سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

هاوڵاتی زیاتر لە 400 دادوەر و داواكاری گشتی ھەرێمی كوردستان لە نوسراوێكدا بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران دەڵێن، بڕینی 50%ی مووچەكانیان ھاوشێوەی پلە تایبەتەكان كاریگەری لەسەر بژێوی ژیانیان دروستكردووەو داوا دەكەن مووچەی تەواوەتیان پێبدرێت. ئەنجومەنی دادوەری ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌، 20 نیسانی 2021، لە نوسراوەكەیدا رایگەیاند" دادوەران و داواكارانی گشتی ئەركێكی قورس و ھەستیار لەسەر شانیانەو بەھۆی جێبەجێكردنی ئەركەكانیان مەترسییەكی زۆر لەسەر ژیانیان ھەیە، بڕینی 50%ی مووچەكانیشیان ھاوشێوەی پلە تایبەتەكان بووەتە مایەی نیگەرانی دادوەران و داواكارانی گشتی و رۆژانە لەسەر ئەو بابەتە داواكارییەكانیان بەرزدەكەنەوە، لەبەرئەوەی وەكو پلە تایبەت مامەڵەیان لەگەڵ كراوە. ئەنجومەنی دادوەری داوای لە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران كردووە چاو بە بڕیاری لێبڕینی مووچەی  408 دادوەر و داواكاری گشتی بخشێنرێتەوە بەو پێیەی ھیچ كارێكی تر ناكەن و بژێوی ژیانیان تەنھا لەسەر مووچەكانیانە.

هاوڵاتی بە دەنگی 97 ئەندامی پەرلەمانی کوردستان پێشنیازەیاسای هاوردەکردن و عەمبارکردن و فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان لە هەرێمی کوردستان پەسندکرا. رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمان لە کۆبوونەوەی ئەمڕۆ سێشەممە 20-04-2021ی پەرلەمانی کوردستان.  دوای پەسندکردنی پێشنیازەیاساکە وتی "بەبۆنەی پەسندکردنی پێشنیازەیاسای هاوردەکردن و عەمبارکردن و فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەکان لە هەرێمی کوردستان پیرۆزبایی لە خۆمان و گەلی کوردستان دەکەین." سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان داوای لە حکومەت کرد "بە زووترین کات رێنوێنییە پێویستەکان دەربکات. بۆ ئەوەی بەرهەمە نەوتییەکان بە کوالێتییەکی باش بگاتە دەست هاووڵاتیانی هەرێمی کوردستان." به‌پێی مادده‌ی (5)و بڕگه‌كانی (یه‌كه‌م و دووەم و سێیەم) له‌ مادده‌ی (16)و بڕگه‌ی (سێیه‌م) له‌ مادده‌ی (18)و بڕگه‌كانی (یه‌كه‌م و دووه‌م و سێیه‌م و چواره‌م و پێنجه‌م) له ‌مادده‌ی (20)و مادده‌كانی (47، 48، 52، 54، 55، 56، 57) له ‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مانی كوردستان-عێراق، به‌رنامه‌ی كاری دانیشتنەکەی ئەمڕۆی پەرلەمان بەمشێوه‌یه‌یە: یەكەم: ده‌نگدان له‌سه‌ر پێشنیازه‌یاسای هاوردەكردن و فرۆشتنی بەرهەمە نەوتییەكان لە هەرێمی كوردستان، به‌پێی حوكمی مادده‌كانی (90، 91، 93، 96، 97) له‌په‌یڕه‌وی ناوخۆی په‌رله‌مانی كوردستان.  دووەم: خستنەڕووی بیرۆكەی ئەم چەند پەرلەمانتارێک لەبارەی، زۆربوونی نەخۆشیی شێرپەنجە، رەخساندنی هەلی كار لە هەرێمی كوردستان، هەمواری یەكەمی یاسای بە خاوەنكردنی ئەو زەوییانەی لە سنووری شارەوانییەكان زێدەڕۆییان لەسەر كراوە لە هەرێمی كوردستان و چەند بیرۆکەیەکی دیکە.

عەمار عەزیز.دهۆك زیاتر لە (100) منداڵ كەباوكیان داعش بووەو دایكیان ئێزیدیە بووە بەكێشەیەكی گەورەو ئیدارەی شەنگال ئامادەنین وەریانبگرنەوە سەرەڕای ئەوەی عێراق هەوڵدەدات لەسەر ناوی دایكیان تۆماریان بكات، بەڵام جێگری میری ئێزیدیان دەڵێت:»وەرگرتنەوەی ئەو مناڵانە هێڵی سوورەو كەسی بیانی بۆ ناو ئاینەكەمان قبوڵ ناكەین». یاسای رزگابووانی دەستی داعش لە1ی ئازاری ئەمساڵ لەپەرلەمانی عیراق پەسەندكرا، بەڵام بڕگەی چارەسەری مناڵانی باوك داعشی لەیاسەكە بەكۆی دەنگ لابرا، دوای دەرچوونی یاسایەكە كۆمەڵێك پەرلەمانتار هەوڵدەدەن پڕۆژەیەكی نوێ ئاراستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان بكەن كەئەویش ئەوەیە ئەو مناڵانە لەسەر ناوی دایكییان تۆماربكرێن. خەیری عەلی، بەڕێوەبەری رێكخراوی ئێزیدی بۆ دۆكیۆمێنتكردنی بەڵگەنامەكان لەلقی شنگال بەهاوڵاتی وت:» بەپێی زانیارییەكانم نزیكەی (100)منداڵی باوك داعشی و دایك ئێزیدی ئێستا لە رۆژئاڤای كوردستانن، چارەسەری ئەم پرسە زۆرقورسە، چونكە ئایین و كۆمەڵگای ئێزیدی بەهیچ شێوەیەك رێگانادات ئەو منداڵانە بگەڕێنەوە بۆ ناو ئێزدییەكان» خەیری عەلی پێشیوابوو ئەگەر ئەو منداڵانە لەسەر ناوی دایكیان تۆماربكرێن بەمەرجێك رەوانەی دەرەوە بكرێن تاڕادەیەك چارەسەرێكی باشە، تائەو منداڵانە گەورە دەبن و ئاینێكی بەدڵی خۆیان هەڵبژێرن، یان حكومەت و رێكخراوەكان شوێنێك یان سەنتەرێكیان بۆ بكەنەوە. چەكدارانی داعش، لە3ی ئابی 2014دا دەستیگرت بەسەر شەنگال و دەوروبەری، لەزێدی ئێزیدییەكاندا شەش هەزارو (417) ئێزیدی بەدیل گیران، زۆرینەیان ژنان بوون و وەك كۆیلەی جەنگ مامەڵەیان لەگەڵدا كرا. ژنانی ئێزیدی رووبەڕووی ئەشكەنجە، دەستدرێژی سێكسی و توندوتیژی زۆر بوونەوە، هەندێكیان هەڵاتن و بەشێكیان بەپارە كڕدرانەوە یان رزگاركران، بەپێی ئامارێكی نوسینگەی رزگاركردنی رفێنراوانی دهۆك لەكۆی ئەو شەش هەزارو (417) كەسە ئێستا سێ هەزارو(543) كەس رزگاركراوان و زیاتر لەدوو هەزار كەس تائێستا چارەنووسیان دیارنیە . یاسای رزگاربووانی دەستی داعش لە1ی ئازارەوە لەپەرلەمان پەسەندكراوە، كەئەم یاسایە قەرەبووی ماددی و مەعنەوی تێدایە، لەگرنگترین بڕگەگانی مووچەیەكی مانگانە دەدرێتە رزگاربووانی دەستی داعش كەبڕەكەی دوو ئەوەندەی كەمترین مووچەی خانەنشینێكی عێراقە كە ئەویش (500) هەزارە واتە هەر رزگاربوویەك بەپێی یاسایەكە مانگانە ملیونێك دینار وەردەگرێت لەگەڵ پارچە زەویەك یان یەكەیەكی نیشتەجێ بوون و چارەسەری دەروونی و گەڕانەوەیان بۆ خوێندن. یاساكە سەرۆك كۆماری عێراق لە رۆژی جیهانی ژنان واژۆی كردووە، دواتر لە رۆژنامەی وەقائیعی فەرمی بڵاوبووتەوە. حسێن نەرمۆ، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەپێكهاتەی ئێزیدی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێستا تۆپەكە لەحكومەتی عێراقە تا تەواوی بڕگەو ماددەكانی یاسایەكە جێبەجێ بكات، ئێمە بەردەوام بەدواداچوون بۆ یاساكە دەكەین، ئەگەر هیچ كێشەیەك نەیەتە ئاراوە ئەوا لەدوای مانگی رەمەزان پێویستە جێبەجێ بكرێت، چونكە ماوەی جێبەجێكردنی یاساكە (90) رۆژە». «ئێمە لەگەڵ ئەوەدابووین بڕگەی منداڵانی داعش لەیاساكە دەربكرێت و لەسەر داواكاری میری ئێزیدییان و جڤاتی روحانی بەكۆی دەنگ ئەو بڕگەیە لەناو یاساكە لابرا، دوای دەرچوونی بڕیارەكە لیژنەی ژنان و مافی مرۆڤ بەدوای دەرچەیەكی نوێ دەگەڕێن بۆ چارەسەركردنی پرسی منداڵانی داعش، نزیكەی (25) پەرلەمان پێشنیاریان كردووە ئەو منداڵانە لەسەر ناوی دایكیان تۆماربكرێن»، حسێن نەرمۆ وا دەڵێت. جێگری میری ئێزیدییان دەڵێت بەهیچ شێوەیەك ئامادەنین ئەو منداڵانە وەربگرنەوە كە باوكیان داعش بووەو دایكیان ئێزیدی. جەوهەر عەلی بەگ، جێگری میری ئێزدییان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: »پرسی منداڵانی داعش هیچ پەیوەندی بەئێمەوە نیە، چونكە ئێمە بەهیچ شێوەیەك ئەو منداڵانە وەرناگرینەوە، ئەم پرسە لای ئێمە هێلی سوورەو هیچ كەسێكی بیانی بۆ ناو ئایینی خۆمان قبوڵ ناكەین». هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەسەر داواكاری ئەوان بڕگەی مناڵانی داعش لەیاساكە لابراوەو بەدڵی ئەوان پەسەندكراوە. ئەنجومەنی باڵای روحانی ئێزیدی، لە 24ی نیسانی 2019دا بڕیاریدا بەوەرگرتنەوەی تەواوی ژنان و هاووڵاتیانی رزگاربووی دەستی داعش، بەمنداڵەكانیشیانەوە، ئەوەش لە نووسراوێكدا بەواژۆی حازم تەحسین سەعید، بریكاری ئەمیرو سەرۆكی ئەنجومەنی روحانی. ئەنجومەنی باڵای روحانی، سی رۆژ دواترو لە 27ی نیساندا، لەنووسراوێكدا جەختیكردەوە لەوەی ئەوان لەفەتواكەیاندا مەبەستیان وەرگرتنەوەی ئەو منداڵانەی چەكدارانی داعش نەبووە كە لەئەنجامی دەستدرێژی بۆ سەر كچان و ژنانی ئێزیدی لەدایكبوون، بەڵكو مەبەستیان ژنانی ئێزیدی و ئەو منداڵانەیە كە لەتەمەنێكی بچووكدا كەوتوونەتە دەست ئەو رێكخراوە.

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووریی هەرێمی کوردستان داوای لە گەنجینەکان کردووە کە لیستی مووچە بە لێبڕینی 21٪ ئامادە بکەن.  وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووریی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ ڕایگه‌یاند، داوایان له‌گه‌نجینه‌كان كردووه‌ لیستی موچه‌ی فه‌رمانبه‌ران به‌لێبڕین به‌ ڕێژه‌ی 21% ئاماده‌بكرێت. ئەوە لەکاتێکدایە 12ـی ئەم مانگە وەزیری دارایی لە پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، ئەگەر حکومەتی عێراق بودجە نەنێرێت، لێبڕینی مووچە بەردەوام دەبێت و مووچە هاوشێوەی مانگی رابردوو بە لێبڕینی 21% دابەش دەکرێت. وەزیری دارایی باسی لەوەشکرد، لێبڕینی مووچە هاوشێوەی مانگەکانی رابردوو بەردەوام دەبێت و لەهەمانکاتدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لەوادەی خۆیدا و بە لێبڕینی 21% مووچە دابەشدەکات. ئەگەر حکومەتی عێراق بودجەی هەرێمی کوردستان نەنێرێت. حکومەتی هەرێمی کوردستانیش بۆ دابەشکردنی مووچەی فەرمانبەران بە لێبڕینی 21٪ پێویستی بە 707 ملیار دینارە   

هاوڵاتی سه‌رۆكی فراكسیۆنی گۆڕان له‌ ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانی عێراق رایگەیاند،" هە‌موان پێویسته‌ رێگر بین له‌ سه‌پاندنی حوكمی ئه‌منی له‌ هه‌رێمی كوردستان، سه‌پاندنی ده‌سه‌ڵاتی پۆلیسی هاوزه‌مان له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامی قۆرخكردنی ده‌سه‌ڵات و نادادی و سه‌روه‌رنه‌بونی یاسا و ده‌ستوه‌ردانی حیزبی له‌ كاروباری دادگاكان". یوسف محەمەد سادق سەرۆکی فراکسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی عێراق لە هەژماری فەرمی خۆی لەتۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک لە نوسینێکدا ئاماژەی بەوەکردووە" ئەمڕۆ لە پێشوازیی هەڵسوڕاوانی بادینان کە فەرمانی گرتنیان بۆ دەرچوە لە لایەن دامودەزگاکانی سنوری ژێر دەسەڵاتی پارتی، دوپاتمان کردەوە کە بەردەوام دەبین لە بەدواداچون و بەرەنگاربونی هەوڵی کپ کردنی دەنگە ئازا و ئازادەکانی بادینان". یوسف محەمەد لە نوسینەکەیدا باسی لەوەشکردووە، هەموان پێویستە رێگر بین لە سەپاندنی حوکمی ئەمنی لە هەرێمی کوردستان، سەپاندنی دەسەڵاتی پۆلیسی هاوزەمان لەگەڵ بەردەوامیی قۆرخ کردنی دەسەڵات و نادادی و سەروەر نەبونی یاسا و دەستوەردانی حیزبی لە کاروباری دادگاکان و، بەردەوامیی بەهەدەردانی سامانی گشتی لەڕێی گەندەڵییەوە، هێندەی تر دەسەڵاتی هەرێم لەناوەوە دادەڕوخێنێ و لە دەرەوەش لاواز و بێ متمانەی دەکات.

هاوڵاتی فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند" ھیچ پاساوێك نەماوە بۆ لێبڕینی مووچە و پێویستە حکومەتی ھەرێم دەستبەجێ لەم مانگەوە کۆتایی بە لێبڕینی مووچە بھێنێت".  فراکسیۆنی نەوەی نوێ لە پەرلەمانی کوردستان لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردەوە، چیتر ھیچ پاساوێك نەماوە بۆ لێبڕینی مووچە و پێویستە حکومەتی ھەرێم دەستبەجێ لەم مانگەوە کۆتایی بە لێبڕینی مووچە بھێنێت و ٣٠ رۆژ جارێك لەکاتی خۆیدا مووچە بە تەواوی دابەش بکات. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەش هاتووە، پاش ئەوەی یاسای بودجەی عێراق کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە و پشکی ھەرێمی کوردستان مانگانە بە ٩٥٦ ملیار دینار جێگیرکرا، وە حکومەتی ھەرێمی کوردستان مانگانە تەنھا پێویستی بە ٨٩٥ ملیار دینار ھەیە بۆ دابەشکردنی مووچە بەتەواوی و بەبێ لێبرین، بۆیە پێویستە حکومەت دەستبەجێ لە مانگی ( نیسانی ٢٠٢١ )ەوە کۆتایی بە لێبرینی مووچە بھێنێت. ئاماژە بەوەشکراوە" ئەمە سەرباری ئەوەی کە حکومەتی ھەرێم پارەی نیوەی داھاتی خاڵە سنوریەکان و داھاتی ناوخۆ و ھاوکاری ھاوپەیمانان و پارەی فرۆشتنی زیاتر لە ٢٠٠ ھەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی بۆ دەمێنێتەوە، ھاوکات ئەو بودجەیەی کە لە بەغداوە دێت لەپاش دابەشکردنی مووچە بە تەواوی، ٦١ ملیار دیناری دەمێنێتەوە کە پێکەوە لەگەل ئەو داھاتەی لە سەرەوە باسکرا دەتوانرێت بۆ پرۆژەی گرنگ و ئاوەدانکردنەوە و رەخساندنی ھەلی کار بۆ گەنجان تەرخان بکرێت".  دەشڵێن" بۆیە ئێمە لە فراکسیۆنی نەوەی نوێ رایدەگەیەنین کە ھەموو پێوەر و ژمارە و ئاماژەکان ئەو راستیە دەسەلمێنن کە حکومەتی ھەرێم پارە و داھاتێکی زۆری لەبەردەستە و دەتوانێت مووچە بەبێ لێبڕین دابەشبکات و پرۆژە گرنگەکان دەستپێبکاتەوە و ھەلی کار بۆ گەنجان برەخسێنێت، پێویستە دەستبەجێ حکومەت بەم ئەرکانەی خۆی ھەستێت پێش ئەوەی ئارامگری فەرمانبەران و پێشمەرگە و گەنجانی بێکار کۆتایی بێت و جارێکیتر تورەیی شەقام بەڕووی دەسەڵاتدا بتەقێتەوە".

هاوڵاتی وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، رۆژی دوشەممە هێزەکانیان بنکەیەکی "تیرۆرستان"یان لەشاری تەدموور لەناوەڕاستی سوریا بۆردومانکردوە و لەئەنجامدا 200 چەکدار کوژراون. ئەلکسەندەر کاربۆف، جێگری بەڕێوەبەری بنکەی حەميميم سەر بە وەزارەتی بەرگری روسیا لەراگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەشکردوە، دوای دەستکەوتنی زانیاری لەبارەی دروستکردنی بنکەیەک لەشاری تەدموور لەلایەن چەکدارانی دژی حکومەتی سوریا، کەلەناو بنکەکەدا بۆمبی چێنراو ئامادە دەکەن، فڕۆکەکانی روسیا ئەو بنکەیەیان بۆردومانکرد. ئەوەشی خستوەتەڕو، لەئەنجامی بۆردومانەکە 200 چەکدار کوژراون، 24 ئۆتۆمبێلی سەربازی ئەو چەکدارانە و 500 کیلۆگرامیش لەمادەی تەقینەوەی چەکدارەکان لەناوبراون. جێگری بەڕێوەبەری بنکەی حەميميم ئەوەشی خستوەتەڕو، ئەو گروپە چەکدارییە پلانی هێرشکردنەسەر دەزگاکانی دەوڵەتی سوریایان هەبووە بۆ دروستکردنی نائارامی لەشارەکان، پێش بەڕێوەچونی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کە بڕیارە 26 مانگی داهاتوو ئەنجام بدرێت.

هاوڵاتی وەزیری ناوخۆی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند كوشتن و خۆكوشتن لەهەرێمدا بۆتە دیاردە. له‌ هه‌ولێر به‌ ئاماده‌بوونی وه‌زیری ناوخۆ و پارێزگاری هه‌ولێر،  باڵاخانه‌ی نوێی پاسپۆرت و نشینگه‌ی هه‌ولێر كرایه‌وه‌ و دووپات كرایه‌وه‌ به‌ شێوازێكی نوێ و كورتخایه‌ن مامه‌ڵه‌ی هاووڵاتییان له‌و فه‌رمانگانه‌ ڕایی ده‌كرێ. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌، 20 نیسانی 2021، دوای كردنه‌وه‌ی باڵاخانه‌ی نوێی پاسپۆرت و نشینگه‌ی هه‌ولێر كرایه‌وه‌، ڕێبه‌ر ئه‌حمه‌د، وه‌زیری ناوخۆی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، له‌ كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا ئاماژه‌ی به‌وه‌ كرد، كه‌ كردنه‌وه‌ی باڵاخانه‌ی نوێی پاسپۆرت و نشینگه‌ی هه‌ولێر، ده‌ستكه‌وتێكی تره‌، كاریگه‌ریی راسته‌وخۆ له‌سه‌ر شێواز و چۆنیه‌تی پێشكه‌شكردنی خزمه‌تگوزاری ده‌بێت و ده‌چێته‌ خانه‌ی چاكسازی له‌ بواری خزمه‌تگوزارییه‌كان، كه‌ له‌ كاتێكی كورت و گونجاو مامه‌ڵه‌ی هاووڵاتییان ڕێزلێگیراوانه‌ ڕایی بكرێ. وەزیری ناوخۆ وتیشی" لێكۆڵینەوە لەهەموو كەیسەكان بەردەوامن و بەداخەوە بكوژی كچە 21ساڵەكەی هەولێیر لەناو شاردا نەماوە و لێكۆڵینەوە لێی بەردەوامە". وه‌زیری ناوخۆ، ئاماژه‌ی به‌وه‌ش كرد: له‌و فه‌رمانگانه‌دا پێشكه‌وتن و بازدان دروست بووه‌ و ده‌ستخۆشی بۆ خه‌مخۆری و دڵسۆزیی ئه‌و فه‌رمانگانه‌ ده‌كه‌ین. ریبەر ئەحمەد، دوپاتیشی كرده‌وه‌: ڕه‌زامه‌ندیی هاووڵاتیان و ئاستی خزمه‌تگوزاری له‌ چوارچێوه‌ی به‌رنامه‌ی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستانه، "هه‌وڵ ده‌ده‌ین له‌ هه‌موو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تییه‌كانی سه‌ر به‌ ره‌گه‌زنامه‌ به‌ هه‌مان شێواز و كواڵیتی خزمه‌تگوزارییه‌كان پێشكه‌ش بكرێ". سه‌رنجی خسته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ش، كه‌ چاكسازی له‌ چوارچێوه‌ی وه‌زاره‌تی ناوخۆ، له‌ رووی كارگێڕی و دارایی و خزمه‌تگوزاری له‌ ئاستێكی باشدایه‌ و هیوادارین له‌ ئاست چاوه‌ڕوانی خه‌ڵكی كوردستان بین. وه‌زیری ناوخۆی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان، له‌ باره‌ی ڕێككه‌وتنی ئاساییكردنه‌وه‌ی ڕه‌وشی شنگال، وتی: تا ئێسته‌ ئه‌و هێزانه‌ی له‌ شنگالن، هه‌مان ئه‌و هێزانه‌ن پێشتریش له‌وێن و هیچ هه‌نگاوێك بۆ جێبه‌جێكردنی ڕیككه‌وتنه‌كه‌ نه‌كراوه‌، داوا له‌لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان و نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتووه‌كان ده‌كه‌ین، هه‌ماهه‌نگی له‌گه‌ڵ حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان بكه‌ن، بۆ جێبه‌جێكردنی ڕێككه‌وتننامه‌كه‌.  كاری تیرۆریستییه‌ و ئیدانه‌ی ده‌كه‌ی، لێكۆڵینه‌وه‌ بۆ زانینی لایه‌ن و سه‌رچاوه‌ی هێرشه‌كه‌ به‌رده‌وامه‌، ئه‌وه‌ی جێی مه‌ترسییه‌ فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان به‌كار هاتووه‌. ڕێبه‌ر ئه‌حمه‌د، ئاماژه‌ی به‌ ڕه‌وشی ناوچه‌ سنوورییه‌كان كرد و وتی: ئه‌و كێشانه‌ی په‌كه‌كه‌ دروستی ده‌كه‌ن، كێشه‌ی ده‌ره‌كین‌ و داوامان كردووه‌ كه‌ ئه‌م كێشانه‌ له‌ خاكی عێراق و هه‌رێمی كوردستان دوور بخه‌نه‌وه‌، له‌ دوا پێشهاتیشدا هاووڵاتییه‌ك به‌ هۆی ئه‌و ڕه‌وشه‌وه‌ بریندار بوو.

هاوڵاتی ئەمڕۆ نرخی نەوت بەشێوەیەكی بەرچاو لەبازاڕەكانی جیهاندا بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینیوەو یەك بەرمیل نەوتی برینت بۆ 67 دۆلارو 78 سەنت بەرزبووەتەوە. ئاژانسە جیهانیەكان، ئاشكرایانكردوە:" ئەمڕۆ سێ شەممە نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت  گەیشتووەتە 67 دۆلارو 74 سەنت واتە یەك دۆلارو 78 سەنت بەرزبووەتەوە". رونیشكراوەتەوە:" هەروەها نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی ئەمریكیش 64 دۆلارە".  

هاوڵاتی باڵیۆزی پێشووی ئێران لە عێراق  رایگەیاند " ئەو هێرشانە لە چوارچێوەی هەوڵە هاوشێوەکانە کە لە سەرانسەری خاكی عێراق دژی سەربازانی ئەمریکا ئەنجام دەدرێن. گەلی عێراق بەتایبەت گەنجان، بوونی ئەمریکییەکان لە وڵاتەکەیان قبووڵ ناکەن". حەسەن داناییفەڕ، باڵیۆزی پێشووی ئێران لە عێراق لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ میدیای وڵاتەکەی رایگەیاند "ئەو هێرشانە لە چوارچێوەی هەوڵە هاوشێوەکانە کە لە سەرانسەری خاكی عێراق دژی سەربازانی ئەمریکا ئەنجام دەدرێن. گەلی عێراق بەتایبەت گەنجان، بوونی ئەمریکییەکان لە وڵاتەکەیان قبووڵ ناکەن. بەپێی بڕیاری پەرلەمانی عێراق، سەربازانی ئەمریکی دەبێت خاکی عێراق جێبهێڵن. ئەمە لە کاتێکدایە ناوبەناو ئەمریکییەکان لەگەڵ بەرپرسان لە بەغدا گفتوگۆ دەکەن و هەندێک بەڵێن دەدەن بەڵام هیچیان جێبەجێ ناکەن".  باڵیۆزی پێشووی ئێران لە بەغدا دەشڵێت، "رەنگە هەندێک کەس، ئەمریکییەکان زۆر بەهێز دابنێن، لەکاتێکدا ئەمە راست نییە. ئەمریکییەکان زۆر لاوازن و ئامرازەکانیان ئەوەندە پێشکەوتوو نین کە وابیر بکرێتەوە هەرشتێک لە دنیا رووبدات لەژێر چاودێریی ئەواندایە".  هەفتەی رابردوو لە رێگەی درۆنی تی ئێن تیکراو هێرشکرایە سەر بنکەی هێزەکانی هاوپەیمانان لەناو فڕۆکەخانەی هەولێر، داناییفەڕ دەڵێت، "ئەم هێرشانە ئەوە پێشاندەدەن بە چەک و کەرەستەی سادە دەتوانرێت ئەمریکییەکان تووشی کێشە بکرێن. پێدەچێت ئەمریکا بە بەکارهێنانی میدیا و بانگەشە توانیبێتی رووخسارێکی درۆینەی بەهێز پێشان بدات". لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا باڵیۆزی پێشووی ئێران لە عێراق دەڵێت، "ئەمریکا لە قۆناخێکدا بەهێزبوو و ئێستاش لە لاوازبووندایە و بەمزووانەش دەبێت ناوچەکە جێبهێڵێت. ئەمریکییەکان گوتوویانە هێزەکانیان لە ئەفغانستان دەکشێننەوە و هیچ بژاردەیەکی دیکەیان جگە لە کشانەوەی هێزەکانیان لە عێراقیش نییە". باڵیۆزی پێشووی ئێران لە بەغدا لە وەڵامی ئەو پرسیارەی کە ئەگەر سەربازانی ئەمریکا بیانەوێت لە هەرێمی کوردستان جێگیربن و لەوێ بمێننەوە، ناسەقامگیری لەو هەرێمە زیاتر دەکات؟ دەڵێت، "هێرشی سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە چوارچێوەی ئەو هێرشانەدان کە لە ناوەراست و باشووری عێراق دژی ئەو بنکانە ئەنجامدەدرێن و بەو جۆرە نییە لە ناوچەیەک لەنێو عێراق هەمووان ئەمریکییەکانیان خۆشبوێت و لە ناوچەیەکی دیکە دژیان بن. بێگانە بێگانەیە و عێراقییەکان هێزەکانی ئەمریکا بە هێزێکی داگیرکەر سەیر دەکەن و خەڵکی لە ناوچە جیاوازەکانی عێراق رقیان لێیانە".   دانایی فەر لە بەشێکی دیکەی قسەکانی گوتوویەتی، ئەگەر ئەمریکییەکان بیانەوێت سەربازەکانیان زیاتر لە هەرێمی کوردستان و باکووری عێراق جێگیر بکەن، لەوێش وەک ناوچەکانی دیکەی عێراق رووبەڕوویان دەبنەوە، چونکە گەنجانی عێراق رێگەنادەن سەربازانی بێگانە لە وڵاتەکەیان بن، بۆیە هێرشی سەر بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا بەردەوام دەبن.

سازدانی: هاوڵاتی ئەندامێكی تیمی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە دەڵێت راستە دەستەكەیان هەڵوەشاندووەتەوە، بەڵام سێ كەس ماونەتەوە بۆ بەدواداچوونی ئەو (150) هەزار واژۆیەی كە گەیاندوویانەتە بەغدا بۆ بڕیاردان لەسەری. كاروان مەحمود حاجی ئەندامی دەستەی بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە لەم چاوپێكەوتنەیدا لەگەڵ هاوڵاتی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە پرۆژەكەیان بۆ بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بۆ خزمەتكردنی ناوچەكەیە. هاوڵاتی: بۆچی ئەنجومەنی بەهەرێمكردنی سلێمانی هەڵوەشایەوە؟ كاروان مەحمود: ئێمە سەرەتا ئەو دەستەیەمان دروستكرد وتوومانە بۆ مەبەستێكی دیاریكراوە، كۆمەڵێك خەڵكی بێلایەنین، بۆ بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانیە، لەگەڵ تەواوبوونی كارەكانیدا  دەستەكە هەڵدەوەشێتەوە، تەنیا دوو سێ كەس دەمێنێتەوە،  كە من و كاك عەبدولرەزاق و كاك بەیار عومەرە، كە چاودێریی ئیشوكارەكانی دەكەین، بەڵام وەك دەستە بەو فراوانیە ئەم ئیشە تەواو بوو هەڵیدەوەشێنینەوە لەگەڵ پارێزەرەكەمان قسەمان كردووە تاكارەكانی خۆی لەبەغدا ئەنجامبدات كە واژۆ كۆكراوەتەوەو تەسلیمی كۆمسیۆنی باڵا لەبەغدا كراوە. هاوڵاتی: پرسی بەهەرێمكردن تەنها لەڕێگای كۆكردنەوەی واژۆكردن ئەنجامتانداوە؟ كاروان مەحمود: بەدوو رێگا دەكرێت ئەم كارە، یەكێكیان  لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگاوەو رێگایەكیان لەلایەن ئیمزاكردنی خەڵكەوە، ئێمە لەسەدا دووی ئیمزامان دەوێت، كە دەنگدەرەكانی كوردستان (30) بۆ (35) هەزارە، ئێمە لەسەدا  (10)مان كۆكردۆتەوە، چوار ئەوەندەمان كۆكردۆتەوە، كە زانیاری تەواوی ئەو كەسەی تیدایە كەئیمزای كردووە كە ژمارەیان نزیكەی (150) هەزار كەسەو تەواوی زانیارییەكانی لەگەڵدایە. هاوڵاتی: كۆمسیۆن وەڵامی چی بووە؟ كاروان مەحمود: ئەوان هیچ كێشەیان نیەو بیروڕایان وایە كە ئەوان رەوانەی ئەنجومەنی وەزیرانی دەكەن و دەبێت ئەوان بڕیاری لەسەربدەن، واتە بچێتە لای كازمی و ئەوان بڕیاری لەسەر بدەن. هاوڵاتی: دەوترێت بۆیە دەستەكە هەڵوەشاوەتەوە چونكە رێككەوتن لەنێوان هەرێم و عێراق كرا لەسەر یاسای بودجە ئیشەكەی ئێوەش تەنیا بۆ فشاركردن بووە؟ كاروان مەحمود: ئەوە بنەمای نیە و دورە لەڕاستیەوەو  ئێمە سی چوار رۆژ پێش ئەوە رامانگەیاند كە لەفڵان رۆژدا نەتیجەكە رادەگەیەنین، ئەسڵەن بودجە هەر لەكێشەدا بوو،  پێشبینیش نەدەكرا كە پەسەند بكرێت، بە رێكەوتێكی سەیر كەوتە ئەو رۆژەوە، هیچ لایەنێك پشتگیری ناكات، گەورەترین بەڵگەش بۆ ئەوە ئێمە مۆڵەتی دەستەكەیان نەداینێ، مۆڵەتی  ئیشوكاریشیان نەداینێ‌ و زیاتر لەحەوت جار تیمەكانمان گیراون، ئەگەر لایەنێك پشتگیری ئێمەی بكردایەو بەحوڕییەت كارمان بكردایە سەرەو (200) هەزار ئیمزامان كۆدەكردەوە، لەهەموو ناوچەكاندا تیمەكانمان گیراون. هاوڵاتی: بەرپرسانی پارتی زۆر باسیان لەوە كردووە كە ئەم گروپە بۆ لایەنێكی سیاسی كاردەكەن؟ كاروان مەحمود: ئەوان بە چ دیكۆمێنتێك بیسەلمێنن سەر بەئەوەن ئەوە بێمنەت بن، ئێمە بێمنەتیان دەكەین، بەڵام ئەم شتە سیاسییە لەناو ئێمەدا باوە، گرفتێك هەیە كە ئیشەكەی ئێمە لەگەڵ لامەركەزی تێكەڵ بووە،  كە یەكێتی  جار جار لامەركەزی گەرم دەكاتەوەو سارد دەبێتەوە، كەگەرمی دەكاتەوە بۆ پارتییە بۆ بەدەستهێنانی كۆمەڵێك پۆست، بۆیە لامەركەزیەت بۆتە كارتێكی سووتاو، بۆیە بەپێچەوانەوە  یەكێتی حەزی لە لامەركەزیەتە و ئێمە پێمانوایە سووتاوەو هیچ كەس لەسەرانی هیچ حزبێك پشتگیری نەكردووین، بەڵام وەك كەسایەتی ناو حزبەكان و ئەندامی بچووكی ناو حزبەكان زۆرینەی پێی خۆشە و بەشێكیان  ئیمزای كردووە. هاوڵاتی: ئایا ئەندام و كادری پارتی هەبووە واژۆی بۆ كردبێتن بۆ بەهەرێمكردنی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە؟ كاروان مەحمود: خەڵكی ناو پارتی هەبووە ئیمزای كردووەو  خەڵكی باشیش هەیەو دەڵێت من خێرو خۆشی سلێمانم دەوێت و پشتگیری دەكەم، بەداخەوە یەكێتی و پارتی بەردەوام ئەوە دەكەن،  بەردەوام بۆ مردنی ئەم جووڵە زیندووانەیە كە لەسلێمانیدا هەیە، بۆ ئەوەی بیمرێنن ئەیدەنە پاڵ حزبێك، بۆیە ئێمە لەپاڵ حزبێكدا بووینایە سەروو (300) هەزار ئیمزامان كۆدەكردەوە. هاوڵاتی: ئەگەر لامەركەزی بەكرداری جیبەجێ بكرێت پێتوایە  داهات و سەرچاوە داراییەكان لەهەرێمی سلیمانیدا بەفعلی بەرجەستە دەبێت؟ كاروان محمود: ئەگەر لامەركەزی ئیداری و دارایی بێت، كە من پێم خراپ نیە، وەك دەستە پێمانوایە پرۆژەی بەدیل بۆ ئەم ناوچەیە پرۆژەی بەهەرێمبوونە، چونكە بمانەوێت و نەمانەوێت لامەركەزییەكە لەلایەن پەرلەمانەوە دەكرێت و پەرلەمانیش زۆرترینی پارتی و حزبە دەسەڵاتدارەكانن، بۆیە ئەمە دووبارە دەكەوێتەوە ململانێ‌، بەڵام بەهەرێمبوون دووبارە بڕیارێكە، بەدەنگی خەڵك دەكرێت، بۆیە هیچ هیزێك نیە بتوانێت بەرامبەری بوەستێتەوە، دەبێت بەهەرێمێكی سەربەخۆ، دەتوانین دەستور بنووسینەوە، دەستور زامنی هەموو ئەم شتانەیە، كوردستان (30) ساڵە حوكم دەكات نەتوانراوە كە دەستورێك بنووسرێتەوە كەئێمە كار بۆ ئەوە دەكەین. هاوڵاتی: كەواتە كارەكانی ئێوە تەنها لایەنی یاسای ماوە تاحكومەتەكەی كازمی وەڵامتان بدەنەوە؟ كاروان مەحمود: ئێمە تیمی پارێزەرانمان بۆ دیاریكردووە، بۆیە كارەكە بووەتە كارێكی یاسایی و لەڕێگەی ئەنجومەنی وەزیرانەوەیە، بۆیە ئەو تیمە خەریكی ئیجرائاتەكانن تاوەڵام وەربگرینەوە، ئەگەر وەڵامەكان نەرێنی بێت ئەوا سكاڵا لەدادگای فیدراڵی تۆمار دەكەین، چونكە ئەو كارەی كردوومانە بۆ خزمەتی پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەیە تادۆخی دارایی و سیاسی و كارگێڕی باش بكرێت، داهاتەكان بۆ خزمەت و ئاوەدانی و بووژاندنەوەی ناوچەكە خەرجبكرێت.  

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، داوای زیاترکردنی رۆڵی نێودەوڵەتی دەکات لە جێبەجێکردنی ماددەی 140 و هەروەها چارەسەرکردنی کێشەکان لەنێوان هەولێر و بەغدا. نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی هەرێمی کوردستان، لە نامەیەکی فەرمی بۆ سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان و 15 وڵاتی ئەندام لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی،  ژمارەیەک داواکاری بە فەرمی ئاراستەی چەقی بڕیاری نێودەوڵەتی دەکات. کورتەی داواکارییەکانی نێچیرڤان بارزانی لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەندامانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی:   - نێردەی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان دەسەڵاتی زیاتری پێبدرێت و رۆڵی زیاتری هەبێت لە نێوەندگیری نێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بەتایبەتی کێشەی دابەشکردنی سامانە سرووشتییەکان و هەروەها جێبەجێکردنی ماددەی 140. - سەرۆکی هەرێمی کوردستان پشتگیری لە داواکارییەکەی حکومەتی عێراق دەکات بۆ ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ زیاترکردنی رۆڵی نەتەوە یەکگرتووەکان لە بەڕێوەبردنی هەڵبژاردنەکان لە عێراق و دڵنیابوون لەوەی کە هەڵبژاردنەکانی مانگی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ لە عێراق بە باشی بەڕێوەبچێت دوور لە پێشێلکاری. - لە نامەکەی سەرۆکی هەرێمی کوردستاندا داوای ئەوە دەکات کە لە دەقی پرۆژەبڕیاری نوێی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دەربارەی عێراق پشتگیریی فەرمی ئەنجوومەنەکە هەبێت بۆ ئەو رێککەوتنەی کە لەم دواییە لەنێوان حکومەتی عێراق و حکومەتی هەرێمی کوردستان روویدا دەربارەی بودجە و دابەشکردنی سامانە سرووشتییەکان. - نێچیرڤان بارزانی داوای هاوکاریی مرۆیی و پشتگیریی زیاتر دەکات بۆ ئاوارەکانی هەرێمی کوردستان و باشترکردنی ژیانیان لەنێو کامپەکان.

هاوڵاتی وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان ئاماری رۆژانەی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنای بڵاوکردەوە و رایگەیاند، 1277 تووشبووی نوێی ڤایرۆسەکە دەستنیشانکراون و لەو ماوەدا 14 تووشبووی کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە، هاوکات 716 تووشبووی پێشووش چاکبوونەتەوە. بەپێی ئامارەکەی وەزارەتی تەندروستی، لە 24 کاژێری رابردوودا نۆ هەزار و 229 پشکنینکراون، ئەنجامی پشکنینی 1277 کەس پۆزەتیڤ بوون، زۆرترین تووشبوو لە پارێزگای سلێمانی بووە. تووشبووەکان بەمشێوەیە بەسەر پارێزگاکان دابەشبوون هەولێر: 256 تووشبوو سلێمانی: 325 تووشبوو دهۆك: 231 تووشبوو هەڵەبجە: 13 تووشبوو گەرمیان: 59 تووشبوو ئیدارەی راپەڕین: 17 هاوکات 716 تووشبووی پێشوو چاکبوونەتەوە: هەولێر: 88 چاکبوونەوە سلێمانی: 213 چاکبوونەوە دهۆك: 354 چاکبوونەوە هەڵەبجە: 4 چاکبوونەوە گەرمیان: 47 چاکبوونەوە راپەڕین: 10 چاکبوونەوە   لەو ماوەدا 14 تووشبووی کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە:   هەولێر: دوو گیانلەدەستدان سلێمانی: سێ گیانلەدەستدان دهۆک: نۆ گیانلەدەستدان ئاماری گشتی: پشکنینەکان: 1553674 پشکنین تووشبووان: 140573 تووشبوو چاکبووان: 118168 کەس ئەوانەی لەژێر چارەسەردان: 18515 کەس گیانلەدەستدان: 3890 کەس وەزارەتی تەندروستی داوا لە هاونیشتمانیان دەکات پابەندبن بە رێنوێنییەکانی تەندروستی و لە شوێنی قەرەباڵخ دووربکەونەوە و ماسک و دەستکێش بپۆشن، لەکاتی پێویستیشدا پەیوەندی بکەن بە هێڵی گەرمی ژمارە 122.

هاوڵاتی ئیسرائیل لەماوەی ساڵێكدا سێ گورزی ئەتۆمیی گەورەو كاریگەر لەئێران دەوەشێنێت، گرنگترینیان كوشتنی موحسین فەخری زادە بوو كە بەباوكی ئەتۆمیی ئێران ناودەهێنراو دوایین گورزیش تەقینەوەی بەشێك لەوێزگەی ئەتۆمیی نەتەنز بوو، كەئەمەش بەرپرسانی تارانی تووڕە كردووەو هەڕەشەی تۆڵە كردنەوە دەكەنەوە. هەرچەندە ئەمەریكا وەك زلهێزێك بەدوژمنی یەكەمی ئێران لەقەڵەمدەدرێت، بەڵام ئەو گورزانەی ئیسرائیل رەنگە كاریگەریی لەسزاكانی واشنتۆن بۆ سەر كۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر بێت و تاران زیاتر تووڕە بكات، بۆیە بەپێی هەڕەشەكانی بەرپرسانی ئێران چیتر ئەو وڵاتە لەئاستی هەوڵەكانی ئیسرائیل بۆ پەكخستنی بەرنامەی ئەتۆمیی وڵاتەكەیان بێدەنگ نابن و كاردانەوەی توندیان دەبێت و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكەنە گۆڕەپانێكی ئاگر بۆ ململانێی ئەو دوو وڵاتە. لەجیاتی تەلئەبیب هەولێر دەكرێتە ئامانج نوێترین هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر وێزگەی ئەتۆمیی نەتەنز لەپارێزگای ئەسفەهانی ئێران لە رێككەوتی شەممە (10/4/2021) روویدا رێك لەو كاتەدا كەبەرپرسانی ئێران سەرقاڵی راگەیاندنی (113) دەستكەوتی نوێی ئەتۆمیی بوون و لەو رووداوەشدا وتەبێژی ئاژانسی وزەی ئەتۆمیی ئێران بەهۆی كەوتنەخوارەوە لەبەرزاییەكی وێزگەكە بریندرا بوو، موحسین رەزایی سەرۆكی ئەنجومەنی دەستنیشانكردنی بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی رایگەیاند؛ چیتر نابێت قبوڵی ئەم جۆرە رووداوانە بكرێت و دەزگا ئەمنی و ئاسایشییەكانی كۆماری ئیسلامیی پێویستی بەپاكسازییەو (30) ساڵە ئەو كارە نەكراوە، لەكاتێكدا دەبێت هەموو (10) ساڵ بۆ (20) ساڵ ئەو دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییانە پاكسازیی تێدا بكرێت. لێدوانی رەزایی ئاماژەیە كەئیسرائیل توانیویەتی تەشەنە بكاتە ناو گرنگترین و سەرەكیترین دەزگا ئەمنیی و هەواڵگرییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، بۆیە دوور نییە كە كۆماری ئیسلامی ئێران بەو بیانوەوە لەئاستی ناوخۆدا ریفۆرمخوازان بێدەنگ بكات و لەئاستی ناوچەییشدا هێرش بكاتەسەر كۆمەڵێك بنكەو بارەگا لەناوچەكەدا بەناوی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل، كە نوێترین نموونە لەهێرشەكانی رۆژی سێشەممەو چوارشەممە بۆ سەر هەولێر ئەو هەنگاوە بەدیكرا، چونكە دەستبەجێ تەلەفیزیۆنی (ئەلعالەم) كە بەزمانی عەرەبی لەتارانەوە پەخش دەكرێت، هێرشەكەی  شەوی چوارشەممە هەفتەی رابردووی بۆ سەر هەولێری بەهێرشكردنەسەر بنكەی هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) ناوبرد، كەئەمەش كاردانەوەی حكومەتی هەرێمی لێكەوتەوەو ئەو هەواڵە رەتكرایەوە. لەبەرامبەردا رۆژی پێنجشەممە  ئەلعالەم هەواڵێكی دیكەی لەزاری گروپی (سەرایا ئەولیا ئەلدەم ) سەر بەحەشدی شەعبی هەواڵی هێرشكردنە سەر بنكەیەكی هەواڵگریی ئیسرائیل لەهەولێر پشتڕاست دەكاتەوەو رایگەیاندووە لەو رووداوەدا (10) كەسی بە رەچەڵەك ئیسرائیلی كوژراون كە ناوی سێ كەسیان بڵاوكراوەتەوەو بەپێی ناسنامەكانیان هەرسێ كەسەكە ئەفسەری هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) بوون. بەوتەی بەرپرسانی ئێران هەوڵ و هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ ئەوەیە كەخولی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەكان لەڤیەننا-ی پایتەختی وڵاتی نەمسا شكست بهێنێت، چونكە ئەگەری زۆری هەیە دوای ئەو كۆبوونەوانە واشنتۆن و تاران گفتوگۆی راستەوخۆ بۆ گەڕانەوە بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) دەستپێبكەن، كەئەمەش دەبێتە مایەی پەراوێزخستنی ئیسرائیل لەناوچەكەدا. ئێران و ئیسرائیل لەدۆستایەتیی هەواڵگرییەوە بۆ دوژمنایەتیی ئەتۆمیی ئەگەرچی پەیوەندییەكانی ئێسرائیل  و ئێران پەیوەندییەكی كورتخایەن بووە، بەڵام لە ساڵانی (1973) ئاستی بازرگانیی نێوان ئەو دوو ولاتە لە یەك ملیار دۆلار نزیك بووەتەوەو (7%)ی سەرجەم كاڵای هەناردەی ئیسرائیل رەوانەی ئێران دەكراو هەر لەو ساڵانەشدا ئەندازیارانی ئیسرائیل گەورەترین پڕۆژەی ئەو سەردەمەی هێزی دەریاوانیی ئێرانیان لەبەندەرەكانی بەندەر عەباس و بوشەهر جێبەجێ كرد. سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كەپەیوەندیی دەزگای هەواڵگریی مۆسادو دەزگای هەواڵگریی سەر بەسیستمی پاشایەتیی ئێران (ساواك) بۆ (1956) دەگەڕێتەوەو ئەم قۆناغە بەلوتكەی هاوكاریی ئەو دوو دەزگا هەواڵگرییە ئەژماردەكرێت، چونكە ئەو كارانەی بەدەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا (سی ئای ئەی) لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەكراوە، بە مۆسادو ساواك سپێردراوەو واشنتۆن زۆر سوودی لەهاوكارییەكانی ئەو دوو دەزگا هەواڵگرییە بینیوە كەئەركیی سەرەكییان چاودێریی جموجۆڵەكان لە (عێراق، ئەفغانستان، لوبنان، فەلەستین) بووە. ئیسرائیل لەسەردەمی محەمەدڕەزا پەهلەوی دوایین پاشای ئێران شەش پڕۆژەی هاوبەشیی سەربازیی و  ئەتۆمیی لەژێر ناوی (Operation Tzor) لەگەڵ ئێران دەستپێدەكات، كە یەكێك لەو پڕۆژانە دروستكردنی موشەكیی ئەتۆمیی (Jericho) بووە، بەڵام دواتر بەرپرسانی تەلئەبیب رایانگەیاند لەو پڕۆژانەدا تەنها پارەو سەرمایەی ئێران بۆ گەشەی بواری سەربازیی بەكارهێنراوەو ئیسرائیل هیچ جۆرە چەكێكی بۆ ئێران دروست نەكردووە. ئیسرائیل پێی وایە ئەگەر كۆماری ئیسلامی ئێران ببێتە خاوەنی چەكی ئەتۆمیی، دەبێتە گەورەترین هەڕەشەو مەترسیی بۆ سەر وڵاتەكەی و لەو چوارچێوەیەشدا هەوڵی هێرشی پێشوەخت دەدات بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاندووە لەبەرامبەر هەر جۆرە لەو هێرشانەی كەئیسرائیل بانگەشەی بۆ دەكات وەڵامی توندمان دەبێت. ئیسرائیل گەورەترین نەیاری ئێرانە لەنەتەوەیەكگرتوەكان و زۆر زیاتر لەئەمەریكا دژی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران هەڵوێستی دەربڕیوەو رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) بەسەرپەرشتیی نەتەوەیەكگرتووەكانی بەگەورەترین مەترسیی بۆ جیهان و ناوچەكە لەقەڵەمداوە. پێشتر ئیسرائیل لەساڵی (2010) لەڕێگەی ڤایرۆسی ستوكس نێت (Stuxnet) وێزگەی ئەتۆمیی نەتەنزی كردە ئامانج، بەڵام دواتر میدیاكانی ئەمەریكا بڵاویانكردەوە كەئەو ڤایرۆسە بەفەرمانی راستەوخۆی باراك ئۆباما سەرۆكی پێشوتری ئەمەریكا دروستكراوە، لەساڵی (2013) ئێدوارد سنۆدن كە پێشتر راوێژكاری دەزگای ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا (NSA)بوو، ئاشكرای كرد كەئەو ڤایرۆسە بەهاوكاریی ئیسرائیل بەمەبەستی زیانگەیاندن بەكۆمپیوتەرەكانی وێزگە ئەتۆمییەكانی ئێران دروست كراو توانیویەتی زیان بە (58%)ی سەرجەم كۆمپیوتەرەكانی وێزگە ئەتۆمییەكانی ئێران بگەیەنێت. ئێران لەبەرامبەر ئەو ڤایرۆسەدا ڤایرۆسی شەمعون (Shamoon)ی دروستكرد، كە بەپێی زانیارییەكانی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا ئەو ڤایرۆسە لەجیاتی ئەوەی زیان بەئیسرائیل بگەیەنێت بووەتە هۆی زیانگەیاندن بەهەزاران كۆمپیوتەری كۆمپانیای نیشتیمانیی سعودیە (ئارامكۆ)و كۆمپانیای (راسگاز) لەقەتەر. ئێران لەسەردەمی رەزا پەهلەوی لەساڵی (1947) دوای توركیا دووەم وڵاتی موسوڵمان دەبێت كە وڵاتی ئیسرائیل بە رەسمیی دەناسێت، بەڵام دوای هاتنەسەركاری سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) سەرجەم پەیوەندییە بازرگانی و سیاسییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل كۆتایی پێدەهێنرێت. بەپێی ئامارەكان (135) هەزار جولەكەی بەناسنامە ئێرانی لەوڵاتی ئیسرائیل دەژین و كۆچی جولەكەكانی ئێران بۆ ئیسرائیل تائێستاش بەردەوامە، رادیۆی دەنگی ئیسرائیل بڵاویكردووەتەوە كە تائێستا (250) هەزار ئێرانی لەئیسرائیل دەژین. جولەكەكانی ئێران لەئیسرائیل توانیویانە ببنە خاوەن پێگەی سیاسی لەو وڵاتە، موتشە كاتساڤ هەشتەمین سەرۆك كۆماری ئیسرائیل لەو ئێرانییە ناسراوانەیە كە لەپارێزگای یەزد لەئێران لەدایكبووەو ساڵی (1951) لەدۆخێكی هەژارییدا رووی لەئیسرائیل كردووە و ساڵی (2000) دەبێتە هەشتەمین سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتەو تا زیاتر لەحەوت ساڵ لەو پۆستەدا دەمێنێتەوە، بەڵام دواتر بەتۆمەتی دەستدرێژی لەساڵی (1990) كە ئەوكات وەزیری گەشتوگوزار بووە حەوت ساڵ سزای زیندانی بەسەردا دەسەپێت. كورد لەبەرداشی مۆسادو ساواك بەپێی هەندێك سەرچاوەی مێژوویی و بەڵگەنامەكانی وەزارەتی دەرەوەی ئێران؛  دەزگای هەواڵگریی سەردەمی پاشایەتی لەئێران (ساواك) لەگەڵ دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) لەژێر چاودێریی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكا (سی ئای ئەی) هاوكاریی گروپە چەكدارە كوردییەكانیان لەعێراق كردووە، واتە لەساڵی (1965) تاساڵی (1975) مۆسادو ساواك پێكەوە یارمەتیی ئەو گروپانەیان دژی دەسەڵاتی ناوەندیی عێراق داوە، بەڵام لەگەڵ ئیمزاكردنی (رێككەوتنی جەزائیر) لەنێوان بەغداو تاران، ساواك هاوكارییەكانی بۆ ئەو گروپانە راگرتووە. بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەردەوامی گومانیان هەیە كەئێستاش هاوكاریی مۆساد بۆ لایەنێكی كورد لەهەرێمی كوردستان بەردەوام بێت و ئیسرائیل لەڕێگەی كوردەوە زیان بەبەژەوەندییەكانی ئێران بگەیەنێت، ئەمەش وایكردووە تاران زۆر بەهەستیارییەوە چاودێریی پەیوەندییەكانی هەرێم و ناوچەكە بكات. دوور نییە كۆماری ئیسلامی لەو سۆنگەیەوە لەڕێگەی گروپە چەكدارەكانی شیعە هەوڵی بەئامانجگرتنی كۆمەڵێك بنكەو بارەگا بدات بەبیانوی پەیوەندییان بەئیسرائیلەوە. ئیسرائیل هێرش دەكات و ئێران هەڕەشە لەساڵی (1979) تائێستا جەنگێكی رانەگەیەنراوو راسپێردراو لەنێوان ئیسرائیل و ئێران بەڕێوەدەچێت كە نموونەی بەرچاویان بریتین لەكوشتنی پێنج زانای ئەتۆمیی ئێران ، موحسین فەخری زاد كە بەباوكی ئەتۆمیی ئێران دەناسرا، نوێترین نموونەی كوشتنی زانایەكی ئەتۆمیی بەدەستی ئیسرائیل بووە لەماوەی (10) ساڵی رابردوودا. هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدانی جەنگی ناوخۆیی سوریا لەساڵی (2011) تائێستا دەیان بنكەو بارەگای سەربازیی سەر بەسوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران و گروپە چەكدارەكانی نزیك لەو هێزە لەڕێگەی فڕۆكەی جەنگیی و فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئیسرائیلەوە كراونەتە ئامانج و بەهۆیەوە دەیان ئەفسەرو راوێژكاری سەربازیی ئێران كوژراون. لەنوێترین لێدواندا گەبی ئەشكەنازی، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاندووە تەلئەبیب ئامادەیە هەموو هەوڵ و كارێكی خۆی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی ئێران نەتوانێت چەكی ئەتۆمیی بەدەستبهێنێت. كۆماری ئیسلامی ئێران كەئیسرائیل بەوڵات یان رژێمی (زایۆنی) ناودەبات، دەیان جار هەڕەشەی سڕینەوەی ئەو وڵاتەی لەسەر نەخشە كردووە و بەرپرسانی تاران وتوویانە هەر هەڵەیەكی ئیسرائیل دەبێتەهۆی وەڵامی توندی ئێران و بەمووشەك تەلئەبیب و حەیفا لەئیسرائیل دەكەنە ئامانج، بەڵام تائێستا بەو هەڕەشانەی ئێران و بەرپرسەكانی، زیانێكی ئەوتۆ لەئیسرائیل و بەرژەوەندییەكانی لەناوچەكەدا نەدراوەو تاران تەنها بەپشتیوانیی لەگروپی (حزبوڵڵای لوبنان) و حەماس و فەتح لەفەلەستین شەڕێكی راسپێردراوی بەو گرووپانە لەدژی ئیسرائیل كردووە كەزیانەكانی ئەوانیش بەراورد ناكرێت بەو زیانانەی ئیسرائیل بەئێران و گروپە چەكدارەكانی نزیك لەو وڵاتەی گەیاندووە. نوێترین هەوڵی ئیسرائیل بۆ ریگریی لەبەرنامەی ئەتۆمیی ئێران لەكارخستنی وێزگەی ئەتۆمیی نەتەنز بوو، كە بەشی دابەشكردنی كارەبای ئەو وێزگەیە تەقییەوەو زیانی ماددی زۆری لێكەوتەوە، بەرپرسانی ئێران لەنەتەوەیەكگرتووەكان سكاڵایان تۆمار كردو ئەو كارەیان بەئەنجامی كارە تێكدەرانەكانی ئیسرائیل لەقەڵەمداو جەختیان كردەوە كەئەگەری هەبووە ئەو تەقینەوەیە ببێتە هۆی بڵاوبوونەوەی تیشكی ئەتۆمیی و دروستبوونی كارەساتی مرۆیی. ئیسرائیل گفتوگۆ ئەتۆمییەكانی كردووەتە ئامانج محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران لەلێدوانێكدا سەبارەت بەتەقینەوەی بەشێك لەوێزگەی ئەتۆمیی نەتەنز رایگەیاند: مەبەستی ئەو كارە تێكدەرانەیە كەئاشكرایە دەستی ئیسرائیلی لەپشتە، تێكدانی ئەو دانوستان و گفتوگۆ ئەتۆمییانەیە كە لەڤیەننا لەنێوان ئێران و كۆمیسیۆنی هاوبەشی ئەتۆمیی و وڵاتانی بەشداربوو لە رێككەوتنی ئەتۆمیی بەڕێوەدەچێت. لەلایەكی دیكەوەو بەپێی زانیارییەكانی ئاژانسەكانی هەواڵی ئێران، رۆژی هەینی رابردوو ئەمەریكا پەیامێكی توندی ئاڕاستەی بەرپرسانی ئیسرائیل كردووە كە لێدوانی توندو هەڕەشەئامێزی دژی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران رابگرن، چونكە دەبێتە هۆی لەباربردنی هەوڵەكانی ئەمەریكا بۆ گەڕاندنەوەی ئێران بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی. پێدەچێت ئەمەریكا نەیەوێت لێدوانەكانی ئیسرائیل ببێتە هۆكارێك بۆ ورووژاندنی كۆماری ئیسلامی ئێران و گروپە چەكدارەكانی نزیك لەو وڵاتە، بەتایبەت كە دەركەوتووە هێرشەكانی ئەمدواییەی سەر فڕۆكەخانەی سەربازیی ئەمەریكا لەهەوڵێر لەلایەن گروپێكی چەكداریی تازە دامەزراوی شیعە ئەنجامدراوەو ئەمەش دۆخی هەرێم و عێراق و ناوچەكە ئاڵۆزو ناسەقامگیر دەكات

شاناز حەسەن وتەبێژی دەستەی ژینگەی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات چەندینجار نووسراویان ئاراستەی حكومەت كردووە، بەڵام داهاتی ژینگە لەسەدا (20) بۆ وەزارەتی ناوخۆیەو ئەوی دیكەی بۆ حكومەتی هەرێمە نەك بۆ دەستەكەیان. ئەحمەد محەممەد، وتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێم، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەئێستادا هەرسێ رەگەزەكەی ژینگە بە ئاوو هەواو خاكەوە مەترسی پیسبوونی لەسەرە، بەڵام بەپلەی یەكەم هەوایە كەمەترسییەكە لەسەری گەورەترەو زۆربەی بوارەكانی ژیان وادەكات كوالێتی هەوای هەرێم پیس ببێت كە ئەمەش خراپترین جۆری پیس بوونە، پیسبوونی هەوا ئەستەمە و مەترسی دیكەی بەدواوەیە». وتەبێژی دەستەی ژینگە ئەوەشی روونكردەوە وتیشی:»ئەو بڕە پارەیەی  بەناوی ژینەگەوە لەهاووڵاتیان وەردەگیرێت لەكاتی نوێكردنەوەوی ساڵانەی ئوتۆمبێلدا لەسەدا (20) بۆ وەزارەتی ناوخۆ خەرج دەكرێت و لەسەدا (80)ی دەچێتەوە خەزێنەی دەوڵەت، بەداخەوە هیچ بڕە پارەیەك كەپەیوەندی بەناوی ژینگەوە وەردەگیرێت نایەتەوە لای ئێمە، بۆیە داوامان كردووە ئەو پارانە لەخزمەتی ژینگە خۆیدا خەرج بكرێتەوە». هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كەچەندین جار نووسراویان كردووە بۆ حكومەتی هەرێم بۆ ئەوەی ئەو پارەیە بڕێكی بگەڕێتەوە بۆ ژینگە، وتیشی:»ناكرێت بەناوی ژینگە پارە وەربگیرێت و لەخۆشیدا خەرج نەكرێت، لەكاتێكدا هەزارەها گرفتمان هەیە بەهۆی نەبوونی بودجەوە ناتوانین ئامێرێكی پێوانەی هەوا یان چالاكییەكان پەرەپێبدەین كە نەبوونی بودجەو پارەی پێویست لەسەدا سەد رێگری پاراستنی ژینگە بووە». هاوكات وتەبێژەكەی دەستەی ژینگە ئەوەشی روونكردەوە كەسندوقێكیان هەیە ئەو پارانەی خۆیان لەسەرپێچیكردنی شوێنە گەشتیارەكان و مۆلیدەو ئەوانەی دێنەوە دەستیان وەریدەگرن و دەیكەنە ئەو سندوقەوە و لەخزمەتگوزاری ژینگەییدا خەرجی دەكەنەوە. هەرێمی كوردستان لەسەدا (12.4) سەوزاییەو بەپێی ستانداردی جیهانی پێویستە لەسەدا 15% بۆ لەسەدا 30% بێت، بەرپرسەكەی دەستەی ژینگە وتی:»بەداخەوە تائێستا رێژەی سەوزایی نەگەیشتۆتە ئاستی كەمترین ستانداری جیهانی كەدانراوە». ئەندامێكی لیژنەی ناوخۆی پەرلەمان دەڵێت پێویستە پارەی ژینگە بۆ خزمەتی ژینگە خەرج بكرێت نەك بۆ شتی دیكە. عەبدولناسر ئەحمەد، ئەندامی لیژنەوی ناوخۆو  ئاسایش لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »ئەم پارەیە هەر لەبنەڕەتدا كەوەردەگیرێت بۆ بابەتی ژینگەو رێگاوبانە، بۆیە پێویستە هەر لەو بوارەشدا سودی لێوەربگریت، بەڵام بەداخەوە بەهۆی قەیرانەكانەوە، هەموو ئەو پارانە و پارەكانی تریش لەوەزارەتی ناوخۆوە راستەوخۆ دەچنەوە خەزێنەی دەوڵەتەوە». ئەندامەكەی لیژنەی ناوخۆ ، ئەوەشی روونكردەوە لەئێستادا بەهۆی قەیرانی دارایی و هاتنی پێشهاتە كتوپڕەكانەوە هەموو ئەو پارانە لەخزمەتی موچەدا خەرجدەكرێت، بۆیە حكومەتی عێراقی موچەو بودجەی پێویست بنێرێت، ئەوا دەتوانرێت هەریەك لەو باجانەی لەهاووڵاتیان وەردەگیرێت لەبوارەكەی خۆیدا خەرج بكرێتەوە. ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی دووپاتكردەوە وەك كاری خۆیان بەدواداچوونی بۆ دەكەن و هاوڕاین لەگەڵ دەستەی ژینگەو پێویستە لەپێناو ژینگەی هەرێمی كوردستان خەرج بكرێت.