.jpeg)
هاوڵاتی كۆمپانیای به بازارِكردنی نه‌وتی عێراق (سۆمۆ) رایگه‌یاند: هه‌رێمی كوردستان سوره له‌سه‌ر ره‌تكردنه‌وه‌ی برِیاری دادگای فیدراڵی سه‌باره‌ت به هه‌نارده‌كردنی نه‌وت. عه‌لا خزه‌یه‌ر ئه‌لیاسری به‌رِێوه‌به‌ری گشتی كۆمپانیای سۆمۆ به رۆژنامه‌ی "سه‌باح"ی نیمچه فه‌رمی حكومه‌تی عێراقی راگه‌یاندوه: هه‌رێمی كوردستان هێشتا جێبه‌جێكردنی برِیاری دادگای فیدراڵی ره‌تده‌كاته‌وه‌و به‌شێوه‌ی نایاسایی نه‌وت هه‌نارده ده‌كات. ئاماژه‌ی بۆ ئه‌وه‌شكرد: له‌ئێستادا هیچ دانوستانێك له‌سه‌ر ئه‌و پرسه له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێمدا بوونی نیه، كه به‌ره‌سمی رایگه‌یاندوه برِیاره‌كه‌ی دادگای فیدراڵی به ته‌واوی ره‌تده‌كاته‌وه. هاوكات رۆژنامه‌ی "سه‌باح" له زاری حه‌مزه جه‌واهیری پسپۆرِی بواری نه‌وت بڵاویكردوه‌ته‌وه: كه یاسای نه‌وت و غازی هه‌رێمی كوردستان نایاسای و نا ده‌ستورییه، و كێشه‌ی هه‌رێمی كوردستان له ره‌تكردنه‌وه‌ی برِیاره‌كه‌ی دادگای فیدراڵی ئه‌وه‌یه كه برِیاره‌كانی دادگای فیدراڵی ده‌بێت هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌كان پێوه‌ی پابه‌ند بن.
.jpg)
موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر پەیامێکی 10 خاڵی ئاراستەی شوێنکەوتوان و لایەنگرانی کرد بە بۆنەی بەشداریکردنیان لە رێوڕەسمی چلەی ماتەمینی حوسێنی کوڕی عەلی پێشەوی سێیەمی شیعەکان، دەشڵێت"هەر کەسێک سەرپێچی لەم رێنماییانە بکات لێی بێبەری دەبن". لە پەیامەکەیدا داواش دەکات کە نە کفن ببۆشن، نە بە ناشیرینی مامەڵە لەگەڵ گەشتیارانی ئێرانی بکەن نە چەک هەڵگرن. سەدر دەشڵێت"هەر کەسێک سەرپێچی لەم رێنماییانە بکات لێی بێبەری دەبن". ١-نابێت بەشداربوان ئاڵای هیچ گروپ و لایەن و سەربازی هەڵبەگرن. ٢- نابێت وێنەی هیچ کەسایەتییەک بەرزبکەنەوە. ٣- نابێت بەهیچ شێوەیەک زیارەتکاران کفن بپۆشن یان هەر بەرگێک بپۆشن جیایان بکاتەوە لە زیارەتکارانی دیکە. ٤- جگە لە زیکر و ناوهێنانی خودا و باسی حوسەین نابێت هیچ شتێکی تر بڵێن و ناوی کەسی دیکە نەهێنن. ٥- پێویستە پابەندی ئارامگرتن و ژیری و رەوشت بەرزی بن و هەرکەسێک لەدەرەوەی ئەم رێنماییان رەفتار بکات ئەوا هێزە ئەمنییەکان رێکاری یاساییان بەرامبەر بگرێتەبەر. ٦- بەهەموو شێوەیەک تۆمەت بەخشینەوە بەرامبەران لەوەی بەعسی بوون یان بەتیرۆرست یان بە میلیشیا وەسف کردنی بەرامبەر بەهەموو شێوەیەک قەدەغەیە. ٧- بەهەموو شێوەیەک هێرشکردنە سەر زیارەتکارانی دەرەوەی عێراق بەگشتی و ئێرانییەکان بەتایبەتی قەدەغەیە جا بەدەستبێت یان بە دەم یان بەهەر هۆکار و شێوازێکی دیکەبێت. ٨- بەهەموو شێوەیەک هەڵگرتنی چەکد قەدەغەیە، بەڵکو تەنانەت هەر ئامێرێکی بڕندە و بریندارکار هەڵگرتنیان حەرامە. ٩- پێویستە بە بەرزترین شێوەی هاوکاری یارمەتی هێزە ئەمنییەکان بدرێت لە هەموو ناوچەکانی عێراقدا بەتایبەتی تر لە شاری کەربەلا. ١٠- پێویستە هێزەکانی حەشدی شەعبی و سەرایا سەلام لە کەربەلا دوربخرێنەوە، ئەمە کارێکی پێویستە و دەبێت بکرێت بە ئامانجی رێگری کردن لەهەر رووداوێکی نەخوازراو کە ئەنجامەکەی قورسبێت.
هاوڵاتی به‌پێی به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ک که ئەمڕۆ شەممە بڵاوکراوه‌ته حكومەتی لوبنان بڕیاریدا عێراقییەكان لە وەرگرتنی ڤیزەی چوونە ژوورەوە بۆ لوبنان ببه‌خشێت. له‌به‌ڵگه‌نامه‌که‌دا هاتووه: بە ئامانجی كاراكردنی هاوكاری لەگەڵ كۆماری عێراق، ئەنجوومەنی وەزیرانی لوبنان داوای وەزارەتی ناوخۆ و شارەوانییەكانی سەبارەت بە لێخۆشبوونی عێراقییەكان لە پێویستی وەرگرتنی ڤیزا بۆ چوونە ناو خاكەكەی پەسەند كرد. ئاماژەی بەوەشكردووە : بڕیارێك دەرچووە بۆ پێدانی ڤیزای هاتنە ژوورەوە و مانەوە بۆ لوبنان بەخۆڕایی بۆ ئەو هاووڵاتیانەی كە بۆ گەشتوگوزار دێن بۆ مانگێك بەخۆڕایی و مافی درێژكردنەوەشی هەیە بۆ سێ مانگ. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت: عێراق لە مادەی پەیوەندیدار بە هەڵگرتنی بڕی دوو هەزار دۆلاری كاش یان چەكێكی بڕوانامەدار لە بانكێكی ناسراو لەلایەن هاتووانەوە سڕاوەتەوە، وەك مەرجێكی پێشوەختە بۆ چوونە ناو خاكی لوبنان، دوای ئاگاداركردنەوە و ڕەزامەندی لەسەر لەلایەن سەرۆكی كۆمار میشال عون.
هاوڵاتی ترەمپ: ئەمەریکا هیچکات ناتوانێت تورکیا و هەسەدە رازیبکات سازش بۆ یەکدی بکەن، بۆیە پێویستە هەندێکجار رێگەبدەیت کەمێک شەڕی یەکدی بکەن. جارید کوشنەر، راوێژکاری باڵای پێشووی دۆناڵد ترەمپ لە نوێترین پەرتووکیدا بەناوی ''شکاندنی مێژوو، بیروەرییەکی کۆشکی سپی'' کە لە کۆتاییەکانی ئابی 2022 بڵاوکراوەتەوە باس لە بیروبۆچونی ترەمپ لەسەر هێرشەکانی تورکیا بۆسەر هەسەدە و کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە سووریا و رۆژئاوای کوردستان دەکات ونوسیوییەتی : ''مەحاڵە لە کۆشکی سپیدا لە یەککاتدا مامەڵە لەگەڵ کێشەیەکدا بکرێت. لەکاتێکدا تیمەکانی ئێمە خەریکبوون بەیەکەوە کۆدەبوونەوە تاوەکو کار لەسەر گەورەترین ئاستەنگیی نێوخۆیی بەردەم سەرۆکایەتیی ترەمپدا بکەن. پێکدادانێک لە دەرەوەی ئەمریکا روویدا"، لێرەدا کۆشنەر مەبەستی لە هێرشی تورکیایە بۆسەر هێزەکانی سووریای دیموکرات لە رۆژئاوای کوردستان و باکووری رۆژهەڵاتی سووریایە. هەروەها باس لەوەش دەکات کە لەسەر فەرمانی ترەمپ ژمارەی هێزەکانی ئەمەریکا لەو ناوچە سنورییانە کەمکراونەتەوە، بەڵام ترەمپ لەگەڵ کەمکردنەوەی هێزەکانی لەو ناوچانە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیای ئاگادار کردۆتەوە کە ''بەتەواوەتی ئابووریی تورکیا تێکدەشکێنێت و دەیسڕێتەوە'' ئەگەر هێرش بکەن و سنوور ببەزێنن بە هۆی ئەوەی کە شەڕڤانە کوردەکان هاوبەشێکی گرنگی ئەمریکابوون لە شەڕی دژ بە داعش، بەڵام ئەردۆغان هەڕەشەکانی ترەمپی فەرامۆشکردووە. ئەو ڕاوێژکارە ئەوەشی ڕونکردۆتەوە کە دوای ئەوەی تورکیا هێرشەکانی دەستپێکردووە "ترەمپ داوای لە پێنس جێگری پێشوی سەرۆکی ئەمریکا کرد لەگەڵ سەرۆک ئەردۆغان لەبارەی ئاگربەست گفتوگۆبکات." دەشڵێت، "من چەند جارێک ئەردۆغانم بینیبوو، بەر لەوەی مایک پێنسیش بچێتە تورکیا و لەگەڵ سەرۆکی تورکیا کۆببێتەوە، لە کۆشکی سپی هاتە ئۆفیسەکەی من و داوای لێکردم راوێژی پێبدەم لەبارەی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ ئەردۆغان". پێیمگوت ''تۆ پێویستت بە راوێژی من نییە، بەڵام ئەوەت پێدەڵێم، بەپێی ئەزموونی خۆم، کاتێک لەگەڵی دانیشتی ،ئەردۆغان هەموو گلەیی و گازندەکانی باس دەکات، ئەمە تاوەکو ماوەیەک بەردەوامدەبێت. تێگەیشتنی منیش ئەوەیە کە ئەو پەیوەندییەکەی لەگەڵ ترەمپ دەنرخێنێت، بۆیەش سەرکەوتنی تۆ بەندە بەوەی تاوەکو چ ئاستێک دەتوانیت ئەوە بگەیێنیت کە ترەمپ تەواو جیدییە لەسەر ئەم ئاگربەستە. ئەردۆغان کەسێکی کەللـەرەقە و دڵنیانیم کە چۆن ئەم پرسە چارەسەر دەکەیت، بەڵام من لێرەوە هیوای باشترینت بۆ دەخوازم.'' جارید کوشنەردەشڵێت کاتێک پێنس لە تورکیا بووە، ترەمپ سەفەری کردووە بۆ داڵاس،و هێشتا لەنێو فڕۆکەدابووە کە پێنس تەلەفۆنی بۆ کردوەو و گوتوێتی ''گەیشتنیە رێککەوتن'' جێگری سەرۆک گوتی ''رژدبووم لەوەی کە بە ئەردۆغان بڵێم، تۆ [دۆناڵد ترەمپ]ت خۆشدەوێت؟ هەروەها تۆ هاوڕێی ئەوبوویت بەر لە ئێستا، ئێستاش هاوڕێن و هەمیشەش وەک هاوڕێ دەمێننەوە، بەڵام پێویستە ئەو شەڕە دەستبەجێ بووەستێنێت کە دەستیپێکردووە، ئەگەر نا سزای تووندی ئابووری دەدەن، ئەردۆغان بەربەستی زۆر هێنایەوە، بەڵام لەدوای زیاتر لە کاژێرێک کۆبوونەوە و گەیاندنی پەیامەکە بە حەوت جۆری جیاواز، [ئەردۆغان] گوتی، شەڕەکە دەوەستێنێت و چووینە ژوورێکی دیکە و رێککەوتنەکەمان کرد''. زاواکەی ترەمپ لە درێژەی نووسینەکانیدا باسی لەوەش کردووە کە ترەمپ بە پێنسی گوتووە، "ئەمە شتێکی مەزنە" و گوتیشی، ''ئەم ناوچەیە بەرمیلە بارووتێکە، منیش رقم لەوەیە کە ئەو هەموو سەربازەمان لەوێبن، ئێمە لەوێبووین چونکە هەردوولایان داوای ئەو خاکە دەکەن، هیچ کاتێکش ناتوانین بیانگەیێنین بە سازشکردن، بۆیە پێویستە هەندێکجار رێگەبدەیت کەمێک شەڕی یەکدی بکەن. کاتێکیش گەیشتنە ئەو خاڵەی کە هیچ لایەنێکیان دەستی باڵایان نییە. ئەو کاتە ئاسانترە کە بگەیت بە رێککەوتنێک، ئەگەر ئەمەم نەکردبا، ئەمریکا لە 100 ساڵی دیکەش لەوێ چەقبەستوو دەبوو یان خراپتر. لە کۆتاییدا رووبەڕووی شەڕێک دەبووەوە لەسەر پارچەیەک خۆڵ کە هیچ کەسێک لە ئەمریکا هەرگیز گوێشی لێنەبووە'' کوشنەر هەروەها گوتوشیەتی، ''ترەمپ دەیزانی کە چۆن مامەڵە لەگەڵ کەسایەتییە گەورەکاندا بکات بۆ رێگریکردن لە دۆخێکی مەترسیدار".
هاوڵاتی ئوردن یەکەم حاڵەتی توشبوونی بە ئاوڵەی مەیموون ڕاگەیاند. وەزارەتی تەندروستی ئوردن لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، یەکەم حاڵەتی توشبوون بە ئاوڵەی مەیمون لە وڵاتەکە تۆمارکراوە، کە ئەویش هاوڵاتییەکی ٣٠ ساڵە ،دوای ئەوەی گەشتی بۆ چەند وڵاتێکی ئەوروپا کردووەو لە ٢٠ی مانگی رابردوو گەڕاوەتەوە بۆ ئوردن و لە ئێستادا دوای پشکنینەکان دەرکەوتووە کە تووشبووی ئاوڵەی مەیمونە. هەر لە ڕاگەیەندراوەکەدا وەزارەتی تەندروستی ئوردن داوای لە وڵاتانی ناوچەکە بە گشتی و دراوسێکانی بە تایبەتی کردووە، رێکاری پێویست بگرنەبەر و پشکنینی ورد بۆ ھەموو کەسانە بکەن کە سەردانی وڵاتانی ئەوروپا دەکەن، بۆئەوەی بەزوویی رووبەڕووی نەخۆشییەکە ببنەوە و بتوانن کۆنترۆڵی بکەن. جێگەی باسە بە پێی ئامارە نێودەوڵەتییەکان تائێستا لە سەرتاسەری جیھان ١٩ ھەزار توشبووی ئاوڵەی مەیمون لە ٧٦ وڵات تۆمار کراون.
هاوڵاتی ڕەوتی سەدر لە ڕاگەیەندراوێکدا ڕایگەیاند ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق نادەستووری و نایاساییە و پێویستە هەڵبوەشێنرێتەوە. لە کاتێکدا هەوڵدەدرێت ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دانیشتنەکانی دەست پێبکاتەوە، رەوتی سەدر کە موقتەدا سەدر سەرۆکایەتی دەکات، ڕایگەیاند لەگەڵ ئەوەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق ھەڵوەشاندنەوەی ئەنجومەنی نوێنەرانی رەتکردۆتەوە ، بەڵام نایاسایی بوونی ئەنجومەنەکەی پشتڕاستکردووەتەوە. جەختیشی لەوە کردۆتەوە لە ئێستا بەدواوە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ھەر بڕیارێکی تر دەربکات جگە لە ھەڵوەشاندنەوەی خۆی نادەستووریی و نایاساییە.
هاوڵاتی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، واشنتۆن سزای نوێ دەسەپێنێت بەسەر سوپای پاسداران و ژمارەیەک لە کۆمپانیا ئێرانییەکاندا، بەهۆی دابین کردنی فرۆکەی بێ فڕۆکەوان بۆ ڕوسیا. لە ڕاگەیاندراوەکەدا هاتووە، کە ئەمەریکا بڕیاری داوە هەموو ئەو سزایانەی بەسەر ڕوسیادا سەپاندوێتی بەسەر ئێرانیشدا بیسەپێنێت بەهۆی هاوکاری کردنی ڕوسیا لە شەڕی ئۆکرانیادا بە ناردنی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بۆیان. هەروەها باسی لەوەشکرد کە سزاکان بە تایبەت دژی سوپای پاسداران دەبێت، کە واشنتۆن وەک قەوارەیەک خستوویەتیە لیستی ڕێکخراوە تیرۆریستییەکانەوە. وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا ڕاشیگەیاند ، سزاکان ھەموو ئەو کۆمپانیایانەش دەگرێتەوە، کە تێوەگلاون لە بەرھەمھێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران و ئەو کۆمپانیایەش کە فڕۆکەکانی بۆ روسیا گواستووەتەوە.
هاوڵاتی بە پێی ڕاپۆرتێکی ڕۆژنامەی نیۆرک تایمز سەرەڕای بەرزبونەوەی نرخی نەوت له‌جیهاندا، به‌هۆی گه‌نده‌ڵی و ناپسپۆڕیی وه‌زاره‌ته‌كان و لاوازی حكومه‌ت لە عێراق ره‌وشی خزمه‌تگوزارییه گشتییه‌كانی خه‌ڵك تا بێت خراپتر دەبێت. نیۆرک تایمز لە ڕاپۆرتێکدا باس لە خراپی ڕەوشی هاوڵاتیانی عێراق دەکات و ئاماژە بەوە دەکات کە لەگەڵ ئەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیهان لە بەرزبونەوەدایە باڵام هاوڵاتیانی عێراق سودمەندنین لێی بە هۆی ئەو گەندەڵییە زۆرەی لە سێکتەرە جیاوازەکانی حوکمەتی عێراقیدا دەکرێت . بەتایبەت كه‌رته‌كانی په‌روه‌رده و ته‌ندروستی، كه له‌كه‌رته هه‌ره خراپترینه‌كانن. هەروەها باسی لەوەش کردووە تاکە هۆکار کە عێراق لەسەر پێی خۆی وەستاوە نەتەوەکەیەتی لە کاتێکدا هاوڵاتییەکانی له‌سوودی نه‌وت بێبه‌رین و به‌ده‌ست نه‌بوونی كاره‌با، وێرانه‌یی قوتابخانه‌كان و نه‌بوونی چاودێری ته‌ندروستییه‌وه ده‌ناڵێنن. پێشتریش عه‌بدولزه‌هره هینداوی، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی پلاندانانی عێراق رایگه‌یاندبوو، به‌پێی ئه‌و توێژینه‌وه‌یه‌ك كه به‌هه‌ماهه‌نگی بانكی نێوده‌وڵه‌تی كراوه، رێژه‌ی هه‌ژاری له ٢٤،٨% بۆ ٢٥% به‌رزبووه‌ته‌وه. جێگەی باسە ژماره‌ی هه‌ژاران له عێراق گه‌یشتووه‌ته ١٠ ملیۆن كه‌س.
هاوڵاتی به‌پێی ڕاگه‌یه‌ندراوێکی ده‌سته‌ی ده‌روازه سنوورییه‌کانی عێراق لە رۆژی پێنجشەممە 8ى ئەیلوول 333 هەزار و 364 کەس لە شەش دەروازەی سنوورییەوە هاتوونەتە ناو عێراقەوە. لەکاتێکدا لە 14ى ئاب تاوەکو 7ى ئەیلوول، زیاتر لە یەک ملیۆن و 262 هەزار زیارەتکارى دیکە هاتوون بەمەبەستى بەشداریکردن لە مەراسیمەکانى چلەى ئیمام حوسێن. رۆژی هەینی 9ى ئەیلوولی 2022، عەلائەددین قەیسی، گوتەبێژى دەستەى دەروازە سنوورییەکانى عێراق رایگەیاندووه: رۆژى پێنجشەممە 8ى ئەیلوولی 333 هەزار و 364 زیارەتکار لە شەش دەروازەى سنوورییەوە هاتوونەتە ناو عێراق. له‌لایه‌کی تره‌وه ئەحمەد وەحیدی وەزیری ناوخۆی ئێرانیش لە سەردانێکیدا بۆ دەروازەی مێھران داوای لە زیارەتکارانی وڵاتەکەی کرد پەلە نەکەن لە رووکردنە دەروازەکانی عێراق تا ئەو کاتەی کێشەی گواستنەوەی زیارەتکاران لە ناوخۆی عێراق چارەسەر دەکرێت. وتیشی، ھەر کاتێک لێپرسراوانی عێراق ئامادەیی زیاتری پێشوازیان ھەبوو، دەتوانن رێگە بە چوونی زیارەتکارێکی زۆرتر بدەن بۆ ناو خاکی عێراق. حکومەتی عێراق 13 دەروازەی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێیدا هەیە، کە شەشیان لەگەڵ کۆمارى ئیسلامى ئێرانە. بەگوێرەى ئامارێکى دەستەى دەروازە سنوورییەکانى عێراق لە 14ى ئاب تاوەکو 7ى ئەیلوول، یەک ملیۆن و 262 هەزار و 13 زیارەتکار بە مەبەستی بەشداریکردن لە چلەی ماتەمینی ئیمام حوسێندا هاتوونەتە نێو خاکی عێراقەوە. چلەى ماتەمینى ئیمام حوسێن لە 17ى ئەیلوول بەڕێوەدەچێت و چەندین مەراسیم لە پارێزگا زۆرینە شیعەکانى عێراق بەو بۆنەیەوە رێکدەخرین، زیارەتکاران دەچنە پارێزگاى کەربەلا کە مەزارى ئیمام حوسێنى لێیە.
هاوڵاتی دوای ئەوەی لە ٧ی ئەیلول لە لایەن پۆلیسی هەولێرەوە لە سنوری پارێزگای دهۆک دوو خوشک بە تۆمەتی سەربڕینی دایکو برایەکیان دەستگیر کران لە ئێستادا پۆلیسی سەڵاحەدین داوای ڕادەستکردنی تۆمەتبارەکان دەکات. دوو خوشک کە خەڵکى پارێزگاى سەلاحەدینن بە تۆمەتى کوشتنى دایکە بەتەمەنەکەیان و برا 20 ساڵانەکەیان بە چەقۆ، لە سنوورى پارێزگاى دهۆک دەستگیرکران؛ پۆلیسى سەلاحەدین دەڵێت، داواى رادەستکردنەوەى تۆمەتبارەکانیان لە هەرێمى کوردستان کردووە. بە پێی راگەیێندراوێکى پۆلیسى پارێزگاى سەلاحەدین، ئەو رووداوى کوشتنە لە گەڕەکى شیشین لە شارى تکریتى ناوەندى پارێزگاى سەلاحەدین روویداوە و ئاگادارکراونەتەوە و دوای لێکۆڵینەوە، دەرکەوتووە کە ئەو دایک و کوڕە بەر لە چوار رۆژ لە ئاگادارکردنەوەیان، لە ماڵى خۆیاندا بە چەقۆ کوژراون و تەرمەکانیان تێکچوون و بۆنیان کردووە. پۆلیسی سەلاحەدین ئاماژەى بەوەشدا کە دوای سەیرکردنى کامێراکانى چاودێرى، دەرکەوتووە کە ئەو دوو کچە دواى "ئەنجامدانى تاوانەکە، ماڵەکەیان جێدەهێڵن و دواتر زانراوە کە هەڵاتوون بۆ هەرێمى کوردستان و ویستوویانە لەوێوە بچنە تورکیا، بەڵام لە لایەن ئاسایشى هەولێرەوە دەستگیرکراون و لەکاتى لێکۆڵینەوەدا، دانیان بە تاوانى کوشتنەکەدا ناوە". بەڕێوەبەرى پۆلیسی سەلاحەدین ئاماژەى بەوەدا کە هێزە ئەمنییەکانى هەرێمى کوردستان هاوکاریى تەواویان کردوون لە دەستگیرکردنى ئەو دوو خوشکە و بەفەرمیش داوایان لێکردوون کە رادەستیان بکەنەوە، بە مەبەستى ئەوەى لە دادگەى سەلاحەدین لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ بکرێت و سزا بدرێن. ئەو دوو کچە لە لایەن پۆلیسی سەلاحەدین بەگوێرەى ماددەى ٤٠٦ى یاساى سزادانى عێراقى فەرمانى دەستگیرکردنیان بۆ دەرکراوە، کە تایبەتە بە کوشتنى بەمەبەست و سزاکەى لەسێدارەدانە.
ساڵح محه‌ممه‌د عێراقی، وه‌زیری سه‌در له راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه به‌وه ده‌دات، گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی سه‌در به هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه، هه‌روه‌ها له‌باره‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان ده‌ڵێت، به كشانه‌وه‌ی لایه‌نه كورد و سوننه‌كان په‌رله‌مانی عێراق هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه. ساڵح محه‌مه‌د عێراقی ناسراو به وه‌زیره‌كه‌ی سه‌در له په‌یامه نوێیه‌كه‌یدا رایگه‌یاندووه، هه‌ندێك له لایه‌نگرانی سه‌در به رێگای یاسایی هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان ده‌ده‌ن و یه‌كه‌م ئه‌نجامی كشانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان دانانی به‌ربه‌ست بوو له رێگه‌ی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی كه له هیچ پرسێكدا له‌گه‌ڵیان رێككنه‌ده‌كه‌وتن. ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مانی عێراق ئه‌گه‌رێكی لاواز بۆ دۆزینه‌وه‌ی رێككه‌وتن دیاریی ده‌كات، به‌ڵام گه‌ڕانه‌وه بۆ په‌رله‌مان لای ئه‌وان حه‌رامه و گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در ده‌بێته هۆی دروستبوونی قه‌یرانی سیاسی و وتیشی، "ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان هه‌ڵنه‌وه‌شێته‌وه له‌گه‌ڵ هیچ لایه‌نێك رێككناكه‌وین." باسی له‌وه‌شكرد، ئه‌گه‌ر بشگه‌ڕێنه‌وه ده‌بێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان جێگای ره‌زامه‌ندی هاوپه‌یمانه‌كانیان بێت له كورد و سونه، به‌ڵام پێیان وانییه رازی ده‌بن و وتیشی، "پێویست ناكات بگه‌ڕێینه‌وه ته‌نها به كشانه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌نه‌كان په‌رله‌مان خۆی هه‌ڵده‌وه‌شیه‌ته‌وه." ساڵح محه‌مه‌د ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، فشاری زۆر ده‌كه‌ینه سه‌ر هاوپه‌یمانه‌كانمان به‌ڵام قوربانیدان بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌هامه‌تییه‌كانی خه‌ڵكی عێراق گرنگه، ره‌وتی سه‌در دووڕوویی و پێكهێنانه‌وه‌ی حكومه‌تێكی گه‌نده‌ڵی دیكه ره‌تده‌كاته‌وه. ئاشكراشی كرد، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان مه‌حاڵه و ئه‌ركی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی له ئه‌ستۆی هاوپه‌یمانه‌كانیان و په‌رله‌مانتاره سه‌ربه‌خۆكانه. ده‌شڵێت، "هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان به دادگا سیاسیكراوه‌كان و ترسنۆكه‌كان نییه و به‌ده‌ست ره‌وتی سه‌دریش نییه." ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌دێت نزیكه‌ی ١١ مانگه هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق كراوه به‌ڵام لایه‌نه‌كان نه‌گه‌یشتوونه‌ته رێككه‌وتن بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق و سه‌درییه‌كان دوای كشانه‌وه‌ی فراكسیۆنی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان داوایان له دادگای فیدراڵی عێراق كرد په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه، به‌ڵام دادگا ره‌تی كرده‌وه كارێكی له‌و جۆره له ده‌ستی ئه‌واندا بێت.
هێمن مەحموود پیاوێكی ئاینی تەمەن ٩٢ ساڵە، تاك و تەرا وێنەی هەیە، بەدەگمەن قسە دەكات، لێدوان بۆ هیچ میدیا و شوێنێك نادات، سیاسییەكان نابینێت و هەڵوێستی لایەنگرانەی بۆ هیچ حزبێكی سیاسی نییە، تەنانەت شوێنكەوتوانیشی بەكەمی دەیبینن، لەشوێنی نیشتەجێبوونی خۆی ناجوڵێت و بەشداری هیچ مەراسیم و بۆنەو یادكردنەوەیەكی ئاینی و تەنانەت مەزهەبیش ناكات، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەمانە لەگەڵ پاپای فاتیكان كۆدەبێتەوە و سیاسییە بیانییەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان دەبینێت و بۆچوونی تایبەتی لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق هەیەو هەمیشە لەدوایین ساتدا دەستوەردان دەكات و بڕیاری گرنگ دەدات و چارەنووسی دۆخەكە بەلایەكدا دەخات، قسەو بۆچوونەكانی لەلایەن كوردو سوونەكانیشەوە رێزلێگیراوەو شوێنی تایبەتی هەیە. ئەو پیاوە مەرجەعی گەورەی شیعەكان (عەلی سیستانی)یە. عەلی حوسێنی سیستانی، لەساڵی ١٩٣٠ لەشاری مەشهەدی ئێران لەدایكبووە، ئێستا لەشاری نەجەف دەژی و لەدوای مردنی (ئەبولقاسم خوئی) مەرجەعییەی زانستی ئایینی حەوزەی نەجەفی گرتەدەست. لەدوای داگیركردنی عێراقیش لەساڵی ٢٠٠٣ لەلایەن ئەمریكاوە رۆڵە مێژوویی و سیاسییەكەی بەدیاركەوت و لەوكاتەوە تائێستا هەڵوێست و فەتواكانی بەبێ مشتومڕ لەلایەن شوێنكەوتوانییەوە جێبەجێدەكرێت. فەتواكانی سیستانی كاریگەرییەكی گەورەیان كردۆتەسەر دۆخی عێراق، بۆ نموونە لەساڵی ٢٠٠٣ فەتوای دا كەس شەڕ لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكاو بەریتانیا نەكات، هاوكات لەگەڵ سەرەتاكانی هەڵبژاردنیشدا لەدوای ٢٠٠٣ەوە فەتوایدا لەهەڵبژاردنەكاندا پێویستە شیعەكان دەنگ بەهاوپەیمانێتی شیعەكان بدەن، بەڵام لەچەند هەڵبژاردنی رابووردوودا پشتگیری هیچ لایەنێكی نەكردو خۆی بەدوورگرت لەهەڵبژاردنەكان، لەگرنگترین فەتواشی ئەو كاتە بوو كە خەریكبوو رێكخراوی تیرۆریستی داعش دەگەیشتە بەغدا لەساڵی ٢٠١٤، هەر بۆیە فەتوای جیهادی دەركردو بەو هۆیەشەوە (حەشدی شەعبی) درووستكرا، كە شیعەكان توانیان بەهۆیەوە عێراق كۆنترۆڵ بكەنەوەو نەهێڵن دەسەڵاتیان لەدەست دەربچێ. وەنەبێت هەمیشە سەد لەسەد بۆچوونەكانی سیستانی لەناو كۆمەڵگای شیعەدا شوێنی خۆیان گرتبێت، بەتایبەت لەبارودۆخە سیاسییەكەدا، بەڵكو هەندێكجار بۆچوونەكانی نەیانپێكاوەو جەماوەریان لەدەوری خۆی كۆنەكردۆتەوە، بەتایبەت لەدوایین هەڵوێستیدا لەهەڵبژاردنی پێشوەختەی ساڵی رابووردوودا مەرجەعیەت داوایكرد خەڵكی بەشداری دەنگدان بكەن، كەچی بەپێچەوانەوە خەڵكێكی كەم بەشداریان كرد و ێژەی بەشداری نەگەیشتە لەسەدا ٣٥، كە ئەمەش بەشكستێك بۆ هەڵوێستەكانی سیستانی دانرا. بەپێی بۆچوونی زۆرینەی ئەوانەی كەچاودێری بارودۆخی عێراق و هەڵوێستی مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان بەتایبەت (سیستانی) دەكەن بەتایبەت لەچەند ڕۆژی رابووردودا ئەوەبوو كە رێگەی لەهەڵگیرسانی جەنگی ناوخۆیی شیعەكان گرت و ئاوێكی بەو ئاگرەدا كرد كە لەناوچەی سەوز لەنێوان لایەنگرانی موقتەدا سەدرو حكومەت و چوارچێوەی هەماهەنگیدا هەڵگیرسابوو، كە بەهۆی ئەو شەڕەوە زیاتر لە ٣٠ كەس كوژران و سەدانی دیكەش برینداربوون. لەو بارەیەوە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەراپۆرتێكدا بەناونیشانی» چۆن پیاوێكی ئایینی تەمەن ٩٢ ساڵ جارێكی دیكە رێگری كردەوە لەخلیسكانی عێراق بۆ ناو شەڕێكی خوێناوی؟»، نامەیەكی سیستانی بۆ سەدر ئاشكرا دەكات و نهێنی پشتەوەی راگرتنی پێكدادانەكانی ناوچەی سەوز ئاشكرا دەكات و ئاماژە بەوەدەكات بەرپرسێكی چوارچێوەی هەماهەنگی بەئاژانسەكەی راگەیاندووە ئەگەر نوسینگەی سیستانی نەبوایە، موقتەدا سەدر كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەی بۆ راگرتنی شەڕەكە نەدەكرد. بەپێی راپۆرتەكە « كاتێك لێدوانێك لە لایەن پیاوێكی ئایینی عێراقی لەئێران كازم حائیری» دۆخەكەی گەیاندە لێواری جەنگ، تەنیا یەك كەس هەبوو بتوانێت ئەوە بوەستێنێت، ئەو كەسەش پیاوێكی ئایینیی شیعەی تەمەن ٩٢ ساڵ بوو كە جارێكی دیكە سەلماندی بەهێزترین پیاوە لەوڵاتەكەی». رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشكردووە: « ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی بەئاشكرا هیچ قسەیەكی لەسەر گرژی و پێكدادانەكانی ئەم دواییەی عێراق نەكردووە، بەڵام بەرپرسانی حكومی ئاماژەیان بەوەكردووە هەڵوێستی سیستانی رێگریكرد كەدۆخەكە لەدەست دەربچێت». هاوكات بەرپرسێكی حكومەتی عێراقی دەڵێت: « سیستانی نامەیەكی بۆ موقتەدا سەدر ناردووە و تێیدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەگەر تووندوتیژییەكان نەوەستێندرێن ئەوا خۆی بەیاننامەیەك دەردەكات و داوای راگرتنی پێكدادانەكان دەكات، ئەمەش وایدەكرد سەدر لاواز دەربكەوێت، لەگەڵ ئەوەشدا وەها دەردەكەوت كە ئەوە موقتەدا سەدرە ئەو خوێنڕێژییەی لە عێراق دەستپێكردووە». هاوكات بەرپرسێكی لایەنەكانی نزیك لە ئێران ڕاگەیاندووە، ئەگەر نووسینگەی سیستانی نەبوایە، «موقتەدا سەدر كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەی بۆ راگرتنی شەڕەكە نەدەكرد». هەردوابەدوای پێكدادانەكان، نوێنەری سیستانی سەردانی پرسەی كوژراوەكانی كردو رایگەیاند عەلی سیستانی لەم دۆخە نیگەران و دڵتەنگە، ئیدانەی ئەم ڕەفتارە ناشیرینەدەكات و پرسەو سەرەخۆشی خۆی ئاراستەی كوژراوەكان دەكات. ئەم هەڵوێستەی سیستانی ئیدی هەموو ئەگەرەكانی لەبارەی قسەنەكردنی سیستانییەوە لەسەر رووداوەكان یەكلاكردەوەو سەلماندی كە سیستانی دژی جەنگ و دووبەرەكییە. دەستوەردانی سیستانی لەدواین ساتدا جارێكی دیكەش ئەوەی سەلماندەوە هەرچەندە سیاسییە شیعەكانی عێراق مەرجەعیەتەكانیان جیاوازبێت، بەڵام دواجار ناتوانن لەقسەی ئەو پیاوە ٩٢ ساڵە دەرچن كە بەبێدەنگی لەكونجێكی كۆڵانەكانی نەجەفدا ژیان بەسەردەبات و وەك ئەو درووشمەی بەرزی كردۆتەوە ئارامی و ئاسایشی عێراق بەگشتی و ناوچە شیعەنشینەكان بەتایبەتی لەلایەن ئەوەوە هێڵی سوورەو نابێت تێكبدرێت. ئەوەی جێگای ئاماژەیە زۆرینەی سەدرییەكان پەیڕەویان لەحائیری نەكردووە كەوازهێنانی خۆی لەمەرجەعیەت هێناو داوایكرد شوێنكەوتوانی پەیڕەوی عەلی خامنەیی رابەری شۆڕشی ئێران بكەن، هەر ئەمەش موقتەدا سەدری توڕەكرد و وازهێنانی خۆی لەسیاسەت راگەیاند، بەڵكو پەیڕەوییان لە عەلی سیستانی كردووەو هەمیشە بەوە تەماشایان كردووە كەئەم مەرجەعیەتە خوێنی عێراقییانەی تیادایە تاوەكو ئەو مەرجەعانەی دیكە كە داوادەكەن پەیڕەوی لەمەرجەعە ئێرانییەكان بكەن، هەر ئەمەش وادەكات زۆرینەی شیعەكان بەگوێی حائیری نەكەن و بەدوای خامنەیی نەكەون، بەڵكو بەدوای سیستانی بكەون. بەبڕوای زۆرێك لەچاودێران هەرچەندە دەستوەردانی سیستانی رێگەی لەڕشتنی خوێنی عێراقییەكان گرت لەكاتی ئێستادا، بەڵام ئەمە چارەسەری ئەو گرفتە ناكات كە ئێستا لەئارادایە و ناتوانێت هێمنی ئەو كۆمەڵگایە تاسەر بپارێزێت كە زۆرینەی گرووپەكانی چەكیان بەدەستەو دەوڵەت و هێزی دەوڵەت تیایدا لاوازەو دەسەڵات لەدەرەوەی دەوڵەتەوەیەو بەدەستی ئەو پیاوە ئاینیانەوەیە كەزیاتر مەیلیان بۆ ئێران هەیە. هاوكات بەهۆی هەڵكشانی تەمەن و ئەگەری مردنی تائێستا هیچ جێگرەوەیەك بۆ سیستانی نییەو مەترسی ئەوە دەكرێت كە دوای ئەو كەسایەتییەكی وەها نەبێت زۆرینەی زۆری شیعەكان و تەنانەت مەزهەب و نەتەوەكانی دیكە رێزی بگرن و بەگوێی بكەن، بۆیە هەمیشە ئەگەری پێكدادان و تەقینەوەی ناكۆكییەكان لەئارادایە. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە لەپەیوەندی نێوان سیستانی و موقتەدا سەدر ئەوەیە كە هەمیشە مەرجەعیەتی نەجەف بەتایبەتیش سیستانی بەلای سەدرەوە جێگای رێزبووە، هەرچەندە سەدر بەپێچەوانەی مەرجەعیەتەوە سیاسەتكردنی هەڵبژاردووە، بەڵام هێشتا پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ سیستانی هەیە، بەجۆرێك لەكاتێكدا مەرجەعیەت دەرگای بەڕووی سیاسییەكاندا داخستووە، كەچی سیستانی بەچاوپۆشین لەبۆنەی سەردانەكانی پێشوازی لەموقتەدا سەدر كردووە. ئێستا كە ئیدی چەكەكان خاوبوونەتەوەو فەتواو دەستوەردانی پیاوە ئاینییەكان شیعەكانیان كۆنترۆڵكردووە، هەموو چاوەكان لەسەر قۆناغی داهاتووی عێراقن كەئایا ململانێكان بەكوێ دەگەن و سیاسییەكان ئەوە تێكدەدەن كە مەرجەعەكان بونیاتیان ناوە یاخود بەگوێیان دەكەن و حكومەتی نوێ و دەوڵەتێكی نوێ بونیات دەنێن.
دادگـــای باڵای فـــیـــدراڵی عێراق ره‌تیكرده‌وه ئه‌م خووله‌ی په‌رله‌مانی عێراق هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه و به پێچه‌وانه‌ی ده‌ستووری عێراق ناوی ده‌بات. ده‌قی به‌یاننامه‌كه‌ی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دادگای باڵای فیدراڵی بڕیار لەسەر دۆسیەی ژمارە 132 و یەکەکانی / فیدراڵی / 2022 دەدات دادگای باڵای فیدراڵی ئەمانە لەبەرچاو دەگرێت: 1-ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران، دوای هەڵبژاردنیان، نوێنەرایەتی خۆیان و حزبه سیاسییەکانیان ناکەن، بەڵکو نوێنەرایەتی خەڵک دەکەن، بۆیە پێویست بوو کار بۆ ئەوە بکەن کە بۆی هەڵبژێردراون، کە بەرژەوەندی خەڵکە، بۆ ئەوەی نەبێتە هۆکارێک بۆ بەربەست خستنە بەردەم بەرژەوەندییەکانیان و هەڕەشە لە سەلامەتییان و سەلامەتی خەڵک بە تەواوی. 2- سەقامگیری پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا پێویستی بەوەیە هەمووان پابەندبن بە بڕگەكانی دەستوور و تێیپەڕنەبن، هەروەها نابێت هیچ دەسەڵاتێك بەردەوام بێت لە تێپەڕاندنی ماوە دەستوورییەكان تا كاتێكی نادیار، چونكە ئەمە پێشێڵكردنی دەستوور و رووخاندنی تەواوی پرۆسەی سیاسییه و مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی وڵات و هاوڵاتیان. 3- ئه‌و سزایه‌ی كه به‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌سه‌پێنرێت له ئه‌نجام نه‌دانی ئه‌ركه ده‌ستوورییه‌كانیدا، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نه له كاتێكدا پاساو بۆی هه‌بێت. 4- دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 میكانیزمی دەستووری بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران بە پێی بڕگەكانی ماددەی (64/یەکەم)ی داڕشتووە. 5- دەسەڵاتی دادوەری دادگای باڵای فیدراڵی بە ماددەی (93)ی دەستوور و ماددەی (4)ی یاسای دادگای باڵای فیدراڵی سنووردارە و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان ناگرێتەوە. 6- دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 كەمتەرخەمی نەكردووە لە ڕێكخستنی بڕگەكانی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، هەربۆیە هیچ بوارێك نییە بۆ جێبەجێكردنی تیۆری نەهێشتنی دەستوور.
یه‌كێتی هه‌نارده‌كاران له ئه‌سته‌نبوڵ ڕایگه‌یاندوه، عێراق له ماوه‌ی 8 مانگی یه‌كه‌می ساڵی 2022دا خاوه‌نی زۆرترین هاورده‌ی مۆبیلیاتی توركی بووه. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوێكی یه‌كێتی هه‌نارده‌كاران له ئه‌سته‌نبوڵ، به‌های هه‌نارده‌ی مۆبیلیات له ماوه‌ی مانگی ئابی رابردوودا 407 ملیۆن دۆلار بووه، ئاماژه به‌وه‌شكراوه “داهاتی توركیا له هه‌نارده‌ی مۆبیلیاتی ماڵه‌وه له ماوه‌ی هه‌شت مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا 3 ملیار و 11 ملیۆن دۆلار بووه”. له راگه‌یه‌نراوه‌كه‌دا ئه‌وه‌شخراوه‌ته‌ڕوو، له ماوه‌ی هه‌شت مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا عێراق به به‌های 337 ملیۆن دۆلار له پله‌ی یه‌كه‌می ئه‌و وڵاتانه‌یه كه مۆبیلیاتی توركی هاورده ده‌كه‌ن، ئه‌ڵمانیاش به 272.4 ملیۆن دۆلار له پله‌ی دووه‌م و ئیسرائیل به 169.5 ملیۆن دۆلار پله‌ی سێیه‌می به‌ده‌ستهێناوه، ویلایه‌ته یه‌گرتووه‌كانی ئه‌مریكاش به 169.3 ملیۆن دۆلار له پله‌ی چواره‌مدایه.
هاوڵاتی.. سۆمه‌ریه نیوز ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه جارێكی دیكه له‌رێگه‌ی هێرشی ئاسمانییه‌وه ئیسرائیل فڕۆكه‌خانه‌ی حه‌له‌بی له سوریا بۆردومان كرد. به‌پێی هه‌واڵێكی سومه‌رییه نیوز، ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ جارێكی دیكه ئیسرائیل له‌رێگه‌ی چه‌ند موشه‌كێكه‌وه بۆردومانی فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی حه‌له‌بی له سوریا كردوه‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه سه‌رجه‌م گه‌شته‌كانی فڕۆكه‌خانه‌كه راگیراون. ئاژانسه‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن، بۆرودمانه‌كه زیانی گیانی نه‌بووه‌و ته‌نها زیانی ماددی لێكه‌وته‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ماوه‌ی یه‌ك هه‌فته‌دا ئه‌مه دووه‌م جاره كه ئیسرائیل بۆرودمانی ئه‌و فڕۆكه‌خانه‌یه ده‌كات.
