.jpeg)
ساڵح محه‌ممه‌د عێراقی، وه‌زیری سه‌در له راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه به‌وه ده‌دات، گه‌ڕانه‌وه‌ی په‌رله‌مانتارانی سه‌در به هه‌موو شێوه‌یه‌ك قه‌ده‌غه‌یه، هه‌روه‌ها له‌باره‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان ده‌ڵێت، به كشانه‌وه‌ی لایه‌نه كورد و سوننه‌كان په‌رله‌مانی عێراق هه‌ڵده‌وه‌شێته‌وه. ساڵح محه‌مه‌د عێراقی ناسراو به وه‌زیره‌كه‌ی سه‌در له په‌یامه نوێیه‌كه‌یدا رایگه‌یاندووه، هه‌ندێك له لایه‌نگرانی سه‌در به رێگای یاسایی هه‌وڵی گێڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان ده‌ده‌ن و یه‌كه‌م ئه‌نجامی كشانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان دانانی به‌ربه‌ست بوو له رێگه‌ی چوارچێوه‌ی هه‌ماهه‌نگی كه له هیچ پرسێكدا له‌گه‌ڵیان رێككنه‌ده‌كه‌وتن. ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مانی عێراق ئه‌گه‌رێكی لاواز بۆ دۆزینه‌وه‌ی رێككه‌وتن دیاریی ده‌كات، به‌ڵام گه‌ڕانه‌وه بۆ په‌رله‌مان لای ئه‌وان حه‌رامه و گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در ده‌بێته هۆی دروستبوونی قه‌یرانی سیاسی و وتیشی، "ئه‌گه‌ر په‌رله‌مان هه‌ڵنه‌وه‌شێته‌وه له‌گه‌ڵ هیچ لایه‌نێك رێككناكه‌وین." باسی له‌وه‌شكرد، ئه‌گه‌ر بشگه‌ڕێنه‌وه ده‌بێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان جێگای ره‌زامه‌ندی هاوپه‌یمانه‌كانیان بێت له كورد و سونه، به‌ڵام پێیان وانییه رازی ده‌بن و وتیشی، "پێویست ناكات بگه‌ڕێینه‌وه ته‌نها به كشانه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌نه‌كان په‌رله‌مان خۆی هه‌ڵده‌وه‌شیه‌ته‌وه." ساڵح محه‌مه‌د ئه‌وه‌شی خسته‌ڕوو، فشاری زۆر ده‌كه‌ینه سه‌ر هاوپه‌یمانه‌كانمان به‌ڵام قوربانیدان بۆ چاره‌سه‌ركردنی نه‌هامه‌تییه‌كانی خه‌ڵكی عێراق گرنگه، ره‌وتی سه‌در دووڕوویی و پێكهێنانه‌وه‌ی حكومه‌تێكی گه‌نده‌ڵی دیكه ره‌تده‌كاته‌وه. ئاشكراشی كرد، گه‌ڕانه‌وه‌ی ره‌وتی سه‌در بۆ په‌رله‌مان مه‌حاڵه و ئه‌ركی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی له ئه‌ستۆی هاوپه‌یمانه‌كانیان و په‌رله‌مانتاره سه‌ربه‌خۆكانه. ده‌شڵێت، "هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مان به دادگا سیاسیكراوه‌كان و ترسنۆكه‌كان نییه و به‌ده‌ست ره‌وتی سه‌دریش نییه." ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌دێت نزیكه‌ی ١١ مانگه هه‌ڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق كراوه به‌ڵام لایه‌نه‌كان نه‌گه‌یشتوونه‌ته رێككه‌وتن بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق و سه‌درییه‌كان دوای كشانه‌وه‌ی فراكسیۆنی ره‌وتی سه‌در له په‌رله‌مان داوایان له دادگای فیدراڵی عێراق كرد په‌رله‌مان هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه، به‌ڵام دادگا ره‌تی كرده‌وه كارێكی لهو جۆره له ده‌ستی ئه‌واندا بێت.
هێمن مەحموود پیاوێكی ئاینی تەمەن ٩٢ ساڵە، تاك و تەرا وێنەی هەیە، بەدەگمەن قسە دەكات، لێدوان بۆ هیچ میدیا و شوێنێك نادات، سیاسییەكان نابینێت و هەڵوێستی لایەنگرانەی بۆ هیچ حزبێكی سیاسی نییە، تەنانەت شوێنكەوتوانیشی بەكەمی دەیبینن، لەشوێنی نیشتەجێبوونی خۆی ناجوڵێت و بەشداری هیچ مەراسیم و بۆنەو یادكردنەوەیەكی ئاینی و تەنانەت مەزهەبیش ناكات، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەمانە لەگەڵ پاپای فاتیكان كۆدەبێتەوە و سیاسییە بیانییەكانی نەتەوەیەكگرتووەكان دەبینێت و بۆچوونی تایبەتی لەسەر پرۆسەی سیاسی عێراق هەیەو هەمیشە لەدوایین ساتدا دەستوەردان دەكات و بڕیاری گرنگ دەدات و چارەنووسی دۆخەكە بەلایەكدا دەخات، قسەو بۆچوونەكانی لەلایەن كوردو سوونەكانیشەوە رێزلێگیراوەو شوێنی تایبەتی هەیە. ئەو پیاوە مەرجەعی گەورەی شیعەكان (عەلی سیستانی)یە. عەلی حوسێنی سیستانی، لەساڵی ١٩٣٠ لەشاری مەشهەدی ئێران لەدایكبووە، ئێستا لەشاری نەجەف دەژی و لەدوای مردنی (ئەبولقاسم خوئی) مەرجەعییەی زانستی ئایینی حەوزەی نەجەفی گرتەدەست. لەدوای داگیركردنی عێراقیش لەساڵی ٢٠٠٣ لەلایەن ئەمریكاوە رۆڵە مێژوویی و سیاسییەكەی بەدیاركەوت و لەوكاتەوە تائێستا هەڵوێست و فەتواكانی بەبێ مشتومڕ لەلایەن شوێنكەوتوانییەوە جێبەجێدەكرێت. فەتواكانی سیستانی كاریگەرییەكی گەورەیان كردۆتەسەر دۆخی عێراق، بۆ نموونە لەساڵی ٢٠٠٣ فەتوای دا كەس شەڕ لەگەڵ هێزەكانی ئەمریكاو بەریتانیا نەكات، هاوكات لەگەڵ سەرەتاكانی هەڵبژاردنیشدا لەدوای ٢٠٠٣ەوە فەتوایدا لەهەڵبژاردنەكاندا پێویستە شیعەكان دەنگ بەهاوپەیمانێتی شیعەكان بدەن، بەڵام لەچەند هەڵبژاردنی رابووردوودا پشتگیری هیچ لایەنێكی نەكردو خۆی بەدوورگرت لەهەڵبژاردنەكان، لەگرنگترین فەتواشی ئەو كاتە بوو كە خەریكبوو رێكخراوی تیرۆریستی داعش دەگەیشتە بەغدا لەساڵی ٢٠١٤، هەر بۆیە فەتوای جیهادی دەركردو بەو هۆیەشەوە (حەشدی شەعبی) درووستكرا، كە شیعەكان توانیان بەهۆیەوە عێراق كۆنترۆڵ بكەنەوەو نەهێڵن دەسەڵاتیان لەدەست دەربچێ. وەنەبێت هەمیشە سەد لەسەد بۆچوونەكانی سیستانی لەناو كۆمەڵگای شیعەدا شوێنی خۆیان گرتبێت، بەتایبەت لەبارودۆخە سیاسییەكەدا، بەڵكو هەندێكجار بۆچوونەكانی نەیانپێكاوەو جەماوەریان لەدەوری خۆی كۆنەكردۆتەوە، بەتایبەت لەدوایین هەڵوێستیدا لەهەڵبژاردنی پێشوەختەی ساڵی رابووردوودا مەرجەعیەت داوایكرد خەڵكی بەشداری دەنگدان بكەن، كەچی بەپێچەوانەوە خەڵكێكی كەم بەشداریان كرد و ێژەی بەشداری نەگەیشتە لەسەدا ٣٥، كە ئەمەش بەشكستێك بۆ هەڵوێستەكانی سیستانی دانرا. بەپێی بۆچوونی زۆرینەی ئەوانەی كەچاودێری بارودۆخی عێراق و هەڵوێستی مەرجەعیەتی باڵای شیعەكان بەتایبەت (سیستانی) دەكەن بەتایبەت لەچەند ڕۆژی رابووردودا ئەوەبوو كە رێگەی لەهەڵگیرسانی جەنگی ناوخۆیی شیعەكان گرت و ئاوێكی بەو ئاگرەدا كرد كە لەناوچەی سەوز لەنێوان لایەنگرانی موقتەدا سەدرو حكومەت و چوارچێوەی هەماهەنگیدا هەڵگیرسابوو، كە بەهۆی ئەو شەڕەوە زیاتر لە ٣٠ كەس كوژران و سەدانی دیكەش برینداربوون. لەو بارەیەوە ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەراپۆرتێكدا بەناونیشانی» چۆن پیاوێكی ئایینی تەمەن ٩٢ ساڵ جارێكی دیكە رێگری كردەوە لەخلیسكانی عێراق بۆ ناو شەڕێكی خوێناوی؟»، نامەیەكی سیستانی بۆ سەدر ئاشكرا دەكات و نهێنی پشتەوەی راگرتنی پێكدادانەكانی ناوچەی سەوز ئاشكرا دەكات و ئاماژە بەوەدەكات بەرپرسێكی چوارچێوەی هەماهەنگی بەئاژانسەكەی راگەیاندووە ئەگەر نوسینگەی سیستانی نەبوایە، موقتەدا سەدر كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەی بۆ راگرتنی شەڕەكە نەدەكرد. بەپێی راپۆرتەكە « كاتێك لێدوانێك لە لایەن پیاوێكی ئایینی عێراقی لەئێران كازم حائیری» دۆخەكەی گەیاندە لێواری جەنگ، تەنیا یەك كەس هەبوو بتوانێت ئەوە بوەستێنێت، ئەو كەسەش پیاوێكی ئایینیی شیعەی تەمەن ٩٢ ساڵ بوو كە جارێكی دیكە سەلماندی بەهێزترین پیاوە لەوڵاتەكەی». رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشكردووە: « ئایەتوڵڵا عەلی سیستانی بەئاشكرا هیچ قسەیەكی لەسەر گرژی و پێكدادانەكانی ئەم دواییەی عێراق نەكردووە، بەڵام بەرپرسانی حكومی ئاماژەیان بەوەكردووە هەڵوێستی سیستانی رێگریكرد كەدۆخەكە لەدەست دەربچێت». هاوكات بەرپرسێكی حكومەتی عێراقی دەڵێت: « سیستانی نامەیەكی بۆ موقتەدا سەدر ناردووە و تێیدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەگەر تووندوتیژییەكان نەوەستێندرێن ئەوا خۆی بەیاننامەیەك دەردەكات و داوای راگرتنی پێكدادانەكان دەكات، ئەمەش وایدەكرد سەدر لاواز دەربكەوێت، لەگەڵ ئەوەشدا وەها دەردەكەوت كە ئەوە موقتەدا سەدرە ئەو خوێنڕێژییەی لە عێراق دەستپێكردووە». هاوكات بەرپرسێكی لایەنەكانی نزیك لە ئێران ڕاگەیاندووە، ئەگەر نووسینگەی سیستانی نەبوایە، «موقتەدا سەدر كۆنفرانسە رۆژنامەوانییەكەی بۆ راگرتنی شەڕەكە نەدەكرد». هەردوابەدوای پێكدادانەكان، نوێنەری سیستانی سەردانی پرسەی كوژراوەكانی كردو رایگەیاند عەلی سیستانی لەم دۆخە نیگەران و دڵتەنگە، ئیدانەی ئەم ڕەفتارە ناشیرینەدەكات و پرسەو سەرەخۆشی خۆی ئاراستەی كوژراوەكان دەكات. ئەم هەڵوێستەی سیستانی ئیدی هەموو ئەگەرەكانی لەبارەی قسەنەكردنی سیستانییەوە لەسەر رووداوەكان یەكلاكردەوەو سەلماندی كە سیستانی دژی جەنگ و دووبەرەكییە. دەستوەردانی سیستانی لەدواین ساتدا جارێكی دیكەش ئەوەی سەلماندەوە هەرچەندە سیاسییە شیعەكانی عێراق مەرجەعیەتەكانیان جیاوازبێت، بەڵام دواجار ناتوانن لەقسەی ئەو پیاوە ٩٢ ساڵە دەرچن كە بەبێدەنگی لەكونجێكی كۆڵانەكانی نەجەفدا ژیان بەسەردەبات و وەك ئەو درووشمەی بەرزی كردۆتەوە ئارامی و ئاسایشی عێراق بەگشتی و ناوچە شیعەنشینەكان بەتایبەتی لەلایەن ئەوەوە هێڵی سوورەو نابێت تێكبدرێت. ئەوەی جێگای ئاماژەیە زۆرینەی سەدرییەكان پەیڕەویان لەحائیری نەكردووە كەوازهێنانی خۆی لەمەرجەعیەت هێناو داوایكرد شوێنكەوتوانی پەیڕەوی عەلی خامنەیی رابەری شۆڕشی ئێران بكەن، هەر ئەمەش موقتەدا سەدری توڕەكرد و وازهێنانی خۆی لەسیاسەت راگەیاند، بەڵكو پەیڕەوییان لە عەلی سیستانی كردووەو هەمیشە بەوە تەماشایان كردووە كەئەم مەرجەعیەتە خوێنی عێراقییانەی تیادایە تاوەكو ئەو مەرجەعانەی دیكە كە داوادەكەن پەیڕەوی لەمەرجەعە ئێرانییەكان بكەن، هەر ئەمەش وادەكات زۆرینەی شیعەكان بەگوێی حائیری نەكەن و بەدوای خامنەیی نەكەون، بەڵكو بەدوای سیستانی بكەون. بەبڕوای زۆرێك لەچاودێران هەرچەندە دەستوەردانی سیستانی رێگەی لەڕشتنی خوێنی عێراقییەكان گرت لەكاتی ئێستادا، بەڵام ئەمە چارەسەری ئەو گرفتە ناكات كە ئێستا لەئارادایە و ناتوانێت هێمنی ئەو كۆمەڵگایە تاسەر بپارێزێت كە زۆرینەی گرووپەكانی چەكیان بەدەستەو دەوڵەت و هێزی دەوڵەت تیایدا لاوازەو دەسەڵات لەدەرەوەی دەوڵەتەوەیەو بەدەستی ئەو پیاوە ئاینیانەوەیە كەزیاتر مەیلیان بۆ ئێران هەیە. هاوكات بەهۆی هەڵكشانی تەمەن و ئەگەری مردنی تائێستا هیچ جێگرەوەیەك بۆ سیستانی نییەو مەترسی ئەوە دەكرێت كە دوای ئەو كەسایەتییەكی وەها نەبێت زۆرینەی زۆری شیعەكان و تەنانەت مەزهەب و نەتەوەكانی دیكە رێزی بگرن و بەگوێی بكەن، بۆیە هەمیشە ئەگەری پێكدادان و تەقینەوەی ناكۆكییەكان لەئارادایە. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە لەپەیوەندی نێوان سیستانی و موقتەدا سەدر ئەوەیە كە هەمیشە مەرجەعیەتی نەجەف بەتایبەتیش سیستانی بەلای سەدرەوە جێگای رێزبووە، هەرچەندە سەدر بەپێچەوانەی مەرجەعیەتەوە سیاسەتكردنی هەڵبژاردووە، بەڵام هێشتا پەیوەندیی بەهێزی لەگەڵ سیستانی هەیە، بەجۆرێك لەكاتێكدا مەرجەعیەت دەرگای بەڕووی سیاسییەكاندا داخستووە، كەچی سیستانی بەچاوپۆشین لەبۆنەی سەردانەكانی پێشوازی لەموقتەدا سەدر كردووە. ئێستا كە ئیدی چەكەكان خاوبوونەتەوەو فەتواو دەستوەردانی پیاوە ئاینییەكان شیعەكانیان كۆنترۆڵكردووە، هەموو چاوەكان لەسەر قۆناغی داهاتووی عێراقن كەئایا ململانێكان بەكوێ دەگەن و سیاسییەكان ئەوە تێكدەدەن كە مەرجەعەكان بونیاتیان ناوە یاخود بەگوێیان دەكەن و حكومەتی نوێ و دەوڵەتێكی نوێ بونیات دەنێن.
دادگـــای باڵای فـــیـــدراڵی عێراق ره‌تیكرده‌وه ئه‌م خووله‌ی په‌رله‌مانی عێراق هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه و به پێچه‌وانه‌ی ده‌ستووری عێراق ناوی ده‌بات. ده‌قی به‌یاننامه‌كه‌ی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق دادگای باڵای فیدراڵی بڕیار لەسەر دۆسیەی ژمارە 132 و یەکەکانی / فیدراڵی / 2022 دەدات دادگای باڵای فیدراڵی ئەمانە لەبەرچاو دەگرێت: 1-ئەندامانی ئەنجوومەنی نوێنەران، دوای هەڵبژاردنیان، نوێنەرایەتی خۆیان و حزبه سیاسییەکانیان ناکەن، بەڵکو نوێنەرایەتی خەڵک دەکەن، بۆیە پێویست بوو کار بۆ ئەوە بکەن کە بۆی هەڵبژێردراون، کە بەرژەوەندی خەڵکە، بۆ ئەوەی نەبێتە هۆکارێک بۆ بەربەست خستنە بەردەم بەرژەوەندییەکانیان و هەڕەشە لە سەلامەتییان و سەلامەتی خەڵک بە تەواوی. 2- سەقامگیری پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا پێویستی بەوەیە هەمووان پابەندبن بە بڕگەكانی دەستوور و تێیپەڕنەبن، هەروەها نابێت هیچ دەسەڵاتێك بەردەوام بێت لە تێپەڕاندنی ماوە دەستوورییەكان تا كاتێكی نادیار، چونكە ئەمە پێشێڵكردنی دەستوور و رووخاندنی تەواوی پرۆسەی سیاسییه و مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی وڵات و هاوڵاتیان. 3- ئه‌و سزایه‌ی كه به‌سه‌ر ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران ده‌سه‌پێنرێت له ئه‌نجام نه‌دانی ئه‌ركه ده‌ستوورییه‌كانیدا، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نه له كاتێكدا پاساو بۆی هه‌بێت. 4- دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 میكانیزمی دەستووری بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەنجوومەنی نوێنەران بە پێی بڕگەكانی ماددەی (64/یەکەم)ی داڕشتووە. 5- دەسەڵاتی دادوەری دادگای باڵای فیدراڵی بە ماددەی (93)ی دەستوور و ماددەی (4)ی یاسای دادگای باڵای فیدراڵی سنووردارە و هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان ناگرێتەوە. 6- دەستووری كۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 كەمتەرخەمی نەكردووە لە ڕێكخستنی بڕگەكانی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان، هەربۆیە هیچ بوارێك نییە بۆ جێبەجێكردنی تیۆری نەهێشتنی دەستوور.
یه‌كێتی هه‌نارده‌كاران له ئه‌سته‌نبوڵ ڕایگه‌یاندوه، عێراق له ماوه‌ی 8 مانگی یه‌كه‌می ساڵی 2022دا خاوه‌نی زۆرترین هاورده‌ی مۆبیلیاتی توركی بووه. به‌پێی راگه‌یه‌ندراوێكی یه‌كێتی هه‌نارده‌كاران له ئه‌سته‌نبوڵ، به‌های هه‌نارده‌ی مۆبیلیات له ماوه‌ی مانگی ئابی رابردوودا 407 ملیۆن دۆلار بووه، ئاماژه به‌وه‌شكراوه “داهاتی توركیا له هه‌نارده‌ی مۆبیلیاتی ماڵه‌وه له ماوه‌ی هه‌شت مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا 3 ملیار و 11 ملیۆن دۆلار بووه”. له راگه‌یه‌نراوه‌كه‌دا ئه‌وه‌شخراوه‌ته‌ڕوو، له ماوه‌ی هه‌شت مانگی یه‌كه‌می ئه‌مساڵدا عێراق به به‌های 337 ملیۆن دۆلار له پله‌ی یه‌كه‌می ئه‌و وڵاتانه‌یه كه مۆبیلیاتی توركی هاورده ده‌كه‌ن، ئه‌ڵمانیاش به 272.4 ملیۆن دۆلار له پله‌ی دووه‌م و ئیسرائیل به 169.5 ملیۆن دۆلار پله‌ی سێیه‌می به‌ده‌ستهێناوه، ویلایه‌ته یه‌گرتووه‌كانی ئه‌مریكاش به 169.3 ملیۆن دۆلار له پله‌ی چواره‌مدایه.
هاوڵاتی.. سۆمه‌ریه نیوز ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ سێ شه‌ممه جارێكی دیكه له‌رێگه‌ی هێرشی ئاسمانییه‌وه ئیسرائیل فڕۆكه‌خانه‌ی حه‌له‌بی له سوریا بۆردومان كرد. به‌پێی هه‌واڵێكی سومه‌رییه نیوز، ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ جارێكی دیكه ئیسرائیل له‌رێگه‌ی چه‌ند موشه‌كێكه‌وه بۆردومانی فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تی حه‌له‌بی له سوریا كردوه‌و به‌و هۆیه‌شه‌وه سه‌رجه‌م گه‌شته‌كانی فڕۆكه‌خانه‌كه راگیراون. ئاژانسه‌كان باس له‌وه‌ده‌كه‌ن، بۆرودمانه‌كه زیانی گیانی نه‌بووه‌و ته‌نها زیانی ماددی لێكه‌وته‌وه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا له‌ماوه‌ی یه‌ك هه‌فته‌دا ئه‌مه دووه‌م جاره كه ئیسرائیل بۆرودمانی ئه‌و فڕۆكه‌خانه‌یه ده‌كات.
هاوڵاتی موقته‌دا سه‌در رێبه‌ری ره‌وتی سه‌در له تویتێكدا به‌بۆنه‌ی هاتنی چله‌ی ئیمام حسێن داوا له‌زیاره‌تكاران ده‌كات خۆیان له شه‌ڕو ناكۆكی به‌دوور بگرن و هه‌وڵی دروستبوونی گرژی نه‌ده‌ن. هه‌وه‌رها ئه‌وه‌شده‌خاته‌ڕوو: كه ناحه‌قی له‌كه‌س قبوڵناكه‌ین كه به‌رامبه‌ر به زیاره‌تكارانی بیكات و ئاماژه بۆ ئه‌وه‌شده‌كات، سه‌رایا سه‌لام و حه‌شدی شه‌عبی و هێزه ئه‌منییه‌كانی دیكه به‌بێ بڕیار بۆیان نیه به‌شداری چله‌ی ئیمام حسێن بكه‌ن.
هاوڵاتی ڕۆژنامەیەکی بەریتانی ئاشکرای دەکات بەریتانیا لە هەزاران ئەركی ئاسمانی لە عێراق و سووریادا ١٥٠٠ چەکداری داعشیان کردووەتە ئامانج. ڕۆژنامەی دەیلی مەیلی بەریتانیا لە ڕاپۆرتێکدا ئاشکرای کرد فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی سەر بە هێزی ئاسمانیی بریتانیا هەزاران گورزی ئاسمانییان لە عێراق و سووریا بۆ سەر تیرۆریستانی "داعش" ئەنجام داوە کە بەهۆیانەوە نزیکەی ١٥٠٠ چەکداری سەر بەو رێکخراوە کوژراون و بریندار بوون. .ڕۆژنامەکە لە راپۆرتەکەیدا ئەوەش دەخاتە روو، درۆنەکانی جۆری "MQ-9 Reaper"ی بریتانی لە ساڵی ٢٠١٤ەوە تاوەکو ئێستا، ٤٨٥٧ ئەرکی ئاسمانییان لە عێراق و سووریا ئەنجام داوە و لە ئەنجامی گورزە ئاسمانییەکان، نزیکەی ١٥٠٠ تیرۆریستیی داعش کوژراون و بریندار بوون.
هاوڵاتی وەزارەتی پلاندانانی عێراق ڕایگەیاند سەرەڕای ئەوەی ڕێژەی هەڵئاوسان بە بەراورد بە ساڵانی پار لە بەرزبوونەوەدایە باڵام لە ئێستادا تا ڕادەیەکی باش سەقامگیرە . عەبدولزەهرە هینداوی گوتەبێژی وەزارەتی پلاندانانی عێراق سەبارەت بە ڕێژەی هەڵئاوسان لە عێراق ڕایگەیاند، رێژەی هەڵاوسان لە وڵات بەراورد بە ساڵانی رابردووی بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزبووەتەوە، بەڵام لە ئاستێکی سەقامگیردایە و لە ژێر کۆنترۆڵدایە ، بەڵام کەڵەکەبوونی رێژەیی لە مانگی رابردوودا گەیشتووەتە سەدا 6 کە ئەوەش بەراورد بە ساڵی رابردووی ئاستێکی پێوانەییە. باسی لەوەش کرد بەرزبونەوەی نرخی کاڵاکان لە جیهان کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابوری عێراق دروست کردووە چونکە عێراق بەشێکی زۆری کاڵاکانی لە دەرەوە هاوردە دەکات.
هاوڵاتی سه‌رۆكی ره‌وتی حیكمه ڕایگەیاند قه‌یرانی سیاسی له‌عێراق چاره‌سه‌ری هه‌یه ئه‌گه‌ر هه‌موولایه‌نه‌كان ئیراده‌ی چاره‌سه‌ریان هه‌بێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندی عێراق، ئاماژەی بەوەشدەکات چاكسازی له‌چاكسازی ده‌زگاكان ده‌ستپێده‌كات. لەڕاگەیەندراوێکدا نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی عەمار حه‌كیم بڵاویکردۆتەوە " سه‌ید عه‌مار حه‌كیم سه‌رۆكی ڕەوتی حیكمه‌ی نیشتیمانی له‌نووسینگه‌ی خۆی له‌شاری به‌غدا پێشوازی له‌باربه‌را لیف یاریده‌ده‌ری وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مریكا بۆ كاروباری رۆژهه‌ڵاتی نزیك و ئیلینا رۆمانیسكی باڵیۆزی ئه‌مریكا له‌عێراق كرد وپێكه‌وه باسیان لهو پرسانه‌ی كه‌جێگای بایه‌خی هه‌ردوولا و په‌یوه‌ندی نێوان عێراق و وێلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا و دواپێشهاته سیاسییه‌كانی له‌عێراق و ناوچه‌كه كردووه. حه‌كیم جه‌ختی كردووه كه قه‌یرانی سیاسی له‌عێراق چاره‌سه‌ری هه‌یه ئه‌گه‌ر هه‌موولایه‌نه‌كان ئیراده‌ی چاره‌سه‌ریان هه‌بێت بۆ به‌رژه‌وه‌ندی عێراق، روونیشیكرده‌وه كه شه‌راكه بۆ دروستكردنی بڕیاری عێراقی گرنگه به‌ڵام ئه‌م شه‌راكه مه‌رج نییه به‌به‌شداریكردن بێت له‌حكومه‌ت. حه‌كیم جه‌ختی له‌ڕێزگرتن له‌ده‌زگا ده‌ستووریه‌كانی عێراق كرده‌وه و وتی" چاكسازی له‌چاكسازی ده‌زگاكان ده‌ستپێ ده‌كات و په‌یره‌وكردنی دیموكراسیه‌ت له‌ئه‌نجامی قوربانیدانێكی زۆری عێراقه‌وه هاتووه له‌رووبه‌رووبوونه‌وه‌ی دیكتاۆریه‌ت و تیرۆر. سه‌باره‌ت به‌ره‌وشی ناوچه‌كه سه‌ید حه‌كیم وتی" هه‌ر گفتوگۆیه‌ك به‌ئامانجی هێوركردنه‌وه بێت له‌نێوان لایه‌نه جیاوازه‌كان له‌به‌رژه‌وه‌ندی عێراق و هه‌موو لایه‌ك دایه و عێراق رۆڵی هه‌بووه له‌یه‌كنزیككردنه‌وه‌ی راوبۆچوونه‌كان بۆ دروستكردنی بروا كه گفتوگۆ باشترین رێگایه و جیاوازیه‌كان چاره‌سه‌ریان هه‌یه ئه‌گه‌ر هه‌موو لایه‌ك به‌م ئاراسته‌یه‌وه هه‌نگاو بنێت.
هاوڵاتی له‌به‌یاننامه‌یه‌کدا وه‌زیری نه‌وتی عێراق ئەنجامی کۆبوونەوەی ئۆپێک پڵەسی ئاشکرا کردو ڕایگه‌یاند به‌رهه‌مهێنه‌رانی نه‌وت بڕیاریانداوه ئاستی به‌رهه‌م به‌ڕێژه‌ی ١٠٠ هه‌زار به‌رمیل له‌ڕۆژێکدا که‌مبکه‌نه‌وه. ئیحسان عه‌بدولجه‌بار وەزیری نەوتی عێراق، دوای بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی وەزاری (ئۆپێک +) لە ڕێگەی پلاتفۆرمی ئەلیکترۆنیەوە، کە لە بەیاننامەیەکدا رایگه‌یاندووه: “(ئۆپێک +) پەرۆشە بۆ بەدەستهێنانی سەقامگیری زیاتر بۆ بازاڕەکانی جیهان، و کارکردن بۆ گەڕاندنەوەی هاوسەنگی لە نێوان دابینکردن و داواکاری، لە ڕێگەی مامەڵەکردن لەگەڵ واقیع لەگەڵ ئەو بارودۆخ و هۆکارانەی کە کاریگەرییان لەسەرە. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكرد"وڵاتانی بەرهەمهێنەری نەوت لە كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆدا بڕیاریاندا ئاستی بەرهەمهێنانی ئەو وڵاتانەی بەشدارن لە رێككەوتنەكەدا بەڕێژەی (100 هەزار بەرمیل) لە رۆژێكدا كەمبكرێتەوە،کە لە مانگی 10ەوە دەستپێدەكات، دوای ئەو گۆڕانكارییانەی كە لە بازاڕەکانی نەوت لەم دواییانەدا بەخۆیەوە بینی . وتیشی"كۆبوونه‌وه‌كه پێداچونه‌وه و تاوتوێكردنی راپۆرته ته‌كنیكییه‌كان و راسپارده‌كان بۆ پێشهاته‌كانی بازاڕی نه‌وت و هۆكار و كاریگه‌ره‌كان، و چاوه‌ڕوانییه‌كان له ماوه‌ی مانگه‌كانی داهاتوودا له‌خۆگرتبوو. ھەروەک ئاماژه‌ی به "گرنگی رێككه‌وتنی به‌كۆمه‌ڵ له رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی ئه‌و گۆڕان و ئاڵنگارییانه کرد كه رووبه‌ڕووی بازاڕی نەوت دەبێتەوە . ھەر لەبەیاننامەکەدا ھاتوە " "حامید یونس" بریکاری وەزارەتی نەوت بۆ كاروباری تەسفیەكردن و دابەشكردن و "عەلا ئەلیاسری" بەڕێوەبەری گشتی كۆمپانیای بەبازاڕكردنی نەوت،و ژمارەیەك لە بەرپرسانی وەزارەت و کۆمپانیای سۆمۆ بەشدار بونە لەکۆبوەکە وەک لایەنی عێراقی.
هاوڵاتی دوای ده‌سپێشخه‌ری دیالۆگی نیشتمانی سه‌رۆك كۆمار، ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه (5 ئه‌یلولی 2022) له‌سه‌ر بانگهێشتی مسته‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیرانی عیراق به‌ئاماده‌بوونی نوێنه‌ری سكرتێری گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان و سه‌رۆكایه‌تییه‌كانی عیراق و سه‌ركرده‌ی هێزه سیاسیه‌كان كۆبوونه‌وه. له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا جه‌ختكرایه‌وه كه : ١- په‌ره‌سه‌ندنه‌كانی بارودۆخی سیاسی و ئه‌و جیاوازییانه‌ی كه بووه هۆی ئه‌وه‌ی كه به‌رپرسیارێتیی نه‌ته‌وه‌یی له پاراستنی سه‌قامگیری و پاراستنی وڵات له قه‌یران و پشتیوانیكردن له‌هه‌وڵه‌كان بۆ هێوركردنه‌وه‌و ڕێگرتن له توندوتیژی و گرتنه به‌ری دیالۆگی نیشتمانی بۆ گه‌یشتن به‌چاره‌سه‌ره‌كان و جه‌ختكردنه‌وه له‌سه‌ر پێویستی به‌رده‌وامبوونی دانیشتنه‌كانی دیالۆگی نیشتمانی ٢- بڕیاردرا تیمێكی ته‌كنیكی له‌هێزه سیاسییه جیاجیاكانه‌وه پێكبهێنرێت بۆ پێگه‌یاندنی تێڕوانین و بیرۆكه‌ی هاوبه‌ش له‌سه‌ر نه‌خشه‌ڕێگایه‌ك بۆ چاره‌سه‌ری نیشتمانی و نزیككردنه‌وه‌ی بۆچوونه‌كان به‌مه‌به‌ستی گه‌یشتن به‌هه‌ڵبژاردنی پێشوه‌خت بۆ جێبه‌جێكردنی داواكارییه‌كان به چاوخشاندنه‌وه به یاسای هه‌ڵبژاردن و پێداچونه‌وه به كۆمیسیۆن. ٣- جه‌ختیان له‌سه‌ر كاراكردنی دامه‌زراوه‌كان و مافه ده‌ستوورییه‌كان كرایه‌وه. ٤- له‌كۆبوونه‌وه‌كه‌دا لایه‌نه‌كان بانگهێشتی برایانیان له ڕه‌وتی سه‌در كرد بۆ به‌شداریكردن له‌كۆبوونه‌وه‌و گفتوگۆكردن له‌سه‌ر هه‌موو مه‌سه‌له ناكۆكه‌كان و گه‌یشتن به‌چاره‌سه‌رێك. ٥- جه‌ختیان له‌سه‌ر پێویستی په‌یوه‌ندی نێوان هێزه نیشتمانییه‌كان كرایه‌وه، تاپێكه‌وه رێگری بكرێت له تێكدانی په‌یوه‌ندییه مێژووییه‌كانی نێوان لایه‌نه‌كان و پاراستنی كه‌رامه‌ت و هه‌ستی گه‌لانی عێراق و ڕێزگرتن له به‌ها ئایینی و سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان. ٦- جه‌ختیان له‌سه‌ر پێویستی به‌دیهێنانی چاكسازی له‌پێكهاته‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق و گرنگیدان به داواكارییه‌كان بۆ چاره‌سه‌ركردنی هه‌ر ناهاوسه‌نگییه‌ك له‌چوارچێوه‌ی سیاسی یان ئیداریدا له‌ڕێگه‌ی یاسادانانی پێویست كرایه‌وه، هه‌روه‌ها جه‌خت له‌گفتوگۆكردن له‌سه‌ر هه‌مواركردنه‌وه‌ی ده‌ستووركرایه‌وه
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی گشتی ڕوبەڕوبونەوەی ماددەھۆشبەرەکانی عێراق بەپێی ئامارێکی فەرمی لەسەر مادەی ھۆشبەر لەمساڵدا ڕایدەگەیەنێت لەماوەی ھەشت مانگی ڕابردودا، ٣٣٠ کیلۆ مادەی ھۆشبەر و ١٤ ملیۆن حەبی ھۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە. ڕاشیگەیاند ئۆپراسیۆنەکان لە دژی بازرگانانی مادە ھۆشبەرەکان بەردەوامە و تەنھا لە مانگی ڕابردوودا ١٣٥٠ تۆمەتبار لەسەر مادەی ھۆشبەر دەستگیر کراون. جێگەی باسە قاسم ئەعرەجی ڕاوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی عێراق ڕایگەیاند کە عێراق ڕوبەڕوی دوو مەترسی گەورە بۆتەوە، یەکەمیان مەترسی تیرۆر ودووەمیان مەترسی مادەھۆشبەرەکان.
هاوڵاتی موقته‌دا سه‌در، رێبه‌ری ره‌وتی سه‌در له نوێترین په‌یامیدا ده‌ڵێت: نه رۆژهه‌ڵاتین و نه رۆژئاوایی، له‌سه‌ر ئه‌نجامدانی چاكسازیش به‌رده‌وام ده‌بین. ئەمڕۆ دووشەممە 5ی ئەیلوولی 2022، موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەرد لە تویتێکدا نووسیویەتی: "نە رۆژهەڵاتین نە رۆژئاوایی و بەردەوام دەبین لە چاکسازی". دەشڵێت، "رێگا نادەین کەسێکی بێ بنەما حکومی عێراق بکات." ئەمە لەکاتێکدایە بەهۆی ناکۆکی نێوان لایەنەکان بەتایبەتی نێو ماڵی شیعە دوای نزیکەی 11 مانگ تائێستا نەتوانراوە کابینەی نوێی حکومەتی عێراق پێکبهێنرێت، رەوتی سەدر و چوارچێوەی هەماهەنگیش ئامادەنین بۆ پێکهێنانی حکومەت پێکەوە گفتوگۆ بکەن. لە 30/8/2022، موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی سەدر لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا داوای لە لایەنگرانی کرد لە ناوچەی سەوز بکشێنەوە و کۆتایی بە خۆپیشاندانەکان بێنن. ئەو پەیامەی سەدریش دوای ئەوە هات لە 29ی ئابی 2022، وازهێنانی خۆی لەکاری سیاسی راگەیاندبوو.
هاوڵاتی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رەتیکردەوە کە ئێران دەستی لە کاروباری عێراق وەردابێت ،ڕاشیگەیاند ھیچ نامە و پەیامێکیان بۆ موقتەدا سەدر نەناردوە. ناسر کەنعانی ، وتەبیژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند ، تاران داوا لەلایەنە سیاسییەکانی عێراق دەکات لە دیالۆگەوە ناکۆکییەکانیان چارەسەر بکەن و لە ململانێ دور بکەونەوە. وتیشی، پێشھاتەکانی عێراق بۆ ئێران زۆر گرنگە و پێیان وایە عێراق وڵاتێکی گرنگە لەناوچەکەدا، ھەروەھا دوپاتیکردەوە کە ئێران ھیچ نیازێکی نیە دەست لەکاروباری ناوخۆی عێراق وەربدات. ناسر کەنعانی سەبارەت بە دانوستانەکانی رێککەوتنی ئەتۆمیش رایگەیاند، گەیشتن بە رێککەوتن پەیوەستە بە ئیرادەی ئەمریکاوە و ئێران لە دانوستانەکاندا دوو مەرجی ھەیە کە ئەوانیش ھەڵگرتنی سزاکان و دورخستنەوەی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمە لە ھەڵسوکەوتی سیاسی.
هاوڵاتی کۆبوونەوەی کازمی و لایەنە سیاسییەکان لە بارەی بارودۆخی عێراق لە بەغدا دەستیپێکرد. ئەمڕۆ دووشەممە ٥-٩-٢٠٢٢، بە دەسپێشخەری مستەفا کازمی،سەرۆک وەزیرانی عێراق گەڕی دووەمی گفتوگۆی نیشتمانی لە بەغدا بە بەشداری زۆربەی لایەنە سیاسییەکان و سەرۆکایەتییەکانی عێراق دەستپێکرد بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ قەیرانی سیاسیی عێراق. بە پێی وتەی بەرپرسێکی باڵای هاوپەیمانیی نەسر، چوارچێوەی هاوئاهەنگی و لایەنە سیاسییەکانی دیکە باوەڕێکیان لا دروست بووە کە، گفتوگۆی نیشتمانی بەبێ بەشداری رەوتی سەدر بەرهەمی نابێت.
