ئۆكرانیا بە مووشەكی ئەمریكی هێرش دەكاتە سەر ڕوسیا

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئەمریکا کونسوڵخانەی خۆی بە شێوەیەکی کاتی لە ئەستەنبوڵ داخست و رایگەیاند، پیویستە گەشتیاران ئاگاداری کردەوەی تیرۆریستی بن، شەش وڵاتی دیکەش کونسوڵخانەکانیان بە شێوەیەکی کاتی داخست. دوای ئەمریکا، بەریتانیا، بەلجیکا، ئەڵمانیا، فەڕەنسا، سوید و هۆڵەندا، باڵیۆزخانەکانیان لە ئەستەنبوڵ داخست و داوایان لە هاوڵاتیەکانیان کرد، لە گەشتکردن بۆ تورکیا ئاگادار بن. سولەیمان سویلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیاش لەمبارەیەوە ئەمڕۆ نارەزایەتی دەربڕی و رایگەیاند، وڵاتانی رۆژئاوا شەڕی دەروونیان لەدژی تورکیا دەست پێکردووە. سویلۆ باسی ئەوەی کرد کە ئەگەر دۆخێکی نائاساییش لە ئەستەنبوڵ هەبێت، نابێت ئەو وڵاتانە بەم شێوەیە مامەڵە بکەن. لە لایەکی دیکەوە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا، باڵیۆز و نوێنەری ئەو وڵاتانەی بانگهێشتکرد. ئەم پێشهاتە دوای ئەوە دێت کە راسترەوە توندڕەوەکان لە مانگی رابردوودا، وەک کاردانەوەیەک لەبەرامبەر رێگیرکردنی تورکیا لە ئەندامێتی سوید و فینلەندا کتێبی پیرۆزی موسوڵمانان قورئانیان لەبەردەم باڵیۆزخانەی تورکیا سووتاند. ئەوەش کاردانەوەیەکی توندی لێکەوتەوە و کۆتایی بە دانوستانەکانی نێوان سوید و تورکیا هات.

هێمن مەحموود   رەنگە بڕیارەكەی ئەمجارەی دادگای فیدراڵی عێراق كە لەدژی ناردنی هەموو جۆرە بڕە پارەیەكە بۆ هەرێم لەلایەن حكومەتی عێراقییەوەو هەر هەنگاوێكی لەو جۆرە بەنایاسایی وەسفدەكات، دوایین بڕیاری ئەو دادگایە نەبێت لەدژی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بەتایبەت پێشوتریش ئەم دادگایە لەسێپتەمبەری 2017 بڕیاری لەدژی ئەنجامدانی ریفراندۆم لەهەرێمی كوردستان دەركردو لەشوباتی 2022یش بڕیاری لەدژی یاسایبوونی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم دەركرد. بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی كە لەسەر سكاڵایەكی پەرلەمانتارێكی چوارچێوەی هەماهەنگی دەركرا، هەرزوو لەلایەن حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە رەتكرایەوەو لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»هەرێمی كوردستان، هەرێمێكی فیدراڵی دەستوورییەو ئەم بڕیارانە پێشێلكردنێكی زەق و ئاشكرای دەستووری عێراقە، هەروەها دژی رێككەوتنی لایەنەكانی ئیدارەی دەوڵەتە بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێ و دژی كارنامەی وەزاری حكومەتی عێراقیشە كە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە پەسەندكراوەو تێیدا لەبڕگەیەكدا بەڕوونی باس لەخۆدوورگرتن لەهەر رێكاڕێك دەكات كەكێشەكان ئاڵۆزتر بكات، بۆیە ئێمە ئەو بڕیارەی دادگای ئیتیحادی، بەبڕیارێك نەك تەنیا دژی هەرێمی كوردستان، بەڵكو دژی حكومەتی نوێی عێراق و لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەت دەزانین». حكومەتی هەرێم دادگاكە بەنادەستووری وەسفدەكات و دەڵێت بەشێوەیەكی دەستووری پێكنەهاتووەو ڕێكنەخراوەو ناتوانێت وەك دادگایەكی فیدراڵی بڕیار بدات، بۆیە بڕیارەكانی رەتدەكەینەوە. دادوەر جاسم محەمەد عەبود، سەرۆكی دادگای فیدڕاڵی عێراق دەربارەی بڕیارەكەی دادگاكە رایگەیاندووە بڕیاری ژمارە 6ـی ساڵی 2019ش كەدادگای فیدڕاڵی بەنایاسایی داناوە، پەیوەستە بەوەی كەهەر پارەیەك تەرخانبكرێت ئەگەر لەیاسای بودجەدا بوونی نەبێت، پێچەوانەی یاسایە، بەگوێرەی ماددەی 27یش لەبەڕێوەبردنی دارایی دەوڵەت دەبێت تەواوی شایستە داراییەكان و قەرزەكانی نێوان هەرێم و بەغدا لە 2004ەوە تاوەكو 2020 پاكتاو بكرێن، بەگوێرەی یاسای بودجەو بەڕێوەبردنی دارایی دەوڵەت، دادگای فیدڕاڵی گەیشتە ئەو ئەنجامەی كەبڕیارەكەی ئەنجومەنی وەزیران بۆ خەرجكردنی پارە بۆ هەرێمی كوردستان پێچەوانەی دەستورە، پابەندنەبوونیش بەبڕیارەكانی دادگای فیدڕاڵی بەپێشێلكردنی ماددەی 94ی دەستور دادەنرێت و دەبێت هەموو دەسەڵاتەكان پابەندی جێبەجێكردنی بڕیارەكە بن. دادگای فیدراڵی عێراق بەپێی یاسای ژمارە 30 لەساڵی 2005 و بەپێی ماددەی 93ی دەستووری هەمیشەیی عێراق بۆ یەكلاكردنەوەی ناكۆكییە دەستوورییەكان درووستكراوەو بڕیارەكانی بۆ تەواوی لایەنەكان مولزەمەو دەبێت جێبەجێبكرێت و تانەی لێنادرێت. لەڕۆژی 18ی ئازاری 2021، جارێكی تر ئەم یاسایە هەمواركرایەوەو دوو ئەندامی كوردی لەسەر لیستی پارتی و یەكێتی بۆ دادگاكە زیادكرا، لەكاتی خۆشیدا رەخنەی ئەوە لەپەرلەمان گیرا، دەبوو ئەم یاسایە بەدەنگی یەك لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان تێبپەڕێت، بەڵام بەهۆی رێككەوتنە سیاسییەكانی نێوان حزبەكانەوە بەدەنگی زۆرینەی سادە دانیشتنەكە كەنزیكەی 225 پەرلەمانتار لەكۆی 329 پەرلەمانتار یاساكە تێپەڕێندرا. ئەزموونەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ مامەڵەكردن لەگەڵ بڕیارەكانی ئەم دادگایەدا یەكجۆر نییەو بەپێی بارودۆخەكان گۆڕانكاری بەسەرداهاتووە، بۆ نموونە لەدوای ریفراندۆمەكەی مانگی ئەیلولی 2017 كەدادگاكە بڕیاریدا بەنایاسیبوونی ئەو ریفراندۆمەو ئەنجامەكانی، دوای ئەو دۆخەی لەدوای ریفراندۆمەكەوە درووستبوو، حكومەتی هەرێم بۆ ئاسایبوونەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵ بەغدا رایگەیاند رێز لەبڕیارەكەی دادگا دەگرێت و داوای لەبەغدا كرد دەرگای گفتوگۆ دانەخات، بەڵام لەدوای بڕیارەكەی هەمان دادگا بۆ نایاسایبوونی هەناردەكردنی نەوت لەلایەن هەرێمەوە حكومەتی هەرێم هاوشێوەی ئەم بڕیارەی ئێستا رەتیكردەوەو بەپێشێلكردنی دەستووری وەسفكرد. هەرچەندە وابڵاوكرایەوە كەگوایە دوو ئەندامە كوردەكەی دادگای فیدراڵی دەنگیان بەبڕیارەكە دابێت و ئەمەش بەدووفاقی هەڵوێست و بڕیارەكانی پارتی و یەكێتی لەبەغدا بڵاوكرایەوە، بەڵام یاساناسێك دەڵێت ئەوە هەڵەیەو یاساكە بەزۆرینە دەرچووە نەوەك بەبڕیاری هەمووان. حاكم شێخ لەتیف یاساناس لەنووسینێكدا دەڵێت دوای دەرچوونی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی زۆرێك لەمیدیاكان نووسیویانە دوو دادوەرە كوردەكەش ئیمزایان لەسەر بڕیارەكە كردووە، واتە بەبڕیارەكە رازیین. دەڵێت» دەبێ بزانن  كەبڕیارەكە نووسراوە (بەزۆرینە دەرچووە )، واتە دادوەر هەن لەگەڵ ئەو بریارە نین، بەڵام رای  ئەو دادوەرانەی پێچەوانەی زۆرینەن بەگوێرەی یاسای دادبینی شارستانی نابێ ئاشكرابكرێت، بەڵكو بەنووسین دەدرێ بەسەرۆكی دادگاو لەناو دۆسیەكە هەڵدەگیرێ، بەڵام دەبێ  ئیمزای بڕیارەكە هەربكات». جیهانگیر سدیق گوڵپی لەوتارێكدا بەناونیشانی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی عێراق، سەرلێشێوان لەنێوان شایستەو پێشینەدا لەگۆشەنیگای دارایی و ژمێریاریەوە سەرنجی لەبڕیارەكە داوەو دەڵێت: دادگای فیدراڵی لەدادبینی و بڕیاردانەكەیدا سەبارەت بەنایاسایی بوونی ناردنی ئەو پێشینەیە پشتی بەماددەی (11)ی یاسای بودجەی ساڵی 2021 بەستووە، لەكاتێكدا بەپێی سیستەمی ژمێریاری هەریەك لەپێشینە‌و بارمتەكان‌ بەهەژماری نێوەندگر (حسابات الوسیطه‌) دادەنرێن و لەیاسای بودجەدا ئاماژەیان بۆ ناكرێت، بەهەژماری دەرەوەی بودجە (حسابات خارج الموازنە) ناوزەد دەكرێن و تاڕادەیەكی زۆر جیاوازن لەخەسڵەت و بڕی هەژمارەكانی ناو یاسای بودجە، بەڵام دادگای فیدراڵی هاتووە وەك شایستە (مستحقات) مامەڵەی لەگەڵ پێشینە (سلفە) كردووەو راستەوخۆ تێكستی یاسای بودجەی بەموجەڕەدی بەسەردا چەسپاندووە،‌‌ بۆیە كەوتووەتە هەڵەیەكی گەو‌رەوە. ئەوەش دەخاتەڕوو كێشەی دادگای فیدراڵی لێرەدا ئەوەیە كەجیاوازیی نەكردووە لەنێوان شایستەكان (مستحاقات) كە لەیاسای بودجەدا هاتووە لەگەڵ پێشینە (سلفە‌) كە لەیاسای بودجەدا نایەت و بەپێی یاسای كارگێڕی دارایی دەدرێت بەمەبەستی جێبەجێكردنی یاسای بودجە، هەربۆیە دادگاكە بەپشتبەستن بەیاساكەی بودجە‌ ئەو بڕیارەی داوە  كەناردنی پێشینە بۆ هەرێم پێچەوانەی یاسایەو قورسكردنی باری گەنجینەی دەوڵەتە، لەڕاستیدا ناردنی پێشینە نەك نادرووست نیە، بەڵكو ئەر‌كە لەسەر بەغدا وەك بەشێك لەئەركی جێبەجێكردنی یاسای بودجە. بەشێك لەچاودێرە سیاسییەكانی دۆخی عێراق بڕوایان وایە لەئەگەری جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی ئایندەی حكومەتی عێراق و هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت كەحكومەتەكەی پێكهێناوە لەبەردەم مەترسیدایە، چونكە ئەم بڕیارە وادەكات لایەنە كوردییەكان تووشی كێشمەكێش ببن لەگەڵ لایەنەكانی دیكەو ئەگەری كشانەوەیان لەهاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت لەئارادابێت. عەلی بەیدەر چاودێری سیاسی عێراق دەڵێت ئەم بڕیارەی دادگا گرفتێكی نوێ درووستدەكات و كاریگەری هەیە بۆ سەر كاری حكومەت كەهەمووان بەهۆی ئەو ئارامییەی لەوڵاتدا لەئارادایە ئاواتەخوازی نین، زەرەرمەندی یەكەمیش تەنیا هاووڵاتیانی هەرێمن كەپێویستە موچەیان تێكەڵی تەنگەژە سیاسییەكان نەكرێت. رێبوار بابەكی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەفراكسیۆنی پارتی بڕوای وایە لەناو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان هێزو لایەنی تێدایە دەیانەوێت كابینەكەی سوودانی شكستبهێنێت و دۆخی نێوان هەرێم و بەغدا تێكبدەن، بەڵام وەلید سەهلانی پەرلەمانتاری فەتح بڕوای وانیە ئەم بڕیارە ببێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت و بڕیارەكانی دادگاش بەپارێزەری وڵات وەسفدەكات، چونكە بەپێی یاسا دەرچووە نەك موجامەلەو رووپاماییكردن. جێگای ئاماژەیە تائێستا هەڵوێستی سوننەكانیش لەسەر بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی روون نییەو نە پشتگیرییان كردووەو نە لەدژیشی وەستاونەتەوە.  

پێدەچێت خواردنی دەرەوە،٥٠٠٠ ساڵیش لەمەوبەر وەک ئەمڕۆ شتێکی باو بووبێت، شوێنەوارناسەکان لە عێراق مەیخانەیەکی دێرینیان دۆزیوەتەوە کە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ٢٧٠٠ ساڵ پێش زایین. توێژەران کە لە شاری دێرینی لاگاش کاردەکەن،لە ناوچەکەدا مەیخانەیەکیان دۆزیوەتەوە کە تەنها ١٩ ئینج لە ژێر ڕووی زەوییەوە شاردرابووەوە، مەیخانەکە بەسەر چەند بەشێکدا دابەشکراوە، شوێنی نانخواردنی کراوە و ژوورێک کە کورسی و فڕن و پاشماوەی خواردنی کۆن و تەنانەت ساردکەرەوەیەکی تەمەن پێنج هەزار ساڵیش لەناو مەیخانەکەدا هەبووە. شوێنەوارناسڕید گودمان، لە زانکۆی پێنسیلڤانیا بە سی ئێن ئێن-یڕاگەیاند،"سەرەتالە دەرەوەی حەوشە کراوەکەی مەیخانەکەدا دەستیان بە پشکنین کردووە و لەبەر ئەوەی ناوچە بەرکەوتنی لەگەڵ شتی دەرەوەی مەیخانەکەدا هەبوو، هۆکار بووە بۆ سەختی کنەکردن لەبەردەم شوێنەوارناساندا." بەڵام دوای چەند مانگێک گەڕاونەتەوە بۆ حەوشەکە، لە پایزی ٢٠٢٢دا، بەڕێوەبەری مەیدانی سارا پیزیمێنتی، لە زانکۆی پیسا، ئیتاڵیا، کنە و پشکنینەکەی فراوانتر کردوو و دەستیان کردەوە بە پشکنینەکانیان. پاشان تیمەکە فڕنەییەکی گەورەیان دۆزییەوە، لەگەڵ ساردکەرەوەیەکی شێوە پەڕۆ-شێدار بۆ ئەوەی خواردنەکان فێنکڕابگرن، هەروەها دەیان قاپی قوچەکییان دۆزییەوە کە زۆربەیان پاشماوەی ماسییان تێدایە، ئەمەشئاماژەی ئەوەیە کە حەوشەکەوەک شوێنێکی نانخواردنی دەرەوە بووە. گودمان گوتی: "پێموایەیەکەم تایبەتمەندیئاشکراکەری شوێنەوارەکە ئەم فڕنە زۆر گەورەیە جوانە بوو. فڕنەکە لە سووتانی جۆراوجۆر و نیشتنی خۆڵەمێشەوە جۆرێک لەڕەنگیپەلکەزێڕینەیی لە خاکەکاندا بەجێهێشت و لە ناوەوەیبە خشتی گەورەی سورەوەکراو گیراوە." لاگاش کە ئێستا شارۆچکەی ئەلحیبایە،یەکێک بوو لە کۆنترین و گەورەترین شارەکانی باشووری میزۆپۆتامیاکە لە هەزارەی پێنجەمەوە تا ناوەڕاستی هەزارەی دووەمی پێش زایینئاوەدان بووە و ڕووبەرەکەی نزیکەی دوو میل چوارگۆشە بوو. ماوەیەکە ناوچەکە بووەتە شوێنێکی شوێنەواری گرنگ، دوایین جار لە ساڵی ٢٠١٩دا هەڵکۆڵینەکان دەستیپێکردەوە لە چوارچێوەی پڕۆژەیەکی هاوبەشی نێوان مۆزەخانەی پێن و زانکۆی کامبریج و دەستەی دەوڵەتی دێرین و میرات لە بەغدا، بە بەکارهێنانی تەکنیکە نوێیەکانی وەک وێنەگرتنیفڕۆکەی درۆن و شیکاری بۆماوەیی. هەڵکۆڵینەکانی پێشووزیاتر تیشکیان دەخستە سەر تەلارسازی ئایینی و تێگەیشتن لە نوخبەکان بوو، بەڵام هۆلی پیتمان، بەڕێوەبەری پڕۆژەی شوێنەواری لاگاش و سەرپەرشتیاری بەشیڕۆژهەڵاتی نزیک لە مۆزەخانەی پێن، لە هەڵکۆڵینانەکانی ئەم دواییانەدا سەرنجی لەسەر ناوچەگشتییەکان بوو بۆ ئەوەی تێگەیشتنێکی فراوانتر لەسەر شارە کۆنەکان فەراهەم بکات. دۆزینەوەی مەیخانەکە پشتگیری لە دیدگای پیتمان و تیمەکەی دەکات کە کۆمەڵگا بە تەنیا لە نوخبە و خەڵکی کۆیلەپێکنەهاتووە و ئەمە بۆچوونەی باوی پێشوو بووە، بەڵکو کۆمەڵگا چینێکی ناوەندیشی لەخۆگرتووە. گودمانگوتی: "ئەوڕاستییەی کە تۆ شوێنێکی کۆبوونەوەی گشتیت هەیە کە خەڵک دەتوانن دابنیشن و پێکێک بخۆنەوەلەگەڵ ماسی برژاو دەریدەخات کە خەڵکەکە لە ژێر ستەمکاری پاشاکاندا نەژیاون و سەختیان نەکێشاوە. ئەم دۆزینەوەیە وێنەیەکی ڕەنگاوڕەنگتری شارەکەمان پێدەبەخشێت."   سەرچاوە: CNN.com    

حکومەتی عێراق نرخی دۆلاری بۆ کۆمپانیاکانی وەبەرهێنان کردە 147 هەزار دینار، بەپێی بڕیارەکە، هاوڵاتیان ئەو قیستانەی لایەنە دەتوانن بۆ هەر 100 دۆلارە و 147 هەزار بدەن بە كۆمپانیاكان. دەستەی باڵای وەبەرهێنانی عێراق کە ڕاستەوخۆ سەر بە ئەنجومەنی وەزیرانە، لە بڕیارێکی نوێدا سەرجەم کۆمپانیاکانی وەبەرهێنانی خانووبەرە یەکەکانی نیشتەجێبوون ناچار دەکات بەوەی، لە کاتی وەرگرتنی قیستدا نرخی هەر 100 دۆلارێک بە 147 هەزار دینار ئەژمار بکەن بۆ بەشداربوانیان. شایەنی باسە ، بڕیارەکە لەکاتێکدایه نرخی دۆلار بەردەوام لە بەرزبونەوە دایە،  ئەمڕۆ 100 دۆلار گەیشتە 174 هەزار دینار.

هاوڵاتی   كەسوكاری قوربانیانی شیلادزێ كە لەتوركیا كوژران، داوای  دەستگیركردنی هەموو ئەو كەسانە دەكەن كەبوونەتە هۆكاری كوژرانی پێنج كەس لەخێزانەكانیان، ئاماژە بۆ ئەوەش دەكەن: تائێستا بۆیان ئاشكرانەبووە كەئایا لەبەر پارە تاوانەكە ئەنجامدراوە یان هۆكاری تری هەیە. بەپێی زانیارییەكان تاوەكو ئێستا حەوت كەس لەسەر رووداوەكە دەستگیركراون و دانیان بەوەدا ناوە كە بۆ پارە ئەو كارەیان كردووە، یەكێك لەو كەسانەی دەستگیركراوە پێش دووساڵ لەشوقەكانی ئەڤرۆ سیتی لەناوەندی دهۆك وەك كرێكار كاری كردووە. مەیسەر حاجی عەبدوڵلا ساڵح ، كوری یەكێك لەقوربانیەكانە بەهاوڵاتی  وت:» باوكم و دایكم و خوشكێكم لەگەڵ دوو كەسی تر بەشێوەیەكی زۆر دڕاندانە شەهیدكران، ئەم تاوانە زۆر گەورەیە لەهیچ كەس و لایەنێك قبوڵ ناكەین كەمتەرخەمی لە لێكوڵینەوە و بەدواداچوونەكان بكەن، خێزانەكەم لەگەڵ خێزانی مەلا ئەحمەد بۆ مەبەستی سەردانی پزیشك روویان لەتوركیا كردبوو، كێشەمان لەگەڵ هیچ كەسێك نەبووە لەڕابوردووو ئێستاش، تووشی شوكێكی زۆر گەورە بووین، چونكە هەموویان پێكەوە شەهیدكران، تائێستا بوومان ئاشكرا نەبووە كە ئایا لەبەر پارە تاوانەكەیان ئەنجامداوە یان لەبەر چەند هۆكارێكی تر بووە». وتیشی:»دڵخۆشین كەحەوت كەس لەسەر رووداوكە دەستگیركراون، بەڵام ئێمە دەمانەوێت ئەو دەستەیە بدۆزرێتەوە كەبوونەتە هۆكاری ئەم رووداوە گەورەیە، بەداخەوە لەیاسایی سزادانی توركیا لەسێدارەدان نیە، سزای لەهەموو گەورەتر زیندانی هەتا هەتاییە، دوێنێ 30كانونی دووەم ئۆتۆمبێلەكەمان وەرگرتەوە، بەڵام ئەو كۆژمە پارەیەی كە لەگەڵ خویان بردبوو وەرماننەگرتووەتەوەو  بەرپرسانی توركیا بەئێمەیان ووت لەڕۆژی دادگاییكردنی ئەو تۆمەتبارانە ‌پارەكەشتان بۆ دەگێڕینەوە». هاوكات سەعید عەلی عەبۆ، بەرپرسی مەڵبەندی 3ی یەكگرتوو لەشاری دهۆك بەهاوڵاتی راگەیاند: «دوایین زانیاری لەسەر رووداوەكە ئەوەیە كەحەوت كەس دەستگیركراون و دانیان بەوەدا ناوە كەتاوانەكەیان ئەنجامداوە ، بەڵام لەهەمووی گرنگتر تائێستا بۆمان رووننەبووەتەوە كەئایا لەبەر هۆكارێكی دارایی یاخود سیاسی تاوانەكە ئەنجامدراوە، سەركردایەتی یەكگرتوو بەخودی سەڵاحەدین بەهائەدین ئەمینداری یەكگرتووی ئیسلامی بەدواداچوون بۆ كەیسەكە دەكات، بۆ ئەم مەبەستەش پێش چەند رۆژێك سەردانی توركیای كردووە و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتە لەبارەی دۆسیەكە چەند كۆبوونەوەیەكی كردووە، ئێمە هەموولایەك دڵنیادەكەینەوە كەوەكو یەكگرتووی ئیسلامی بەردەوام دەبین لەبەدواداچوون و لێكوڵینەوە لەسەر رووداوەكە تاوەكو بزانین هۆكارەكانی ئەم رووداوە چی بووە یان كێ لەپەشت ئەم رووداوە گەورەیەوەیە». وتیشی:»تاوانەكە ئەوەندە گەورەیە ناتوانین وەسفی بۆ بكەین، لەگەڵ كونسوڵخانەی توركیا لەعێراق و هەرێمی كوردستان و بەرپرسانی حكومەتی هەرێم و توركیا لەسەر خەتین بۆ دوزینەوە و ئاشكراكردنی ئەو هۆكارانەی لەپشت روداوەكەن، ئەم دوو خێزانە كێشەیان لەگەڵ هیچ كەسێك نەبووە، بەپێچەوانەوە خوشەویست بوون لای هەموو خەڵكی پارێزگای دهۆك، چونكە ئەزیەتی هیچ كەسێكیان نەداوە». بەرەبەیانی 20 ی كانوونی دووەمی 2023 تەرمی ئەو پێنج هاونیشتیمانییەی دهۆك گەڕێنرانەوە دهۆك، ئەوەش دوای كوژرانیان لەلایەن چەندكەسێك لەشەوی 19ی كانوونی دووەم، كەبریتیبوون، لە حاجی عەبدوڵلا ساڵح مەستەفا 69ساڵ، چیمەن شاهین خالد 75ساڵ هاوژینی حاجی عەبدوڵلا ، هندرێن عەبدوڵلا ساڵح، 39ساڵ كچی حاجی عەبدوڵلا، واحیدە حەیدەر جاسم 63ساڵ و مەلا ئەحمەد جەلالەدین ئیبراهیم 45ساڵ.

هاوڵاتی ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کۆبوونەوەیەک سەبارەت بە رەوشی عێراق ئەنجام دەدات. ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەکگرتوەکان لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، کۆبونەوەکە کاتژمێر 6:00ـی ئێوارەی ئەمڕۆ ئەنجام دەدرێت و تایبەتکراوە بە گفتوگۆکردن لەسەر دۆخی عێراق. لە کۆبوونەوەکەدا جینین پلاسخارت نێردەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ عێراق یونامی، نوێترین راپۆرت سەبارەت بە دوایین پێشھاتەکان سەبارەت بە رەوشی سیاسی و خزمەتگوزاری و ئابوری و مرۆیی عێراق دەخاتەڕوو.  هاوکات، لە کۆبونەوەی ئەنجومەنەکەدا کە مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردو ئەنجامدرا، جینین پلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان لە عێراق وتارێکی پێشکەشکرد و رایگەیاند، نەتەوە یەکگرتوەکان بەردەوامە لە هەوڵ و پاڵپشتییەکانی بۆ حکومەتی عێراق، لەگەڵ ئەوەشدا "گەندەڵی لە عێراق بوەتە کێشەیەکی گەورە".  

هێزەکانی ئەمریکا دەست دەگرێت بەسەر ژمارەیەکی زۆر لە چەک و کەرەستەی سەربازیی ئێران و رایدەگەنێت بڕیاربوە بگاتە دەست حوسییەکان یەمەن. یەکەی پێنجی هێزە دەریاوانییەکانی ئەمریکا بڵاوی کردەوە لەگەڵ هێزێکی تایبەتی فەڕەنسا لە ئاوەکای دەریای عومان دەستیان گرتوە بەسەر هەزار جۆر چەک و 100 بزوێنەری فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و 23 موشەکی ئێران. لە راگەیەنراوێکی هێزەکانی ئەمریکا ئاماژە بەوە کراوە سەرجەم ئەو چەک و موشەکانە لەگەڵ هەزاران پارچە چەکی دیکە لە کەشتییەکدا دەستی بەسەردا گیراوە کە بڕیار بو رەوانەی چەکدارانی حوسی لە یەمەن بکرێت. ئەمریکا رونی کردوەتەوە کە ئەوە چوارەم کاروان و کەرەستی سەربازیی ئێرانە کە لە دو مانگی رابردو لە دەریای عۆمان و پێش گەیشتنی بۆ حوسییەکان دەستی بەسەردا گیراوە.   

هاوڵاتی لەسەرەتای هەفتەی داهاتووەوە وەزارەتی بازرگانی عێراق بڕێکی زۆر ماددەی خۆراکی بە نرخی کێبڕکێکار و کەمتر لە بازاڕ دەخاتە بازاڕەکانەوە. ئەسیر غەریری وەزیری بازرگانی عێراق لە ڕاگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، رایگەیاند، لەسەرەتای هەفتەی داهاتووەوە بڕێکی زۆر لە هێلکە و گۆشتی مریشک و ئاردی سفر و شیر بە نرخێکی کێبەڕکێکارانە دەخرێتە بازاڕەکانەوە. وتیشی، جێبەجێکردنی ئەم هەنگاوە لەپێناو کەمکردنەوەی بارگرانی سەر شانی هاوڵاتیان و دابینکردنی ماددە خۆراکییە سەرەتاییە پێویست و رۆژانەکانیانە بە نرخێکی کەمتر. ئەوەشخراوەتەڕوو، فرۆشتنی خۆراکەکان لە رێگەی لق و بریکارەکانی وەزارەتی بازرگانییەوە دابین دەکرێت. هەروەها ئەوەی روونکردوەتەوە، شەش بریکار لە شاری بەغدا و چوار بریکار لە شاری موسڵ و چواری دیکەش لە بەسڕە و لە شارەکانی دیکەی وڵاتیش دوو بریکار تەخان دەکرێن بۆ دابینکردنی خۆراکەکان بە نرخی کێبڕکێکار.

هاوڵاتی نوسینگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق رایگه‌یاند، لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانی حکومەت بۆ وەرگرتنەوەی "پارە درزراوه‌كان"ی عێراق کە براوەتە دەرەوەی وڵات، لایەنە پەیوەندیدارەکان توانیان بڕی زیاتر لە 80 ملیۆن دۆلار لەو پارە دزراوانە وەربگرنەوە و دوبارە بیخەنە خەزێنەی دەوڵەتەوە. نوسینگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه‌ له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، بەگوێرەی پلانه‌كان و لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانی حکومەت بۆ وەرگرتنەوەی ئه‌و پارانه‌ی به‌ قاچاغ براونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌ی عێراق، لایەنە پەیوەندیدارەکان توانیان بڕی زیاتر لە 80 ملیۆن دۆلار لەو پارە دزراوانە وەربگرنەوە و دوبارە بیخەنە خەزێنەی دەوڵەتەوە.  كۆتایی مانگی 12ی ساڵی رابردو محه‌مه‌د شیاع سودانی، سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق گه‌ڕاندنه‌وه‌ی ملیاران دیناری له‌ ده‌ره‌وه‌ی وڵاته‌وه‌ بۆ عێراق راگه‌یاند، كه‌ به‌ رێگه‌ی قاچاغ براونه‌ته‌ ده‌ره‌وه‌. پێشتریش سودانی رایگه‌یاندبوو كه‌ به‌ دوو جار و له‌ماوه‌یه‌كی پێوانه‌ییدا توانیویانه‌ بڕی 124 ملیۆن دۆلار له‌ پاره‌ دزراوه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی وڵات بگه‌ڕێننه‌وه‌.    

هاوڵاتی سەزگین تانرکولو، پەرلەمانتاری پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) رایگەیاند، کەمال کلیچدارئۆغڵو سەرۆکی جەهەپە وەک کاندیدی سەرۆکایەتی هاوپەیمانی گەل لە ١٣ی شوباتدا دیاری دەکریت. ڕۆژی ١٤ی ئایاری ئەمساڵ هەڵبژاردنی گشتی لە تورکیا بەڕێوەدەچێت و سێ هاوپەیمانی بەشداری هەڵبژاردنەکە دەکەن. هاوپەیمانی گەل، هاوپەیمانی کۆمار و هاوپەیمانی رەنج و ئازادی. بەڵام جگە لە هاوپەیمانی کۆمار کە کاندیدەکەی رەجەب تەیب ئەردۆغانە، هێشتا کاندیدی هەردوو هاوپەیمانێتیەکەی دیکە بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری ئاشکرا نەکراون. سەزگین تانرکولو، پەرلەمانتاری جەهەپە لە بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنیدا باسی لە کاندیدی هاوپەیمانی گەل کرد. تانرکولو ئاماژەی بەوەدا کە جەهەپە ئۆرگانی سەرەکی هاوپەیمانی گەلە و وتی: هەموو لایەنێکی سیاسی لەنێو هاپەیمانی گەلدا بە یەکسانی سوودییان بەدەست هێناوە. گرنگ هێزی لایەنە سیاسییەکان نییە، بەڵکو یەکگرتوویی لایەنەکانە." سەزگین تانرکولو اشیگەیاند کە دەنگدەران و سەرکردەکانی پارتەکانی دیکەی هاوپەیمانی گەل رازین لەسەر کاندیدبوونی کەمال کلچدارئۆغلۆ و وتی: " ئەگەر دۆخێکی نائاسایی دروست نەبێت، لە ١٣ی ئەم مانگەدا، کەمال کلچدارئۆغلۆ وەک کاندیدی پۆستی سەرۆک کۆماری ئاشکرا دەکرێت."

هاوڵاتی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق، لە چاوپیکەوتنێکیدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی عێراق ڕایگەیاند، پرسی بە قاچاخ بردنە دەرەوەی دۆلار بەهۆی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنی سویفتەوە ئاشکرابوو، هەروەها وتیشی ڕۆژانە لەڕێگەی پسوڵەی ساختە و قاچاخەوە ملیۆنان دۆلار دەبرێتە دەرەوە. سەرۆکوەزیرانی عێراق، لە میانی چاوپێکەوتنەکەیدا باسی لەوە کرد، بەهای دراوی عێراق ١٠٪ بەهاکەی لەدەستداوە و وڵاتەکە بەدەست گەندەڵیەوە دەناڵێنێت، هەروەها وتیشی پرسی بردنە دەرەوەی دۆلار بە قاچاخ بەهۆی پلاتفۆڕمی ئەلیکترۆنی سویفتەوە ئاشکرابووە چونکە کاتێک لەو ڕێگەیەوە مامەڵەکان ئەنجام دەدرێن، بانکی ناوەندی ئەمریکا دەتوانێت چاودێری مامەڵەکان بکات. هاوکات هەر لەبارەی بە قاچاخ بردنی دۆلارەوە سودانی ئاماژەی بەوەدا، دۆلار بە قاچاخ دەبرێتە دەرەوە دەنا ڕۆژانە ٣٠٠ ملیۆن دۆلار ئێمە چیمان هاوردەکردووە؟    

هاوڵاتی سەرۆک وەزیرانی عێراق ئەمڕۆ سێشەممە داوای لە عێراقییەکان کرد کە دۆلار نەکردن و ڕایگەیاند دینار بەهێزترینە. محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی فەرمیی عێراق کە بڕیارە کاژێر 10:00ی ئەمشەو پەخش بکرێت، رایگەیاند، "هاووڵاتییان دڵنیا دەکەینەوە، دۆلار لای خۆیان نەهێڵنەوە و دیناریش بەهێزترە. نرخەکەشی دەگەڕێنینەوە بۆ نرخی فەرمی خۆی."  سوودانی دووپاتی دەکاتەوە، "دۆلار دابین دەکەین، بازرگان و پیاوانی کاریش رادەهێنین لەسەر بازرگانی شەرعی."  سودانی هەڕەشەی دەرکردنی هەر بەرپرسێکی حکومی کرد کە هیچ چارەسەرێک بۆ گرفتەکان نەدات و دەڵێت: هەر بەرپرسێک چارەسەر بۆ کێشەکان نەبێت، پێی دەڵێین متمانەت لێوەرگیراوەتەوە. لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، فەرماندەی گشتیی هێزە چەکدارەکان، باسی لە بوونی هێزی بیانی لەسەر خاکی عێراق دەکات و دەڵێت: "عێراق پێویستی بە هێزی شەڕکەر نییە."  لەبارەی هەژارانەوە، سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژە بەوە دەکات، لە پرۆژەیاسای بودجەدا هاوکاری کاش بۆ خێزانە هەژارەکان هەیە. 

هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاند، ئیرانیش بەشداری لە دانوستانەکانی تورکیا و سوریادا دەکات کە بە نیوەندگیری روسیا ئەنجام دەدرێن. بەگوێرەی هەواڵێکی ئاژانسی سپوتنیکی روسی سەرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاندووە، روسیا بە راستی دەیەوێت پەیوەندیەکانی نێوان سەرۆککۆماری تورکیا و سەرۆکی سوریا ئاسایی بکاتەوە و بۆ ئەم مەبەستەش روسیا هەموو هەوڵێکی خۆی دەدات. لاڤرۆڤ دەڵێت، " قسە لەسەر ئەوە کراوە کە کۆماری ئیسلامی ئێرانیش لە کۆبونەوەکانی تایبەت بە هەوڵی لێکنزیکردنەوەی سوریا و تورکیادا بەشداری بکات." وەزیری دەرەوەی روسیا ئاماژەی بە کۆبوونەوەکانی ئاستانا کرد کە ئێرانیش بەشداری تێیدا کردووە و وتی، " هاوشێوەی ئاستانا کە پرسی سوریا پەیوەندی بە ئیرانیشەوە هەیە، مۆسکۆ بەشداریکردنی ئێران لە پرۆسەی لێکنزیککردنەوەی تورکیا و سوریادا بە پرسێکی لۆژیکی دەزانێت کە کاتی هات، بەرپرسانی سەربازی، دیپلۆماسی ئێرانیش بەشداری لە کۆبوونەوەکاندا دەکەن."

هاوڵاتی لە دەروازەی خابور دوو پۆلیس هێرش دەکەنە سەر ژن و پیاوێکی کورد ولێیان دەدەن. دیمەنەکە لە لایەن ئاژانسی شڕنەخ نیوز بڵاوکراوەتەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا ناسنامەی ئەو ژن و پیاوە و هۆکاری لێدانیان نەزانراوە.  

هاوڵاتی حکومەتی تورکیا بڕیاریداوە ئەمساڵ ٢٠ گرتووخانەی دیکە بکاتەوە و بەمەش ژمارەی گرتووخانەکانی تورکیا بۆ ٤١٩ گرتووخانە بەرز دەبێتەوە. رۆژنامەی سوزجوی نزیک لە پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) کە ئۆپۆزسیۆنی سەرەکی تورکیایە لە زاری سەرچاوەیەکی نزیک لە وەزارەتی دادی تورکیا ئاشکرای کرد، حکومەتی تورکیا دەیەوێت ئەمساڵ ٢٠ گرتووخانەی دیکە لە وڵاتەکە بکاتەوە. بەگوێرەی زانیاریەکانی رۆژنامەکە، لە بودجەی ئەمساڵدا، دوو ملیار و ٥٦٣ ملیۆن و ٥٠٠ هەزار لیرە بۆ کردنەوەی گرتووخانەکان تەرخان کراوە.  بەگوێرەی راپۆرتێکی رۆژنامەکە کە لەلایەن رۆژنامەنووس دەنیز ئایهانەوە ئامادە کراوە، لە سەردەمی دەسەڵاتی ئاکەپەدا ٢٦٩ گرتووخانەی نوێ لە تورکیا کراونەتەوە و ژمارەی گرتووخانەکانی تورکیا گەیشتووەتە ٣٩٩ گرتووخانە و بە کردنەوەی ٢٠ گرتووخانەی دیکە، ژمارەکە دەکاتە ٤١٩ گرتووخانە. لەو ژمارەیە ٢٧٩ گرتووخانەی داخراو و ٨٩ گرتووخانەی کراوەی پیاوان هەیە و گرتووخانەکانی دیکەش بۆ ژنان و منداڵان ئامادە کراون و لە ئێستادا نزیکەی ٣١٥ هەزار کەس لە زینداندان. بەگوێرەی ئەو ئامارانەی کە لەلایەن بەرپرسانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) بڵاوکراونەتەوە، نزیکەی ١١ هەزار ئەندام، بەرپرس و لایەنگری ئەو پارتە کە کوردن لە زیندانەکانی تورکیادان.