كۆشكی سپی: ڕاگرتنی شەڕ لە لوبنان نزیكبۆتەوە

لە 13 بانکی ئێران هەشت ملیارد دۆلار زیان تۆمار دەکرێت و لە ئامارەکانیش ئاشکرابوە کشانەوەی پارە لە بانکەکان زیادی کردوە. ناوەندی (کۆدال) لە ئێران بڵاوی کردەوە لە کۆی 29 بانکی چالاکی وڵاتەکە 13 بانک، زیانی زیاتر لە 366 تریلیۆن تمەن-یان تۆمار کردوە کە چوار هێندەی ئەو پارە کاغەزەیە کە ئێستا بەدەست دانیشتوانی وڵاتەکەوەیە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە کۆی زیانی ئەو بانکانە تەنها لە نۆ مانگدا 47 تریلیۆن تمەن بوە و تا ناوەڕاستی ئەم مانگە زیانەکان گەیشتوەتە 100 تریلیۆن تمەن. زیاترین کۆی زیان لە لاین بانکی (پارسیان) تۆمار کاوە و بەراورد بە ساڵی رابردو کۆی زیانەکانی 147% زیادی کردوە. لەو ئامارانەدا تەنها دوو بانکی (میللەت) و (پاسارگارد) قازانجی بەرچاویان تۆمار کردوە. کۆ زیانی ئەو 13 بانکە کە بە دۆلار دەکاتە زیاتر لە هەشت ملیارد و 52 هەزار دۆلار لە کاتێکدایە کە کۆی زیانە بانکییەکانی ساڵی 2019 لە وڵاتەکە گەیشتوەتە یەک ملیۆن و 230 هەزار دۆلار. کۆدال ئاماژەی بەوە کردوە کشانەوەی پارە بەهۆی نەبونی متمانە بە بانکەکان زۆر زیادی کردوە و ئەوەش یەکێکە لە هۆکارە سەرەکییەکانی زیانی ئەو بانکانە.

هاوڵاتی لە رێوڕەسمەکانی چوارشەممە سووریدا 27 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران گیانیان لەدەستدا و 4 هەزار و 95 کەسیش بریندار لێکەوتوەتەوە و 162 کەسیش کەمئەندام بون. جەعفەر میعادفەر، سەرۆکی رێکخراوی فریاکەوتنی خێرای ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە 15-03-2023 رایگەیاند، لە رێوڕەسمەکانی چوارشەممە سووریدا 27 کەس گیانیان لەدەستداوە و 4 هەزار و 95 کەسی دیکەش برینداربوون. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە لە ژمارەی بریندارەکان سێ هەزار و 453 کەسیان بە رەگەز پیاو بون و 915 کەسیشیان کچ و ژن بون. بە وتەی میعادفەر، 222 کەس لەوان ئەندامی لەشیان لەدەستداوە، 25 کەس لە بەشی چاودێریی چڕی پزیشکیدان، هەزار و 357 کەس زیان بەر چاویان کەوتووە و 867 کەسیش سووتاون. ئاماژەی بەوەش کردوە روداوەکانی چوارشەممە سوری لە 30 پارێزگا برینداری لێکەوتوەتەوە و تەنها لە پارێزگای کوهگیلویە و بۆیرئەحمەد بریندار تۆمار نەکراوە و زیاترین برینداریش لە پارێزگاکانی تاران و ورمێ بوە. بەپێی راپۆرتی زانکۆی زانستی پزیشکیی کرماشان لەو پارێزگایەدا 169 کەس بریندار بوون؛ فریاکەوتنی لوڕستان بریندار بوونی 77 کەس و زانکۆی زانستی پزیشکیی سنە برینداربوونی 118 کەسی راگەیاندووە. ساڵانە رێوڕەسمەکانی چوارشەممە سوری لە ئێران گیانلەدەستدان و برینداربوونی لێدەکەوێتەوە، لەو رێوڕەسمەدا کە لە دوایین چوارشەممەی وەرزی زستاندا دەکرێت، لە شەقام و گۆڕەپانەکان و شوێنە بەرزەکان ئاگر دەکرێتەوە و خەڵک بە بازدان بەسەر ئاگردا ئاهەنگ دەگێڕن. بە پێی ئامارەکان رێژەی برینداربوون کەمئەندامبون لە روداواەکانی ئەمساڵی ئەو رێوڕەسمەدا بەراورد بە ساڵی رابردوو 22% زیادی کردووە و لانیکەم 162 کەس کەمئەندام بوون و بەهۆی برینداربونیان بە تەقەمەنییەکانەوە دەست یان قاچ یان چاوێکیان لەدەستداوە.

هاوڵاتی  وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراقی ڕایگەیاند  لە ئێستادا 104 بەنداو لەسەر ڕوباری دیجلە و فورات دروستکراوە لە لایەن تورکیاوەو  20 بەنداوی دیکە لەسەر لقە ئاوییەکانی عێراق دروست دەکات. عەون زیاب عەبدوڵڵا وەزیری سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق  لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند،عێراق نەیتوانیوە قەبارەی ئەو کێشە ئاوەی کە بەدەستیەوە دەناڵێنێت بە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بگەیەنێت، بۆیه‌ داوای پشتیوانی ده‌كات. وتیشی،  به‌هۆی گلدانه‌وه‌ی ئاوه‌وه‌ له‌لایه‌ن ئێران و توركیا، چیتر عێراق خاوه‌نی وڵاتی دوو رووبارە گەورەکەی دیجله‌ و فورات نییە و رووبارەکانی بوونەتە کەناڵی ئاسایی. وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق هۆشداری له‌ دروستكردنی 20 به‌نداوی دیكه‌ له‌لایه‌ن توركیاوه‌ له‌سه‌ر ئه‌و لقه‌ ئاوییانه‌ ده‌دات كه‌ سه‌رچاوه‌ی سه‌ره‌كی رووباره‌كانن و رایده‌گه‌یه‌نێت، 104 به‌نداو له‌سه‌ر رووباره‌كانی دیجله‌ و فورات دروستكراون.    

کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوپەیمانی گەلی ئۆپۆزسیۆنی تورکیا رایگەیاند، ئاوارەکانی سوریا دەگەڕێننەوە وڵاتەکانیان و رێگەش نادەن ئاوارەی ئێران و ئەفغانی سنورەکانی تورکیا تێپەڕێنن. کەمال کلچدارئۆغلۆ سەردانی گوندێکی پارێزگای هاتای سەر سنوری سوریا کرد و قسەی بۆ رۆژنامەنووسان کرد. کلچدارئۆغلۆ ئاماژەی بەوەکرد کە پاراستنی سنورەکان، بۆ ئەوان وەک پاراستنی ناموسیانە و وتی، " ئێمە لە سەردەمی سەرۆککۆماریماندا بە پێچەوانەوە دەجووڵێینەوە و رێگە نادەین هەموو کەسێک بە دڵی خۆی لەدەروازە سنوریەکاندا هاتوچۆ بکات. پێویستە هەموو کەسێک ئەمە بزانێت." کلچدارئۆغلۆ ئەوەی خستەڕوو، " برا سوریەکانمان لە ماوەی دوو ساڵدا بۆ وڵاتەکەیان دەگەڕێنینەوە. ئەو ئەفغانیانەی کە دەوڵەتی ئێران رێگەیان بۆ دەکاتەوە و دێنە نێو خاکی تورکیا، دیپۆرت دەکرێنەوە. پێویستە، ئێران، سوریا و ئەفغانستان باش بزانن کە سیاسەتمان بەم شێوەیە دەبێت و ئەمە بە روون و ئاشکرا دەدڕکێنین و هیچ شتێک ناشارینەوە." دوای شەڕی ناوخۆی سوریا، نزیکەی شەش ملیۆن ئاوارەی سوریا روویان لە تورکیا کرد و بەشێکیان لە باکوری کوردستان و بەشێکیان لە شارە تورکیەکان جێگیر بوون. ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتیانی سوریا خۆیان گەیاندە وڵاتانی ئەوروپا و نزیکەی سێ ملیۆن کەسیش لە کەمپەکاندا مانەوە و بەشێکیان گەڕانەوە. دوای بومەلەرزەکەی شەشی شوبات، بێهیوابوونێکی زۆر لەلای ئاوارە سوریەکان دروست بوو و رووبەرووی هێرش و مامەڵەی نەژادپەرستی بوونەوە و بۆیەش لەم ماوەیەک دواییدا، رۆژانە بە سەدان ئاوارەی سوریا دەگەڕێنەوە وڵاتەکەیان.

وەزارەتی هەواڵگریی ئێران لە بەیاننامەیەکدا هۆشداریی دەدات لە دۆخی وڵاتەکە و دەستگیرکردنی ژمارەیەک کەس ئاشکرا دەکات و لە رۆژهەڵات و شارەکانی دیکەش ئامادەکاریی دەکرێت بۆ بەڕێوچونی ناڕەزایەتیی بەرفراوان. وەزارەتی هەواڵگریی کۆماری ئیسلامی ئێران (ئیتلاعات) لە بەیاننامەیەکدا دەستگیرکردنی چەند تیمێکی راگەیاند و ئاماژەی بەوە کردوە 21 کەس لەو دەستگیرکراوانە سەر بە رێکخراوی "موجاهیدینی خەلق" بون و هاوکات ژمارەیەک کەسیش بە تۆمەتی هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نیشتیمانی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکراون. لە بەیاننامەکەی ئەو وەزارەتەدا هاتوە "چەند تیمێکی نەیاری کۆماری ئیسلامی هەوڵی ئەنجامدانی کاری تیرۆریستییان داوە بەڵام پیش جێبەجێکردنی هەوڵەکانیان دەستگیرکراون". ئیتلاعات لە رێگەی کورتەنامەوە هۆشداریی بە دانیشتوانی ئێران داوە کە ئەگەری کاری تێکدەرانە لە لایەن هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) بەهێزە و لە کاتی گومانکردن لە هەرکەس و شتێک پەیوەندیی بە هێڵە گەرمەکانی ئەو وەزارەتەوە بکەن. لە شەوی رابردوەوە جوڵەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران بەرەو شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەت سنە و مەهاباد و کرماشان زیادی کردوە و سەرەڕای ئەوانەش گەنجانی ئەو بەشە لە کوردستان بە ئاگرکردنەوە لە چەند شەقامێکی شارەکانیان ناڕەزایەتییان دربڕیو و داوای خۆپیشاندانی بەرفراوانیان کرد. پارتەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و چالاکوانانی ئێران بە چەند بەیاننامەیەکدا داوایان لەخەڵک کردوە لە چوارچێوەی بەردەوامیی شۆڕشی ژینا بەشداریی فراوان لە رێوڕەسمی نەورۆز و ساڵی نوێی کوردی بکەن.  

هاوڵاتی لیژنەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ لێکۆڵینەوە لە سووریا رۆژی دووشەممە  لە راگەیێندراوێکدا رایگەیاند حکومەتی سووریا، وکۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەکگرتووەکان خۆیشی، نەیانتوانیوە هاوکاریی خێرا بگەیێننە باکووری رۆژئاوای سووریا.  پاولۆ پینهێرۆ، سەرۆکی لیژنەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ لێکۆڵینەوە لەبارەی سووریا دەڵێت، "سووریا بووەتە چەقی پشتگوێخستن" و، باس لەوە دەکات "چەند لایەنێک بە ئەنقەست ئاستەنگیان بۆ هاوکارییە مرۆییەکان دروستکردووە".  لیژنەی نەتەوە یەکگرتووەکان  دەشڵێت، ئەوان نەیانتوانیوە لێکەوتنەوەی قوربانییانی بوومەلەرزەکە رابگرن، یان وەکو خۆی دەڵێت "ئاسانکاری بۆ گەیاندنی هاوکاریی مرۆیی لە رێگە بەردەستەکاندا بکەن، لەنێویدا گەیاندنی تیمەکانی رزگاکردن لە هەفتەی یەکەمی دوای بوومەلەرزەکەی 6ـی شوبات".  هاوکات نەتەوە یەکگرتووەکان رەخنە لە حکومەتی سووریا دەگرێت و دەڵێت، "حکومەتی بەشار ئەسەد هەفتەیەکی ویست تاوەکو رەزامەندی لەسەر رێگەپێدانی گواستنەوەی هاوکاریی مرۆیی لەودیو سنوورەوە بدات".  راپۆرتەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەڵێت، "سەروو 13 ملیۆن کەس ئاوارە یان پەنابەر بوون، لەکاتێکدا 90٪ـی هەموو خەڵکی سڤیلی سووریا لە هەژاریدا دەژین و 15.3 ملیۆن کەسیش پێویستییان بە هاوکاریی مرۆیی هەیە بۆ ئەوەی بژین. ئەوەش زۆرترین ژمارەی خەڵکە کە پێویستییان بە هاوکاری بێت لەو کاتەوەی شەڕی نێوخۆیی سووریا دەستیپێکردووە".   

لە توێژینەوەیەکدا ئاشکرا بوە کە ژمارەی لەسێدارەدان لە ئێران بەراورد بە 15 ساڵی رابردو زۆر زیادی کردوە و لە هەر 14 کاتژمێرێکدا کەسێک لەو وڵاتە لەسێدارە دەدرێت. ناوەندنی زانیارییە کراوەکانی ئێران (iranopendata.org) لە نوێترین توێژینەوەیدا بڵاوی کردوەتەوە؛ لە زستانی ئەمساڵەوە رێژەی لەسێدارەدان بەراورد بە 15 ساڵی رابردوی کۆماری ئیسلامی ئێران 24% زیادی کردوە و لە ساڵی 2023 لە هەر 14 کاتژمێرێکدا کەسێک لەسێدارە دەدرێت. ئاماژە بەوە کراوە کە لە ساڵی 2008 تا 2022 لە هەر 17 کاتژمێرێکدا کەسێک لەسێدارە دراوە. زانیاریی و ئامارەکانی ئەو ناوەندە دەریخستوە لە 65 رۆژی سەرەتای ئەمساڵەوە لانیکەم 113 کەس لەسێدارە دارون کە ئەوەش زیاترین ژمارەی لەسێدارەدانی ئەو ماوەیە لە هەشت ساڵی رابردودا. زیاترین سزای سێدارە لە پارێزگاکانی تاران ، ئەلبورز، ورمێ، خوراسان، سیستان و بەلوچستان جێبەجێ کراوە. لێبوردنی نێودەوڵەتی رایگەیاندوە چین بە لەسێدارەدانی نزیکەی هەزار کەس لە سالێکدا یەکەم وڵاتی جیهانە کە زیاترین سزای سێدارەی تێدا جێبەجێ دەکرێت و دوای ئەویش کۆماری ئیسلامی ئێران وەک دووەم وڵاتی جیهان دێت کە زیاترین سزی سێدارەی تێدا جێبەجێ دەکرێت. بە پێی ئامارەکان لە ماوەی دوو مانگی ئەمساڵدا لانیکەم 33 کورد لە رۆژهەڵات و لە شارەکانی ئێران سزای سێدارەیان بەسەردا جێبەجێ کراوە کە تۆمەتی پێنج کەسیان سیاسیی بوە و 28 کەسی دیکەشیان بە تۆمەتی کوشتنی بە ئەنقەست و ماددە هۆشبەرەکان لەسێدارە دراون کە زۆربەیان زیاتر لە چەند ساڵێک لە زیندانەکاندا بەند کرابون. لە دوای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران زیاتر لە 110 کەس سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنرا و چوار کەسیان لەسێدارەدران و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و نەتەوەیەکگرتوەکانیش هۆشدارییان داوە کە سزای سێدارە لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە پێش ئەوەی یاسا بێت، وەک ئامرازێک بۆ سەرکوتی نەیارانی دەسەڵات و ناڕەزایەتییەکان بەکار دەهێنرێت.

بەرپرسێکی ئێران ئاشکرای دەکات وڵاتەکە بەرهەمهێنان و فرۆشی چەکی زیاد کردوە و نزیکەی 60 جۆرە چەک و تەقەمەنیی نوێی دروست کردوە. مەهدی فەرەحی، جێگری وەزیری بەرگریی ئێران رایگەیاند؛ ناوەندی پیشەسازیی و بەرگریی وڵاتەکە بەراورد بە ساڵی رابردو گەشەی 200%ی بەخۆیەوە بینوە و فرۆشتنی و هەناردەکردنی بەرهەمەکانی ئەو ناوەندەش بۆ دوو هێندە و نیو زیادی کردوە. بە وتەی فەرەحی ناوەندی پیشەسازیی بەرگریی ئێران 57 جۆری نوێی چەکی دروست کردوە کە ژمارەیەکیان رادەستی هێزە سەربازییەکانی ناوخۆی وڵاتەکە دەکرێن و ژمارەیەکیشیان هەناردەی وڵاتانی دەرەوە کراون. ئاماژەی بەوەش کردوە ئەو چەکانەی دروستکرداون لە جۆری پێشکەوتو و سەردەمییانەن و سود لە پسپۆڕ و شارەزای بەتوانا وەرگیراوە.  ناوەندی پیشەسازیی و بەرگریی ئێران موشەک، درۆن،هێلیکۆپتەر، بەلەمی جەنگی، زرێپۆش و چەند جۆرێک لە چەکی دیکە دروست دەکات. بە پێی زانیارییەکانی ئیسرائیل تا ئێستا ئێران لانیکەم هەزار و 700 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی رادەستی روسیا کراون کە زۆربەیان لە جۆری (خۆکوژن) و توانای تەقینەوە و وێرانکاریی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە زۆر زیاد کراوە بە ئامانجی زیانی گەورە لە دژی ئۆکرانیا. پێشتر یۆئاڤ گاڵانت، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل لە کۆنفڕانسی ئاسایشیی میونخ لە ئەڵمانیا رایگەیاند؛ ئێران سەرقاڵی دانوستانە بۆ فرۆشتنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی بۆ زیاتر لە 50 وڵاتی جیهان.  

هاوڵاتی سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند، گەیشتوونەتە قۆناغی کۆتایی رەشنووسی پێداچوونە بە مووچەی فەرمانبەران، بەپێی ئەو پڕۆژەیاسایەش کەمترین مووچەی بنەڕەتی فەرمانبەران ٤٢٥ هەزار دینار دەبێت. عەتوان عەتوانی، سەرۆكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، ئەمڕۆ دووشەممە، دوای کۆبوونەوەی لەگەڵ لیژنەی هەموارکردنەوەی پێوەرەکانی مووچەی فەرمانبەران ڕایگەیاند، "هەنگاو دەنێین بۆ هەموارکردنەوەی پێوەرەکانی مووچەی فەرمانبەرانی دەوڵەت بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری". ئەوەشی رونکردەوە،  بەپێی ئەو پڕۆژەیاسایە کەمترین مووچەی بنەڕەتی فەرمانبەرانی ئاسایی (فەرمانبەری پلە ١٠) ٤٢٥ هەزار دینار دەبێت، جیا لە دەرماڵە و شایستەکانی دیکە، واتە مووچەکانیان بە رێژەی ١٥٠٪ زیاد دەکرێت ". ئەمەشلەکاتێکدایە، ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ ، نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق بڵاویكردەوە ، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق ره‌شنووسی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ساڵانی 2023، 2024 و 2025 په‌سه‌ند كرد و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی عێراقی كرد.  هاوکات محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق دوای پەسندکرنی پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵانی 2023، 2024 و 2025، کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی سازکرد و لەبارەی قەبارەی بودجەی 2023 گوتی، 197 ترلیۆن و 828 ملیار دینارە.

هاوڵاتی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا، ١٨ی ئازاری وەک وادەی هەڵمەتی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی ئەو وڵاتە دیاری کرد. ئەحمەد یەنەر سەرۆکی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا (یەسەکە)، لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، هەڵمەتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار و پەرلەمان کە لە ١٤ ئایار بەڕێوەدەچن، لە ١٨ی ئایارەوە دەستپێدەکات و وتی، "سەبارەت بە دەنگدان لە وڵات و دەرەوەی وڵات، کارەکانی دیاریکردنی رێکارەکان بەردەوامن". دوێنێش کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنی تورکیا، رێوشوێنەکانی هەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیا ئاشکرا کرد. بەگوێرەی رێوشوێنەکان، تاوەکو کاتژمێر ١٨:٠٠، نابێت هیچ میدیایەک باسی ئەنجامی هەڵبژاردن و هەڵسەنگاندن بۆ هەڵبژاردنەکان بکات. میدیاکان دەتوانن لە کاتژمێر ٢١:٠٠ بەدواوە دەست بە ڕۆماڵ و هەڵسەنگاندن بکەن، بەڵام ئەگەر کۆمسیۆن بە پێویستی ببینێت، دەتوانرێت بەر لە کاتژمێر ٢١:٠٠ رۆماڵی کەناڵەکان دەست پێبکرێت. بەگوێرەی کۆمسیۆنی هەڵبژاردن، ٣٦ پارتی سیاسی دەتوانن بەشداری لە هەڵبژاردنەکاندا بکەن کە ئەمانەن: "پارتی داد و یەکڕیزیی، پارتی داد، پارتی داد و گەشەپێدان، پارتی دایکی نیشتمان، پارتی سەربەخۆی تورکیا، پارتی یەکگرتنی گەورە، پارتی تورکیای گەورە، پارتی گەلی کۆماری، پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن، پارتی چەپی دیموکراتیک، پارتی دیموکرات، پارتی کرێکاران، پارتی ئایندە، پارتی گەنج، پارتی یەکگرتنی دەسەڵات، پارتی ماف و ئازادی، پارتی ئازادی گەلان، پارتی دیموکراتیکی گەلان، پارتی داوای ئازاد، ئیی پارتی، پارتی نیشتمان، پارتی گەل، پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست، پارتی رێگەی نیشتمانی، پارتی سەعادەت، پارتی چەپ، پارتی گۆڕانی تورکیا، پارتی کرێکارانی تورکیا، بزوتنەوەی کۆمۆنیستی تورکیا، پارتی کۆمۆنیستی تورکیا، پارتی نیشتمان، پارتی خۆشگوزارانی نوێ، پارتی داهێنان، پارتی تورکیای نوێ، پارتی سەوزەکان و چەپی داهاتوو و  پارتی سەرکەوتن."

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی عێراق رایدەگەیێنێت، لەگەڵ هەرێمی کوردستان لەبارەی یاسای نەوت و گاز گەیشتوونەتە رێککەوتنی کۆتایی. لەبارەی پشکی هەرێمی کوردستان لە پڕۆژەیاسای بودجەی گشتیی 2023ـش دەڵێت، 12.06%ـە و پێشتر لەسەر ئەوە رێککەوتن کراوە. محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق دوای پەسندکرنی پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵانی 2023، 2024 و 2025، کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی سازکرد و گوتی، لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان لەسەر تەواوی کێشە هەڵپەسێردراوەکانی نێوان هەولێر و بەغدا گەیشتوونەتە رێککەوتن. سەرۆکوەزیرانی عێراق لەبارەی قەبارەی بودجەی 2023 گوتی، 197 ترلیۆن و 828 ملیار دینارە. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ ، نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق بڵاویكردووه‌ته‌وه‌، ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق له‌ كۆبوونه‌وه‌ی ئاسایی ئه‌مڕۆیدا به‌ سه‌رۆكایه‌تی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق ره‌شنووسی پڕۆژه‌یاسای بودجه‌ی ساڵانی 2023، 2024 و 2025 په‌سه‌ند كرد و ره‌وانه‌ی په‌رله‌مانی عێراقی كرد.  هاوکات ئەنجومەنی وەزیران رێکارە کارگێڕییەکانی بۆ بەپارێزگاکردنی هەڵەبجەشی پەسەندکرد و وەک 19هەمین پارێزگای عێراق ناساندی.

دەزگای داد لە ئێران بۆ یەکەمجار ئاشکرای دەکات لانیکەم 22 هەزار کەس لە ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی بەندکراون و سەرۆکی ئەو دەزگایەش دەڵێت لێبوردنی گشتیی 85 هەزار بەندکراوی وڵاتەکەی گرتوەتەوە. غوڵامڕەزا موحسینی ئێژەیی، سەرۆکی دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئێران رۆژی دوشەممە ئاشکرای کرد 22 هەزار کەس لە دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی ئێران بەر لێبوردنی گشتیی دەکەون و ژمارەیەکیشیان بە دانانی بارمتە لە دەرەوەی زیندانەکان لە ژێر چاودێریدان. ئێژەیی ئاماژەی بەوە کردوە؛ لێبوردنی گشتیی کە لە لایەن عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران راگەیەنراوە 82 هەزار زیندانیی گرتوەتەوە و پێدەچێت ئەو ژمارەیە زیاتر بکات و تا ئێستا 25 هەزار کەس لە زیندانەکان ئازاد کراون بەڵام ئەو لێبوردنە تۆمەتبارانی توندوتیژیی و دزیی نەگرتوەتەوە. وتەکانی ئێژەیی لە کاتێکدا بە پێی ئاماری رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی ئێران لە ماوەی 150 رۆژی ناڕەزایەتییەکاندا لانیکەم 28 هەزارکەس دەستگیرکراون کە نزیکەی هەشت هەزار کەسیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بوە. بە پێی هەندێک بەڵگەنامەی سوپای پاسداران نزیکەی 39 هەزار کەس لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیرکراون کە ژمارەیەکیان لە زیندانە نهێنییەکاندا بەندکراون و چارەنوسیان نادیارە و ناویان وەک زیندانی یان دەستبەسەرکراو تۆمار نەکراوە.

سعودیە رایگەیاند رێککەوتنی تاران و ریاز بەرهەمی دوو ساڵ کۆبونەوە لە عێراق و عومان-ە و مەرج نییە هەمو کێشەکانیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی کۆتایی پێبێت. فەیسەڵ بن فەرحان، وەزیری دەرەوەی سعودیە رۆژی دوشەممە بە رۆژنامەی (شەرقلئەوسەت)ی راگەیاند؛ بڕیارە لە دوو مانگی داهاتودا هەندێک لە پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە و کۆماری ئیسلامی ئێران دەست پێبکەنەوە و مەرج نییە هەندێک کێشە و ناکۆکیی نێوان دوو وڵاتەکە چارەسەر بکرێت و کۆتایی پێبێت. فەرحان وتویەتی: سعودیە ئامادەکاریی دەکات بۆ دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا بۆ ئەوان ئاساییە لەگەڵ بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی کۆببینەوە. وەزیری دەرەوەی سعودیە ئاماژەی بەوە کردوە ریاز و تاران دوای دوو ساڵ دانوستان و کۆبونەوە لە عێراق و عوممان بە نێوەندگیریی چین رێککەوتنی نێوانیان واژۆ کردوە. لە لایەکەی دیکەوە ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزرەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاشکرای کرد دوای رێککەوتن لەگەڵ سعودیە رەنگە بەمزوانە لەگەڵ هەندێک وڵاتی ناوچەکە و بە تایبەت وڵاتی ئۆردون بگەنە رێککەوتن. ئێران بەهۆی ناکۆکییەکانی لەگەڵ سعودیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ زۆربەی وڵاتانی عەرەبی و بە تایبەت وڵاتانی عەرەبی کەنداو کێشە و ناکۆکیی تێکەوتوە، پێدەچێت دوای رێککەوتنی ریاز و تاران هەوڵی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە بدات.  

واشنۆن رایگەیاند هیچ جۆرە رێککەوتنێک لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران نەکراوە بۆ ئازادکردنی سێ هاوڵاتیی ئەمریکی-ئێرانی و سەرچاوەیەکیش ئاشکرای دەکات هەوڵی ئازادکردنی پارە بلۆککراوەکانی ئێران لە عێراق و دوو وڵاتی دیکە دەدرێت. جۆن کێربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا ئەمڕۆ یەکشەممە رایگەیاند؛ لێدوانی بەرپرسانی ئێران لەسەر رێککەوتن لەگەڵ واشنتۆن بۆ ئازادکردنی سێ هاوڵاتیی ئەمریکی-ئێرانی راست نییە . کێربی وتی: بەداخەوە بەرپرسانی ئێران دەستبەرداری لێدوانی ناڕاست نابن و ئەو درۆیانە کاریگەریی خراپی لەسەر باری دەرونیی بنەماڵەکانی سێ هاوڵاتی دەستگیرکراوی ئەمریکا لە ئێران داناوە. وتەکانی کێربی دوای لێدوانی حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران دێت کە رایگەیاند؛ پێشکەوتنی باش بۆ ئازادکردنی زیندانییەکانی ئەمریکا لە ئێران هەیە و تاران و واشنتۆن گەیشتونەتە رێککەوتنێکی ناڕاستەوخۆ. لە لایەکی دیکەوە پێگەی (ئەلعەربیە)ی سعودیە لە زاری سەرچاوەکانیەوە بڵاوی کردوەتەوە کە ئەمریکا دەیەوێت لە بەرامبەر ئازادکردنی (سیامەک نەمازی، عیماد شەرقی، موراد تەهباز) بڕی 10 ملیارد دۆلار لە پارە بلۆککراوەکانی ئێران لە وڵاتانی عێراق،ژاپۆن و کۆریای باشور بە مەرج ئازاد بکات. مەرجەکانی ئەمریکا بریتین لەوەی کە ئەو پارانە نابێت راستەوخۆ رەوانەی ئەژمارەکانی کۆماری ئیسلامی بکرێن و دەبێت بۆ مەبەستی کڕینی خۆراک و دەرمان و پێداویستییە سەرەکی و مرۆییەکانی خەڵکی ئێران بەکاربهێنرێن.  

هاوڵاتی وەزیرى دارایی عێراق :" پڕۆژەیاساى بودجەى گشتیى 2023 ئامادەکراوە و رەوانەى ئەنجوومەنى وەزیرانى عێراق کراوە بۆ تاوتوێ و پەسندکردنى". تەیف سامى، وەزیرى دارایی عێراق ئەمڕۆ یەکشەممە لە راگەیێندراوێکدا ئاشکرایکرد، وەزارەتەکەى رەشنووسی پڕۆژەیاسای بودجەى گشتیى 2023ى ئامادەکردووە و رەوانەى ئەنجوومەنى وەزیرانى کردووە بۆ تاوتوێکردن و دواتر دەنگدان لەسەری. وتیشی " ئامادەکردنى ئەو پڕۆژەیاسایە لە دۆخێکى تایبەتدایە کە ئابوورى جیهان پێیدا تێپەڕ دەبێت و پڕۆژەکە هاوتەریب دەبێت لەگەڵ کارنامەى حکومەت و چاکسازى دارایی و ئابوورى، بەگوتەى ئەو، وەزارەتەکەى کار لەسەر جێبەجێکردنیان دەکات." ئەوەشی ڕونکردەوە، پڕۆژەیاسای بودجەى گشتیى 2023، " زیاتر گرنگى بە بوژاندنەوە، پاڵپشتى تۆڕى پاراستنى کۆمەڵایەتى، پارەدارکردنى پڕۆژەی ستراتیژیی و بوژاندنەوە بەردەوامەکان دەدات." جێگەیباسە،ساڵى 2022 عێراق پڕۆژەیاسای بودجەى پەسند نەکرد و کارى بە سیستمى خەرجکردنى یەک لەسەر 12ى بودجەى خەرجکراوى ساڵى 2021 کرد.