هاوڵاتى وەزارەتی تەندروستی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئاماری ٢٤ سەعاتی رابردووی ڤایرۆسی کۆرۆنای لە هەرێم بڵاوکردەوەو بەپێی ئامارەکە ٦٤٥ کەس توشی ڤایرۆسەکە بون ١٢ کەسیش گیانیان لەدەستداوە. راگەیاندراوی (٢٤) سەعاتی تایبەت بە نەخۆشی ڤایرۆسی کۆڕۆنای نوێ COVID19 ژمارە (٤١٦) ١. پشکنین: (٥٦٥٨ پشکنینی نوێ) • (١٩١١) هەولێر • (٦٤١) سلێمانی • (٢٧٢١) دهۆك • (٧٣) هەڵەبجە • (٣١٢) گەرمیان • (٠) ڕاپەڕین • ٢. تووشبوو: (٦٤٥ تووشبووی نوێ) • (٨٢) هەولێر • (٦٢) سلێمانی • (٤٨٧) دهۆك • (٣) هەڵەبجە • (١١) گەرمیان • (٠) ڕاپەڕین • ٣. چاکبوون: (٤٩٦ چاکبوون) • (٩٦) هەولێر • (١١٤) سلێمانی • (٢٥٧) دهۆك • (١) هەڵەبجە • (٢٢) گەرمیان • (٦) ڕاپەڕین • ٤. مردن: (١٢ مردن) • (٤) هەولێر • (٣) سلێمانی • (٥) دهۆك • (٠) هەڵەبجە • (٠) گەرمیان • (٠) ڕاپەڕین ئاماری گشتی: کەڕەنتین هاوڵاتی ٢١٨٧١ (٢١٨٧١ دەرچوو) پشکنین ١٥٣٦٧٢٠ (٥٤١٨٤٨ هەولێر، ٣٤٤٢٩٢ سلێمانی، ٦٤١٠٩٨ دهۆك، ٩٤٨٢ هەڵەبجە) تووشبوون ١٣٨٢٢٢ (٤٦٠٨٤ هەولێر، ٤٠٧١٩ سلێمانی، ٤٨١٤٠ دهۆك، ٣٢٧٩ هەڵەبجە) چاکبوون ١١٦٩١٦ (٣٩٧٣٦ هەولێر، ٣٢٦١٧ سلێمانی، ٤١٥٧٢ دهۆك، ٢٩٩١ هەڵەبجە) لەژێر چارەسەر ١٧٤٣٧ (٥٢٨٢ هەولێر، ٦٣٠١ سلێمانی، ٥٧١٠ دهۆك، ١٤٤ هەڵەبجە) مردن ٣٨٦٩ (١٠٦٦ هەولێر، ١٨٠١ سلێمانی، ٨٥٨ دهۆك، ١٤٤ هەڵەبجە)
هاوڵاتى کۆماری ئیسلامی ئێران لە ڕێگەی میدیاکانییەوە، کەسی یەکەم و ئەنجامدەری تەقینەوە ناوەکییەکەی بنکەی ئەتۆمی تەنزی لە وڵاتەکەی ڕاگەیاند. میدیای فەرمی ئێران رایگەیاند، ئەنجامدەری تەقینەوەکەی ناتاز ناوی "رەزا کەریمییە" و تەمەنی 43 ساڵە، دەزگای هەواڵگری ئێران داوای لە پۆلیسی ئینتەرپول کردوە رادەستی بکات. ئاماژەی بەوەشکردوە، رەزا کەریمی بکەری تەقینەوەکەی وێستگەی ئەتۆمی تەنزە و لە ئێستاشدا لە ئێران هەڵاتووە و دەزگای هەواڵگری ئێران داوای لە پۆلیسی ئینتەرپوڵ کردوە کە رادەستی بکات. 11ی 4ی 2021، لە بەشێک لە تۆڕی دابەشکردنی کارەبا له وێستگه‌ی ئه‌تۆمی ناتانز له پارێزگای ئه‌سفه‌هان تەقینەوەیەک روویدا، بەڵام هیچ زیانێکی گیانی نەبووە، ئێران، ئیسرائیل بە ئامانجگرتنی ئاسانکاری ناتانز تۆمەتبار دەکات و دەڵێت، ئەو هێرشە بە مەبەستی کەمکردنەوەی پڕۆسەی دانوستانە لە گەڕانەوەی بۆ سەر رێککەوتنە ناوکیەکەی ئێران، کە ئێستا لە ڤییەننا بەڕێوەدەچن.
هاوڵاتى پۆلیسى كه‌ركوك زانیارى له‌سه‌ر په‌لاماره‌كه‌ى ئه‌مڕۆى داعش له‌سنورى ئه‌و پارێزگایه ئاشكراده‌كات‌و ڕایده‌گه‌یه‌نێت، "سه‌ربارى بونى هێزێكى ئێجگار زۆرى ئه‌منى، داعش دزه‌یكردۆته نزیك كه‌ركوك‌و دوو بیرى نه‌وتى ته‌قانده‌وه". پۆلیسی پاراستنی کێڵگە نەوتییەکان ئەمڕۆ شەممە، 17نیسانی 2021 رایگەیاند، "لەلایەن کەسانی نەناسراوەوە بیرەنەوتێکی کێڵگەی بای حەسەن تەقێنراوەتەوە و دواتر ئاگرەکەی کۆنتڕۆڵکراوە". له‌و ناوچه‌یه‌ى ته‌قینه‌وه‌كه‌ى لێ ئه‌نجامدراوه، هێزێكى ئێجگار زۆرى پۆلیس، حه‌شدى شه‌عبى‌و پاسه‌وانى تایبه‌تى كۆمپانیاى نه‌وتى باكور بونیان هه‌یه، پێمان سه‌یره داعش چۆن‌و به‌چ ڕێگه‌یه‌ك ئه‌وكاره‌ى كردوه. هه‌ردوو بیره‌كه به‌بۆمبى چێندراو ته‌قێندراونه‌ته‌وه، به‌رهه‌مى هه‌ردوو بیره‌كه‌ش ڕۆژانه 20 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت بوه‌و بۆ پێداویستى ناوخۆیی سودى لێ وه‌رگیراوه. پۆلیسى كه‌ركوك ڕونیشیكرده‌وه، "به‌وپێیه‌ى داعش له‌دورى 15 مه‌تره‌وه بۆمبه چێنراوه‌كه‌ى داناوه، بۆیه زیانى هه‌ردوو بیره‌كه زۆرنه‌بوه‌و له‌دواى كاتژمێرێك توانراوه ئاگره‌كه كۆنترۆڵ بكرێت". به‌وته‌ى سه‌رچاوه‌كه‌ى پۆلیس، "له‌ماوه‌ى ئه‌مساڵدا ئه‌مه چواره‌م بیرى نه‌وته له‌كه‌ركوك كه له‌لایه‌ن داعشه‌وه په‌لامار ده‌درێت‌و ده‌ته‌قێندرێته‌وه، ئه‌گه‌رچى له‌په‌لاماره‌كانى پێشویاندا داعش به‌رپرسیارێتى خۆى ڕاگه‌یاندوه، به‌ڵام بۆ ته‌قاندنه‌وه‌ى دوو بیره‌كه‌ى ئه‌مڕۆ تائێستا هیچ گروپێكى توندڕه‌وو لایه‌نێك به‌رپرسیارێتى خۆى ڕانه‌گه‌یاندوه، به‌ڵام ئێمه هه‌ر په‌نجه بۆ داعش ڕاده‌كێشین". سەرچاوەیەکە وتیشی، "ئەنجامدەرانی ئەو کارە نەناسراون و جارێ دیار نییە کە کێ ئەو کارەی ئەنجامداوە، بیرەکە غازی کەمبووە، بۆیە ئاگرەکەی زۆر نەبووە و توانراوە کۆنتڕۆڵ بکرێت". راشیگەیاندووە، "لە ئێستادا لێکۆڵینەوە لە رووداوەکە دەستیپێکردووە و بەدوای ئەنجامدەرانی کارەکەدا دەگەڕێن". کێڵگەکە لە 196بیرە نەوت پێکدێت و پاراستنی ئاسایشیان بەگرێبەست بە دانیشتووانی گوندەکە سپێردراوە، "گوندەکە ناوی بای حەسەنە و کێڵگەکەش هەر بەناوی گوندەکەوەیە".
هاوڵاتى بەڕێوەبەری تەندروستی هەولێر دەڵێت، "ڤاکسینی جۆری فایزەر لە رۆژی پێنجشەممەوە لە هەولێر تەواو بووە و لە ئێستادا بڕێکی کەم لە سەنتەری سۆران ماوەکە کە پێدەچێت ئەمڕۆ و بەیانی لەوێش تەواو ببێت". دلۆڤان محەمەد بەڕێوەبەری تەندروستی هەولێر ئەمڕۆ شەممە، 17نیسانی 2021 رایگەیاند "لە سنوری پارێزگای هەولێر 46 شوێن بۆ کوتانی هەموو جۆرەکانی ڤاکسینی کۆرۆنا دیاریکراون کە پێکهاتوون لە 43 بنکەی تەندروستی و سێ نەخۆشخانە". ئاماژەی بەوەشکرد، "پێویستە هاوڵاتیان پێش ئەوەی سەردانەی ئەو بنکانە بکەن، پێشوەختە ناوی خۆیان لە سایتی وەزارەتی تەندروستی بۆ وەرگرتنی ڤاکسین تۆمارکردبێت". ئەوەشی خستەڕوو، "لە سەرەتای دەستپێکردنی پڕۆسەی کوتانی ڤاکسینی کۆرۆنا لە هەرێمی کوردستان، 19 هەزار و 500 دۆز لە هەموو جۆرەکانی ڤاکسین بۆ سنوری پارێزگای هەولێر دیاریکراوە. وتیشی، "لەو بڕە نزیکەی 15 هەزار دۆز بەکارهاتووە و 4 هەزار و 500 دۆزیش ماوە لە هاوڵاتیان بدرێت". بەڕێوەبەری تەندروستی هەولێر راشیگەیاند، "بەهۆی ئەوەی بڕێکی کەم لە جۆرەکانی سینۆفارم و فایزەریان بە دەست گەیشتووە، لە ئێستادا ئەو دوو جۆرە ڤاکسینە لە هەولێر کەمبوونەتەوە و رۆژی پێنجشەممە لە نەخۆشخانەی رزگاری ڤاکسینی فایزەر تەواو بووە و لە ئێستادا تەنها جۆری ئەسترازێنیکا لەبەردەستدا ماوە". ئاشکراشیکرد، پەرۆشی هاوڵاتیان بۆ وەرگرتنی ڤاکسینی دژە کۆرۆنا زیادیکردووە و ئەوەش هۆکارێکی دیکەیە بۆ نەمانی ڤاکسین لە شاری هەولێر. دلۆڤان محەمەد ئەو دەنگۆیانەی رەتکردەوە کە باس لەوەدەکەن، ڤاکسینی ڤایزەر تایبەت کرابێت بە کەسان و چینێکی تایبەت و رایگەیاند، "تەنها لەسەرەتای هاتنی ڤاکسینی سینۆفارمی چینی و لە قۆناغی یەکەمدا کوتانی ئەو ڤاکسینە تایبەت کرا بە پزیشکان و کارمەندان تەندروستی، بەڵام لەئێستادا فایزەر و هەموو جۆرەکانی ڤاکسین بەشێوەیەکی یەکسان دابەش دەکرێت بەسەر گشت هاوڵاتیاندا". بەڕێوەبەری تەندروستی هەولێر راشیگەیاند، "لە سنوری پارێزگای هەولێر دوو سەنتەر دیاریکرابوون بۆ کوتانی ڤاکسینی فایزەر کە ئەوانیش سەنتەری نەخۆشخانەی رزگاری و سەنتەری سۆران بوون، لە نەخۆشخانەی رزگاری تەواو بووە و لەئێستادا تەنها بڕێکی کەم لە سەنتەری سۆران ماوە کە پێدەچێت لە ماوەی ئەمڕۆ و سبەینێدا لەوێش تەواو ببێت".
.jpg)
هاوڵاتى ڕاوێژکاری سەربازیی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان رایگەیاند لەتۆڵەی ئەو هێرشه‌ى كرایه‌سه‌ر هه‌ولێر دەبوایە هاوپه‌یمانان 20جار ئه‌و هێزه‌یان بۆردومان بكردایه، "به‌ڵام نه‌یانكردو مه‌ترسیه‌كانیش به‌رده‌وامده‌بن". بابه‌كر زێبارى راوێژکاری سەربازیی سەرۆکی ھەرێم ئەمڕۆ شەممە، 17نیسانی 2021 رایگەیاند" ئەو ھێزەى په‌لاماره‌كه‌ى سه‌ر هه‌ولێرى ئه‌نجامداوه ئیمکانیاتی زۆری ھەبووەو پشتگیریشیان دەکرێت، بۆیە تا لەسنووری نێوان پێشمەرگەو سوپا دورنەخرێنەوە، مەترسی بەردەوامدەبێت". دەشڵێت" ئه‌و هێزه دەیەوێت دۆخی ھەرێم تێکبدات‌و ھاوپەیمانانیش دەکەنە ئامانج". به‌وته‌ى زێبارى، ئه‌و هێزه‌ى هێرشه‌كه‌ى كردوه توانای زۆری ھەیە، "چونكه فڕۆکەیان ناردووەو تەقەمەنییان بەرداوەتەوەو لەو شوێنەی مەبەستیشیان بووە تەقیوەتەوە، ئەوەش لەکامێراکان دەرکەوتووە، بۆیە ئەوان چەکی باشیان ھەیەو پشتگیرییان دەکرێت". په‌یامێكیش ئاراسته‌ى هاوپه‌یمانان ده‌كات‌و ڕایده‌گه‌یه‌نێت، "ئەوکارە له‌سنوری نێوان پێشمەرگەو سوپای عێراق دەکرێت‌و ھاوپەیمانان دەکەنە ئامانج، بۆیە پێویستبوو بێدەنگنەبن‌و کاردانەوەیان ھەبێت‌و لەتۆڵەی ئەوە ده‌بوو 20 جار ئەوانیان بۆردومان بكردایه، به‌ڵام نه‌یانكردو مەترسیەكه‌ش بەردەوامدەبێت".
هاوڵاتى جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق رایگەیاند پێشنیازەکەی وەزارەتی دارایی بۆ دانانی باج لەسەر موچەی فەرمانبەران و هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری ژمارە (156) ـی ئەنجومەنی وەزیران پەسەندیکردوە و چالاکردنەوەی بڕیاری ژمارە (1) ـی ساڵی 2007 نایاساییە. دوای ئەوەی وەزارەتی دارایی عێراق پێشنیازیکرد حکومەتی عێراق لەچوارچێوەی زیادکردنی داهاتی نانەوتیدا باج بخاتەسەر موچەی فەرمانبەران، بڕیارەکە ناڕەزایی پەرلەمانتارانی لێکەوتەوە و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراقیش رایگەیاند، دانانی باج لەسەر موچەی فەرمانبەران نایاساییە و پێچەوانەی یاسای بودجەیە. بەشیر حەداد، جێگری سەرۆکی پەرلەمانی عێراق لەپەڕەی فەرمی خۆی لەتویتەرئەمڕۆ شەممە، 17نیسانی 2021 رایگەیاند" پێشنیازەکەی وەزارەتی دارایی بۆ دانانی باج لەسەر موچەی فەرمانبەران و هەڵوەشاندنەوەی بڕیاری ژمارە (156) ـی رۆژی2016/6/7 کە ئەنجومەنی وەزیران پەسەندیکردوە و چالاکردنەوەی بڕیاری ژمارە (1) ـی ساڵی 2007 نایاساییە". ئاماژەی بەوەشکردوە، بەگوێرەی بڕیاری ژمارە (1) ـی ساڵی 2007 باج راستەوخۆ دەخرێتەسەر موچەی فەرمانبەران، ئەوەش پێچەوانەی یاسای بودجەی ساڵی 2021. وەزارەتی دارایی عێراق لەدواین نوسراویدا کەواژۆی عەلی عەلاوی، وەزیری دارایی لەسەرە پێشنیاز کراوە بۆ ئەمیندارێتی گشتی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئەوەی ڕێنمایی دارایی ژمارە (1) ی ساڵی 2007 کارابکرێتەوە و لێبڕین لەسەر باجی بەدەستهاتوو لە كۆی داهاتی مانگانەی مووچە لەم مانگەوە بخرێتەبواری جێبەجێکردنەوە. باس لەوەشکراوە، پێشنیاز دەکەن دانانی باج لەسەر سەرجەم داهاتی موچە بێت لەوانەش (مووچەی بنەڕەتی، دەرماڵە، هاندان، دەستكەوتی مانگانە، ساڵانە، پاداشت، ئیفاد و هەر داهاتێكی دیکە) و بڕیارەکەش لەم مانگەوە بچێتەبواری جێبەجێکردەوە. چاوەڕێ دەکرێت پێشنیازەکەی وەزارەتی دارایی کاردانەوەی ئەندامانی لیژنەی دارایی پەرلەمان ، شەقام و هێزە سیاسییەکانی لێبکەوێتەوە، بەتایبەت کە عێراق بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەخت هەنگاو دەنێت و زۆرێک لەهاوڵاتیان بەهۆی بڕیاری بەرزکردنەوەی بەهای دۆلار لەکڕینی کاڵا و مامەڵەکانیان زیانمەند بوون و لایەنەکان نایانەوێت لەوەزیاتر رێکار بگیرێتەبەر کەزیان لە پێگەی جەماوەرییان بدات.
هاوڵاتى هاوكاری 3 هەزار خێزانی خاوەن پێداویستی تایبەت لە پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە و قەزای سەیدسادق دەكرێت و سكرتێری یەكێتی كەمئەندامانیش رایدەگەیەنێت، ژیانی كەمئەندامان لە مەترسیدایە. سامان حسێن سكرتێری یەكێتی كەمئەندامانی كوردستان ئەمڕۆ شەممە، 17نیسانی 2021 لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند : هیوادارم ئەم جۆرە هاوكاریانە بۆ كەمئەندامان بەردەوامبێت چونكە، دۆخی گوزەرانی كەمئەندامان زۆر لەوە سەختترە كە هەر یەكەمان بیری لێدەكەینەوە و كەمی مووچە و قەیرانی دارایی و هاتنی كۆرۆناش ژیانی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكانی گرانتر كردووە". وتیشی: داوا لە خێرخوازان و لێپرسراوان و مسوڵمانان دەكەم هەوڵەكانیان چڕبكەنەوە و بۆ یارمەتیدانی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان، چونكە ئەگەر یارمەتیان نەدرێت ئەوا كارەساتی مەرگبار روو لەو خێزانانە دەكات و ژیانیان لە مەترسیدایە. لەماوەی رابردوودا چەند جارێك خاوەن پێداویستیە تایبەتەكان داوای هاوكاریان لە حكومەت و خیرخوازان و كردووە و رایانگەیاندووە بارودۆخیان خراپە و داوای موچەی 12 مانگی پاشەكەوتكراویان لە حكومەت كرودوە.
هاوڵاتى وەزیری تەندروستی و ژینگەی عێراق، کاتی گەیشتنی ملیۆنێک و 300 هەزار ڤاکسینی دیکەی راگەیاند و دەشڵێت، هەفتانە ڤاکسینی فایزەر دەگاتە وڵاتەکە. حەسەن تەمیمی، وەزیری تەندروستی و ژینگەی عێراق رایگەیاند، لە کۆتایی ئەم مانگەدا ملیۆنێک و 300 هەزار ڤاکسینی دیکە لە رێگەی دامەزراوەی کۆڤاکسەوە دەگاتە عێراق و گوتیشی، لەمەودوا هەفتانە ڤاکسینی فایزەر دەگاتە عێراق. تاوەکو ئێستا سێ جۆر ڤاکسین گەیشتوونەتە عێراق و هەرێمی کوردستان کە بریتین لە سینۆفارم، ئەسترازێنیکا و فایزەر و 215 هەزار و 801 کەسیش ڤاکسینیان وەرگرتووە. دوو کاروانی سینۆفارمی چینی گەیشتوونەتە عێراق؛ یەکەم کاروانی لە 2/4/2021 گەیشت، کە پێکهاتبوو لە 50 هەزار دانە. دواتر کاروانی دووەم گەیشت کە نزیکەی 200 هەزار ڤاکسین بوو. رۆژی 25/3/2021 یش یەکەم کاروانی ڤاکسینی ئەسترازێنیکا گەیشتە عێراق، کە پێکهاتبوو لە 336 هەزار ڤاکسین. رۆژی 11/4/2021یش یەکەم کاروانی فایزەر گەیشت، کە لە 49 هەزار پێکهاتبوو. تاوەکو ئێستا 964 هەزار و 435 تووشبووی کۆرۆنا لە عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمارکراون، 843 هەزار و 851 کەس لەو تووشبووانە چاکبوونەتەوە، واتە 87.5%ـی تێکڕای تووشبووان؛ هەروەها 105 هەزار و 655 تووشبووی کۆرۆنا هێشتا چارەسەر وەردەگرن، 494 لەو تووشبووانە لەژێر چاودێریی چڕدان، 14 هەزار و 915 تووشبووی کۆرۆناش گیانیان لەدەستداوە.
هاوڵاتى وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، دوای ئەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بڕیاریدا 10 دیپلۆماتکاری روسی لەوڵاتەکەی دەربکات، لەبەرامبەردا مۆسکۆش سزای بەسەر 8 بەرپرسی ئەمریکادا سەپاندوە و سزاکانیش رێگریکردنە لەو بەرپرسانە بێنەناو خاکی روسیاوە. وەزارەتی دەرەوەی روسیا لەراگەیەنراوێکدا رایگەیاند، هەر یەک لە مێریک گارلاند داواکاری گشتی ئەمریکا، مایکل کارفاخال بەڕێوەبەری نوسینگەی فیدڕاڵی بۆ دەستگیرکراوانی ئەمریکی، ئەلیخاندرۆ مایورکاس وەزیری ئاسایشی ناوخۆی ئەمریکا، سۆزان رایس راوێژکاری سەرۆکی ئەمریکا بۆ سیاسەتی ناوخۆ، کریستۆڤەر رای بەڕێوەبەری نوسینگەی لێکۆڵینەوەی فیدڕاڵی و ئافریل هێنس سەرۆکی دەستەی هەواڵگری نیشتیمانی ئەمریکا خراونەتە لیستی سزاکان، چونکە بەشدارن لە گرتنەبەری "سیاسەتی دژی روسیا" لەوڵاتەکەیاندا. لەناو ئەو کەسانەی خراونەتە لیستی سزاکان دوو بەرپرسی پێشووش بوونیان هەیە کە ئەوانیش بریتین لە جۆن بۆڵتن راوێژکاری پێشووی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریکا و رۆبێرت ولسی بەڕێوەبەری پێشوی ئاژانسی هەواڵگری ناوەندی. ئەوە لەکاتێکدایە 15ی ئەم مانگە کۆشکی سپی لەراگەیەنراوێکدا رایگەیاند، لەسەر بڕیاری جۆ بایدن، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا 10 دیپلۆماتکاری روسیا لەوڵاتەکەیان دەرکراون. ئاماژە بەوەشکراوە، واشنتن مامەڵەکردنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ بانکی ناوەندی، سندوقی نیشتیمانی و وەزارەتی دارایی ڕوسیا لەکۆمپانیاکان وڵاتەکەی قەدەغەکردوە. هاوکات دوای ئەوەی کۆشکی سپی سەپاندنی سزای بەسەر 32 دیپلۆماتکار و لایەنی روسیادا سەپاند بەتۆمەتی دەستوەردان لەهەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی 2020 وڵاتەکەیدا، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، وڵاتەکەی بەدوای هەڵکشان و ململانێدا نییە لەگەڵ روسیا، بەڵام ئەگەر ئەو وڵاتە "بەردەوام بێت لە دەستوەردان لە دیموکراسییەتمان، هەنگاوی دیکەش دەگریبەر".
هاوڵاتى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ڕوسیا ڕایگه‌یاند، وڵاته‌که‌ى له وه‌ڵامى سزاکانى ئه‌م دواییه‌ى ئه‌مریکادا، چه‌ند هه‌نگاوێکى گرتوه‌ته‌به‌ر یه‌کێک له‌هه‌نگاوه‌کانیش ده‌رکردنى دیپلۆماتکاره‌کانیان و سه‌پاندنى سزا به‌سه‌ر هه‌شت گه‌وره به‌رپرسى ئه‌و وڵاته‌دا له‌نێویاندا به‌رپرسى ده‌زگاى هه‌واڵگرى ئه‌مریکا. سێرگى لاڤرۆڤ وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى روسیا رایگه‌یاند:" له تواناماندایه له‌به‌رامبه‌ر سزاکانى ئه‌مه‌ریکا به‌رگرى له‌خۆمان بکه‌ین و وه‌ڵامى پێویستیشمان هه‌بێت". ناوبراو راشیگه‌یاند وه‌ک وه‌ڵامێکیش 10 دیپلۆماتکارى ئه‌مریکا ره‌وانه‌ى وڵاته‌که‌یان ده‌کاته‌وه، هه‌روه‌ها سزایان سه‌پاندوه به‌سه‌ر هه‌شت به‌رپرسى باڵاى کارگێڕى ئه‌مریکادا، له‌گه‌ڵئه‌وه‌شدا ئامۆژگارى جۆن سولیڤان باڵیۆزى ئه‌مریکا له مۆسکۆ ده‌کات بگه‌ڕێته‌وه بۆ واشنتن. هاوکات سزاکانى روسیا په‌یوه‌ستن به‌وه‌ی، چونه ناو روسیا له ژماره‌یه‌ک به‌رپرسى ئیداره‌ى کۆشکى سپى قه‌ده‌غه ده‌کرێت، که له ناویاندا کریستۆفه‌ر راى به‌ڕێوه‌به‌رى FBI، هه‌روه‌ها ئاڤریل هاینس به‌ڕێوه‌به‌رى ده‌زگاى هه‌واڵگرى نیشتمانى ئه‌مریکا، مێریک گارلاند وه‌زیرى داد، ئه‌لیخاندرۆ مایۆرکاس وه‌زیرى ئاسایشى ناوخۆى ئه‌مریکاى تێدایه. سزاکانى روسیا بۆسه‌ر ئه‌مریکا، میشال کارفاخاڵ به‌ڕێوه‌به‌رى نوسینگه‌ى فیدڕاڵى زیندانیکراوان، سوزان ڕایس، به‌ڕێوه‌به‌رى ئه‌نجومه‌نى سیاسه‌تى ناوخۆیی، جۆن بۆڵتن، ڕاوێژکارى پێشوى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یى سه‌رده‌مى دۆناڵد تره‌مپ، رۆبه‌رت جایمس ویڵسلى سه‌رۆکى پێشوى ده‌زگاى هه‌واڵگرى ئه‌مریکا ده‌گرێته‌وه. سێرگى لاڤرۆڤ ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که ئه‌گه‌ر ئه‌مریکا ده‌ستوه‌ردان له‌کاروبارى سیاسى روسیا بکات، چالاکى داموده‌زگاکانیان له مۆسکۆ راده‌گرن و به‌جۆرێک بیر له "سزاى ئازاربه‌خش" بۆ ئه‌مریکا ده‌که‌نه‌وه. پێشتر ئه‌مریکا سزاى به‌سه‌ر 32 که‌سایه‌تى روسى به تۆمه‌تى ده‌ستوه‌ردان له هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆکایه‌تیى 2020 و شه‌ش کۆمپانیاى ئه‌و وڵاته سه‌پاندوه به تۆمه‌تى هاوکارییکردنى هێرشه ئه‌لیکترۆنییه‌کان بۆ سه‌ر ئه‌مریکا. جۆ بایدن، سه‌رۆکى ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کانى ئه‌مریکا رایگه‌یاند، ژماره‌یه‌ک هه‌نگاویان په‌سه‌ندکردوه بۆ ده‌رکردنى چه‌ند به‌رپرسێکى روسى له‌به‌رامبه‌ر کاره‌کانیان.
.jpg)
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، 952 توشبوى نوێى کۆرۆنا تۆمارکراون و 675 توشبوش چاکبونه‌وه و 10 دیکه گیانیان له‌ده‌ستداوه. ده‌قى راگه‌یه‌ندراوى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم:
هاوڵاتى سه‌رۆکى ده‌سته‌ى پاراستن‌و چاککردنى ژینگه‌ى هه‌رێمى کوردستان ئاشکرای ده‌کات که ئه‌و پاره‌یه‌ى به‌ناوى ژینگه‌وه له‌هاوڵاتیان وه‌رده‌گیرێت بۆ ژینگه خه‌رج ناکرێت‌و ناگه‌ڕێته‌وه بۆ ناو داهاتى حکومه‌ت. ڕۆژى حه‌وتى نیسانى 2008 په‌رله‌مانى کوردستان ڕۆژى 16ى نیسانى هه‌موو ساڵێکى وه‌ک ڕۆژى ژینگه‌ى کوردستان دیارییکرد، که هاوکاته له‌گه‌ڵ ساڵیادى بۆردومانکردنى گوندى شێخ وه‌سانان‌و بالیسان له‌دۆڵى خۆشناوه‌تى له‌ساڵى 1987 به‌چه‌کى قه‌ده‌غه‌کراوى کیمیایی. عه‌بدولڕه‌حمان سدیق، سه‌رۆکى ده‌سته‌ى پاراستن‌و چاککردنى ژینگه‌ى هه‌رێمى کوردستان له‌کۆنگره‌یه‌کى ڕۆژنامه‌نوسیدا هه‌ڵمه‌تى هه‌فته‌ى هۆشیاریى ژینگه‌یى ڕاگه‌یاندو ئاماژه‌ى به‌وه‌شدا، پێداچونه‌وه‌یان به‌هه‌ردوو یاساى ژماره ٨ى ساڵی٢٠٠٨ و یاساى ژماره ٣ى ساڵی٢٠١٠ى ژینگه‌دا کردووه به‌مه‌به‌ستى هه‌موارکردنه‌وه‌یان له‌به‌رژه‌وه‌ندى ژینگه‌ى هه‌رێمى کوردستان و ڕه‌وانه‌ى په‌رله‌مانیان کردووه بۆ په‌سه‌ندکردنی. عه‌بدوره‌حمان سدیق وتیشى:" ئایا ئه‌و پاره‌یه‌ى ئێستا به‌ناوى ژینگه‌وه له‌هاوڵاتیان وه‌رده‌گیرێت بۆ خزمه‌تى ژینگه خه‌رج ناکرێت...تا ئێستا هیچ بڕه پاره‌یه‌ک نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌و خراوه‌ته ناو سندوقێکه‌وه که ناگه‌ڕێته‌وه بۆ ناو داهاتى حکومه‌ت".
هەڵۆ سەربەست لەسەرەتای دەركەوتنی پێكوتەكانی كۆرۆناوە، گومان لەسەر بەكارهێنان و كاریگەرییە لاوەكییەكانی و رادەی كاریگەرییەتی بۆ لەناوبردنی ڤایرۆسەكە دروستبوو، ئەوەش وایكرد زۆرینەی وڵاتەكان سەرۆكەكانیان بەبەرچاوی كامێراكانەوە خۆیان بكوتن تا ئەو گومانانە لای هاووڵاتییەكانیان بڕەوێننەوە. زۆرترین گومان رووبەڕووی پێكوتی ئەسترازینیكا بووەوە و بەهۆیەوە چەندین جار وڵاتان سیاسەت و ستراتییجی خۆیان لە بەكارهێنانیدا گۆڕی، بەتایبەتی وڵاتانی ئەوروپا. لەكۆتایی كانونی دووەمی 2021دا ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی EMA رەزامەندی نیشاندا لەسەر بەكارهێنانی پێكوتی ئەسترازینیكا، بەڵام لیژنەی هەمیشەیی كوتان لەئەڵمانیا راسپاردەیدا كە تەنیا بۆ تەمەنی خوار (65) ساڵ بەكاربهێندرێت، چونكە زانیاریی پێویست لەبەردەستدا نییە. لە 11ی ئازاری رابردوودا لیژنەكە بڕیاریدا بۆ سەروو (65) ساڵیش بەكاریبهێنێت، چونكە تا ئەوكات زانیاریی پێویستی دەستكەوتبوو، بەڵام لەهەمان ڕۆژدا دانیمارك كوتانی بەئەسترازینیكا راگرت و دوای ماوەیەكی كەمیش هۆڵەندا و بولگاریا و ئایسلەندا چوونە پاڵیان و دواتریش فەڕەنساو ئیسپانیاو پورتوگال و ئیتاڵیاو سلۆڤینیاو لۆكسمبۆرگ و ئەڵمانیاش، بەكارهێنانیان قەدەغەكرد. هۆكاری ئەو قەدەغەكردنانە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە تەنیا لەبەریتانیا (30) كەس تووشی جەڵدەی خوێنبەری مێشك بوون و لەوانەش حەوت كەسیان گیانیان لەدەستدا. ئەگەرچی گومانەكان بۆ ئەوە دەچوون كەهۆكاری ئەو جەڵدانە پێكوتی ئەسترازینیكا بێت، بەڵام تائێستا یەكلایی نەكراوەتەوە، چونكە بەوتەی دەستەی رێكخستنی دەرمانی بەریتانی لەكۆی (18) ملیۆن كوتراو، تەنیا ئەو ژمارە كەمە جەڵدە لێیداون. بۆیە نازانرێت كە تەنیا رێكەوتە؟ یان بەهۆی كوتانەكەوەیە. لەوبارەیەشەوە ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی رایگەیاند: «نەسەلمێندراوە، بەڵام لەوانەیە» هاوكات د.جۆن رێن سەرۆكی جێبەجێكاری دەستەكە بەئاژانسی بی بی سی وت: «سودەكانی پێكوتی ئەسترازینیكا لەپاراستن لەپەتای كۆڤید 19 لەسەروو هەموو مەترسییەكەوەیەو دەبێت خەڵك كاتێك داوایان لێدەكرێت، بەردەوامبن لەوەرگرتنی». كاتێك ئەڵمانیا رایگەیاند لەكۆی دوو ملیۆن و (700) هەزار كوتراو، (31) حاڵەتی جەڵدەلێدانی تۆماركردووەو نۆ كەسیان مردوون، كەزۆرینەیان ژنانی گەنج بوون لەسییەكانی تەمەنیاندا، گومانەكان زیاتربوون و بەهۆشیەوە وڵاتان بڕیاریاندا ئەو پێكوتە قەدەغە بكەن. چونكە لەباری ئاساییدا ئەو جۆرە لەجەڵدەی خوێنبەری مێشك ساڵانە لە (16) ملیۆن كەسدا تەنیا لەدوو كەس دەدات. هەروەها دوو حاڵەتی جەڵدەلێدانی تر لەبەریتانیا روویدا، ئەگەرچی بەپێكوتی ڤایزەر كوترابوون و تائێستا (10) ملیۆن كەس بەو پێكوتە كوتراون، بەڵام هەمان تەكنیكی كوتانی ئەسترازینیكایان بەكارهێنابوو. سەبارەت بەو حاڵەتانە لیندا بۆڵد، شارەزای تەندروستیی گشتی لەزانكۆی ئەدنبرەی بەریتانی بەماڵپەڕی DWی ئەڵمانی راگەیاند، حاڵەتاكانی جەڵدەلێدان رووداوێكی دەگمەن بوون و لەئێستادا هیچ ئاماژەیەك نییە بۆ ئەوەی پێكوتەكان هۆكارێكی راستەوخۆبن بۆی و وتی: «كۆرۆنا خۆی مەترسیی جەڵدەلێدان زۆر زیاتردەكات و لەوانەیە ئەوە بەشێك بێت لەهۆكاری ئەو جەڵدانەی دەیبینین» ئەو زانیارییە دژانە وایكردووە وڵاتانی ئەوروپا چەند جارێك بڕیارەكانیان بگۆڕن و هەریەكەیان و بەجۆرێك پێكوتەكان بەكاربهێنن. ئەڵمانیا كە لەسەرەتادا ئەسترازینیكای تەنیا بۆ خوار (65) ساڵ بەكاردەهێناو دواتر بۆ هەموو تەمەنەكان بەكاریهێنا، دوای دەركەوتنی جەڵدەكان بڕیاریدا تەنیا بۆ سەروو (60) ساڵ بەكاریبهێنێت. وڵاتانی تریش لەبەرئەوەی ئاژانسی دەرمانی ئەوروپا ناتوانێت بڕیاریان بەسەردا بسەپێنێت، هەریەكەیان و بۆ تەمەنێك بەكاریدەهێنن و هەندێكیشیان هێشتا بەكاریناهێنن. لەلایەكی ترەوە فەڕەنسا بەنیازە ئەوانەی تەمەنیان لە (55) ساڵ كەمترەو ژەمی یەكەمیان لەپێكوتی ئەسترازینیكا وەرگرتووە، ژەمی دووەمیان لەپێكوتی ڤایزەر یان مۆدێرنا پێبدات. لەوبارەیەوە مارگرێت هاریس وتەبێژی رێكخراوی تەندروستی جیهانیی بەئاژانسی هەواڵی فەڕەنسای وت:»لە نەبوونی داتای پێویستدا رێكخراوی تەندروستی جیهانیی ناتوانێت راسپاردە بكات بەوەی لەنێوان ژەمەكاندا جۆری پێكوتی كۆرۆنا بگۆڕدرێت، چونكە لەئێستادا زانیاریی تەواو لەبەردەستدا نییە كەئەو كارە دەكرێت بكرێت یان نا». بڕیارەكەی فەڕەنسا لەئەوەوە سەرچاوەی گرتووە، كەڕۆژی هەینی رابردوو ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی رایگەیاند چوار كەسی تر كە بەپێكوتی جۆنسۆن ئەند جۆنسۆن كوتراون، تووشی جەڵدەی توند بوون و یەكێكیشیان مردووە. ئەسترازنیكا و جۆنسۆن ئەند جۆنسۆن، ئەو دوو پێكوتەن كە لەئەوروپادا رێگەپێدراون بۆ بەكارهێنان، بۆیە فەڕەنسا بەرەو ئەوە دەڕوات جۆری پێكوتەكە بگۆڕێت بۆ ڤایزەر یان مۆدێرنا. لەلایەكی ترەوە كۆمپانیای ڤایزەر داوای لەئیدارەی خواردن و دەرمانی ئەمریكی كردووە رێگای بدات بەكارهێنانی پێكوتەكەی فراوانبكات، بەجۆرێك هەرزەكارەكانی تەمەن نێوان (12) بۆ (15) ساڵ بگرێتەوە. لەكاتێكدا كۆتاییەكانی 2020 رێگای پێدرا لەتەمەنی (16) ساڵییەوە بەكاربهێندرێت. پێستریش رایگەیاندبوو كەقۆناغی سێیەمی تاقیكردنەوەكانی سەلماندوویانە پێكوتەكەی بۆ تەمەنی (12) بۆ (15) ساڵ بێ زیانە و 100% كاریگەرەو لەئێستاشدا لێكۆڵینەوە لەسەر رادەی كاریگەرییەكەی دەكەن لەسەر منداڵانی تەمەن شەش مانگ بۆ (11) ساڵ. هەروەها رۆشێل واڵسكی بەڕێوەبەری (سەنتەری كۆنترۆڵ و پاراستن لەنەخۆشی) كۆمپانیاكە رایگەیاند، لەو بڕوایەدایە لەناوەڕاستی مانگی ئایاردا رەزامەندییان بۆ بكرێت. داواكەی ڤایزەر هاوكاتی بەرزبوونەوەی رێژەی توشبووانی ئەمریكایە لەتەمەنی (10) بۆ (19) ساڵ و شارەزاكانیش دەڵین، كوتانی منداڵان هەنگاوێكی چارەنووسـسازە بۆ دەستخستنی بەرگریی گشتی و كۆتایی هێنان بەپەتاكە و تا ئەوە نەكرێت پەتاكە بەردەوامدەبێت. وڵاتێكی وەكو بەریتانیا تائێستا بەلایەنی كەمەوە ژەمێك كوتانی بەزیاتر لە (31) ملیۆن كەس داوە، واتە نزیكەی نیوەی هاووڵاتییەكانی، لەكاتێكدا وڵاتە هەژارترەكانی وەك مەكسیك كەمتر لە (10) ملیۆن ژەمیان داوە، كەدەكاتە نزیكەی 7%ی دانیشتوانەكەی. هاوكات هیندستانیش بەدەست كەمیی ژەمەكانەوە دەناڵێنێت و لەئێستادا لەزۆر هەرێمی ئەو وڵاتە، هیچ ژەمە پێكوتێك نەماوە بیدەنە هاووڵاتیان وێڕای كێشەی كاریگەری و زیانە لاوەكییەكانی پێكوتەكان، لەئێستادا كێشەی نایەكسانی و نادادپەروەریی لەدابەشكردن و بەكارهێنانیدا بووەتە یەكێك لەپرسە گەرمەكانی نێو چالاكوانان و رێكخراوە مرۆیی و مەدەنییەكان. تەنانەت هەندێك لەچالاكوانە دیارە جیهانییەكان، بڕیاریانداوە بەهۆی ئەو نایەكسانییەوە بایكۆتی (كۆنگرەی 26ی لایەنی گلاسكۆ لەپێناوی ژینگەدا) بكەن. لەوبارەیەوە گریتا تونبێرگ، چالاكوانی دیاری سویدی باسی لەجیاوازیی دابەشكردنی پێكوتەكان كرد لەجیهانداو دەڵێت:»لەگەڵ ئەو نادادییە زۆرەی لە دابەشكردنی پێكوتەكاندا هەیەو ئەگەر بەو جۆرە بەردەوامبێت، ناچمە كۆنگرەی ژینگەی هەسارە 26». ژمارەكانیش ئەو نادادییە دەسەلمێنن، بۆ نموونە وڵاتێكی وەكو بەریتانیا تائێستا بەلایەنی كەمەوە ژەمێك كوتانی بەزیاتر لە (31) ملیۆن كەس داوە، واتە نزیكەی نیوەی هاووڵاتییەكانی، لەكاتێكدا وڵاتە هەژارترەكانی وەك مەكسیك كەمتر لە (10) ملیۆن ژەمیان داوە، كەدەكاتە نزیكەی 7%ی دانیشتوانەكەی. هاوكات هیندستانیش بەدەست كەمیی ژەمەكانەوە دەناڵێنێت و لەئێستادا لەزۆر هەرێمی ئەو وڵاتە، هیچ ژەمە پێكوتێك نەماوە بیدەنە هاووڵاتیان.
هاوڵاتى وەزارەتی دارایی عێراق پێشنیازێکی خستوەتەر بەردەم ئەمیندارێتی ئەنجومەنی وەزیران بۆ ئەوەی لەمانگی نیسانی ئەمساڵەوە باج لەسەر موچەی فەرمانبەران دابنرێت و ڕێنمایی دارایی ژمارە (1) ی ساڵی 2007 کارابکرێتەوە. وەزارەتی دارایی عێراق لەدواین نوسراویدا کەواژۆی عەلی عەلاوی، وەزیری دارایی لەسەرە پێشنیاز کراوە بۆ ئەمیندارێتی گشتی ئەنجوومەنی وەزیران بۆ ئەوەی ڕێنمایی دارایی ژمارە (1) ی ساڵی 2007 کارابکرێتەوە و لێبڕین لەسەر باجی بەدەستهاتوو لە كۆی داهاتی مانگانەی مووچە لەم مانگەوە بخرێتەبواری جێبەجێکردنەوە. باس لەوەشکراوە، پێشنیاز دەکەن دانانی باج لەسەر سەرجەم داهاتی موچە بێت لەوانەش (مووچەی بنەڕەتی، دەرماڵە، هاندان، دەستكەوتی مانگانە، ساڵانە، پاداشت، ئیفاد و هەر داهاتێكی دیکە) و بڕیارەکەش لەم مانگەوە بچێتەبواری جێبەجێکردەوە. چاوەڕێ دەکرێت پێشنیازەکەی وەزارەتی دارایی کاردانەوەی ئەندامانی لیژنەی دارایی پەرلەمان ، شەقام و هێزە سیاسییەکانی لێبکەوێتەوە، بەتایبەت کە عێراق بەرەو هەڵبژاردنی پێشوەخت هەنگاو دەنێت و زۆرێک لەهاوڵاتیان بەهۆی بڕیاری بەرزکردنەوەی بەهای دۆلار لەکڕینی کاڵا و مامەڵەکانیان زیانمەند بوون و لایەنەکان نایانەوێت لەوەزیاتر رێکار بگیرێتەبەر کەزیان لە پێگەی جەماوەرییان بدات.
هاوڵاتى سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، لە یادی کیمیابارانی بالیسان و شێخ وەسانان و دۆڵی خۆشناوەتییدا پەیامێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، “حکومەتی ھەرێم پابەندبوونی خۆی بە خزمەتکردنی زیاتری کەسوکاری شەھیدان دووپات دەکاتەوە”. مه‌سرور بارزانی، سه‌رۆكی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له هه‌ژماری خۆی له تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی تویته‌ر نووسیویه‌تی: ئه‌مڕۆ به رێز و شكۆوه یادی شه‌هیدانی كیمیابارانكردنی بالیسان و شێخ وه‌سانان و دۆڵی خۆشناوه‌تی ده‌كه‌ینه‌وه، كه 34 ساڵ له‌مه‌وبه‌ر له لایه‌ن رژێمی به‌عسه‌وه كۆمه‌ڵكوژ كران. مه‌سرور بارزانی، لە پەیامەکەدا جه‌ختیكردووه‌ته‌وه، “حكومه‌تی هه‌رێم پابه‌ندبوونی خۆی به خزمه‌تكردنی زیاتری كه‌سوكاری شه‌هیدان دووپات ده‌كاته‌وه”. رۆژی 16ی 4ی 1987، رژێمی به‌عس بۆ یه‌كه‌مجار چه‌كی كیمیایی له دژی خه‌ڵكی كوردستان به‌كارهێنا و ناوچه‌كانی دۆڵی بالیسان و شێخ وه‌سانانی بۆردومان كرد.
