەو سوپایەوە کراونەتە ئامانج. بایدن لەو نامەیەدا ئاماژەی بەوە کردوە کە چەکدارانی سەر بە سوپای پاسدارانی ئێران لە عێراق و سوریا هێرشیان کردوەتە سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆیە ئامادەی کاردانەوەی بەرفراوانتر و بەهێزترنن دژی سوپای پاسداران و چەکدارانی سەر بەو هێزەی کۆماری ئیسلامی. رۆژی پێنجشەممە و هەینی رابردو ژمارەیەک بنکەی سەربازیی هاوبەشی ئەمریکا و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە رۆژهەڵاتی دێرزۆر و هەرێمی جزیرە لە رۆژئاوای کوردستان کرانە ئامانج کە بە پێی دوایین زانیاریی کوژراوێک و پێنج برینداری لێکەوەتوەتەوە کە سەرجەمیان ئەمریکین.      

ئێران رایگەیاند ئەگەر ئەمریکا هێرش بکاتە سەر بنکەکانی لە سوریا کاردانەوەی توندیان دەبێت و ئەو وڵاتە دەیەوێت قەیرانەکانی ناوچەکە قوڵتر بکاتەوە. کەیوان خوسەرەوی، وتەبێژی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی ئێران ئەمڕۆ شەممە رایگەیاند؛ هێرشەکانی رۆژی پێنجشەممەی رابردو بۆسەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە سوریا پەیوەندییان بە کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە نەبوە. خەسرەوی وتویەتی: ئەگەر هەر بنکەیەکی سەربازیی ئێران کە بە مەبەستی راوێژ و لەسەر داوای سوریا لە خاکی ئەو وڵاتەن بکرێنە ئامانج، ئێران کاردانەوەی بەپەلەی دەبێت و بەرپەرچی هێرشەکان دەداتەوە. بە وتەی ئەو: ئەمریکا بە مەبەستی دروستکردنی قەیران بانگەشەی ئەوە دەکات کە ئێران دەستی لەو هێرشانەدا هەبوە . وتەکانی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی ئێران دوای ئەوە هات کە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لەسەر هێرش کردنە سەر بنکە سەربازییەکانی وڵاتەکەی لە رۆژهەڵاتی سوریا هۆشداریی دا و رایگەیاند خوازیاری پێکدادان لەگەل ئێران نین بەڵام هەر هێرشێک بۆسەر هاوڵاتییانی و سەربازانی ئەمریکا بە توندترین شێوە وەڵام دەدەنەوە.  

لە ئاماری پێشلکارییەکانی یەک ساڵ لە ئێران ئاشکرابوە لانیکەم 182 بەلوچ لە 23 زیندانی ئەو وڵاتە لەسێدارە دراون. پێگەی (حال ڤش) تایبەت بە بڵاوکردنەوەی هەواڵ و زانیارییەکانی نەتەوەی بەلوچ لە ئێران ئاشکرای کردوە لە ساڵێک و لە 21 ئازاری ساڵی رابردو تا ئێستا 628 بەلوچ لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان لە باشوری رۆژهەڵاتی وڵاتەکە بەهۆی پێشلکارییەکانی مافەکانی مرۆڤەوە گیانیان لەدەستداوە. لە ئامارەکانی ئەو پێگەیەدا ئاماژە بەوە کراوە لە ماوەی ئەو ساڵەدا جگە لە سێدراە لانیکەم 167 هاوڵاتیی بەلوچ بە تەقەی هێزە ئەمنییەکان گیانیان لەدەستداوە و 82 کاسبکاری گواستنەوەی سوتەمەنەی لە لایەن پاسەوانانی سنور کوژراون و 76 کەسیش بەهۆی تەقەی کەسانی نەناسراو و 121 کەس لە (هەینی خوێناویی زاهیدان) کوژراون. بە پێی زانیارییەکان لە ماوەی ئەو یەک ساڵەدا 182 بەلوچ لەسێدارە دراون کە تۆمەتی (81%)یان بازرگانیی بە ماددەی هۆشبەرەوە بوە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە یەکەم هەینی خۆپیشاندانی شاری زاهیدان 121 بەلوچ کوژراون و زیاتر لە 24 هەینی دیکە لە شاری زاهیدان خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی بەڕێوەچوە و بە گشتی لەو ناڕەزایەتییانەدا 138 بەلوچ کوژراون. پارێزگای سیستان و بەلوچستان بە هەژارترین پارێزگای ئێران لە کۆی 31 پارێزگای ئەو وڵاتە ئەژمار دەکرێت و ژمارەیەکی زۆری کاسبکاران و گەنجانان ناچارن بۆ دابینکردنی بژێوی کاری گواستنەوەی سوتەمەنی و کاڵا لە نێوان ئێران و ئەفغانستان و پاکستاندا بکەن.  

سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند نایانەوێت هێزەکانیان لە سوریا روبەڕوی پێکدادان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران سوریا ببنەوە بەڵام وەڵامی توندی ئەو چەکدارانی سەر بە ئێران دەدەنەوە. جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لە لێدوانێکدا سەبارەت بە هێرشە ئاسامنییەکەی ئەمریکا بۆسەر چەکدارانی سەر بە ئێران لە سوریا کە 19 کەسی تێدا کوژرا،وتی: ئەو هێرشە کاردانەوە هێزی سەربازیی وڵاتەکەمان بو بەرامبەر ئەو پەلامارانەی چەکدارانی نزیک لە ئێران لە دێرزۆر کردیانە سەر هاوپەیمانانی نێودەوڵەتیی جەنگ لە دژی رێکخراوی داعش. بایدن وتیشی: ئەگەرچی هەر کەسێک بیەوێت زیان بە هاوڵاتییانی ئەمریکا بگەیەنێت بە توندیی وەڵام دەدرێتەوە بەڵام نامانەوێت پێکدادان لە نێوان هێزەکانی ئەمریکا و ئێران لە سوریا روبدات. لێدوانی بایدن لە کاتێکدایە، هێزەکانی سوریای دیموکرات(هەسەدە) لە بەیاننامەیەکدا ئاشکرای کردوە؛ لە ناوچەکانی رۆژهەڵاتی دێرزۆر لە سوریا بە درۆن و تۆپ هێرش کراوەتە سەر دوو بنکەی هاوبەشی هێزەکانی هاوپەیمانی دژی داعش و هەسەدە، کە بەهۆیەوە هاوڵاتییەکی ئەمریکی کوژراوە و پێنج سەربازی ئەو وڵاتەش برینداربون. هەسەدە لە بەیاننامەکەیدا ئاماژەی بەوە کردوە ئەو چەکدارانەی هێرشەکانیان ئەنجام داوە لە لایەن رژێمی سوریاوە پشتیوانیان لێدەکرێت و جەختی لەوەش کردوەتەوە کار و چالاکییە هاوبەشەکانی هێزەکانیان لەگەڵ ئەمریکا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتیی جەنگ لە دژی رێکخراوی داعش بەردەوام دەبێت. پێت رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاندوە؛ سەرەڕای ئەو دوو هێرشە چەند هێرشێکی دیکە لە رۆژهەڵاتی سوریا کراوەتە سەر هێزەکانی ئەمریکا بەڵام زیانی گیانیی لێنەکەوتوەتەوە. سەرچاوەیەکی پنتاگۆن ئاشکرای کردوە سەرجەم ئەو پێنج سەربازەی ئەمریکا کە لە هێرشەکانی  دێرزۆر برینداربون رەوانەی نەخۆشخانەی لەندستول لە ئەڵمانیا کراون.  

کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوپەیمانی گەل کە پێدەچێت هەدەپەش دەنگی پێبدات رایگەیاند، نوێنەرایەتی هەموو گەلانی تورکیا دەکەن و وتی، " قین و تووڕەیی لەدڵمان دەردەهێنین." کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوپەیمانی گەل بۆ پۆستی سەرۆکایەتی تورکیا و سەرۆکی گشتی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)، لە شاری مەلەتی لەنێو لایەنگرانیدا قسەی کرد. کلجدارئۆغلۆ ئاماژەی بەوەکرد کە لەئێستا بەدواوە، پێکەوە دەبن و وتی، " قین و تووڕەیی لەدڵمان دەردەهێنین. پێکەوە و بە برایەتی لەم وڵاتەدا دەژین. دەبینن کە هەموومان لە ئاسایش و ئارامیدا دەبین." کاندیدەکەی هاوپەیمانی گەل باسی ئەوەشی کرد کە لە سەردەمی سەرۆکایەتی ئەودا، برایەتی، یەکسانی، یەکێتی مسۆگەر دەکرێت. گۆڕەپانی سیاسەتێکی باش دروست دەکەن. بە باشی رکابەرایەتی دەکەن، دەست بۆ خراپەکاری نابەن و ئاماژەی بەوەکرد، " ئێمە بۆ کورسی دەسەڵات، تووڕەیی و قین کار ناکەین. هەوڵی بەرەکەت، خۆشەویستی و لە ئامێزگرتن دەدەین." لە کاتێکدا کە کەمتر لە ٥٠ رۆژ بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا ماوە، کە بڕیارە ١٤ی ئایار بەڕێوە بچێت، لە ئێستاوە، لایەنە سیاسیەکان دەستیان بۆ ئامادەکاریەکان بۆ بانگەشەی هەڵبژاردن کردووە. لە ئێستادا، پارتە سیاسیەکان، بەرەکانیان دیاری کردووە و لە دوایین پێشهاتدا، هاوپەیمانی رەنج و ئازادی (هەدەپە و هاوپەیمانەکانی) رایانگەیاند کە کاندیدیان بۆ پۆستی سەرۆکایەتی نابێت. هەرچەندە هاوپەیمانێتیەکە ئاشکرای نەکردووە کە دەنگ بە کلچدارئۆغلۆ دەدەن یان نا؟ بەڵام بەگوێرەی قسەکانی بەرپرسانی هەدەپە، ئامانجیان لەسەرلادانی ئەردۆغانە لە پۆستی سەرۆکایەتی و بەگوێرەی بۆچوونی چاودێران، بۆ ئەم ئامانجە هەدەپە یەک رێگەی لەبەردەمدایە، ئەویش دەنگدانە بە کلچدارئۆغلۆ. هەرچەندە تاوەکو ئیستا هیچ رێککەوتنێکی فەرمی لەنێوان هەدەپە و کلجدارئۆغلۆدا واژۆ نەکراوە، بەڵام دوای کۆبونەوەی ٢٠ی مانگ لەنێوان کلچدارئۆغلۆ و میدحاد سانجار و پەروین بوڵدان هاوسەرۆکانی هەدەپە، درکەوت کە لە ئاستێکی باڵادا لێکتێگەیشتن لەنێوانیاندا هەیە. بەهۆی ئەوەی، دوای کۆبونەوەکە، کلچدارئۆغلۆ بە روونی باسی چارەسەری پرسی کورد و هەڵگرتنی قەدەغەی لەسەر زمانی کوردی و هەڵوەشاندنی یاسای قەیوم کرد کە داواکاری سەرەکی هەدەپەن.

رێككەوتنی سعودیەو ئێران .. رێككەوتنێك لەبەرژەوەندیی ئەمریكا نووسینی: مایكل مەكفۆڵ و عەباس میلانی تووێژەرانی زانكۆی ستانفۆرد وەرگێڕانی: هاوڵاتى   رێككەوتنی چین و سعودیەو ئێران چۆن دەتوانێت خزمەت بەبەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بكات؟ پەكین و مۆسكۆو رەخنەگرانی سیاسەتەكانی ئیدارەی بایدن لەواشنتۆن ئەم رێككەوتنە بەپاشەكشەیەك بۆ كاریگەری و پێگەی ئەمریكا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرتاسەری جیهان دەزانن. بەڵام ئەگەر كەمێك قووڵتر سەیر بكەین، بۆمان دەردەكەوێت كە نەك تەنها ئاسمانی سەر واشنتۆن وێران نەبووە؛  بەپێچەوانەوە كاریگەرییە ئەرێنییەكانی ئەم رێككەوتنە بۆ واشنتۆن لەكورتخایەن و درێژخایەندا زیاترە لەدەرئەنجامە نەرێنییەكانی. كاتێك كەكۆی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لەبەرچاو دەگرین، ئەم رێككەوتنە یارمەتیدەرە بۆ پێشخستنی چەند ئامانجێكی ئەمنی ئەمریكا لەناوچەكەداو تەنانەت لەدرێژخایەندا دەتوانێت بێزاركەر بێت بۆ ئامانجەكانی چین. خاڵی یەكەم و گرنگتر ئەوەیە كەدەستپێكردنەوەی پەیوەندییەكانی تاران و ریاز دەتوانێت ئاگربەست لەیەمەن بەهێزتر بكات. تائێران رازی نەبوو پاڵپشتی حوسییەكان و هێرشەكانیان بۆ سەر سعودیە رابگرێت، ریاز رازی نەبوو پەیوەندییەكانی لەگەڵ تاران دەستپێبكاتەوە. ئەمە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاو بۆ یەمەن و دیموكراتەكانی ئێران باشە.  ئەمریكا دەیەوێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاستێكی سەقامگیرتر بێت و رێككەوتنە نوێیەكە هەنگاوێكی ئەرێنییە بەو ئاراستەیە. بێگومان نابێت كەس ئەو وەهمەی هەبێت كەدەستپێكردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەكان، كۆتایی بەهەموو ململانێكانی ئێران و سعودیە دەهێنێت.  ئەم رێككەوتنە هەنگاوێكی ئەرێنی و پێویستە؛  بەڵام هەنگاوێكی بچووكیشە كەدەتوانرێت بەئاسانی تێپەڕێنرێت. بەڵام پەیوەندییەكی باشترو زیاتر لەنێوان تاران و ریاز دەتوانێت پێش بەململانێی گەورەتر بگرێت و ئەمەش لەبەرژەوەندی نەتەوەیی ئەمریكایە. دووەم: پێویستە بزانرێت ئایا سوودەكانی ئەم رێككەوتنە بۆ ئێران دەگۆڕێت بۆ دەستكەوتی درێژخایەن یان نا؟  تائێستاش ئێران و خواستە ئەتۆمییەكانی وەك هەڕەشەیەكی ئەمنی سەیردەكرێن و رێككەوتنی ئەم دواییە هیچ گۆڕانكارییەك لەم دۆخە ناكات. ئاستی بێمتمانەیی نێوان سعودیەو ئێران هێشتا بەرزە.  ئەگەر ئەم رێككەوتنە لەیەكتر بكەوێت، ئەگەری ئەوە زیاترە كەئێران تاوانبار بكرێت، تەنانەت لەلایەن چینیشەوە. سێیەم: تێڕوانینێكی هەڵەیە ئەگەر ئەم رێككەوتنە بەزیانێكی درێژخایەن بۆ دیپلۆماسیەتی ئەمریكا بزانین. ئەمریكا نابێت هەوڵی سنوورداركردنی دەسەڵاتی چین لەهیچ بوارێكدا لەهەر شوێنێكی جیهان بدات، پێویستیش ناكات ئەم كارە بكرێت. ئەمە ئەو هەڵەیە بوو كەواشنتۆن لەكاتی شەڕی سارد دژی یەكێتی سۆڤیەت كردی و لەتاڵاوەكانی وەك جەنگی ڤێتنام و پشتیوانیكردنی یاخیبووانی ئەنگۆلادا گیریخوارد. ئاخر ئەمریكا ئیتر سەرچاوەی پێویستی بۆ پەیڕەوكردنی سیاسەتی رێگریكردن لەهەموو جیهاندا نییە.  بەڵكو پێویستە روو لەڕێگری هەڵبژێردراوی چین بكات. رێككەوتنی سعودیەو ئێران یەكێكە لەو نموونانەی كەواشنتۆن پێویست ناكات وزەی خۆی بۆ لاوازكردن خەرج بكات.  لەهەندێك كاتدا دیپلۆماسی چینی لانیكەم دەتوانێت تەواوكەری بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا بێت و ئەم رێككەوتنە نموونەی ئەوەشە. سەرۆكی چین ئێستا هاوبەشێكە لەشانی بەرپرسیارێتی پاراستنی ئاشتی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەمە كارێكی ئاسان نییە؛ وەك چۆن ئەمریكاش لەماوەی دەیان ساڵدا دركی بەم راستییە كردووە. رێككەوتنی نوێ دەتوانێت بەئاسانی شكست بهێنێت. بەیاننامە هاوبەشەكەی پەكین هیچ شتێكی روون باس لەوەناكات كە لایەنەكانی رێككەوتنەكە چۆن كاردانەوەیان دەبێت بەرامبەر بەپێشێلكارییەكانی یان هەڵسوكەوتی پێچەوانە.  دیپلۆماتكارانی چینی چۆن كاردانەوەیان دەبێت بەرامبەر بەپێكدادانی سەربازی نێوان هێزەكانی سعودیەو هێزەكانی سەر بەئێران لەیەمەن یان بەرامبەر بەهێرشێكی تیرۆریستی لەیەكێك لەو دوو وڵاتە كەپەنجەی تاوانباركردن بۆ لایەنی بەرامبەر رابكێشێت؟ یان رێوشوێنە نوێیەكانی ئیسرائیل بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران چیە؟ ئەگەر بەناچاری جارێكی تر گرژییەكانی نێوان ئێران و سعودیە هەڵگیرسێنەوە، ئایا چین دەتوانێت بەزۆر پێشكەوتنێكی دیپلۆماسی بكات بەبێ ئەوەی خۆی بخزێنێتە ناو سیاسەتی ئاڵۆزی ناوچەكەوە؟ لەم قومارە مەترسیدارەدا، هەر سازشێك لەلایەن پەكینەوە سنوورەكانی وەك زلهێزێكی گەورە ئاشكرا دەكات. چوارەم: نابێت زیادەڕەوی لەدەرئەنجامە نەرێنییەكانی ئەم رێككەوتنە بكەین بۆ پەیوەندییەكانی ئەمریكاو سعودیە.  سعودییەكان بۆ ساڵانی داهاتوو، ئەگەر دەیان ساڵ نەبێت، بەردەوام دەبن لەپشتبەستن بەئەمریكا بۆ ئاسایشی خۆیان؛  لەهەمان كاتدا بەقووڵی لەگەڵ ئابووری ئەمریكادا تێكەڵ بوون. لەمانگی ئازاردا سعودییەكان یەكێك لەگەورەترین داواكارییەكانی بۆینگیان بەخشییە كۆمپانیای بۆینگ كە تائێستا بۆ فڕۆكە دروستكراون، كە كۆشكی سپی بەگەوهەر وەسفی كردووە.  هەروەها سعودییەكان پێویستیان بەئەمریكایە بۆ باشتركردنی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل.

هاوڵاتی بەڕێوبەرایەتی نەهێشتنی تاوانی بەسڕە ئەمڕۆ هەینی ڕایگەیاند 95سوڵکەریان لە بەسڕە دەستگیر کردووە کە خەڵکی پارێزگاکانی هەرێمی کوردستانن. بەڕێوبەرایەتی نەهێشتنی تاوانی بەسڕە لە ڕاگەیەندراوێکدا وتی لەو 95 سواڵکەرە ،50یان منداڵ و 30ژن و 15پیاوبوون کە بۆ سواڵکردن ڕوییان لە بەسڕە کردووەو لە چوارچێوەی فەرمانەکانی وەزارەتی ناوخۆ دەستگیرکراون. لە بەشێکی دیکەی ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە، ئەو کەسانە لەناو هۆتێلەکاندا ژیاون و دوای دەستگیرکردنیان بە بڕیاری دادگا ڕاگیراون بە پێی ماددەی پێنجی یاسای بازرگانیکردن بە مرۆڤ. ئەمەشلەکاتێکدایە 28ی2 ئەمساڵ لە پارێزگای هەولێر بەشی پۆلیسی رێككاری سەر بە بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای هەولێر70 سواڵکەریان دەستگیركرد کە لە چێشتخانەکان و ترافیكلایت و شوێنە گشتییەكان ببوونە مایەی بێزاری بۆ هاووڵاتیان.  

هاوڵاتی روانگه‌ی سووری بۆ مافه‌كانی مرۆڤ، بڵاویكرده‌وه‌، له‌ پارێزگای حه‌له‌ب شه‌ڕ و پێكدادان له‌ نێوان سوپای سووریا و ده‌سته‌ی ئازادكردنی شام روویدا، بووه‌ هۆی كوژرانی 10 كه‌س. رۆژی هەینی، 24ـی ئاداری 2023، سەرچاوە خۆجێیەکانی سووریا بڵاویانکردەوە، لە ئەنجامی پێکدادانەکاندا، پێنج چەکداری دەستەی تەحریری شام و پێنج سەربازی سوپای سووریا کوژراون. روانگه‌ی سووری بۆ مافه‌كانی مرۆڤ، له‌میانه‌ی راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌كات، ده‌سته‌ی ئازادكردنی شام، له‌ رۆژئاوای حه‌له‌ب، هێرشیكردووه‌ته‌ سه‌ر میحوه‌ری فه‌وجی 46 سوپای سووریا، له‌ئه‌نجامدا، پێنج سه‌ربازی سووری و پێنج چه‌كداری ئازادكردنی شام كوژران. روانگه‌ ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد، له‌ شه‌ڕو پێكدادانه‌كه‌ ده‌سته‌ی ئازادكردنی رشام 10 چه‌كداری برینداربوو، هه‌روه‌ها شه‌ش سه‌ربازی سوپای سووریاش برینداربوون. هه‌روه‌ها له‌ كاردانه‌وه‌ی ئه‌و هێرشه‌دا، سوپای سووریا لادێكانی رۆژئاوای حه‌له‌بیان تۆپباران كرد، كه‌بووه‌ هۆی برینداربوونی خه‌لكی سڤیل. گرووپە چەکدارەکە کە لەلایەن ئەندامانی پێشووی قاعیدە لە سووریا سەرکردایەتی دەکرێت، بە هاوبەشی لەگەڵ گرووپە چەکدارەکانی دیکەی ئۆپۆزیسیۆن نزیکەی نیوەی پارێزگای ئیدلبیان لە باکووری رۆژئاوای سووریا و ناوچەکانی دیکەی هاوسنوور لەگەڵ پارێزگاکانی حەلەب، حەما و لازقییەیان بەدەستەوەیە.  

ئیلاهە تەوەکۆلیان، ئەو کچەی چوار رۆژ دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە ناڕەزایەتییەکانی شاری مەشهد لە ئێران لە ناڕەزایەتییەکاندا چاوی بە گوللـەی ساچمەی نابینا کرا دەڵێت: ناچارم بەهۆی هەوکردنی ئەو چاوەم و سەرم کە گوللـەی ساچمەی بەرکەوتوە و بوەتە هێمای ستەم و زۆرداریی و خەیانەت، بە نەشتەرگەریی هەستیار گوللـەکان دەربهێنن. ئیلاهە کە لە وڵاتی ئیتاڵیا ئامادەکاریی دەکرێت بۆ دەرهێنانی گوللـەی ساچمەی لە چاوی و ناوسەر، لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا دەڵێت: ئەوانەی بێدەنگن لە ئاست ئەو ستەمەی لە لە رۆڵەکانیان دەکرێت خەیانەت دەکەن و منیش ئەمڕۆ ناچارم بە قبوڵکردنی مەترسیی گیانلەدەستانم هێمای سەتمکار و هێمای خەیانەتی لە سەرم و چاوم دەرهێنم. ئەو خانمە دەڵێت؛ من بۆیە زیندوم و ئامادەم بە ئەنجامدان ئەو نەشتەرگرییە چونکە دەمەوێت هێما و ئاماژەکانی خەیانەت و ستەمکاریی ئاشکرا بێت. بە وتەی پزیشکان دوای ئەوەی یەکێک لە چاوەکانی ئیلاهە بەهۆی گوللـەی ساچمەیی بریندارکراوە چەند نەشتەرگەرییەکی هەستیار کراوە و سەرەڕای ئەوەی چاوی نابینا بوە گوللـەکان بە تەواوەتیی دەرنەهاتون و بوەتە هۆی هەوکردنی و تەنانەت مەترسیی ئەوە هەیە کە هەوکردنەکە بۆ مێشک بگوازرێتەوە و بۆیە بڕیاردراوە لە چەند نەشتەرگرییەکی هەستیاردا ئەو گوللانە دەربهێنرین. بە پێی ئامارەکان لانیکەم 570 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەهۆی گوللـەی ساچمەیی هێزە ئەمنییەکان، چاوێک یان هەر دوو چاویان لەدەستداوە و پزیشکان لە قۆناغی یەکەمدا هەوڵ ئەدەن سەرەڕای نابینابون ئەو چاوانە دەرنەهێنن بەڵام دەرکەوتوە ئەو گوللـە ساچمەییانە بوەتە هۆی هەوکردن لە جەستەی زۆربەی بریندارەکاندا.  

هاوڵاتی سەلاحەدین دەمیرتاش رایگەیاند، "پارتی چەپی سەوز داوای ١٠٠ کورسی پەرلەمانمان لێدەکات." سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە رایگەیاند، ئامانجیان ئەوەیە لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیدا ١٠٠ کورسی پەرلەمان بەدەست بهێنن. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، لە تویتێکدا نووسیویەتی، " هاوڕێیان، پارتی چەپی سەوز ١٠٠ کورسی پەرلەمانمان لێ داوا دەکات. ئێوە چی دەڵێن؟ ئایا ئامادەن بۆ ١٠٠ کورسی؟ واتە ١٠٠ کورسی پەرلەمان بۆ پارتی چەپی سەوز دەبێت." پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە)، بەهۆی ئەوەی ئەگەرێکی زۆر هەیە، لەلایەن حکومەتی تورکیاوە، بە تۆمەتی هاوکاریکردنی پەکەکە دابخرێت، بڕیاریداوە کە لە رێگەی پارتی چەپی سەوزەوە، بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا بکات.