شوێنەوارناسەکان دەموچاوی (خوێنمژ)ێکی تەمەن ٤٠٠ ساڵان دروستدەکەنەوە کە داسێکی ئاسنی لە ملدایە

  نەجات نوری (سعود ئەلسنعوسی) لەم دەقەدا (قەدی بامبۆ) كە (رەنجدەر جەبار) بە كوردیەكی باش‌و بە وەرگێڕانێكی ورد كردویەتی بە كوردی‌و ناوەندی رەهەند بڵاوی كردۆتەوە لە ساڵی 2019دا... بە شوێن كێ دا دەگەڕێت؟ (سعود ئەلسنعوسی) دەیەوێت لە كێ ئەو پرسیارە بكات كە مرۆڤ دەبێت كێ بێت؟ ئەو كاتانەی كە نوسەرێك دەقێك دەنوسێت لە قوڵایی دەقەكەیدا ئەو كەلێنانە بەو پرسیارانە پڕدەكاتەوە كە دەبێت خوێنەران بتوانن ورد وەڵامی بدەنەوە ئەگەر نا ئەوا هیچ لە دەقەكان تێناگەن، ئەمە دەكاتە نیشانە بۆ ئەو نوسەرانەی كە دەزانن دەقی ئەدەبی دەقێكی سەرپێی‌و بچوك نیە، ئەوانەی لە قوڵایی دەقی ئەدەبی تێدەگەن دەزانن كە دەقە گەورەكان دەبنە هەڵگری پانتایەكی پڕ لە ماناو وێنە بۆ مرۆڤ، مرۆڤ لە هەموو دەقە گرنگەكاندا ئەو خاڵە دیارەیە كە نوسەرەكانیان پێوەی سەرقاڵ دەبن. قەدی بامبۆ راستە دەبێتە دەقێكی ئەدەبی پڕ لە ماناو وێنەی گرنگ بۆ مرۆڤە جوداكان‌و خوێندنەوەی بەهایی ئەو مرۆڤانە لە ناو رۆژگارە ترسناك‌و نائومێدكەرەكاندا، بەڵام بە دیوەكەوی ترشیدا دەبێتە هەڵگری جۆرێك لە تێڕامانی فەلسەفی‌و رۆشنگەری بۆ تەمەنی مرۆڤ لەو جیهانەی تێیدا دەژی‌و بەشوێن خۆیدا دەگەڕێت، ئەو جیهانەی كە زۆركات بۆ مرۆڤ دەبێتە دۆزەخی هەمیشەی‌و تێیدا لەگەڵ مەینەتیەكانی خۆیدا بەردەوامی دەدات بە ژیان، ژیانێك كە دەبێتە وێرانەی رۆح‌و ئاواتەكانی، ئەو مرۆڤانەی كە لەناو نیشتمان‌و خاك‌و خێزانی خۆیاندا دەبنە هۆكاری گەلێك لە گێڕانەوەی كوشندە بۆ تێڕامان لە مرۆڤ‌و ویست‌و ئیرادەیان... ئەم دەقە لەگەڵ ئەوەی كە دەقێكی ئەدەبیە بەڵام لەمە دەردەچێت‌و لەژێر وردكردنەوەی دەیان بیرو وێنە‌و پرسیاری قوڵدا دەبێتە كتێبێكی رۆشنگەری گرنگ بۆ وەڵام دانەوەی هەموو ئەو پرسیارە ونبوانەی كە لەدەوری رۆحی مرۆڤ لە جیهاندا دێن‌و دەچن، كاركردنە لەسەر گێڕانەوەیەكی وردی ناو كایە رۆشنگەریەكان بۆ نا ئومێدی‌و بیری مرۆڤ لە تەمەن جیا جیاكاندا‌و بیری ئەو خێزانە ستەمكارانەی كە سەرمایە كردونی بە رۆحێكی شوم‌و تێكشكێنەر لە زۆر لای ئێمەدا‌و جگە لە رۆحی شومی خۆیان ئیتر لایان گرنگ نیە كێ هەیەو كێ نیە. لەگەڵ هەر بەشێكی ئەم رۆمانەدا كە پڕە گێڕانەوەی ورد‌و فەنتازییانە بۆ ژیانی مرۆڤ ‌و ئایندەی بە جۆرێكی تر ئەو تێڕامانەیش لەخۆ دەگرێت كە لەگەڵ هەر رۆژگارێكدا با رۆژگاری رۆشنگەری‌و پێشكەوتن‌و روناكیش بێت بەڵام تاكەكانی كۆمەڵگا لە زۆرلای دونیادا دەبنە تاكێك كە هەمیشە گیرۆدەی ناو ئەو عەقڵ ‌و بیرو ناوەندە كوشندانەن كە هیچ رێگای رزگاریان بۆ تێدا نادۆزرێتەوە‌و لەگەڵ ململانیە سەختەكاندا دواجار سەردەنێنە سەر ئازارەكانی خۆیان‌و دەبنە قوربانی خەونە تاریكەكانی ئەو بەناو مرۆڤانەی كە لە زۆر شوێن وەكو دڕندە بڵاوبوونەتەوە‌و هێزی بێ نەوایان‌و ژیانیان رادەماڵن. ئەم دەقە تێڕامانە بۆ بیرو ئەخلاقی زۆر خێزان‌و تاك‌و دەسەڵاتداران لە نیشتیمانە جیاوازەكاندا، لەو قوڵایەدا كار دەكات كە ورد ورد دێنە رێگەمان‌و لێوەی دەبێ بە شوێن ئەو كایە نادیارانەدا بگەڕێین كە ئایا مرۆڤ بۆ دەبێت بەم جۆرە بكرێتە قوربانی ئەو هەستە شوم‌و گڵاوانەی كە هەموو وادەزان هەر خۆیان خودا خوڵقاندوونی. قەدی بامبۆ وەكو دەقێكی ئەدەبی كاركردنە لەسەر برینی ئەو مرۆڤ گەلەی كە لە زۆر شوێن چیرۆكەكانی ژیانیان ون بووە، بەمەش دەكرێت هەریەكەمان یەكێك بین لەو مرۆڤە بریندارو سەرگەردان‌و بێ لانانەی كە دەبنە بەركەوتەی ئەو ئیرادە پیسانەی نایانەوێت كەسانی تر وەكو خۆیان بژین‌و هەمیشە بە سوك‌و قێزەون لە خوار خۆیان دەڕوانن. سیمای (عیسا) لەم دەقەدا هەڵگری دەیان خوێندنەوەی وردو بێ وەڵامە بۆ نائیسنان بوونی ئەو كەسانەی كە هەمیشە كاریان پەراوێزخستنی كەسانی تربووە لە رۆژگارە جۆربەجۆرەكاندا بە لەژێر زۆر بیانوی بێ مانا‌و پوچ دا... عیسا لێرەدا دەبێتە ئەو رۆحەی كە دەكرێ رۆحی زۆركەسی تریش بێت، رۆحێك كە هیچ نیشتیمانێك بۆی لەخۆ ناگیرێت، ململانیەدەكات بۆ ئەوەی بە راستی ئەو پرسیارە بگات مرۆڤ بۆچی دەگەڕێت؟ مرۆڤ بوون لە رۆح‌و روخساری عیساوە لەلای نوسەر ئەم دەقە دەبێتە هۆكاری ئەوەی كە بەشوێن زۆر بوونی مرۆڤی ونبووی تردا بگەڕێت تابە ئەو وەڵامە دەگات دەبێ مرۆڤەكان كەی لەم رێگا هەڵەو كوشندانە كۆڵبدەن‌و وەكو مرۆڤ لەیەكتری بڕوانن نەك وەكو كۆیلەو خاوەن ماڵ‌و سەرمایەدارو نۆكەر.بەشی سەرەكی ئەم دەقە پرسیارە بۆ بوونی مرۆڤ لە نێوان دوو كەلتوری هێجگار جیاوازدا، لە نێوان دوو نیشتمان‌و دوو خێزانی هێجگار دوور لەیەكتریدا بە جیاوزای بیرو كەلتورو ئیمانیانەوە... لەم رێگایەوە ئەم دەقە خوێنەران دەباتە سەر ناسنامەی ئەو مرۆڤانەی كە وەكو عیسا دەبێ لە كوێدا جێگەیان ببێتەوە، دەبێ نیشتمان‌و خێزانیان كوێ بێت؟ دەبێت لە كوێدا وەكو مرۆڤ بە هەق‌و ئیرادەو بوونی خۆیان بگەن؟ تێكڕا دەقە گەشتێكی پڕ لە مەرگەساتە بۆ ناسینەوەی رۆحی ئەو مرۆڤانەی كە رەنگە ئێمە درەنگ بە ئازارەكانیانمان زانیبێت، راوەستانە بۆ كاركردنی ئەو بیرە قوڵەی  تا مرۆڤ وەكو مرۆڤ ببینین نەك وەكو نۆكەرو زۆڵ‌و بێ وڵات‌و بێ خێزان... مرۆڤ لەم دەقەدا مرۆڤێكی تەواو شێواو بێ بیرو بێ وەڵامە بۆ خۆی‌و لەگەڵ چارەنوسی خۆیدا لە جەنگێكی نەبڕاوەدایە تا بە مەرگی دەگات، لەگەڵ جەنگە جیاوازەكاندا كەوتوونەتە وێزەی رۆحی خۆیان‌و یەكتری وێراندەكەن لەپێناو ئەوەی كە ئەمیان خاوەن پارەو موڵك‌و نیشتمانەو ئەویتریشیان نۆكەرو كارەكەرو كۆیلەو بێ وڵات‌و بێ پارەیە‌و بێ ناسنامە یە ، ئەم جەنگە شومە بۆ ئەمڕۆ لەم دەقەدا دێژەی هەیە خوێندنەوەیەكی وردی دەرونیانەیە بۆ رۆحی ئەو ئینسانانەی كە لە جیهاندا خراونەتە پەراوێزی هەموو بەها مرۆیەكانەوە، دەقەكە لەگەڵ هەموو ئەو وێنە جیاوازانەی كە هەڵگری چەندن خوێندنەوەی قوڵە بۆ ژیان‌و مرۆڤ ‌و ئایندەیان تێڕامانیشە بۆ ئەخلاقیەت‌و بیرو وەیشومەی ئەو كەسانەی كە بیر لە هیچ ناكانەوە جگە لە ویست‌و داهاتی خۆیان نەبێت‌و لەسەر رێگای نا مرۆڤ بوونی خۆیان كەسانی تر دەخەنە دۆزەخی ژیانەوە. ئەم دەقە لەگەڵ رۆحی زۆركەسدا دەجەنگێت تا دەیخاتە ناو سەدان پرساری ئەو تۆوە كە دەبێ مرۆڤ بۆچی لەم ئاستانەدا ببنە هەڵگری ئەو دونیا مەرگ هێنەرەی كە جیاوازی دەخەنە نێوان بوون‌و ژیان‌و مافیانەوە. ئەم دەقە بەتانیا لە خاڵی جەنگی نێوان كارەكەرێكی فلیپینی وەكو ژن‌و ماڵباتێكی مشەخۆرو سەرمایەداردا رامان ناگرێت بەڵكو لەو خاڵەدا بەجێمان دەهێڵێت كە مرۆڤ بۆخۆی رێگایەكی هێجگار هەڵەی لە پێناو زۆرشتی پوچدا گرتووەو مرۆڤایەتی خۆی پیس‌و ناشیرین دەكات، قوڵایی ئەم رۆمانە جەنگی مرۆڤە جیاوازەكانە لە پانتایی رۆژگارێكدا كەپێی دەڵێن رۆژگاری مۆدرێن بەڵام بۆ زۆركەس تاریك‌و كوشندەو پوچ كە نەك ئەم رۆژگاری مۆدرێنە نەبۆتە هۆكارێك بۆ رزگاری بەشێكی زۆری مرۆڤایەتی بەڵكو زۆر مرۆڤی تێدا بەرەو سەرگەردانی‌و مەرگ دەبرێت، لێرەوە نوسەری ئەم دەقە لەوەدا رامان دەگرێت كە خوێندنەوەی مرۆڤ‌و كارەكانی وا بەئاسانی لە رۆژگاری ئەمڕۆدا بۆ ئێمە شیكاری ناكرێت‌و ناتوانین بە دیدێكی ئومێدبەخشانەوە تێدا بۆ ئایندەی مرۆڤ بڕوانین. دەقەكە هەڵگری دیدێكی نوێ یە بۆ مرۆڤ وەكو دەبینین لەنێوان كارەكەرەكاندا چ ڤلیپینی بێت یان هەر رۆحێكی تر لەگەڵ خێزانی (راشد تاروف)دا دەبنە دوو هۆكاری دژ بەیەكی كوشندە بۆ ناسینی خێزانەكان لە دوو كەلتوری گەلێك دوور لەیەكدا كە دەبێت لە دەقەكەدا بە وردی بەشوێن ئەودا بگەڕین كە تا ئەم رۆژگارەش پارەو دەسەڵات چەند گران رۆحی مرۆڤی كردووە بە رۆحێكی كوشندەو تاریك. چەند مرۆڤ ئاوا لەنێوان وڵاتەدا نەدارو سەرمایەدارە شومەكاندا لە نێوان خێزانە بەدبەختەكان‌و خێزانە دەوڵەمەندە كوشندەكاندا هەمیشە لە چاوەڕوانی دەربەدەری‌و مەرگدا بێ وەڵام لە دونیای تاركی خۆیان دەڕوانن.                                                       

ئه‌ده‌بى کلاسیک یه‌کێکه‌ له‌ پایه‌گرنگه‌کانى به‌هێزى ئه‌ده‌بیاتى هه‌موو گه‌ل و نه‌ته‌وه‌یه‌ک، که‌ وه‌ک بانقێکى زانیارى هه‌میشه‌ پێویسته‌ بۆى بگه‌ڕێینه‌وه‌و لێوه‌ى فێربین، له‌ ناو ئه‌ده‌بى کلاسیکى ئێمه‌دا (نالى) یه‌کێکه‌ له‌و شاعیرانه‌ى که‌ له‌ هه‌موو سه‌رده‌م و رۆژگارێکدا خوێندنه‌وه‌ى نوێ به‌دواى خۆیدا دێنێ، تایبه‌ت به‌ ناسین و دیدێکى نوێ بۆ ئه‌م شاعیره‌ پێمانباشبوو له‌گه‌ڵ ڕەخنەکاری ئەدەبی (عەبدولخالق یەعقووبی) ئه‌م دیداره‌ سازبده‌ین.   سازدانی: شاخەوان سدیق ھاوڵاتی:  لە ئەدەبی کوردیدا زۆر بابەت لێرەو لەوێ لەسەر نالی و ئەدەبیاتی ئەو نوسراوە. پێتان وایە ئێمە توانیومانە باش ئەو شاعیرە گەورەیەمان بخوێنینەوە؟ -من پێم وا نییە لە سەر نالی بابەتی زۆر نووسرابێت، یان لانیکەم بابەتی باش زۆر نووسرابێت. تۆ دەزانی نیزیکەی دوو سەد ساڵ لە سەردەمی ژیانی نالی تێدەپەڕێ، و زۆر زەحمەتە بە خۆمانی بسەلمێنین تا ئێستا لە گۆڕەپانی ئەدەبی کوردی دوو سەد بابەتی باشمان لە سەر نالی نووسیبێت. ئەگەر سووکەئاوڕێک لە شاعیرانی دەوروبەری خۆمان وەکو حافیزی شیرازی و مەلانای رۆمی و ھتد بدەینەوە، دەبینین دراوسێکانمان زۆر زیاتر لە ئێمە گرینگییان بە شاعیرانی کلاسیکی خۆیان داوە، چ وەک ساغکردنەوە، چ وەک بڵاوکردنەوە، و چ وەک شیکردنەوەی دەقی شیعرەکانیان. لای فارسەکان حافیزناسی و مەولاناخوێنی بۆتە دیاردە، و ساڵ نییە لە سەر ئەو شاعیرانە، چ لە ئاستی دامەزراوەگەلی حکوومیان و چ لە ئاستی ھەوڵی تاکەکەسیی نووسەرانیان، کتێبی نوێ و تۆژینەوەی تازە نەکەوێتە بەردەستی خوێنەرانیان. بەڵام لای ئێمە، چ سیاسەتێکی کولتووریی بەکەڵک لە ئاستی دەسەڵات و چ ھەوڵی بێوچانی پڕدەستکەوت لە لایەن تۆژەرانمان (بە خۆشمەوە) ھەست پی ناکرێت کە، بۆ وێنە، نالی ناسی وەکو پێداویستییەکی گۆڕەپانی کاری ئەدەبیی وەزارەتی ڕۆشنبیری یان زانکۆکان یان ناوەندەکانی وەشاندن بێتە ئاراوە. لایەنی دووھەم، ناوەڕۆکی پڕگرفت و و ناواخنی زۆرجار بەتاڵی ئەو بابەتانەیە کە جارجارە لێرە و لەوێ لە سەر شیعری نالی دێتە وەشاندن. بەشێکی بەرچاوی ئەو کارانە ئەو تۆژینەوانەن کە مامۆستایانی زانکۆکانی کوردستان بە مەبەستی بەرزکردنەوەی پلەی زانستیی خۆیان دەینووسن، و ھەر بۆیە بەر لەوەی نالی ناسانەبن، پلەخوازانەن. بۆ وێنە، کاتێک ناونیشانێکی وەکو "گوڵ لە شیعری نالی" لە وتارێکی ئەکادیمیدا دەبینیت، و پاشان کە وتارەکە دەخوێنیتەوە، دەبینی نووسەر تەنیا ناو و ژمارەی ئەو گوڵە جۆراوجۆرانەی کە لە شیعری نالی-دا ھاتووە ڕیز کردووە، تازە تێدەگەی ھەم تۆی کات بەفیڕۆچوو، ھەمیش نالیی بەستەزمان کڵاوێکی گەورەتان کراوەتە سەر، چونکی ئەو بابەتە چ فڕی بە سەر مەعریفە و جیھانبینی و جوانیناسیی شیعری نالییەوە نییە، بەڵکو تەنیا وێنەیەکی بێڕووتووشی زەق و زۆپی گوڵستانەکەی باغی شیعری نالییە. کورت و کورمانجی بڵێم، ئێمە تا ئێستا نەمانتوانیوە باش نالی بناسین و بیناسێنین، ھەر بۆیە پێویستە لە مەولا باش بیناسین و بیناسێنین. هاوڵاتی: زۆرجار کەباس لە شاعیرانی کلاسیکی کورد بەتایبەت (نالی و مەحوی) دەکرێت یەکڕاست باس لە پەیوەندی و خەیاڵی عیرفانی ئەوان دەکرێت و دەبەسترێتەوە بە لایەنی دینی و عیشقی ئیلاھیەوە، ئەمە تا چەند ڕاستە؟ - کەسایەتیی وەکو نالی و مەحوی پەروەردەی مەعریفەی حوجرەیین، مەعریفەیەک لە سەر بنەمای ئاین و شەریعەت. بۆیە لە جیھانی شیعریی زۆربەی شاعیرانی کلاسیکی ئێمە ھزری دینی دەوری سەرەکی دەگێڕێت، و پارادایمی زاڵی فەلسەفەی شیعرییان پارادایمێکی دینییە؛ واتە باڵادەستیی تێڕوانینی ئیلاھییانەیە بۆ ئینسان و ژیان و جیھان. بەڵام داھێنەربوونی ئەم شاعیرانە لە پانتایی شیعری کوردیدا ناگەڕێتەوە بۆ ئامادەبوونی ئەم پارادایمە لە شیعری ئەواندا، بەڵکو زیاتر پەیوەندیی بەو دیدە نوێیەوە ھەیە کە ئەوان بۆ ئەو مەعریفە باڵادەستەی سەردەمی خۆیان ھەیانە. لە وتارێکمدا لە سەر شیعری مەحوی بە ناوی "مەحوی: شاعیری ئادابی مەحەببەت" تێزی سەرەکیم بریتی لەوەی عیشقی مەحوی دین نییە، بەڵکو دینی مەحوی عیشقە. واتە راستە مەحوی شاعیرێکی دیندارە و بە زمانێکی پڕ لە ئیماژی سۆفیانە و دینی دەدوێت، بەڵام دواجار ئەو لە دەرگای عیشقەوە دێتە نێو ئەم جیھانەوە و بە کردەوە، پتر لەوەی بە ئەلفوبێی دین بجوولێتەوە، بە ڕۆحییەتێکی ئاشقانەوە ھەڵسوکەوت دەکات. ھەمان دیدگا بۆ نالی-ش وەڕاست دەگەڕێت، کاتێک دەبینین نالی لە زۆر شیعریدا، وەکو قەسیدەکەی بۆ کەر، سنووری مەعریفەی دینی دەبەزێنێت و پتر لەوەی نوێنەری دەنگی شەریعەت بێت، پەیڤداری جھانیبینیی تایبەتی خۆیەتی. یان لە شیعری ھەرمانی "قوربانی تۆزی ڕێگەتم..." نیشتمان خۆشەویستێکە کە حاشا لە دەسەڵاتی سوننەی عوسمانییەکان دەکات. کە واتە، ئەم شاعیرانەی ئێمە نیشتەجێی نیشتمانی دین ھەن، بەڵام زۆرجار سنووری ئەم جوگرافییەیان بەزاندووە، و لە دەرەوی کیشوەری شەریعەت، لە ھەوای ھیومانیزم و جوانپەرەستییان ھەڵمژیوە. هاوڵاتی: ئێمە چۆن بتوانین خوێندنەوەیەکی نوێ بە دیدێکی تازەوە نالی بخوێنینەوە؟ ئایا ھیچ گۆشەنیگایەکی نوێ ھەیە؟ - دیدی مەلا عەبدولکەریم و کوڕەکانی بۆ شیعری نالی پتر فەساحەت-تەوەر و بەلاغە-بونیاد بووە. دوای ئەوان، مەسعوود محەمەد خوێندەوەی وشە- تەوەر و ڕستە- بونیادی بۆ نالی کردووەتە باو. ھەر دووکی ئەم جۆرە خوێندنەوانە بۆ سەردەمی خۆی و بۆ تێگەیشتن لە شیعری نالی زۆر باش و پێویست بوون. خاڵی ھاوبەشی ئەو دوو بەرە ھاوسەردەمە بۆ خوێندنەوەی شیعری نالی گرینگیدانیان بوو بە مێژووگەرایی و تۆژینەوە لە سەر کەسایەتیی خودی نالی وەکو تاک و ساغکردنەوەی ژیانی ئەو لە سەر بنەمای شیکردنەوەی شیعرەکانی. بەڵام دواتر نەوەیەکی تر لە تۆژەرانی کورد ھاتنە گۆڕەپانەکەوە کە پتر ھەوڵیان دا بە دیدێکی گوتار-تەوەر (discourse-based) لە شیعری نالی بڕوانن، وەکو ڕێبوار سیوەیلی و ئەم قەڵەمە، عەبدولخالق یەعقووبی. لە ڕوانگەی ئەمانەوە، ئەوە گوتاری (کۆی سیستەمی ھزری، مەعریفی، زمانیی) شیعری نالی-یە کە دەبێت بکەویتە ناوەندی سەرنجەوە، نەک تەنیا موفرەداتی شیعری و سەنگوسووککردنی ڕستەکانی. لە خوێندنەوەی گوتارناسانەدا نالی چیتر تەنیا شاعیری مەعریفەیەکی تایبەت (تۆ بڵێ حوجرەیی) نییە، بەڵکو شاعیرێکە فرەمەعریفە کە مافی ئەوەی ھەیە لە سەر ھەموو جیھان و کاینات وەدەنگ بێت، و تەنانەت جاروبار ھێڵی سووری ئەو مەعریفەیەی تێێدا گۆشکراوە ببەزێنێت (بڕوانە شیعری "مەستوورە کە حەسناو و ئەدیبە بە حیسابێ..."). دیارە گۆشەنیگای نوێ و جیازواز بۆ خوێندنەوەی نالی، و ھەر شاعرێکی تریش، ھەمیشە بۆی ھەیە بێتە ئاراوە، و جیھانی ڕەخنەکاریی و شیکاریی ئەدەبی جیھانێکی سنوورنەناس و زەمەنپەڕێن و شوێنبەزێنە. هاوڵاتی: لە ڕابردوودا ھەریەکە لە مامۆستایان (مەلاعەبدولکەریی مودەرەس و مەسعود محەمەد) زۆریان لەسەر شەرحی نالی نوسیوە، پێتان وایە کێماسیەکانی ئەو نوسینانە لەکوێدایەو دەکرێت لە نێوان تێڕوانینی ئەو دوو نوسەرەدا ئێمە نالیەکی نوێ بناسین و بخوێنینەوە؟ - لە سەر خوێندنەوەی مەلا عەبدولکەریم و کوڕەکانی، سەرباری ئەوەی دەسپێشخەرانە و بوێرانە بووە، چەند تێبینی و ڕەخنەم ھەیە. یەکەم، ئەوان لە زۆر جێگادا نالی وەکو شاعیرێک لە دوورگەیەک بە تەنیا دەبینین. ئەمە بەو ھەڵانەدا دەردەکەوێت کە بۆ ساغکردنەوەی ھەندێک لە وشە شیعرییەکانی نالی-دا بە سەریاندا تێپەڕیوە. بۆ نموونە، لە پیشینەی شیعری کلاسیکی فارسی وشەی "مل" [مول] (شەرابی ترێ) وشەیەکی ناسراو و زۆر بەکاربراوە، بەڵام ئەوان بە "مل"ی دەخوێننەوە (مەجلیسێکی چەمەن و بولبول و بەزمی گوڵ و مول / بە دووسەد مەدرەسە و دەرس و کیتابی نادەم). دووھەم، زۆرجار ھەوڵ دەدەن ژیانی نالی لە سەر بنەمای شیعرەکانی ساغ بکەنەوە، وەکو ئەوەی بڵێی جیھانی شیعریی جیھانێکی پڕفاکت و بێگرێوگۆڵ و و ڕاستەقینەی مێژووییە و ھەموو دیڕەشیعرێک راستەوخۆ دەربڕی واقیعەکانی ژیانی داھێنەرەکەی. بۆ وێنە، ھەڵوێستیان بۆ پرسی ژندار یان بێژنبوونی نالی بە پێی لێکدانەوەی ئەو شیعرانەی کە ناوی "حەبیبە"یان تێدا ھاتووە نیشاندەری ئەوەیە ئەوان شیعر وەکو ڕەنگدانەوەی ڕاستەوڕاستی ژیانی شاعیر دەبینین، نەک جیھانێکی سەربەخۆی پێکھاتوو لە پەیڤ و گوتار، کە ھەڵبەت بێبەری نییە لە ژیانی شاعیر خۆی، بەڵام کۆپیی دەقاودەقی ژیانی شاعیریش نییە.   لەولاوە، مەسعوود محەمەد بۆ خوێندنەوەی نالی چەند ھەنگاوێک ھاتۆتە پێش و گەلێک جار نالی لە زەمینەی شیعری جیھانی دەوروبەریدا دەخوینێتەوە، و لە ھەمان کاتیشدا لە شیکردنەوەی جوانیناسانە نیزیک دەبێتەوە. دوو سەرنجم لە سەر شیکردنەوەکانی ئەو نووسەرە ھەڵکەوتەیەشمان ھەیە. یەکەم، مەسعوود محەمەد بۆ شیکردنەوەی شیعری نالی زۆر قورسایی و گرینگی بە رستە شیعرییەکان دەبەخشێت، و زۆر جار شیکردنەوەکانی دەبن بە شەرحی موفرەداتی شیعری نالی، نەک جیھانبینی و ھزری نالی. ھەر ئەوەشە وای کردووە کتێبی نایابی "دەستەودامانی نالی"یەکەی زیاتر ڕاستکردنەوە و ساغکردنەوەی شەرحەکەی مەلا عەبدولکەریم بێت نەک شەرحێکی نوێی لە سەر بنەمای  تێڕوانینێکی جیاواز. دووھەم، مەسعوود محەمەد لە شیکردنەوەکانی خۆیدا، زۆرتر لە "چەپکێک لە گولزاری نالی"، ھەندێک جار خواستی ڕەخنەکارانەی خۆی دەخاتە پێش پێدراوەکانی دەقی نالی. واتە، بارێکی قورسی چەمکی و واتایی دەخاتە سەرشانی شیعری نالی، کە لە ڕاستیدا ئەو مەفھووم و مانایانە ڕێتێچوو نین، بەڵام ئەو، وێدەچێت لە سۆنگەی خۆشەویستیی ڕادەبەدەری بۆ نالی، ھەوڵ دەدات وەکو واتای شیعری نالی بیانسەلمێنێت/بیانسەپێنێت. (نموونەکانی ئەو ھەوڵەی ئەوم لە وتاری "بژاری مژاری نالی ناسانەی مەسعوود محەمەد" ھێناوەتەوە(. پێشنیاری من بۆ خوێندنەوەی نوێی نالی، وەکو پێشتریش باسم کرد، خوێندنەوەی گوتارناسانەیە، خوێندنەوەیەک کە شیعر وەکو گوتار و ڕەوتێکی مەعریفیی مێژووکرد دەبینێت، نەک تەنیا تەتەڵەکردنی بەلاغی یان وشەناسانە لە رەوتێکی دوورەپەرێز لەمێژوو. بۆ وێنە، چاو لەم شیعرەی نالی بکەن: نالی عەجەب بە قووەتی حیکمەت ئەدا دەکا/ مەعنایی زۆر و گەورە بە لەفزی کەم و بچووک چەند سەدە پیش نالی حافیزی شیرازی ئەمەی نووسیوە: بیا و حال اھل درد بشنو / بە لفڤ اندک و معنی بسیار (وەرە و گوێ بۆ حاڵی ئەھلی ئازار بگرە/ بە لەفزی کەم و مانای زۆر) تێگەیشتن لەم شیعرەی نالی و شیکردنەوە و چێژلێوەرگرتنی و باسکردن لە شوێندانان و شوێنوەرگرتنی شیعریی نالی بە بێ گەڕانەوە بۆ گوتاری شیعری کلاسیکی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و بە تایبەتی شیعری کلاسیکی فارسی ئەستەمە. بۆیە پێویستە نالی بخرێتە نێو یەکەیەکی گەورەتری شیکردنەوەوە، کە ئەویش گوتارە. هاوڵاتی: پێم وابێت ئێوە پرۆژەیەکی نوێتان لەسەر نالی ھەیە دەکرێت بزانین ئەو پرۆژەیە چیە؟ عەبدولخالق یەعقووبی: من ئێستا کتێبێکم لە سەر شیکردنەوەی شیعری نالی ئامادەیە بە ناوی "ئاشنای سیڕڕی قەڵەم"، کە ھەوڵ دەدەم بەمزوانە چاپی بکەم (لە سایەسەری دۆخی داڕووخاوی چاپەمەنیی کوردستان بۆ کاری جیددی، بەمزووانە لە یەک ساڵەوە دەگرێتەوە تا سێ سال!). ئەم کتێبەم پێکھاتووە لە چەند ڕەخنەی پراکتیکی لە سەر شیعری نالی و وتوێژێکی درێژیش لە بابەت ھزر و جیھانبینیی نالی. پڕۆژەی ترم شیکاریی شیعر بە شیعری دیوانی نالییە لە سەر بنەمای لێکدانەوەی گوتارناسانە، کە سەرەتا بە شێوەی دەنگیی ئامادەی دەکەم و پاشان دەیکەم بە دەقی نووسراویش. ئەم کارە پەلەی لێ ناکەم و بەکاوەخۆ، مانگان و ساڵان، لەگەڵی دەژیم.

لە ئەڵمانییەوە: یاسین بانیخێڵانی هاوڕێ ئازیزەکەم، قسە بکە دەزانم، تۆ دەتوانیت جادوو بکەیت لە جیهان یەک وشە درووست بکەیت وشەکەی تۆ هەموو جیهانە **** من کێم؟ کاتێک نائومێد دەبم، دەنووسم، من دڵخۆشم کاتێک لەخۆما شیعر دەنووسم من کێم ئەگەر نەنووسم **** نیشتیمانی باوکمیان* کوشت لەناو ئاگردا ناشتیان ئێستا من لە نیشتیمانی دایکمدا دەژیم، کە وشەیە *- لە زمانی ئەڵمانیدا بە نیشتیمان دەڵێن: نیشتیمانی باوکVaterland **** من دەمێکە ونبووم هێشتا بەردەوام لەناو ژوورێکی ونبوودا وەک مناڵێکی گەمژە گەمە لەگەڵ وشەکاندا دەکەم ****

پەخشان عەبدولڕەحمان                                                                                                                                                                                      ئەوکاتەی ئەوین پروشەی دەکرد .... غرور پەپولەیەکی توڕەبوو،  لە باخچە یاخی دەبوو دوستێکی وڕکگرتوو بوو ، نازی بەسەر شەبەنگدا دەکرد ، ئێستا ئەگەر  دارودیواری ئەو ئەوینە بە قوڕنەگرم..... دەمباتەوە سەر خەمێکی تەڕ ، ناچارم دەکا دەستی مەراقم لەسەر تەنورێک دابنێم..... ئەمبەر و ئەو بەری نییە ، ئەوسەری ئاگاییم پڕدەکا لە نائومێدی وام لێدەکا بیر لەوانە بکەمەوە کە نازانم لەسەر سفرەی کێ گەورەبوون ئەوانەی دوعایان لە گوڵەکان دەکرد ، کۆترەکانیان لە هەیوانە نیوە سێبەرەکان ڕاودەنا ، فریوی دنیای پشت ئەشکەفتەکانم خوارد لە چاوی مامزێکی سرکەوە بۆ بستێ زەوی ئارام دەگەڕام نەشمدەویست سەر لە دەوڵەتە دوورە دەریاکەی ئەفڵاتون بدەم ، لە کۆمەڵگا پێشکەوتووەکەی مارکۆزەش هەڵم نەدەکرد شارستانیەتی ئیرۆس بە من چی ! هەولێر، شاری ئێوارە لاڵەکان..... هەورەکانتم خۆشدەویست ، بەڵام ڕۆژێک ، لە ڕق ڕاچووی و پێت وتم ،.... خۆ هەور هەتا سەر نەخشی سنگی ئاسمان نابێ دووبارە گوێم لە دەنگی شکانی تاقی کیسرا بوو سەرم پڕ لە قەلەقی چوون و نەچوونی ڕێیەکی هات ونەهات بوو کە هەورەکان ڕۆیشتن دنیا هێندە تۆزاویی بوو.... پێم وانەبوو ئەسپە ڕەسەنەکانیش لێی دەرچن پێم وانەبوو ماڵە خانەدانەکانیش..... دەرگا ، بەڕوی میوانێکی زامداردا بکەنەوە هێندە تاریک بوو دەستی عەدەمێکم گرت و  بە یاوەری ئەستێرەیەک گەڕامەوە بەبێ ئیزنی ئەوین تەنیاییم بە ڕەنگی هەناریی بۆیەکرد و لە مەزادێکدا بە قیمەتی غوربەت فرۆشتمەوە بە "با " دنیا هێندە تۆزاویی بوو کەسێکم شک نەبرد لێی بپرسم سوڕەیاکان زیاتر لە بومەلەرزە دەترسن یا گۆزەکان؟ کە موحەمەد کۆچی کرد بیلال چەند شار ڕۆیی؟ "با"یەکی  ڕۆژهەڵاتی شار چەندە لە گرێی دێڕێکدا گیر دەبێ؟  هەر بەڕاستی کێ ڕادیکاڵترین پیاوی مێژوو بوو؟ هەورێک لەسەر فنجانەکەم دایکرد پێم خۆش بوو ئەو قوڕی میحنەتەم شێلا بەڵام گران کەوتەوە کە پەنجەکانم پەیکەری نائومێدیان خەلق کرد ئەو هەموو ئەستێرەیەی لە ناوما شکان..... غیابی هەموو ڕووناکیی دنیایان پڕدەکردەوە کە ڕۆیشتی دنیا زەنگیانەیەکی ڕەش بوو لە فەزا بەرببۆوە دیواری حەوشەکەمان بەرزتربوو بۆمبەکان زۆرتر و سێدارەکان بە گوریسی ئەستورتر جێگیر کران کە ڕۆیشتی دنیا پێی نایە چاخێکی تر دەبوو دڵم بە سنگێک دا کوتم هەر بۆئەوەی لەوێ نەبێ بەڵام لەبەر تۆ بە کۆڵانی چاخی بەردیندا هاتمەوە چی دڕک و داڵی مێژوو هەبوو لە پێم چەقی، سەرم بە کتێبەکاندا کردەوە و شەڕەکانم هەڵگیرساندەوە بە خەرابستان و شەڕگەکاندا چوومەوە ئەو دەمانە دڵی بەرد لە سنگی ئاودا لێی دەدا ، دەستم بە کراسە نارەنجییەکەی ڕۆژدا  هێنا و بۆنی کوریکی پڕتەقاڵ خەیاڵی دوور بردم خەبەری ئەو ئایەتانەت نییە کە ئاو بردنی مەوسمی لەحزەکان کە وەک نەیزەک دادەبارین و  شوختیان دەکردە بێئۆقرەییم ئەو خەونانەی لە هەنارەکان عاجز بوون مەوسمی سەرابستان ڕۆژەکانی داغانکردم نەخشی سەر دیوارەکان بزر بوون زەخرەفەکان کاڵبوونەوە پشتت کردە خاک و خۆڵ و ئاوڕێکت نەدایەوە،..... گلەیی لە  "بـــــــا " ناکرێ !!    

ئارام حەمە   گەربمانەوێت پێناسەی ئەدەبیاتی پۆست مۆدێرن بکەین تا ڕادەیەک کارێکی دژوارە،چونکە ئەدەبیاتەکە دەگەڕێتەوە بۆ هەندێک تایبەتمەندی دیاری کراوی  دوای جەنگی جیهانی دووەم  post world war literature II  کە ئەوانیش (پارادۆکس، جیاوازی، فرە دەنگی، ڕێژەیی، ڕووبەڕووبوونەوەی واتای جێگر، فۆرمی کراوە ، دەقئاوێزان(.  یەکەمین کەس کە زاراوەکەی بەکار هێنا (ئیهاب حەسەن) کە بیرمەند و ڕەخنەگرێکی ئەمریکی بە ڕەچەڵەک میسری بوو هەر ئەو لە ساڵی ١٩٧١ کتێبێکی نوسی بە ناوی (تقگیع أوصال أورفیوس: نحو أدب ما بعد حداپی) هەر دوای ئەوە کتێبێکی دیکەی بە ناوی (منعگف ما بعد الحداپه‌) نوسی ئەم دەلالەتەش واتە چەمانەوەی پاش مۆدێرنەتە و ئاماژەکانی دوای مۆدێرنەتە ئەمەش بە مانای دانانی ناوبڕ نە بوو لە نێوانیان بەڵکە ئەو کاریگەری و ڕوداوانە بوون کە بوونە هۆی گۆڕینی ڕێچکە یاخود ڕێگای مۆدێرنەتە بۆ پۆست مۆدێرن بۆ ئەم ناونیشانەش گەڕایەوە بۆ بەکارهێنانی زاراوەیەکی ئەفسانەیی گریکی کە ئەیش ئۆرفیوس بوو.   بەو پێیە ڕۆمانەکەی عەتا محەمەد ڕۆمانێکی پۆستمۆدێرنە چونکە هەموو تایبەتمەندییەکانی ڕۆمانی پۆست مۆدێرنی تێدایە،بە بڕوای من بۆ نوسینی ڕۆمان پێویست بەوە ناکات سەرەتا ‌قاڵب بۆ کارەکە دابنێیت،ئەم سەردەمەی ئێمەی تێدا دەژین سەردەمی پۆست مۆدێرنە و هەموو لێکەوتەکان خۆیان لەگەڵ چیرۆکی نوێ دەگونجێنن و دواتر خۆیان قاڵب وەردەگرن. وابەستە بوونی ڕۆمانی پۆست مۆدێرن لەسەر بنەچەی دژوار دەکرێت،دەشێت ئێمە ڕۆمانێک بنوسین تاڕادەیەک کلاسیک بێت بەڵام چێژ بدات بە خوێنەرەکەی چونکە ئەرکی ئەدەب لەسەرەتادا بەخشینی چێژە پاشان دونیابینی و زانیاری و تەکنیک کە ئەوەش بۆ خوێنەری پلە باڵا دەبێت. بە مانایەکی تر ئێمەی کورد درەنگ بە دنیای ڕۆمان ئاشنا بووین و دواتر لەگەڵ جیهانگیریدا هەر زوو بە ڕووی ڕۆمانی پۆست مۆدێرندا کراینەوە چونکە ڕۆمانی پۆست مۆدێرن لێکەوتی لەگەڵ دونیای نوێدا هەیە بۆ ئەمەش بەختیار عەلی سەرمەشق بوو. هەر سەرەتا کە تەماشای بەرگی کتێبەکەی عەتا محمەد دەکەین ناونیشانەکەی بۆخۆی پەلکێشمان دەکات ئەمەش بە یەکەمین کلیلی چونە ناوەوەی دەقی نوێ دادەنرێت کە گومان و پرسیار لەلای خوێنەرەکەی دروست دەکات،نوسەریش لێرەدا ناونیشانێکی دژوار بەکار دەهێنێت کە هەم ڕیاڵە هەم ئەندێشە و خوێنەر دەخاتە بەردەم پرسیارکردن . گەرچی ئەدەبیاتی گەلانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تا ڕادەیەک بە جیهان نەناسێنراون بەڵام شەمسی لەنگرودی شاعیر و ڕەخنەگر و نوسەری دیاری ئێران پێی وایە " کلتوری باوی ئێمە بە گۆچان دەڕوات و توانای خولقاندنی شاکاری جیهانی نیە" من پێچەوانەی ئەو پێموایە کە ئەدەبیاتی فارس و عەرەب و کورد و تورکێش لە پلەیەکی باڵادان، سادقی هیدایەت نوسەرێکی جیهانی بوو هەروەها ڕۆمانی چاوەکانی بوزورگ عەلەوی شاکارێکی ئەدەبیاتی فارسە و هیچی لە تێکستی گەلانی ڕۆژئاوا کەمتر نیە. ئەدەبیاتی کوردیش بەختیار عەلی و عەتا محەمەد و چەند نوسری دیکە لە پلەی باڵادان و گەر زمانەکەمان لۆکاڵی نەدەبوو ئەوا شاکاری جوانمان هەیە.واتە باڵا دەستی زمان دەتوانێت کلیلی سەرکەوتنی نەتەوەش بێت یەکەمین ڕۆمانی پۆست مۆدێرن (تریسترام شندی) ی لارن ستێرن، بە زمانی ئیسپانی نوسراوە و ئەدەبیاتی ئیسپانی زمانەکەیانی دەوڵەمەند کردووە. عەتا محەمەد بەوردی دەست دەخاتە ناو برینەکانمانەوە و باسی زۆر چەمک و گوزارە دەکات ، هەڵاتن لە ڕۆژهەڵات بۆ بە‌هەشتی رۆژئاوا بەڵام هەر لە ڕۆژهەڵاتە،واتە مرۆڤی ڕۆژهەڵاتی هیچ کات ناتوانێت ببێتە ڕۆژئاوایی کلتور و سیاسەت و ئاین کارێکیان پێکردووە کۆت و بەندیان کردووە و سایکۆلۆژیایان شیواندووە،مرۆڤی پەنابەر دەربەدەر و لانەوازە و دوو جیهان رەتی دەکەنەوە. عەتا محەمەد لەم رۆمانەدا دەمانخاتە بەردەم چەندین پرسیار و ڕەخنە و پەرش و بڵاومان دەکات ئەو وەک هەمیشە،چەندین دەرگامان بەڕودا دەکاتەوە و وامان لێ دەکات کە حەپەساو و لە نێوان چەندین ڕێگادا دۆشدابمێنین،وەک تونی بابا دەرگا گەلی زۆری هەیە و بە ئاسانی ناتوانین پەی بەو دەقە ببەین. ڕۆمان نابێت سەرقاڵی گێڕانەوەی پەتی و ڕوت بێت.دەبێت پڕ بێت لە کۆد و شیفرەی نەزانرا و نە کراوە دەبێت لە کۆی تێکستەکەدا ماناو دەلالەتی نا ڕون لەخۆی بگرێت.ڕۆلان بارت پێی وایە کە دەق گڵۆڵە بەنێکی ئاڵۆسکاوە و خوێنەر دەبیت بە دوای سەرەداوەکەیدا بگەڕێت تا شیبکاتەوە و ئاڵۆسکاوییەکەی نەهێڵێت تا گڵۆڵە بەنەکە دەکاتەوە دواتر بەر کۆمەڵێک مانای شاراوە دەکەویت. دەقی باش و سەرکەوتوو دەبێت تا ڕادەیەک ئاڵۆز بێت و خوێنەر عەوداڵی خۆی بکات تا پەڕە پەڕە بە دوای وەڵامی پرسیارەکاندا بکەوێت.درێژ دادڕی لە نوسیندا زەرە لە دەق دەدات و بێ پێزی دەکات و خوێنەر ماندو و وەڕس دەکات،ئێستا لە ئەدەبییاتی ڕۆژ ئاوادا هەوڵ بۆ نوسینی کورت و پارەگرافی کورت دەدرێت کە پێی دەوترێت شەپۆلی فەڕەنسی وەک ڕۆمانەکانی ماکسینێس فێرمین بۆ نمونە بەفر کە بەشەکان کورت و چڕن و بوار بە خوێنەر دەدات بەشدار بێت لە بونیاد نانی دەقدا واتە نوسەر بە ورد و درشتی و وەسفی زیادە خوێنەر ماندو ناکات و خوانێکی ئامادەکراوی پێشکەش ناکات بەڵکو کەرەستەکانی دەداتێ تا خۆی لەو کەرەستانە دەق بونیاد بنێت ئەمەش تایبەتمەندی ڕۆمانی یان تێکسیتی پۆست مۆدێرنە یان ڕۆمانی دژە رۆمانە. خاڵێکی تری گرنگ دروست کردنی کەسایەتیە ئەویش نابێت کەسایەتی ڕێک و ڕاستی بەرجەستە بێت بەڵکو دەبێت فیگۆری پڕ تەمو مژ و شاز و شێواو بێت تا خوێنەر بە خۆی سەرسام بکات. بەو مانایە نا کەسایەتی ئەفسانەیی و لە ڕادە بەدەر خارق بێت بەڵکو دەبێ هەم ڕیاڵ و هەم ئەفسونگەر بێت، پێیەکی لە خەیاڵ و پێیەکەی تری لە دونیای ڕیاڵدا بێت. ئیهاب حەسەن ی لێکۆڵەری ئەدەبی پۆست مۆدێرن پێی وایە یەکێک لە تایبەتمەندییەکانی تێکسیتی پۆست مۆدێرن دژایەتی کردنی ئەخلاقە. ئەم گوزارەیە بە مانای بڵاوکردنەوەی بەد ڕەوشتی نایەت واتای دژایەتی کردنی سیستەمێکی چەپێنەرە کە دەبێتە بەربەست لە بەردەم تاکەکان و دژایەتی کردنی خونەریتی کۆمەڵایەتی باوە. واتە بونیاد نانی کەسایەتی دژەباو. ئەم شەپۆلە لە نوسین لە دوای جەنگی جیهانی دووەم بەرپا بوو بە دروستی لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی ڕابرد.ئیتالێۆ کالڤینۆ و جاک درێدا و میلان کۆندێرا و ئۆرهان پاموک و هارۆکی مۆراکامی و سەلمان ڕوشدی ....هتد لە نمونەی ئەو نوسەرە دیارانەن کە بە تایبەتمەندییەکانی پۆست مۆدێرن دەنوسن. هاوکات ئەدەبییاتی ئەندێشەی زانستی بەو پێیەی کار لەسەر دوو جیهانی ئەندێشەیی و واقیعی دەکات دەچێتە خانەی پۆست مۆدێرنە وە. لە بەشی یەکەمی ڕۆمانی هەنار و فریشتەی مردنی عەتا دا، گێڕەرەوەی هەمووشتزانمان هەیە کە ئاگاداری کۆی چیرۆکەکانی ناو ڕۆمانەکەیە و هەموو کەسایەتییەکان لەژێر ڕکێفی ئەودان،نوسەر لە ڕێگای ئەو رۆمانەوە کە چەندین چیرۆکی لەخۆ گرتووە وەک پەلو پۆی درەخت گەڵاڵەی کردووە دەیەوێت باسی ئازارەکانی مرۆڤی پەنابەرمان بۆ بکات،کە لەم سالانەی دوایدا لە ڕۆژهەلاتی ناوەڕاستەوە بە لێشاو بەنابەر لە ترسی مەرگ و کوشتن و دەسدرێژی سێکسی ملی ڕێگایان گرت بەرە بۆ ئەو بەهەشتەی پێی دەڵین ڕۆژئاوا. "پەناهندە هیچ نیە جگە لە چیرۆکێکی وێڵ بوو" سەربەست بە خۆی ووت"ئەوەی جیهان دەگۆڕێت پەنابەرە نەوەک زانست" هەر لەسەرەتاوە نوسەر لە رووی سایکۆلۆژییەوە مرۆڤی پەنابەر شیکار دەکات کە چی مرۆڤ گەلێکی شیواو و پەرتەوازەیە،ئەو دەیەوێت بڵیت کە مرۆڤی پەنابەر خاوەنی دوو یادەوەرییە یەکەم لە منداڵی تا سەردەمی پەنابەری و دووەم لە سەردەمی پەنابەرییەوە دەست پێدەکات.ئەو پێی وایە پەنابەر هیچ ڕەگێک لە رۆژئاوا داناکوتێت چونکە رەگی پەنابەر زێدی خۆیەتی. لەلاپەڕەی ١٦ وە پلۆت دەست پیدەکات و گرییەک لەلای خوینەر بەجێ دەهێڵێت کاتێک سەربەست کە فیگۆری سەرەکی ڕۆمانەکەیە لە وڵاتی سویدەوە دەگەڕێتەوە بۆ شاری سلێمانی بۆ سۆراخی ڕێباز ناوێک تا بەشێک لە چیرۆکیکی لێ وەربگرێتەوە کە لەسەردەمی شۆڕشدا ڕۆیداوە.سەربەست گفتوگۆ لەگەل هەناردا دەکات کە فیگۆرێکی دیکەی سەرەکی رۆمانەکەیە و بە ڕێکەوتێکی سەیر سەربەست دەناسیت  چونکە هەنار بە دوای چیرۆکی مردووەکانی ئەم شارەدا وێڵە و دەیەوێت لیستیکیان بۆ دروست بکات. لێرەدا شیوەیەک لە فیلمی (Death Note) دەبین کە کەسایەتی سەرەکی ئەو فیلمە کوڕیکە و بە ڕێکەوت یاداشتی مردنی دەکەوێتە دەست و خودای مەرگ یاخود فریستەی مەرگ بە ناوی Ryuk  هەموو جارێک دێتە لای هەڵگری کتێبەکە، کوڕێکە و پێی دەڵێت ناوی هەر کەس لەسەر ئەو یاداشتە بنوسیت ئەوا ئەو کەسە دەمریت و قەدەر و ئەجەلی دیت،هەڵبەت چیرۆکەکەی عەتا محەمەد بە شێوازێکی ترە بەڵام لێکچونیک لە نێوان ئەو فیلمە و فریشتەی مردنی ناو ڕۆمانەکەی نوسەردا هەیە. فیگۆری سەربەست زۆر نزیکە لە خودی نوسەر یاخود دەتوانین بڵێن هەر نوسەر خۆیەتی. هەنار بە سەربەست دەڵێت "تۆ نەخۆشی گیڕانەوەت هەیە" ل١٧ لیرەدە دەزانین کە خودی سەربەست عەتا محەمەدە بەلام لە بەرگێکی تردا. لە گۆشەنیگای سەربەستەوە تێدەگەین کە گەلی ئێمە چی گەلێکی ژێردەستە و کۆیلەن و ئەوان خەونی گەورەیان نەبووە چونکە میتۆدی خەونەکان هەڵە بوون "ئەگەرچی ئێمە چیرۆکی مەزنمان نەبوو" ل١٨ . سەربەست بە فلاش باک دەمانگەڕێنێتەوە بۆ سەردەمە کۆنەکان و بەر چەندین چیرۆکی گەورە و بچوک دەکەوین هەر لە هەمان لاپەڕەی پێشودا بەر چیرۆکی کیژێکی ئەفریقایی دەکەوین کە چۆن لە لایەن گروپە چەکدارەکەنەوە دەسدرێژی دەکرێتە سەری و لە پارەگرافێکدا دۆخی شلۆقی ئەسیوپیا و دیکتاتۆر و بێبایەخی مرۆڤ و چەتەیی مرۆڤی ڕۆژهەڵاتیمان بۆ دەردەکەوێت. تەکنیک و بونیاد (Structure) ی گێرانەوە لەم ڕۆمانەدا زۆر بەرزە و یەکێک لەو بونیادانە سندوقی چینی یە واتە سندو‌ق لە ناو سندوق لە گەورە بۆ بچوک، چیرۆک لە ناو چیرۆک شۆڕدەبێتەوە، لە میانی گێڕەرەوەی هەمووشتزانەوە وە بەر چیرۆکی نەتەوەکانی تر دەکەوین تا لە گۆزەرانی خراپی ئەوانیش شارەزا ببین و بزانین کە هەر نەتەوەی ئێمە نیە کێشەن لەسەر ئەم هەسارەیە،نوسەر بە وریاییەوە چیرۆکەکان لە بارێکی بینای تێهەڵکێشدا بە پلۆت دەبەستێتەوە بەیەکەوە. بونیادی گێڕانەوە یەکێەکە لەو نەخشەسازییانەی چۆن ئەندازیارێک نەخشە بۆ بینایەک دەکێشت و دەبێت بە پێی نەخشەکە بیناکە دروست بکرێت ڕۆماننوسیش بەو شێوەیەیە گێڕانەوە و ڕوداوەکان بینا دەکات. زاراوەی بونیاد سەرەتا لە ساڵی ١٩٢٩ بەکارهات بەڵام زانای زمانەوانی فێردیناند دیسۆسێر بە دامەزرێنەری ئەم ڕێبازە دادەنرێت. ئەوەی ڕۆمان لە حیکایەت جیادەکاتەوە بوونی plot گەڵاڵە یە. لێرەدا نامەوێ بە دورو درێژی باسی بونیاد structure ی ڕۆمان بکەم و ئەو باسە دورو درێژە بەڵام بۆ بەرچاو ڕوونی چوار شێوازی باوی بونیادی ڕۆمان هەیە: ١- بونیادی شوێنکەوتە ”هێڵی گێڕانەوەی ڕاست” کە روداوەکان بە شێوازی هێلی کاتی کڕۆنۆلۆجی دەڕوات و لە خاڵی یەک بۆ خاڵی دوو سێ و هتد دەڕوات و ئەم شێوازە بە شێوازی کلاسیک ناودەبرێت و لە سەردەستی دانیاڵ دیفۆ و ١٦٦٠-١٧٣١ز ساموێل ڕیچارد سۆن ١٦٨٩-١٧٦١ و هێنری فیڵدینگ ١٧٠٧-١٧٥٤ گەشەی سەند و ئاسۆیەکی نوێی بە هونەری گێڕانەوەی ڕۆمان بەخشی. ٢-بونیادی تێهەڵکێش: تێکەڵکردنی چیرۆکێک لە ناو چیرۆکێکی تردا یاخود زیاد لە چیرۆکێک لە چوارچێوەی ڕۆمانێکدا بەبێ گوێدانە زنجیرەی کات و لێرەدا زنجیرەی کات تێکدەشکێنرێت،ئەم شێوازەش لە ڕۆمانی هاوچەرخدا بەرجەستە بووە،لە سەرەتای سەدەی بیستەم لە کارەکانی ڕۆماننوسان جەیمس جۆیس ١٨٨٢-١٩٤١ مارسیل پرۆست ١٨٧١-١٩٤٤ ڤێرجینیا ۆلڤ ١٨٨٢-١٩٤١ لە شێوازی بونیادی شوێنکەوتە دورکەوتنەوە و شێوازی بونیادی تێهەڵکێشیان بەکارهێنا. ڕۆماننوسانی کوردیش زۆر لەم شیوازەیان بەکار هێناوە نمونەش ڕۆمانی ئەژدیها ی محەمەد موکری. ٣-بونیادی هاوسەنگ ”نورەیی” متناوب: ئەم شێوازە گێڕانەوەی دوو چیرۆک یان زیاترە بە شێوازی نۆرەیی واتە تاک و جووتی بەشەکان بۆ نمونە دوو ڕوداو دەگێڕێتەوە سەرەتا باسی ڕوداوی یەکەم دەکرێت پاشان باسی ڕوداوی دووەم واتە دوو هێڵی گێڕانەوە بە تەریبی یەکتر دەڕۆن تا دەگەنە خاڵی بەیەکگەیشتنیان. نمونەی ئەم جۆرە ڕۆمانەش دواهەمین هەناری دونیا ی بەختیار عەلی کە دوو هێڵی گێڕانەوەمان هەیە و ئەم شێوازە زیاتر لە هونەری سینەمادا بەرجەستە دەبێت و شێوازێکی مۆدێرنە. ئۆرهان پاموک پێوایە سینەما کاریگەرترە لە ڕۆمان چونکە لە کاتی ماندویشدا دەتوانێت ڕاتبگرێت و چیرۆکت بۆ بگێڕێتەوە. ٤-بونیادی بازنەیی سەرەتای بەکارهێنانی ئەم جۆرە بونیادە دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەرەتای سەدەی بیستەم شێوازی ئەم بونیادە گێڕانەوەیە لەسەر شێوازی خولانەوە لەسەر بازنەیەک وەک چۆن سەعات لە خاڵی یەک بۆ دوو سێ تا دوانزە دەڕوات و دواتر دێتەوە بۆ خاڵی یەک ئەمەش وەهایە،ڕودانی ڕوداوەکان لە خاڵی دەسپێک پاشان گێڕانەوەی ڕوداوەکان گەشە دەسێنێت و لە کۆتایدا دەگەینەوە بە گێڕانەوەی خاڵی سەرەتا. واتە گێڕەرەوە باسی ڕوداوێک دەکات کە کۆتایی پێهاتووە پاشان دەگەڕێتەوە بۆ هۆکاری ڕودانەکان گێڕانەوەی سەرەتایی ڕوداوەکان. نمونەی ئەم جۆرە ڕۆمانەش ئێوارەی پەروانە ی بەختیار عەلی یە. بەکارهینانی تەکنیکی موگناتیسی لە ڕۆماندا ئەوەیەیە کە خوێنەر سەرقاڵ بکەیت بەوەی (page turner) پەڕە پەڕە بەدوای ڕوداوەکان بکەویت و بەشداری بکەیت لە بینای ڕۆمانەکەدا ئەمەش خەسڵەتی (ڕۆمانی پۆست مۆدێرنە)  و وەک چۆن موگناتیس وردە ئاسن بەدوایی خۆیدا رادەکێشیت ئاوا خوێنەر پەلکێشی ناو چیرۆکەکان بکەیت. نوسەر دەمانبات بۆ ناو ئەندێشەکانی خۆیی چەندان چیرۆکمان بۆ دەگێڕێتەوە و چیرۆکەکان تەواو ناکات و بە کراوەیی دەیانهێڵتەوە بەو شێوەیە هزر و هۆشمان پەرت دەکات، دیسان وەک (ئیهاب حەسەن) و (لیزڵی فیدڵەر) پێان وایە کە خەسڵەتێکی دیکەی ڕۆمانی سەردەمی پۆستمۆدێرن پشێوییە لە گێڕانەوەدا عەتاش بەو شێواز و ڕێگایە پشێوی دروست کردووە. لە لاپەرەی ٢٨ دا نوسەر دیسان بەرەو جوگرافیاییەکی دیکە ڕێنمویمان دەکات و جیهانمان پێ نیشان دەدات،کە بزانین لە کۆی ئەم جیهانە گەورەیەدا چەندان چیرۆکی پەنهان و تراژیدی هەیە،کە مرۆڤ ئازار دەچێژێت. چیرۆکی تاسنیم ئەو کچە بەنگلادیشییەیی لە چارەنوسی خۆی هەڵات و هاتە سلێمانی بۆ کارکردن بەڵام کلتوری ناوگەڵسالاری کورد ئەویشیان کردە لەشفرۆش،لەو خێر و بێڕەی بودجەی نەوت کە ساڵانی ڕابردوو لە بەغداوە دەهاتە کوردستان و پارە زۆر بوو گەنجان بۆ سێکس پەنایان بۆ هەموو شوێنێک دەبرد هەر لە ئاوارەکانی ناوەڕاست و باشوری عێراق بۆ ئاوارەی وڵاتانی تر و چینی و بەنگلادیشی و ئەسیوپی و ....هتد.تاسنیم بە نمونە،ئا لێرەدا زۆر نیگەران بووم. لە سەرەتای بەشی دووەمدا نوسەر دیسان پارچە پارچەمان دەکات و نازانین لەو هەموو ڕێگایانەی بە ڕوماندا دەیکاتەوە لە کامیانە وە سەفەری ئەبەدی لێوە بکەین و چەند چیرۆکی ترمان بۆ نیشان دەدات و ناچارمان دەکات ملی ڕێگە بگرین و شوێن ڕوداوەکان بکەوین. *ڕیالیزمی جادووی لە چیرۆکی کامەران دا : کاتێک بەدەر لە هەموو پێوەرە زانستی و پزیشکییەکان دۆخی لە ڕەگەزی پیاو دەگۆڕێت بۆ ئافرەت و لە یەکەم ژانی سوڕی مانگانەیدا بەرگەی ئەو ئازارە ناگریت وخۆی دەکوژێت لێرەدا بەر جۆرێک لە (مەسخ) بەدگۆڕانی کافکایی دەکەوین و لەم جارەدا پیمان دەڵێت پیاوەکان لە ئازارەکانی ژن تێناگەن گەر جارێک خۆیان بخەنە شوێنی ئەوان ئەوا هەرگیز ناتوانن ئەزمونی ژنێک بکەن و بەرگە ناگرن. مەسخ بوون لێرەدا زۆر ئاماژە و دەلالەتی شاراوە و مەجازی هەڵدەگرێت،یەکێکی تر لەو مانایانەی لەم چیرۆکەدا هەیە ئەوە یە گەر هاتوو پیاوەکان  بۆ ساتێک خۆیان بخە شوێنی ژنان دەبێت لە دونیادا چی بگۆڕێت. لە لاپەڕە ٤٣ دا دیسان بەر وردە چیرۆکی دیکە دەکەوین کە لە تێمای چیرۆکەکەدا ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە مرۆڤی ئەفریقایی و عەرەب و کورد و رۆژهەڵاتی ئامادەن لە ناو فیردەوسیشدا لەسەر پرسی شەرەف خوین بڕێژن هەر بۆیە لەسەر پارچە پەڕۆیەک (ستیان)ێک شەڕ بەرپا دەکەن. )تێ ناگەم ئەوان لە وڵاتێک هەڵدێن کە بە ئاگر و ئاسن بەرێوە دەبریت و کاول بووە ، بەڵام لێرە لەسەر پارچەیەک پەرۆ یەکتر دەکوژن،کە بازار پڕیەتی،"پاشان بە پێکەنینەوە ووتی "دەزانی مارکەی ستیانەکە،زارایە")) ل٤٣. سەبارەت ڕۆحی شارەکان نوسەر دەیەوێت لەو ئەفسونە بێتە دەرەوە و وێنای سلێمانی بکات بەوەی وەک دەعبایەکی ڕەش ، ناچیزیی باڵی کێشاوە بەسەریدا و ناسروشتی گەورە بووە و پر بووە لە باڵەخانەی ناسروشتی و بێ زەوق و کۆنکرێتی کە سەلیقە لە ڕێکخستنیاندا نیە، لێرەدا دەگەینە دەرەنجامی ئەوەی کە شۆڕشی کورد هەمووی نەفرەت و شکست بوون "دەڵێیت ڕادەبوێریت یاخود دەمێکە لێرە دوریت ئەگینا منداڵێکیش دەزانێت کێ ڕۆحی ئەم شارەی کوشت،ئێمە درەنگ زانیمان کە کورد شۆڕشی کرد بۆ ئەوەی خۆی وێران بکات،نەوەک خۆی ئازاد بکات" ل٥٠. لە ڕۆمان و چیرۆکەکانی عەتا محەمەد دا نهێنی کتێبی دیکە خۆیان حەشار داوە،کە دەکریت هەوێنی نوسینی کتێبی تر بن بۆ وێنە "برینێک لەسەر ڕێگا-فەرهەنگێک بۆ جنێو و کۆمێنتی سەرشەقام" ل٥٣ ،نوسەر لێرەدا کۆمەڵگا و دابوو نەریت ڕەخنە دەکات،کە گەنجە بێکارەکانی ئەم وڵاتە وەها پەروەردە کراون تانە و تەشەر لە کچانی پیادە ڕۆیی بازاڕەکان بدەن،چونکە بۆشاییان زۆرە. لە میانی چیرۆکی سەربەست کە پاڵەوانی سەرەکی ڕۆمانەکەیە و بە دوای کەسێکدا ویڵە بە ناوی ڕێباز  کە زوو پێشمەرگە بووە بەر کۆمەڵێک چیرۆکی دیکەی کورت و پڕمانا دەکەوین بە چواردەوری هێڵی درامی ڕۆمانەکەدا خول دەخۆن کە دەتوانین لەشێوەی ستراکچەری درەختێکدا وێنای بکەین وەک پلۆت یاخود لولپێچ. لەو کاتەی کە سەربەست بە دوای ڕێبازدا دەگەڕێت لە شاری سلێمانی لە ڕێگای زیندانێکی سیاسییەوە کە ناوی هێرشە لە بەردەم باخی گشتی ،نوسەر دیسان چیرۆکەکە،کە هێلی سەرەکی درامییە و بە شیوەی کرۆنۆلۆجی و هێڵی زەمەنی ڕاست بەرەو پێشەوە دەڕوات بە هەڵپەسیردراویی دەهێڵێتەوە و خوێنەر لە خاڵێکی تردا بە ئاراستەیەکی تردا دەبات،بەمەش دەوترێت گرێچن(الحبکە) کە خوێنەر عەوداڵی ڕودواوەکانی دواتر دەکات و وێڵت دەکات. لێرەدا پرسیارک دێتە پێشەوە، سەربەست کە زانای گشتی نیە و گێڕەرەوەی هەمووشتزان نیە چۆن بەر لە بەرکەوتنی لەگەڵ ئەو کرێکارە بەنگلادیشییەی کە خەڵکی شاری خولنا بوو، بیری لە نازیا دەکردەوە؟ •لە ل٦١ دا نوسەر لە ڕێگای ژنێکی نەناسەوە ،کە لەسەر یەکێک لەو کورسییەکانی پارکی ئازادی دادەنیشێت،دیسان دەیەوێت دەرگای یەکێکی تر لە دیاردە قێزەونەکانی کۆمەڵگا بکاتەوە کە ئەویش دیاردەی لەشفرۆشیی ئافرەتانە،کە بە بڕوای من ئەوە لە هەموو جیهاندا هەیە،بەڵام نوسەر دەیەوێت لێزانانە وەک تراوما لە دڵمان بدات و بڵێت کە کۆمەڵگا لە ژێر هەڕەشەیەکی گەورەدایە. دیسان مەسەلەی تارمایی سەرهەڵدەداتەوە،بەوەی دەکرێت فیزیاییەن هەموومان وەک ماددە بەرجەستە بین بەڵام وەک ڕۆح و میتافیزیکا مردووین و تەنها چیرۆکەکەمان دەژی نەوەک خۆمان،دیسان پێمان دەڵێت دەکرێ ئاین فریودەر و داپڵۆسێنەری خەڵک بێت،دەکرێت دیووی دووەمی ئیسلام کە داعش وێنای دەکات و بوونە دێوەزمە بۆ وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر قێزەون بن، وەک مارکس دەڵێت "ئاین تلیاکی گەلانە" بەو چەشنە بێت دەنا چۆن دەکرێت سەرلەبەری کۆمەڵگا لەژێر هەڕەشەی ئایندا بێت یان دەوڵەتی ئیسلامی دا بن،چۆن وڵاتیان کاول کرد و جەهالەتیان هێنایەوە بۆ خەڵکی و شارستانیەت و شارەکانیان کاول کرد. •لە ل٦٦ دا نوسەر لە دەرگایەکی ترەوە دەچێتە ناو بابەت گەلی ئاڵۆزی وەک قۆرخکاری و گەندەڵی و کاری مافیایی و چەتەگەرانی بازرگانییەوە و دەلاقەیەکی دژواری دیکەمان بۆ دەکاتەوە،کە هەموومان پێی ئاشناین ئەویش کاری ساختەکاری لە خواردن و سوتەمەنیدا و ساخکردنەوەی دەرمان و خواردن و کەرەستەی ماوە بەسەرچوو بەسەر ئەم گەلە بەشمەینەتەدا. •لە ل٧٠ دا نوسەر دەیەوێت بڵێت ڕاستە نەوت سەرمایەیەکی گرنگی ئێستایە و وزەیەکی گرنگی جیهانی مۆدێرنە بەڵام بۆ وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت بەتایبەت عێراق و کوردستان جگە لە نەفرەت و نەگبەتی هیچی تر نەبووە،چونکە وڵاتانی بەرهەمهێنی نەوت،خەڵکەکەیان فێر دەکەن کە کار نەکەن و تەمبەڵی لە کۆمەڵگادا پەرەدەستێنێت و وەک زەڕنەقوتە چاواڕوان بن لوقمەیەکیان بخرێتە ناو دەم،لێرەدا سیستەم ڕەخنە دەکات،کە نابێت بەو چەشنە کۆمەڵگا بەڕێوە ببرێت،دەبێت کەرتی کشتوکاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری وەگەڕبخرێن،کە ئێمە هێچکام لەوانەمان نیە. هەر لە میانەی گێڕانەوەدا ئەم جارە نوسەر خەڵک و کۆمەڵگا پڕ ڕەخنە دەکات،کە دەکرێت "مرۆڤ بخوات بۆ ئەوەی بژی" نەک "بژی بۆ ئەوای بخوات" کلتوری چڵێسی دیاری سیستەم بوو بۆ خەڵک،پاشان لە دوای هەبوونی کار و موچە و پارەیەکی زۆر دیسان خەڵکی برسی کرانەوە و موچەکانیان بڕا. نوسەر دەیەوێت بڵێت کە زۆرینەی هەڵەکان خەڵک دەیکەن،بەوی هەڵەخەرجن و ئیسراف زۆر دەکەن و دەست بە شتەوەناگرن،ئەو گەلانەی پێشکەوتن و ئێستا جڵەوی دونیا دەکەن کەمتر چڵێسن و زیاتر خەمی زانست و پێشکەوتنیانە نەوک ورگیان. •لە ل٧٥ (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن) دا باسی پرسی کۆچ و پەنابەر دێتەوە ئاراوە،گەیشتن بە بەهەشتی ئەوروپا خەونی زۆرێک لە لاوان و مرۆڤی ڕۆژهەڵاتییە دەکرێت چیرۆکە تراژیدییەکان ڕۆحێکی کۆمیدییان تێدا بەرجەستە ببێت واتە گەیشتن بە بەهەشت قوربانی دانی دەوێت، لە ل٢٥ (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن) هەنار و فریشتەی مردن وەک بەشێکی بچوک لە ناو بەشێکی گەورەدا واتە قاژێک سێو لە سێوێکی تەواو کە ل ٧٦ (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن) بەشە گەورەکەیەتی •ل٨٤ نوسەر لێرەدا دەست بۆ تابۆ و یاساخەکان دەبات و ڕەخنە لە فەلسەفەی وجود دەگرێت و خودا و گەردوون ڕەخنە دەکات بەوەی کە دەکرا نێرەموکەکان یەک ڕەگەز بن یان نێربن یان مێ،تێکەڵەیەک لەو دوو جۆرە بۆچی؟کە ئەوەش بەشێکە لە کارەکانی ئافەرێنەر،ئەو دەیەوێت بڵێ کە دوو ڕەگەزی جیاواز هەیە بۆچی سێیەم هەبێت سودی چیە جگە لە نەنگی بۆ دروستکراو.گەرچی ئەوە بابەتێکی زانستییە و پەیوەندی بە کڕۆمۆسۆم و بۆماوەیی هەیە و لێکۆڵینەوەی وردی دەوێت(دلۆڤان ئاوڕدەداتەوە و ڕو لە کامێراکە دەڵێت"من ئەو بونەوەرەم کە خودا فەرامۆشی کردووم،وەک ئەوەی هەڵەیەکی ناو بوون بم")ل٨٤(عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( "قوربانیی و جەلاد دەیانەویست مافی پەنابەری وەربگرن،ژیان چی گاڵتە جاڕییەکی تاڵە"ل ٩٠  (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( ئەم دێڕەی سەرەوە ماناو دەلالەتی زۆر قوڵ هەڵدەگرێت،کە دەکرێت بڵێین جەنگ و ئامڕازەکانی دروستکردنی جەنگ تراژیدیاییەکی وەها خوێناوی دەخولقێنن کە دواجار شەڕ بڵێسەی سەند وەک چۆن ئاگر لە پوش و پاوان بەردەبێت و بای لە ناکاو نێڵە نێڵ دەیبات و جڵەوگیر ناکرێت ئاوەها جەنگ دواتر جڵەوی لەدەست قوربانی و لەدەست جەلاد دەردەچێت و تەڕووشک دەسوتێنێت و دواتر هەمان جەلاد هەوڵی خۆدەربازکردن دەدات ئا ئەوەیە قێزەونیی جەنگ. نوسەر لە نوسینی ئەم ڕۆمانە پڕ تێما و ماناو دەلالەتەدا زۆر ماندو بووە و لە مردن نزیک بۆتەوە وەک عەباسی مەعروفی دەڵێت "ڕۆماننوسین وەک گیان کێشان وایە" هەروەها مەحمودی دەوڵەتئابادی دەڵێت "ڕۆماننوس ئەوکاتەشی کە نانوسیت هەر خەریکی نوسینە" واتە مێشک و هزری هەمیشە پەرت و بڵاوە (ماری .م)ی شاعیری ئەمریکی دەڵێت " مرۆڤی ئا‌قڵ نابێتە نوسەر" واتە لە کۆتایدا خۆت وندەکەی و خۆت لەناو دەبەی لە پێناو مرۆڤایەتیدا . •نوسەر لە ڕێگای دایەلۆگی هەنار و فریشتەی مەرگەوە،چەندین جار دەمانخاتە بەردەم پرسیاری گەورە و تێڕامان و جوگرافیای جیاوازمان پێ دەناسێنێت،ئەوەی لەم نوسەرەدا بەدیدەکەم تا ئێستا لە هیچ نوسەرێکی تری کورددا نەمبینیووە،عەتا محەمەد لە هیچ ڕۆماننوسێکی تر ناچێت جگە لە خۆی. (فریشتەی مردن بەبێ ئەوەی بێزاری پێوە دیار بێت ووتی"قسە لەسەر بێزاری نیە،سەرەڕۆییەکانی مرۆڤ بێ سنورن،لەم ڕۆژانەدا لە شاری فارۆ لەوپەڕی باشوری پورتوگال ڕێمکەوتە کتێبخانەیەکی بچوک و ڕۆمانێکی بچکۆلانەم بۆ یەکەم جار بینی"ل١٠٦ (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( نوسەر دیسان دەیەوێت ڕەخنەگرانە بڵێت کە چەندەها شاعیر هەن دەنوسن و بەناو شاعیرن و شیعرییەت لە تێکستەکانیاندا نیە،هەروەها لەناو کۆمەڵگاکاندا بەگشتی شیعر بەرەو توانەوە دەڕوات لە ناو ژانری ڕۆماندا و خەریکە شیعر بەهاو سەنگ و قورسایی نامێنێت،کە کۆمەڵگای ئێمەش لەوە بێبەش نیە.  هەر وەک  شەمسی لەنگرودی پێی وایە " شیعر ئارەزوییەکی تەواو چڕوپڕە،هەر بۆیە بەشێکە لە هونەرە سەرەتاییەکان،بەڵام ڕۆمان کە بەرهەمی مۆدێرنێتەیە و بەخششێکی تاکە کەسییە و تا ڕادەیەک لە ژیانی ڕۆژانە نزیکترە،مرۆڤ بە شێوەیەکی بەرچاو ژیانی خۆی لە ڕۆماندا دەبینێت" نوسەر لێرەدا دەیەوێت لە ئەرزش و گرنگی شیعر کەمبکاتەوە لە پێناو رۆماندا. •نوسەر دیسان لەسەر نەهامەتییەکانی جەنگ دێتە گۆ و دەیەوێت بڵێت کە جەنگ سیما جوانەکانی منداڵی و لاوی ئێمەی هەڵکوڕوزاند و هەموومانی تۆراند " کوڕم ئێوە نەوەیەکی بەدبەخت بوون،ئاگری شەڕی گەورەکان هەمووتانی هەڵکوڕوزاند" ل١٢٢(عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( تەماشا جەنگ چی سیمایەکی ناشیرینی و ناحەزی هەیە و بێ فەڕە و کەس لە جەنگدا براوە نیە هەموومان دۆڕاوین هێنری میلەر پێیوایە "مادام لە جیهاندا جەنگ هەیە،نابینە خاوانی جەوهەری  بە مرۆڤ بوون". نوسەر لە ل١٢٣ دا (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن)  لە ڕێگای چیرۆکی پارادۆکس  دەیەوێت ڕەخنەی عەقڵی ئیسلامی بکات و ڕۆژهەڵات واتە سەرزەمینی موسوڵمانان بە ناوی نوێنەرایەتی خوداوە کە لەم سەرزەمینە هەموو کەسێک تەکفیر دەکەن،تەقینەوە دەکەن،خەڵک سەردەبڕن،بەڵام هەر لەو دۆزەخەی کە خۆیان خولقاندویانە،هەڵدێن بۆ سنورەکانی ڕۆژئاوا (سەرزەمینی ئەهریمەن) دێن. "زۆرینەی ڕۆژهەڵاتییەکان بەخۆیان و باوەڕ و بەرماڵ و سیواک و پەچەو حیجابەوە،سەرزەمینی پیرۆزی خودایان جێهێشت و گەیشتنە سەر سنورەکانی ڕۆژئاوا" ل١٢٣(عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( هەر لە میانی گێڕانەوەکاندا دیسان باسی دزیوییەکانی مرۆڤ و پیشەسازییە خراپەکان دەبیستین و تێدەگەین کە مرۆڤ چەندە  کاولکارە "ڕژێمەکان پەلەیانە لە وێرانکردنی ئەم ئەستێرە شینەدا،بە کەلوپەل و کەرەستەکان فریومان دەدەن"ل ١٧٤(عەتا: هەنار و فریشتەی مردن( هەربۆیە (میشێل فۆکۆ) زۆر بە وردی کار لەسەر مرۆڤی مۆدێرن و بە ئامێر کراو دەکات مۆدێرنەتەیش بە واتای کۆتوبەندی مرۆڤەکان و بە یاسا و ڕێساکردنی شێواز و ژیاری کۆمەڵگا،فۆکۆ پێی وایە کە مرۆڤی مۆدێرن واتە مرۆڤێکی ئاماژە بۆکراو و لە قاڵب دراو،بە واتایەکی دیکە،مرۆڤی شار و سەردەمی مۆدێرنیەت واتا مرۆڤێکی چەپێنراو و مەحروح،واتە مرۆڤی دڵشکاو و بە ئامێر بوو،گەر تەماشایەکی ئەو فیلمە خەیاڵییە زانستیانە بکەین،کە باس لە موسەخەر بوونی جیهان دەکەن باسی بچوک بوونەوەی گەردون بە مانا فەلسەفییەکەی دەکەن،یان باسی پەرەسەندی ئامێر و ڕۆبۆت گەلی جیاواز دەکەن،دەبینین چون مرۆڤەکان خاڵی دەکەنەوە لە هەست و سۆز و مرۆڤ لە چوارچێوەی سەدان دەستورو یاسادا لە قاڵب دەدەن،ئەمە بەو مانایە نیە کە مرۆڤی سەدەکانی ناوەڕاست مرۆڤی ئازاد بوون بەڵام،لەو سەردەمەشدا بە شێوازی ئازار بەر تر ژیاون،میشێل فۆکۆ پێی وایە شێوازی بەراوردکاری لە جۆری سزای مرۆڤی سەدەکانی ناوەڕاستی فەڕەنسا و سەدەی بیستەم شێوازی جیاوازی وەرگرتووە،مرۆڤی سەدەکانی ناوەڕاست سەری دەپەڕێنرا یان لە سێدارە دەدرا یان لە زیندان دەمایەوە،بەڵام پێشکەوتنی مرۆڤایەتی و مرۆڤی مۆدێرن جۆری سزاکانی گۆری بۆ شێوازی یاسایی و لە قاڵب دراوی تر کە هەندێک لە سزاکان گەلێک لە سێدارە قورس تر بوون کە کرانە بابەتگەلی فیزیایی و ئاڕاستە کراو،کە دڵ و دەرونی مرۆڤیان پەک دەخست. سەربازەکانی ئەم سەردەمە هێندە یاساو دەستوریان بۆ هەڵقوڵاوە کە بە موو ناتوانن لێی لابدەن،شێوازی خوێندنی زانکۆیی و چەندەها سیستەمی تر کە تەژین بە یاسا و پابەندی و هیچ بەهایەکیان بۆ مرۆڤی ڕەها نە هێشتۆتەوە،چەمکی مرۆڤی ڕەها واتە مرۆڤێک خاڵییە لە پێودانگو یاسا دەسکردەکان و یاسا زەوتکەر و مرۆڤکوژەکان. شار بەو هەموو شەقام و باڵەخانەو ئوتۆمبێل و یاسای هاتوچۆو فێرگەو سەربازگە و حیزب و ئامێر و مۆبایل و تاوەری کارەبا .....هتد ی بڕستیان لە مرۆڤی ڕەها بڕییوە ومرۆڤیان کردۆتە کۆیلە،فەزایی گشتی بۆ وێنە تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان وایان کردووە کە نەریت و پێگەی کۆمەڵایەتی خێزانەکان لە ژێر هەڕەشەو هەڵدیردا بن. مرۆڤەکان لە شارەکان گەورەترن،دەبێ شارەکان ملکەچی مرۆڤەکان بن. ئیرادەی ئینسانی مۆدێرن گەورەترە لە شار و هەموو یاسا و ڕێساکان تێکدەشکێنێ،نابێ مرۆڤەکان دیلی شارەکان ببن،وەک فۆکۆ پێی وایە تا زیاتر مرۆڤایەتی بەرەو پێش بڕوا زیاتر مرۆڤاکان ملکەچی یاسا و ڕێسا دەبن و ئەشکەنجە دەدرێن. لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا مرۆڤی مۆدێرن تازە دیەوێ وەک سۆبێکتێک لە شاردا ڕەفتار بکات و شار ڕام بکات،شار بکاتە ئۆبێکت گەرچی شارەکان سێبەری خۆیان زال کردووە بەسەر مرۆڤەکاندا،و مرۆڤیان کردۆتە کۆیلەیی خۆیان ئێستا گەر بشمانەوێ لە شارە بچوکەکان هەڵبێین پەنا بۆ شارە گەورەکان دەبەین،شار بۆتە مەعشوقی مرۆڤەکان و بە ئاستەم ناتوانین لێی دەرباز بین. هەر لەم ڕۆمانەدا عەتا باسی گۆڕانی خێرای فیگەری شاری سلێمانی دەکات،کە زۆر خیرا و  ناسروشی گەشەی کردووە وەک لە پێشتردا باسم کرد. ئەمیل سیوران پێی وایە کە "مرۆڤ شیرپەنجەی زەوییە" لە  ل ١٧٦ (عەتا: هەنار و فریشتەی مردن) دا،مرۆڤ کاولکارە لەبری خەلیفەیەکی گوێڕایەڵ تێکدەر و ناپەسەند بوو،لیرەوە تێدەگەین بوونی مرۆڤ لەسەر ئەم هەسارەی سیهەمە چەند خەلەلێکی گەورەیە،ئادەمیزاد نوێترین مەخلوقی خودا بوون لەسەر ئەم هەسارەیە و کاتێک هاتن ژیانیان لە بونەوەر و ئاژەڵانی تر کردە دۆزەخ بڕوانن دۆخی کەشوهەوای سەر زەمین و ژیانی ملیونان ماسی و نەوڕەس و باڵندە کە بەهۆی پاشماوەی خراپی کارگە زەبەلاحەکان و پلاستیکەوە چۆن لەژێر هەڕەشەی لەناوچوندان. خودا لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت" خلق الانسان من العجل" واتە خودا مرۆڤی دروست کرد کە هەمیشە لە ڕاکردن و پەلەپەلیدان بۆ ژیان،هەر بەپێی ڕیوایەتەکان لە کاتی خەلق بوونی ئادەمدا پاش ئەوەی خودا ڕۆحی بەبەردا دەکات،یەکسەر هەڵدەستێت و ڕادەکاتە ناو باغاتی عەدن. هەر لەسەروبەندی باسی پەنابەراندا،کە بە بڕوای من کارکردنی ئەم ڕۆمانە زیاتر پرسی چیرۆکەکانی پەنابەرانە کە مێژووی پەنابەرێتیان لە ئەوروپادا خولقاندووە،نوسەر باس لە نەهامەتییەکانی ژیانی پەنابەران دەکات و دەیەوێت بڵێت ڕاستە پەنابەران لە دۆزەخی ڕۆژهەڵات هەڵدێن و بەرەو بەهەشتی ڕۆژئاوا کۆچ دەکەن بەڵام لە ناخیاندا دۆزەخێک دروست دەبێت کە مەحاڵە لێێ ڕزگار ببن،تەنانەت دەگاتە ئەو ئاستەی خەون بە زمانی زگماکی خۆت نابینیت " زۆر تاسەی ئەوە دەکەم خەونێک بە فارسی ببینم"ل١٧٩. •لە ل١٨٥ دا نوسەر دیسان ژیرانە ڕەخنەی کلتوری باوکسالاری و کۆمەڵایەتی دەکات بەوەی پیاوی کورد لەترسی مەسەلەی ئابڕو شەرەف و سمێڵیان پێیان نەنگییە لەکاتی سەرجێی کردنیشدا ژنەکانیان تێربکەن و بیانگەیەننە پلەی ئۆرگازم و  کارێک ناکەن کە ژنەکانیان لەبری ترس و شەرم و ئازار چێژ وەربگرن لێرەدە بۆمان دەردەکەوێت کە پیاوی کورد و ڕۆژهەڵاتی چەند وەک کاڵا تەماشایی ژن دەکەن." ئەو شەوەی زوڵەیخا بۆ یەکەم جار هەستی کرد لەژێر قورسایی سوڵتاندا هەستێکی نامۆ بەلەشیدا دەگەڕێت،هەستێک لە نێوان مردن و فڕین"ل١٨٥ هەر لە هەمان لاپەڕەدا " تۆگەیشتویتە ئەو تامەی کە زۆربەی ژنان دەمرن و پێی ناگەن" واتە پلەی ئۆرگازمی سێکسی کە تێیدا ژن و پیاو دەگەنە ئەوپەڕی پلەی چێژ وەرگرتن. •بچوکەکان و پاکەکان باجی هەڵەی گەورەکان دەدەن، شۆڕش و خەبات هەوێنی ئازادی نەبوون و نەفرەت بوون و دابارین بەسر خەڵکی دا،منداڵەکان وەک باروت لە جەنگەکاندا گڕدران و ژنان و کچان جەستەیان بەخشی و بوونە قوربانی گەمەی شەیتانی گەورەکان ،ساکار قوربانی بە جەستەی خۆیدا چونکە ژنان هەستیان ناسکە و زوو دەکەونە ژێر کاریگەری سۆزەوە هەر بۆیە تاکە شت بۆ متمانەی بەرانبەرەکانیان بەخشینی جەستەیانە،"ڕووتی کردمەوە و لەوکاتەدا هەستم دەکرد بەدەم ئازارەوە دەمرم،ئەو نەوەک گوێی لە گریان و پاڕانەوەکانم  نەگرت،بەڵکو لەناکاو ووتی قەحبە تۆ کچی ئەو گەوادە بوویت کە دەستی هەبوو لە کوشتنی ئامۆزاکەمدا،من دەمێکە دەمەوێت تۆڵەی بکەمەوە"ل٢٠٤. نوسەر پەیکەری ڕۆمانەکەی بە بونیادی بازنەیی تەواو دەکات و کۆتایی بە ڕۆمانەکە دەهێنێت کە وەک هەمیشە دەمانخاتە دۆخی شڵەژان و پارچە پارچە بوون و پەرت بوون کە خوێنەر بە ئاسانی ناتوانێت خۆی کۆبکاتەوە و لە چەند ڕیانێکدا ڕاماندەگرێت و ڕەخنەمان دەکات و بەکراوەیی بەجێمان دەهێڵێت و پێـمان دەڵێت ئەوەی دەژی چیرۆکەکانمانە نەوەک خۆمان چونکە ئەوەی چیرۆکی نەبوو وەک مردوو وایە. سەرچاوەکان: ١-هەنار و فریشتەی مردن ڕاپۆرتێک لەبارەی مەحوییەوە،عەتا محمەد، ڕۆمان، ناوەندی ئەندێشە،٢٠١٨. 2-Literature of Shakespeare Ramen Sharma and Dr. Preety Chaudhary Research Scholar, Singhania University, Rajasthan, India. ٣- جریده‌ العرب ,نُشر فی 28-02-2016، العدد: 10199، ص(14( الصفحه‌ : پقافه‌ العرب - خلدون الشمعه‌ – لندن. 4- International Journal of Educational Planning & Administration. ISSN 2249-3093 Volume 1, Number 2 (2011), pp. 189-198 © Research India Publications ٥- ڕۆمانی پۆستمۆدێرن ،حەمە مەنتک – وتار، ئەدەب و کلتوری ڕوداو بەرواری ٩-١٠-٢٠١٨. ٦- هونەرەکانی چیرۆکنوسین- حەمە مەنتک،ئەدەبی، پڕۆژەی چاپی کتێب مێخەک ژمارەی کتێب ٢٠ چاپخانە تاران،٢٠١٨. ٧-نوسین و ئەزمون،کۆمەڵێک نوسەر،دەزگای موکریانی،زنجیرەی کتێب ٥٧٠،ساڵی ٢٠١١ . ٨-ئەخلاق و بەرگری،مەریوان وریا قانع،ناوەندی ئەندێشە،٢٠١٧. ٩-ڕاز و ڕەمزەکانی ڕۆمان، وەرگێڕانی محمەد کەریم،دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم،ساڵی ٢٠١٢. ١٠-ڕۆلان بارت،وەرگێرانی کۆمەڵێک نوسەر،دەزگای ئایدیا بۆ فکر و لێکۆڵینەوە،ساڵی ٢٠١٧. ١١- شاری دەستەو تاقمەکان، شارام قەوامی ١٢-ئەفسونی ئەدەب،نزار ئاگری،وەرگێڕانی شوان ئەحمەد،ناوەندی ئەندێشە،٢٠١٦. ١٣- بونیاتی ڕوداو لە ڕۆمانی کوردیدا،میران جەلال محەمەد،لێکۆڵینەوە،ساڵی ٢٠٠٩. ١٤- ڕۆمان چیە،کۆمەڵێک نوسەر،دەزگای موکریانیزنجیرەی کتێب ٢٣٦،ساڵی ٢٠٠٨.        

عه‌بدولموته‌لیب عه‌بدوڵڵا   هه‌نگاوێک ده‌چمه‌ دواوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى بیر بکه‌مه‌وه‌ هه‌نگاوێک له‌ ژیان کورت ده‌که‌مه‌وه‌ هه‌نگاوێک هه‌تا دوایى له‌ ره‌شبردنه‌وه‌ى خۆر ده‌چمه‌ دواوه‌ که‌متر له‌ هیچ له‌ ژیان کورت ده‌که‌مه‌وه‌ ژیان مێژووى نییه‌ چه‌شنى درۆ دوایى دێم له‌ ژێر رۆشنایى خۆر درۆ ده‌نوسینه‌وه‌ هه‌نگاوێک ده‌چمه‌ پێشه‌وه‌ بۆ شۆڕش هه‌نگاوێک دوور له‌ دۆزه‌خ ده‌ڵێم ژیان که‌متر له‌ هیچ له‌ نێو کتێبان ده‌که‌وێ واى دابنێن هه‌نگاوێک ده‌چمه‌ پێشه‌وه‌ هه‌تا دوایى بوونى با زگماکییه‌ من به‌و بیره‌وه‌ ناژیم به‌ یادى شۆڕش واى دابنێن خۆر له‌ نێو کتێبان ده‌که‌وێ هه‌نگاوێک ده‌چمه‌ دواوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى نه‌ڕژێم دوور له‌ رۆشنایى ده‌ڵێم ژیان مێژووى نییه‌.

له‌ نوێترینکاریدا نووسه‌ر (فەڕۆخ نێعمەتپوور) دوو به‌رهه‌مى نوێى خۆى بڵاوکرده‌وه‌. به‌رهه‌مه‌کان پێکهاتوون له‌ رۆمانێک بە ناوی 'خەیاڵاتی بێهوودە' و کۆمەڵە چیرۆکێک بە ناوی 'دەستەکلیل' ئه‌م به‌رهه‌مانه‌ له‌لایان ناوه‌ندى (بانه‌) چاپکراون. ڕۆمانه‌که‌ (١١٨)لاپەڕەیە و کۆمه‌ڵه‌ چیرۆکه‌که‌ "دەستەکلیل" پێکهاتووه‌ له‌ (١٢٠)لاپه‌ڕه‌. که‌ کۆمەڵە چیرۆکەکە لە ١٢ چیرۆکی کوردی و سێ چیرۆکی فارسی پێکهاتووە. رۆمانەکەش بەسەرهاتی بنەماڵەیەکی گەورەیە کە یەکێک لە کووڕەکانی کە باوکی کەسی گێڕەرەوەیە ون دەبێ و ناتوانن پێ و نیشانی بدۆزنەوە بەم بیانووەوە رۆمانەکە هەوڵدەدا ئاوڕبداتەوە له‌و کێشه‌یه‌و زۆر کێشەی تر.

هانه‌ شاخى "ئه‌وکچه‌ی له‌ده‌ست داعش هه‌ڵهات"  نوێترین کارى وه‌رگرگێڕ (زانا خێڵانی)ه‌و ئێستا له‌ کتێب فرۆشیه‌کان ده‌ستده‌که‌وێت. ئه‌م ڕۆمانه‌ له‌نوسینى (ئه‌ندریاسى هۆفمان)ه‌.  وه‌رگێڕ ده‌رباره‌ى کاره‌که‌ى بۆ هاوڵاتى ووتى: ڕۆمانه‌که‌ گێڕانه‌وه‌ى چیرۆکی کچه‌ کوردێکی یه‌زیده‌یه‌، که‌له‌لایه‌ن چه‌کدارانی داعشه‌وه‌ ده‌ڕفێنرێت و بۆماوه‌ی چه‌ند مانگێک له‌ ژێرده‌ستیان ده‌بێت. دوای سوکایه‌تی و ده‌ستدرێژی کردنه‌ سه‌ری له‌لایه‌ن چه‌کدارانی داعشه‌وه‌، چه‌ند جارێک هه‌وڵی خۆ ڕزگار کردنی ده‌دات، به‌ڵام بێ سه‌رئه‌نجام ده‌بێت، تا له‌ کۆتایدا سه‌رکه‌وتوو ده‌بێت، هه‌ڵبێت له‌ده‌ست داعش و چه‌ند کچه‌ یه‌زیدیه‌کی دیکه‌ له‌گه‌ڵ خۆی ئازاد ده‌کات.  ئه‌سته‌مه‌ مرۆڤ ئامانجێکی به‌رزی هه‌بێت و به‌دی نه‌یه‌ت، مرۆڤ کائینێکی هێنده‌ به‌هێزه‌، له‌سه‌خترین دۆخه‌کاندا گه‌ر ئومێد له‌ده‌ست نه‌دا ده‌توانێت، ئامانجه‌که‌ی به‌دیبێنێت، به‌تایبه‌ت ئه‌و ئامانجه‌ خه‌ونی ئازادی بێت، گه‌ر ئه‌و زیندانه‌ش زیندانی داعش بێت... پاڵه‌وانی ڕۆمانه‌که‌ گه‌رچی چه‌رمه‌سه‌رییه‌کانی مرۆڤ توشی شۆک ده‌کات، به‌ڵام هیچ کات خه‌ونی ئازادی بوون له‌بیر ناکات، له‌گه‌ڵ هه‌ر شه‌لاقێکدا خه‌ونه‌که‌ی گه‌وره‌تر ده‌کات، هه‌ر ده‌ستدرێژییه‌ک بۆی ده‌بێته‌ چه‌کێک، هه‌ر سه‌کاییه‌تییه‌ک ده‌بێته‌ ڕقێکی پیرۆز، تا سه‌ر ئه‌نجام بوێری ده‌یگه‌یه‌نێته‌ ئامانجی خۆی، گه‌رچی به‌ربه‌سته‌کان سه‌خت و پۆڵاینن...

سازدانى: شاناز حه‌سه‌ن کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین، له‌ قه‌زاى پێنجوێن له‌ دایکبووه‌و یه‌که‌م کارى هونه‌رى، ئۆپه‌ڕێتى(دڕنده‌ى تۆرۆس)، به‌شدارى 25کارى شانۆیى و 30کارى زنجیره‌ دراماى ته‌له‌فزیۆنى کردووه‌ و له‌ بوارى کۆمیدى و تراژیدیا و  کۆمیدى سیاسی دا، کارى هه‌یه‌ و ئێستاش فه‌رمانبه‌ره‌ له‌ ته‌ندروستى سلێمانى. کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ   باس له‌وه‌ ده‌کات، له‌هیچ کارێکى په‌شیمان نیه‌ و پێیوایه‌ پاره‌ ناتوانێت ئه‌و خۆشه‌ویستیه‌ى خه‌ڵکت بۆ بکڕێت که‌ به‌ کاره‌ هونه‌رییه‌کان پێیگه‌یشتووه‌. ‌هاوڵاتی که‌ى ده‌ستت کردووه‌ به‌ کارى هونه‌رى و بۆچى کارى هونه‌ریت هه‌ڵبژاردووه‌؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: هه‌ر له‌ منداڵییه‌وه‌ له‌ خوێندنگه‌، مامۆستایه‌کم زۆر هانده‌رم بوو به‌رده‌وام ده‌یوت تۆ بۆ لاسایکردنه‌وه‌ باشیت، قسه‌کانى کاریگه‌رى هه‌بوو حه‌زم له‌ بواره‌که‌ کردو  خوێندکارى چوارى ئاماده‌یى بووم، یه‌که‌م کارى هونه‌ریم ده‌ستپێکرد.  هاوڵاتی بۆچى له‌کاتى خۆیدا نه‌چویته‌ به‌شه‌ هونه‌رییه‌کان و له‌گه‌ڵ هونه‌ره‌که‌تدا به‌ ئه‌کادیمى بیخوێنیت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: کاتى خۆى له‌ فنون وه‌رنه‌گیرام، له‌وکاته‌دا وابوو به‌عسى نه‌بویتایه‌ وه‌رنه‌ده‌گیرایت، بۆیه‌ هه‌وڵم دا له‌ به‌غداد بخوێنم. دواى ماوه‌یه‌ک ئاشکرابووم نه‌متوانى له‌وێش بخوێنم. بۆیه‌ کارگێڕى کارم ته‌واو کردو ئێستاش بۆ په‌ره‌دان به‌ خه‌ونه‌که‌م له‌ به‌شى سینه‌ما له‌ زانکۆى سلێمانى خوێندکارم.  هاوڵاتی تائێستا چه‌ند کارى هونه‌ریت کردووه‌؟چه‌ند ساڵه‌ کارى هونه‌رى ده‌که‌یت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: کاره‌کانم زۆرن، چونکه‌ سه‌رو 30ساڵه‌ کارده‌که‌م له‌ بوارى هونه‌ریدا، هه‌موو شانۆگه‌رییه‌کان 25بۆ30یه‌ و فلیمى سینه‌ماى و کورته‌فیلم ده‌چێته‌ سه‌رو30 و وه‌ زنجیره‌ ته‌له‌فزیۆنه‌کانیش زۆرن که‌ به‌ ژماره‌ نازانم چه‌ندن.  هاوڵاتی یه‌که‌م کارت چى بوو؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: یه‌که‌م کارم ئۆپه‌رێتى(درنده‌ى تۆروس) ئه‌م کاره‌م تێکه‌ڵه‌که‌یه‌، زیاتر بۆ منداڵ ده‌بێت و کۆمیدیاى تێدایه‌ له‌سه‌ر زمانى گیانداران.  هاوڵاتی له‌گه‌ڵ وه‌رزش دا چۆنیت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: وه‌رزش زۆر ده‌که‌م و پێشتر یاریزانى له‌شجوانى بوم، ئێستاش ڕۆژانه‌ وه‌رزش ده‌که‌م. پێویسته‌ ئه‌کته‌ر جه‌سته‌یه‌کى ڕێکى هه‌بێت، رۆژانى هه‌ینى گروپێکى شاخه‌وانیمان هه‌یه‌ و وه‌ک ده‌سته‌ى ڕاوێژکاریى، شاخه‌وانى ده‌که‌م.  هاوڵاتی کارى کۆمیدیا له‌ خۆته‌وه‌ نزیکه‌ و زیاتر خۆتى تێدا ده‌بینیته‌وه‌ یان تراژیدیا؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: زیاتر کۆمیدیا، راسته‌ له‌هه‌موو بواره‌کاندا کار ده‌که‌م، به‌ڵام زیاتر وه‌ک ئه‌کته‌رێکى کۆمیدى ناسراوم.  هاوڵاتی به‌گشتى زۆربه‌ى کاره‌کان کێ کارى نوسینى ده‌قه‌کان ده‌کات؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: زیاترى ده‌قه‌کان ماهیر حه‌سه‌ن خۆى ده‌ینوسێت، یاخود چه‌ند که‌سێک هه‌ن که‌ ده‌قه‌کانمان بۆ ده‌نوسن و کارى له‌سه‌ر ده‌که‌ین.  هاوڵاتی بۆچى زیاتر کاره‌کانت له‌گه‌ڵ کۆمه‌ڵێک له‌ هونه‌رمه‌ندانی‌ وه‌ک ماهیر حه‌سه‌ن، ئه‌حمه‌د جۆڵا، ئاڵا عومه‌ر...؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: ئه‌مانه‌ ئێمه‌ له‌تیپى هونه‌رى ڕه‌نگاڵه‌ کۆمه‌ڵێ ئه‌کته‌رین پێکه‌وه‌، زیاتر له‌ پانزه‌ بۆ بیست ئه‌کته‌رین خۆمان ئه‌م تیپه‌مان پێکهێناوه‌، که‌کارێکى هونه‌رى ئه‌که‌ین، ئه‌گه‌ر ئه‌وانه‌ى خۆمان به‌شى که‌سایه‌تییه‌کانى کرد، ئه‌وه‌ ئیشه‌کان ئه‌که‌ین ئه‌گه‌ر به‌شى نه‌کرد ئه‌وه‌ که‌سایه‌تى ده‌ره‌وه‌ى تیپیش ئه‌هێنین زۆر ئاساییه‌. هه‌ندێکجار ده‌موچاوى تازه‌ى تیا بووه‌ چ له‌ ئافره‌ت چ له‌پیاو ئه‌وانه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى تیپه‌که‌یا هێناومانن بۆ کار کردن، به‌تایبه‌تى کارى زنجیره‌ى ته‌له‌فزیۆنى، بۆنموونه‌ وه‌کو (ماڵه‌که‌ى معروف) ،که‌کردوومانه‌.  هاوڵاتی پێشتر زنجیره‌ى کورتتان هه‌بوو، ئێستا ئه‌وانه‌ کاڵبوونه‌ته‌وه ‌هۆکار چیه‌ ئه‌وانه‌ نه‌ماون؟ کامیل حمه‌ ئه‌مین: ئێمه‌ گرێبه‌ست ئه‌که‌ین له‌گه‌ڵ ته‌له‌فزیۆنێکدا، ئه‌ڵێین ئێمه‌ بۆ ماوه‌ى ساڵێک یان دوو ساڵ کاره‌که‌ین له‌گه‌ڵتاندا، ئیتر هۆکارى تایبه‌تى ئێمه‌ بێت یان ته‌له‌فزیۆن بێت، جارى وایه‌ گرێبه‌سته‌که‌ تازه‌ ئه‌که‌ینه‌وه،‌ جارى واشه‌ تازه‌ى ناکه‌ینه‌وه‌. ئێستا بۆماوه‌ى دوو ساڵ ئه‌بێ گرێبه‌ستمان له‌گه‌ڵ هیچ که‌س و لایه‌نێک نه‌کردووه‌ و کارمان بۆکه‌س نه‌کردووه‌، چونکه‌ ئه‌وانه‌ى به‌ته‌مان ئێمه‌ کاریان له‌گه‌ڵدا بکه‌ین، هه‌نگاوه‌کانیان به‌ره‌و ئێمه‌ که‌مبووەته‌وه‌، کارى هونه‌رى له‌ئێستاشدا پێویستى به‌ پاره‌یه‌، ئه‌گه‌ر له‌لایه‌که‌وه‌ هاوکارى نه‌کرێین، ئێمه‌ ناتوانین کاربکه‌ین. ئه‌و شوێنانه‌شى ئێمه‌ کاریان بۆ ئه‌که‌ین، زیاتر له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان بووه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌وان پاره‌یه‌کیان یاوه‌ به‌ ئێمه‌ کارێکى هونه‌ریمان کردووه‌ له‌به‌رامبه‌ر ئه‌وه‌دا ئه‌وان سپۆنسه‌ریان بۆ په‌یدا بووه‌و ریکلام چۆته‌ ناو ئیشه‌کانى ئێمه‌وه‌.  هاوڵاتی ساڵانه‌ بیست ملیار دینار ته‌رخانده‌کرێت بۆ بوارى هونه‌رى، هیچ هاوکارییه‌ک نه‌کراون له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى رۆشنبیرییه‌وه‌؟ کامیل حمه‌ ئه‌مین: ئیمه‌ وه‌کو تیپى خۆمان،  تائێستا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک حکومه‌ت و وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى و بە‌ڕێوه‌به‌رێتى ڕۆشنبیرى، هیچ پاره‌یه‌کى بۆ ئێمه‌ خه‌رج نه‌کردووه‌، له‌و پاره‌یه‌ى خه‌رجکراوه‌ بۆ کاره‌کانى ئێمه‌ هاوکارى کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکى باش بووه‌، یان هى خۆمان بووه‌ یان ئه‌و ته‌له‌فزیۆنانه‌ بووه‌ کارمان بۆکردوون، ته‌نانه‌ت کرێى مانگانه‌ى بیناى تیپه‌که‌مان خۆمان ئه‌یده‌ین. له‌ ساڵى 1998 که‌ دامه‌زراوه‌ تائێستا هاوکارى تیپى هونه‌رى ڕه‌نگاڵه‌ نه‌کراوه‌ بۆ هیچ کارێک. ته‌نانه‌ت بۆ کورته‌ فیلمێکیش نه‌چووین داواى پاره‌ بکه‌ین، چونکه‌ خه‌رجى ناکه‌ن بۆ ئێمه‌، ته‌نانه‌ت ئه‌و هۆڵه‌ى کارێکه‌ شانۆیى تیا ئه‌که‌ین کرێى هۆڵه‌که‌ ڕۆژانه‌ لێمان سه‌نراوه‌.  هاوڵاتی ئێوه‌ هیچ کات باسى ئه‌وه‌تان نه‌کردووه،‌ وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى ئه‌و پاره‌یه‌ چی لێئه‌کات، بۆچى خه‌رجی ناکات بۆ هونه‌ر؟ بۆ نموونه‌ که‌سانێکى وه‌ک ئێوه‌مان هه‌یه ‌بۆ بۆتان خه‌رج  ناکرێ؟ کامیل حمه‌ ئه‌مین:چه‌ندجار باسمان کردووه ‌له‌ چاوپێکه‌تنه‌کاندا و باسى که‌مته‌رخه‌مى وه‌زاره‌تى ڕۆشنبیرى و به‌ڕێوه‌به‌رێتى ڕۆشنبیرى کراوه‌، به‌ڵام هیچ سودێکى نه‌بووه‌، گوێمان لێناگیرێت، جارى واش هه‌یه‌ به‌غیلیمان پێئه‌به‌ن. خۆشه‌ویستى خه‌ڵک ملیارێک پاره‌ ئه‌هێنێ، من ئه‌و خه‌ڵکه‌م خۆشه‌وێ و خۆشه‌ویستى ئه‌و خه‌ڵکه‌ سه‌رمایه‌یه‌کى زۆره‌ بۆمن.  هاوڵاتی ئایا هونه‌ر چى پێبه‌خشیوه‌ یان چى لێسه‌ندویته‌وه‌، هه‌ندێ هونه‌رمه‌ند ئه‌ڵێ بێبه‌شم له‌ زۆر شت به‌بۆنه‌ى هونه‌ره‌وه‌، تۆ ڕات چیه‌؟ کامیل حمه‌ ئه‌مین: هونه‌ر کۆمه‌ڵێک شتى زۆر زۆر جوانى پێبه‌خشیوم و ‌کۆمه‌ڵێک شتى لێسه‌ندووم، به‌ڵام ئه‌وانه‌ى که ‌پێى به‌خشیوم زۆر زیاتره،‌ له‌وانه‌ى لێى سه‌ندوم. ئێمه‌ خۆشه‌ویستى خه‌ڵک، خۆشه‌ویستییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه‌ بۆمان. ڕاسته‌ ئازاد نین و له‌زۆر حاڵه‌تدا ناتوانین وه‌ک خه‌ڵکى تر هه‌ڵسوکه‌وت بکه‌یت، به‌ڵام ئه‌وه‌ به‌شێکى که‌میه‌تى.  هاوڵاتی کام کاره‌ى خۆتت زۆر خۆش ده‌وێت؟  کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: کاره‌کانم هه‌مووى خۆش ده‌وێت، به‌ڵام به‌پێى قسه‌ى خه‌ڵک، باسى ماڵه‌که‌ى مه‌عروف ده‌کرێت، زۆر زۆر له‌لاى منیش خۆشه‌ویسته‌ و زۆر کارى تریش په‌تریپۆت...، کارێک خه‌ڵک باسى کردو پى خۆش بوو زۆر خۆشه‌ویست ده‌بیت لاى من. کاردانه‌وه‌کان که‌ پێم ده‌گاته‌وه،‌ زۆر خۆشه‌ نه‌ک کوردانى ئێره‌ کوردانى هه‌موو شوێنێک تاراوگه‌ ده‌ستت خۆشیم لێده‌که‌ن، سه‌یرى ده‌که‌ن.  هاوڵاتی له‌زۆر کاره‌کانتدا خه‌ڵک دێنیته‌ پێکه‌نین، به‌رده‌وام وایت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: به‌رده‌وام به‌و شێوه‌یه‌م،  له‌ کاتى ده‌وام له‌ماڵه‌وه‌ که‌سێک ئه‌مبینێت یه‌کسه‌ر پێده‌که‌نێت.  هاوڵاتی به‌چى توڕه‌ ده‌بیت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: زۆر که‌م توڕه‌ ده‌بم که‌ توڕه‌ش بووم زۆر خراپه‌. توڕەبوونه‌که‌م له‌ ساڵێکه‌ دوو جار جاریک،  ئه‌و سێ شته‌ نه‌بێت له‌وانه‌یه‌ هه‌رگیز توڕه‌ نه‌بم. سێ شت زۆر توڕه‌م ده‌کات. درۆ-ناهه‌قیه‌ک ده‌سه‌ڵاتم نه‌بێت قسه‌ى تێدا بکه‌م- شتێک که‌ شێت گیرم ده‌کات ئه‌وه‌یه‌ که‌ له‌به‌ر چاوما زوڵم له‌ ئافره‌ت بکرێت.  هاوڵاتی ئایا کارکردن له‌ کارێکى کۆمیدى قورستره‌ یان تراژیدى؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: کارى هونه‌رى و نواندن قورسه‌، به‌ڵام به‌ پله‌ى یه‌که‌م کۆمیدییه‌، چونکه‌ به‌ڕاستى مه‌هامى ده‌وێت، خۆى قورسه‌، به‌ڵام زمان پاراوى و شه‌رمنى هه‌ر نابێت.  هاوڵاتی له‌گفتوگۆیه‌کدا زۆر هه‌ڵه‌ ده‌که‌یت یان دووباره‌ى ده‌که‌یته‌وه‌؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: حیوارمان هه‌بووه‌ یه‌ک لاپه‌ڕه‌ى کامل بووه‌،  له‌وەیە که‌ هه‌ڵه‌ بکرێت، ئه‌گینا دوو سێ دێر ئاسانه‌ و من خۆشم که‌متر هه‌ڵه‌ ده‌که‌م.  هاوڵاتی زۆربه‌ى کات قژت درێژه‌، ئه‌مه‌ حه‌زه‌ یاخود کاره‌کانت واى خواستووه‌؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: زۆربه‌ى کات بۆ کارى هونه‌رى قژم وا درێژ ده‌که‌مه‌وه‌ و هه‌شبووه‌ زۆر کورتم کردۆته‌وه‌، ئیستاش بۆ کاریکى هونه‌ری سینه‌ماى گه‌وره‌ دامناوه‌ و له‌ مانگى 8 ده‌ست به‌ وێنه‌ گرتنى ده‌که‌ین و ده‌رهێنه‌رێکى به‌ریتانیه‌ و کاره‌که‌ بۆ به‌ریتانیایه‌ و ده‌ورى ئه‌میرێکى داعش ده‌بینم.  هاوڵاتی خه‌ڵک چۆن بیر ده‌کاته‌وه‌ له‌سه‌ر رۆڵى که‌سه‌کان؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: هیچ گله‌یم له‌ خه‌ڵک نییه‌، چونکه‌ منیش که‌ کارێک ده‌بینم که‌سێکى عه‌بوسى تێدایه،‌ خه‌ریکه‌ رقم لێى ده‌بێته‌وه،‌ به‌ڵام ئه‌قڵم ده‌ڵێت نا وریابه‌ ئه‌وه‌ که‌سایه‌تى خۆى نیه‌ و ته‌مسیل ده‌کات. ناهه‌قى نییه‌، به‌ڵام پێویسته‌ خوێندنه‌وه‌ت هه‌بێت  و بزانى ئه‌‌وە ته‌نها بۆ کاره‌که‌یه‌.  هاوڵاتی  په‌تریپۆت؟ ده‌نگدانه‌وه‌ى باشى هه‌بوو؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: کاتى خۆى له‌گه‌ڵ براده‌ران کۆبوینه‌وه‌ و بڕیارماندا کارێکى کۆمیدى و ته‌نز ئامیز بکه‌ین و کاریگه‌رى باشى هه‌بوو. هه‌ر که‌ ریکلاممان بۆ کرد، خه‌ڵک زۆر چاوه‌ڕێی بوون که‌ ئه‌وه‌ش بۆ ئێمه‌ گه‌وره‌یه‌ و هیواى به‌رده‌وام بون ده‌به‌خشێت.  هاوڵاتی کارى ریکلامى ده‌که‌یت؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: تائیستا سێ کارى ریکلامیم کردووه‌، زۆر نایکه‌م و به‌ پاره‌ى که‌میش نایکه‌م، چونکه‌ زۆر حه‌قى پێده‌ده‌م و ئێمه‌ جیاوازین له‌خه‌ڵکى تر که‌ ئه‌و به‌رهه‌مه‌ پێى ده‌ناسرێت.  هاوڵاتی یاده‌وه‌رییه‌ک به‌سه‌رهاتێکى خۆش؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: یاده‌وه‌رى خۆش زۆره‌، له‌کاتى به‌شى سێى گه‌رده‌لول دا که‌ تایه‌مان بردبوو بۆ سه‌ر شاخه‌که‌ بۆ ئه‌وه‌ى بیسوتێنین، ده‌ستم دایه‌ تایه‌که‌ و لێم که‌وت به‌ تل ڕۆیشت که‌وت به‌ پشتى ئه‌کته‌رێکدا، منیش هه‌ر یه‌کسه‌ر به‌ هاوڕێیه‌کى ترم وت، باشه‌ ئه‌وه‌ بۆ واتکرد ئه‌وه‌ کوێرایت داهاتبوو واتکرد، ئیتر ئه‌و هاوڕێیه‌ چه‌ند وتى من نه‌بووم کامیل بوو، ئه‌کته‌ره‌که‌ ئازارى پێگه‌یشتبوو زۆر قسه‌ى پێوت هه‌ر چه‌ند ده‌یوت کامیل بوو من نه‌بووم  نه‌یخوارد باوەڕى پێنه‌کرد، له‌و کاته‌دا هه‌م خۆش بوو زۆر پیکه‌نین و هه‌م پێشم ناخۆش بوو، چونکه‌ به‌ مه‌به‌ست وام نه‌کرد. جارێکى تریش لە کاتى شانۆییه‌ک، کاک ئه‌حمه‌د هه‌موو شه‌وێک قژى تێک ده‌دام، وتم کاک ئه‌حمه‌د ئه‌مشه‌و قژم تێک مه‌ده،‌ به‌یانى هاوڕێیانى ده‌وامم دێن بۆ شانۆییه‌که،‌ وتى باشه‌، وه‌ڵڵا به‌ئازادى چومه‌ سه‌ر مه‌سره‌ح، به‌ڵام له‌هه‌موو جارێک زیاتر قژى تێکدام که‌ به‌ڕاستى ئه‌وه‌ توڕه‌ى کردم.  هاوڵاتی خۆشه‌ویسترین هاوڕێت له‌ ئه‌کته‌ره‌کان؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: ماهیر حه‌سه‌ن و ئه‌حمه‌د جۆڵا ناتوانین بێ یه‌کترى، چونه‌ ده‌ره‌وه‌ و له‌ رۆژانه‌دا زۆر کات پێکه‌وه‌ین. له‌گه‌ڵ ماهیر حه‌سه‌ن، ئه‌وه‌نده‌ هاوڕێین له‌ ده‌وره‌کاندا زۆر یه‌کتر ئه‌زێت ئه‌ده‌ین، خۆى ڕاسته‌ له‌ ده‌وره‌که‌دایه،‌ به‌ڵام نابێت یه‌کتر ئه‌زێت به‌ین، ئێمه‌ به‌ راستى له‌ یه‌کتر ئه‌ده‌ین.  هاوڵاتی حه‌زت له‌ ده‌نگى چ هونه‌رمه‌ندێکه‌؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: هونه‌رمه‌نده‌کان زۆرن له‌ کۆنه‌کان عه‌لى مه‌ردان، مه‌زهه‌رى خالقى، ماملى، عایشه‌ شان...به‌هجه‌ت یه‌حیا و له‌تازه‌کان کیژان ئیراهیم خه‌یات، ماریا هه‌ورامى و لۆکه‌ زاهیر و کوڕه‌کانیش میران عه‌لى و میلییه‌کان ئارام شه‌یدا، به‌ختیار ساڵح .  هاوڵاتی سه‌رسامیت به‌ کارى چ ئه‌کته‌رێک؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: هه‌موویان باشن، به‌یان مه‌حمود، ژیان ئیبراهیم و ماهیر حه‌سه‌ن و ئه‌حمه‌د جۆڵا و تاهیر جه‌لال.  هاوڵاتی کارى تازه‌ت چییه‌؟ کامیل حه‌مه‌ ئه‌مین: تازه‌ترین کارم بۆ وێنەگرتن ئامادەیە، کۆمه‌ڵێک ئه‌ڵقه‌ى کۆمیدى ده‌بێت له‌م هه‌فته‌یەدا، قسه‌ى کۆتایى له‌سه‌ر ده‌که‌ین.

هاوڵاتی  زانكۆی سلیَمانی ئێواره‌ی  پێنجشەممە له‌ رێوره‌سمێكی فراواندا دكتۆرای فه‌خری به‌خشییه‌ هونه‌مه‌ند مه‌زهه‌ری خالقی، ئەوەش له‌ پای ئه‌و کارە هونەریانەی لە چەند دەیەی رابردوودا ئەنجامی داون. هونه‌مه‌ند مه‌زهه‌ری خالقی، یه‌كێكه‌ له‌ هومه‌رمه‌نده‌ دیارەکان كورد به‌ده‌ر له‌ ئه‌زموونی كاری هونه‌ری و  میوزیك و گورانی كوردی رۆڵی بینیوه‌ له‌ پاراستن و به‌ دیكۆمێنتكردنی فۆلکلۆرو هونەری زارەکی وەکوسه‌روه‌تێكی كلتوری نه‌ته‌وه‌یی. ‌لەوچوارچێوەیەشدا ئینستیوتی كه‌له‌پوری كوردی دامەزراندوە و دەستی کردوە بە كۆكردنه‌وه‌و به‌ ئه‌رشیفكردنی هونه‌ری زاره‌كی و نوێكردنه‌وه‌یان و پاراستنیان له‌ له‌ناوچوون.  لە مەراسیمەکەدا سێ فیلمی دۆكیۆمێنتاری له‌سه‌ر ژیان و ئه‌زموونی هونه‌ری و كاره‌كانی مه‌زهه‌ری خالقی نمایشكراو پاشان له‌لایه‌ن ئه‌نجومه‌نی زانكۆوه‌ به‌ ره‌سمی دكتۆرای فه‌خری به‌خشرایه‌ مامۆستا مه‌زهه‌ری خالقی.

یه‌کێک له‌ ده‌نگه‌ ناسراودیاره‌کانى ناو دونیاى نووسینى ئێمه‌(یوسف عزه‌دین)ه‌، ئه‌و خاوه‌نى چه‌ند كتيَب وچەندین نووسینە. ده‌رباره‌ى نوسین و خوێندنه‌وه‌ و دونیابینى ئه‌و بۆ نوسین و په‌یوه‌ندى ئه‌ده‌ب به‌ ژیانه‌وه‌ ئه‌م دیداره‌مان له‌گه‌ڵدا سازدا. سازدانی: شاخەوان سدیق   هاوڵاتی: هەڵبژاردەو کاروکردەی ئێستات لەدنیای ئەدەبیات و مەعریفەدا، وەک نووسەر و ڕۆماننووس؛ حەز و خولیای منداڵیتە.. یان دواتر هۆکارگەلێکی خودی و تایبەت، بەرەو دنیای ئەدەبیاتی بردیت؟ یوسف عزەدین: بۆ نزیک بوونەوە لەوەڵامێکی شایستە بەبگرەو بەردەی نێو پرسیارەکەتان، دەبێت بپرسین بوونەوەرە کتێبییەکان کێن؛ ئەوانەی کتێب دەبێتە بەشێکی جیانەکراوەی بوونیان. ئەوانەی تا لەدنیای مەتەریاڵیداهەبن و هاوکات بەپاڵپشتی توانستە فیکری و زەینی و ئەقڵییەکانیان، بەردەوام دەبن لەخوێندنەوەیەکی نەپساوەی دیالێکتیکیانەدا؟! بۆ نزیک کردنەوەی زێدەتری ئەوەی مەبەستمانە بیڵێین، بەناچاری دەبێت بگەڕێینەوە بۆ هەردوو ڕۆمانی "سایەی با"و "گەمەی فریشتەکان"ی "کارلۆس زافۆن".. تا لەواتای خوێنەربوون و دنیای نووسەران و پاڵنەرەکانی بوون بەنووسەریان تێبگەین و بشزانین هۆکاری پەیوەست بوونیان بەهەموو ئەوەی لەودنیایەدا دەگوزەرێت چییە؟! لە"سایەی با"دا "دانێڵ"ی کاراکتەری ڕۆمانەکە، پاش چوونی بۆ کتێبخانەی گۆڕستانی کتێبە کۆنەکان، کتێبێک بەناوی "سایەی با" هەڵدەبژێرێت و پاش خوێندنەوەی دەکەوێتە گەڕان بەشوێن "جۆلیان کاراکس"ی نووسەرە نەناسراوەکەی کتێبەکەداو تا دەگاتە حەقیقەتی کوژرانی "جۆلیان کاراکس" لەپاریس. پاشان هەست دەکات، کەسێک هەیە وەدووی کەوتووە هەتا دواهەمین نوسخەیەکی ڕۆمانەکەی لێ بسێنێت و تادوایی سەرجەم ڕووداوە سەرنجڕاکێشەکانی و شایانی باسیشە لێکچووە لەگەڵ ڕۆمانی "گەمەی فریشتە"ی "زافۆن"داو "داڤید" کاراکتەری سەرەکی ڕۆمانەکە لەکتێبخانەی "گۆڕستانی کتێبەکان"ەوە دەست پێدەکات؛ وەک خوێنەرێکی کتێب بەگشتی و بەتایبەتیش شاکارەکانی چاڕڵس دیکنز...تا دەگاتە ئەوەی کەسێک بەناوی "ئەندریاس کۆریلی" داوای لێدەکات بابەتێك سەبارەت بەدامەزراندنی ئایینێکی نوێ-وە بنووسێت، بەرانبەر بەپارەیەکی زۆر و ئیدی "داڤید" لەم پێناوەدا دەکەوێتە گەڕانێکی بەردەوام بەشوێن زۆرێک لەبیروباوەڕ و ڕێچکە و مەزهەبە ئایینییەکان و تاکتێبێکی سەبارەت بەدامەزراندنی ئایینێکی نوێ دەست دەکەوێت و زۆر وردەکاری کاریگەری مێژوویی و ئەنتۆلۆژیی و وێنەی سیحرئامێز لەنێو ڕۆمانەکەدا دەبینرێتەوەو هەموو ئەوەی کەئاماژەشم پێدا پەیوەستە بەپرسیارەکەتانەوە.. کەواتە هەموو ئەوانەی وەک؛'دانێڵ"و"داڤید" ژیانیان پەیوەست دەبێت، بەکتێبخانەکان، یان"بەگۆڕستانی کتێبەکان'ەوە دەبنە خوێنەری جدی و بەپەرۆشی کتێبەکان.. بێگوومان دواجار ئەمانە بنووسن یان نەنووسن؟! حەزێک یان جۆرێک لەتوانستی گێڕانەوەی تایبەت بەخۆیان تێدا دروست دەبێت.. مەبەستمان ئەوەیە سەرەتای سەرەتاکانی بوون بەنووسەر لەخوێندنەوەوە دەست پێدەکات.. هەر ئەمەشە شاگرد کتێبخانەیەکی وەک "ئەلبێرتۆ مانگوێل" لەداهاتوودا دەکاتە نووسەر و هەر ئەویشە کەبەمێردمنداڵی، " بۆرخیس" ڕۆژانە بۆ ماوەی دوو سەعات، بەکرێ دەیکاتە خوێنەری سەرجەم ئەو کتێبانەی کەمەبەستیەتی موتاڵایان بکات. دواتر " ئەلبێرتۆ مانگوێل" وردەکارییە تایبەتەکانی سەبارەت بەخوێندنەوەی کتێب و پەیوەست بوون و ئیعجابی بەتوانستە جدی و نائاساییەکانی "بۆرخیس"، لەکتێبێکی تایبەتدا دەردەبڕێت و ئیدی دواجار دەبێتە خوێنەرێکی نووسەر و نووسەرێکی خوێنەر.. واتە دەبێتە یەکێک لەخوێنەرە دەگمەنە جدییەکانی دنیاو بابەتی زۆربەی کتێبەکانیشی لەمەدار و پانتاییەکانی دنیای بێ بنەوپەی خوێندنەوەدا هەڵدەسووڕێت.. بۆیە دەرحەق بەوەڵامی پرسیارەکەتان ماوەتەوە بڵێم، دەشێت؛ ئەوەی منی کردبێتە نووسەر؛خوێنەربوون و پەیوەست بوونی نەپساوەو پتەوم بێت؛ بەخوێندنەوەیەکی بەردەوامەوە کەبەچەشنە کەشێکی تایبەتی پەنهان و نهێنی ڕاهیبێکی  دوورەپەرێز و تەنهای نێو کڵێسایەکی دوورەپەرێزی سەرچیایەکی عاسی دەچێت!   هاوڵاتی: هارۆکی مۆراکامی" لەدیدارێکدا دەڵێت:( من لەکاتی سەیرکردنی یاری باسکتبۆڵ-دا لەپڕ بیرۆکەیەکم بۆ هات و بڕیارمدا ببمە نووسەر) ئێوە کەی بڕیاری هاتنە نێو دنیای نووسینی ئەدەبیتانداو بەتایبەتیش دنیای گێڕانەوەی هونەری وەک لە ڕۆمانەکانی خۆتاندا، هەر لەڕۆمانی "تەنها ڕۆژێکی سارد"ەوە تا دەگاتە "وێڵگەی یادەوەرییە گریمانکراوەکان" بەرجەستەتان کردووە؟ یوسف عزەدین: "کارلۆس لیسکانۆ" پاش ئەوەی وەک کەسێکی میلیتاری سەر بەڕێکخراوێکی چەپی پارتیزان، بەزامداری دەستگیردەکرێت..دوای ئەشکەنجەدان و تەحقیق و لێدانێکی زۆری وەحشییانەو حوکمدانی بۆ ماوەی چەند ساڵێک.. پاش ئەو هەموو فشارە دەروونیی و جەستەییەی کەتەحەموول کردنی ئاستەمە.. لەپڕ و بێ هیچ پێشینەیەک لەدنیای نووسیندا، بڕیاردەدات؛ ببێتە نووسەر و بەدزییەوە ڕۆژانە لەنێو زینداندا دوانزە سەعاتی خۆی لەنووسینی" کۆشکی دیکتاتۆر"دا سەرف دەکات و کاراکتەرە سەرەکیەکەشی ناو دەنێت "م" و هەر خودی"کارلۆس لیسکانۆ"ش لەبارەی "م"ەوە دەڵێت؛ "م- منی لەتاریکیدا داهێنا"..کەواتە لەجێی ئەوەی خۆی ببێتە داهێنەر و نووسەری"م"، لای ئەو "م"دەبێتە داهێنەرو نووسەری کەسایەتی نووسەرێکی پێشتر میلیتاری تێکشکاو و زیندانی.. مەبەست لەدەستدانە نووسین لای ئەو زاتە، هەوڵدان بووە بۆ ئازادبوون لەهەموو ئەو دیسپلین و ئیلتیزامانەی کەپێشتر هەیبووە لەڕێی قۆزتنەوەی هەلی تەنهابوون و تەنهایی.. هەرچەند چواردەوری لەزینداندا قەرەباڵغ بووە؛ بەبوونی ئەو هەموو جەللادو سەرباز و زیندانیانەی دیکە..بەڵام بەحوکمی بێ دەسەڵاتی و بێ چارەیی  دەرحەق بەوەی لەچواردەوریدا هەڵدەسووڕێت و سەبارەت بەو تەنهاییە کوشندەیەشی کەتێیدا گوزەراوە، دەڵێت: (تەنهایی مەرجی بوونە، بێ تەنهایی من نیم). کەواتە تۆی تەنها کەخودی تەنهاییەکەت بەواتای قبووڵنەکردنی ئەوانی تر دێت، بەهەموو مەودا فیکری و فەلسەفی و تەنانەت سایکۆلۆژییەکانیشەوە، ئەویتر یان ئەوانیتر دادەهێنیت و دەبیتە ئافەریدەکاریشیان، لەکاتێکدا بەبێ ئەوەی بەخۆت بزانیت، ئەوان تۆیان داهێناوە؟! هاوڵاتی: هەر بۆیە "باختین" دەڵێت: ( ئەوەی دوێنێ ئەرکی ڕۆماننووس بوو، ئەمڕۆ ئەرکی کاراکتەری سەرەکی ڕۆمانە) مەبەستمە بپرسم؛ ئێوە وەک ڕۆماننووسێک چۆن دەڕواننە، ئەرکی سەرەکی ڕۆماننووس لەڕێگەی گێڕانەوە هونەرییە جۆراوجۆرەکانییەوە؟ یوسف عزەدین: ئوستادی بواری ئەدەب و ڕەخنە، خاتوو "کارینا بلیکن" دەربارەی لیستی ئەو ئەدەبەی پرسیاری دەرحەق بەنووسین و ماهییەتی هەیە.. ئەدەبێک کەلەبوون و عەدەم دەکۆڵێتەوە..ئەدەبێک نووسەرەکانی لەمابەینی نووسین و نەنووسیندا دێن و دەچن و هەمیشە پرسیارە سەرەکیەکەشیان لەخودی خۆیان ئەوەیە؛ بۆ دەنووسن؟ دەڵێت:( ڕۆبێرت ڤالسەر و کافکا و خوان ڕۆلفۆ و فیلیسبێرتۆ هێرناندیز؛ هەندێکن لەوانەی دەچنە ناو ئەو لیستەوە، هەروەها کارلۆس لیسکانۆ-ش هاوشێوەی ئەوانە لەبەر ئەوەی ئەدەبەکەی "ئەدەبی قبووڵنەکردنە" کەدەیباتەوە بۆ سەرلەنوێ بنیاتنانەوەی خودی  خۆی). سەرجەم ئەو نووسەرانەی کەپێشتر ناوهێنران، هاوشانی چەندین نووسەرانی دیکەی دنیا، لەڕێی ئافەریدەکردنی ئەویترەوە هەوڵدەدەن بێنەوە ناو خۆیان و لەماهیەتی بوونیان بکۆڵنەوە، وەک داهێنانی "فرانز کافکا" بۆ کەسایەتی" گریگۆری سامسا" کەهەر لەدەسپێکی رۆمانی مەسخ-ەوە دەبێتە قالۆنچە.. بەواتای دروستکردنی ئەویترێکی نامۆو نائاسایی تا لەڕێی ئەوەوە ئاسایی بوون و نامۆنەبوونی خۆت بخوێنیتەوە..یان بەپێچەوانەوە؟! نووسین فەزایەکی ناکۆتای بەرفراوانی تایبەتەو تەنها نووسەرە جدییە تەنهاکان دەتوانن لەنێو ئەو دنیایەدا بمێننەوەو بنووسن؟! بەڵام هەن دنیای نووسین بەدنیای موهەڕیجەکانی شانۆ بازرگانییە بێ تامەکان تێ گەیشتوون و دەیانەوێت لەڕێی خۆنمایشە بەردەوامەکانیان و قۆزتنەوەی بابەتە دووبارەبووەکانی ڕۆژانەو جووڵاندنی هەست وسۆزی گوێگرەکانیان؛ بازنەی گوێگران و تەماشاکاران و دواتر خوێنەرانیان بەرەو فراوانتر بەرن؟! بەڵام ئەسڵی مەتڵەب زۆری و کەمی خوێنەران نییە، یان دەرکەوتنی بەردەوام و بەشداری هەردەم وهەمیشەی سەرجەم مەحفەل و بۆنەو فێستڤاڵە جۆراوجۆرەکان؛ جگە لەنمایشێکی بێ تام هیچی تر نییە. کارەساتە تۆ بێی بەمەبەستی سەرسامکردنی خەڵکانێکی زۆری عەرەبی نەزان یان ناموتابیعی ئەوەی لەدنیای رەخنەکارانەی نەتەوەکانی تردا  هەڵدەسووڕێت.. بێیت تەرح و بۆچوونەکانی زاتێکی بیرمەندی وەک "ئەحمەد قوبانچی" بدزیت و بەناوی خۆتەوە دەرخواردی گوێگرانێکی داماوی ناوەو دەرەوەی بدەیت..ئیدی هەر ڕۆژەی لەوڵاتێک وەک ڕووناکبیر و ڕەخنەکار بانگهێشت بکرێیت. لەجێی خۆ ماندووکردن و گەڕان بەشوێن سەرچاوەو ساغکردنەوەی ڕاست و دروستی ئەوەی کەدەیڵێیت.. بەقەولی هەر ئیش بڕوا..تێکەڵ و پێکەڵ رەنجی چەند ساڵەی ئەم و ئەو، کۆکتێل ئاسا.. تێکەڵ بکەیت..دەمێک بەئۆشۆ-ەوە بیگریت..تاوێک بە دووبارەکردنەوەی تێزەکانی "رەشید خەیون" و جار جار ئەوەی لێرەو لەوێ بەرچاوت کەوتووە سەبارەت بەدنیابینییەکانی "فراس سواح"و تا دوایی ئەو مەهزەلە بەردەوامەی کەچەند ناوێکی دیار و بەناوبانگی نێو وەسەتە بەناو ئەدەبی و فیکرییەکەی باشوور، بەمەبەستی ئیستیهلاکی مەحەلی، لەپاش ڕاپەڕینەوە تا ئێستا دەستبەرداری نەبوون...؟!   هاوڵاتی: زۆر باس لەسیحری ئەدەب دەکرێت و بەگەورەترین داهێنانی مرۆڤ دەدرێتە ئەژمار، ئێوە وەک ئەدیب و نووسەر ڕاتان چییە؟ یوسف عزەدین: بەڵێ دەبێت بچینەوە بۆ سەر دوالیزمی ئەو-ی ئەدیب و ئەو نووسەرەی کەدایهێناوە، پڕاوپڕترین ئاماژە پێدانیش ئەوەی "کارلۆس لیسکانۆ"یە کەپێی وایە؛ هەموو نووسەرێک داهێنراوێکە لەلایەن ئەدیبێکەوە دێتە بوون و کەتەواو سەریهەڵداو خۆی سەپاند، ئەو دەم ئەدیب دەبێتە خزمەتکاری ئەو نووسەرە داهێنراوەو ئەمەش دوالیزمەکەیە.. هەر بەتەسەووری "لیسکانۆ"ش نووسەر پێش ئەوەی خزمەتکارەکەی "کەئەدیبەکەیە" دایبهێنێت؛ هیچ بوونێکی نییە!؟ هاوڵاتی: ئەمڕۆ بەهۆی پێشکەوتنی تەکنەلۆژیاو بەتایبەتیش ئینتەرنێت..زۆرێک پێیان وایە بایەخ و گرنگی ئەدەبیات بەگشتی و بەتایبەتیش ڕۆمان، لەئێستادا وەک جاران نەماوەو تا دێت خوێنەرانیان بەرەو کەمی دەچێت، بەبەراورد لەگەڵ سەیرکەران و تەماشاچیانی ئینتەرنێت و میدیا بینراو و بیستراوەکان؟ یوسف عزەدین: خۆی بەدەر لەو ڕاستیانەی کەپرسیارەکەتان لەدوو توێی خۆیدا هەڵیگرتووەو دروستە هاوکات چەندین پرسیارگەلی دیکەش، دەرحەق بەو ئاڵوگۆڕە خێراو کتوپڕانەی دنیای میدیاتیک و تەکنۆلۆژیی و ئیکۆنۆمی و پۆلەتیکی و سەرجەم ئاڵوگۆڕە ناسەقامگیرەکانی دنیای بخرێتە سەر. بەڵام باشترە بۆئەوەی گفتوگۆکەمان درێژ نەبێتەوە، سنووری پرسیارەکە وەک خۆی  بهێڵینەوە، یان تەسکتریشی بکەینەوە!؟ بۆیە خۆم وابەستەی کەمبوونەوەی خوێنەران دەکەم، وەک لەپرسیارەکەتاندا هاتووە. " بۆرخیس" تەڕحێکی زۆر جوان و کاریگەر و سەرنجڕاکێشی هەیە.. وەختایەک یەکێک لەکتێبەکانی بەژمارە دوو هێندەو قسوور لەپەنجەکانی دەستی بنیادەم زیاتری لێ دەفرۆشرێت و ئیتر سەیر و سەمەرەیی ئەم کەم فرۆشتنەی کتێبەکەشی، هەرچەند سەرەتا بێتاقەتی دەکات.. بەڵام دواجار بۆخۆی لەچاوپیکەوتنێکدا ئاماژە بەوە دەکات کە تەسەوورکردنی ژمارەیەکی زۆر و بێ شوماری خوێنەرانی موعجیب و سەراسیمە کارەساتەو وا باشترە ژمارەیەکی کەم بتخوێننەوەو بەمەش تەسەوورێکی دیاریکراو و خەیاڵکردنەوەیەکی سنووردارت دەبێت، دەرحەق بەوانەی دەتخوێننەوە؟! بۆیە پرفرۆشی کتێبێکی دیاریکراوو زۆری شکڵییانەی کڕیاری، هیچ کاریگەریەکی ئەو تۆی لەسەر دایەگنۆسسی جدییەت و نا جدییەتی، یان بەپێوانە تەقلیدییەکان باش و خراپی کتێبەکەوە نییە.. زۆر و کەم بخوێنرێتەوە یان نەخوێنرێتەوە،چی لەمەسەلەکە دەگۆڕێت؟! هەموو ئەوەی لەبازاڕی کڕین و فرۆشتنی کتێبدا هەڵدەسووڕێت، هەر لەڕیکلام بۆ کردن و ڕاسپاردنی کەسانێک بۆ پێداهەڵدان و بەئیجابی هەڵسەنگاندنی..تەنها کارکردنە لەبەکاڵاکردنی کتێب و بەکارهێنانی ناوی نووسەرەکەشی لەنێو هالەیەکی خەیاڵی و میتافیزیکی موقەدەسکراودا، بۆ ڕاکێشانی زیاتری کڕیار و ساغکردنەوەی کاڵاکەیە..ئیتر ئەم جوغزانە هێندە بەرفراوان و فرە جەمسەر و سەرن.. هەر کوتلەیەکیان بەجیا لەئەختەبووتێکی سەربەخۆ و کامڵ دەچێت..تۆ بڕوانە مامۆستاکانی بەشە جیاجیاکانی زمانی کوردی..مامۆستاکانی کوردۆلۆژی لەزانکۆکان، بابڵێین هەندێکیان کار بۆ گەورەکردن و هێنانە پێشی ناوێکی دیاریکراوی بە"مارکە"کراوی دنیای نووسین دەکەن..هاوکات کار لەسەر سڕینەوە یان بچووکردنەوەی ئەوانەی تر دەکەن.. بۆیە پێدەچێت لەیەک سەرچاوەوە پێکڤە تەوجیهی ئەو کارەیان پێ بگات؟! یان ئەگەر حوسنوولزەنمان هەبێت؛ دەبێت پێمان وابێت، هەموویان لەغەیبەوە بەرزکردنەوەو ڕیکلام بۆ کردنی کەسێکی دیاریکراو و لێدانی کۆمەڵێکی تری دەستنیشانکراو.. بەوەحی بۆیان نازڵ بووبێت؟! وەک زۆرجار ئاماژەم پێداوە"ئۆرهان پامووک" دەڵێت؛ دەترسم لەداهاتوودا نەخوێنرێمەوە؟! هەر لەهەمان چاوپێکەوتنیدا ئاماژە بەناوی نووسەرێکی زۆر بەنامێ و ناسراوی سەردەمی عوسمانییەکان دەکات، لەو سەردەمەدا زۆرترین خوێنەری هەبووەو کەچی لەئێستادا خوێنەرانی نوێی زمانی  تورکی..ئەو ناخوێننەوەو دەست دەدەنە خوێندنەوەی نووسەرە پەراوێزخراو و لێدراوەکانی ئەو سەردەمەی عوسمانییەکان؟!    

گۆران ڕەسووڵ برین مێژووی ئێمەیە وەک کانییە  کی تازە تەقیوو خوێنی ڕە 􀘡شی لەبەر دەڕوات، زەمەن لێ ناگەڕێ قەتماغە بگرێ هەرجارە و بە مارکەیە  کی جیاوازی چەقۆ هەڵی دەکۆڵێتەوە.   من برینناسم دەزانم جەستەم چەند گوللەی بەرکەوتووە دڵم وەک توورەکەی بزمار کون کون... دەستم ناچێتە تیری ژەهراویی چەقیوو لەجەستەی بوونم خەیاڵم خەسێندراو و ئارەزووم دەست بەسەر، بلوتوس و وایفای بوون و گێڕانەوەمیان بەیەک بەستووەتەوە.   بوونم پێویستی بەوە هەیە لەسەر تەختەی «کات » برینە لەبنەهاتووەکانی بۆ نمایش بکرێت!   حەشیش، هێواش هێوش کۆشکی بوونم دادەڕمێنێت کحول چووەتە ناوخوێنمەوە چۆن دەربارەی جوانیی بدوێم کە بوونم سەرتاپا درۆی ناو مارکێتەکان بێت. ویستم مانیفێستی ڕەشبینیی بنووسمەوە، کەچی بینیم ئاسۆی بوونم خۆی یەک پارچەدووکەڵە!   دووکەڵ ڕوانینی لێڵ کردووم! ڕەنگەکان بێدەسەڵاتانە لەبەردەم دووکەڵدا خۆیان ڕووت دەکەنەوە، پەلکەزێڕێنەکان خۆڵەمێشیین، دووكەڵی جەنگەکان دووکەڵی کارگەکان وەک برینی تەقیووی بوونم نیگاری ڕۆژە ڕەشەکانم دەکێشن.   گەر درۆزان بام دەمگوت داهاتوو ڕۆشنە بەڵام ئەوەتا ژیان و بوون خۆیان بلیتی دۆڕاوی یانسیبێکن، هەمووتان دەستان خستووەتە نووسینەوەی فێڵی جوانکردنی ڕۆژەکانتان بەڵام... ئەم ڕۆژانە «خوێ »ن بۆ برینی من!   نازانم چەند دەبێت کە خۆر بەر جەستەم نەکەوتووە ئەم باڵەخانە هەوربڕە لەعنەتییانە سەربانی ماڵەکەشیان لێ کردووم بە ژێرزەمین.   گرێگۆر سامسا نییم بەڵام جەستەم قورس و شەکەتە، ئاگام لێیە کە هەموو بەیانییەک چەندان دوگمەی نوێ لەجەستەم دەڕوێن،   پێمخۆشە بە تەنیا لە ژوورە پەرتوبڵاوەکەمەوە چێژ لە تاڵییەتی کوپێک قاوە وەرگرم، بچمە ناو کتێبەکانەوە و یەخەی یەک بەیەک لە کارەکتەرەکان بگرم، بەڵام باشتر دەبوو کە بمتوانیبا لەگەڵ خواردنی لەقوتوونراوی ناو مارکێتەکان و مرۆڤی لەقوتوونراوی ناو شارەکان و ژیانی لەقوتوونراوی ناو شاشەکان نەژیابام!   ئەم بوونە ساختە لەقوتوونراوە تەنیاییم دەداتە بەر چەقۆ هەزار و یەک ماسک دەخاتە سەر برینەکانم، خوێنم وەک بارانێکی ناوەختی ڕاگوزەر نمایش دەکات.   سمارت-فۆنەکان خەیاڵم دەخەسێنن. کامێراکان جوانییم لا ئاڵۆز دەکەن، ناچارییانە ڕۆژەکانم بە ڕیمۆت-کۆنتڕۆڵ دەگۆڕم.   ببمە سامساش کەس برینی جەستەی پڕ وایەرم نابینێت شانی شکاو و سەری وایفایی و قاچی ئەلیکترۆنییم، کەس سەرسام ناکا کەس ناترسێنێت!   ئەمجارە ناڵێم من مرۆڤی ئەم سەدەیە نییم بەڵام من شەش سەدە زیاتر لە خۆم ژیام، مردم.   بۆ ئەم ڕۆژە تازانە دەبم بە گرێگۆر سامسا، لەبری سێو هەر ڕۆژەی ئەپلیکەیشنی تازە بەر پشتم، بەر سەرم دەکەوێت.   حەزم دەکرد بەدوای کۆلارەی بیرکردنەوەکانم ڕۆیشتبام، بەڵام سێلفی-ستیک کوێرانە پەتی خستۆتە ملی کاتەکانمەوە.   لە نێوان ئەم بوون و نەبوونانەدا ئێستا برینەکانم ئەلیکترۆنیین ڕۆژانە بە خوێنی ناو وایەرەکان بارگاوییان دەکەمەوە.    

  خۆم: شێرزاد هەینی ستۆکهۆلم ئەو: رووخۆش مستەفا   خۆم: حەزدەکەیت بەیەکەوە شتێ بنووسین؟ ئەو: نازانم چ بڵێم! نازانم دەترسم زۆر لەیەک جیاواز بنوسین. خۆم: نووسین ئارەزوومەندایە! ئەو: بەڵێ وایە خۆم: لەبەر چۆلەکە نەبێت، دەڵێم با بەفر نەتوێتەوە! ئەو: جوانە! خۆم: وەڵامم بدەوە ئەو: باشە. منداڵەکە بەو سەرمایە نازانێت، لەسەر ئەم شەقامە دڵڕەقە، دەستی تەزیووی چ لێ بکات، من چۆن بەفرم خۆش بوێت! خۆم: دڵی سووتاوی عیشق خۆرێکی گەرمە! دەستیش، بۆ گەمە گەرم دەکاتەوە، منداڵ و پیرەکانیش ئەوە دەکەن! ئەو: عاشقەکان، دنیایان خەیاڵاوییە، "چەتر"ێکیان بۆ پێکەوەبوون دەوێت. خۆم: چەتر، هەڵمەدە با قژت وەک رووبار و کانیش تەڕ بێت! ئەو: بای بێ مروەتی، پەرێشانی کردووم، زەفەری بە دڵیشم بردووە. خۆم: کلیلی دڵت کۆپی مەکە، مەیدە دەست کەس، نەوەک ونی بکات و زۆلێک بیدۆزێتەوە! ئەو: دڵ، بە دەست یارەوە کەیلە، پێویست بە قوفڵ ناکات. خۆم: بۆیە بەرۆژیش لەسەر ئاسۆس تروسکایەک دەبینم، دڵی تۆیە سەما دەکات! ئەو: دڵم دڵ نییە، هێندە غەمگینە وەک رۆژ دەسووتێت. خۆم: ئەوە خەم نییە، پەریشانییە، دەیسووتێنێت. ئەو: گوتیان وەک خۆر بسوتێ، تا هەستت پێ بکەن، کەچی بۆم دەرکەوت درۆ بوو درۆ. رستەی سەر دیواری کۆڵانەکان بوون، کەسیش بەبەزەییش ئاوڕی لێ نەدامەوە. خۆم: هەموو درۆکان بەو رستانە هەڵواسراوە، با وشک ببنەوە و بفڕن! ئەو: مەل، کە باڵی شکا ئیدی باڵناگرێتەوە. خۆم: وەرە لەسەر "سەرە سپی"یەکەم، هێڵانەیەکت بۆ دەکەم! ئەو: تۆ تاجی زێڕینیت، من دەتخەمە سەرسەرم، سەری خۆم. خۆم: دەترسم، ببمە پاشایەکی زاڵم! شوێن و ناوی ترت نییە؟ ئەو:  من وەک مەلێکی بێ لانەم لە ناونیشانی من مەترسە. خۆم: دەست لە گەردەنت بدە، بزانە هەر ئێستا زەنجیری ناونیشانێکت لە مل نەکرا!؟ ئەو: من لەگەڵ هەستم جەنجاڵ بووم، خۆمم بیرچوبووەوە... نازانم لەکوێدابەجێماوم؟ خۆم: منیش بۆیە پەرۆش لێت دەگەڕێم! ئەو: دیارە، تۆش دەزانی تەنیایی بخوێنیتەوە؟ خۆم: ئەوە تەنیایی نییە دوو کەسن، یەکێکیان بەدزییەوە سەیرت دەکات. ئەو: حەزم لە وشەی دزی نییە، ئەو منداڵەم بیردەکەوێتەوە بەدزییەوە لە نانەوایەک دەڕوانێت، تا جەستەی گەرمی سەموونێک ببینێت. خۆم: سەموونەکە بۆ من نابێت، من ورد ورد کونجییەکەی سەری هەڵدەگرم، ئەوەی بەر زمانم دەکەوێت! ئەو: ناکرێت لەجیاتی ئەوە، بۆ خۆت لە گوڵێک رامینێت. خۆم: من باسی شەو دەکەم. ئەو: زۆرجار شەویش دەستی ساردە، کزکز دەسووتێت. خۆم: دەزانم بۆیە پرسیارم کرد! ئەو: زۆری نەماوە بۆ سپێدە. ئیتر تۆش پێ دەخەینە رۆژێکی تر، سپێدە. خۆم: بەیانی ملپێچێکی سوور دەبەستم، هەموو دەزانن بۆ ئیمڕۆ من زۆر چالاکم! ئەو: کەواتە، تۆ رۆژ، بیری شەو دێنیتەوە. خۆم: ببوورە ئەگەر بێزاربوویت، قسە بکە. ئەو: هههه، نانا تۆ ببورە گەر جوانم نەنووسیبێت. خۆم: ئاسمان هەر جوانە، ئەدی ئاسمان نییە خودا و بەفری میوانە. ئەو: ئەی گیان... تۆ ئازیزیت. خۆم: ئەدی ئاسمان نییە، هەردووکمان دادەپۆشێت، کەس ناماندۆزێتەوە. ئەو: ئەوە چییە، ئەوە شیعرە، یان هەر گفتوگۆیە؟ خۆم: شیعر خۆی گفتوگۆیە. ئەو: وایە خۆم: هەر چەند قسە بکەین، کەس لە زمانی چۆلەکە تێناگات، چاویش بەژنی سپی نابینێت! ئەو: باڵام بەرزنیە، مەسرەفم هەر هێندەی چۆلەکەیەکە. خۆم: من بەس سوخمەیەکت بە ریحان بۆ دەکەم. ئەو: من لە دەرەوەم بۆ گوڵ دەڕوانم ، پێویستم بەبەرگ نییە. خۆم: منیش ئەوەم دەوێ. ئەو: ئاسمانم کردووە بە سێبەرم، ئەستێرەکان بە کراسی بەرم، لە رۆژ ناترسم، کراسەکەم گوڵ گوڵینە. خۆم: گوڵ دەبێ گوڵزار بپۆشێت، ئەگەرنا چیتر بەفر لەو دەڤەرە نابارێت. ئەو: بەفر دەستی تەزیووی منداڵانی بێ باوکم بیردێنێتەوە. خۆم: دەرزێک بکەوە بێمە ژوورەوە. ئەو: تەنیایی ماڵێک نییە بەش بکرێت. خۆم: ئەگەر هاتم؟ ئەو: هیچم نییە لەگەڵ تۆ بەشی بکەم، تەنیا پاشماوەی سیگارەکانی دایکمم لایە! خۆم: دووبارە دایدەگیرسێنینەوە، دووکەڵێک بەرپادەکەین، کەس نامانبینێت. ئەو: من ئاسمانم کردووە بە سێبەرم، لێرەم هەموویان دەمبینن. خۆم: میوەیەک هەیە بیخۆم! ئەو: حەرامزادە نییم. خۆم: حەواش حەرامی خوارد. ئەو: من هەر لە وەچەی ئادەم نیم. خۆم: دەزانم بۆیە ناوێرم هیچ بڵێم! ئەو: بێ دەنگی جوانترە. خۆم: بیکاسۆش بێدەنگ ژنی زۆر بە جوانی نەخشاند! ئەو: هەمیشە مردووەکان گەورە دەکرێن. خۆم: ناتوانم چیتر بێدەنگ بم، تۆ ئاسمان و دەریای. ئەو: دەریام، بەڵام هیچ کەسم نەخنکاندووە،  ئاسمانێکی بێ دەنگم لە گوناهی مرۆڤەکان دەڕوانم و سەرم سوڕدەمێنێت! خۆم: سەیری پەنجەکانم بکە، بێجگە لە قەڵەم هیچیان نەگرتووە! ئەو: لەو رۆژە دەترسم بێجگە لە عەسایەک هیچی ترم نەبێت. خۆم: ئاخر ئاوایە، بۆیە پیری نائومێدم دەکات.      

سروشت نةوزاد   لە دەستپێکى ئەم نووسینەدا، دەبێت دان بەوەدابنێم کە کردەى نووسین لە بارەى شیعرەوە، بە بەراورد بەژانرەکانى دیکەى ئەدەب، کردەیەکى سەخت و دژوارە. هەڵبەت ئەم قسەیە لەنێو کەلتورێکى ڕەخنەیى ئاسایى و باودا، کەخاوەنى زەمینەیەکى مێژویی و زانستى وتیۆرى نییە، هیچ سەنگ و قورساییەکى نییە. هەرئەوەشى کەتائێستاش ڕەخنەى ئەدەبى کوردى، هێشتاش قۆناغى پیاهەڵدان و ڕەتکردنەوەى ناڕەخنەییانەى تێنەپەڕاندووە، بێشک پەیوەندى بەو کەلتوورو قۆناغەوە هەیە، کە ڕەخنەى ئەدەبى ئێمەى تێدادەژى، کە کە لتورێکە لە ژینگەیەکى گەلێک داخراوو هەژارو تەنگەبەردا ڕێدەکات. هەربۆیە ڕەخنەى ئەدەبى ئێمە بەشێکى زۆرى بۆتە قسەى ئاسایى و بازاڕى و کەمترین جارلەسەر ئەو هێڵە نەریتییە لادەدات، کە لە دەرەوەى بەرهەم و دەقە ئەدەبیەکان، بگەڕێتەوە نێو جیهانبینى و تایبەتمەندى نێو دەقەکان وفۆکسى خۆى لەنێو شێواز و پێکهاتەى فۆڕمى و زمانى و تەکنیکى ژانرە ئەدەبیەکان جێگیربکات .جیهانبینى ڕەخنەییى ئێمە دەربارەى ژانرە ئەدەبیەکان بەگشتى و شیعر بەتایبەتى، جیهانبینییەکى کورت و کەم مەودایە و لەدەرەوەى پێکهاتەوتایبەتمەندییەکانى دەقدا ئیشدەکات. شیعر بەوپێیەى زیاتر لەهەر ژانرێکى دیکەى ئەدەب سەروکارى لەگەڵ زماندایە، زمانیش ئەوچەمکەیە وەک ئەوەى هایدیگەربە (ماڵى بوون)ى دادەنیت.واتە زمان ئەوجێگەیەیە،کەمرۆڤ دەتوانێت زات و بوونى خۆى تێدا بدۆزێتەوەو بەهۆیەوە تەعبیر لەبوون و خۆشى و ئازارو مەینەتیەکانى بکات.مرۆڤ لەزماندا دەژى و بوونى ئێمە وەک زمان وایەوقەت ناتوانین شوێنێک کەزمانى تێدا نەبێت، شتەکان هەڵسەنگینین. واتە ئەوەى ماهیەت و بوون و شوناس دەبەخشێت بەمرۆڤ زمانەو سنوورى مرۆڤ تا ئەو شوێنەیە کە زمان پێی دەبەخشێت. کەواتە زمان لاى هایدیگەر ئەو چەمکە ئاڵۆزەیە کەلەخۆیدا، هەموو حەقیقەتى بوون هەڵدەگرێت. دیارە شیعریش پێش هەرشتێک،دیاردەیەکى زمانەوانییەو بەکارهێنانى زمان لاى شاعیر،بەکارهێنانێکى جیاوازتر لەزمانى باوو ئاساییە،بەکارهێنانێکە پڕە لە لادان و میتافۆڕو تێکشکاندنى دەستورو یاسا ڕێزمانییەکان. بۆیە پێکهاتەى زمانى شیعرى، پێکهاتەیەکى ئاڵۆزەو یەکەم ڕوبەڕوبوونەوەى شیعرلەگەڵ زماندایە. وەک ئەوەى شکلۆڤسکى پێى وابوو کە نامۆیی و سەمەرەیى زمانى شاعیرانە، هەرشیعرێک دەکاتە بوونەوەرێکى تەنیا،وە بۆ ئەم مەبەستەش شێوازە زمانییەکان زۆر بەکەڵکى شاعیر دێن.شیعربەرلەهەرشتیک، یارییە لەگەڵ زمان. داهێنانى شاعیران لەو وێنانەدا نییە کەدروستیان دەکەن، بەڵکو لەوزمانەدایە کەبەکارى دێنن. شیعرەکانى شاعیران بەپێى شێوەى دەربڕین، شێوازى ڕستەیى و بەکارهێنانى تایبەتى زمان لێک جیادەکرێنەوە. گۆڕانى وێنەسازى لەکامڵبوونى شیعردا گرنگ نییە، خاڵى گرنگ لەشیعردا، گۆڕان لەبەکارهێنانى زمانە. پاوڵ سیلانى شاعیریش لەجیگەیەکدا، پشتگیرى لەوەها بۆچونێک دەکات:(شیعرنووسین واتە ڕۆشتن لەسەر سەر) واتە شیعرنووسین، پێچەوانەکردنەوەى دەرکەوتنەباوەکانى شتەکانە لەڕێگەى زمانەوە. کتێبى شیعرى (وشەکانیش بریندارن)ى گۆران ڕەئوف، جیالەوەى کەلەڕووى زمانى شیعرییەوە، کەمترین پرۆسەى یاریکردن بەزمان و تێکشکاندنى کۆت وڕێسا واتاییەکانى زمانى باو و لادانیان تێدابەرجەستەیە، هاوکات یەکێک لە تایبەتمەندییە سەرەکیەکانى پێکهاتەى شیعرى شیعرەکانى ئەو، خەسڵەتى فۆڕمى و زمانییە.جیاکارى فۆرمى و زمانى شیعرەکان، پرۆسەى ئاشناى و ناسیاوى شیعرى لەزەینى وەرگر(خوێنەر)دا دروست دەکات.واتە ئەو حاڵەتەى کەلەگەڵ خوێندەوەى شیعرەکانى گۆراندا، ئاشنایەتییەکى تایبەت بەوشیعرانە لە زەیندا دروست دەبێت. ئەوەش پەیوەندى بەو بەکارهێنانە زمانییەوە هەیە کە گۆران لە شیعرەکانیدا کارى لەسەر کردوون، کە بریتین لەهەڵبژاردنى شێوازى تایبەت لەبەکارهێنانى وشەو هەڵبژاردنى جۆرى ڕستەو دەربڕینەکان و ڕیتم و شیعریەت و فەزاسازى.. شیعرەکان بەگشتى پێکدێن لە کۆمەڵە ئیشێکى جیاوازلەڕووى فۆڕم و تەکنیکەوە. لە ئاستى گشتى فۆڕم و تەکنیکدا، هەرشیعرێک ئەوى دیکە تەواو ناکات، ئەوەش پەیوەندى بە پێکهاتەى خودى و کەسایەتى وسایکۆلۆژیاى نێوشیعرەکانەوە هەیە،کەپەرت و پارچەپارچەن و هیچ خودێکیان ئەوى دیکە ناناسێتەوە. بۆیە پێکهاتەى دەرەکى ئەم کتێبە، یەک ئاڕاستەى نییە و هەڵگرى فۆڕمى جیاواز جیاوازن. بەڵام لە ئاستى گشتى بەکاربردنى زماندا، شیعرەکان کەمتر دەکەونە نێو پرۆسەى نامۆکردنى زمانەوە. واتە شیعرەکان کەمتر هەڵگرى زمان و خەیاڵێکى کۆت شکێن و هەڵگەراوەن. لەمەشدا زیانى گەورە بەردروستکردنى وێنە شیعریەکان کەوتوون. دیارە تەقاندنەوەى زمان کە جۆرێکە لەسەنعەتکارى، یەکەم سودى بەر وینە شیعریەکان و مۆسیقاو بونیادى فۆڕمە شیعریەکان دەکەوێت. وێنە شیعریەکانى نێو دەقەکان لەزۆرجێگادا، وێنەى ئاسایى و کۆنکرێتین، چونکە زمان نەتەقینراوەتەوە و وشەکان کۆنکرێتى و ڕێکن، هەربۆیە بونیادى فۆڕمى شیعرەکان لەهەندێک دەقدا، بونیادێکى یاخییانە نییەو تەکنیک و فۆڕمەکان بزۆک و پەرش و بڵاونین. زمانى شیعرى لاى گۆران،هێندە بەدواى گەیاندنى بیرۆکەو دەربڕینى پەیام و بیرۆکەکانەوەیە، هێندە بەدواى چۆنیەتى فۆڕمى گەیاندنەکەوە نییە.فۆڕمى شیعریەتى شیعرەکان،یان فۆڕمى ناوەکى شیعرەکان، جێگیرەولە چەقدا وەستاوە وسەنتەرى گرتووە. شیعریەت سازیش لەچەقدایەو یەک ئاڕاستەیەو چەقیوە. هەموو ئەمانە، بۆجۆرى بەکاربردنى زمانێکى ڕامکراوو کۆنکریتى دەگەڕێتەوە لەنێو پێکهاتەى دەقەکاندا.. لەئاستى گشتى دونیابینى و پێکهاتەى ناوەڕۆکى نێو دەقەکاندا، دەقەکان بەگشتى غەمگین و تەریکن. سەربەوژینگەیەن کە زەوییان نییەو سنوور ناناسن. خودى نێو شیعرەکان، خودێکى پەرت و نائارامە، خودێکە بەنێو دێڕەکاندا دەگەڕێت، بریندارەو لەنێو وشەکاندا خوێنى لەبەردەڕوات. ناونیشانى کتێبەکە بیرى گشتى ناوەڕۆکى شیعرەکانى نێو کتێبەکەى تێدا چڕبۆتەوە.واتە ناونیشانەکە دەرهاویشتەى نەستیى کۆى جیهانبینى و فەزاى شیعرى نێوشیعرەکانە. خودى پارچە پارچەو پەرتى نێوشیعرەکان، لەوشەکانیشدا نائارام و بریندارن.   شیعرى (سەدەى قوپاندن) هەڵگرى تێمایەکەلەبارەى ئێش و ئازارو دەردەسەریەکانى ژیانەوە. شیعرەکە بەگشتى گوزارشتکەرى ژیانى دونیاى مۆدێرنە. درزوکەلێن و نەخۆشى وئازارو مەینەتى ژیانى نێو کەپیتاڵیزم وێناکراوە و پارچەپارچەبوون و کەرتبوونى کەسایەتى و مرۆڤ و مرۆڤبوون چەقى بابەتى نێوشیعرەکەن : ئەم سەدەیە چى پێبوو بۆ من جگە لە بێدەنگکردنم و هەڵگرتنى وەسوەسەکانم بۆکۆتایی دنیا ئەم سەدەیە هەستدەکەم لێرەوەیە کۆتایى ژیان لێرەوەیە مردنى چاخى زێڕینى زەوى ئەم دەقە مانیڤێستى نائومێدییە، هەڵچوون و دەربازبوون هیچ مومکین و ئەگەرێکى نییە. جگە لە بێدەنگبوون و هەڵگرتنى وەسوەسەکانمان بۆکۆتایی دونیا. ئەم دەقە غەریب و غەمگین دەدوێت و پۆشاکى گۆشەگیرى و دژایەتیکردنى جیهانى نوێى پۆشیوە. ئەو ئارامییەى کەهەمووان لەباوەشیان گرتووەو ژیانى نوێى تیدادەژى، لە دیدگاى ئەم دەقەوە، ئارامییەکى ساختەو ڕوکەش و لەرزۆکە. دونیاى مۆدێرن بەرهەمهێنەرى ئەو فەزاو واقیعە بۆش و فشەڵەیە،کەهەست و ژیرى جیهانى مرۆڤ و مرۆڤبوونى بەنج کردووە. جیاوازى من لەگەڵ دەوروبەردا ئەوەیە ناتوانم گوێنەدەم بەم هەموو تڕۆهاتە من بەردەوام هەستدەکەم هیندەى ژمارەى ئەستێرەکان غەریبم بەم سەدەیە" وردەکارى زمان و تەکنیک لەدەقى (بەژیان بڵێن: بائیترسڵاو نەکات)ڕیتمێکى مۆسیقى غەمگینى دروستکردووە، ئاوێتەى هەمان ئەوفەزا غەمگینە پڕلە یادەوەرییە دەبێت، کەوەک تەمێک بەسەر کۆى دەقەکەدا نیشتووە. ترس و گومان و شکست لەبۆتەى تەکنیکێکى ئاڵۆزو پەرشدا،تێماى سەرەکى دەقەکەن. ئەم دەقە هەڵگرى تێمایەکى قوڵ و فەلسەفییە لەبارەى ژیان و بوون و تراژیدیاى بوونى مرۆڤدا. خوێنەر لەگەڵ ئەم دەقەدا، دەگەڕێتەوە سەرجەوهەرى ڕاستەقینەى بوونى خۆیی و لەگەڵ تراژیدیاى بوونى خۆیدا ڕوبەڕوو دەبێتەوە. دیارە تراژیدیا مەبەست لەو خەسلەتەجەوهەرییەى بوونە، کە بەدرێژایی ژیان لەگەڵ گومان و ئێش و ئازارەکاندا ڕێدەکات. هەربۆیە کەشێکى دەرونى نائارام باڵى بەسەر فەزای گشتى دەقەکەدا کێشاوە. کەشێکە تژى لەترس و گومان و شکست.. کێشەى من ئەوەیە بەردەوام لەژیان ترساوم ڕەنگە بەتەنیا ئەم دێڕە نەبێتە بابەت بەڵام گرفتەکە لێرەدایە هەمیشە پشتەوەى دێڕەکان بابەتى ڕاستەقینە بوون وەک چۆن ژیان سڵاوى لەمن نەکرد شیعرەکانى گۆران، لەفەزاو ژینگەیەکى تەنگ و ژەهراویدا دەژین. نامۆبوون و نائومێدى شوناسى شیعرى ئەون. هەمیشە پرسى بێهودەیی و ئەزموونى مایەپووچى، وەک موفرەدەیەکى کاڵ و هەندیک جار زەق، لەپاڵ پرسگەلى دیکەدا، لەنیو شیعرى گۆراندا ئامادەن. بەشێک لەو نامۆبوون و تەنیاکەوتنەش، زادەى بچڕانى پەیوەندى ئەون بەدیاردە سروشتیەکانى بوونەوە. واقیع وەک دیاردەیەکى سروشتى و تێکنەدراو، گریمانەیەکى بۆش و بەتاڵە. دەرون و سایکۆلۆژیاى پەرت و هەڵوەشاوەى نێو شیعرەکان، گوزارشتکەرى ئەوواقیعە زبرەن، کە هەناوى بوونیان تەنیوەو ژیان و دەرکەوتە نوێیەکانى مۆدێرنەش، تابێت زیاترمرۆڤ لە خۆیى و دەورووبەرو سروشتى خۆى دادەبڕن و ڕۆح و دەرونى مرۆڤ بەرەو کەرتبوون و داخوران دەبەن: پرسارێک لەناخمدا گینگڵدەدات هەموو لۆژیکەکان دێنێتە لەرزە ژیانکردن لەپێناوى چیدا وەڵامى ئەم پرسیارە عەجولەم هەرئەمەیە کەزیندووم و چاوەڕێم مەرگ بێتە پەیڤین دانیشتن لەگەڵ ئازیزەکاندا بۆماوەیەکى درێژ کەچى هەربێدەنگین و تاقەتمان نییە سەیرى چاوەکانى یەکتربکەین ئەمەیە بەرهەمى مرۆڤى نوێ شۆڕشى پیشەسازى و دەرکەوتە تەکنەلۆژیا نوێیەکانى،لەڕووى ژیانەوە،دۆخێکى تازەى کۆمەڵایەتى بۆمرۆڤەکان خوڵقاند. تیایدا هەست بە ئامێربوون و داماڵینى خۆیان بکەن لەهەموو خەسڵەتێکى ڕۆحى و دەرونى،لەدەرئەنجامى کارکردنى بەردەوام و سەرقاڵبوون بەلایەنى مادى ژیانەوە، ئیدى مرۆڤ وەک بوونەوەرێکى لاواز و گۆشەگیرو بێ ئیرادە دەردەکەوێت کەهەستدەکات تەنیا وەک ئامێرێک لەژیاندا بوونى هەیە. مرۆڤ لەم فەزا تازەیەى ژیاندا،دەرفەتى گەڕانەوە بۆنێو خۆی و خەون و خولیاکانى لەکیس دەچێت.غەریبى و دابڕان دەبێتە ڕەهەندێکى کوشندەى ڕۆحى و سەوداو بەریەککەوتنە کۆمەڵایەتیەکانى مرۆڤ،ڕەهەندێکى ڕووکەش و کاڵ و درۆزنانە وەردەگرێت. لەنێو ڕۆحى مۆدێرنێتەدا ڕۆحى ژیاندۆستى هەرەسدێنێت و هەمووان لەیەک جۆر پۆشاک و خەون و خولیاى کاتى و تیژتێپەڕدا دەژین. : زەمەنى خۆم چى تێدایە جگە لە نائومێدییەکى کرچوکاڵ؟ لێرەدا ئینسانەکان هەموویان لەیەک دەچن هەمووان پێکەوە یاخین هەمووان پێکەوە وەڕسن وادەزانم ئیدى کارى شاعیرەکان تەواو بووە ئەى مەگەر شاعیرەکان لەهەوڵى  یاخیبووندانین؟ بۆ دەربازبوون و خۆ قوتارکردن لەو نامۆبوون و تەنیایى و نائومێدیانە، شاعیر پەنا دەباتە بەر نۆستالۆژیاو گەڕانەوە بۆ نێو یادەوەرییەکانى منداڵى و خۆزگەى گەڕانەوە بەرەو جیهانى پاکى منداڵى و یادەوەرییەکانى دەخوازیت. بەڵام ئایا فریادڕەسى شکست و ئازارو بێهودەییەکانى ژیان لەنێو کامە وەهمدان؟ بێگومان جیهان قەدەرێکى تاڵى نوشوستییەو شیعریش لاى گۆران جگە لە وەهمێک بۆهەڵهاتن شتێکى دیکە نییە (بۆنى تەڕبوونى خاک یانى چى؟ تێدەگەم : مرۆڤ بەردەوام لە ژیان هەڵدێت( مرۆڤ مەحکومە بە مانەوەو ئازارە لەبن نەهاتوەکانى ژیان، چارەنووسە تاڵەکانى مرۆڤن.. من ڕقم لە ئازادى دەرەوەى ژیانەکەى جارانە من دەمەوێت لە ژیانەکەى جارانەوە دووبارە بژیمەوە من دەمەویت لە پەنجەرەیەکى ژیانەکەى جارانەوە ژیان ببینم   سەرنج : ناونیشانى بابەتە کە دێرەشیعرێکى نێو دیوانەکەیە.

سواره‌ نه‌جمه‌دین   -ئێواره‌ دایکم له‌ حه‌مام تۆی ده‌شۆرد، من ژووره‌که‌تم پاکرده‌وه‌، په‌‌ڕه‌یه‌کم له ‌ژێر مێزی نووسینه‌که‌تدا دۆزییەوه‌. -ئه‌گه‌ر له‌ ژووره‌که‌ی خۆم بووبێت، لێم ون نه‌بووه‌. - که‌وتبووه‌‌ شوێنێکی په‌نهانه‌وه‌، شوێنه‌که‌ی زۆر ناقۆڵا بوو، منیش به‌ ناڕه‌حه‌ت ده‌ستم پێی گه‌یشت، له‌ پشت ئه‌و ڕیزه‌ کتێبه‌وه‌ بوو که‌ له‌ ته‌نیشت قاچی مێزه‌که‌وه‌ هه‌ڵتچنیون، وا ده‌زانم لێت ون بووبێت، له‌سه‌ر مێزه‌که‌ دامنایه‌وه‌. -ده‌ستخۆش. -سوپاس بۆ ده‌ستخۆشیه‌که‌ت، به‌ڵام له‌ مێشکم ده‌رناچێت، له‌ ئێواره‌وه‌ چیرۆکه‌که‌ له‌ بیرما دێت و ده‌چێت، به‌ نیوه‌ناچڵی جێتهێشتووه‌، خۆزگه‌ ته‌واوت ده‌کرد. -کام چیرۆکه‌یه‌؟ بیرم نایەت به‌م نزیکه‌ ده‌ستنووسی چیرۆکم لێ ون بووبێت؟ -نا به‌ ته‌پوتۆزه‌که‌ی سه‌ر په‌ڕه‌که‌ بێت، ده‌مێکه‌ که‌وتۆته‌‌ ئه‌و په‌نایه‌وه‌‌، چیرۆکی کابرایه‌کی فه‌رشچنه‌، وه‌ستایه‌کی کارامه‌ و ده‌ستڕه‌نگین، وه‌ستایه‌ک نه‌خشێک له‌ سه‌ریدایه‌ و ده‌یه‌وێت بیخاته‌ سه‌ر قاڵییه‌ک، چه‌ندەها جۆر خوری و به‌نی جیاواز به‌کار ده‌هێنێت، به‌ درێژایی ڕۆژ له‌ کارخانه‌که‌یدا بیر ده‌کاته‌وه‌ و ڕۆژی ڕیزێک یان دوو ڕیز ڕایه‌ڵ ده‌کات، ورده‌ ورده‌ نزیک ده‌بێته‌وه‌ له‌ ته‌واوکردنی قاڵییه‌که‌، لێ تا نزیکتر ده‌بێته‌وه‌ له‌ ته‌واوکردنی کاره‌که‌، بێهێز و ڕه‌نگزه‌ردتر ده‌بێت، له‌و په‌ڕەیه‌دا هێشتا قاڵییه‌که‌ی ته‌واو نه‌کردوه‌، په‌ڕه‌که‌ی تری لای خۆته‌، نازانم چی به‌سه‌ر دێت، وه‌ستای ده‌ستڕه‌نگین له‌ کۆتایی په‌ڕه‌که‌یدا هێزی ده‌ست و جوڵه‌ی به‌ ته‌واوی که‌م ده‌بێته‌وه‌. -نازانم په‌ڕه‌که‌ی تریم له‌ کوێ داناوه‌، به‌ ته‌واوه‌تی بیرم نییه‌ چۆن کۆتاییم به‌و چیرۆکه‌ هێناوه‌، لێ ئه‌وه‌ ده‌زانم که‌ له‌به‌ر ڕۆشنایی چیرۆکی پۆرترێته‌ هێلکه‌ییه‌که‌ی ئه‌دگار ئالان پۆدا ده‌مویست چیرۆکێکی هاوشێوه‌ بنووسم، وابزانم پێشتر چیرۆکی پشیله‌ ڕه‌شه‌که‌ی ئه‌و نووسه‌ره‌م پێداویت بیخوێنیته‌وه ‌؟ -بریا نه‌مخوێندبایه‌ته‌وه‌، زۆر ترساندمی. -چیرۆکی پۆرترێته‌ هێلکه‌ییه‌که به‌و ڕاده‌یه‌ ترسناک نییه‌‌، که‌مێک جیاوازه‌. -هه‌ر باسی مردن و کوشتن ده‌کات؟ -وێنه‌کێشێک ژنه‌که‌ی وه‌ک مۆدێل داده‌نێت تا وێنه‌ی بکێشێت، چه‌ندان ڕۆژ لێبڕاوانه‌ داده‌نیشێت تا تابلۆکه‌‌ ته‌واو بکات، کاتێک تابلۆکه‌ ته‌واو ده‌بێت ژنه‌که‌ی مردووه‌، لێ ژنی ناو تابلۆکه‌ ڕووح چووه‌ به‌ به‌ریا.  -که‌وایه‌ تۆش ده‌تویست وه‌ستاکه‌ بکوژیت کاتێک قاڵییه‌که‌ ته‌واو ده‌کات. -نازانم، ڕه‌نگه‌ وام کردبێت، بیرم نه‌ماوه‌، ئه‌شێ هه‌ر ته‌واوم نه‌کردبێت. -بۆچی بیرت نه‌ماوه‌، خۆ خۆت نووسیوته‌؟ -ڕه‌نگه‌ ته‌واوم نه‌کردبێت، ئێستا زۆرێک له‌ چیرۆکه‌کانم بۆ ته‌واو ناکرێت، حه‌وسه‌ڵه‌ی جارانم نه‌ماوه‌. که‌مێک په‌نجه‌ره‌که‌ بکه‌ره‌وه‌ هه‌ست به‌ گه‌رما ده‌که‌م. -ده‌ره‌وه‌ هه‌وایه‌کی خۆشی هه‌یه‌. -که‌وایه‌ با بچینه‌ به‌له‌کۆنه‌که‌، ده‌بێت له‌ناو ده‌رگاکه‌یدا که‌مێک تایه‌ی دواوه‌ی کورسییه‌که‌م به‌رز بکه‌یته‌وه‌، خۆم تایه‌ی پێشه‌وه‌م بۆ به‌رز ده‌بێته‌وه‌‌. -ده‌زانم. -ده‌زانم ئه‌وه‌ ده‌زانیت، به‌س ئه‌وه‌ نازانیت زۆر شه‌و دڵم نایەت که‌ستان خه‌به‌ر بکه‌مه‌وه‌ و حه‌زیش ده‌که‌م بچمه‌ به‌له‌کۆنه‌ و سه‌یری ده‌ره‌وه‌ بکه‌م ‌. زۆر شه‌و دره‌نگان له‌ په‌نجه‌ره‌که‌وه‌ سه‌یری ده‌ره‌وه‌ ده‌که‌م. -بیر له‌و چیرۆکانه‌ ده‌که‌یته‌وه‌ که‌ نه‌تنووسیون؟ -نا بیر له‌و چیرۆکانه‌ ده‌که‌مه‌وه‌ که‌ نایانبینم. -ئه‌گه‌ر نه‌یانبینی له‌ ژووره‌وه‌ بیت و له‌ به‌له‌کۆنه‌که‌ بیت هه‌مان شته‌. -جیاوازن، سه‌یرکه‌ ئێمه‌ لێره‌وه‌ چه‌ند باڵه‌خانه‌مان لێوه‌ دیاره‌؟ -چوار، ئه‌وه‌ی ئه‌وسه‌ریش سوچه‌که‌ی دیاره‌، بڵێ پێنج. -له‌و پێنج باڵه‌خانه‌یه‌وه‌ سه‌دان ژوور هه‌یه‌، زۆربه‌یان گڵۆپه‌کانیان کوژاندۆته‌وه‌، چه‌ندیان گلۆپه‌کانیان داگیرساوه‌؟ -بووه‌سته بیانژمێرم: پێنج، ئه‌وه‌ حه‌وت، ئه‌وه‌ی ئه‌وسه‌ریش، یانزه‌ ژوورم لێوه‌ دیاره‌. -ئه‌وانه‌ ده‌بێت که‌سێک تیایاندا دانیشتبێت و به‌خه‌به‌ر بێت. -ده‌ته‌وێ بڵێیت ئه‌وانه‌ هه‌ر یه‌که‌ و چیرۆکێکیان هه‌یه‌ و تۆ نایبینیت؟ -نا به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، چه‌ند چیرۆکێک له‌ ژووره‌ تاریکه‌کاندا هه‌ن‌، چیرۆکی ژووره‌ ڕووناکه‌کان چیرۆکی ساده‌ و دووباره‌ن، ناکرێت له‌و سه‌دان ژووره‌ی گڵۆپه‌کانیان کوژاندۆته‌وه‌، هه‌موویان نووستبن، ڕه‌نگه‌ ده‌یان ژووری تیابێت به‌ئاگا بن. -بۆ چیرۆکی ژووره‌ تاریکه‌کان ده‌گه‌ڕێیت؟ - چیرۆکه‌ نه‌نووسراوه‌کان له‌ ژووره‌ تاریکه‌کاندان، نا خه‌یاڵت بۆ شتی پڕوپووچ نه‌ڕوات، کچێکی جاحێڵ به‌ ته‌له‌فۆن ڕاز و نیاز بکات، یان پیاوێک دانیشتبێت به‌ دیار گۆرانییه‌کی خه‌مبار و ئه‌لبوومێک وێنه‌وه‌ بخواته‌وه‌، ئه‌وانه‌ چیرۆکی دووباره‌ و بێ ئه‌نجامن، چیرۆک ئه‌وه‌یه‌ به‌ ته‌نها له‌ ژوورێکدا دانیشتبیت و هیچ نه‌که‌ی. وابزانم ئه‌وه‌ ده‌نگی دایکته‌ خه‌به‌ری بۆته‌وه‌ . -دایکه‌ لێره‌ین، له‌ به‌له‌کۆنه‌که‌. -بڕۆ به‌ ده‌میەوه‌، ئێستا ده‌یکات به‌ هه‌را و دڵی داده‌خورپێت. *** -باوکم خه‌وی لێ نه‌ده‌که‌وت، بردمه‌ به‌لۆکه‌نه‌که‌، که‌مێک هه‌وا هه‌ڵه‌مژین و ده‌چین ده‌نووین، وه‌ره‌ که‌مێک دانیشه‌ لامان. -ئه‌وه‌ دووی شه‌وه‌‌، دانیشتنی چی! تۆ بڕۆ بنوو خۆم باوکت ده‌به‌مه‌وه‌ سه‌ر جێگەکه‌ی. -نا لێمگه‌ڕێ ئه‌گه‌ر ئێوه‌ ده‌تانه‌وێ بڕۆن، خۆم هه‌رچۆنێک بێت دێمه‌وه‌ ژووره‌وه‌. -منیش جارێ نانووم، له‌گه‌ڵ باوکمدا باسی ئه‌و ژووره‌ تاریکانه‌ ده‌که‌ین. تۆ بڕۆ با خه‌وت نه‌زڕێ.  -من چاوم هه‌ڵنایەت، ئێوه‌ش تازه‌ که‌وتونه‌ته‌ هه‌وای شیعره‌وه‌. من ده‌ڕۆم، که‌ هاتنه‌ ژووره‌وه‌ بیرت نه‌چێت کاره‌بای بۆیله‌ره‌که‌ بکوژێنەره‌وه ‌. -بڕۆ خه‌مت نه‌بێت. -دایکت ئه‌و قسانه‌ی پێ خۆش نییه‌، بیست ساڵه‌ گوێ له‌ وڕێنه‌کانی من ده‌گرێت، تا بێزار بوو، ناهه‌قی نییه‌، بیست و پێنج ساڵه‌ ده‌مه‌وێت چیرۆکێک بنووسم، چیرۆکێک کارا‌کته‌ره‌که‌ی وه‌ک ژنی ناو تابلۆی پۆرترێته‌ هێلکه‌ییه‌که‌ی پۆ هه‌ستێته‌ سه‌رپێ و بڕوات، له‌ناو په‌ڕه‌کانه‌وه‌ بێته‌ ناو ژووره‌که‌م و له‌وێوه‌ ده‌رگای شوقه‌که‌ بکاته‌وه‌ و بڕواته‌ سه‌ر شه‌قامه‌کان و وه‌کو هاوڵاتیان بگه‌ڕێت‌. -ئاخر وه‌ک وێنه‌کێشه‌که‌ بێت، ده‌بێت یه‌کێک له‌ بری ئه‌و بمرێت! -نا وه‌ک ئه‌و نا، چیرۆکنووس زیاتر له‌وه‌ی کارا‌کته‌ر بکوژێت دروستی ده‌کات، که‌سی ناو چیرۆکه‌کان ڕۆحیان ده‌کرێت به‌ به‌ردا، ئێمه‌ له‌ نه‌بوونه‌وه‌ که‌سێک ده‌هێنینه‌ بوون. -به‌س خۆت جارێک پێت وتم، هیچ شتێک له‌ نه‌بوونه‌وه‌ نایەته‌ بوون، هه‌موو شتێک سه‌رچاوه‌یه‌کی هه‌یه‌ ئه‌گه‌ر گه‌ردێکیش بێت. خۆت وتت چیرۆکه‌کانیش وان. -بیرم نییه‌ که‌ی وام پێ وتوویت. نازانم بۆ ئه‌وه‌م وتووه‌. -ڕۆژێکی زستان بوو، به‌فرێکی چڕ ده‌باری، ئه‌و کاته‌ هێشتا له‌ ناوه‌ندی بووم، له‌گه‌ڵ خۆت بردمت بۆ پێشانگای په‌یکه‌ر‌سازێک، ده‌یان په‌یکه‌ر‌ی بچوکی دروستکردبوو، یه‌کێک کەله‌سه‌ر و یه‌کێک ته‌نها ده‌ستێک، یه‌کێک باڵی کۆترێک له‌ پشیله‌یەک ڕووابوو، دانه‌یه‌کی تر له‌ کورسییه‌که‌وه‌ بزمار هاتبووه‌ ده‌ره‌وه‌، هه‌موویانم بیر نه‌ماوه‌، ئه‌وه‌ نه‌بێت له‌ سوچه‌که‌ی ده‌سته‌ چه‌پ، له‌و شوێنه‌ی له‌ هۆڵه‌که ده‌چووینه‌ ده‌ره‌وه‌، به‌ردێکی ناڕێک دانرابوو، به‌ردێک له‌ جۆری قایه‌ سپییه‌کان، هیچ هونه‌رێکی تیا نه‌بوو، ته‌نها به‌ردێکی ئاسایی و هیچی تر، به‌وه‌ ده‌چوو له‌ دیوارێکی ده‌رهێنابێت و ڕاسته‌وخۆ هێنابێتی له‌وێ داینابێت. تۆ به‌دیارییه‌وه‌ دۆشدامابوویت، به‌س تۆ سه‌یری ئه‌و به‌رده‌ت ده‌کرد، ئه‌وانه‌ی تر له‌ په‌یکەره‌کان ورد ده‌بوونه‌وه‌، تۆش له‌ سووچی هۆڵه‌که‌دا به‌دیار به‌ردێکی ئاساییه‌وه‌ تاسابوویت و هیچت نه‌ده‌وت، بیرمه‌ بانگی په‌یکه‌رتاشه‌که‌ت کرد و که‌مێک قسه‌تان کرد، هیچ له‌ قسه‌کانتان تێنه‌گه‌یشتم، ئه‌وه‌ نه‌بێت، هونه‌رمه‌نده‌که‌ سه‌رسامی پێوه‌ دیاربوو، هه‌ستم کرد له‌به‌رده‌م باوکێکی زۆر بلیمه‌تدام، شانازیم پێوه‌ ده‌کردی . -ئێستا بیرم که‌وته‌وه‌، به‌س ئه‌وه‌ی خاوه‌نی زیره‌کییه‌که‌ بوو، باوکت نه‌بوو، هونه‌رمه‌نده‌که‌ بوو. هونه‌رمه‌نده‌که‌ هه‌موو په‌یکه‌ره‌کانی له‌ به‌رد داتاشیبوو، ئه‌و به‌رده‌ی دانابوو، تاکو بینه‌ر خۆی بۆ په‌یکه‌ره‌که‌ بگه‌ڕێت، خۆی له‌ زه‌ینی خۆیدا شێوه‌ی جیاوازی لێ دروست بکات. -به‌ڵام زیره‌کی تۆشی تیابوو، بیرمه‌ هونه‌رمه‌نده‌که‌ له‌ناو هه‌موو ئه‌وانه‌ی بۆ پێشانگاکه‌ هاتبوون، ده‌ستی خسته‌ سه‌ر شانت و وێنه‌یه‌کیشتان پێکه‌وه‌ گرت. -ئاخر ئه‌وه‌م بیره‌، ئێستا بیرمکه‌وته‌وه‌ بۆ وتوومه‌ هیچ شتێک له‌ نه‌بوونه‌وه‌ نایەته‌ بوون، هه‌ر ده‌بێ سه‌رچاوه‌یه‌کی هه‌بێت، لێ سه‌رچاوه‌ی چیرۆک خه‌یاڵه‌، خه‌یاڵێک خه‌ونی پێوه‌ ده‌بینم بیگوێزمه‌وه‌ بۆ ڕاستی و به‌رجه‌سته‌ی بکه‌م.  -باوکه‌ وابزانم شه‌و دره‌نگی کردووه‌، پێویست به‌وه‌ ده‌کات که‌مێک پشوو بده‌ی، ده‌تبەمه‌ سه‌ر جێگەکه‌ت . -نا بمبه‌ره‌وه‌ لای مێزه‌که‌م، خۆم دوایی ده‌توانم بچمه‌وه‌ سه‌ر جێگەکه‌، ته‌نها له‌ ده‌رگای بالکۆنه‌که‌ بمکه‌ره‌ ژووره‌وه‌، بیریشت نه‌چێت هه‌وڵبده‌ کورسییه‌کی باشترم بۆ په‌یدا بکه‌ی. -ناته‌وێت میزت پێ بکه‌م، ئینجا بتبه‌مه‌ سه‌ر جێگەکه‌ت. -نا ده‌مه‌وێت بچمه‌ لای مێزه‌که‌م. -ده‌ته‌وێت چیرۆکێک بنووسی؟ -ده‌مه‌وێ قسه‌کانی ئه‌م شه‌ومان بنووسمه‌وه‌. -ده‌یکه‌یت به‌ چیرۆک؟ -نازانم ده‌بێت به‌ چی. -ئه‌گه‌ر توانیت چیرۆکی کابرای فه‌رشچن ته‌واو بکه‌. -نا جارێ با گفتوگۆکه‌مان بنووسمه‌وه‌. -مه‌یکه‌ به‌ چیرۆک، نه‌ک وه‌ک ژنی کابرای وێنه‌کێش یه‌کێکمان بمرین. -ئه‌وه‌ی ده‌بێت بمرێت له‌م چیرۆکه‌دا، یان منم یان تۆیت یان دایکت، ئه‌گه‌ر من بووم له‌سه‌ر مێزه‌که‌م ده‌ستنووسه‌که‌ت بۆ داده‌نێم. -ئه‌گه‌ر منیش بووم.. -نا قسه‌که‌ت ته‌واو مه‌که‌، منیش ئه‌و کات چیرۆکه‌که‌ ته‌واو ناکه‌م،‌ چۆن ده‌هێڵم تۆ بیت .   تێبینی: ئە‌م چیرۆکه‌ له‌ بیست و دووهه‌مین ڤیستیڤاڵی گه‌لاوێژ په‌راوێزه‌کانی لابرابوو، که‌ به‌شێکی دانه‌بڕاوی چیرۆکه‌که‌یه‌ بۆیه‌ لێره‌دا به‌ ته‌واوه‌تی بڵاوی ده‌که‌مه‌وه‌. په‌راوێزه‌کان: [1] - من ده‌مویست ئه‌و جیاوازییه‌ پیشانی كچه‌كه‌م بده‌م، پۆ له‌ چیرۆكی پشیله‌ ره‌شه‌كه‌دا ژنه‌كه‌ی به‌ ده‌ستی خۆی ده‌كوژێت، به‌ڵام له‌ پۆرترێته‌ هێلكه‌ییه‌كه‌دا له‌ ڕێگەی دۆناودۆنه‌وه‌، ڕۆحی ژنه‌كه‌ی ده‌كاته‌ ناو جه‌سته‌ی ژنی دووهه‌مییه‌وه‌، به‌ڵام هه‌ستم كرد، كچه‌كه‌م هێشتا ئاماده‌ی ئه‌وه‌ی تیا نییه‌ مێشكی به‌ دۆناودۆن و مه‌سه‌له‌ ڕۆحییه‌كانه‌وه‌ سه‌رقاڵ بكه‌م. ناوبه ناو چیرۆكی یان ڕۆمانی ده‌ده‌مێ بیخوێنێته‌وه‌، ئه‌و هێشتا قۆناغی یه‌كه‌می زانكۆیه‌، زۆر مێشكی به‌ ئه‌ده‌به‌وه‌ سه‌رقاڵ ناكه‌م، ده‌مه‌وێ ببێته‌ پارێزه‌رێكی وریا، نه‌ وه‌ك من و نه‌ وه‌ك دایكی. -2هه‌ست ده‌كه‌م خه‌ریكه‌ كچه‌كه‌شم لێم بێزار ده‌بێت، ئه‌وه‌ پێنج ساڵه‌ پیره‌ پیاوێكی په‌كه‌وته‌ خزمه‌ت ده‌كه‌ن، باوكێك ئه‌بوو ببێت به‌ چه‌تر بۆ كچه‌كه‌ی، كه‌چی ئه‌و بووه‌ به‌ به‌رده‌ستم، زۆر نیگه‌رانم، زۆر جار ئاوات به‌ مه‌رگ ده‌خوازم، لێ بوێری ئه‌وه‌م نییه‌ ڕۆژێك له‌ بالكۆنه‌كه‌وه‌ خۆم بخه‌مه‌ خواره‌وه‌. پێنج ساڵه‌ ژنه‌كه‌م و كچه‌كه‌م له‌سه‌ر ئه‌م كورسییه‌ ده‌مهێنن و ده‌مبه‌ن. 3- بیست ساڵ پێش ئێستا دایكی كچه‌كه‌مم ناسی، ئه‌و له‌ ڕێگه‌ی كتێبه‌وه‌ ئاشقی من بوو، وای ده‌زانی دنیای ناو كتێبه‌كان ئه‌و به‌هه‌شته‌یه‌ بۆی ده‌گه‌ڕێت، وای ده‌زانی ئه‌گه‌ر هاوسه‌رگیری له‌گه‌ڵ پیاوێكی كتێبنووسی كتێبخوێندا بكات، به‌خته‌وه‌ر ده‌بێت، ساڵ دوای ساڵ له‌ كتێبه‌كان دووركه‌وته‌وه‌، تاكو گه‌یشت به‌وه‌ی تاقه‌تی گوێگرتنیشی نه‌ما، له‌ عاشقێكی سه‌رسه‌ختی كتێبه‌وه‌ بوو به‌ دوژمنێكی دڵره‌ق، له‌و بروایه‌دام ڕۆژێك هه‌ق له‌ كتێبه‌كان بكاته‌وه‌، ڕۆژێك ڕه‌نگه‌ هه‌مووی پێكه‌وه‌ بسوتێنێت، ئه‌و كتێب به‌ سه‌رچاوه‌ی دوره‌په‌رێزیمان ده‌زانێت، لای وایه‌ من ئه‌وه‌نده‌ی دڵم لای كتێبه‌كانه،‌ نیو ئه‌وه‌نده‌ دڵم لای ئه‌و نییه‌. چه‌ند جار ئه‌وه‌ی پێ وتووم، له‌ یه‌كه‌مه‌وه‌ چیرۆكه‌كانم بۆ ئه‌و ده‌خوێنده‌وه‌، ورده‌ ورده‌ ئه‌و وه‌ڕس بوو، ئێستا له‌گه‌ڵ كچه‌كه‌م خه‌ریكم، ده‌زانم ئه‌ویش ڕۆژێك ده‌زانێت به‌هۆی كتێبه‌كانه‌وه‌ چ‌ غه‌درێكم لێ كردووه‌ و چ باوكێكی خراپ بووم.  4- كه‌مێك قسه‌ی تریشی كرد، له‌وانه‌ی هه‌میشه‌ ده‌یڵێت، لێ ته‌نها ئه‌و به‌شه‌ی گفتوگۆكه‌م نووسیوه‌ته‌وه‌، كه‌ په‌یوه‌ندی به‌ باسی چیرۆكه‌كه‌وه‌ هه‌یه‌. 5- له‌وێدا ده‌مویست به‌ كچه‌كه‌م بڵێم ڕۆژانێك دایكیشت شانازی پێوه‌ ده‌كردم، قسه‌كه‌م گه‌ڕانده‌وه‌. 6- لێره‌دا كچه‌كه‌م وای ده‌زانی وڕێنه‌ ده‌كه‌م، هه‌رچی جارێك باسی خه‌یاڵیان بۆ ده‌كه‌م، وا ده‌زانن وه‌ك قاچه‌كانم عه‌قڵیشم له‌ده‌ست داوه‌. 7- ڕه‌نگه‌ كچه‌كه‌م له‌ ترساندا خه‌وی لێ نه‌كه‌وێت، یان ڕه‌نگه‌ له‌سه‌ر جێگەكه‌ی به‌ گوێی دایكیدا چرپاندبێت، باوكم وا عه‌قڵیشی له‌ده‌ست ده‌دات.  وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌واڵێكی چاوه‌ڕوانكراوی پێ بدات، زۆر حه‌زم ده‌كرد ئه‌وه‌ بێت له‌ بری ترسه‌كه‌.