لە شاری عەفرینی ڕۆژئاوای کوردستان تورکیا سێ هاوڵاتی ڕفاند

هاوڵاتی بەرپرسی دۆسیەی عێراق لە بارەگای بارزانی رایگەیاند، هەركەسێك بیەوێت ببێتە باشترین سەرۆكوەزیران پێویستە چوار مەرج جێبەجێ بكات. عەرەفات كەرەم بەرپرسی دۆسیەی عێراق لە بارەگای بارزانی لە تویتێكدا لە پەڕەی خۆی لە تویتەر نوسیویەتی:" لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ـەوە هەر كەسێك بیەوێت ببێتە باشترین سەرۆكوەزیران پێویستە چوار مەرجی تێدابێت". لەبارەی چوارمەرجەكەوە، عەرەفات ئاماژەی بەوەكردووە كە چارەسەری كێشەكانی نێوان عێراق و هەرێم بكات، رێگا لە دەستتێوەردانی دەرەكی بگرێت، رووبەڕووی گەندەڵی ببێتەوە و لێپێچینەوە لە گەندەڵكاران بكات، پێویستە چەك تەنها لە دەستی لایەنە ئەمنی دەستورییەكاندا بێت". ئەمە لەكاتێكدایە ئەمڕۆ نوری مالكی سەرۆكی كوتلەی دەوڵەتی یاسا رایگەیاندووە كە چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان نزیكن لەدیاری كردنی كاندیدی سەرۆك وەزیران. هاوكات، هەر ئەمڕۆ محەمەد شیاع سودانی، كشانەوەی خۆی لە كوتلەی دەوڵەتی یاسا راگەیاند و ئەوەی دووپاتكردەوە كە "ئێستا كەسێكی سەربەخۆیە"، میدیاكانی عێراقیش ئەوەیان ئاشكرا كردووە كە شیاع سودانی ئەو كەسەیە دەبێتە كاندیدی فەرمی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بۆ سەرۆك وەزیران.  

هاوڵاتی چەند بڕیارێكی ڕێبەری ڕەوتی سەدر بۆ نوێژخوێنانی نوێژی یەكگرتووی رۆژی هەینی داهاتوو بڵاودەكرێتەوە كە ئەو پۆستەرانەی بڵاودەكرێنەوە یەكگرتوو بێت و تەنها ئاڵای عێراق بەرزبكرێتەوە، چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانیش ترسی گەورەیان لێ نیشتووە. ئەمڕۆ میدیاكانی عێراق بڵاویانكردەوە كە بەپێی بڕیارێكی موقتەدا سەدر، هەڵگرتنی چەك لەلایەن لایەنگرانیەوە قەدەغەیەو چەك تەنها لەدەستی هێزە ئەمنیەكاندا دەبێت بۆ پاراستنیان. بڕیارە رۆژی 15 ئەم مانگە لە مەدینە سەدری بەغدا نوێژی یەكگرتوو لەیادی شەهیدانی ئال سەدر بەڕێوەبچێت و نوێژەكە لەگەڵ ئەوەی مەراسیمێكی ئاینیە یەكەم جوڵەی جەماوەری سەدرە لەدوای بڕیاری كشانەوەی پەرلەمانتارەكانی لە حكومەت و پێشبینی دەكرێت زیاتر لە یەك ملیۆن كەس بەشداری تێدا بكەن. چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بەتەواوی ترسیان لە جوڵەكانی سەدر هەیەو بەشێكیان پێیانوایە پێكهێنانی حكومەت بەبێ سەدر دۆخەكە ئەوەندەی دیكە ئاڵۆز دەبێت، یەكەم كاردانەوەی ئەو ترسەش لەلایەن هادی عامری سەرۆكی كوتلەی فەتح راگەیەندرا كە بەشداری حكومەتی داهاتوو ناكات. چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان تورەو نیگەرانن لەهەڵوێستەكانی پارتی و یەكێتی كە تا ئێستا كاندیدی یەكگرتووی سەرۆك كۆماریان یەكلاینەكردووەتەوەو یەكێتی سورە لەسەر كاندید كردنەوەی بەرهەم ساڵح و پارتیش كاندیدەكەی رێبەر ئەحمەدە. سەرەرای ئەوەی بڕیارە بافڵ تاڵەبانی پاش جەژنی قوربان سەردانی هەموو لایەنەكان بكات بەتایبەت كۆمەڵ و یەكگرتوو بە نهێنی گفتوگۆ لەگەڵ نەوەی نوێ كراوە تا دەنگ بەكاندیدەكەی یەكێتی بدەن لە پەرلەمانی عێراق، بەڵام جارێ روون نییە كۆبونەوەی مەكتەبی سیاسی پارتی و یەكێتی ئەنجام دەدرێت لەسەر پرسی كاندیدی سەرۆك كۆمار. چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان دەیانەوێت پێش جوڵەكانی سەدر بكەون بۆ پێكهێنانی حكومەت و بۆ ئەو مەبەستە باس لە سێ كاندیدی سەرۆك وەزیران دەكرێت كە پێكهاتوون لە(نوری مالكی، محەمەد شیاع سودانی، حەیدەر عەبادی) و گلۆپی سەوزی ئێرانیان بۆ هەڵكراوەو تاران رەزامەندی نیشانداوە لەسەر محەمەد شیاع سودانی تا سەدر ئەوەندەی دیكە تورە نەبێت بەكاندیدی نوری مالكی، بەڵام دەوڵەتی یاسا هەوڵەكانیان چڕ كردووەتەوە تا مالكی ببێتەوە سەرۆك وەزیران.

هاوڵاتی لیژنەی سەرچاوە ئاوییەكانی پەرلەمانی عێراق هۆشداری دەدات توركیا بەنداوێكی گەورە لە باكووری كوردستان بەناوی بەنداوی "جیزرە" دروست دەكات و ساڵێكی دیكە رووباری دیجلە وشك دەكات. رەفیق ساڵحی، ئەندامی لیژنەی سەرچاوە ئاوییەكانی پەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بۆ سایتی (بەغدا الیوم) رایگەیاند:" توركیا مەترسیدارترین بەنداو لەسەر رووباری دیجلە درووست دەكات و ساڵێكی دیكە تەواو دەبێت هیچ برە ئاوێك ناگاتە عێراق و دیجلە وشك دەكات، چونكە چەندین لق لەسەر بەناوەكە دروست دەكات بۆ ئاودێری و هیچ ئاوێك ناگاتە عێراق". هەروەها راشیگەیاند:" ئەو بابەتە پەیوەندییدارە بە یاسا نێودەوڵەتییەكانەوە بۆیە پێویستە عێراق لەڕووی دیبلۆماسییەوە هەوڵی خۆی بدات نەك بێدەنگ بێت، بەڵكو ڕێگە نەدات  بەنداوەكە دروست بكرێت". هاوكات مەهدی حەمدانی، وەزیری سەرچاوە ئاوویەكانی عێراق ئەوەشی روونكردووەتەوە لە ئێستادا دانیشتوانی عێراق 40 ملیۆن كەسەو ساڵانە 71 ملیار مەتر موكەعەب ئاو بەكاردەهێنن، وتیشی:" ساڵی 2035 ژمارەی دانیشتوانی عێراق دەگاتە 50 ملیۆن كەس و ئەوكات تەنها 51 ملیار مەتر موكەعەب ئاو بوونی دەبێت". بەپێی راپۆرتەكانی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق، ئێران لەرێگەی گۆڕینی رێرەوی ئاو دروستكردنی بەنداو كەمترین ئاو بەردەداتەوە كە دەچێتە بەنداوی دوكان و دەربەندیخان لەهەرێمی كوردستان.    

هاوڵاتی سوپای توركیا لە بەردەم بەرخودانەكاندا بێدەرەتان و بێچارە بووە و هەشت سەربازی دیكە لێ كوژراو دۆخی سەبازانی لە زاپ و ئافاشین و مەدیا لەوپەری خراپیدایەو بۆ تۆڵەكردنەوە پەنا دەباتە بەر بەكارهێنانی بۆمبی فۆسفۆری  دەقی راگەیەندراوی ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هەپەگە: "گەریلاكان كە پشتیان بە میراتی بەرخودانی گەورەی رۆژووی مەرگی ١٤ی تەمموز بەستووە و خاكی پیرۆزی كوردستان بە شێوەیەكی گیانبازانە دەپارێزن، درێژە بە بەرخودانی مێژوویی خۆیان دەدەن. سوپای تورك كە تاوانباری شەڕە و ناتوانێت ئیرادەی هێزەكانمان كە بە رۆحی جەنگاوەری ئاپۆیی شەڕ دەكەن تێكبشكێنێت، بە بۆمبی فۆسفۆر سەنگەرەكانی شەڕی هێزەكانمان بۆردومان دەكات و جارێكی تر تاوانی شەڕی ئەنجامدا. سەرباری ئەو هێرشانەش لە چالاكی گەریلاكانی ئازادی كوردستان ٨ داگیركەر سزادران، سەنگەرێك روخێنرا. سوپای توركی داگیركەر ٢٠ جار لە دژی هێزەكانمان چەكی كیمیایی و تەقەمەنی بەكارهێنا، بە دەیان جاریش بە كاتیوشا و چەكی قورس، ٩ جار بە فڕۆكەی شەڕ هەرێمەكانی پاراستنی مێدیای بۆردومان كرد. زانیاری لە بارەی چالاكی و هێرشەكانەوە بەم جۆرەیە: لە چوارچێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی هەڵۆكانی زاگرۆس لە زاپ: لە ١٠ی تەمموز كاتژمێر ١٢:٠٠ داگیركەران ویستیان گۆڕەپانی بەرخودانی ئەشكەوتی برینداران بۆردومان بكەن. بە شێوەی نیشانشكێن لە داگیركەران درا و داگیركەرێك سزادرا. لە چوارچێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی هەڵۆكانی زاگرۆس لە خواكورك: لە ١٠ی تەمموز كاتژمێر ٠٩:٣٠ لە دژی داگیركەران لە شاخی شەهید ئاخین، هێزەكانی یەژەئاستارمان بە چەكی قورس چالاكیان كرد. لە ئەنجامی چالاكیەكەدا سەنگەرێك روخێنرا و دوو داگیركەر سزادران. لە ١٠ی تەمموز كاتژمێر ١٦:٢٠ بە چەكی قورس لە داگیركەران لە شاخی شەهید شاهان درا و داگیركەرێك سزادرا. لە چوارچێوەی هەڵمەتی شۆڕشگێڕی شەهید ساڤاش مەرعەشی جەنگی خابور: ١٠ی تەمموز كاتژمێر ٢٠:٤٠ لە دژی داگیركەران لە قەرەقۆڵی كانی ماسی سوپای تورك كە لە ناو خاكی باشوری كوردستاندایە بە نیشانشكێن چالاكی كرا و داگیركەرێك سزادرا. لە ١٠ی تەمووز كاتژمێر ٠٨:٠٠ لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی جودی لە داگیركەران درا كە لە جموجۆڵدابوون و داگیركەرێك سزادرا. لە ١١ی تەمموز كاتژمێر ٠٤:٠٠ لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی ئامێدی لە دژی داگیركەران كە هەوڵیان دەدا لە دەوروبەری سەنگەرەكانی شەڕ جێگیر بن بە نیشانشكێن چالاكی ئەنجامدرا و داگیركەرێك سزادرا. لە ١١ی تەمووز كاتژمێر ٠٥:٣٠ لە گۆڕەپانی بەرخودانی شاخی ئێف ئێم بە نیشانشكێن لە داگیركەراندرا و داگیركەرێك سزادرا. هێرشەكانی سوپای توركی داگیركەر بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی: لە ١٠ی تەمموز كاتژمێر ١٢:٥٠ سوپای توركی داگیركەر لە بەرامبەر سەنگەرەكانی شەڕی گۆڕەپانی بەرخودانی ئەشكەوتی برینداران بۆمبی فۆسفۆر و تەقەمەنی بەكارهێنا. لە ١٠ی تەمموز سەنگەرەكانی شەڕی گۆڕەپانەكانی بەرخودانی ئەشكەوتی برینداران، شاخی جودی، شاخی شەهید پیردۆغان، شاخی ئێف ئێف و شاخی هەكاری ٢٠ جار بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی بۆردومان كران. لەلایەن هێزەكانمانەوە دەستنیشان كرا كە هەندێك چەكی كیمیایی بەكارهێنراون كە رەنگی خۆڵەمێشیان هەبووە و بۆنی دەرمانی خاوێنكردنەوەی جلوبەرگیان لێهاتووە. هێرشەكانی سوپای توركی داگیركەر بە كاتیوشا، چەكی قورس و فڕۆكەی شەڕ: لە ١٠ی  تەمموز گۆڕەپانەكانی شاخی هەكاری، شاخی ئامێدی، شاخی جودی و شاخی شەهید پڵنگ لەلایەن قەرەقۆڵەكانی سەر سنوورەوە بە كاتیوشا و چەكی قورس بەدەیان جار بۆردومان كران. ١٠ی تەمموز گۆڕەپانی گوندی گوزە و دۆڵی شێرانەی گارە و گۆڕەپانەكانی شەهید تێكۆشەر قارەمان، سیدا، شەهید فەداكاری زاپ ٩ جار بە فڕۆكەی شەڕ بۆردومان كران".  

هاوڵاتی میدیا عێراقییەكان ئاشكرای دەكەن كە داعش خەلیفەیەكی نوێی هەڵبژاردوە كە برای ئەبو بەكر بەغدادییە و یەكە هەواڵگرییەكان خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە. ئەمڕۆ 11ی تەموزی 2022، ماڵپەری سۆمەرییە نیوز لە سەرچاوەیەكی ئەمنییەوە راگەیاند:"عەواد ئیبراهیم بەدری كە نازناوەكەی حەسەن ئەلهاشمی قورەیشییە و برای ئەبو بەكر بەغدادییەو سەرۆكی پێشوتری ئەو رێكخراوەیە بە خەلیفەی نوێ هەڵبژێردراوە".  هەروەها ئەوە خراوەتەروو كە قورەیشی لە ئێستادا پۆستێكی باڵای لەو رێكخراوەدا هەیە و سەرۆكی ئەنجومەنی شورای داعشە. دوای بڵاوبونەوەی ئەو هەواڵە سەرجەمی یەكە هەواڵگرییەكان لە عێراقدا خراونەتە ئامادەباشییەوە و دەستیان كردوە بە كۆكردنەوەی زانیاری پێویست لەسەر ئەو كەسە و شوێنی نیشتەجێبونی. ئەبوبەكر بەغدادی یەكەم خەلیفەی داعش بوە و لە تشرینی یەكەمی 2019 لەلایەن هێزەكانی ئەمریكاوە كوژرا.  

هاوڵاتی هادی عامری، سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح رایگەیاند كە بەشداری حكومەتی داهاتووی عێراق ناكەن. هادی عامری، سەرۆكی هاوپەیمانی فەتح رایگەیاند:" بەشداری حكومەتی داهاتووی عێراق ناكەین، بەڵام پشتیوانی لەو كاندیدە دەكات كە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی لەسەری دەگەنە رێككەوتن. هەروەها رەتیدەكاتەوە ئەو یەكێك لە كاندیدانی پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوی عێراق بێت راشیگەیاند:" ئێمە بڕیاری خۆمان داوە و بەشداری حكومەتی داهاتوو ناكەین". میدیا عێراقییەكان باس لەوە دەكەن كێشە كەوتووە نێوان مالكی و عامرییەوە لەسەر كاندیدانی سەرۆك وەزیران و چۆنێتی بەرێوەبردنی حكومەتی داهاتوو.  

هاوڵاتی كۆمیتەی بەڕێوەبەری پەكەكە ڕایگەیاند كە رۆژی 14ی تەمموزیان بە “ڕۆژی شكۆی نەتەوەیی” ڕاگەیاندووە و داوایان لە هەمووان كرد لە هەموو ناوچەیەكدا تێكۆشان بۆ ڕووخاندنی ئاكەپە و مەهەپە زیاتر بكەن و دەشڵێن:" 14ی تەموز بووەتە ڕۆژی دژ بە هەموو جۆرە كۆیلەیەتی و خیانەت و خۆبەدەستەوەدان". كۆمیتەی بەڕێوەبەری پەكەكە لە بارەی ٤٠هەمین سالیادی بەرخودانی گەورەی رۆژی مردن ١٤ی تەمموزی ١٩٨٢ پەیامێكی بڵاوكردەوە. پەیامەكە لەسەر ماڵپەڕی پەكەكە بڵاوكراوەتەوە لە پەیامەكەدا هاتووە:"لە ساڵی ٢٠٢٢دا هێندەی مەترسییەكانیش دەرفەتی زۆریش هەیە لە ٤١هەمین ساڵ دا لەسەر هێڵی ١٤ی تەمموز بە بەهێزی بەرخودان و بەرەنگاری دەكەین و بە دڵنیاییەوە سەردەكەوین". دەقی پەیامی كۆمیتەی بەرێوەبەری پەكەكە: ئێمە تەڤگەری ئازادیی كوردستان و گەلی كورد لە ٤٠هەمین ساڵیادی بەرخۆدانی ڕۆژووی مردنی گەورەی ١٤ی تەمموزی ١٩٨٢ی سەركەوتوداین. ئێمە لە ١٤ی تەمموز، كە بووە بە ڕۆژی وەستانەوە لە دژی هەموو جۆرە كۆیلەیەتی و خیانەت و خۆبەدەستەوەدانێك، بڕیاری ژیانی ئازادی تیادا دراوە، بە “ڕۆژی شكۆی نەتەوەیی” ڕادەگەیەنین. لەسەر ئەم بنەمایە لە ڕێبەر ئاپۆ لە پێش هەمووانەوە یادی ‘ڕۆژی شكۆی نەتەوەیی‌ لە هەموو هەڤاڵان، گەلەكەمان و دۆستانمان پیرۆز دەكەین. لە ساڵی ٤١هەمینی بەرخودانی ١٤ی تەمموز هیوای سەركەوتن دەخوازین. ئێمە ئەو بزووتنەوە و گەل محەمەد خەیری دورمووش، كەمال پیر، عەلی چیچەك و عاكیف یڵمازمان لەبیرە، كە ئەم شكۆ و شەرەفەیان پێشكەش كردین و دایانە ژیانكرد، بە ڕێز و خۆشەویستییەوە یادیان دەكەینەوە. ئێمە بەڵێنی خۆمان دووپات دەكەینەوە، كە ئامانجەكانیان سەردەخەین و لەگەڵ یاد و بیریاندا دەژین و یاد و بیریان بە زیندویی ڕادەگرین. وەك دەزانرێت هەموو بەهاكان لە كوردستان، كە بە ناوی ئازادییەوە لەم  چل ساڵەدا بەدەستهاتوون و ئافرێنراون، لەسەر بنەما و بە پشتبەستن بە بەرخۆدانی گەورەی زیندان لە ساڵی ١٩٨٢دا بەدەستهاتوون. لە نەورۆزی ١٩٨٢دا بەرخۆدانی زیندان لەلایەن مەزڵوم دۆغانەوە دەستی پێكرد و لە ١٧ی ئایاردا لەلایەن چوار شۆڕشگێڕەوە پەرەی سەند و لە ١٤ی تەمموزدا بەرخودانی گەورەی ڕۆژووی مردن سەركەوتنێكی ئایدیۆلۆژییان بەم بەرخۆدانە بەخشی. لە دژی ڕژێمی فاشیست و سەربازی ١٢ی ئەیلولی ١٩٨٠ لە زیندانی ئامەد بڕیاری بەرەنگاربوونەوەی بەرخۆدانی گەورە بۆ ئازادی و دیموكراسی دەدرێت. پاشان ئەم بڕیارە مێژووییە لە چیا و شارەكان و دەرەوەی وڵات وەك بەرخۆدانی گەریلا و گەل كاری پێكرا و بەڕێوەبرا. ئەم بەرخودانە بووەتە بناغەی هەموو كار و تێكۆشانەكان ڕێبەر ئاپۆ لەوبارەیەوە وتی: “ئێمە لەسەر بەڵێنەكەی خۆمان بۆ ماهیر، دەنیز و ئیبراهیم كۆبووینەوە، لەسەر بەڵێنی خۆمان بۆ حەقی پەكەكەمان پێكهێنا، بە بەڵێنمان بە مەزڵوم گەڕاینەوە وڵات و لەسەر بەڵێنی خۆمان بۆ بەرخۆدانی ١٤ی تەمموز هەڵمەتی گەریلامان لە ١٥ی تەباخی ١٩٨٤دا دەستپێكرد. هەر خۆی بنەمای هەموو ئەو شتانە، كە لە چوارچێوەی هەڵمەتی گەریلایی ١٥ی ئابدا ئەنجامدراون بۆ بەرخودانی ڕۆژووی مردنی گەورەی ١٤ی تەمموز دەگەڕێتەوە. لە كوردستان هەموو شتێك بە ناوی ئازادییەوە بە تێكۆشانێك لەسەر بنەمای ئەم بڕیارە مێژووییە بە دەستهاتووە. بە گشتی بەرخۆدانی گەورەی زیندان لە ساڵی ١٩٨٢ بە تایبەتی چالاكیی ڕۆژووی مردنی ١٤ی تەمموز هێڵ و شێوازی تێكۆشانی ئازادیی كوردستانی دیاریكرد. ئەم پەیوەندی و پەیوەستبوونە بە ئازادیی وڵات و گەلەوە، باوەڕی مەزن بە واقیع و ڕاستیی ڕێبەر ئاپۆ،  بوێری و ئازایەتی، فیداكاریی گەورە، بەرپرسیارێتیی قووڵ و ئەركی مێژوو بووە بە تایبەتمەندیی سەرەكی ئەم هێڵە. محەمەد خەیری دورموش، وتبوی: ‘با لەسەر كێلی گۆڕەكەم بنووسن، ئەوە قەرزدارە‌، كەمال پیریش وتبوی “من لەم بزووتنەوەیەدا سەركەوتن دەبینم‌. ئەو ڕاستییەی دیاری كرد. ئەم هێڵە شۆڕشگێڕە ڕاست و نیشتمانپەروەرە ماوەی ٤٠ ساڵە گەلی كوردی پەروەردە دەكات و گەلی كوردی هێناوەتەوە سەر خۆی و رێكیخستووە، خستوویەتییە ناو تێكۆشان و چالاكییەوە. ئەو شتانە بوونەتە هۆی ئەوە، كە مرۆڤ چۆن  لە بەرامبەر سیاسەت و تێڕوانینی فاشیستی و داگیركاری و پاكتاوكارانە خۆڕاگری بكەن و سەربكەون. گەریلاكانی ئازادی هێڵی ١٤ی تەمموز بۆ خۆیان بە بنەما دەزانن بزووتنەوەكەمان و گەل ئەمڕۆ لەسەر هێڵی ١٤ی تەمموزدا بەرخۆدان دەكەن و سەردەكەون. گەریلاكانی ئازادیی كوردستان، كە ماوەی سێ مانگە گەورەترین و مانادارترین بەرخۆدانی مێژوویی لە زاپ و ئاڤاشین و مەتینا ئەنجام دەدەن، ئەو بەرخودانە لەسەر هێڵی ڕۆژووی مردنی گەورەی ١٤ی تەمموز پێكدێت، كە بۆ خۆی كردووەتە بنەما. ئەگەر مرۆڤ سەرنج بدات، لەبەر ئەوە لەسەر هێڵی ١٤ی تەمموز لە هەموو شوێنێك و لە هەموو هەلومەرجێكدا گورزی مەرگ و كەمەر شكێن لە فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە دەدرێت و بەم شێوەیە سەركەوتن بەدەست دێت. لەسەر ئەم بنەمایە زاپ و ئاڤاشین و مەتینا و كوردستان بە گشتی بۆ فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە، بۆ سیاسەت و تێگەیشتنی فاشیستیانە بووەتە گۆڕستان، ئەو هێزەیە كە تێكناشكێت و گەلی كورد و گەریلاكانی ئازادی بۆ هەموانیان سەلماندووە، گەورەترین و مانادارترین داستانی قارەمانانەی گەلی كورد و مرۆڤایەتی دەنووسن و تۆمار دەكەن. لەسەر ئەو بنەمایە جاریكی تر سڵاو دەنێرین بۆ گەریلاكانی هەپەگە و یەژەئاستار كە بەتایبەتی لە زاپ، ئاڤاشین و مەتینا و بە گشتی لە هەموو كوردستان شەڕی ئازادی هەرە بەواتای مێژوویی بەڕێوەدەبەن و بە هۆی سەركەوتنی ئەوان لەسەر هێڵی 14ی تەمموز لە دڵ و گیانەوە پیرۆزباییان پێدەڵێین. ئێمە هەموو شەهیدانی قارەمانی ئەو بەرخودانە پیرۆزە بە رێز، پێزانین و خۆشەویستییەوە بە بیردەهێنینەوە. بە تایبەتی هێزی فەرماندە و شەڕڤانانی یەژەئاستار كە وەك شمشێری تیژی ئازادی پێشەنگایەتی لە بەرخودان لە هەموو گۆڕەپانێك دەكەن، لە دژوارترین دۆخدا سەركەوتنی گەورە بەدەستدەهێنن و مزگێنی سەرفرازی شۆڕشی ئازادی ژنان دەبەخشن، سڵاویان لێدەكەین و سەركەوتنیان بۆ دەخوازین. گەلی وڵاتپارێز و دۆستانی شۆڕشگێڕ و دیموكراتمان لە هەر چوار پارچەی كوردستان و لە دەرەوەی كوردستان بەرخودانی مەزن بەڕێوەدەبەن، لەسەر هێڵی بەرخودانی ١٤ی تەمموز تێدەكۆشن و سەردەكەون. بەرخودانی مێژوویی كە مەزڵوم، كەمال، خەیری و سەكینەكان چل ساڵ بەر لە ئێستا لە زیندانی ئامەد كردیان، ئەمڕۆ بۆ ژنان، گەنجان و گەلانی رەنجدەر كە لە هەموو گۆڕەپانێكدا تێدەكۆشن دەبێتە سەرچاوەی ئیلهام و كاریگەری. لەسەر ئەو بنەمایە هەڵمەتی كات كاتی ئازادی ئێمە لە پێناو ئازادی جەستەیی رێبەر عەبدوڵا ئۆجالان دەستیپێكراوە، رۆژ لە دوای رۆژ گەشتر دەبێت. لەبەر ئەو هەڵوێستە روون و تێكۆشەرانەی ئەوان، ژنان و گەنجان بە تایبەتی و هەموو گەلەكە وڵاتپارێزەكەمان و دۆستانی شۆڕشگێڕ دیموكراتمان سڵاو دەكەین و هەموو كات سەركەوتنی گەورەیان بۆ دەخوازین. لە ساڵی ٤١ هەمینیشدا ئێمە لەسەر هێڵی ١٤ی تەمموز بە بەهێزی خۆڕاگری دەكەین و سەردەكەوین بزوتنەوەكەمان و گەلەكەمان ساڵی ٤١ هەمینی بەرخودانی رۆژووی گەورەی مەرگی ١٤ی تەمموز بەم جۆرە پێشوازی دەكەن. ئێمە رایدەگەیەنین كە لە ٤١ هەمین ساڵیشدا ئێمە لەسەر هێڵی ١٤ی تەمموز بە بەهێزی خۆڕاگری دەكەین و سەردەكەوین. زۆر روونە كە ئێمە كەوتووینەتە ساڵێكی بەو جۆرە كە دیكتاتۆری فاشیستی ئاكەپە و مەهەپە هەڵدەوەشێت و لە مێژوودا دەكەوێت ژێر زەوی. ئێمە باش دەیبینین كە لەم ساڵەدا هێندەی مەترسی هەیە دەرفەتیش هەیە. ئێمە رادەگەیەنین كە دەرفەتەكان باش بەكاردەهێنین، بەر بە مەترسییەكان دەگرین، هەموو هێزەكانی ناتۆ و وڵاتانی تر وشیار دەكەینەوە كە پشتگیری فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە نەكەن كە لە بەردەم رووخاندایە و نەبنە هاوبەشی قڕكردنی كوردان. ئێمە رایدەگەیەنین كە بە تایبەتی پەدەكە پێویستە كوردانی هاوكاری داگیركەران نەبنە كەرستەی هێرشە قڕكاری و فاشیستیەكانی ئاكەپە و مەهەپە. لەبەر ئەوەی ئەو هێزانە هەر چییەكیش بكەن فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە دەڕوخێت و ئەوان لە ژێر داروپەردووی ئەو وێرانەدا دەمێننەوە. لەماوەی رابردوودا هەندێك لایەنی باڵادەست لە توركیا، لە بارەی دۆخ لە ئیمراڵی و رێبەر عەبدوڵا ئۆجالان گریمانەی جیاجیا باس دەكەن. ئێمە بە وریایی و توڕەیەكی زۆرەوە هەموو ئەوانە چاودێری دەكەین. لایەنێكی ئەو دۆخە ئەوەیە كە خاوەنی ئەو قسەوباس و گریمانانە چەندە پێویستیان بە راستی رێبەر ئاپۆ هەیە. ئەو لایەنانە ئەوەندە لاواز بوون كە هیوای خۆیان بەوە بەستووەتەوە كە گوایە بزوتنەوەی ئازادی كوردستان پارچەپارچە دەبێت. ئەوانە چەندە راستیش بن ئێمە ئەو قسە و قسەڵۆكانە وەك قوڵبوونەوەی گوشار و شانتاژ لەسەر رێبەر ئاپۆ تێدەگەین. لەسەر ئەو بنەمایە ئێمە داوا لە هەموو گەلی خۆمان و دۆستانمان دەكەین كە با تێكۆشان لە بەرامبەر سیستمی ئەشكەنجە و گۆشەگیری ئیمراڵی گەشتر بكەن. دیارە ئەگەر قۆناغی رووخانی ئەوان بە خێرایی رووبدات، فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە بە هۆی ترس لە گیانی خۆی گوشار، تیرۆر، كۆمەڵكوژی و هێرشی داگیركاری زیاتر دەكات. هەرێمەكانی پاراستنی مێدیا لە پێشەوە هێرشەكانی بۆ سەر مەخمور، شەنگال و رۆژئاوا زیاتر دەكات. بە تایبەتی ئەگەری هەیە لەسەر باكور و رۆژهەڵاتی سوریاش هەندێك هێرشی داگیركاری بكات. لەبەرامبەر ئەو شتانەدا ئێمە رایدەگەیەنین كە دەبێت گەلەكەمان و هێزەكانی ئازادی لە هەموو گۆڕەپانێك رێوشوێنی زیاتر وەربگرن و لە بەرامبەر دوژمنی فاشیستی پاكتاوكەر تێكۆشان بەهێزتر بكەن. ئێمە لەو بڕوایەداین كە گەل و هێزەكانی ئازادی لە باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لە بەرامبەر هێرشی نوێی داگیركەر بەرخودانی سەركەوتووانە بەڕێوەببەن و بەر بە دوژمن بگرن و ئێمە دەمانەوێت ئەوە رابگەیەنین كە گەلەكەمان و دۆستانی دیموكراتمان لە هەر چوار پارچەی كوردستان و دەرەوەی وڵاتیش پشتگیری لەو بەرخودانە دەدەن. لەسەر ئەو بنەمایە ئێمە ‘رۆژی شكۆی نەتەوەیی‘ پیرۆز دەكەین، ئافرینەرانی ئەو رۆژە مێژووییە بە رێز و شكۆوە بە بیردەهێنەوە، ژنان و گەنجان بە تایبەتی ئێمە داوا لە گەلی وڵاتپارێز و دۆستانی دیموكراتمان دەكەین با هێڵی بەرخودانی ١٤ی تەمموز باش و راست درك پێبكەن و لەسەر ئەو هێڵە تێكۆشانی روخاندنی فاشیزمی ئاكەپە و مەهەپە لە هەموو گۆڕەپانێك گەشتر بكەن”.  

هاوڵاتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان ئەوە دووپاتدەكەنەوە كە" بە هیچ شێوەیەك گفتوگۆ و دانوستان لەسەر بڕیارەكەی دادگای فیدراڵی لەبەرامبەر نەوتی هەرێم ناكەن و پاڵپشتی جێبەجێكردنی بڕیارەكە دەكەن". عەلی فەتلاوی سەركردە لە چوارچێوەی هەماهەنگی بە میدیاكانی عێراقی رایگەیاند:"لایەنەكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی كۆدەنگن لەسەر جێبەجێكردنی بڕیارەكەی دادگا سەبارەت بە نەوتی هەرێم و هیچ سازشێك لەسەر ئەوە ناكەن". هەروەها راشیگەیاند:"ئەو بڕیارەی دادگا  بابەتێكی یاساییە و سیاسی نییە و لە دانوستانەكانی پێكهێنانی حكومەتدا هیچ گفتوگۆیەكی لەبارەوە ناكرێت". بەپێی زانیارییەكان، پارتی دیموكراتی كوردستان دەیەوێت لە سەر بنەمای هەڵوەشانەوەی بڕیارەكەی دادگا دەنگ بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی عێراق بدات و ئەوەشی وەك پێش مەرج داوەتە لایەنەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان.  

هاوڵاتی ژنان و كچانی گەریلا(یەژاستار) لەناوچەكانی زاپ و مەتینا چۆك بە سوپاكەی ئەردۆغان دادەن و هەشت سەربازیان لێ دەكوژن، هاوكات داوا لە كەسوكاری سەربازێكی تورك دەكەن كە بچن تەرمەكەیان لێ وەربگرنەوە. هەروەها ئەمڕۆ یەكشەممە هێزەكانی پاراستنی گەل(هەپەگە) ناوی سەربازێكی تورك دەهێنن كە تەرمەكەی لای گەریلایەو داوا لە كەسوكاری دەكەن بچن لێیان وەربگرنەوە لەرێگەی خەڵكی مەدەنییەوەو ئەوە دووپات دەكەنەوە كە ئەردۆغان و خلوسی ئاكار وەزیری بەرگری توركیا كوژرانی سەربازەكانیان دەشارنەوە.     دەقی راگەیەندراوی هەپەگە: گەریلاكانی ئازادی كوردستان، لەدژی داگیركاریی دەوڵەتی تورك بە ڕۆحی بەرخۆدانی ١٤ی تەمموز، بەرخۆدانییەكی مێژوویی بەڕێوەدەبەن، لە چالاكییەكدا كە بە پێشەنگایەتی تیمی گەڕۆكی گەریلاكانی یەژستار ئەنجامدرا، هەشت سەربازی سوپای توركی داگیركەر سزادراون، لە ناوچەكانی زاپ و مەتینا و سیستمێكی كامێرای چاودێریش تێكشكێنراوە. داگیركەران كە ناتوانن لەبەردەم بەرخۆدانی گەریلا خۆیان ڕابگرن، پەنا دەبەنە بەر چەكی قەدەغەكراو و پێنج جار چەكی كیمیاویان بەكارهێناوە و ١٥جاریش بە فڕۆكەی جەنگی ناوچەكانی بەرخۆدانی گەریلایان بۆردوومان كردووە.  

هاوڵاتی سەركردەی شیعە مەزهەبەكانی عیراق بەشداری نوێژی یەكەم رۆژی جەژنی قوربانی كردو داوایەك ئاراستەی هەرێم كوردستان دەكات. ئەمڕۆ 10ی تەموزی 2022، وەك یەكەم رۆژی جەژنی قوربان لای شیعەكان، نوێژی جەژن ئەنجامدراو قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەهلی حەق رایگەیاند: "كشانەوەی كوتلەی سەدر لە پرۆسەی سیاسیی پێكهێنانی حكومەت خێراتر دەكات، داوا لەحزبەكانی كوردستان دەكەم پۆستی سەرۆك كۆماری عیراق یەكلایی بكەنەوە، چونكە چوارچێوەی هەماهەنگی بەئاسانی دەتوانێت پۆستی سەرۆك وەزیرانی داهاتوو یەكلایی بكاتەوە. هەروەها خەزعەلی ئاماژەی بەوەشكرد كە 9 مانگ بەسەر هەڵبژاردندا تێپەڕیوە كشانەوەی سەدر سەهۆڵبەندانەكەی شكاندووە بۆئەوەی حكومەتی نوێ پێكبهێنرێت. هاوكات راشیگەیاند:"هەركاتێك پشوی پەرلەمان تەواو بوو رەوشەكە وادەخوازێت كۆتایی بەو فەوزایە بهێنرێت لە وڵاتێكدا كە 4 ملیۆن بەرمیل نەوت بەرهەم دەهێنرێت، هەروەها مەسجی وڵاتانی ناوچەكەو زلهێزەكانیش رونە لەبارەی پێكهێنانی حكومەتەوە".  

هاوڵاتی عەلی قازی لەتەمەنی 84 ساڵیدا لە شاری بۆنی ئەڵمانیا بەهۆی نەخۆشییەوە كۆچی دواییكرد. عەلی قازی محەمەد لە ساڵی 1933 لە شاری مهابادی رۆژهەڵاتی كوردستان و 13 ساڵ پێش راگەیاندنی كۆماری مهاباد لەدایكبووە. ناوبراو لە دوای كۆتایی هاتنی كۆماری مهاباد و لە سێدارەدانی پێشەوا قازی باوكی ئاوارەبوون و نەیتوانی بگەڕێتەوە ئێران، عەلی قازی تاكە كوڕی قازی محەمەد بووە. عەلی قازی بەشداری چەندین چالاكی و جوڵانەوەی سیاسی و چەكداری لەدژی ئێران كردوە، ماوەیەكیش سەرۆكی پارتی ئازادیی كوردستان بووە، بەڵام بەهۆی نەخۆشییەوە دەستبەرداری سەرۆكایەتی ئەو حزبە بوو. لەبەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا وەسێتی كردبوو دوای مردنی تەمەكەی ببرێتەوە بۆ شاری مهاباد و لەوێ بنێژرێت.  

هاوڵاتی ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند:" عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە". ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022، موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی كورتی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند، عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە".

هاوڵاتی بەرپرسێكی باڵای قەندیل باس لەو هاوكاریانە دەكات كە بۆ دەزگای هەواڵگری میت لەهەرێمی كوردستان دەكرێت و دەشڵێت:" ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان". جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەریی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)و یەكێك لەبەرپرسە هەرە باڵاكانی قەندیل لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات دیدارێكی ئەنجامداوەو دەڵێت:"توركیا هەموو ڕۆژێك هێرشدەكاتەسەر باكور، باشوورو ڕۆژئاوای كوردستان، بەئاشكرا ڕایگەیاندووە، كێ بۆ ئازادیی كورد تێبكۆشێت دوژمنی منە، چونكە دەیەوێت ڕیشەی كوردان لەبنەوە هەڵكەنێت". باس لەوەشدەكات، "هەربۆیە كێ بۆ كوردان تێكۆشان بكات دەیكەنە ئامانج، توانای دەوڵەتی تورك بەتەنها ئەوەندەنییە كە بتوانێت لەكەلار هەڤاڵ فەرهادو هاوڕێكانی شەهیدبكات، ئەگەر پارتی‌و پاراستنی پارتی‌و سیخوڕەكانیان، میتیان ئاگادارنەكردبێت، میت ناتوانێت بچێتە كەلارو كۆمەڵكوژییەكی وەها ئەنجامبدات". زیاتر لەوبارەیەوە وتویەتی:"پارتی‌و پاراستنی پارتی لەهەرێمەكانی پاراستنی میدیاو هەموولایەك سیخوڕی بۆ میت دەكەن‌و زانیاریی كۆدەكەنەوە، شوێن‌و ماڵ‌و ئۆتۆمبێلی هاوڕێكانمان بەتایبەتی هاوڕێیانی بەرپرسیار دیاریدەكەن‌و دەیدەن بەمیت، میتیش لەم ڕێگەیەوە ئەم هێرشانە دەكات‌و كۆمەڵكوژی ئەنجامدەدات، ئەگەر پارتی هاوكاری میت نەكات، ناتوانن لەهیچ شوێنێكی باشووری كوردستان‌و كەلار یەك هەنگاویش هەڵگرن". هێرشدەكاتەسەر حكومەتی عێراق‌و دەڵێت:"توركیا بۆ لەناوبردنی كوردان ئەرك‌و زەمینەیەكی گەورەی داوە بەمیت، میتیش بەهاوكاری پارتی ئەم ئەركە جێبەجێدەكات، لەباكوریش هاوكاریان هەیەو لەڕێگەی ئەوانەوە هێرشدەكەن، حكومەتی عێراق خۆی بێدەنگكردووە، توركیاش باشوری كوردستان داگیردەكات‌و بارەگا دروستدەكات، كەچی حكومەتی عێراق هیچ هەڵوێستێكی نییە، ئەمەش بەواتای ئەوەدێت كە هاوبەشن لەو كۆمەڵكوژییانە بۆیە بێدەنگن". زیاتر لەوبارەیەوە بایك وتویەتی:"گەلی عێراق‌و هەندێك لایەنیش لەدژی داگیركارییەكانی دەوەتی توركن، بەڵام دەبێت فشار لەحكومەتەكەیان بكەن، ئەگەر فشاربكەن حكومەت ناتوانێت ئاوا بێدەنگ بمێنێتەوە، چونكە مەترسی گەورە هەیە بۆ سەر عێراق". داوای هەڵوێست لەخەڵكی هەرێم‌و عێراقیش بەگشتی دەكات‌و دەڵێت:"هەركەسێك دەڵێت من بۆ گەلی كوردو ئازادی‌و دیموكراسی تێدەكۆشم، پێویستە دژی داگیركاریی خاوەن هەڵوێست بێت، پێویستە هەڵوێستەكان بكرێنە كردارو بەهێزبكرێن، چونكە ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان‌و عێراقیش، لەسەر ئەم بنەمایە من بانگەوازیی لەلایەنەكانی عێراق‌و گەلی عێراق‌و لایەنە سیاسییەكانی باشووری كوردستان دەكەم، لەدژی داگیركاریی دەوڵەتی تورك بوەستنەوە، ئەگەر ئەمڕۆ هەڵوێست نیشان نەدەین سبەی گورزی كوشندە دەخۆین". لەبارەی ئەو پەیوەندیانەی بەكەسوكاری گەریلاو شەهیدانەوە دەكرێت بایك زانیاریی گرنگی ئاشكراكردو وتی:"میت بەتایبەتی لەڕێگەی تەلەفۆنەوە خۆیان دەگەیەننە وڵاتپاریزان، خانەوادەی شەهیدان، تێكۆشەران‌و ڕەنجدەران، زەمینە دەخەنە بەردەستیان‌و بەزمانێكی نەرم دەڵێن پارەتان پێدەدەین، كارتان بۆدەدۆزینەوەو ئەگەر دۆسییەتان هەبێت ئێمە لەناویدەبەین، دەڵێن كێشەی ئێمە لەگەڵ كورد نییەو تەنها كێشەمان لەگەڵ پەكەكە هەیە، دوای ئەوەی ئەوانمان لەناوبرد، كێشەی كورد چارەسەردەكەین". جەمیل بایك ئاماژە بەوەشدەكات، "ئەوكەسانەشی كە ڕازینابن خزمەتیان بكەن هەرەشەی كوشتنیان لێدەكەن‌و هەندێكیشیان دەكوژن، دەڵێن ئەگەر ئێوە لەدژی پەكەكەو گەریلا نەوەستنەوە، ئێوەش لەناودەبەین".  

هاوڵاتی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لە پارێزگای مووسڵەوە داوایەك ئاراستەی لایەنە سیاسییەكان دەكات و باسی پێشمەرگەش دەكات. ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022 وەك یەكەم رۆژی جەژنی قوربان، بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە میانی سەردانێكدا بۆ موسڵ، مستەفا كازمی رایگەیاند"هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن زۆر گرنگە، پارێزگای موسڵیش چەندین دەرفەتی گەورەی لەپێشە، پێویستە هەموومان بە گیانی هاوكاری و یارمەتیدان كاری لەسەر بكەین". كازمی لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ بەرپرسانی موسڵ وتی "پێنج ساڵ لەمەوبەر هێزەكانمان شاری مووسڵیان ئازاد كرد، ئەم یادەش خۆشی جەژن دەكاتە دوو خۆشی، مووسڵ بە رۆژانێكی زۆر سەختدا تێپەڕیوە، بەڵام خۆڕاگر بوو". هەروەها راشیگەیاند:" مووسڵ لەلایەن قارەمانەكانی سوپای عێراق و دژەتیرۆر و پۆلیسی فیدراڵی و پێشمەرگە و جەماوەر و سەرجەم هێزە ئەمنییەكان لەژێر دەستی داعش ئازاد كرا". هاوكات سەرۆك وەزیرانی عێراق داواشی لە لایەنە سیاسیەكان كرد بەرپرسیارێتی خۆیان لەم دۆخەی ئێستای وڵات بگرنە ئەستۆ.  

  هاوڵاتی ئێران هەوڵی رازیكردنی توركیا دەدات بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی سەبازیی ئەو وڵاتە لە سوریا بەمەبەستی پاراستنی بنكە و پێگەی خۆی لەخاكی ئەو وڵاتە كە بەدوایین سەنگەری ئێران دژی ئیسرائیل لەقەڵەم دەدرێت بۆ ئەو مەبەستەش هەوڵی نێوەندگیری دیمەشق و ئەنقەرە دەدات. ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكانی تەلئەبیت و ئەنكەرە و ئەنجامدانی ئۆپەرسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا پێگەی سیاسی و سەربازیی ئێران دەخاتە ژێر مەترسییەوە ، ئەو دوو هۆكارە وای كردووە بەرپرسانی تاران هەوڵی نێوەندگیریی دیمەشق و ئەنكەرە بدەن. وەزیری دەرەوەی ئێران لەدیمەشق رایگەیاند وڵاتەكەی دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە بە هەر بیانویەكەوە بێت ، هاوكات نیگەرانییەكانی توركیای گەیاندووەتە بەرپرسانی سوریا. سەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لەرۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات. ئەگەرچی ئێران وا پیشان دەدات كە هەوڵەكانی بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی نوێی سەربازیی توركیا لەو ناوچانە چڕكردووەتەوە بەڵام مێژووی 30 ساڵی رابردوی ئەو وڵاتە دەری دەخات ئامانجی سەرەكیی تاران بەهێزكردنی پێگەی سەربازیی خۆیەتی لەسوریا بە تایبەت كە وەك نزیكترین پێگە لەدژی ئیسرائیل لێی دەڕوانێت. توركیا لەئێستادا كەوتووەتە خراپترین دۆخی ئابوریی بەجۆرێك كە هەڵاوسانی ئابوریی ئەو وڵاتە گەیشتوەتە 74% و بەبڕوای چاودێرانیش سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە ئەو بیانوەی بەسە بۆ ئەوەی بەبێ گوێدان بە ئێران و تەنانەت ئەمریكا، ئۆپەراسیۆنێكی نوێی سەربازیی لە خاكی سوریا ئەنجامبدات، چونكە تەنها ئەو هەنگاوە سەربازییە دەتوانێت شكستی سیاسی و ئابوریی دەسەڵات لەتوركیا داپۆشێت.   لەسەرەتای ساڵی 2011 تائێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لەسوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  فەرعی: تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لەسوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لە دیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆ سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لە سوریا   نێوەندگیریی ئێران لەنێوان سوریاو توركیا رۆژی یەكشەممە (3/7/2022) ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ بەشار ئەسەد، سەرۆكی رژێمی سوریا لە دیمەشق كۆبووەوە و عەبدوڵاهیان دوای كۆبوونەوەكە رایگەیاند، تاران بەهەموو شێوەیەك دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە لەسوریا و لەو پێناوەشدا نیگەرانییەكانی ئەردۆغانی گەیاندووەتە بەشار ئەسەد. وەزیری دەرەوەی ئێران كە پێش گەشتەكەی بۆ دیمەشق ماوەی چوار رۆژ لە ئەنكەرە بوو، لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە كۆبووەوە، رایگەیاند: تاران هەوڵی نێوەندگیریی لەنێوان دیمەشق و ئەنكەرە دەدات بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی سیاسیی و دیپلۆماسیی لەنێوان ئەو دو وڵاتە. عەبدوڵاهیان دوای ئەوەی لەدیمەشق لەگەڵ فەیسەڵ میقداد، وەزیری دەرەوەی سوریا كۆبووەوە جەختی لەوەكردەوە كە وڵاتەكەی رۆڵی نێوەندگیریی دەدات بۆ ئەوەی توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجام نەدات. وتەكانی عەبدوڵاهیان لە كاتێكدایە توركیا لەساڵی 2016 تا ئۆكتۆبەری 2019 زیاتر لەچوار ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەدژی رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجام داوە سەرەڕای ئەوەش كە روسیاو توركیا و ئێران لەچوارچێوەی كاری هاوبەشدا ساڵی 2017 گفتوگۆكانی ئەستانە-یان بۆ دانوستانەكانی نێوان لایەنەكانی جەنگ لەسوریا راگەیاند و تائێستاش 18 گەڕی ئەو گفتوگۆو دانوستانانە بە سەرپەرشتیی مۆسكۆ، ئەنكەرە و تاران بەڕێوەچووە بەبێ ئەوەی دەستكەوتێكی ئەوتۆ بۆ ئاگربەست و كۆتایی جەنگ لەسوریا بەدی هێنابێت.   سەرەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لە رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات     ستراتیژی دیمەشق و تاران تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لە دژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن. پەیوەندییەكانی تاران لەگەڵ دیمەشق تا ئاستێك ستراتیژییە كە ئەو وڵاتە بەوتەی حشمەتوڵڵا فەلاحەت پیشە، ئەندامی پێشوی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانی لەپەرلەمانی ئێران، لەساڵی 2011 تا 2017 نزیكەی 30 ملیارد دۆلار هاوكاریی پێشكەشی رژێمی سوریا كردووە. پەیوەندییەكانی ئێران و سوریا بەیەكێك لەكۆنترین پەیوەندییە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژمار دەكرێت ئەوەش بە بەردەوامی هۆكارێك بوە كە وڵاتانی كەنداو بەهەموو شێوازێك هەوڵ بدەن ئەو وڵاتە عەرەبییە لەتاران داببڕن. وڵاتانی رۆژئاوا و وڵاتانی عەرەبی لەساڵی 1980 و تەنها یەك ساڵ دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی و دەستبەكاربوونی كۆماری ئیسلامی لەئێران زیاترین هەوڵیان داوە تاران لەدیمەشق داببڕن چونكە هۆكاری سەرەكیی ئەم داوكارییە هاوسنوربوونی سوریا بووە لەگەڵ ئیسرائیل. عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران، بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە، سوریا نزیكترین هاوڕێ و دۆستی تارانە لەچاو وڵاتانی دیكەی عەرەبی و ئەو وڵاتەشی بەسەنگەری بەرگریی لە دژی ئیسرائیل ناوزەد كردووە. بە بڕوای عەلی خامنەیی، هۆكاری سەرەكیی سەرهەڵدانی جەنگی سوریا كەبریسكەكەی لەساڵی 2011 و هاوكات لەگەڵ شەپۆلی (بەهاری عەرەبی) بوو دەگەڕێتەوە بۆ پلانی ئەمریكا و هەندێك لە وڵاتانی عەرەبی و رۆژئاوا بەمەبەستی شكستی ئەو بەرەیەی كە ئەو وەك بازنەی بەرگریی ناوی دەهێنێت.    تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لەدژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن   ئێران لەنێوان بەعس لەسوریا و عێراق پەیوەندیی سیاسی و دیپلۆماسیی تاران و دیمەشق دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1946 واتە لەو سەردەمەی كە سوریا سەربەخۆیی خۆی راگەیاند هەر ئەو كاتیش ئێران  كۆنسوڵخانەی خۆی لەو وڵاتە كردەوە . پەیوەندییەكانی تاران و دیمەشق بەهۆی جیابوونەوە لە نێوان حزبی بەعس لەساڵی 1961 كە ناوەندەكەی لەپایتەختی سوریا بووە توندوتۆڵتر بووەوە بە تایبەت كە ئەو جیابوونەوەیە بووە هۆی لەدایكبوونی حزبی بەعس لەعێراق و بەدەسەڵاتگەیشتنی لەبەغدا لەساڵی 1968، بەوەش ململانێكانی ئەو دوو باڵە بۆ بە میراتبردنی بیروباوەڕی بەعسی و عەرەبی سەری كێشا بۆ جەنگی ئێران و عێراق لەساڵی 1980 ئەوەش وای كرد سوریا یەكەم وڵات و تاكە وڵاتی عەرەبی بێت كە پشتگیریی ئێران بكات لەدژی بەعسی عێراق. حافز ئەسەد باوكی بەشار ئەسەد، سەرۆكی كۆچكردوو ئەو كاتی سوریا لەساڵی 1978 پشتیوانیی خۆی بۆ روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی و لایەنگرانی لە ئێران دەربڕی و دژی سیستمی پاشایەتی و محەمەدڕەزا پەهلەوی، دوایین پاشای ئێران، پشتیوانیی لەكۆماری ئیسلامی كرد و هاوكات لەگەڵ فشارەكانی ئەمریكا دژی ئێران لەساڵی 1979 ، دیمەشق و تاران هاوپەیمانیی خۆیان لەدژی واشنتۆن راگەیاند. بەپێی ئەو بەڵگانەی بڵاوبوونەتەوە سوریا لەساڵەكانی جەنگی نێوان ئێران و عێراق بە رەوانەكردنی ئەفسەرو جەنەڕاڵەكانی بۆ وڵاتانی یەكێتی سۆڤیەت، چەك و كەرەستەی سەربازیی روسیی لەدژی عێراق بۆ ئێران كڕیوەو هاوكات زانیاریی لەسەر ئەو چەكە روسیانەی كە رژێمی بەعسی عێراق بەكاری هێناون بەئێران داوە و رۆڵی باڵای بینیوە لەوەی كەئێران بتوانێت سەرەڕای گەمارۆكانی مۆسكۆ دژی تاران، لەو سەردەمەدا چەكی روسی و زانیارییەكانی بەدەست بهێنێت و لەبەرامبەر بەعس شكست نەهێنێت. بەشار ئەسەد كە نۆزدەیەمین سەرۆكی سوریا لەقەڵەم دەدرێت لە رۆژی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی وڵاتەكەی لەساڵی 2000 زیاتر لە 13 جار گەشتی بۆ تاران كردووە كە ئەوەش ئاماژەی روونی توندوتۆڵی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دو وڵاتەیە، ئەو بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە پەیوەندییەكانی نێوان سوریا و ئێران لەسەرووی سیاسەت و ئابورییەوەیە و مامەڵەی پێوە ناكرێت. زۆرترین پلەداری سەربازیی ئێران لەسوریا لەماوەی 11 ساڵی جەنگی سوریا، 15 فەرماندەی سەربازیی ئێران بەپلەی عەمید و بەسەرپەرشتیی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس لەسوپای پاسداران بەشدارییان لە جەنگ دژی نەیارانی بەشار ئەسەد و رژێمی بەعسی سوریا كردووە. لەسەرەتای ساڵی 2011 تا ئێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لە سوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  ئێران تەنها ناوی 19 ئەفسەرو پلەداری خۆی بە فەرمیی بڵاوكردووەتەوە كە لەجەنگی سوریا كوژراون. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا سالی 2011 لەیەكەم كاردانەوەی بەرامبەر بوونی هێزەكانی ئێران لەسوریا بۆ یەكەمجار قاسم سولەیمانی خستە لیستی سزاكانییەوەو رایگەیاند سولەیمانی سەرپەرشتیی و فەرماندەیی هێزەكانی ئێران لەسوریا دەكات. لەسوپا تاسایپا لەسوریا سەرەڕای ئەوەی لە رووی سەربازییەوە زۆرترین هێزی سەر بەسوپای پاسداران لەسوریا بوونیان هەبووە ، كۆمپانیای سایپا كە بە یەكێك لە گەورەترین بەرهەمهێنەكانی ئۆتۆمبێل لە ئێران لەقەڵەم دەدرێت بەشی دووەمی كارگەی بەرهەمهێنانی ئەو كۆمپانیایە لەساڵی 2007 تائێستا سەرقاڵی ئۆتۆمبێل دروست كردنە لەو وڵاتە. كۆمپانیای سایپا ساڵانە توانای دروستكردنی 500 هەزار ئۆتۆمبێلی هەیەو لقی دووەمی ئەو كۆمپانیایە لە سوریا ساڵانە زیاتر لە 10 هەزار ئۆتۆمبێل بۆ ناوخۆی سوریا دروست دەكات كە زۆربەیان لەشێوەی تەكسی لەشەقامەكانی دیمەشق و شارەكانی دیكەی ئەو وڵاتە بە رەنگی زەرد دەبینرێن. جەنگی ئیسرائیل و ئێران لەسوریا تەلئەبیب و تاران زیاتر لە 40 ساڵە هەڕەشە لەیەكتر دەكەن، ئیسرائیل دەسەڵاتی ئێران بە دوژمنی ژمارە یەكی خۆی لەقەڵەم دەدات و بەرپرسانی سەربازیی ئێران و سوپای پاسداران دەیان جار هەڕەشەی سڕینەوەی ئیسرائیلیان لە نەخشەی جیهان كردووە. ئیسرائیل دەڵێت گەورەترین بنكەی سەربازیی ئێران لە 50 كیلۆمەتری سنوری وڵاتەكەی لەخاكی سوریا هەیە كە دەكەوێتە باشوری شاری دیمەشقی پایتەختی وڵاتەكە.  هاوكات بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی ئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە، سوپای پاسدارانی ئێران 10 بنكەی سەربازیی لەسوریا هەیە كە بووەتە شوێنی راهێنان چەكدارانی سەر بە رژێمی سوریا وەك ئامادەكارییەك بۆ ئەگەری هێرشكردنە سەر ئیسرائیل. رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز) بڵاوی كردووەتەوە ئێران سەرپەرشتیی زیاتر لە 20 هەزار چەكدار دەكات كە هاوشێوەی باڵێكی سەربازیی كۆماری ئیسلامییە لەسوریا و ئەوانەش هەندێكجار لە ریزەكانی هێزی نیشتیمانی (جەیشی وەتەنی) ئەركەكانیان جێبەجێ دەكەن. رۆژنامەكە ئاشكرای كردووە سوپای پاسداران لەسوریا راهێنان بەچەكدارانی حیزبوڵڵای لوبنان، بزوتنەوەی حەماس و جیهادی ئیسلامی فەلەستین دەكات. تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لە سوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لەدیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لەسوریا و زیانگەیاندن بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران. ئیسرائیل تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا زیاتر لە هەزار هێرشی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجامداوە كە زۆربەیان لە رێگەی فڕۆكەی جنگی و موشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بووە بەوتەی بەرپرسانی ئیسرائیلیش ئەو هێرشانە لە دژی پێگە سەربازیی و چەكدارییەكانی ئێران لەو وڵاتە بووە كە بە مەترسیی بۆسەر تەلئەبیب لەقەڵەم دەدرێن. ئیسرائیل زیاترین جار ناوچەكانی (پالمیرا، مەسیاف، لازقیە، دیمەشق،حۆمس، بوكەمال)ی كردوەتە ئامانج و رایگەیاندووە زیاترین بنكە و پێگەی سەربازیی ئێران و چەكدارانی لەو ناوچانەی سوریان ئەوەش لەپێناو ئەوەی ئێران ئەو ناوچانە نەكاتە خاڵی بەهێزكردنی هاوسەنگیی سەربازیی لە دژی ئیسرائیل. بەریەككەوتنی تەلئەبیب و تاران بەجۆرێك هەستیار بووەتەوە كە یائیر لاپید دوای چەند كاتژمێرك لەدەستبەكاربوونی وەك 14 یەمین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاند؛ ئێران گەورەترین مەترسییە بۆسەر وڵاتەكەی، بۆیە رێگەنادەن ئەو وڵاتە پێگەی خۆی لەسنورەكانی ئیسرائیل بەهێز بكات و هاوكات هەمو هەوڵێك لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران دەدەن. شینی ئێران لەسوریا روون و ئاشكرایە، سوریا گرنگترین بنكەو سەنگەری سەربازییە بۆ ئێران، بۆیە هەموو هەوڵێك دەدات كەتوركیا و چەكدارانی لایەنگری ئەو وڵاتە لە سوریا كێشە بۆ پێگەی تاران دروست نەكەن، هاوكات ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئەنكەرە لەگەڵ تەلئەبیب كە ماوەی چەند مانگێكە هاتووەتە ئاراوە، دەبێتە مەترسییەكەی دیكە بۆسەر پێگەی ئێران لە سوریا. توركیا لەساڵی 2008 نێوەندگیریی نێوان تەلئەبیب و دیمەشقی كردووە بۆ چارەسەری كێشەی بەرزاییەكانی جۆلان كەدەكەوێتە سنوری نێوان ئیسرائیل و سوریا بەڵام ئەو هەوڵە نێوەندگیرییەی شكستی هێنا ئەوەش وا دەكات تاران بەبەردەوامیی گومانی لەهەوڵە سیاسی و سەربازییەكانی ئەنكەرە لەسوریا هەبێت بەتایبەت كە توركیا لەلایەن ئەمریكا و روسیاوە تائاستێك دەستكراوەیەو هاوشێوەی ئێران لەژێر فشاری قورسی سزاو گەمارۆدا نییە.