.jpeg)
.jpg)
داستان به‌رزان له جێیه‌کدا ئه‌ده‌ب ده‌بێته ئاوێنه‌یه‌ک بۆ بینینى خۆمان، ئه‌و ئاوێنه‌یه‌ى هیچ ڕه‌حمێکمان پێناکات و ده‌ست ده‌خاته سه‌ر هه‌موو کاڵوکرچی و برین و ناته‌واوییه‌کانمان، په‌لکێشمان بۆ شوێنگه‌لێکى ناوه‌وه‌ى خۆمان که بیرمانچوونه‌ته‌وه، وێنه‌یه‌کى ڕاسته‌قینه‌ى خۆمانمان نیشان ده‌دات که لاى خۆمان په‌نهانه، یان خۆمان لێ نه‌بانکردووه، به‌و ئومێده‌ى بیرچووبێته‌وه. ڕۆمانى (ده‌ریاس و لاشه‌کان) بۆ زۆرینه‌ى کۆمه‌ڵگاى کوردى ئه‌و ئاوێنه بێڕه‌حمه‌یه که حه‌قیقه‌تى زۆرینه ده‌خاته‌ڕوو، به‌بێ ئارایشتکردن و فریودان، به‌بێ خاترگرتن و له‌به‌رچاوگرتنى هه‌ر بارودۆخێک، که له ڕاستیشدا ئه‌مه ئیشی هه‌ر ئه‌ده‌بێکى ڕاسته‌قینه‌یه، که بیه‌وێت ڕاسته‌خۆ له‌گه‌ڵ خوێنه‌ردا په‌یوه‌ندى ببه‌ستێت و به‌رچاوى بخات که له چ ژیانێکدا ده‌ژی؟ ئه‌م ڕۆمانه‌ش بۆ خوێنه‌ره‌کانى ئه‌و کاره ده‌کات و له قوڵایی خۆیانه‌وه پێیان ده‌ڵێت: له چ زه‌لکاوێکدا خه‌ون به هاتنى فریادڕه‌سه‌وه ده‌بینن؟ فریاڕه‌سێک که هه‌رگیز نایه‌ت و ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ری هه‌یه بوونیشی نه‌بێت! مرۆڤى ڕۆژهه‌ڵاتى به‌وپێیه‌ى خاوه‌ن ڕۆحێکى بارگاوییه به ئایین ئه‌مه وایکردووه که نه‌توانێت خاوه‌ن ڕۆحێکى باڵابێت، به‌ڵکو ڕه‌گوڕیشه‌ى هه‌موو بیرکردنه‌وه‌کانى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ناو ئه‌فسانه و چیرۆکه خورافییه‌کانى ئایین، بۆیه به‌رده‌وام وه‌هم ڕووبه‌رێکى زۆر له کیانى پێکده‌هێنێت، بیرۆکه‌ى ڕزگارکه‌ریش له‌لاى ئه‌م مرۆڤه هه‌مان ئه‌و بیرکه‌یه‌یه که ئایینه‌کان هه‌ریه‌که‌و به‌جۆرێک بانگه‌شه‌ى بۆ ده‌که‌ن، له‌م ڕۆمانه‌دا (به‌ختیار عه‌لی) ئه‌و ڕووبه‌ره فراوانه له خورافه و وه‌هممان زیاتر نیشانده‌دات و باشتر پێمان ده‌ڵێت: سه‌یرکه له چ خه‌یاڵپڵاوییه‌کدا نوقمبووین و خه‌ونه‌کانمان چه‌ند نێوانێکى زۆریان له‌گه‌ڵ ڕاستیدا هه‌یه؟ له کاتى خوێندنه‌وه‌ى ڕۆمانى (ده‌ریاس و لاشه‌کان)دا مرۆڤى شوێنکه‌وته‌ى خواوه‌نده‌کانى سه‌رزه‌مین و فریادڕه‌سه بێماناکان خراپتر له‌هه‌ر کاتێک شه‌رم له خۆی ده‌کات و ڕاده‌مێنێت که چه‌ند بچوکه، چه‌ند گرگنه، ئه‌مه‌ش له‌م ڕۆمانه‌دا ده‌گاته ئاستێک که نووسه‌ر ده‌سبه‌رداری هه‌ندێک لایه‌نى ته‌کنیکى گێڕانه‌وه و شێوازه‌کانى ڕۆمان بووه له پێناو ئه‌وه‌ى ته‌واوى فیکر و تێڕوانینى له باره‌ى چه‌مه‌کانى وه‌ک (خورافه، فریادڕه‌س، سه‌رۆک حیزب و سه‌رۆک خێڵه‌کان و خواوه‌نده ده‌ستکرده‌کانى مرۆڤ، دونیابینى خورافیانه‌ى مرۆڤى ڕۆژهه‌ڵات...) به خوێنه‌ر بگه‌ێنێت، که ئه‌مه‌ش چێژى خۆی هه‌یه و مه‌رج نییه هه‌موو کات ڕۆماننوس خوێنه‌رانى له دونیایه‌کى یۆتۆپی و خه‌یاڵئامێزدا نوقم بکات یاخود به ته‌کنیکى ئاڵۆز و شێوازى گێڕانه‌وه‌ى جیاواز بارگاوى بکات، به‌ڵکو بۆ ڕۆمانێک که ده‌یه‌وێت واقیقی کۆمه‌ڵگایه‌ک بخاته‌ڕوو هه‌ر ده‌بێت به‌وجۆره واقیعى کۆنسێپته‌کانى خۆی به‌یان بکات. بۆ من نووسه‌رانى سه‌ر به‌مجۆره ڕوانینه هه‌میشه جێگه‌ى بایه‌خبوون، ئه‌وه‌ى شانۆنامه‌نووسی ئێریله‌ندى (سامۆئیل بیکێت) له میانى شانۆنامه هه‌ره به‌ناوبانگه‌که‌یدا(به‌ده‌م چاوه‌ڕوانى گۆدۆوه) ده‌یڵێت، هه‌مان ڕوانگه‌یه که پێی وایه (هیچ شتێک له ئارادا نییه، هیچ شتێک ڕوودانادات...) بۆ منیش ئه‌وه‌ى له کاتى خوێندنه‌وه‌ى ئه‌م ڕۆمانه‌دا خۆشحاڵی ده‌کردم ئه‌وه‌بوو له‌و کاته‌وه‌ى ئاشنام به جیهانبینى نووسه‌رێکى گرنگى وه‌ک بیکێت مرۆڤێک نیم بڕوام به هیچ فریادڕه‌سێک هه‌بێت (ئاینى، کۆمه‌ڵایه‌تى، سیاسی...) به‌ڵکو ئه‌وه‌ى باوه‌ڕى ته‌واوى من پێکده‌هێنێت ئه‌وه‌یه مرۆڤ بۆ هه‌میشه له چاڵیکى تاریکدایه و گیرۆده‌یه و هه‌ر هه‌وڵێکیش بۆ ده‌رچوونى له‌و چاڵه جارێکیتر ڕۆیشتنه بۆ ناو چاڵێکى دیکه یان سوڕانه‌وه‌یه له هه‌مان چاڵدا، ده‌نا هیچ شتێک ئه‌م بوونه‌وه‌ره مه‌حکوم و سزادراوه له چاڵه تاریکه‌کان ڕزگار ناکات، ئه‌وه‌ى هه‌یه هه‌وڵدانه بۆ دۆزینه‌ى مانایه‌ک بۆ ئه‌و تاریکییه‌ى چاڵه‌کان له ڕۆحماندا دروستیان کردووه، که به بڕواى زۆرێک له نوسه‌ران و هونه‌رمه‌ندان ئه‌و کارانه‌ى وه‌ک ئه‌ده‌ب و هونه‌ر ده‌کرێن دروستکردنى ئه‌و مانایه‌ن. وه‌کو دیکه هه‌میشه تێڕوانینێکى گاڵه‌تچاجاڕانه‌م هه‌بووه بۆ ئه‌و ئایدۆلۆژیستانه‌ى پێیان وابووه شتێ یان ڕووداوێک هه‌یه و ده‌توانێت ڕزگارمان بکات، ئه‌مه‌ش به‌و مانایه نییه ڕۆحی به‌ره‌نگاری له خۆماندا بکوژین، به‌ڵکو به ماناى ئه‌وه‌ى ڕووده‌دات شتێک نییه له توانایدا هه‌بێت ژیانى ئێمه له‌م ڕۆژهه‌ڵاته پڕ له وه‌همه‌دا بگۆڕێت، چونکه مرۆڤ له‌سه‌ر ئاستێکى فراوانتر گیرۆده‌یه و ئاسان نییه هه‌روا به ئاسانى وه‌رچه‌خان به‌خۆیه‌وه ببینێت. گۆڕانکارییه‌کان به تایبه‌ت له ڕۆژهه‌ڵاتدا ته‌نیا له شێوه‌دا ڕووده‌ده‌ن و له ناوه‌ڕۆکدا دووباره‌کردنه‌وه‌ى هه‌مان سیستمن، که زۆرینه‌ى کات سیستمێکى سته‌مکارییه، که نووسه‌ری ئه‌م ڕۆمانه‌ش پێشتر له میانى زنجیره‌یه‌ک وتاریدا ده‌رباره‌ى سته‌مکاری ورتر ئه‌مه‌ی خستۆته‌ڕوو، له‌م ڕۆمانه‌شدا هه‌مان دیدگا به‌یان ده‌کات، به‌ڵام ئه‌مجاره‌یه له ڕێگه‌ى ئه‌ده‌به‌وه. ڕۆمانى (ده‌ریاس و لاشه‌کان) ئه‌و ئاوێنه توند و بێڕحمه‌یه که مرۆڤى ڕۆح بچوکى ئه‌م کۆمه‌ڵگایانه‌ى ئێمه له‌به‌رامبه‌ریدا باشتر لاوازى و گرگنى خۆیان ده‌بینن، ئه‌وانه‌ى که به‌رده‌وام به‌دواى لاشه‌کانه‌وه‌ن و خه‌ون به هه‌ستانه‌وه و گه‌ڕانه‌وه‌یانه‌وه ده‌بینن، به‌و هیوایه‌ى له‌و دۆخه ناهه‌موواره‌ى تێی که‌وتوون ده‌ریان بهێنێت، به‌بێ ئه‌وه‌ى خۆیان کار بۆ ڕزگاربوونیان بکه‌ن، هیچ نه‌بێت له‌و خواوه‌ندانه‌ى که له‌سه‌ر زه‌وى بۆ خۆیانیان خوڵقاندووه، ئه‌وانه‌ش که ئه‌م تێڕاوانینه‌یان هه‌یه ئه‌وانه‌ن که‌مترین کات له قوڵایی بوونى خۆیان ڕاماون، ئه‌وانه‌ن که به‌رده‌وام به‌دواى کاراکته‌رانێکه‌وه‌ن وه‌ک هۆکارێک بۆ ڕزگاربوون، ئه‌وان نه‌بێت ئه‌مان خۆیان هیچ مانایه‌کیان نییه. ئه‌م جۆره‌ش له مرۆڤ ته‌نیا له کایه‌ى سیاسه‌تدا نا به‌ڵکو له هه‌رکایه‌کى دیکه‌شدا ئاماده‌ییان هه‌یه، خودى نووسه‌ری ئه‌م ڕۆمانه‌ش بۆخۆی لاى که‌سانێک ئه‌و باوکه یان ئه‌و ده‌سه‌ڵاته خواوه‌ندانه‌یه که پێیان وایه ده‌توانێت له چاوتروکانێکدا له ڕێگه‌ى دانپێدانانێک یان ناوهێنانێکه‌وه بیانکاته شتێکى سه‌رسوڕهێنه‌ر، وه‌ک بڵێی ئه‌م پیاوه دارێکى جادوویی پێبێت یان تواناى ئه‌نجامدانى په‌رجووى هه‌بێت، که بۆخۆی له چه‌ندین چاوپێکه‌وتن و گوتاردا دژایه‌تى بۆ پیرۆزکردن و به خواوه‌ندکردن نیشانداوه، که هه‌تاکو ئه‌م ساته‌وه‌خته‌ش ئه‌وه یه‌کێک له خاڵه‌کانى سه‌رکه‌وتنى ئه‌م نووسه‌ره‌یه.
.jpg)
کارزان عەلی یەکێک لە گرنگترین بنەماکانی هەر گێڕانەوەیەک، توانای قەناعەت پێ هێنانە کە دەبێت نوسەر بەپەڕی وریاییەوە کاری لەسەر بکات. فارگاس یۆسا لە گرنگی ئەم بنەمایەدا دەڵێت: "بە شێوەیەک بگێڕیتەوە کە سوود لە پێکەوە ژیانی نهێنئامێزی نێوان چیرۆکەکە و کەسێتییەکانی وەربگریت" یان دەڵێت :"قەناعەت پێ هێنان واتە ژیان لە ناو چیرۆکدا بێ فەرامۆش کردنی هیچ لایەنێکی چیرۆکەکە". وەک ئەوەی نوسەرێکی وەک کافکا قەناعەتمان پێ دەکات کە گریگۆری سامسا بەیانییەک لەخەو هەڵدەستێت و دەبێتە قالۆنچە، یان مارکیز قەناعەتمان پێ دەکات فریشتەیەک بە دووباڵی زۆر گەورەوە دەکەوێتە حەوشەی ماڵەکەیان، یان هەر خودی بەختیار عەلی قەناعەتمان پێ دەکات پیاوێک لە زینداندا هێندە لاواز دەبێت تاوەکو دەفڕێت. قەناعەت پێ هێنان واتە دۆزینەوەی فێڵێک کە خوێنەر هەست نەکات فێڵی لێ کراوە، چونکە سەرلەبەری گێڕانەوە بە قسەی (ئەلیس لابلانت) "درۆیەکی گەورەیە بۆ ئەوەی ڕاستی بڵێین"، یان ئەگەر ئەگەر سەیری ئەم دایەلۆگەی ناو ڕۆمانی "پاودەلینۆ"ی (ئیمبیرتۆ ئیکۆ) بکەین، لەوانەیە باشتر کۆمەکمان بکات:"...ئەگەر ڕۆژێک ویستت بنوسیت، پێویستە درۆ بکەیت، لە خۆتەوە چیرۆک دروست بکەیت، وەگەر نا مێژوویەکی بێزارکەرت دەبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەدا پێویستە بە ڕێکی و یەکسانی درۆ بکەیت....". بە کورتی مەبەست ئەوەیە کە نوسەر دەبێت ئامڕازی درۆکردنەکەی بەشیوەیەک بێت، یان بەشێوەیەک فێڵەکان دابڕیژێت، کە توانای باوەڕ کردنی لای خوێنەر پەیدا بکات. واتە وەک خوێنەر ئامادە بیت کاتی خۆت بە گێڕانەوەی نوسەرێک ببەخشیت کە دواجار هەست نەکەی دەتخەڵەتێنێت. هەموو نوسەرە مەزنەکان کە دەگێڕنەوە، هیچ نین جگە لە جادوگەر، جادوگەرێک هەست بکەیت لەژێر کڵاوێکەوە کۆتر یان کەروێشکت بۆ دەهێنێتە دەر. بچوکترین هەڵەیەک بەسە بۆ ئەوەی خوێنەر هەست بکات خۆڵی لەچاو دەکرێت، هەست بکات چیتر ئەم نوسەرە توانای ئەوەی نەماوە قەناعەتمان بۆ دروست بکات، بەڵکو فێڵەکانی هەرزوو ئاشکرا دەبن. لەگەڵ ئەمەدا وەک (ئیکۆ) دەڵێت: خوێندنەوەی هەر کارێکی ئەدەبی، هەر لە سەرەتاوە پەیمانێکی نهێنییە کە خوێنەر لەگەڵ نوسەردا دەیبەستێت، پەیمانێک کە هێڵێکی تەنکی متمانە جیای دەکاتەوە، بەوەی دەستی خوێنەر دەگرێت و دەیباتە ناو جەنگەڵێکەوە..." ڕۆمانی "دەریاس و لاشەکان" بۆ من ئەو ڕۆمانە بوو کە نەیتوانی قەناعەتم لا دروست بکات، نەیتوانی ڕازیم بکات بەوەی بەسەریدا بڕۆم و بەردەوام بم لە خوێندنەوەی، چونکە هەر سەرەتای ڕۆمانەکەوە بەر دەرکەوتنی فێڵەکان کەوتم، بەر ئەو تەکنیکی گێڕانەوەیەی قەناعەتم لا دروست ناکەن. لێرەوە هەوڵ ئەدەم ئەم چەند نمونەیەی سەرەتا وەربگرم کە بەرپرسیاری سەرەکی بوون لەوەی قەناعەتی من وەکو خوێنەرێک کاڵ بکەنەوە. 1- لە یەکەمین لاپەڕەی ڕۆمانەکەدا بەر گێڕانەوەیەکی سەیر دەکەوین، سەیر وەک جۆرێک لە دوفاقییەکی گەورە کە توانای ئەوەم نەبوو بە سەریدا باز بدەم، بەڵکو چەند جارێک خوێندمەوە و نەمتوانی باوەڕ بەو فێڵەی نوسەر بکەم کە دەیەوێ لێم بکات. لەم لاپەڕەیەدا باس لە هێنانەوەی تەرمی کەسێک دەکرێت، نوسەر دەنوسێت: "... ڕەنگی ئەو باڵندە گۆشت خۆر و مردووخۆرانەش کە نزم بەسەر سەری هەمووماندا دەفڕین بۆ هەمیشە لە یادماندا مایەوە، ئەو باڵندە دڕ و بێباکانەی هێندەی سەیری ئێمەیان دەکرد و تەماحیان لە گۆشتی ئێمە بوو، مەیلێکیان بۆ ئێسک و پروسکی کۆنی ئەو مردووە نەبوو، کە لە مێژ بوو ئاسوودە بە بۆنی ڕزین و بۆگەنکردنی جەستەی خۆی ڕاهاتبوو... (دەریاس و لاشەکان لا ٥) لێرەدا نوسەر قسە لە جەستەی مردووی کەسێک دەکات کە تەنها ئێسک و پروسکی کۆنی ماوەتەوە، هەروەها قسە لە ڕزین و بۆگەنبوونی جەستەی هەمان مردوو دەکاتەوە، کە ماوەی "شانزەساڵ" لەژێر خاکدا بووە. بەڵام چەند دێڕێک دوای ئەم پەرەگرافە دەنوسێت "... هەستمانکرد شانزەساڵ لە گۆڕدا کارێکی ئەوتۆی تێ نەکردووە و هێشتا لە زیندوویەک دەچێت بۆ خەوێکی کورت چاوی لێک نابێت، بۆنی مردووی لێ نەدەهات، بەڵکو هێشتا بۆنی توتنی دوا جگەرەی لێ دەهات کە کێشابووی.... دەریاس و لاشەکان لا 5". ئا لێرەدا لەم دوو پەرەگرافەی ناو یەک لاپەڕە وورد ببنەوە: (ئەگەر مردوویەک وەک ئەوەی بۆ خەوێک چاوی لەیەک نابێت و بۆنی توتنی دوایین جگەرەی لێ بێت کە کێشاویەتی... چۆن ئێسک و پروسکی کۆن بووە، یان جەستەی ڕزیوە و بۆگەنی لێوە دێت؟) لەم دوو پەرەگرافەی ناو یەک لاپەڕەدا، بەر دوفاقییەکی سەیری گێڕانەوە دەکەوین، بەر فێڵێک کە توانای ئەوەی نییە قەناعەتمان پێ بکات کام دیوی ئەم گێڕانەوە جیددی و ڕاستە؟ لێرەوە من وەک خوێنەر ناتوانم قەناعەت بەوە بهێنم دەکرێ کام دیوی ئەم دوو گێڕانەوەیە ڕاست بێت، ئایا مردووەکە هەر بەڕاستی ڕزیوە و بۆگەنی کردووە و تەنها ئێسک و پروسکی کۆنی لێ ماوەتەوە، یان ئەم مردووە وەک ئەوەی خەوی لێ کەوتبێت چاوی لەیەک ناوە، لەکاتێکدا بە جوانترین شوبهاندن تەعبیری لێ کردووە کە مردووەکە هێشتا بۆنی توتنی دوایین جگەرەی لێ دێت؟ 2- لەگەڵ گرنگی زەمەن لە گێڕانەوەدا، خاڵێکی گرنگتر هەیە و دەبێ لەبەرچاو بگیرێت، ئەویش هاوکاتییە (التزامن) لە پرۆسەی گێڕانەوەدا، هاوکاتیی بەو مانایەی کاتێک دەگێڕینەوە و وەسف دەکەین دەبێت سات و زەمەن وەک خۆی وەسف بکەین. بەو مانایەی چی لەو زەمەنەدا دەگوزەرێت، یان چ شتێک لەو زەمەنەدا بوونی هەیە. واتە ناکرێت لە گێڕانەوەدا باسی سەردەمی کۆن بکرێت و ئاماژە بە بەکارهێنانی مۆبایل یان هەر دراوێکی نوێ بکرێت کە لەو زەمەنەدا بوونی نەبووە. تەنانەت ئەو جۆرەی ڕۆمانیش کە بە خەیاڵی زانستی یان جەنگی هەسارەکان دادەنرێت، هێشتا گرنگی ئەم بنەمایە لەبەرچاو دەگرن. ئەمەش بەهەمان شێوە دەچێتە خانەی ڕوخاندنی ئەو قەناعەتەی نوسەر دروستی دەکات لە کاتی گێڕانەوەدا. بە هەمان شێوە لەم ڕۆمانەدا بەر جۆرێکی تری ئەو ناهاوسەنگی گێڕانەوەیە دەکەوین. سەرنج بدەن: "... لە سەردانێکدا بۆ دەرباری یەکێک لە پادشا بەناوبانگەکانی ناوچەکە بە نازناوی ئەمیرەوە گەڕایەوە، لەو کاتەوە هەموو بە (میر تەلارانی) یان (میرجەنابیان) ناومان دەهێنا....لاپەڕە 9 " لێرەدا نوسەر نیگامان بۆ پێدانی نازناوی میر بە کەسێک دەگوازێتەوە، واتە کەسێک هەیە و لە سەردان کردنی یان لە مەشروعیەت وەرگرتنی بۆ نازناوێک، دەڕواتە دەرباری (پادشا)یەکی بەناوبانگی ناوچەکە. ئەمەش ئاماژە بۆ سەردەمێک دەکات هێشتا پاشا و دەربار و میر، سیمای سەرەکی ئەو سەردەمەن. وەک دەزانین ئەم دیاردەیە پێش داهاتنی سیستەمی دەوڵەت و دامودەزگای سیاسییە، واتە ئێمە هێشتا لە زەمەنێکداین لە سەردەمی میر و ئاغا و عەشرەتدا، و شتێک لەم زەمەنەدا بە ناوی دامودەزگای مۆدێرنەوە نییە، وەک ئەوەی نوسەر لەم چەند دێڕەی دوای ئەوەدا باسی دەکات کاتێک دەنوسێت: "...سەردەمێک بوو جۆرێک لە بەرەڵایی و پاشاگەردانی بڵاوبوبووەوە، خەڵکی بێ ڕێزیان بەرامبەر بە ئاغا و سەرۆک عەشرەت و میرزادە و ئەندام سەرکردایەتی و ڕابەران و بەڕێوەبەرانی گەورە دەکرد... لا9" لەم پەرەگرافەی دووەمدا کە تەنها یەک دێڕ دەکەوێتە نێوان هەردووکیانەوە، نوسەر بێ گوێدانە پلەبەندییە پاشاییەکان و پلەبەندییە سیاسییە مۆدێرنەکان، زاراوە و دراوێکی مۆدێرنەی وەکو (ئەندام سەرکردایەتی) کە وەکو زەمەن دەکەوێتە ناو چەمکەکانی سیستەمی سیاسی نوێوە، دەخاتە تەنیشت دراوێکی پێش مۆدێرنەوە کە سەرۆک عەشرەت و ئاغایە. بۆ منی خوێنەر ئەم فێڵێکی زۆر منداڵانەیە کە نازانم ئایا نوسەر دەیەوێ چ سەردەم و زەمەنێک لەم گێڕانەوەدا بەکار بهێنێت، ئایا لەو سەردەمەی کە هێشتا ئاغا و میرزادەکان دەسەڵاتی ڕەهایان هەبووە، شتێک هەبووە بە ناوی حیزب و ئەندام سەرکردایەتی و ....هتد. یان ئەمە تێکەڵ کردن و تێ ئاخنینێکی زیادە یان هەڵەیە کە نوسەر لێرەدا بەسەریدا تێپەڕیووە؟ 3-یەکێکی تر لە ئامڕازەکانی گێڕانەوە، ئامادەبوونی وەسفە، بەڵام ئەم ئامڕازی وەسفە جگە لەوەی جۆرێک لە (پیاسەی پەیکوڵییانە – الجولات الاستدلالیە) بە قسەی (ئیکۆ) دەدات بە خوێنەر، لە هەمان کاتدا جۆرێک لە خاوبوونەوە و هێمن بوونەوە دەخولقێنێت کە بواری ئەوە دەدات خوێنەر چاوێک بە دارستانەکەشدا بگێڕێت (ئەمە لە کاتێکدا ئیکۆ خوێندنەوەی ڕۆمان بە جۆرێک کە چوونە نێو دارستان دەشوبهێنێت)، چونکە تۆ ناتوانیت هەموو شتێک لە ڕۆمانەکەدا ببینیت ئەگەر جەختێکی ورد نەکەیتەوە سەر وەسفەکان، کە لەوێدا بە قسەی (ستانفۆرد ویڵ) "وەسفەکان وێنە گەورەکە دروست دەکەن". لەگەڵ هەموو ئەو گرنگیەی ئەم ئامڕازە هەیەتی لە کاتی گێڕانەوەیەدا، بەڵام لەوەش گرنگتر ئاگاداربوونە لە بەکارهێنانی وەسفێک کە دواتر ڕەددی ئەو وەسفە نەکرێتەوە. واتە وردیی لە وەسف کردنی دیاردە و ڕووداوەکانی ناو گێڕانەوەدا. بەو مانایەی ناکرێت ئێمە لە شوێنێکدا وەسفی حاڵەتێک بکەین و دواتر ئاگادار نەبین لەوەی هاودژێکی ئەم وەسفە بەکار بهێنین. بۆ زیاتر ڕوون بوونەوەی مەبەستەکەم باشرە بچینە ناو ڕۆمانەکەوە. نوسەر لە وەسفی کەسێتی (میر تەلارانیدا) دەنوسێت: (جەنابیان) وشەیەک بوو کە نیشانەی ڕێزێکی قووڵی ئێمە بوو بۆ ئەو پیاوەی گەرچی وەزنی ڕێگەی پێ نەدەدا بەرقاچی خۆی ببینێت.... لا9" لێرەدا نوسەر دەیەوێ بڵێت میر تەلارانی پیاوێکی قەڵەو بووە، واتە وەزن و کێشی ئەم پیاوە هێندە قورس بووە و ورگی هێندە بەرز و قەڵەو بووە کە بەرقاچی خۆی نەبینیووە، واتە ئەم پیاوە پیاوێکی قەڵەوی زۆرخۆر بووە، وەک ئەوەی منی خوێنەر لێی تێدەگەم. بەڵام لە کاتی مردنی ئەم پیاوەدا، نوسەر وەسفێکی تری هاودژی ئەم پیاوە قەڵەوە دەنوسێت و دەڵێت: "....سەرۆک لە زەمانی شۆڕشەوە حەزی لە خواردنی گیای کێوی بوو، جۆرە سەوزەیەکی ژەهراوی خواردبوو. ئەندامەکانی لەکار کەوتبوون و دوای نیو سەعات ئیفلیجی، گیانی دابوو بە دەستەوە...لا10" جارێ واز لەوە بێنن کە کەسێک هەر لە زەمان و سەردەمی شۆڕشەوە، حەزی لە گیای کێوی بێت، نازانم چۆنە کە هەموو گیا ژەهراوی و نا ژەهراویەکان ناناسێتەوە؟ بەڵام من دەپرسم، کەسێک کە حەزی لە خواردنی گیای کێوی بێت، یان بە وتەی نوسەر (هەر لە زەمانی شۆڕشەوە) واتە هەر لەو زەمانەوە تا ئێستاش هەر حەزی لە خواردنە گیاییەکان هەیە. بەڵام لەوەدا زۆر سەیرە کەسێک کە حەزی کە خواردنی گیای کێوی بێت، چۆن ئەوەندە قورس و قەڵەو دەبێت کە نەتوانێت بەرچاوی خۆی ببینێت، یان وەک خودی نوسەر دەڵێت وەزنی ئەوەندە زۆر ببێت کە بەرقاچی خۆی نەبینێت؟ 4- هەندێکجار کێشەی وەسفی زۆر لە گێڕانەوەدا، دووچاری قەیرانی ناهاوسەنگی و دژیەکی گەورەمان دەکات. تەنانەت بۆ ئەم مەبەستە زاراوەیەکی تایبەت دانراوە کە پێی دەوترێت (Hypotypose) ئەم زاراوەیە واتە :" درێژدادڕی لە وەسفدا" . وەک ئاشکرایە ئامڕازی چواندن یان شوبهاندن یەکێکە لە گرنگترین ئامڕازەکان کە هەرچەندە گێڕانەوە بەهێز دەکات، بەڵام زیندوێتی و گەرمییەک دەدات بە خوێنەر. لە کتێبی (الحقیقه و الکتابه) دا لە نوسینی (بپینه العیسى) کە سەرلەبەری کتێبەکە تەرخانە بۆ ئەرکەکانی وەسف لە گێڕانەوەدا، لە بەشێکیدا باس لە چواندن و ئەرکەکانی دەکات لە گێڕانەوەدا. بۆ ئەمە نمونەیەکی ڕۆماننوسی ناودار (ستیڤن سڤایج) دەهێنێتەوە کە قسە لە چواندن دەکات. سڤایج دەڵێت: "کاتێک چواندن سەرکەوتوو نابێت، ئەوا ئەنجامێکی پێکەنین ئامێز و هەندێجار شەرمهێنمان دەداتێ، وەک ئەم نمونەیە: بە ڕوخسارێکی مۆنەوە لە تەنیشت مردوەکەوە دانیشتبوو، بە ئارامی کەسێکەوە کە چاوەڕوانی خواردنی قەلێک بێت، چاوەڕوانی پشکنینە پزیشکییەکانی دەکرد. کێشەی ئەم لێک چواندنە نەبوونی پەیوەندی و هاوبەستییە لە نێوان هەردولادا (المشبه و المشبه به)، پردی نێوان ئەم لێکچواندنە هێندە بەهێز نییە کە ماناکە هەڵبگرێت، لەبەر ئەوە پێویستە جیاوازی بکەین لە ڕووی کاریگەرێتی و زیندوێتیی ئامڕازەکانی بەکارهێنانی وەسفدا". لە لاپەڕەیەکی ئەم ڕۆمانەدا بەر ئەو جۆرە چواندنە دەکەوین، کە نەک هەر لاوازە، بەڵکو بە پێی قسەکەی زڤایج شەرمهێنە. لەو ساڵانەدا شتەکان هەموو ڕوو لە گۆڕان بوون، شەقامەکان، گەڕەکەکان، ماڵەکان، هەموویان دەڕوخان و دروست دەکرانەوە..."، "... شوێنی تریش دەکران بە کۆشک و تەلار و باڵەخانەی بەرز..."، "....بەوەدا تەواوی شارەکە لە شوێنکارێکی گەورە دەچوو، بەردەوام لم و چەو و چیمەنتۆ و بلۆک و شیش لەسەر شەقامەکان ڕێگەی هاتوچۆیان دەگرت... دەریاس و لاشەکان لا18" لێرەدا وەسفی دیمەنی شارێک دەخوێنینەوە کە لەسەر دوڕیانێکی گەورەی گۆڕانکاری دایە، گۆڕانکاری لە شارێکی وێرانەوە بەرەو شارێکی مۆدێرنە و شارستانی. وشەکانی وەک (دەڕوخان و دروست دەکرانەوە، کۆشک و تەلار و باڵەخانەی بەرز) نیشانەی ئەوەن کە شارەکە دەیەوێت زیندوو ببێتەوە، دیمەنی تازە و ئاپارتمانی گەورە لە خۆی بگرێت، واتە جۆرێک لە دڵنیایی و دڵ کرانەوە هەیە بەوەی داهاتوو ڕۆژگارێکی باش دەبێت، هەمووان دەیانەوێت شار دروست و تازە بکەنەوە و داهاتوو جوانتر دەربکەوێت. بەڵام هەر لە دێڕی دوای ئەم پەرەگرافەدا بەر لێک چواندێکی سەیر دەبینەوە، کە کۆی ئەو تازەگەرێتی شار و داهاتووە گەشاوە ئاوەژوو دەکاتەوە. لە سەر زمانی (ئەلیاس) ی کارەکتەوە دەڵێت: "... هەموو چاوەڕوانی شتێکیان دەکرد، وەک چاوەڕوانی بورکانێک شارەکە بسوتێنێت، یان لافاوێک نوقمی بکات، یاخود بومەلەرزەیەک تەختی بکات... دەریاس و لاشەکان لا18". کێشەی ئەم جۆرە سەرنەکەوتنەی لێکچواندن لەوەدا نییە کە نوسەر پاش چەند لاپەڕەیەک یان چەند بەشێکی تر بگەڕێتەوە سەر دیمەنەکە، بەڵکو هەر ڕاستەوخۆ لە هەمان پەرەگرافدا، لێکچواندێکی زۆر دژ و ناهاوسەنگ دەهێنێتەوە. ئەگەر شارێک بڕوخێنرێت و سەرلەنوێ دروست بکرێتەوە، یان شارێک بکرێت بە کۆشک و تەلار و باڵەخانەی بەرز، چۆن چاوەڕوانی ئەوەی لێ دەکرێت بسوتێت، نوقم ببێت یان بومەلەرزەیەک تەختی بکات؟ دواجار هێشتا بەدگومانە لەو هەستەی خۆی، تەنانەت لە دێڕی دواتردا دەنوسێت:".. نەیدەزانی، بەڵام هەستێکی هەبوو کە شارەکە بەردەوام چاوەڕوانی شتێک دەکات کە نازانێت چییە؟ دەریاس و لاشەکان لا18". بۆ ئەم نوسینە سوود لەم سەرچاوانە وەرگیراوە: - دەریاس و لاشەکان. بەختیار عەلی - اعترافات روائی الناشی. امبرتو ایکو - الروایه کأکژوبه، امبرتو ایکو - ست نزهات فی غابه السرد. امبرتو ایکو - الحقیقه و الکتابه. بپینه العیسى - 12 نامە بۆ ڕۆماننوسێکی لاو. فارگاس یۆسا
(مه‌ریوان هه‌ڵه‌بجه‌ییى) یه‌کێکه له‌وه‌رگێڕه به‌تواناو پڕکاره‌کان، که له‌زمانى فارسیه‌وه بۆ کوردى و به پیَچه‌وانه‌شه‌وه ساڵانێکه کارى وه‌رگیڕان ئه‌نجام ده‌دات، له ئێستادا دواین ڕۆمانى (به‌ختیار عه‌لى) بەناوى (دەریاس و لاشەکان)ى بۆ زمانى فارسى وه‌رگێڕاوه‌و بڕیاره به‌منزیکانه چاپ و بڵاوببێته‌وه. ده‌رباره‌ى قۆناغه‌کانى وه‌رگێڕانى ئه‌مکاره، له‌م دیداره‌دا هه‌ڵبجه‌ییى ئاوا ورده‌کاریه‌کانى وه‌رگێڕانى کاره‌که‌ى خسته‌ڕوو. سازدانى: شاخه‌وان سدیق *کەی بوو بە دەستنوس ڕۆمانی دەریاس و لاشەکانت خوێندەوە؟ و چی وایلێکردی بڕیاری وەرگێڕانی بدەی؟ - کاک بەختیارعەلی کۆتایی هاوینی ئەم ساڵ وێرژنی یەکەم و سەرەتایی ڕۆمانی دەریاس و لاشەکانی بۆناردم بیخوێنمەوە، کە خوێندمەوەو بەدڵم بوو بڕیارم دا وازلەهەمووکارەکانم بهێنم و دەستبکەم بە کاری وەرگێڕانی ئەوڕۆمانە . کاتێک کاک بەختیارم ئاگادار کردوە لەوەی دەمەوێت دەستبکەم بە وەرگێڕانی ، پێی وتم سەبربکەم ، چونکە زۆر دەستکاری کردوەو وێرژنێکی نوێ ترم بۆ دەنێرێت، لە پاییزادا جارێکی تربۆی ناردمەوەودەستم کرد بە کاری وەرگێڕانەکەی و لە شەوڕۆژێکدا شانزە کاتژمێرکارم لەسەر وەرگێڕانەکەی دەکرد تا تەواوم کرد. لە پاش تەواوبوونی وەرگێڕانەکەش جارێکی ترنوسخەیەکی نوێی تری بۆناردمەوەو دیسان کەمێک دەستکاری کرابوو، گۆڕانکارییەکی تاڕادەیەک کەم، بە بەراورد بە نوسەخەکانی پێشوو. جارێکی تر بەراوردی کوردی وفارسییەکەم کردوەو لە کۆتایی پاییزادا وەرگێڕانی کۆتایی ڕۆمانەکەم دا بە ناشرەکەم( نەشری پالپ) لە تاران. نەشری پالپ پێشترکاری چاپ و بڵاکردنەوەی ڕۆمانەکانی (دواهەمین هەناری دونیا) و( شاری مۆسیقارەسپییەکان) و (هەورەکانی دانیاڵ) و (ئیشکردن لە دارستانەکانی فردەوس) دا ی پێسپێردرابوو بڕیاریشە لە ئایندە دا زۆر بەرهەمی تری بەختیارعەلی بڵاوبکاتەوە. ئەم ناشرە لە باشترین وبەناوبانگترین ناشرەکانی ئێرانە. لەگەڵ کاک بە ختیارزۆرهیواداربوین وەر گێڕانی فارسی ڕۆمانی دەریاس و لاشەکان لە زستانی ئەم ساڵدا ولە پێش بڵاو بوونەوەی نوسخەی کوردییەکەی بڵاوبێتەوە ، بەڵام بەداخەوە ماوەی چەند مانگە بە هۆی سانسۆری زۆرەوە لە ئێراندا هێشتا مەوڵەتی بڵاوبونەوەی وەر نەگرتووە. هیوادارم تا نەورۆز یان تا مانگی پێنج مەوڵەتی چاپ و بڵاوکردنەوە وەربگرێت. ئەوەی وایلێکردم ئەم ڕۆمانە وەربگێرم بۆفارسی لایەنی هونەری بەرزو باڵای ڕۆمانەکەبوو. ئەوپێکهاتەی ئووستوورە شکێنییەی لە ڕۆمانەکەدا هەیە، کارەکتەرسازی جوان و قوڵ و کاریگەری، دیالۆگ نووسینی بەرزو بەهێزو ئەودونیا بینییە کاریگەرو دیدە ڕەخنەگرانەیەی هەیەتی و ڕوانینی توند وبەهێزو ڕەخنەگرانەی بۆ کۆمەڵگەی موقەدەس پەروەر، لەو هۆکارانە بوون وایکرد واز لەهەموو کارەکانم بهێنم و شەو ڕۆژ بە دەمە دەم یەک و بەردەوام خەریکی وەرگێڕانی ئەم ڕۆمانە شاکارەبم. *ئێوە پێشتریش ڕۆمانی تری ئەم نوسەرەتان وەرگێڕاوە، ئایا پێشوازی چۆن لێکراوە؟ پێتان وایە ئەم ڕۆمانەش بەشێوەیەکی باش پێشوازی لێبکرێت؟ - ساڵی ١٩٩٩ دووەم ڕۆمانی بەختیارعەلی ( ئێوارەی پەروانە)م، وەرگێڕایە سەرزمانی فارسی و بەداخەوە بەهۆی سانسۆری ئێرانەوە پاش حەڤدە ساڵ، سێ ساڵ لەمەوپێش چاپ بوو. ساڵی ٢٠٠٢ پێش چاپ بوونی ڕۆمانی دواهەمین هەناری دونیا، لە لایەن چاپخانەی ڕەنجەوە، ڕۆمانەکەی بۆناردم و خوێندمەوەو سەرەڕای ئەوەی لەو کاتەدا سێ ساڵ بوو وەرگێڕانی ئێوارەی پەروانە ڕەفزی بۆهاتبوویەوەو مافی چاپی نەبوو، دەستمکرد بە وەرگێڕانی دواهەمین هەناری دونیا. لە پاش تەواو بونی بەداخەوە ئەویش توشی هەمان کێشەی ئێوارەی پەروانە بوویەوەو ماوەی نۆساڵ مەوڵەتی چاپی نە درایەوەو لەپاش نۆساڵ و بە سانسۆرەوە چاپ و بڵاوکرایەوە. لە دواهەمین هەناری دونیا وە (جگە لە کەشتی فریشتەکان) هەمیشە نووسەر ڕۆمانەکانی پێش چاپ بۆناردوم بۆ خوێندەنەوە و بەردەوام یەکێک بووم لەیەکەم خوێنەری بەرهەمەکانی . دواهەمین هەناری دونیا سەرەڕای ئەوەی پاش نۆساڵ و پاشان بە سانسۆرەوە چاپ بوو، تا ئێستا دوانزەجار چاپ کراوەتەوەو زیاتر لە سی و دوو کۆڕی ڕەخنەو لێکۆڵینەوەی لە تاران و شارەکانی تردا بۆ بەڕێوە چوەو لە ئێستادا و لە لایەن دوو ڕەخنەگری گەورەی ئێرانەوە دوو کتێب دەربارەی ئەم شاکارە جیهانییە نووسراوەو لەم ساڵەدا سەرەتا بەفارسی بڵاو دەبنەوەو دواتردەیانکەم بە کوردی و بڵاویان دەکەمەوە. ئەمە جگە لە دەیان وتاری وردو قوڵی ڕاڤەیی دەربارەی جەمشیدخانی مامم کە با لەگەڵ خۆی دەیبرد و ئێوارەی پەروانە، لە ڕۆژنامە و گۆڤارەکانی ئێراندا چاپ و بڵاوکراونەتەوە. هەموو وتارو لێکۆڵینەوەکان ستایشی ئاستی بەرزی ڕۆمانەکان و وەرگێرانەکانیان کردوە. هیچ گومانم نییە وەرگێڕانی ڕۆمانی دەریاس و لاشەکانیش وەک ڕۆمانەکی تری پێشوازییەکی زۆرباشی لێدەکرێت لە ئێراندا. *هەموو ڕۆمانێک چیرۆک و بەسەرهاتەکانی بۆ ئەو گەل و شوێنەی کە نوسەرەکەی بۆی نوسیوە تام و چێژی تایبەتی هةیە، پێتان وایە خوێنەوەی ئەم ڕۆمانە بۆ خوێنەرانی فارس تام و چێژی دەبێت ، بەو پێیەی چیرۆکی ئەم ڕۆمانە گێڕانەوەی ڕوداوەکانی چەندساڵی کوردو ناوچەی سلیمانین؟ - ڕاستە هەر ڕۆمانێک دەربارەی هەرژینگەیەک بێت یان نووسەر لەو زێدو سەرزەمینەی خۆی بدوێ، خوێنەرەکانی زمانی دایکی نووسەرو زێد و سەرزەمینەکەی چێژی زۆر زیاتری لێوەردەگرن بە بەراورد بە خوێنەرانی جوگرافیای ترو سەرزەمینی تر، بەڵام ئەمە ناکاتە ئەوەی خوێنەری نەتەوەکانی ترو وڵات و کشوەرەکانی تر نەتوانن چێژێکی زۆری لێوەرگرن. ئەزموونی زیاتر لە چل و نۆ کۆڕی ڕەخنەی لە تاران و شارەکانی تری ئێران بۆ ڕۆمانەکانی بەختیارعەلی ئەو ڕاستییەی بۆسەلماندم خوێنەری فارس و ئەفغانستانی و بەلوچ و تورکەمەن و نەتەوەکانی تری ئێران زۆر لە ئێمە باشتر لە ڕۆمانەکانی بەختیار عەلی تێدەگەن و لە ئێمە زیاتر چێژی لێوەردەگرن و خوێندنەوەی قوڵتریان هەیە بۆی. دیارە ئەوەش پەیوەندی بە مەعریفەو توانا و وردبینی خوێنەری ئەوانەوە هەیە وئەو ئاستەی کە خوێنەری ئێمە نییەتی. خراپترین خوێندنەوە ئەو خوێندنەوەیە ڕۆمانێک بهێنیت و ڕوداوەکان و کەسیتییەکانی دەقاودەق لە گەڵ کەسێتییە حەقیقی یەکانی ژیانی ڕۆژانەی کۆمەڵگەکەتدا بەراورد بکەیت و ڕوداوو پرسە سیاسییەکان بە شێوەی ڕووکەش لێکبدەیتەوەو قسە لەسەر کۆی دونیا بینی ڕۆمانەکە بکەیت. ئەمەکاری خوێنەری کوشندەیە. ئەوکەسانە پەنای بۆ دەبەن توانای خوێندنەوەو ڕاڤەی قوڵیان بۆ ڕۆمان نییە و هەرلە سەرەتای خوێندنەوەی ڕۆمانەوە لەبری ئەوەی بۆنهێنی و نیشانە و کۆد و دەلالەتە شارەوەکانی دەق و باگراوەندی دەق و خوێندنەوەی نوێ و داهێنەرانە بگەڕێن ، دەگەڕێن بۆ ئەوەی بزانن کام کەسێتی لەکام کەسی ژیانی ڕاستە قینەی کۆمەڵگەکەی دەچێت و بە پێی ویستی خۆیان کراسیان بە بەربدوورن . کاتێک ژمارەیەک لەو دەقانەی خوێنەرانی لاوی ئێرانی دەربارەی ڕۆمانەکان دەینوسن بڵاو بکەمەوە باش دەزانی ئەوە جیاوازییە چەند زۆرو ترسناکە! *پێتان وایە ئەم ڕۆمانەی نوسەر بە بەراورد بە ڕۆمانەکانی پێشتری کە وەرتان گێڕاوە جیاوازیان چیە؟ بەتایبەت لە ڕوی چێژی خوێندنەوە بۆ خوێنەرانی فارس؟ - بی گومان ڕۆمانی دەریاس و لاشەکان جیاوازترە لەسەرجەم ڕۆمانەکانی بەختیارعەلی. شێوازێکی نوێ ترو تایبەت ترە. هەم زمانەکەی جیاوازە هەم پێکهاتە و دیالۆگ و کارەکتەر سازیشی . لەم ڕۆمانەدا ئەو زمانە زۆر شیعرییەی ڕۆمانەکانی پێشووی بوونی نییە. ئەو زۆر بێژی و گفتوگۆ دوورو درێژەی پاڵەوانی ڕۆمانەکانی تری هەیان بوو، لەم ڕۆمانەدا بوونی نیە و لێرە کەم ترین دیالۆگ یان مۆنۆلۆگی پاڵەوان دەبیستین. تەنانەت ژمارەی کارەکتەرو گفتوگۆو ڕوبەڕو بوونەوەکانیان کەمترو کاریگەرترە. خوێنەری وردو زیرەک دەتوانێت زۆر زیاتر پەی بەجیاوازییەکان و قوڵی ئەم ڕۆمانە و توانای داهێنەرانەو نوێبونەوەی بەردەوامی نووسەرەکەی بەرێت. دڵنیام خوێنەری زیرەکی ئێران ئەم جارەش پانتایی ئەم داهێنانە مەزنە زیاتر لە خوێنەری لای خۆمان دەدۆزێتەوە. وەک ئاماژەم پێکرد کۆتا نوسخەی وەرگێرانی فارسی دەریاس و لاشەکان لە پاییزادا تەواو بوو، پاشان ناردم بۆ ناشرەکەم و ئەوە چەند مانگە لە چاوەڕوانی مەوڵەتی چاپ دایەوە و هیوادارم تا نەورۆز لە دەزگای سانسۆر دەربچێت و بتوانێت بێ هیچ سانسۆرێک چاپ و بڵاو ببێتەوە.
لۆڤا محەمەد گرووپی نالی بۆ جارێکی دیکە دەستی بە کار و چالاکیەکانی لە بواری هونەردا کردەوە و خەونیانە کەببن بە گرووپی هەر چوار پارچەی کوردستان و خزمەت بە کورردستانی گەورە بکەن. شوان قەرەداغی، هونەرمەند و ئەندامی گرووپەکە سەبارەت بە گرووپی نالی بۆ هاوڵاتی وتى: لە ساڵی ١٩٩٨ لەلایەن کۆمەڵێک هونەرمەند و میوزیکژەنەی شاری هەولێر و ڕەواندوز دامەزراوە، لە دوای ساڵانێک خزمەتکردن، بەڵام ماوەیەک بەهۆی قەیرانی دارایی و کۆمەڵێک کێشەی ناوخۆیی گرووپەکە کارەکانیان ڕاگیرا و وەستان تاوەکو دەستیەکەی کارگێڕی باشتر دیاری بکەن، بەڵام لە ئێستادا گرووپەکە دەستی بە کار و چالاکیەکانی کردوەتەوە. وتیشى: ئەندامانی گرووپەکە لە هونەرمەندانی (سلێمانی و کۆیە و هەولێر) پێکهاتووە، کە تەنها من و هونەرمەند ڕێناس وریای تێداین. چالاکیەکانی گرووپەکە سەرتاسەری کوردستان دەگرێتەوە، کە خۆی دەبینێتەوە لە کۆنسێرت و کلیپ و بەرهەمهێنانی ئەلبووم، کارەکنی گرووپەکە تەنها لە بواری گۆرانی و میوزیکدایە، بە دوو جۆر ستایلیش کاردەکەن کە ئەوانیش فۆلکلۆر و مۆدێلی. شوان باس لە خەونی گرووپەکە دەکات و دەڵێت: خەونی گرووپەکەمانە کە بۆ هەر چوار پارچەی کوردستان کاربکەین و دوور بێت لە ناوچە و ناوچەگەرایەتی و خزمەت بکەین و بیینەوە ناو گۆڕەپانی چالاکیەکان و بەشێوەیەکی جوانتر دەرکەوینەوە.
تاڤگه محه‌مه‌د کورته فیلمى (شمشێری بیابان) بریتییە لە دوایین کاری هونەریی ژمارەیەک هونەرمەندی چەند شارێکی جیاوازی هەرێمی کوردستان، ناوەڕۆکی فیلمەکە دەربارەی مێژووی هاتنی ئایینی ئیسلامە بۆ ئەم ناوچەیە کە سیناریۆ و دەرهێنانی لەلایەن (ڕێباز محەمەد)ەوە بۆ ئەنجام دەراوە و هەریەک لە (پێشەوا ناسح، چۆمان دڵشاد و ڕێباز محەمەد) وەک ئەکتەر بەشدارى تێدا ده‌که‌ن، ئەم بەرهەمە کاری وێنەگرتنی لەلایەن (زانیار فەتاح)ەوە ئەنجام دراوە. (ڕێباز محەمەد) سیناریست و دەرهێنەری کورتە فیلمەکە دەربارەی ناوەڕۆکی فیلمەکە به‌هاوڵاتى ڕاگه‌یاند: "چیرۆکی فیلمەکە باس لە مێژووی هاتنی ئاینی ئیسلام دەکات بۆ ئەم ناوچەیە کە چۆن بە زەبری شمشێر و هەڕەشە و کوشتن، خەڵکیان کردووە بە ئیسلام." وتیشی: "دوای ئەوەی بۆ جاری یەکەم ترەیلەری فیلمەکەمان لە شۆسیال میدیا بڵاو کردەوە، بە چەند شێوەیەکی جیاواز دەربارەی کارەکە پەیوەندیی هەڕەشەئامێزم لەلایەن چەند کەسێکی نەناسراوەوە پێوە کراوە. وتیشى: هەوڵیش دەدەین لە ئاییندەیەکی نزیکدا بەچەند شێوازێکی جیاواز فیلمەکە بڵاو بکەینەوە."
سازدانی: دۆنزالینا بارۆسۆ لەعەرەبییەوە: زانیار عه‌لی يه‌کێک له ده‌نگه‌جدیه‌کانى ناو دونیاى ئه‌ده‌بى جیهانى (ژۆزێ ساراماگۆ)یه. ده‌رباره‌ى هه‌ندێک تێروانینى ئه‌ده‌بى ئه‌و (دۆنزالینا بارۆسۆ) ئه‌م دیداره‌ى بۆ ڕۆژنامه‌ی پاریس ڕیڤیو له‌گه‌ڵى ئه‌نجام داجاوه. * کاتێک دوور له زێدی خۆت، چوویته (لانزارۆت)، زوو له‌گه‌ڵ ژینگه‌ی ئه‌و شوێنه سازایت و توانیت بنووسیت؟ یان بیری که‌شوهه‌وای جاری جاران ده‌که‌یت؟ ساراماگۆ: هه‌ر زوو سازام، من له‌و جۆره که‌سانه‌م، ژیان له خۆیان قورس و به‌رته‌سک ناکه‌نه‌وه. له‌مێژه له‌سه‌ر ئه‌وه ڕاهاتووم، شته‌کان له ئاستی خۆی گه‌وره‌تر نه‌بینم؛ ئه‌گه‌ر دڵته‌نگ بم، دڵته‌نگ ده‌بم و ته‌واو! هه‌نووکه سه‌رگه‌رمی نووسینی ڕۆمانێکم، زۆرم پێخۆشه بزانیت، به نووسینی ئه‌و ڕۆمانه و، به‌دیار درووستکردنی کاره‌کته‌ر و گرێچنه‌که‌یه‌وه، ماندووده‌بم. بۆ من نووسین چه‌شنی پیشه‌یه، چ جیاوازییه‌ک له‌نێوان پیشه‌ی ڕۆژانه و نووسیندا نییه. وشه‌کان ده‌هێنم و یه‌ک به‌رانبه‌ر ئه‌وی دی ڕیزیان‌ده‌که‌م، ئه‌مه ئاتاجی به ماندووبوونی جه‌سته‌ییشه، هه‌ربۆیه ده‌ڵیم نووسین بۆ من وه‌ک پیشه‌یه! * هه‌موو ڕۆژێک ده‌نووسیت؟ ساراماگۆ: ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستت نووسینی ڕۆمانه؛ ئه‌وا به‌ڵێ، ڕۆژانه سه‌رقاڵی نووسینم. هه‌رچه‌نده کاره‌کانی خۆمم ڕێکخستووه، به‌ڵام چونکه گه‌شت‌ده‌که‌م، به‌رنامه‌ی نووسینم گۆڕانکاریی به‌سه‌ردا دێت. چه‌ند کاتژمێرێک نووسینم به‌سه‌ر خۆمدا نه‌سه‌پاندووه، ڕۆژانه بڕێک نووسینم به‌سه، زۆرجار دوو لاپه‌ڕه، سه‌روزیادیشمه! به‌یانیی ئه‌مڕۆ دوو لاپه‌ڕه‌م له ڕۆمانه نوێیه‌که‌م نووسیوه، سبه‌ی دووانی تر ده‌نووسم، هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئه‌مانه، ده‌قی دیکه ده‌نووسم و به‌رسڤی نامه‌کانیش ده‌ده‌مه‌وه. ڕه‌نگه لات وابێت، ڕۆژیی دوو لاپه‌ڕه که‌مه، به‌ڵام ساڵانه نزیکه‌ی هه‌شت‌هه‌زار لاپه‌ڕه ده‌کات، بۆ خراپه؟! دواجار من که‌سێکی ئاساییم، په‌رجوو ناخوڵقێنم، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌م پێده‌کرێت. له‌وه‌یش گرنگتر، ڕۆمانتیکییانه نانووسم؛ باسی ئازار و مه‌ینه‌تییه‌کانی خۆم ناکه‌م. ترسم له هیچنه‌نووسین و وشکهه‌ڵهاتنی کانگای خه‌یاڵ نییه، به‌ڵام وه‌ک هه‌ر نووسه‌رێکی دی، کێشه‌یه‌کم هه‌یه؛ هه‌ندێک جار به‌و شێوه‌یه‌ی وێنام‌کردووه، ده‌قێک ته‌واو ناکه‌م، بگره جاری وا هه‌یه هه‌ر ته‌واویشی ناکه‌م! لێ هه‌رکاتێک ئه‌م کێشه‌یه‌م بۆ هاته گۆڕێ، لێیده‌گه‌ڕێم و ده‌قه‌که چۆنه، ئاواهی دایده‌نێمه‌وه. * ڕاسته‌وخۆ له‌سه‌ر کۆمپیوته‌ر ده‌نووسیت؟ ساراماگۆ: به‌ڵێ، ڕۆمانی (چیرۆکی گه‌مارۆی لیشبۆنه)، دوا کارم بوو که له‌سه‌ر ئامێری بنووس نووسیبێتم، به‌م دواییانه هه‌ر کۆمپیوته‌ر به‌کارده‌هێنم. به‌پێچه‌وانه‌ی هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ی به‌خراپی باسی کۆمپیوته‌ر ده‌که‌ن، گوایه ڕۆحی نووسین ده‌کوژێت، من هه‌ر زوو له‌گه‌ڵ ته‌خته‌کلیل سازام و چ کێشه‌یه‌کم بۆ نه‌هاته پێشێ. چۆن له‌سه‌ر ئامێری بنووس ده‌منووسی، ئاوایش له‌سه‌ر کۆمپیوته‌ر ده‌نووسم، بگره ئێسته ڕێکوپێک، خێرا و که‌یفسازتر ده‌نووسم! به‌ڵێ، کۆمپیوته‌ر کاریگه‌ریی نه‌رێنیی به‌سه‌ر نووسینه‌کانمه‌وه جێنه‌هێشت، بڕوام به‌وه نییه که ده‌ڵێن، بازدان له پێنووسه‌وه بۆ کۆمپیوته‌ر، له تواناکانی نووسه‌ر ده‌کوژن، ئاخر ئه‌گه‌ر نووسه‌رێک به‌توانا و خاوه‌ن ته‌کنیکی خۆی بێت، چۆن به‌کارهێنانی کۆمپیوته‌ر توانا و سه‌لیقه‌ی ده‌کوژێت؟! لێ له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌یشدا، هێشتاکه سۆزم بۆ ڕووپه‌ل هه‌یه، هه‌رکه له کارێک لێده‌بمه‌وه، چاپیده‌که‌م و ده‌یخوێنمه‌وه، ئاوا نه‌بێت؛ هه‌ست‌ده‌که‌م هیچم نه‌نووسیوه! * کاره‌کته‌ره‌کانت تووشی هه‌ژه‌ندت ده‌که‌ن؟ ساراماگۆ: بڕوام به‌و قسه‌یه نییه که ده‌ڵێن، نووسه‌ر توانای جڵه‌وکردنی کاره‌کته‌ره‌کانی نییه و، به‌بێ ویستی نووسه‌ر خۆیان دێنه نێو ڕه‌وتی چیرۆکه‌وه! نه‌خێر، کاره‌کته‌ر له خه‌یاڵدانی نووسه‌ردا زیندانییه، هه‌رکه جه‌نابی نووسه‌ر مه‌یلی هه‌بوو، ڕه‌هایده‌کات. کاره‌کته‌ر بووکه‌ڵه‌ی ده‌ست نووسه‌ره، به په‌تێکه‌وه له قامکه‌کانی نووسه‌ر ئاڵاون. هه‌رکه زانیم کاره‌کته‌رێکم ئه‌ملاولا زۆر ده‌کات و گه‌ره‌کیه‌تی سه‌ره‌داوی چیرۆکه‌که بگرێته‌ده‌ست، په‌ته‌که ڕاده‌کێشم و به‌بیریده‌خه‌مه‌وه، من خاوه‌نیم و ئه‌و ته‌نێ بووکه‌ڵه‌ی ده‌ست خه‌یاڵدانی منه! کاره‌کته‌ر به‌شێکه له چیرۆک و لێی جیا نابێته‌وه، کاری ئه‌وان به‌شدارییکردنه له ڕۆنانی ده‌ق، منیش له هه‌ر جێیه‌ک پێویستم به چه‌شنه کاره‌کته‌رێک هه‌بێت، ده‌یهێنمه بوون و، ده‌زانم چۆن و بۆچیی درووستم‌کردووه! کاره‌کته‌ر که‌سایه‌تییه‌کی ناته‌واوه، من ته‌واویان‌ده‌که‌م. لێ وێڕای ئه‌مانه، ده‌بێت ڕێزیشیان لێ بگرم، وه‌گه‌رنا تووڕه‌ده‌بن و داوای شتگه‌لێکی نه‌کرده ده‌که‌ن! بۆ وێنه؛ من ناتوانم کاره‌کته‌رێکم له تاوانێک تێوه‌بگلێنم، ئه‌گه‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه خۆی تاوانبار نه‌بێت! به‌ڵام هه‌ندێک جار، کاره‌کته‌ره‌کان تووشی هه‌ژه‌ندت ده‌که‌ن. با نموونه‌یه‌کی دیکه بۆ ئه‌م قسه‌یه‌م بێنمه‌وه؛ ڕۆمانی (بالتاسار و بلیمۆندا)، چیرۆکێکی ئه‌وین ده‌گێڕێته‌وه. که گه‌ییشتمه کۆتاییی ڕۆمانه‌که، بۆم ده‌رکه‌وت من به‌بێ به‌کارهێنانی تاکه وشه‌یه‌کی سۆزداریی، ڕۆمانێکی ڕۆمانتیکییانه‌م نووسیوه! ڕه‌نگه خوێنه‌ر وا بزانێت، به‌ئه‌نقه‌ست ئه‌وه‌م کردووه، به‌ڵام بۆ خۆمیش نوێ بوو و تووشی هه‌ژه‌ندی کردم! دواتر له سه‌روه‌ختی هه‌ڵه‌چنیی کتێبه‌که، گه‌ڕامه‌وه سه‌ری و لێره‌وله‌وێ هه‌ندێک گفتوگۆم بۆ زیادکرد، ته‌نانه‌ت خوێنه‌ریش هه‌ست به‌و گۆڕانکارییانه ده‌کات. چۆن ده‌کرێت دوو کاره‌کته‌ر هه‌ر له یه‌که‌م لاپه‌ڕه‌وه پێکه‌وه بن و، له لاپه‌ڕه دووسه‌ت‌وپه‌نجا یه‌کیان به‌وی دی بێژێت "خۆشم‌ده‌وێیت!"؟! ئا ئه‌مه‌یه ڕێزگرتنی کاره‌کته‌ر و نه‌گۆڕینی شوناس و که‌سایه‌تییه‌که‌ی، ئاخر کاره‌کته‌ره‌کان بوونه‌وه‌ری زیندوون. کاره‌کته‌ره‌کانی وه‌ک ناتاشاـی ڕۆمانی (جه‌نگ و ئاشتی)ـی تۆڵستۆی، ڕاسکۆلنیکۆڤـی ڕۆمانی (تاوان و سزا)ـی دۆستۆیڤسکی و، ژولیانـی ڕۆمانی (سوور و ڕه‌ش)ـی ستانداڵ، وه‌ک ئێمه مرۆڤن و ده‌ژیین! ئه‌فسوونی ئه‌ده‌ب ئه‌وه‌یه، مرۆڤێکی دیکه ده‌هێنێته ئه‌م سه‌رزه‌مینه. له‌گوینه به‌لای خوێنه‌ره‌وه کاره‌کته‌ر که‌سێکی خه‌یاڵیی بێت، به‌ڵام بۆ ئێمه‌ی نووسه‌ران، هه‌ر ته‌نێ تۆپه‌ڵه‌وشه‌یه‌ک نیین، مرۆڤن. هه‌ر ئه‌وه‌یش خه‌ونی ئێمه‌ومانانه؛ کاره‌کته‌ره‌کانمان وه‌ک مرۆڤی ڕاسته‌قینه سه‌یربکرێن! * حه‌زده‌که‌یت کامه کاره‌کته‌رت ببینیت؟ ساراماگۆ: ناڕه‌وایه یه‌کێک له‌نێو هه‌موویان هه‌ڵبژێرم، هه‌ست‌ده‌که‌م هه‌موویان زیندوون، هه‌ر له کاره‌کته‌ری ئاچـی وێنه‌کێشی نێو ڕۆمانی (کتێبی وێنه و هێڵ)ـه‌وه، تا ده‌گاته سینۆر ژۆزێـی نێو ڕۆمانی (هه‌موو ناوه‌کان). کاره‌کته‌ره‌کانم له‌م جیهانه‌دا ده‌ژیین، ڕۆحێکن و جه‌سته‌یه‌کیان گه‌ره‌که. * چۆن بیرۆکه‌ی ڕۆمانی (کوێریی)ـیت بۆ هات؟ ساراماگۆ: وه‌کچۆن بیرۆکه‌ی ڕۆمانه‌کانی دیکه‌م بۆ هاتووه! تۆوی ڕۆمانه‌که، له‌پڕ له خه‌یاڵدانمدا سه‌وزبوو. له چێشتخانه‌یه‌ک دانیشتبووم و چاوه‌ڕوانی قاوه‌ڵتی بووم، له‌پڕ له فکران ڕۆچووم و به خۆمم وت "چیی ده‌بێت گه‌ر هه‌موومان کوێر بین؟!". هه‌نگینێ وه‌ڵامی خۆمم دایه‌وه و وتم؛ "له‌ڕاستییدا، هه‌موومان کوێرین!". بیرۆکه‌که ئاواهی کتوپڕ هات، ئینجا دانیشتم و به‌ردی بناغه‌ی ڕۆمانه‌که‌م خشت‌له‌سه‌رخشت هه‌ڵچنی. *: له جێیه‌ک فه‌رمووته، ڕۆمانی (کوێریی)، قورسترین ڕۆمانت بووه، ئایا هۆکار ئه‌وه‌یه خۆت که‌سێکی گه‌شبینیت و، ئه‌و ڕۆمانه‌ت بڕێکی زۆر له وه‌حشییگه‌ریی و ڕه‌شبینیی تێدایه؟! ساراماگۆ: من که‌سێکی ڕه‌شبینم، به‌ڵام تا ئه‌و ئه‌ندازه‌یه نا، گوللـه‌یه‌ک به سه‌ری خۆمه‌وه بنێم! ئه‌و وه‌حشییگه‌رییه‌ی من له‌و ڕۆمانه‌دا باسم‌کردووه، هه‌موو ڕۆژێک له‌م جیهانه پانوبه‌رینه‌دا ڕووده‌ده‌ن. ئێمه هه‌نووکه نوقمی کوێریین، ئه‌و کوێرییه‌ی من باسم‌کردووه، کوێریی بیر و ئاوه‌زه. تۆ بڕوانه کوێرییمان تا چ ئاستێک گه‌ییشتووه؛ مانگێکی ده‌ستکرد ده‌نێرینه سه‌ر ڕووی هه‌ساره‌ی مه‌ریخ و، له به‌رد و پێکهاته‌کانی ده‌کۆڵینه‌وه، له‌کاتێکدا ملیۆنان که‌س له‌برساندا ده‌مرن! ئیتر ئه‌مه یان کوێرییه تووشی ئێمه بووه، یان گه‌مژه‌یی! * خوێنه‌رێکی باشت له ئه‌ورووپا و لاتین ئه‌مێریکا هه‌یه، به‌ڵام که‌م که‌س له ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانی ئه‌مێریکا، ده‌قه‌کانی تۆ ده‌خوێنێته‌وه. ساراماگۆ: بابه‌ته هه‌نژیی و هه‌ستیاره‌کان، سه‌رنجی خوێنه‌ری ئه‌مێریکایی ڕاناکێشێت، هه‌ر باشه لێره‌وله‌وێ خوێنه‌رێکم هه‌بێت! * ڕای ڕه‌خنه‌گرانت به‌لاوه گرنگه؟ ساراماگۆ: ئه‌وه‌ی به‌لای منه‌وه گرنگه؛ به‌باشترین شێوه ده‌قه‌کانم بنووسم. که ده‌قێک له‌ده‌ست من ده‌رده‌چێت، من ده‌مرم و ئه‌و ده‌قه ده‌بێته موڵکی هه‌موو که‌سێک. کاتێک منداڵێک له‌دایک‌ده‌بێت، دایکی هیوای ژیانێکی ته‌ندرووستی بۆ ده‌خوازێت، ئیدی ڕۆحی دایکه‌که ده‌فڕێت و له جه‌سته‌ی منداڵه‌که ده‌گیرسێته‌وه، ئه‌ویش به‌کامی دڵی خۆی ده‌ژی و چیی بوێت ده‌یکات. دواجار ئه‌وه‌ی منداڵه‌که ده‌یکات، ئه‌وه نییه که دایکی ویستوویه‌تی. نووسینیش بۆ من ئاوایه؛ که کتێبێکم چاپ‌ده‌بێت، ڕۆحی من وه‌ک دایکه‌که ده‌خزێته له‌شی کتێبه‌که‌وه و، خوێنه‌ر به‌که‌یفی دڵی خۆی مشتوماڵیده‌کات!
نووسینی: خەولە فەرشیشی لەعەرەبییەوە: ئەژین باجەڵان خاک خاک؛ دایکێکی ڕق هەڵگرتوو دەبێت،" ئاویش لە ئازارە لە جۆگەی خۆیدا دەلەرێتەوە گەر ڕۆحی تۆ ڕۆحی من بەجێبهێڵێت، لەو ڕۆژەوەی منت کردووە بە هی خۆت جیهان زۆر جوانتربووەتەوە، بەڵام کاتێک بە بێدەنگی نزیک یەکێک لە درەختە دڕکاوییەکان وەستاین خۆشەویستی بە بۆنە خۆشەکەی وەکو دڕکێک خۆی دەچەقاندە ئێمەوە'' منداڵێکی پەککەوتە منداڵێکی پەککەوتە گوتی: چۆن بتوانم سەمابکەم؟! گوتمان: بهێڵە دڵت سەمابکات. پاشان دەردەراێک گوتی: چۆن بتوانم گۆرانی بڵێم؟! گوتمان: بهێڵە دڵت گۆرانی بڵێت. دواتر دڕکێکی هەژاری مردوو گوتی: ئەی من، چۆن بتوانم سەمابکە؟! گوتمان: بهێڵە دڵت بەرەو با بفڕێت. پاشان خودا لە بەرزاییەوە گوتی: چۆن لە ئاسمانی شین دابەزم؟ گوتمان: وەرە لێرە لەم ڕووناکییە سەمامان بۆ بکە. کاتێک دڵت بۆ یەکەمجار ترپەی خۆشەویستی لێدەدات، زۆر بیری لێمەکەرەوە، تۆ بە خۆشەویستیەوە نەکەوتیت، بەڵکو بەرزبوویتەوە، ڕاکە بۆ شیعرەکانی خانمە شاعیری چیلی گابڕیڵا میستراڵ، ئەو شیعرانەی وەکو ئەو دەرگەیانە بکەرەوە کە چەندین ساڵە داخراون، لە شیعرێکەوە بۆ شیعرێکی تر بڕۆ، چاک هەناسە هەڵکێشە، خەندە بخە سەر لێوت، چونکە ساتی خۆشەویستی هەرچەندە درێژبێتەوە هەر کورتە، تابووتەکەت لەسەر شانت هەڵگرە و هەنگاو هەنگاو بە بێترس پێشکەوە، چونکە تۆ عاشقیت. ئەمڕۆ باسی ژنە شاعیر خۆشەویستی دەکەین؛ گابڕیڵا میستراڵ، کە ئەمشیان ناوێکی خوازراوە، ناوی ڕاستەقینەی خۆی (لوسیلا گۆدوا)یە، ئەم خانمە ژنێکی جیاوازە، لەو کاتەی خۆشەویستی و مردن و تەنیایی ویستیان بیبەزێنن، گابڕیڵا بە شیعر ئەوانی بەزاند، بۆ ئەوەی ببێت بە یەکێک لە بەناوبانگترین شاعیرانی سەدەی بیستەم. گابڕیڵا لە ٧ی ئەپڕیڵی ١٨٨٩ لەدایکبوو، لەنێو خێزانێکی ڕۆشنبیر و هەژار گەورەبوو، منداڵییەتێکی خۆشی نەبوو، چونکە لە تەمەنی سێ ساڵی باوکی گابڕیڵا ماڵ بەجێدەهێڵێت، بۆیە دایکی چەندین کار دەکات بۆ بژێوی ژیانی منداڵەکانی. گابڕیڵا تەنیا قۆناغی بنەڕەتی خوێندن تەواودەکات، دوای ئەوەی دەبێت بە مامۆستا بۆ ئەوەی یارمەتی خێزانە هەژارەکەی بدات. لە ساڵی ١٩٠٦ کوڕێکی گەنج دەناسێت بە ناوی (رومێلیۆ یۆریتا) کە لە هێڵی شەمەندەفەر کاردەکات، سێ ساڵ پەیوەندی خۆشەویستیان دەبێت، بە خۆکوشتنی خۆشەویستەکەی کۆتایی پێدەێت. مردنی خۆشەویستەکەی برینی قووڵ لە ناخیدا بەجێدەهێڵێت، بۆیە هەر زوو گابڕیڵا پەنادەباتە بەر شیعر بۆ ئەوەی لە ڕێگەیەوە ئازار و خەمەکانی بنووسێتەوە، هەروەها لە ڕێگەی شیعرەوە بەرەنگاری مردن بێتەوە. زۆربەی شیعرەکانی لە دیوانی (سروودەکانی مردن) کە لە ساڵی ١٩١٤ بڵاوبوویەوە، باس لە پەیوەندی نێوان خۆی و خۆشەویستەکەی دەکات، ئەم دیوانەش لە پێشبڕکێی (یارییەکانی گوڵ) براوەی خەڵاتی یەکەم دەبێت. ژنە شاعیرە دبلۆماسییەکە گابڕیڵا چونکە مامۆستا بوو، هەروەها سەڵتیش بوو، بۆیە نەیتوانی ناسنامەی خۆی ئاشکرابکات. ئەمیش بۆ سروشتی ئەو کۆمەڵگا تەقلیدی و هەستیارە دەگەڕێتەوە، هەر بۆیە شیعرەکانی لە ژێر ناوی خوازراوی (غابڕیڵا میستراڵ) بڵاودەکردەوە، ئەمیش وەکو ڕێزلێنانێک بۆ شاعیری فەڕەنسی (فریدرێک میستراڵ) و شانۆگەر و شاعیری ئیتاڵی (گابڕیڵ دی یەنۆنزیۆ) ئەم ناوەی هەڵبژاردووە، چونکە کارەکانیان کاریگەریان کردبووە سەری. هەرچەندە هەژاربوو، بەڵام گابڕیڵا توانی لە بواری فێرکردندا زۆر قۆناغ بپەڕێنێت و بگاتە جێی بەرز کە وای لێکرد لە ساڵی ١٩٢٣ دەرگاکانی مەکسیکی بۆ بکرێتەوە، هەروەها وەکو سەرپەرەشتیارێک بۆ چاکەسازی فێرکردن لە گوندەکان ئەوێ کاربکات، دوای دوو ساڵ لە کارکردنی لە مەکسیک گابڕیڵا هەستا بە گەشتێک بەرەوە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پاشان ڕووی کردە ئۆرپا، دواتر لە ساڵی ١٩٢٥ گەڕایەوە بۆ چیلی، هەروەها چەندین وانەی فێرکاری لە زانکۆکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و ئەمریکای لاتینی پێشکەشکرد، دواتریش نوێنەری وڵاتەکەی خۆی و ئەمریکای لاتین بوو لە دەستگەی هاریکاری فیکری کە سەر بە ڕێکخراوەی نەتەوە یەکگرتووەکانە. گابڕیڵا بە چالاکی ڕۆشنبیری ژنانە و فێرکاری ناسرایەوە، کە وای لێکرد خاوەن ناوبانگێکی باش بێت لە ناوەندە فەرمییەکان، هەروەها شایەنی ڕێزلێنان بێت، هەروەها بتوانێت لە هێڵی دبلۆماسی چەند وڵاتێک کاربکات، لە مەدریدیش جارێکی تر پابڵۆ نیرودا ببینێت کە پێشتر لە کاتی وانەوتنەوە لە گوندەکەی نیرودا خۆی چاوی پێکەوتبوو. چاکەی گابڕیڵا بە سەر نیروداوە نیرودا لە یادەوەرییەکانی (ددانی پێدەنێم کە ژیام) باس لەوە دەکات کە گابڕیڵا چاکەی هەیە بە سەریەوە، چونکە بەهۆی ئەوەوە توانی ئاشنای ئەدەبی ڕوسی بێت، هەروەها کاریگەری هەبێت لەسەر خۆی و کارەکانی، لەو کاتەی گابڕیڵا لە هێڵی دبلۆماسی کاریدەکرد، خۆی نیرودا چەندین نامەیان گۆڕیەوە. گابڕیڵا لە چەندین ڕەوانگەی جیاوازەوە دەربارەی خۆشەویستی و دایکایەتی چەندین شیعری نووسی، هەرچەندە ئەو لە کۆمەڵگایەکی تەقلیدی بوو، بەڵام ئەمەیان ڕێگرنەبوو. لەنێو شیعرەکانی داوای مافی دایکایەتی دەکرد بۆ هەموو ئافرەتێک، چونکە ئەو هەر لە منداڵیەتییەوە بە دەستی کەس لەدەستچوونەوە دەیناڵاند، تاکو گەیشتە ساتی خۆکوشتنی خوشکەزاکەی (میگیڵ) لە ساڵی ١٩٤٣، ئەمیشیان وەکو کوڕی خۆی وابوو. گابڕیڵا بڕوای بە کەیسەکانی وڵاتەکەی خۆی بوو، بۆیە شیعرەکانی بۆ خزمەتی گەلەکەی و هەژارەکان تەرخانکرد، هەروەها بەرگری لە ناسنامەی ڕۆشنبیری وڵاتەکەی خۆی دەکرد بەرامبەر بە زۆرداری ئەمریکای باکوور. چونکە گابڕیڵا زۆر وردبوو و هەستی بە بەرپرسیاریەتی دەکرد بەرامبەر بە نووسینەکانی، لە کۆی ٨٠٠ شیعر تەنیا ٣٧٩ دانەیانی بڵاوکردەوە، ئەو شیعرەکانی تر لەدوای کۆچکردنی ئاشکراکران. گابڕیڵا لە ساڵی ١٩٤٥ بە بردنەوەی خەڵاتی نۆبلی ئەدەبی گەیشتە لوتکە، چونکە یەکەم ئافرەت بوو لە ئەمریکای لاتینی ئەو خەڵاتە بباتەوە، لەو کاتەش تەنیا خاوەنی سێ کتێبی چاپکراوبوو، ئەوانیش؛ سروودەکانی مردن ١٩١٤، تالا ١٩٣٨ و لاگارا ١٩٥٣. لەدوای دوو ساڵ لە بردنەوەی نۆبڵ، زانکۆی میلز لە کالیفۆرنیا، بڕوانامەی دکتۆرای فەخرییان پێشکەشکرد، دواتر لە ساڵی ١٩٥١ بە خەڵاتی نیشتمانی ئەدەبی لە چیلی ڕێزی لێنرا. بەڵام مردن نەیهێشت گابڕیڵا چێژ لە دەستکەوتەکانی وەرگرێت، تووشی نەخۆشی شێرپەنجەی بەنکریاس بوو، کە لە ساڵی ١٩٥٧ لە نیویۆرک بووە هۆی مردنی، لە چیلی نێژا و لەسەر کێڵەکەی نووسرا: (ئەوەی هونەرمەند بۆ نیشتمانەکەی پێشکەشی دەکات، وەکو ئەوە وایە کە ڕۆح بۆ جەستەی پێشکەشدەکات).
.jpg)
ئه‌ڵوه‌ن حسینی ئێواره‌یه‌کی شین به قاپووتێک و جانتایه‌کی شین و دڵێکی شینه‌وه له‌سه‌ر کورسیه‌کی شینی نێو پاسێکی شین دانیشتووم و له بیرکردنه‌وه‌ى شینی خۆمدا جار جار هه‌سته‌که‌م ئه‌و پیاوه به‌ساڵاچووه‌م که له ژێر دره‌ختێکی خۆربردووى په‌نا کانییه‌کی نێو به‌رده‌ڵاندا له ڕادیۆیه‌کی ده‌ستی دووه‌وه به ده‌نگی بێژه‌رێکی کپ گوێی بۆ خوێندنه‌وه‌ى په‌ندی پێشینان گرتووه جار جار هه‌سته‌که‌م ئه‌و مامۆستا داڕماوه‌م که به چاکه‌ت و پانتۆڵێکی هه‌مان ساڵانی پێشووی زانکۆیه‌وه شه‌قامه‌کان دووباره ده‌کاته‌وه شه‌قامه‌کان کاڵ ده‌کاته‌وه دانیشتووم و هه‌سته‌که‌م ئه‌و کیژۆڵه‌م که ناوى له حه‌یرانێکی کۆنی نێو کۆڕی ڕه‌شماڵییه‌کاندا هاتووه و به‌ڵام ناشزانم چیرۆکه‌که‌ى چییه؟ جار جار هه‌سته‌که‌م ڕه‌نگی پرچم بۆ ڕه‌نگی پرچی ئه‌و کچه ده‌گۆڕێت که له ژێر چه‌تری بارانی ساڵى لافاوه گه‌وره‌که‌ی شاردا ڕاوه‌ستاوه ئێواره‌یه‌کی سوور به جووتێک ده‌سکێش و پێڵاوێکی سوور و دڵێکی سووره‌وه له‌سه‌ر کورسیه‌کی سووری نێو پاسێکی سووردا دانیشتووم و له بییرکردنه‌وه‌ى سووری خۆمدا جار جار هه‌سته‌که‌م ئه‌و شاعیره‌م که له ژێر ڕووناکی مۆمێکا له خانوویه‌کی قوڕی دا تێکست بۆ کچێکی سه‌رده‌می ته‌کنه‌لۆژیا و مۆده‌رنێته ده‌نووسێت هه‌سته‌که‌م ئه‌و کیژۆڵه‌م ساڵانێکی پێش پێش به جووتێک گواره‌ى سه‌رده‌می عوسمانییه‌کانه‌وه له‌به‌رده‌م باخێکدا بۆ گرتنى فۆتۆیه‌ک به ده‌ستى وێنه‌گرێکی گه‌ڕۆک ڕاوه‌ستاوه و به‌ڵام هیچ کات نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه بۆ وه‌رگرتنى و بۆ ئه‌به‌د ونبووه جار جار هه‌سته‌که‌م ده‌نگی گریانم به‌هێزه وه‌ک گریانى ئه‌و پیاوه به‌ساڵاچووه‌ى ڕۆژانێک (پۆسته‌چی) بووه و ئێستا هیچ له ئادره‌سى کۆڵانه‌کانى شاری وه‌بیر نایه‌ته‌وه. دانیشتووم و جار جار هه‌سته‌که‌م ئه‌و ژنه‌م پاش ئه‌وه‌ى به پاسێک دا ڕاناگات و جێ ده‌مێنێت له ژێر هه‌تاوێکی مانگی ته‌مموزدا بیر له جوانى سێبه‌رى ساڵه‌کانى شه‌ست ده‌کاته‌وه به دڵێکی شین و به دڵێکی سووره‌وه داده‌به‌زم به‌ڵام له‌پڕ هه‌سته‌که‌م ژنێکی کفن درووى جه‌نگی چاڵدێرانم.
.jpg)
هانه شاخى نووسەر و وەرگێڕ شێرزاد هەینی، ماوه‌ى شەش ساڵە خەریکی نووسینەوەی مێژووی شارى هەولێره بە رۆمان، هه‌ر چه‌نده پاشبڵاوبونه‌وه‌ى به‌رگى یه‌که‌مى ئه‌م ڕۆمانه نوسه‌ر گوتبووی رەنگە بتوانم بەرگێکی تریش بنووسم، بەڵام دوایی ژمارە بەرگەکانی رۆمانی هەولێر دەگاتە یازدەبه‌رگ. ئێستا ئه‌م به‌رگه نوێیه‌ی ڕۆمانى (هەولێر رینکەبی)، واتە بەرگی یازدەم، له چاپخانه‌یه‌و به‌مزوانه بڵاوده‌کرێته‌وه، ده‌رباره‌ى ئه‌م ڕۆمانه که ئایا به‌شى ترى هێشتاماوه، نوسه‌ر تایبه‌ت بۆ هاوڵاتى ووتى: نازانم چەندی ماوە، بەڵام دەزانم شار و کەسایەتی و گەڕەک و مێژوو و هەڵسوکەوت و گۆڕانکارییەکانی بۆ شارێکی گەورە، رەمز و سومبڵی قەڵاتێکی کۆن و دەشتێکی بەپیت و مێژوویەکی کۆن بێت، تەواو نابێت، من زۆرجار گوتوومە، خەڵک و نەتەوە و میللەت و مێژووی ناوچەیەک یەک خودای هەبووە، هەولێر چوار خودای هەبووە، شارێکی دەست و ناز و فەرموودەی چوار خودای هەبووبێت، مێژووەکەی دێرین و پیرۆزە، خاکەکەی شانازە! نازانم چۆن بەرگ لەدوای بەرگ، بابەت لەدوای بابەت کۆدەبنەوە، خەڵک قسەیان تەواو نابێت، رازەکان زۆر ئاشکرا دەبن، زۆریش دوایی سەر دەردەهێنن، تەواو نابن، هەولێر کۆنە، گەورەیە، مرۆڤ و شار بەیەکەوە هاوشان بابەتی زۆریان هەڵگرتووە، منیش نەرم نەرم و لەسەرخۆ ئیشی لەناو دەکەم، ئیشکردن و نووسینەکانم، بە شێوازێکی نوێیە، دارشتن و کەرەستە و دیالۆگەکان لە گێڕانەوە و فرە پاڵەوان و خەیاڵ و رووداووی مێژووی نزیکە، بۆیەش تاقەتم دەبێت، دەتوانم زۆرتر بنووسم!
مەنسوور جیهانی فیلمی سینەمایی "ساتێک بۆ مەستی ئەسپەکان" لە دەرهێنانی "بەهمەن قوبادی" لە ناو لیستی 12 فیلمی سەرسووڕهێنەری مێژووی سینەمای جیهان دایە. فیلمی سینەمایی "ساتێک بۆ مەستی ئەسپەکان"یەکەمین بەرهەمی سینەماکاری ناوداری کورد "بەهمەن قوبادی" و براوەی خەڵاتی "کامێڕای زێڕین" لە فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلمی "کان"ی فەڕەنسا لە ساڵی 2000 کە تا ئێستا زیاتر لە 50 فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی فیلم لە وڵاتانی جۆراوجۆر بەشداریی کردووە و کۆمەڵێک خەڵاتی گرینگی نێونەتەوەیی بەدەستهێناوە، بەم دوایانە شەشەمین فیلمی لە ناو لیستی 12 بەرهەمی سەرسووڕهێنەری فیلمە غەیرە ئینگلیزییە زمانەکانی مێژووی سینەمای جیهان لە لایەن "نیکۆلاس باربێر" ڕخنەگری ئاژانسی هەواڵنێری جیهانی "بی.بی.سی" بۆ خۆی مسۆگڕ کردووە. لە سەرەتای ڕاپۆڕتی "نیکۆلاس باربێر" لە بەشی ئینگلیزی ئاژانسی هەواڵنێری جیهانی "بی.بی.سی"دا BBC هاتووە: ڕاپرسی فیلمی غەیرە ئینگلیزییە زمانەکانی بەشی کەلتووری "بی.بی.سی" BBC ئەو فیلمانە لەخۆدەگرێت کە لە 66 وڵاتی جۆراوجۆری جیهان دەستنیشانکراون و بە ناچار، بەرهەمی هەندێک لەم وڵاتانە باشتر لەوانی دیکە بوون. چەندین فیلم لەم لیستەدا بوونیان نییە، بەڵام ئەوە بەوم مانایە نییە کە ’ئەوان شاکار نەبن. ئەوە تەنیا بەم مانایەیە کە ئەوانە ئەو فیلمە شاکارانەن کە چاوەڕوانی ئەوەن کە کەشف بکرێن و بناسێندرێن. لەم ڕاپۆڕتەدا، "نیکۆلاس باربێر" سەبارەت بە فیلمی سینەمایی "ساتێک بۆ مەستی ئەسپەکان" لە دەرهێنانی "بەهمەن قوبادی" کە پێگەی شەشەمی لە لیستی 12 فیلمی سەرسووڕهێنەری مێژووی سینەمای جیهانی بۆخۆی مسۆگڕ کردووە، نووسیوییەتی: ژێرنووسێک لە سەرەتای فیلمی قارەمانەی "بەهمەن قوبادی" ڕایدەگەیەنێت کە ئەم فیلمە "ڕێزلێنانێکە بۆ میراتی کەلتووریی من" و "ئەم کەسانە، لە زاکیرەی مندا خەیاڵی نین".قوبادی مومکینە گێڕانەوەیەکی سەرنجڕاکێش و بێوێنەی لەم فیلمەدا وێنە گرتبێت. بەڵام چیرۆکی "ساتێک بۆ مەستی ئەسپەکان" وەکوو ڕاپۆڕتێکی زۆر گرینگ لە ژیانی کوردەوارییە و هەر بەم هۆیەوە کاریگەرییەکی یەگجار زۆری هەیە. بۆ زانیاریی زیاتر و بینینی ناوی فیلمەکانی لیستی 12 بەرهەمی سەرسووڕهێنەری مێژووی سینەمای جیهان، سەردانی لینکی ژێرەوە بکەن: http://www.bbc.com/culture/story/20181029-twelve-amazing-lesser-known-films-from-around-the-world
لۆڤا محەمەد تاژان سۆران یه‌کێکه له خاتوونە شێوەکاره‌کانى شارى سلیمانى که‌لە تەمەنی ١٥ ساڵیەوە کاری هونەری ده‌کات و ماوەی پێنج ساڵیشە بەشی پەروەردەی هونەری لە کۆلیژی پەروەردەی بنەڕەتی زانکۆی سلێمانی تەواو کردووە و لە بواری شێوەکاریدا بە ئەکادیمی پەرەی بە خەونەکەی ده‌دات. تاژان . سەبارەت بە شێوازى کارکردنى تاژان تایبەت بە هاوڵاتی ڕاگەیاند: من زیاتر ستایلی ئەبستراکت له‌کاره‌کانمدا بەکار دەهێنم و زیاتریش ئه‌لوانى زەیتی و بۆیەی ڕۆنی ئاسایی بەکاردەهێنم لە کێشانی تابلۆکانمدا. ئه‌م هونه‌رمه‌نده بەشێک لە کارەکانى فرۆشراون و یه‌کێک له تابلۆکانى بە بڕى ۱٥٠٠ دۆلار فرۆشتوە، که ئەمەش گرانترین نرخە لە فرۆشتنی تابلۆکانیدا دەستی کەوتبێت. تاژان خاوەنی پێشانگایەکی تایبەتە و بەشداری لە ۱۱ پێشانگای هاوبەشدا کردووە. لە هه‌ریه‌که له شاره‌کانى (سلێمانی و هەولێر چەمچەماڵ و سنە و تاران). ئەو وێنانەی کە تاژان دەیکێشێت، زیاتر بریتی بووە لە (ئەنفال و ژنان و کلتور و سروشت) کە زۆربەی بابەتەکان ڕەنگدانەوەی هەبووە لە کارەکانیدا.
.jpg)
لۆڤا محەمەد دڵزار شەنگە یه‌کێکه له هونەرمەنده لاوه‌کانی شاری هەولێر، کە ماوەی چه‌ند ساڵێکە نیشتەجێی وڵاتى بەریتانیایەو له ئێستادا سه‌رقاڵى کارى هونه‌ریه. که له‌نوێترینکاریدا بەرهەمێک بە ناوی (ماڵئاوا) بڵاودەکاتەوە. دڵزار لە لێدوانێکیدا تایبەت بۆ هاوڵاتی وتی: ئه‌م به‌رهه‌مه ئاوازی خۆمە و هۆنراوەی (هەردی ئەحمەد)ی شاعیرە و لەکۆمپانیای شەنگە میوزیک لە بەریتانیا و بەهاوکاری ستۆدیۆی لاوژە لە شاری هەولێر کارەکان بەرهەم هێنراوە، لەگەڵ کۆمەڵێک هونەرمەندی بە ئەزموون کارەکان کراوە. وتیشى: کاری وێنەگرتنی ئەم کلیپە لەدوو وڵاتی جیاواز بووە، لەوڵاتی ماڵتا و بەریتانیا، بەسەرپەرشتی دەرهێنەری عێڕاقی محەمەد خالید، هەروەها (کوردم ڕادیۆ) کە ڕادیۆێکی کوردیە لە لەندەنە سپۆنسەری گشتی ئەم بەرهەمەی لە ئەستۆ گرتوە. ئەم هونەرمەندە بەرهەمێکی دیکەی بە ناوی (ڕۆحی بابە) بۆ باوکی بڵاوکردوەتەوە و ئاواز و میکس و مایسترینگ و هۆنراوەی کاری خۆیەتی و لە بەرهەمەکانی کۆمپانیای شەنگە میوزیکە بۆکاری هونەری و لە وڵاتی بەریتانیا بەرهەم هاتووە، تەنیا لە چەناڵی یوتوبی تایبەتی خۆی بڵاویکردوەتەوە.
لە ئینگلیزیەوە: بڕوا عەلادین لە ناو هەموو بیریارەکانی ئەوروپادا، سلاڤۆی ژیژەک سەرنجڕاکێشترینیانە و زۆرترین قسەی لە بارەوە دەکرێت. کارە فەلسەفیەکانی ئەو سلۆڤینییە، پڕن لەبابەت و مەسەلەی جیاواز جیاوازی وەک لینین، جەنگی عێراق، ڕووەبۆشایی ئەلیکترۆنی ''سایبەرنتیک''، جیهانگیریی و هیتچۆک. لە فیستێڤاڵی فیلمی سەرایڤۆدا کە لەپاش ململانێکانی ساڵی ١٩٩٠ ەوە بە رووداوێکی سەرەکی سەرلەنوێ بونیادنانەوەی پایتەختی بۆسنە دادەنرێت، (Euro news) دیدارێکی لەگەڵ سازکرد و ژیژەکیش بۆچوونەکانی خۆی دەربارەی سینەما و باڵکان، باسکرد. ئەمەی خوارەوە دەقی گفتوگۆکەیە کە لەلایەن پەیامنێری کولتوریی کەناڵەکە (ۆلفگانگ سپیندلەر) وە، ئەنجامدراوە: *ئەم کاتەت باش سلاڤۆی ژیژەک. ئەمێستا لە فێستیڤاڵی فیلم لە سەرایڤۆ، میوانی منیت. بەڕای تۆ ڕۆڵی فیلم و سینەما لە کۆمەڵگەکانی ئەمڕۆدا چیە؟ ژیژەک: سەرەتا دەمەوێت ئەوە بڵێم کە من هێشتا هەر مارکسیستێکم لەسەر ڕێچکە کۆنەکەی مارکسیزم، هەربۆیە باوەڕم وایە کە سینەما گۆڕەپانێکە بۆ ململانێی ئایدیۆلۆژی و هێشتایش هەر ململانێ تیایدا ڕوودەدات. ئەمە شتێکە کە دەتوانین زۆر بە ئاسانی بیبینین کە لە پاش دابەشبوونی یۆگۆسلاڤیاوە ڕوویدا. ئێمە لێرە هەندێک فیلمی واقیعیمان هەبوو، بەڵام بەداخەوە فیلمە خەیاڵیەکان جەماوەریان زیاتر بوو. کە وا دەڵێم، مەبەستم لە فیلمەکەی دەرهێنەر (ئێمیر کوستەریکا) یە بە ناونیشانی (ژێر زەوی)، کە بەڕای من ئەو فیلمە بەڕاستی کارەساتە. هەر بۆیە ئەم پرسیارە دەکەم: ئایا لە ڕێگەی ئەم فیلمەوە چ وێنەیەکمان دەربارەی یۆگۆسلاڤیا دەستدەکەوێت؟ وێنەی وڵاتێک کە تیایدا خەڵکی هەر خەریکی سێکسکردن و زینان، بەردەوام لە دەمەقاڵێ و شەڕکردن و زیادەڕەویکردنن لە مەینۆشین و مەستبووندا. دەرهێنەری فیلمەکە باڵکانمان نیشان نادات، بەڵکو دەیەوێت ئەو شتانە بخاتە بەر چاوی بینەران کە ئەوروپا لە باڵکانی دەخوازێت. دەمەوێت بڵێم ئەم فیلمە بەتەنها بریتیە لەوێنەی ئەوانی تر ''ئەوروپیەکان'' دەربارەی ئەمانی تر ''کە باڵکانیەکانن''. * ئەی تۆ چۆن ئەم دیاردەیە ڕاڤەدەکەیت؟ ژیژەک: دەتوانێک بە جۆرێک لە گاڵتەجاڕییەوە بڵێین کە ناوچەی ''باڵکان'' بەپێی هەڵکەوتە و پێکهاتەکەی وەک نەستی ئەوروپا وایە. ئەوروپا هەرچی نهێنی گەندەڵیەکانیەتی، هەرچی گەندوگوو و بەدئابڕووییەکانی خۆیەتی هەڵیدەداتە ناوچەی ''باڵکان''ەوە، هەر بۆیە بۆچوونی من دەربارەی ئەوەی کە لە ""باڵکان"" دا ڕوودەدات وەک ئەوە نیە کە هەندێک کەس باويریان پێیەتی و دەڵێن: خەڵکی لێرە دیلی خەونە کۆن و لەمێژینەکانیانن، چونکە ناتوانن ڕووبەڕووی واقیعی پۆست – مۆدێرنە ببنەوە. نا! من دەڵێم ڕاستە کە ئەوان دیل و زیندانی کۆمەڵێک خەونن، بەس ئەو خەونانە هی خۆیان نیە، بەڵکو هەر هەموویان خەونی ئەوروپیین. فەیلەسوفی فەرەنسی (ژیل دلوز) وتارێکی جوانی هەیە کە تیایدا دەڵێت: ""گەر هاتو تۆ لە خەونی ئەوانی تردا دیل بوویت، ئەوا دەست لەخۆت بشۆ، بزانە کە لێبوویتەتەوە: کۆتاییت هاتووە"". هەر بۆیە کارەکی سەرەکی سینەما ئەوەیە کە زۆر وردبینانە وێنەی ئەو هەستیاریە بگرێت، بتوانێت وێنەی هەموو فۆلکلۆریش بگرێت، تەنانەت گەر زۆر سەیر و سەمەرەیش بێت. ئێمە هەموومان بەشێکن لە جیهانێکی جیهانگیر. *سەرایڤۆ بە سیمبولی هەمەڕەنگی و فرە کولتوری دادەنرێت، تۆیش جیهانبینیەکی تایبەتیت هەیە سەبارەت بە تۆلێرانس لە چوارچێوەی فرە کولتورییدا. وا نیە؟ ژیژەک: بەباوەڕی من لێرە و لەم فێستیڤاڵەدا، بەشی خۆی (ئەوەندەی پێویست بوو) ئایدیۆلۆژیای تایبەت بە فرە کولتوریمان بینی کە من خۆم لانیکەم وەک ڕەگەزپەرستییەکی پێچەوانە دەیبینم. مەبەستم لەوەیە کە بۆ نمونە کاتێک خەڵکانێک دێن بۆ ئێرە و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە لەگەڵ جیاوازی و فرە کولتورییدان و دەڵین: دەمانەوێت بزانین کە ئێوە چۆن لە ئێمە جیاوازن؟ نا، من دەڵێم ئەوەی کە دەبێت تۆ بیزانیت ئەوەیە کە کەس لێرە جیاوازتر نیە لە تۆ، ئەوەی کە ئەوانی کردووە بە خەڵکانی جیاواز، ڕوودانی هەندێک شتی جیاوازە کە بەسەر ئەواندا هاتووە. بەڵام ئەوە ئێمەین کە بۆ ئەوەی بەرگەی بگرین، ئێمە ئەوانەی کە خۆمان لە جەنگ لادا و هاتین لە خۆرئاوا ژیاین، کردوومانن بە خەڵکانێکی جیاواز لە خۆمان. ئێمە پێویستمان بەوە نیە کە لەمە تێبگەین، بەڵکو دەبێت کەمێک مێشکمان بکەینەوە و ئاقڵ ببین. بە باوەڕی من دەبێت ئەو سوکایەتی پێکردنەی لیبراڵیزم ڕەتبکەینەوە کە دەڵێت: دەبێت ئێمە لە یەکتری تێبگەین چونکە هەر خودی جیهان خۆی زۆر ئاڵۆز و تەلیسماویە، هەربۆیە تێگەیشتنمان لە یەکتری کارێکی هێجگار سەخت و دژوارە. من دەخوازم ئازادی ئەوەم هەبێت کە نە من لە شێوە ژیانی تۆ تێبگەم و نە تۆیش لە شێوە ژیانی من تێبگەیت، بەڵام هەر بیشتوانین پێکەوە بژیین. *بۆچی دوای دەستگیرکردنی ''ڕادۆڤان کارازیچ'' خەڵکانێک هەست بە نائومێدی دەکەن؟ ژیژەک: تراژیدیای ڕاستەقینە، وەک ئەوەی کە هەندێک لە سیاسیە زیرەک و زرنگە بۆسنیەکان وەسفیانکرد ئەوەیە کە ''کارازیچ'' لە ئیش و ئەرکە سەرەکیەکەیدا سەرکەوتوو بوو، چونکە لە بنەڕەتدا پڕۆژەکەی بریتی بوو لە پاکتاوکردنێکی ڕەگەزییانەی بەشێک لە بۆسنە، تاوەکو بەتەنها سڕبەکان تیایدا بژین. ئەوە بوو هەروایش دەرچوو. بۆ نمونە کۆماری سڕبیا نوێنەرایەتی ٥١% ئەو خاکە دەکات کە تیایدا کەمتر لە ١٠% ی خەڵکەکەی ناوی، بە ڕەچەڵەک سڕبی نین. ئەمە کرۆکی پڕۆژەی کارازیچ بوو. خۆی ئایرۆنیەکەیەش لێرەدایە. ئەزانی ئەمە لە چی دەچێت؟ لەو وتەیە دەچێت کە دەڵێت: سیزار مرد، سیزار سەرکەوت... تازە درەنگە بۆ ئەوەی باس لە گرنگی دەستگیرکردنی ''کارازیج'' بکەین. خۆی دووڕووییەکەیش لەمەدایە: تۆ سەرزەنشتی کابرا بکەیت و بە تاوانباری بزانیت، کەچی پڕۆژەکەیشی هەر سەربکەوێت. سەرچاوە: ماڵپەڕی (euronew)، بەرواری (١٨-١-٢٠١٩): https://www.euronews.com/2008/09/12/euronews-talks-films-and-balkans-with-slavoj-zizek
.jpg)
لە ئەڵمانییەوە: یاسین بانیخێڵانی پێش بینی لەو سەرەوە، لە کوێ ئەستێرەکان ئەدرەوشێنەوە ئەبێ ئێمە ئەو شادییە بگەشێنینەوە هی ئەوانەی لە ئامێزی مەرگێکی سارددا بۆلای ئێمە، بۆ خوارەوە بەردەبنەوە ئەشێ ژیان گەرم بێتەوە، کاتێک ڕوناکی جێگای تاریکی شەو بگرێتەوە *** *** گەڕانەوە بۆ نیشتیمان LXII تۆ ئەڵماس و مرواریت هەیە هەموو ئەو شتانەت هەیە، کە مرۆڤ ئارەزوویان دەکا جوانترین چاوی دونیات هەیە ئازیزەکەم، لەوە زیاتر چیت دەوێ؟ لەسەر چاوە جوانەکانی تۆ من یەک سوپام لە گۆرانی ئەبەدی بە شیعر ڕێکخست ئازیزەکەم، لەوە زیاتر چیت دەوێ؟ تۆ بە چاوە جوانەکانت ئازاری زۆرت دام و وێرانت کردم ئازیزەکەم، لەوە زیاتر چیت دەوێ؟ *** *** بە چاوە شینەکانت کاتێک، نازدارانە لێم دەڕوانیت هەموو هەستەکانم دەگەنە ترۆپکی خەوبینین، کە چیتر نەتوانم هیچ بڵێم، لەناو چاوەشینەکانتدا خەیاڵم بۆ هەموو شوێنێک دەڕوا دەریایەکی شین لە هزر دەڕێژێتە ناو دڵمەوە *** *** ئەگەر گوڵە وردیلەکان دەیانزانی برینی دڵم چەند قوڵە بۆ ساڕێژکردنی ئازارەکانم لەگەڵمدا دەگریان ئەگەر بولبولەکان دەیانزانی چەند غەمبارم و هەست بە بیماری دەکەم بۆ شیفای دەردەکەم گۆرانی شادیان دەخوێند ئەگەر ئەستێرە ئاڵتونییەکان دەیانزانی لە ئاه و حەسرەتم لەو ئاسمانە بەرزە، بۆ دڵنەواییم دەهاتنە خوارەوە هەموو ئەوانە ناتوانن بزانن، تەنها یەکێک نەبێ، ئازارەکەم باش دەناسێ کە هەر خۆی پارچەپارچەی کردو شکاندی دڵم
.jpg)
مسته‌فا ڕابه‌ر چیرۆک نووسی مافناس سابیر ره‌شید ڕۆمانێکی خۆی پێشکه‌ش کردم به‌ناوی (کوێره‌ی چاوساغ)،قه‌واره‌ی کتێبه‌که مامناوه‌ندی یه‌و بریتییه له(102)لاپه‌ڕه‌و له تاران به چاپ و دیزاینێکی جوان چاپ کراوه. دوای خوێندنه‌وه پێم گوت ده‌مه‌وێ بابه‌تێکی ڕه‌خنه‌یی له باره‌ی ڕۆمانه‌که‌وه بنووسم،ئه‌ویش گوتی: خه‌مت نه‌بێت له‌گه‌ڵ ره‌خنه‌و په‌لارو توانجی خه‌ڵک و نووسه‌ران راهاتووم،باکم به‌وه نییه ئه‌گه‌ر که‌سێک نووسینه‌کانم بداته به‌ر نه‌شته‌ری ره‌خنه‌و لێکۆلینه‌وه،منیش که‌زانیم دڵی فراوانه‌و دڵگیر نابێت ئه‌م کورته ره‌خنه‌یه‌م له باره‌ی ڕۆمانه‌که‌یه‌وه نووسی. سه‌ره‌تا به‌ر له‌وه‌ی هه‌ر ڕۆمانێک ئه‌گه‌ر به‌نیازی ڕه‌خنه لیگرتن بیخوێنیته‌وه پێویسته تێبینی خاڵه سه‌ره‌کییه‌کانی بکه‌یت و له کاتی خوێندنه‌وه‌یدا پوخته‌یه‌ک بۆ هه‌ر به‌شێک بنووسیته‌وه و ده‌ستنیشانی په‌ره‌گرافی نووسه‌ره‌که‌ش بکه‌یت. پێناسه‌ی ڕۆمان ڕۆمان په‌خشانێکی دوورو درێژه گوزارشت له کێشه‌کانی ژیان دا ده‌کات له کۆمه‌ڵگه‌داو باسی له که‌سایه‌تی خه‌یاڵی،یان واقیعی ده‌کات. ڕۆماننووس به وه‌سف کردن و دیالۆگ و ململانێی نێوان که‌سایه‌تییه‌کان درێژه به رووداوه‌کان ده‌دات و له کۆتاییدا گرێ کوێره‌که ده‌کاته‌وه‌و ئه‌نجام به ده‌سته‌وه ده‌دات. ڕۆمانیش به‌پێی بیرۆکه‌و ناوه‌رۆک به‌سه‌ر ئه‌م به‌شانه‌دا دابه‌ش ده‌کرێت:ڕۆمانی کۆمه‌ڵایه‌تی، ڕۆمانی مێژوویی،ڕۆمانی پۆلیسی،ڕۆمانی فانتازیا یان خه‌یاڵی،ڕۆمانی فه‌لسه‌فی،ڕۆمانی ڕۆمانسی،ڕۆمانی سیاسی،ڕۆمانی ڕامانی،ڕۆمانی سه‌ربرده‌و به‌سه‌رهات. ڕۆمانی ڕامانی(تأملی)باس له کێشه‌کانی ژیان و گه‌ردوون و دیارده‌کانی سروشت ده‌کات، بنه‌ماکانی ڕۆمان یه‌که‌م: پلان و هێلکاری،یان گرێچن،یان تان و پۆ،به عه‌ره‌بی پێی ده‌ڵێن(الحبکه)و به ئینگلیزی( plot )ی پێده‌ڵێن،واته گرێ کوێره به‌مانای هونه‌ری گێرانه‌وه‌ی رووداوه‌کان و گه‌شه پێدانیان، به واتایه‌کی تر زنجیره‌ی هه‌ڵکشانی رووداوه‌کان و ململانێی که‌سایه‌تییه‌کان له ناو چیرۆکدا و کردنه‌وه‌ی له قۆناغی کۆتایی چیرۆکدا. سابیر ره‌شید ویستویه‌تی خۆی له به‌ندو داوی بنه‌ما کۆنه‌کانی چیرۆک رزگار بکات و خۆی به سێیانه‌ی کلاسیکی جاران (سه‌ره‌تاو گرێ و ئه‌نجامی رووداوه‌کان یان کۆتایی) نه‌به‌ستۆته‌وه‌و به که‌یفی خۆی و خۆی به بنه‌ماکان پابه‌ند نه‌کردووه و زمانی گێڕانه‌وه‌ی ڕۆمانه‌که‌ش ساده‌یه‌و خوێنه‌ر گیروگرفتی له تێگه‌یشتنی ده‌قه‌که‌دا نییه. دووه‌م: شوێن و کات له ڕۆمانی (کوێره‌ی چاوساغ) دا به جوانی و ئاسانی خوێنه‌ر هه‌ستی پێده‌کات و ده‌یدۆزێته‌وه.که شوێنه‌کان شاری مه‌هابادو هه‌ولێرو شاخ و داخی کوردستان و زیندانه‌کانی به‌عسه. کاتیش: له سه‌رده‌می کۆماری کوردستانه‌وه له مه‌هاباده‌وه ده‌ست پێده‌کات تا راپه‌رین و دروست بوونی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان. سێیه‌م: ئۆتمۆسفیری ڕۆمانه‌که خه‌م و په‌ژاره‌و به‌رچاو تاریکی و ترس و دڵه‌ڕاوکێ و مه‌رگ و برسێتی یه،وێڕای شله‌ژانی باری ده‌رونی که‌سایه‌تییه‌کان. چواره‌م: باری کۆمه‌ڵایه‌تی ژیانی رۆژانه‌ی که‌سایه‌تییه‌کان جه‌رگبڕه‌و هه‌ژارن و له کاتی دیالۆگ و گێڕانه‌وه‌ی به‌سه‌رهاته‌کان دیاره به حه‌سره‌ت و ده‌ست کورتن. نووسه‌ر زۆر باسی فڕکردنی چای دیشله‌مه ده‌کات که خه‌ڵکی ئێران خوی پێوه گرتووه. ڕۆمانی کوێره‌ی چاوساغ ناوه‌که‌ی پارادۆکسه واته ناکۆکه،دیاره ڕۆماننووس بۆیه‌ش ئه‌و ناوه‌ی هه‌ڵبژاردووه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌سایه‌تی سه‌ره‌کی ڕۆمانه‌که که ناوی سیامه‌نده هه‌م به فیعلی نابینایه‌و هه‌میش به هۆی زیره‌کی و نه‌ڕژانی بیبیله و ره‌شێنه‌ی چاوی،چاوساغ دیاره. پۆلین کردن ئه‌گه‌ر ڕۆمانه‌که پۆلین بکه‌ین ده‌بێ بڵێین:ڕۆمانێکی سیاسیی و مێژوویی و کۆمه‌ڵایه‌تی و به‌سه‌رهاته.رووداوه‌کا نی به‌سه‌ر شه‌ش کورته چاپته‌ر دابه‌ش بووه.کاره‌کته‌ره سه‌ره‌کیه‌کانیشی بریتییه له:یه‌که‌م: ڕۆماننووسه‌که یان حیکایه‌تخوان (سابیر ره‌شید).دووه‌م:بایز(که له هه‌ولێر به حه‌مه ڕه‌زا ناسرابوو،گوایه وه‌ختی خۆی ئه‌فسه‌رێکی خوێن گه‌رمی کۆماری کوردستان بووه،له داخی ڕووخانی کۆمارو له سێداره‌دانی سه‌رۆک کۆمار(قازی محه‌مه‌د)شێت ده‌بێت، بۆیه‌ش هه‌میشه وێنه‌یه‌کی شه‌هید قازی محه‌مه‌دی له یه‌خه‌ی خۆی ده‌دات و شانازیشی پێوه ده‌کات). ڤێجا بایز، یان حه‌مه‌ڕه‌زا دووای رووخانی کۆمار ئاواره‌ی باشووری کوردستان ده‌بێت و ماوه‌یه‌ک له هه‌ولێر ده‌ژی و خه‌ڵک به‌زه‌یی پێدا ده‌هاته‌وه‌و رێزیان لێی ده‌گرت،به‌ڵام به داخه‌وه شه‌وێکی هه‌ورو تۆزو خۆڵ قه‌ده‌غه‌ی هاتووچۆ(منع تجول)ده‌بێت له نزیک باخچه‌ی کوردو عه‌ره‌ب له ته‌یراوه مه‌فره‌زه‌یه‌کی ئه‌من تێی ڕاده‌خوڕن به عه‌ره‌بی(قف)ی لێده‌که‌ن،ئه‌ویش گوێی لێنابێت و ڕاناوه‌ستێت بۆیه مه‌فره‌زه‌که ده‌ستڕێژی لێده‌که‌ن و شه‌هیدی ده‌که‌ن،به‌ڵام سابیر ره‌شید هۆی مردنه‌که‌ی گۆڕیوه و کردوویه به شه‌هیدی ده‌ستی مه‌فره‌زه تایبه‌تییه‌کانی سه‌رده‌می ڕژێمی به‌عس و که‌لله‌‌سه‌ره‌که‌یان به‌ناوی سه‌ری پێشمه‌رگه‌یه‌ک به دائیره‌ی ئه‌من فرۆشتووه که ئه‌و کاته له ساڵانی هه‌شتاکاندا زۆر شتی وه‌ها رووی ده‌دا. سێیه‌م: سیامه‌ند(کوێره‌ی چاوساغ)که برای بایز،یان حه‌مه‌ڕه‌زایه به‌ر له‌وه‌ی ببێته پێشمه‌رگه پیشه‌ی سعاتچی بووه،به‌ڵام له شۆڕشی ئه‌یلوول له شه‌ڕێکدا له چیای سه‌فین هه‌ردوو چاوی له ده‌ست ده‌دات و ده‌بێته که‌م ئه‌ندام .له‌وکاته‌ش که ئه‌و له‌شاخ چه‌کداربوو ژن و منداڵه‌کانی له لایه‌ن ئه‌منی رژێمی به‌عسه‌وه ده‌سگیر ده‌کرێن و ژنه‌که‌شی له زیندانی به‌عسدا منداڵێکی له‌به‌ر ده‌چێت و خۆیشی له ژێر ئه‌شکه‌نجه‌دا گیان له ده‌ست ده‌دات. سیامه‌ند، یان کوێره‌ی چاوساغ که رۆژانه به‌ناو بازاڕ دا گوزه‌ری ده‌کرد ،هه‌ندێ هه‌تیوو توێڕی و گه‌نجی سه‌ره‌ڕۆ توڕه‌یان ده‌کرد و به قه‌شمه‌ری سروودی(ئه‌ی ره‌قیب)یان بۆ ده‌گوت و ناوی شۆڕش و حکومه‌تی هه‌رێمیان ده‌هێنا بۆئه‌وه‌ی توڕه‌ی بکه‌ن و ئه‌ویش جنێو بدات،به‌ڵام ئه‌و هه‌ڵده‌چوو و هار ده‌بوو چونکه له به‌رووبوومی شۆڕش فه‌رامۆش کرابوو وهه‌ستی ده‌کرد خه‌ڵکێکی زۆری مشه‌خۆر بێ ئاره‌قه‌کردن و ماندوو بوون و قوربانیدان هاتبوونه سه‌ر سفره‌و نازو نیعمه‌تی حازری،که‌چی ئه‌و خۆی هه‌موو ژیانی خۆی قوربانیدان بوو بۆ شۆڕش و ته‌نانه‌ت خێزانه‌که‌شی له‌سه‌ر شۆڕش دانابوو. چواره‌م: مه‌هاباد کچێکی تری سیامه‌نده به هۆی ده‌ستدرێژی پیاوه‌کانی ڕژێم له زیندان دا سکی پڕده‌بێت ودوای ئازاد بوونی له زیندان ڕۆژێک له‌ناو ماڵه‌که‌ی خۆیاندا به په‌ت کۆتایی به‌ژیانی خۆی دێنێت. پێنجه‌م: شاناز کچێکی تری سیامه‌نده که ئه‌ویش کوڕێکی هاوپۆڵی فریوی ده‌دات و ده‌ست درێژی ده‌کاته سه‌رو پاشان وازی لێ دێنێت،ئیتر به‌هۆی ئه‌وه‌ی کرابووه ژن نه‌یتوانیوه شووبکات،بۆیه به‌رده‌وام خزمه‌تی سیامه‌ندی باوکی ده‌کات.ئه‌م حاڵه‌تانه‌ش له کۆمه‌ڵگه‌ی دواکه‌وتووی خێله‌کیدا باوه. شه‌ش و حه‌وت: ئاسۆو ئاوات دوو کوڕه‌که‌ی سیامه‌ندن هه‌ر یه‌که‌یان له‌به‌ر هه‌ژاری ده‌بنه چه‌کداری دوو حیزبی دژی یه‌کتر و له‌شه‌ڕی براکوژیدا به‌شدار ده‌بن.ئاوات له زیندانی حیزبێکیان گیان له ده‌ست ده‌دات و ئاسۆش دوای ئه‌وه‌ی ژنه‌که‌ی خیانه‌تی لێ ده‌کات سه‌ری خۆی بۆ ده‌ره‌وه‌ی وڵات هه‌ڵده‌گرێ و سه‌ره‌نجام له ڕێی هه‌نده‌ران گیانی له ده‌ست ده‌دات. چاره‌نووس و ژیان و به‌سه‌رهاتی ئه‌و دوو کوڕه‌ی سیامه‌ند ره‌نگدانه‌وه‌ی ته‌لخی سه‌ر لێشێواوی دوای ڕاپه‌ڕین و شه‌ڕی ناوخۆیه. له کۆتاییدا ده‌مه‌وێ بڵێم که ڕۆماننووس به‌سه‌رهاتی شه‌ش حه‌وت ئه‌ندامی خێزانێکی ئاواره‌ی له کورته ڕۆمانێکدا چڕ کردۆته‌وه که له کۆمه‌ڵگاێکی په‌راوێز خراودا له هه‌ولێر به کوڵه مه‌رگی و مه‌مره‌و مه‌ژی ژیان ده‌یانکوژێت! به‌بیرو بۆچوونی خۆم بابه‌ته‌کان به‌سه‌ر یه‌که‌وه له‌گه‌ڵ هه‌ستی نیشتمان په‌روه‌ری خه‌ڵکی ناڕازی تێک ده‌کاته‌وه‌و زیاتریش له چیرۆکه هه‌واڵی ڕۆژنامه‌کان ده‌کات، راسته هه‌موو ئه‌و تاوانانه‌ی له ڕۆمانه‌که باس کراون به‌زیاده‌وه‌ش له سه‌رده‌می ڕژێم دا له کوردستان روویانداوه،هه‌ندێکیشیان زاده‌ی رووداوه‌کانی سه‌رده‌می شۆڕش و دوای ڕاپه‌ڕینه. ئه‌وه‌ی باشه به شێوه‌یه‌کی گشتی ده‌توانم بڵێم ده‌ربڕینه‌کان دوورن له خه‌یاڵ و ئه‌ندێشه‌و رووداوه‌کان ساده‌و ساکارن و خوێنه‌ر ماندووناکه‌ن و ئازاری ناده‌ن،به‌ڵام ده‌بوایه کێشه‌کان به‌سه‌ر چه‌ند خێزانێکی گه‌ڕه‌کێکی شاردا،یان گوندێکی کوردستانی دا دابه‌ش بکرایه،نه‌ک له‌سه‌ر یه‌ک خێزانداو ڕووداوه‌کانیشی به ڕایه‌له‌ێکی کوردایه‌تی،یان نیشتمان په‌روه‌ری پێکه‌وه گرێ بدرابوان. (ڕۆماننووس ده‌ڵێ) بنه‌ماڵه‌ی سیامه‌ند(کوێره‌ی چاوساغ) هه‌موویان بوونه‌ته قوربانی کوردایه‌تی و کورد بوونه‌وه))،پاشانیش ده‌سه‌ڵاتی کوردی فه‌رامۆشی کردوون،بۆیه دژی سروودی(ئه‌یره‌قیب)و شۆڕش و حکومه‌ت کاردانه‌وه‌ی هه‌یه، واته به‌هۆی ئه‌و هه‌موو کاره‌ساتانه‌ی به‌سه‌ری دا هاتووه شێت بووه و شه‌لم کوێرم نه‌یپاراستووه، بێگومان له‌سه‌ر هه‌قیش بووه. له کۆتاییدا ده‌ستخۆشی له سابیر ره‌شید ی ڕۆماننووس ده‌که‌م هه‌رچه‌نده تۆپه‌ڵه کێشه‌یه‌کی گه‌وره‌ی به‌زۆر له کورته ڕۆمانێکدا ئاخنیوه که لانی که‌م بایی شانزه ڕۆمانی وه‌کو(کوێره‌ی چاوساغ)ده‌کات.هیوام سه‌رکه‌وتنی زیاتری و به‌رده‌وامییه‌تی له بواری ڕۆمان نووسیدا.
.png)
