لە شاری عەفرینی ڕۆژئاوای کوردستان تورکیا سێ هاوڵاتی ڕفاند

هاوڵاتی عەلی قازی لەتەمەنی 84 ساڵیدا لە شاری بۆنی ئەڵمانیا بەهۆی نەخۆشییەوە كۆچی دواییكرد. عەلی قازی محەمەد لە ساڵی 1933 لە شاری مهابادی رۆژهەڵاتی كوردستان و 13 ساڵ پێش راگەیاندنی كۆماری مهاباد لەدایكبووە. ناوبراو لە دوای كۆتایی هاتنی كۆماری مهاباد و لە سێدارەدانی پێشەوا قازی باوكی ئاوارەبوون و نەیتوانی بگەڕێتەوە ئێران، عەلی قازی تاكە كوڕی قازی محەمەد بووە. عەلی قازی بەشداری چەندین چالاكی و جوڵانەوەی سیاسی و چەكداری لەدژی ئێران كردوە، ماوەیەكیش سەرۆكی پارتی ئازادیی كوردستان بووە، بەڵام بەهۆی نەخۆشییەوە دەستبەرداری سەرۆكایەتی ئەو حزبە بوو. لەبەرنامەیەكی تەلەفزیۆنیدا وەسێتی كردبوو دوای مردنی تەمەكەی ببرێتەوە بۆ شاری مهاباد و لەوێ بنێژرێت.  

هاوڵاتی ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند:" عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە". ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022، موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدر پەیامێكی كورتی بڵاوكردەوەو ڕایگەیاند، عێراق قوربانی دەستی گەندەڵی و دەستوەردانی دەرەكیە".

هاوڵاتی بەرپرسێكی باڵای قەندیل باس لەو هاوكاریانە دەكات كە بۆ دەزگای هەواڵگری میت لەهەرێمی كوردستان دەكرێت و دەشڵێت:" ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان". جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەریی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە)و یەكێك لەبەرپرسە هەرە باڵاكانی قەندیل لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی فورات دیدارێكی ئەنجامداوەو دەڵێت:"توركیا هەموو ڕۆژێك هێرشدەكاتەسەر باكور، باشوورو ڕۆژئاوای كوردستان، بەئاشكرا ڕایگەیاندووە، كێ بۆ ئازادیی كورد تێبكۆشێت دوژمنی منە، چونكە دەیەوێت ڕیشەی كوردان لەبنەوە هەڵكەنێت". باس لەوەشدەكات، "هەربۆیە كێ بۆ كوردان تێكۆشان بكات دەیكەنە ئامانج، توانای دەوڵەتی تورك بەتەنها ئەوەندەنییە كە بتوانێت لەكەلار هەڤاڵ فەرهادو هاوڕێكانی شەهیدبكات، ئەگەر پارتی‌و پاراستنی پارتی‌و سیخوڕەكانیان، میتیان ئاگادارنەكردبێت، میت ناتوانێت بچێتە كەلارو كۆمەڵكوژییەكی وەها ئەنجامبدات". زیاتر لەوبارەیەوە وتویەتی:"پارتی‌و پاراستنی پارتی لەهەرێمەكانی پاراستنی میدیاو هەموولایەك سیخوڕی بۆ میت دەكەن‌و زانیاریی كۆدەكەنەوە، شوێن‌و ماڵ‌و ئۆتۆمبێلی هاوڕێكانمان بەتایبەتی هاوڕێیانی بەرپرسیار دیاریدەكەن‌و دەیدەن بەمیت، میتیش لەم ڕێگەیەوە ئەم هێرشانە دەكات‌و كۆمەڵكوژی ئەنجامدەدات، ئەگەر پارتی هاوكاری میت نەكات، ناتوانن لەهیچ شوێنێكی باشووری كوردستان‌و كەلار یەك هەنگاویش هەڵگرن". هێرشدەكاتەسەر حكومەتی عێراق‌و دەڵێت:"توركیا بۆ لەناوبردنی كوردان ئەرك‌و زەمینەیەكی گەورەی داوە بەمیت، میتیش بەهاوكاری پارتی ئەم ئەركە جێبەجێدەكات، لەباكوریش هاوكاریان هەیەو لەڕێگەی ئەوانەوە هێرشدەكەن، حكومەتی عێراق خۆی بێدەنگكردووە، توركیاش باشوری كوردستان داگیردەكات‌و بارەگا دروستدەكات، كەچی حكومەتی عێراق هیچ هەڵوێستێكی نییە، ئەمەش بەواتای ئەوەدێت كە هاوبەشن لەو كۆمەڵكوژییانە بۆیە بێدەنگن". زیاتر لەوبارەیەوە بایك وتویەتی:"گەلی عێراق‌و هەندێك لایەنیش لەدژی داگیركارییەكانی دەوەتی توركن، بەڵام دەبێت فشار لەحكومەتەكەیان بكەن، ئەگەر فشاربكەن حكومەت ناتوانێت ئاوا بێدەنگ بمێنێتەوە، چونكە مەترسی گەورە هەیە بۆ سەر عێراق". داوای هەڵوێست لەخەڵكی هەرێم‌و عێراقیش بەگشتی دەكات‌و دەڵێت:"هەركەسێك دەڵێت من بۆ گەلی كوردو ئازادی‌و دیموكراسی تێدەكۆشم، پێویستە دژی داگیركاریی خاوەن هەڵوێست بێت، پێویستە هەڵوێستەكان بكرێنە كردارو بەهێزبكرێن، چونكە ئەمڕۆ میت‌و  توركیا پەكەكە دەكەن بەبیانوو، بەڵام لەڕاستیدا داگیركاریی مەترسی جدییە بۆسەر باشووری كوردستان‌و عێراقیش، لەسەر ئەم بنەمایە من بانگەوازیی لەلایەنەكانی عێراق‌و گەلی عێراق‌و لایەنە سیاسییەكانی باشووری كوردستان دەكەم، لەدژی داگیركاریی دەوڵەتی تورك بوەستنەوە، ئەگەر ئەمڕۆ هەڵوێست نیشان نەدەین سبەی گورزی كوشندە دەخۆین". لەبارەی ئەو پەیوەندیانەی بەكەسوكاری گەریلاو شەهیدانەوە دەكرێت بایك زانیاریی گرنگی ئاشكراكردو وتی:"میت بەتایبەتی لەڕێگەی تەلەفۆنەوە خۆیان دەگەیەننە وڵاتپاریزان، خانەوادەی شەهیدان، تێكۆشەران‌و ڕەنجدەران، زەمینە دەخەنە بەردەستیان‌و بەزمانێكی نەرم دەڵێن پارەتان پێدەدەین، كارتان بۆدەدۆزینەوەو ئەگەر دۆسییەتان هەبێت ئێمە لەناویدەبەین، دەڵێن كێشەی ئێمە لەگەڵ كورد نییەو تەنها كێشەمان لەگەڵ پەكەكە هەیە، دوای ئەوەی ئەوانمان لەناوبرد، كێشەی كورد چارەسەردەكەین". جەمیل بایك ئاماژە بەوەشدەكات، "ئەوكەسانەشی كە ڕازینابن خزمەتیان بكەن هەرەشەی كوشتنیان لێدەكەن‌و هەندێكیشیان دەكوژن، دەڵێن ئەگەر ئێوە لەدژی پەكەكەو گەریلا نەوەستنەوە، ئێوەش لەناودەبەین".  

هاوڵاتی سەرۆك وەزیرانی عێراق، لە پارێزگای مووسڵەوە داوایەك ئاراستەی لایەنە سیاسییەكان دەكات و باسی پێشمەرگەش دەكات. ئەمڕۆ 9ی تەموزی 2022 وەك یەكەم رۆژی جەژنی قوربان، بەپێی راگەیەندراوی نوسینگەی سەرۆك وەزیرانی عێراق لە میانی سەردانێكدا بۆ موسڵ، مستەفا كازمی رایگەیاند"هەماهەنگی نێوان دەسەڵاتەكانی یاسادانان و جێبەجێكردن زۆر گرنگە، پارێزگای موسڵیش چەندین دەرفەتی گەورەی لەپێشە، پێویستە هەموومان بە گیانی هاوكاری و یارمەتیدان كاری لەسەر بكەین". كازمی لە كۆبوونەوەیەكدا لەگەڵ بەرپرسانی موسڵ وتی "پێنج ساڵ لەمەوبەر هێزەكانمان شاری مووسڵیان ئازاد كرد، ئەم یادەش خۆشی جەژن دەكاتە دوو خۆشی، مووسڵ بە رۆژانێكی زۆر سەختدا تێپەڕیوە، بەڵام خۆڕاگر بوو". هەروەها راشیگەیاند:" مووسڵ لەلایەن قارەمانەكانی سوپای عێراق و دژەتیرۆر و پۆلیسی فیدراڵی و پێشمەرگە و جەماوەر و سەرجەم هێزە ئەمنییەكان لەژێر دەستی داعش ئازاد كرا". هاوكات سەرۆك وەزیرانی عێراق داواشی لە لایەنە سیاسیەكان كرد بەرپرسیارێتی خۆیان لەم دۆخەی ئێستای وڵات بگرنە ئەستۆ.  

  هاوڵاتی ئێران هەوڵی رازیكردنی توركیا دەدات بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی سەبازیی ئەو وڵاتە لە سوریا بەمەبەستی پاراستنی بنكە و پێگەی خۆی لەخاكی ئەو وڵاتە كە بەدوایین سەنگەری ئێران دژی ئیسرائیل لەقەڵەم دەدرێت بۆ ئەو مەبەستەش هەوڵی نێوەندگیری دیمەشق و ئەنقەرە دەدات. ئاسایی بوونەوەی پەیوەندییەكانی تەلئەبیت و ئەنكەرە و ئەنجامدانی ئۆپەرسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا پێگەی سیاسی و سەربازیی ئێران دەخاتە ژێر مەترسییەوە ، ئەو دوو هۆكارە وای كردووە بەرپرسانی تاران هەوڵی نێوەندگیریی دیمەشق و ئەنكەرە بدەن. وەزیری دەرەوەی ئێران لەدیمەشق رایگەیاند وڵاتەكەی دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە بە هەر بیانویەكەوە بێت ، هاوكات نیگەرانییەكانی توركیای گەیاندووەتە بەرپرسانی سوریا. سەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لەرۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات. ئەگەرچی ئێران وا پیشان دەدات كە هەوڵەكانی بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنی نوێی سەربازیی توركیا لەو ناوچانە چڕكردووەتەوە بەڵام مێژووی 30 ساڵی رابردوی ئەو وڵاتە دەری دەخات ئامانجی سەرەكیی تاران بەهێزكردنی پێگەی سەربازیی خۆیەتی لەسوریا بە تایبەت كە وەك نزیكترین پێگە لەدژی ئیسرائیل لێی دەڕوانێت. توركیا لەئێستادا كەوتووەتە خراپترین دۆخی ئابوریی بەجۆرێك كە هەڵاوسانی ئابوریی ئەو وڵاتە گەیشتوەتە 74% و بەبڕوای چاودێرانیش سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە ئەو بیانوەی بەسە بۆ ئەوەی بەبێ گوێدان بە ئێران و تەنانەت ئەمریكا، ئۆپەراسیۆنێكی نوێی سەربازیی لە خاكی سوریا ئەنجامبدات، چونكە تەنها ئەو هەنگاوە سەربازییە دەتوانێت شكستی سیاسی و ئابوریی دەسەڵات لەتوركیا داپۆشێت.   لەسەرەتای ساڵی 2011 تائێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لەسوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  فەرعی: تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لەسوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لە دیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆ سەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لە سوریا   نێوەندگیریی ئێران لەنێوان سوریاو توركیا رۆژی یەكشەممە (3/7/2022) ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ بەشار ئەسەد، سەرۆكی رژێمی سوریا لە دیمەشق كۆبووەوە و عەبدوڵاهیان دوای كۆبوونەوەكە رایگەیاند، تاران بەهەموو شێوەیەك دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازییە لەسوریا و لەو پێناوەشدا نیگەرانییەكانی ئەردۆغانی گەیاندووەتە بەشار ئەسەد. وەزیری دەرەوەی ئێران كە پێش گەشتەكەی بۆ دیمەشق ماوەی چوار رۆژ لە ئەنكەرە بوو، لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە كۆبووەوە، رایگەیاند: تاران هەوڵی نێوەندگیریی لەنێوان دیمەشق و ئەنكەرە دەدات بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندیی سیاسیی و دیپلۆماسیی لەنێوان ئەو دو وڵاتە. عەبدوڵاهیان دوای ئەوەی لەدیمەشق لەگەڵ فەیسەڵ میقداد، وەزیری دەرەوەی سوریا كۆبووەوە جەختی لەوەكردەوە كە وڵاتەكەی رۆڵی نێوەندگیریی دەدات بۆ ئەوەی توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجام نەدات. وتەكانی عەبدوڵاهیان لە كاتێكدایە توركیا لەساڵی 2016 تا ئۆكتۆبەری 2019 زیاتر لەچوار ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەدژی رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا ئەنجام داوە سەرەڕای ئەوەش كە روسیاو توركیا و ئێران لەچوارچێوەی كاری هاوبەشدا ساڵی 2017 گفتوگۆكانی ئەستانە-یان بۆ دانوستانەكانی نێوان لایەنەكانی جەنگ لەسوریا راگەیاند و تائێستاش 18 گەڕی ئەو گفتوگۆو دانوستانانە بە سەرپەرشتیی مۆسكۆ، ئەنكەرە و تاران بەڕێوەچووە بەبێ ئەوەی دەستكەوتێكی ئەوتۆ بۆ ئاگربەست و كۆتایی جەنگ لەسوریا بەدی هێنابێت.   سەرەڕای هەوڵەكانیان، پێناچێت تاران بتوانێت رێگریی لەئۆپەراسیۆنی سەربازیی توركیا لە رۆژئاوای كوردستان و ناوچەكانی باكوری رۆژهەڵاتی سوریا بكات     ستراتیژی دیمەشق و تاران تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لە دژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن. پەیوەندییەكانی تاران لەگەڵ دیمەشق تا ئاستێك ستراتیژییە كە ئەو وڵاتە بەوتەی حشمەتوڵڵا فەلاحەت پیشە، ئەندامی پێشوی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانی لەپەرلەمانی ئێران، لەساڵی 2011 تا 2017 نزیكەی 30 ملیارد دۆلار هاوكاریی پێشكەشی رژێمی سوریا كردووە. پەیوەندییەكانی ئێران و سوریا بەیەكێك لەكۆنترین پەیوەندییە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەژمار دەكرێت ئەوەش بە بەردەوامی هۆكارێك بوە كە وڵاتانی كەنداو بەهەموو شێوازێك هەوڵ بدەن ئەو وڵاتە عەرەبییە لەتاران داببڕن. وڵاتانی رۆژئاوا و وڵاتانی عەرەبی لەساڵی 1980 و تەنها یەك ساڵ دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی و دەستبەكاربوونی كۆماری ئیسلامی لەئێران زیاترین هەوڵیان داوە تاران لەدیمەشق داببڕن چونكە هۆكاری سەرەكیی ئەم داوكارییە هاوسنوربوونی سوریا بووە لەگەڵ ئیسرائیل. عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران، بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە، سوریا نزیكترین هاوڕێ و دۆستی تارانە لەچاو وڵاتانی دیكەی عەرەبی و ئەو وڵاتەشی بەسەنگەری بەرگریی لە دژی ئیسرائیل ناوزەد كردووە. بە بڕوای عەلی خامنەیی، هۆكاری سەرەكیی سەرهەڵدانی جەنگی سوریا كەبریسكەكەی لەساڵی 2011 و هاوكات لەگەڵ شەپۆلی (بەهاری عەرەبی) بوو دەگەڕێتەوە بۆ پلانی ئەمریكا و هەندێك لە وڵاتانی عەرەبی و رۆژئاوا بەمەبەستی شكستی ئەو بەرەیەی كە ئەو وەك بازنەی بەرگریی ناوی دەهێنێت.    تاران و دیمەشق بەدوو هاوپەیمانی ستراتیژیی لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێن، سوریا پردی پێكگەیشتنی نێوان ئێران و حیزبوڵڵایە لە لوبنان و ئەو هێڵە لەدژی ئیسرائیل، خۆیان بەبازنەی بەرگریی لەدژی ئیسرائیل ناو دەبەن   ئێران لەنێوان بەعس لەسوریا و عێراق پەیوەندیی سیاسی و دیپلۆماسیی تاران و دیمەشق دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1946 واتە لەو سەردەمەی كە سوریا سەربەخۆیی خۆی راگەیاند هەر ئەو كاتیش ئێران  كۆنسوڵخانەی خۆی لەو وڵاتە كردەوە . پەیوەندییەكانی تاران و دیمەشق بەهۆی جیابوونەوە لە نێوان حزبی بەعس لەساڵی 1961 كە ناوەندەكەی لەپایتەختی سوریا بووە توندوتۆڵتر بووەوە بە تایبەت كە ئەو جیابوونەوەیە بووە هۆی لەدایكبوونی حزبی بەعس لەعێراق و بەدەسەڵاتگەیشتنی لەبەغدا لەساڵی 1968، بەوەش ململانێكانی ئەو دوو باڵە بۆ بە میراتبردنی بیروباوەڕی بەعسی و عەرەبی سەری كێشا بۆ جەنگی ئێران و عێراق لەساڵی 1980 ئەوەش وای كرد سوریا یەكەم وڵات و تاكە وڵاتی عەرەبی بێت كە پشتگیریی ئێران بكات لەدژی بەعسی عێراق. حافز ئەسەد باوكی بەشار ئەسەد، سەرۆكی كۆچكردوو ئەو كاتی سوریا لەساڵی 1978 پشتیوانیی خۆی بۆ روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی و لایەنگرانی لە ئێران دەربڕی و دژی سیستمی پاشایەتی و محەمەدڕەزا پەهلەوی، دوایین پاشای ئێران، پشتیوانیی لەكۆماری ئیسلامی كرد و هاوكات لەگەڵ فشارەكانی ئەمریكا دژی ئێران لەساڵی 1979 ، دیمەشق و تاران هاوپەیمانیی خۆیان لەدژی واشنتۆن راگەیاند. بەپێی ئەو بەڵگانەی بڵاوبوونەتەوە سوریا لەساڵەكانی جەنگی نێوان ئێران و عێراق بە رەوانەكردنی ئەفسەرو جەنەڕاڵەكانی بۆ وڵاتانی یەكێتی سۆڤیەت، چەك و كەرەستەی سەربازیی روسیی لەدژی عێراق بۆ ئێران كڕیوەو هاوكات زانیاریی لەسەر ئەو چەكە روسیانەی كە رژێمی بەعسی عێراق بەكاری هێناون بەئێران داوە و رۆڵی باڵای بینیوە لەوەی كەئێران بتوانێت سەرەڕای گەمارۆكانی مۆسكۆ دژی تاران، لەو سەردەمەدا چەكی روسی و زانیارییەكانی بەدەست بهێنێت و لەبەرامبەر بەعس شكست نەهێنێت. بەشار ئەسەد كە نۆزدەیەمین سەرۆكی سوریا لەقەڵەم دەدرێت لە رۆژی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی وڵاتەكەی لەساڵی 2000 زیاتر لە 13 جار گەشتی بۆ تاران كردووە كە ئەوەش ئاماژەی روونی توندوتۆڵی پەیوەندییەكانی نێوان ئەو دو وڵاتەیە، ئەو بە بەردەوامی جەختی لەوە كردووەتەوە پەیوەندییەكانی نێوان سوریا و ئێران لەسەرووی سیاسەت و ئابورییەوەیە و مامەڵەی پێوە ناكرێت. زۆرترین پلەداری سەربازیی ئێران لەسوریا لەماوەی 11 ساڵی جەنگی سوریا، 15 فەرماندەی سەربازیی ئێران بەپلەی عەمید و بەسەرپەرشتیی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس لەسوپای پاسداران بەشدارییان لە جەنگ دژی نەیارانی بەشار ئەسەد و رژێمی بەعسی سوریا كردووە. لەسەرەتای ساڵی 2011 تا ئێستا نزیكەی شەش هەزار و (500) چەكداری ئێران لە سوریا كوژراون كە بە رەسمی تەنها كوژرانی 200 كەسیان پشتڕاست كراوەتەوە.  ئێران تەنها ناوی 19 ئەفسەرو پلەداری خۆی بە فەرمیی بڵاوكردووەتەوە كە لەجەنگی سوریا كوژراون. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا سالی 2011 لەیەكەم كاردانەوەی بەرامبەر بوونی هێزەكانی ئێران لەسوریا بۆ یەكەمجار قاسم سولەیمانی خستە لیستی سزاكانییەوەو رایگەیاند سولەیمانی سەرپەرشتیی و فەرماندەیی هێزەكانی ئێران لەسوریا دەكات. لەسوپا تاسایپا لەسوریا سەرەڕای ئەوەی لە رووی سەربازییەوە زۆرترین هێزی سەر بەسوپای پاسداران لەسوریا بوونیان هەبووە ، كۆمپانیای سایپا كە بە یەكێك لە گەورەترین بەرهەمهێنەكانی ئۆتۆمبێل لە ئێران لەقەڵەم دەدرێت بەشی دووەمی كارگەی بەرهەمهێنانی ئەو كۆمپانیایە لەساڵی 2007 تائێستا سەرقاڵی ئۆتۆمبێل دروست كردنە لەو وڵاتە. كۆمپانیای سایپا ساڵانە توانای دروستكردنی 500 هەزار ئۆتۆمبێلی هەیەو لقی دووەمی ئەو كۆمپانیایە لە سوریا ساڵانە زیاتر لە 10 هەزار ئۆتۆمبێل بۆ ناوخۆی سوریا دروست دەكات كە زۆربەیان لەشێوەی تەكسی لەشەقامەكانی دیمەشق و شارەكانی دیكەی ئەو وڵاتە بە رەنگی زەرد دەبینرێن. جەنگی ئیسرائیل و ئێران لەسوریا تەلئەبیب و تاران زیاتر لە 40 ساڵە هەڕەشە لەیەكتر دەكەن، ئیسرائیل دەسەڵاتی ئێران بە دوژمنی ژمارە یەكی خۆی لەقەڵەم دەدات و بەرپرسانی سەربازیی ئێران و سوپای پاسداران دەیان جار هەڕەشەی سڕینەوەی ئیسرائیلیان لە نەخشەی جیهان كردووە. ئیسرائیل دەڵێت گەورەترین بنكەی سەربازیی ئێران لە 50 كیلۆمەتری سنوری وڵاتەكەی لەخاكی سوریا هەیە كە دەكەوێتە باشوری شاری دیمەشقی پایتەختی وڵاتەكە.  هاوكات بەپێی ئەو بەڵگەنامانەی ئەمریكا بڵاوی كردووەتەوە، سوپای پاسدارانی ئێران 10 بنكەی سەربازیی لەسوریا هەیە كە بووەتە شوێنی راهێنان چەكدارانی سەر بە رژێمی سوریا وەك ئامادەكارییەك بۆ ئەگەری هێرشكردنە سەر ئیسرائیل. رۆژنامەی (نیویۆرك تایمز) بڵاوی كردووەتەوە ئێران سەرپەرشتیی زیاتر لە 20 هەزار چەكدار دەكات كە هاوشێوەی باڵێكی سەربازیی كۆماری ئیسلامییە لەسوریا و ئەوانەش هەندێكجار لە ریزەكانی هێزی نیشتیمانی (جەیشی وەتەنی) ئەركەكانیان جێبەجێ دەكەن. رۆژنامەكە ئاشكرای كردووە سوپای پاسداران لەسوریا راهێنان بەچەكدارانی حیزبوڵڵای لوبنان، بزوتنەوەی حەماس و جیهادی ئیسلامی فەلەستین دەكات. تەلئەبیب پێی وایە بوونی چەكدارانی ئێران لە سوریا پێش ئەوەی بۆ بەرگریی و پاراستنی دەسەڵات لەدیمەشق بێت بۆ زیان گەیاندنە بەئیسرائیل، هاوكات بەرنامەی ئەتۆمیی و موشەكیی تاران بەهەڕەشەیەكی راستەوخۆ بۆسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و وڵاتەكەی لەقەڵەم دەدات و جەختی لەوە كردووەتەوە دەست ناپارێزێت لە هێرشكردنە سەر چەكدارانی ئێران لەسوریا و زیانگەیاندن بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران. ئیسرائیل تەنها لە ماوەی سێ ساڵدا زیاتر لە هەزار هێرشی سەربازیی لەخاكی سوریا ئەنجامداوە كە زۆربەیان لە رێگەی فڕۆكەی جنگی و موشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە بووە بەوتەی بەرپرسانی ئیسرائیلیش ئەو هێرشانە لە دژی پێگە سەربازیی و چەكدارییەكانی ئێران لەو وڵاتە بووە كە بە مەترسیی بۆسەر تەلئەبیب لەقەڵەم دەدرێن. ئیسرائیل زیاترین جار ناوچەكانی (پالمیرا، مەسیاف، لازقیە، دیمەشق،حۆمس، بوكەمال)ی كردوەتە ئامانج و رایگەیاندووە زیاترین بنكە و پێگەی سەربازیی ئێران و چەكدارانی لەو ناوچانەی سوریان ئەوەش لەپێناو ئەوەی ئێران ئەو ناوچانە نەكاتە خاڵی بەهێزكردنی هاوسەنگیی سەربازیی لە دژی ئیسرائیل. بەریەككەوتنی تەلئەبیب و تاران بەجۆرێك هەستیار بووەتەوە كە یائیر لاپید دوای چەند كاتژمێرك لەدەستبەكاربوونی وەك 14 یەمین سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل، رایگەیاند؛ ئێران گەورەترین مەترسییە بۆسەر وڵاتەكەی، بۆیە رێگەنادەن ئەو وڵاتە پێگەی خۆی لەسنورەكانی ئیسرائیل بەهێز بكات و هاوكات هەمو هەوڵێك لەدژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران دەدەن. شینی ئێران لەسوریا روون و ئاشكرایە، سوریا گرنگترین بنكەو سەنگەری سەربازییە بۆ ئێران، بۆیە هەموو هەوڵێك دەدات كەتوركیا و چەكدارانی لایەنگری ئەو وڵاتە لە سوریا كێشە بۆ پێگەی تاران دروست نەكەن، هاوكات ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی ئەنكەرە لەگەڵ تەلئەبیب كە ماوەی چەند مانگێكە هاتووەتە ئاراوە، دەبێتە مەترسییەكەی دیكە بۆسەر پێگەی ئێران لە سوریا. توركیا لەساڵی 2008 نێوەندگیریی نێوان تەلئەبیب و دیمەشقی كردووە بۆ چارەسەری كێشەی بەرزاییەكانی جۆلان كەدەكەوێتە سنوری نێوان ئیسرائیل و سوریا بەڵام ئەو هەوڵە نێوەندگیرییەی شكستی هێنا ئەوەش وا دەكات تاران بەبەردەوامیی گومانی لەهەوڵە سیاسی و سەربازییەكانی ئەنكەرە لەسوریا هەبێت بەتایبەت كە توركیا لەلایەن ئەمریكا و روسیاوە تائاستێك دەستكراوەیەو هاوشێوەی ئێران لەژێر فشاری قورسی سزاو گەمارۆدا نییە.     

هاوڵاتی لە هەرێمەكانی زاپ و ئاڤاشین سەربازانی تورك ناتوانن لەبن بەردەكان سەریان بەرزبكەنەوەو قەناس بەدەستەكان دەیانپێكن و 32 دیكەیان ، ٢٧ تەرمی سەربازانی دەوڵەتی تورك،گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەكانی جۆلەمێرگ و ساردخانەكانی ناوچەكە پڕبوون لە تەرم. ئاژانسی میزۆپۆتامیا نزیك لە پارتی كرێكارانی كوردستان(پەكەكە) لە هەواڵێكدا بڵاویكردەوە، لە ماوەی چوار ڕۆژی رابردوودا، تەرمی ٢٧ سەربازی دەوڵەتی داگیركەری تورك كە لە شەڕدا كوژراون، گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشانەكانی ناوەندی شاری جۆلەمێرگ و ناوچەی گەڤەر. هەروەها ئاماژە بەوەكراوە كە تەرمی ئەو سەربازە كوژراوانە لە ڕێگەی فڕۆكەخانەی سەلاحەدین ئەیوبی-یەوە بۆ گەڤەر ڕەوانەكراون و ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی لەئێستادا لە ساردخانەی ناوچەكەدا جێگەی تەرمی دیكە نەمێنێتەوە. ئاژانسەكە زانیاری لە جاشەكانی ئەردۆغان دەستكەوتووە و خۆیان بەشداریی شەڕیان كردووە، كە "لە زاپ شەڕێكی قورس هەیە و بەهۆیەوە چەندین ڕۆژ تەرمی سەربازەكانی دەوڵەتی داگیركەری تورك لە گۆڕەپانی شەڕدا دەمێننەوە". ئەو جاشانە وتوشیانە: زیاتر لە 150 سەربازی دەوڵەتی داگیركەری تورك لە شەڕدا برینداربوون، لە ئێستادا لە بارەگای كۆماندۆی چیێ-ی جۆلەمێرگن و لەوێ چارەسەریان بۆ دەكرێت". هاوكات، ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لە بارەی ئەنجامی چەند شەڕێكی نێوان گەریلا و سوپای توركی بڵاویكردەوە كە"بەرخۆدانی گەریلاكانی ئازادی كوردستان بە رۆحی بەرخودان بەردەوامە. لە چالاكییەكاندا ٣٢ داگیركەر سزادران، ٢ هەلیكۆپتەریش گورزیان لێدرا و گورز لە درۆنێكیش وەشێنرا". "سوپای توركی داگیركەر كە تاوانی شەڕ دەكات، ٣٤ جار بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی ٦ جار بە فڕۆكەی شەڕ، بە دەیان جاریش بە هەلیكۆپتەری هێرشبەر و كاتیوشا گۆڕەپانەكانی بەرخودانی بۆردومان كردووە"، هەپەگە وا دەڵێن.  

هاوڵاتی لە سێ رۆژدا 36 سەربازی دیكەی ئەردۆغان لە زاپ و ئافاشین كوژراون و دەست بەسەر تەرمی سەربازێكیاندا گیراوە تا كوشتنی سەربازانی تورك بسەلمێنن. دەقی راگەیەندراوی هەپەگە:  هێزەكانمان بە رۆحی ١٤ی تەمموز چەندین چالاكیان ئەنجامداوە. لەو چالاكیانەدا ٣٦ داگیركەر سزادران، ٧ داگیركەریش برینداربوون، درۆنێك تێكشكێنرا، گورز لە ٢ هەلیكۆپتەر وەشێنرا، دەمانچەیەك، دوو چەكی ئێچ كەی-٤١٦ كە ئەڵمانیا دروستیان دەكات، ٢ ئامێری لەیزڕی دیاریكردنی شوێن، ٢ لێنزی چەكێك كە رووناكی بڵاو دەكاتەوە و بێتەلێكی ئاسڵسان دەستیان بەسەردا گیراوە. سوپای توركی داگیركەر هەموو جارێك ژمارەی مردوو و بریندارەكانی خۆی لە گۆڕەپانی شەڕ لە گەلانی توركیا و رای گشتی دەشارێتەوە. بۆ ئەوەی بسەلمێت هێزەكانمان دەستیان بەسەر تەرمی سەربازێكی داگیركەردا گرتووە. سوپای توركی داگیركەر لە گۆڕەپانەكانی شەڕ نەیتوانی ئەنجام بگرێت و ٣ جار بە چەكی كیمیایی و تەقەمەنی تونێلەكانی شەڕی بۆمباران كردووە. سوپای توركی داگیركەر لە هەمان كاتدا گۆڕەپانەكانی بەرخودانی بە دەیان جار بە كاتیوشا، ٢٢ جار بە فڕۆكەی شەڕ و ٣٣ جاریش بە هەلیكۆپتەری هێرشبەر بۆردومان كردووە.   

هاوڵاتی ڕۆژنامەی گاردیانی بەریتانیی ڕاپۆرتی گروپێك پارێزەری نێودەوڵەتیی ئەوە دەخاتەروو "توركیا بۆ هێرشكردنە سەر كورد ڕاهێنانی بە داعش كردووە". لە ڕاپۆرتێكی تایبەتدا، كە ڕۆژنامەی گاردیان بڵاویكردووەتەوە ژمارەیەك ڕەخنەگر و پارێزەر لە سوریا و عێراق ئاماژەیان بەوە كردووە؛ توركیا دەستی هەیە لە كۆمەڵكوژیی ئێزدییەكاندا و داوایان كردووە لە دادگای نێودەوڵەتیدا لێپێچینەوەی لەگەڵدا بكرێت. ئەو گرووپە پارێزەرە، كە بە گروپی دادپەروەریی بۆ ئێزدییەكان ناسراون (YJC) لە ڕاپۆرتەكەیاندا ئاماژەیان بەوە كردووە: توركیا تۆمەتبارە بە تێوەگلان لەو كۆمەڵكوژییە، چونكە بە مەبەست سنوورەكانی كردووەتەوە و ڕێگەی داوە چەتەكانی داعش بە ئاسانیی و ئازادیی بچنە ناوچەكە. هەروەها لیژنەی پارێزەران باسیان لەوە كردووە لە مانگی نیسانی ٢٠١٤ بەرپرسانی تورك لە ئاست بەكۆیلەكردن و بازرگانیكردن بە ژن و منداڵانی ئێزدیی چاویان داخستووە، تەنانەت بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكان ڕاهێنانی سەربازیی بە چەكدارانی داعش كردووە. لەو ڕاپۆرتە ٢٧٨ لاپەڕەییەدا بڵاوكراوەتەوە، لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٤دا عێراق داوای لە نەتەوەیەكگرتووەكان كردووە دان بەو كۆمەڵكوژی و تاوانانەدا بنێت، كە داعش لە ناوچەكەدا ئەنجامیداوە، لە هەمانكاتدا حكومەتی عێراقی بەوە تاوانبار دەكەن، كە هەماهەنگ نەبوون لەگەڵ حكومەتی هەرێم بۆ ڕێگریكردن لە گەیشتنی داعش بۆ شەنگال و پاراستنی ئێزدییەكان.  

هاوڵاتی وەزیری دادی حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەكاتی رێككەوتن لەگەڵ سویدو فینلاند بۆ ئەندامبونیان لەناتۆ لیستێكی داواكراوان هاوپێچی رێككەوتنەكە كردووە. بەكر بۆزداغ، وەزیری دادی توركیا رایگەیاند:" دوو نووسراوی فەرمییان لەڕێگەی وەزارەتی دەرەوە ناردووە بۆ سوێد و فینلاند بۆ رادەستكردنەوەی ئەو داواكراوانەی توركیا لە كاتی دانوستاندنەكان داوای كردبوو، پێیان راگەیەندراوە كاتی جێبەجێكردنی هاتووە و لەگەڵ نووسراوەكانیشدا لیستی ناوی داواكراوەكانیان هاوپێچ كردووە". هەروەها راشیگەیاند:"پێشتر بە نووسراوی فەرمی داوای رادەستكردنەوەی چەند داواكراوێكمان لە سوێد و فینلاند كردبوو، بەڵام هەردوو وڵات رەتیانكردبووەوە رادەستیان بكەنەوە، هەروەها وەڵامی رادەستكردنەوەی چەند كەسێكی دیكەشیان تا ئەم ساتە نەداوەتەوە، وەزارەتی داد ئەو دوو نووسراوەشی هاوپێچ كردووە و بە لیستێكی نوێ دووبارە ناردوویەتی و رادەستی لایەنە پەیوەندیدارەكانی سوێد و فینلاند كراوە". هاوكات ئەوەشی ئاشكرا كرد گە لە بڕگەیەكی یاداشتنامە واژۆكراوەكانی نێوان توركیا، سوێد و فینلاند لە دانوستاندنەكانی مەدرید، توركیا مەرجی داناوە كە دەبێت لیژنەیەكی هاوبەشی پێكهاتوو لە دامەزراوەكانی دادوەری، ئاسایش و هەواڵگری پێكبهێندرێت بۆ بەدواداچوونی جێبەجێكردنی یاداشتنامەكە و لە نووسراوەكەشیاندا داوای دەستنیشانكردنی چەند كەسێكیان كردووە لە فینلاند و سوێد بۆ پێكهێنانی لیژنە هاوبەشەكە.  وەزیری حكومەتەكەی ئەردۆغان ئەوەشی روونكردەوە كە پرسی ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە تەنیا بەربژێرن و رێكاری زۆر هەن بۆئەوەی جێبەجێ بكرێن، بەڵام سەرباری هەموو ئەو رێكارە پێویستانە، مەرجە داواكارییەكانی توركیا جێبەجێ بكرێن"بە پێچەوانەوە ئەگەر توركیا ڤیتۆ كارا بكاتەوە، بەربژێربوونیان بۆ ئەندامبوون لە ناتۆ سفر دەبێتەوە".  

هاوڵاتی هێزەكانی پاسەوانی سنوور سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق، بە مەبەستی كەمكردنەوەی تۆپبارانی وڵاتانی توركیاو ئێران چەند خاڵێك لە سنووری حاجی ئۆمەران و مێرگەسۆر جێگیر دەكات. ئەمڕۆ پێنجشەممە 7ی تەموزی 2022، پاسەوانی سنووری سەر بە وەزارەتی ناوخۆی عێراق كە ئەركی پاراستنی ناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستانیان لە ئەستۆیە، لە سنووری حاجی ئۆمەران ناوچەی كۆدۆ و بەردوناز، دوو خاڵی سەربازییان كردەوە كە هاوسنوورە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران، بە مەبەستی كەمكردنەوەی تۆپبارانی وڵاتانی دراوسێ و رێگریكردن لە كاری قاچاغچێتی. هەروەها لەهەمان شێوە لە سنووری قەزای مێرگەسۆر كە هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی توركیا، هێزەكانی پاسەوانی سنوور چەند خاڵێكیان كردەوە بۆ هەمان مەبەست كە دەكەوێتە سنووری ناحیەی شێروان مەزن.  

  هاوڵاتی پارتی دیموكراتی گەلان دووپاتیدەكاتەوە كە دەستگیركردن و زیندانی كردنی ئەندام و لایەنگرانیان ورەیان بەرزتر دەكاتەوەو هاوسەرۆكانی هەدەپەش دوای هەڵبژاردنیان لەپێنجەمین كۆندەرەكەیاندا رایانگەیاند:" ئەمڕۆ لەدوێنێ بەهێزترین". پارتی دیموكراتی گەلان ( هەدەپە)،  پارتێكی سیاسییە لە توركیا لەژێر كاریگەری ئایدیای چەپ و سۆسیالیزمن، پارتەكە لە 15ی تشرینی یەكەمی 2012 لە ئەنقەرە دامەزراوە. ئامانجی پارتەكە دامەزراندنی حكومەتێكی دیموكراتییە لەتوركیا بۆ ئەوەی كۆتایی بەكپكردن و قڕكردنی و كوشتن و زیندانیكردن بهێنن. هەدەپە پارتێكی سۆسیال دیموكراتە كە پابەندە بەدژایەتیكردن لەگەڵ سیستمی سەرمایەداری و ئاوەتەخوازی كۆتاییهێنانە بە هەڵاواردنی ئایینی، رەگەزایەتی و نەتەوایەتی.  ئەم پارتە لەكاتی ناساندنی كاندیدەكانی، لەسەدا 50% تایبەت كردووە بۆ ژنان. سەڵاحەدین دەمیرتاش، هاوسەرۆكی پێشتری پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) كە زیاتر لە پێنج ساڵە لەزیندانەكانی توركیادایە لەگەڵ سەدان سەرۆك شارەوانی و پەرلەمانتارانی دیكە بوونەتە سومبولی سەركەوتن و ئەوەندەی دیكە ئەندام و لایەنگری بۆ هەدەپە زیاد كردووەو شەقامی توركیا لەمامەڵەكانی ئەردۆغان و دەوڵەت باغچەلی نیگەرانن. كۆنگرەی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەئەنقەرەی پایتەختی توركیا بەبەشداری پەنجا هەزار كەس ئەنجامدراو 400 كەسایەتی نێودەوڵەتی بەشدارییان كرد لەكۆنگرەكەدا. پێنجەمین كۆنگرەی گەورەی ئاسایی هەدەپە لەهۆڵی وەرزشی لەئەنقەرە بەدروشمی "ئێمە چارەسەرین، بەڵێنمان هەیە" دەستیپێكرد. سەرەتای كۆنگرەكە بەخولەكێك وەستان بۆ رێزگرتن لەخوێنی شەهیدان دەستیپێكرد، پاشان دەستەی بەڕێوەبەریی كۆنگرە هەڵبژێردران، كە لە پێنج كەس پێكهاتوون و سێ ژن و دوو پیاو. مەحفوز گولەریوز، هاوسەرۆكی كاروباری رێكخستنی هەدەپە لەوتەیەكدا لەبەردەم ئامادەبووانی كۆنگرەكەدا وتی:" بەڵێن دەدەین ناوەندی فاشیزمی ئەنقەرە بگۆڕین بۆ ناوەندێكی دیموكراسی". لەكۆنگرەكەدا هەرزار و 50 ئەندام مافی دەنگدانیان هەیە و یەك رۆژ دەخایەنێت، تێیدا جگە لەهەڵبژاردنی هاوسەرۆكانی گشتیی هەدەپە، ئەنجومەنی هەدەپەش هەڵدەبژێردرێت. لەكۆنگرەكەدا میدحەت سنجارو پەروین بوڵدان وەك هاوسەرۆكی پارتەكە هەڵبژێردرانەوەو 43 كەس وەك دەستەیەكی راوێژكاریی گەورە كە بۆ یەكەم جارە لەنووسەران و ئەكادیمی و رۆژنامەنووس و هونەرمەندان پێكهێندرا.    نوێنەری هەدەپە لەهەرێمی كوردستان: ئەكەپەی دەسەڵاتدار لەهەوڵدایە هەدەپە دابخات كە 300 كەسایەتی هەدەپە قەدەغەكراون لەتوركیا لەسەر ناوی هەدەپە سیاسەت بكەن، بۆیە ئامادەكاری دەكەین بەناوی پارتێكی دیكە بچینە هەڵبژاردن، ئێمە لەسەدا 15% دەنگەكان و زیاتریش بەدەست دەهێنین   میدحەت سانجار. هاوسەرۆكی گشتی پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لە وتەیەكدا كە لەپێنجەمین كۆنگرەی گشتی پارتەكەی پێشكەشی كرد دوای سڵاوكردنی لە ئامادەبووانی كۆنگرەكە رایگەیاند:" ئەم جەماوەرە بە پەرۆشە، ئەو ملیۆنانەی چاو و دڵیان لای ئێمەیە، وەڵامێكی زۆر روون دەدەنەوە بۆ هەموو پیلانگێڕانی دژ بەپارت و هەڤاڵانمان". هاوسەرۆكی هەدەپە راشیگەیاند:" ئێمە بەهێزترین ئەڵتەرناتیڤی پیلانی نایەكسانی و تاكڕەوی و دەسەڵاتخواز و زەحمەتكێش و تاڵانكارین، ئەمە ئەوان دەترسێنێت بۆیە بە هەموو هێزیانەوە هێرش دەكەن و هەوڵ دەدەن ئێمە بێدەنگ بكەن و پێیان وایە ئێمە لەناودەبەن ئەوان بەدوای خەونە بەتاڵەكان كەوتوون". میدحەت داوای ئاشتی و چارەسەری كێشەی كوردی كرد وتی:" لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكان دەبینین كێشەی كورد بەشێوەیەكی سەرەكی لەلایەن حكومەتەوە دەگوێزرێتەوە بۆ ئامرازی حساب و سیناریۆی سیاسی پیس پێویستە لەم چوارچێوەیەدا گفتوگۆكانی ئەو ماوەیەی دوایی سەبارەت بە گۆشەگیریی رەهای ئیمراڵی هەڵسەنگێنرێت ئێمە لێرەدا حكومەت ئاگادار دەكەینەوە كە یاری بەگۆشەگیری نەكات، هەموو ئەو دەرفەتانە دروست بكەن كە عەبدوڵا ئۆجالان پێی وایە و دەتوانێت پێشكەشی رای گشتی بكات". هاوكات، پەروین بوڵدان و میدحەت سانجار، هاوسەرۆكانی هەدەپە پەیامێكی هاوبەشیان بەبۆنەی سەركەوتنی كۆنگرەی هەدەپەوە بڵاوكردەوە و تێیدا هاتووە:" لە هەلومەرجی نائاسایی توركیادا و لەگەڵ قووڵبوونەوەی قەیرانەكاندا، گەلەكەمان پێنجەمین كۆنگرەی هەدەپەیان كردە ئاهەنگی دیموكراسی، ئیرادەی ئێمەی بۆ تێكۆشان زیادتر كردو سەلماندی، كە دەتوانین بەزانست و ئیرادەو فیداكاریی بەسەر بەربەست و هێرشەكاندا زاڵ بین. هەر لەپەیامەكەی هاوسەرۆكانی هەدەپەدا، ئەوەش هاتووە:" ئەو كۆنگرەیەی ئەنجامماندا تەنها كۆنگرەی ئاسایی پارتەكەمان نەبوو، بەڵكو دەبێتە كۆنگرەی گۆڕانكاریی توركیاش، هێز و مۆڕاڵی بەگەلەكەمان بەخشی و دوژمنەكانمانی ترساند كەدەیانەوێت لەناومان ببەن، وەك هەمیشە دەسەڵات لەڕێگەی هێرش و لێپرسینەوەوە ترسی خۆیان لەم كۆنگرەیە دەربڕی، ئێمە لەدوێنێ بەهێزترین، سبەی بەهێزتر دەبین. نوێنەری پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەهەرێمی كوردستان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە تاكە چارەسەری پرسی كورد لەتوركیادا گفتوگۆكردنە لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان. ناهیدە ئەرمش، نوێنەری پارتی دیموكراتی گەلان(هەدەپە) لەهەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:"ئەكەپەو مەهەپە پلانی قڕكردنی كوردیان هەیە، بەرژەوەندی ئەوان لەكورد كوشتندایە ئەوەش بە دوو رێگا، بەڕێگەی سەربازی و سیاسی خەریكی قڕكردنی كوردن". هەروەها وتیشی:" پەیامی كۆنگرەی پێنجەمی هەدەپە نەك بۆ ئەكەپەو مەهەپە بووە، بەڵكو پەیام بووە بۆ هەموو گەلی كوردو توركیا، چونكە شەڕو كوشتن چارەسەر نییە، ئێمە ئاشتی و ئازادی و دیموكراسییمان دەوێت". هاوكات ناهیدە ئەرمش باسی لەوەشكرد كە 400 كەسایەتی نێودەوڵەتی و سیاسەتمەدار لەئەوروپاو توركیاو باشوری كوردستان میوانی هەدەپە بوون لەكۆنگرەكەدا، وتیشی:"میدحەت سنجار هاوسەرۆكی هەدەپە كە باسی ئیمراڵی كرد لەكۆنگرەكەدا پەیامەكەی بۆ دەوڵەتی توركیا بوو، بۆ پارتی دەسەڵاتدارانی توركیای بوو كە دەیانەوێت كورد تەسلیم بن  بەكوشتن و حەپس و گرتن دەنگی كورد بێدەنگ بكەن، بەڵام چارەسەر لەئیمراڵیە كە 25 كورد دەیەوێت بەڕێگای سیاسی چارەسەر بكرێت". پاش 10 ساڵ لەدروستبوونی هەدەپە، هەزاران ئەندام و لایەنگری هەدەپە لەزیندانەكانی توركیادان و پارتەكەی ئەردۆغان و باغچەلی دەیانەوێت لەو رێگایەوە كورد لەباكوری كوردستان بێدەنگ بكەن، وتیشی:" 20 هەزار  ئەندام و لایەنگری هەدەپە لەزیندانەكانی توركیادان، لەو ژمارەیە 12 هەزاریان ژنانن،  ئەمڕۆ سەد كەس ئازاد دەكات، سبەی 500 كەسی دیكە دەستگیر دەكات  زیندانی توركیا بێ كورد نابێت و ئەكەپەی دەسەڵاتدار دەیەوێت ژمارەی زیندانی كورد زیاتر بكات". پارتی دیموكراتی گەلان (هەدەپە) لەكۆی 600 كورسی پەرلەمانی توركیا 59 كورسی هەبووەو لەئێستادا 56 كورسی ماوەتەوە بەهۆی ئەوەی كە پارتەكەی ئەردۆغان سێ پەرلەمانتاری هەدەپەی بەتەواوی دوورخستووەتەوە. بڕیارە لەمانگی حوزەیرانی 2023 هەڵبژاردن لەتوركیادا ئەنجام بدرێت و زۆربەی لایەنەكان لەئێستاوە خۆیانی بۆ ئامادە دەكەن. "ئەكەپەی دەسەڵاتدار لەهەوڵدایەو دەیەوێت لەمانگێك یان دوو مانگی دیكە هەدەپە دابخات كە 300 كەسایەتی هەدەپە قەدەغەكراون لەتوركیا لەسەر ناوی هەدەپە سیاسەت بكەن، هەدەپە ئامادەكاری دەكات كە بەناوی دیكە بچێتە هەڵبژاردن واتا بەناوی پارتێكی دیكە بچێتە هەڵبژاردن، ئێمە لەسەدا 15%ی دەنگەكان و زیاتریش بەدەست دەهێنین".

هاوڵاتی ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤای كوردستان رایگەیاند، بەهۆی مەترسی ئۆپراسیۆنی سەربازی توركیا بۆسەر ناوچەكانیان و ئامادەكاری بۆ دۆخی لەناكاو، لە ئەمڕۆوە باری نائاسایی لەسەرجەم ناوچەكانی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا رادەگەیەنن. ئەمڕۆ 6ی تەموزی 2022، ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤای كوردستان لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە كە ئەنجومەنی گشتی ئیدارەی خۆسەر ئەمڕۆ چوارشەممە كۆبونەوەی فراوان و نائاسایی ئەنجامدا و بڕیاری ژمارە 8ی دەركرد، كە تایبەتە بە راگەیاندنی باری نائاسایی لە تەواوی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا كە ئەویش هاوكاتە لەگەڵ بەردەوامی هەڕەشە سەربازییەكانی توركیا بۆ سەر ناوچەكانیان.  هەروەها ئەوە خراوەتەروو كە هەموو فەرمانگەكان راسپێردراون كە پلانی باری نائاسایی ئامادە بكەن بەهۆی ئەوەی ناوچەكانیان مەترسی هێرشی سەربازییان لەسەرە، "هەموو هەوڵێكیش دەگیرێتەبەر بۆ پاراستنی هاوڵاتیان و كاری لەپێشینەمان دەبێتە ئامادەكاری بۆ بەرەنگاربونەوەی مەترسییەكان". رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا هەفتەی رابردو رایگەیاند، كە وڵاتەكەی لە ماوەیەكی نزیكدا دەست بە ئۆپراسیۆنێكی سەربازی بۆ سەر ناوچەكانی ژێر كۆنتڕۆڵی شەڕڤانان دەكات تا بە درێژایی سنورەكەی "ناوچەیەكی ئارام" دروستبكات.  هاوكات، جەنەراڵ مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات ئەوەی دووپات كردووەتەوە كە دەیانەوێت دیالۆگ ئەنجام بدرێت، بەڵام ئەگەر توركیا ئۆپەراسیۆنی سەربازی ئەنجام بدات، وەڵامی توندیان دەدەینەوە لە ساڵی 2016ـەوە تا ئێستا، توركیا سێ ئۆپراسیۆنی بۆ سەر رۆژئاڤای كوردستان ئەنجام داوە و عەفرین و گرێسپی و سەرێكانی داگیر كردووە.

هاوڵاتی لە گۆڕەپانی وەرخەلێی لە هەریمی ئاڤاشین و زاپ 16 سەربازی سوپاكەی ئەردۆغان كوژران كە یەكێكیان ئەفسەرێكی پلە باڵایە. ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی هێزەكانی پاراستنی گەل(هەپەگە)  بڵاویكردەوە كە لە چالاكی گۆڕەپانی وەرخەلێی سەر بە هەرێمی ئاڤاشیدا حەوت سەربازی تورك سزادراون و سەربازێكیش بریندار بووە و لەئێستادا شەڕی سەخت لە نێوان گەریلاكانی ئازادی كوردستان و داگیركەراندا بەردەوامە. هەروەها لەهەرێمی زاپ نۆ داگیركەری دیكەی سوپای تورك كە یەكیان ئەفسەری باڵایە كوژراون. هەپەگە ئەوەشی ئاشكرا كردووە كە سوپای تورك ٢١ جار چەكی كیمیایی و تەقەمەنییان بەكارهێناوە و 10 جار فرۆكەی شەركەرو 17 جاریش هەلیكۆپتەر بۆردومانی كردووە بێجگە لەوەی بۆردومان لەرێگەی كاتوێشاوە ئەنجامدراوە، بەڵام گەریلاكانی ئازادی كوردستان بە تیمی گەڕۆك گورزی قورسیان لە داگیركەران داوە.    

هاوڵاتی سەرۆكی دەوڵەتی یاسا پەیامێك بۆ موقتەدا سەدر دەنێرێت كە حكومەتی داهاتوو خزمەتگوزار دەبێت و هیچ لایەنێك پەراوێزناخرێت. نوری مالكی كە خاوەنی 39 كورسی پەرلەمانە ئەمڕۆ دووشەممە 4ی تەموزی 2022، لەتویتێكدا ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە هیچ لایەنێك پەراوێز ناخرێت و حكومەتی داهاتوو حكومەتێكی خزمەتگوزار دەبێت. پەیامەكەی مالكی لەم كاتەدا كە دانوساندن بۆ پێكهێنانی حكومەت لەنێو چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان چڕ بووتەوەو باس لەسێ كاندید دەكرێت بۆ پۆستی سەرۆك وەزیران كە پێكهاتوون لە(محەمەد شیاع سودانی، نوری مالكی، حەیدەر عەبادی) دوای كشانەوەی 73 پەرلەمانتارەكەی موقتەدا سەدر و شوێنگرتنەوەی 64 ئەندامی نوێی پەرلەمان، چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان ترسیان لە موقتەدا سەدر هەیە كە پێشتر رایگەیاندبوو لە نوێژی هەینی دوای جەژن، نوێژی یەكریزی كۆمەڵ ئەنجام بدەن، ئەوەش لای چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكان بە "تەقینەوەی جەماوەر" وەسف دەكرێت كە جارێكی دیكە سەدر لەرێگەی خۆپیشاندانی ملیۆنییەوە پێكهێنانی حكومەتی داهاتوو پەك بخات.   

هاوڵاتی رێژەی هەڵاوسان لە توركیا بۆ ئاستێكی پێوانەیی بەرزبووەتەوەو لە 25 ساڵی رابردوو هاوشێوەی نەبووە بێجگە لەدابەزینێكی زۆری بەهای لیرەی توركی بەرانبەر دۆلار، پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەردۆغان و حكومەتەكەی بە شكستخواردوو وەسف دەكەن كە سیستمێكی خراپی دارایی و ئابووری وڵات بەرێوەدەبەن. بە پێی داتای دەزگای ئاماری توركیا رێژەی هەڵاوسان لە مانگی حوزەیران لەسەر بنەمای ساڵانە بۆ سەدا 78.62% بەرزبووەتەوەو لەسەر ئاستی مانگانە رێژەی هەڵاوسان بەراورد بە مانگی ئایار بە رێژەی سەدا 4.95 %بەرزبووەتەوە. سەرەڕای بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان، بەڵام رەجەب تەیب ئەردۆغان لەسەر پلانەكەی بە دابەزاندنی نرخی سوو بەردەوامەو سەرۆكی توركیا دەڵێت لە رێگەی سیاسەتەكەی پاڵپشتی لە بەرهەمهێنان و هەناردە و رەخساندنی هەلی كار دەكەن. لە لایەكی دیكەوە بەهای لیرەی توركی لە مانگی حوزەیرانی رابردوو بۆ ئاستی 16.37 لیرە بەرامبەر دۆلارێك دابەزی و سەدا 2.4ـی بەهاكەی لەدەستدا. لە دەستپێكی ئەمساڵیشەوە لە ئاستی 13.31 لیرەوە بۆ 16.76 لیرە بەرامبەر دۆلارێك دابەزی، واتە سەدا 25ـی بەهاكەی لەدەستدا. پارتە ئۆپۆزسیۆنەكان و شارەزایانی ئابووری توركیا، ئەردۆغان و حكومەتەكەی بە شكستخواردوو وەسف دەكەن كە دۆخی دارایی و ئابووری بەرەو داروخان دەبات كە بەهای لیرەش بەرانبەر دۆلار زۆر دابەزیووە. بریارە ناوەراستی ساڵی داهاتوو هەڵبژاردن لە توركیا ئەنجام بدرێت و لەئێستاوە پارتەكانی ئۆپۆزسیۆن كار لەسەر شكستی بەرێوەبردن و دۆخی ئابووری توركیا دەكەن و وەك كارتێكی بەهێز رووبەرووی پارتی(ئەكەپە)ی ئەردۆغانی دەكەنەوە.