.jpeg)
هاوڵاتی، مەنسوور جیهانی پەیام عەزیزی گۆرانیبێژی کورد لە کۆنسێڕتی خێرخوازیی شاری سنە وتی “جێگای فیستیڤاڵێک بە ناوی مامۆستا سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی لە ئێران خاڵییە. پەیام عەزیزی گۆرانیبێژی پاوەیی لە کۆنسێڕتی خێرخوازیی شاری سنە بۆ پشتیوانی کردن لە منداڵانی بێ سەرپەرەست کە بڕی پارەی 300 میلیۆن تمەن لە لایەن کەسانی خێرخوار بۆ ئەم منداڵە ئازیزانە کۆکرایەوە، ڕایگەیاند: جێگای فیستیڤاڵێک بۆ ڕێزگرتن لە کەسایەتی و پێگەی مامۆستا سەید "عەلی ئەسغەر کوردستانی" ئەفسانەی مۆسیقای کوردستان خاڵییە. کۆنسێڕتی خێرخوازیی "پەیام عەزیزی" بە مەبەستی پشتیوانی کردن لە منداڵانی بێ سەرپەرەست و کۆکردنەوەی یارمەتی، بە هاوکاری ئەندامانی کوردیی گروپی موزیکی "ئەوین" و بە ئامادەبوونی "هورموز شوجاعی میهر" پێشکەشکاریی ناودار و بەتوانای ئێرانی لە هۆڵی گەورەی ئازادی لە شاری سنە بەڕێوەچوو کە لە لایەن هۆگرانی موزیکی کوردیی و لایەنگرانی ئەم گۆرانیبێژە کوردەوە پێشوازییەکی بێوێنەی لێکرا، بە شێوەیەک کە نزیکەی 2500 کەس لە نزیکەوە ئەم کۆنسێڕتەیان بینی و هەروەها لە لایەن کەسانی خێرخوار و مرۆڤ دۆستیشەوە بڕی پارەی 300 میلیۆن تمەن بۆ ئەم منداڵە ئازیزانە کۆکرایەوە. پەیام عەزیزی لە سەرەتای دەسپێکی ئەم کۆنسێڕتەدا گوتی: شاری سنە زێدی مامۆستا سەید "عەلی ئەسغەر کوردستانی" ئەفسانەی مۆسیقای کوردستانە کە شکۆ و گەورەیی ئەم بلیمەتەی مۆسیقای جیهانم بۆ نایەتە سەر زمان. بەداخەوە بەڕێزیان بە باشی بە کۆمەڵگای مۆسیقای ئێران و دنیا نەناسێندراوە. بە بڕوای من جێگای فیستیڤاڵێک بۆ ڕێزگرتن لە کەسایەتی و پێگەی مامۆستا سەید "عەلی ئەسغەر کوردستانی" ئەفسانەی مۆسیقای کوردستان لە وڵاتی ئێران خاڵییە. ئەگەر ئەم کارە گرینگە بکرێت، موزیکزانانی ناوداری ئێران و دنیا لەگەڵ ئەم کەسایەتییە بێوێنەیەی مۆسیقای کوردستان ئاشنا دەبن و بە ناسینی زیاتری ئەم هونەرمەندە کوردە یارمەتی دەبەخشێت، کە 100 ساڵ پێش ئێستا مەقامەکان و گۆرانییە کوردییەکانی بە باشترین شێوە پێشکەش کردووە. گوتیشی: هیوادارم لە داهاتوویەکی نزیکدا، بەڕێوەچوونی فیستیڤاڵی مامۆستا سەید "عەلی ئەسغەر کوردستانی" ببینین و من لێرەوە بە شانازییەوە ڕایدەگەیەنم کە قوتابی مەکتەبی ئەم مامۆستا بێوێنەیەی مۆسیقای کوردستانم. لە بەشێکی دیکەی ئەم کۆنسێڕتەدا "هورموز شوجاعی میهر" پێشکەشکاریی ناودار و بەتوانای ئێران گوتی: خەڵکی کوردستان، خەڵکانێکی شیرین و مێهرەبانن و من ئەوانم زۆر خۆش دەوێت، لە ساڵانی پێش ئێستادا سەردانی مەهابادم کردووە و هەمیشە لە بینینی کوردستان چێژ وەردەگرم. نزیکەی 20 ساڵە کە لەگەڵ "پەیام عەزیزی" برادەرین و کاتێک کە داوای لێکردم کە لە کوردستان ئامادەبن بە شانازییەوە بانگهێشتەکەیم قەبووڵ کرد و ئێستاکەش زۆر بەختەوەرم کە لە ناو ئێوە خەڵکی هونەردۆستی کوردستاندام. ئەم کۆنسێڕتە خێرخوازییە کە لە لایەن تەلەڤیزیۆنی کوردستان ـ ناوەندیی سنەوە بە شێوەی ڕاستەوخۆ بڵاکرایەوە، بە ئامادەبوون و هاوکاریی چەندین کەسایەتی پارێزگای کوردستان بەڕێوەچوو، لەوانە: "بەهمەن مورادنیا" پارێزگاریی کوردستان، دکتۆر "مێهدی فەڕشادان" نوێنەری شارەکانی سنە، دیواندەرە و کامیاران لە پەڕڵەمانی ئێران، "حامید جەولایی" بەڕێوەبەڕیی گشتیی وەرزش و لاوانی پارێزگای کوردستان، "جەلال قەلعەشاخانی" بەڕێوەبەڕیی گشتیی فەرهەنگ و ڕۆشنبیری پارێزگای کوردستان، "حیشمەتوڵڵا سەیدی" شارەوانی سنە، سەید "سەباح قوڕەیشی" بەڕێوەبەڕیی گشتیی بێهزیستی پارێزگای کوردستان، "ئەبوالقاسم ئەمانوڵڵاهی" بەڕێوەبەڕیی گشتیی تەلەڤیزیۆنی کوردستان ـ ناوەندیی سنە، "ئەمین مورادی" سەرۆکی حەوزەی هونەریی پارێزگای کوردستان، ڕێکخراوەی "تەرانە سەرای ئاوییەر"، کۆمەڵێک لە کەسانی خێرخواز و خەڵکانی مرۆڤ دۆست و هەروەها خەڵکی هونەر دۆستی شاری سنە. "پەیام عەزیزی" لەم کۆنسێڕتەدا کۆمەڵێک پارچە موزیک و گۆرانی کوردیی لەوانە: "الله مەدەد"، "یا رەسوالله یا شاهی مەدینە"، "ساقی وەرە"، "ئاگر کەتییە دڵی من"، "یار میگوید الله"، "همە جا بروم" و هەروەها چەندین گۆرانی لە گۆرانیبێژانی ناوداری کوردیی پێشکەش کرد کە بریتی بوون لە: "یارم چەندە جوانە"، "باوانەکەی بابم"، "جانێ، جانێ" و "مەگریی مەگریی". ئەندامانی گروپی موزیکی "ئەوین" کە هەموویان لە هونەرمەندانی بەئەزموون و بەتوانای شاری سنە بوون، لەم کۆنسێڕتە خێرخوازییەدا لە تەنیشت "پەیام عەزیزی" بە باشی هونەریی خۆیان ئاراستە کرد کە بریتی بوون لە: "هیوا ڕەحمانی" ـ ژەنیاری ڤیۆڵۆن، "زانیار پێندار" ـ ژەنیاری دیوان، "ئەشکان ئەندرێ" ـ ژەنیاری کیبۆڕد، "حامید پیرا" ـ ژەنیاری نایە و زوڕنا، "تەبیب مەعسووم پوور" ـ ژەنیاری عوود، "کاروان عەزیمی" ـ ژەنیاری گیتاربێیس، "ئارام هالەکی" ـ ژەنیاری گیتار، موختار زەندسەلیمی ـ ژەنیاری دەف، "پەیام قەرەنەی" ـ ژەنیاری پێڕکاشێن و "ئەفشین خەرامان" ـ ژەنیاری دڕامز و سەرپەرەستی گرووپ. فۆتۆکان: مەنسوور جیهانی
.jpg)
خانمە توێژەرو نوسەرو شاعیر (نەزەند بەگیخانی) یەكێكە لە دەنگە شیعریەكانی ناو دونیای ئەدەبی ئێمەو ساڵانێكە بەرهەمەكانی دەبینین و دوخوێنینەوە، لەم دیدارەدا چەند سەرنجێكی دەربارەی ئەزمونی شیعرنوسین و دونیانبینی ئەو بۆ ئەو پرۆسەیە دەخەینەڕوو. سازدانی: شاخەوان سدیق *لە نوسینەكانتا زویربوون لە نیشتمان دەبینرێ، (ماغوت) لە دیدارێكدا دەڵێت" ئەوەی من بە نیستمانەكەمەوە ئەبەستێتەوە، تەنها پێڵاوەكانمە" تۆش لە شیعرێكدا نیشتمان تەڵاق دەدەیت، ئەم زویربونەت لە نیشتمان هۆكاری چییە؟ نەزەند بەگیخانی: بەداخەوە ئێمە لە نیشتمانێكدا لە دایك بوون، كە هەموو ئەوانەی دڵسۆزین و هەموو ئەوانەی جوان بیر دەكەنەوەو جوان دەیانەوێت ئەم نیشتمانە ڕابگرن و خزمەت بكەن ناچار بە مەنفا كراون، من وەك ژنێك قسە دەكەم وەك شاعیرەیەك وەك مرۆڤێك كە دەمەوێت جوان بیر بكەمەوە، هەستەكەم لە نیشتمان جوانیان كوشت، ئازادیان كوشت، ژنیان كوشت، ئەمەش وا لە من دەكات كە نەتوانم خۆمبم لە نیشیمان، منیش كەسێكی ئازادم، كەسێكم ناتوانم نمایش بكەم ناتوانم درۆبكەم دەمەوێت لە سەدا سەد خۆمبم، خۆم چۆنم ئاوا بژیم، چۆنم ئاوا گوزارشت لە خۆم بكەم، لە ڕەفتار لە پۆشین لە ڕۆشتن لە كاری هونەری لە سەما لە هەر شنێك، بەڵام بەداخەوە لەم نیشتمانەدا ناتوانی لە سەدا سەد خۆت بیت. كە خۆت نەبوویت، هیچ شتێك ناتوانێن پێكتانەوە ببستێتەوە، ڕێك وەك پەیوەندی هاوسەرگیری، تۆكە نەتوانیت خۆت بیت و خۆت لە دەستدا لە پەیوەندیەكە ناچار دەبیت بە جیابوونەوە. *نیرۆدا دەڵێت" هەمیشە شاعیرانی ڕاستەقینە دەبێت لەگەڵ هاوڵاتیانی خۆیاندابن" تاچەند پێتان وایە دەبێت شاعیرانی كوردیش لەبەرەی هاوڵاتیانی خۆیاندتبن و لە هەموو ئازارو ناخۆشیەكدا لە ناویاندابن؟ نەزەند بەگیخانی: من نێرۆدام خۆشدەوێت بەس خۆم لە ڕەوتی شیعری ئەودا نابینمەوە، بۆ من شیعر هەڵوێست نییە بەقەد ئەوەی كە پرسیارە، ڕوانینە هەڵوەستەیەكە، لە پاڵ شیعردا من كە سێكی نوسەرو توێژەرم و هەندێك لە بۆ چونە سیاسی و كۆمەڵایەتیەكانم لەو بوارانەدا زیاتر گوزارشتیان لێبكەم. چونكە لەوێدا بوار هەیە بۆ وەڵام بە پێچەوانەی شیعرەوە كە تەنها بوار هەیە بۆ پرسیار و ڕێگەیەك نییە بۆ وەڵامدانەوە. یان ئەوە هەڵناگرێت. كاتێك كەسێك شیعرێكی من دەخوێنێتەوە دەبێت هەست بەو گوزارشتانەی من بكات، كە من لە شیعرەكانمدا بۆ چوونەكانی خۆم دەربارەی هەموو تێڕوانینەكانمە دەخەمە ڕوو. *ئەو هەموو پرسیارە گومانەی كە تۆ لە شیعردا هەتە پێتوایە شیعر ئەو میمبەرەیە كە بتوانێ هەموو ئەو پەیامانەی تۆ بگەیەنێت؟ نەزەند بەگیخانی: نا شیعر پەیام نییەو هیچ پەیامێكیش ناگەیەنێت، بۆیە وتم من لە نوسین و تۆێژینەوەكانم زیاتر ئەو بابەتانە دەوروژێنم و پرسیار دەكەم لە شیعر، شیعر ڕوانیتی منە بۆ ژیان بۆ دونیا بۆ دەورو بەر بۆ جوانی. *(ماركیز) لە شوێمێك دەڵێت" شیعر ئەو خۆێیەیە كە نایەڵێت جیهان بۆگەن بكات" بەبۆچونی تۆ قودرەت و توانای شیعر لە كوێدایە كە دەتوانێت هەموو جوانیەكانی ژیان لە خۆیدا كۆبكاتەوە و نایەڵێت بفەوتێت؟ نەزەند بەگیخانی: شیعر بۆ من زۆر گرنگە، دەتوانم بڵێم من هەم، چونكە شیعر هەیە، ئەگەر شیعر نەبوایە، ڕەنگە بەرگەی ژیانم نەگرتایە. شیعری بۆ من جەوهەرە، شیعر بۆ من هەموو شتێكە. *زۆرێك پێیان وایە شیعر لە ئێستاداو لەناو ئەم بە سەناعی بون و تەكنەلۆژیەیی ژیانا، ئیتر خەریكە شیعر وەزیفەی نامێنێت. بۆ چونی تۆ چییە؟ نەزەند بەگیخانی: نا شیعر هیچكات وەزیفەی نەبووە، تەنها شیعر وەكو جوانی وایە، شیعر وەكو مرۆڤە، هیچ وەزیفەیەكی نییە، تۆ دەشێت لە ڕێگەی شیعرەوە مانایەك بدەیتە وجود، بەڵام ئەوە شیعر نییە بێت نەخشی وجود بۆ بكات. *زۆرجار باس لەوە دەكرێت شیعری خانمان لە هەرێمی كوردستان بەهۆی باسكردن لە جەستەو بابەتە حەرامكراوەكانی خۆیانەوە دەخوێترێنەوە دەنا شیعری خانمان زۆر لاوازە، بۆ چونی تۆ لەسەر ئەمە چییە؟ نەزەند بەگیخانی: من دژی ئەو بۆ چونەم و بە ڕوانینێكی پیاوانەی دەوانم بۆ شیعری ژن، بەداخەوە لەبەر ئەوەی پاو هەمیشە چەقی كلتورو چەقی كایەی فكری و داهێنان بووە، بەڵام ئێستا كە ژن لە ڕووی داهێنان و كلتوریەوە دەسەڵاتی هەیە، دەسەڵات بەو مانایەی كە فۆكۆ باسی دەكات دەسەڵاتی نوسین دەسەڵاتی داهێنان، ئەم تێڕوانینانە قبوڵناكەن، هەر ئەمەشە وایكردووە پیاو نەتوانێت لە ژن تێبگات، ئەوەش بە ژن ڕانابینێت كەوا خاوەنی دەنگی خۆیبێت، خاوەنی ستایل و فۆڕم و ئاوازی تایبەتی خۆیبێت لە شیعرەكانیدا هەمیشە دەیەوێت فەرزی بكات بەسەریدا كە تۆ دەبێت ئاوا بنوسیت، بەڵام من وەك نەزەند دەنوسم ئەوەی كە دەی نوسم گوزارشتە لە خۆم، ئەوە ڕوانینی منە بۆ دونیا، وە تێگەیشتنی من بۆ ژیان بۆ وجود بۆ خۆم بۆ پەیوەندیەكانم. *تاچەند بڕوات بە قەڵەمی ژنانەو پیاوانە هەیە، ئایا نوسین هەر نوسینە یان ئەو دوو قەڵمە جوودان؟ نەزەند بەگیخانی: نا هەرگیز نابێت ئەمە جیابكرێتەوە، بەڵام ئەمە مەعنای ئەوە نییە ئیلا دەبێت وەك یەك بنوسین، (سوقرات) قسەیەكی جوانی هەیە دەڵێت" هەرشتێك تەعبیر نەبوو لە هەستی تۆ مەعنای نییە" من وەك ژن ژیان و ئەزمونی ڕۆژانەم جیاوازە لە ژیان و ئەزمونی ڕۆژانەی تۆ وەك پیاو، هەر بۆیە ئەوەشی كە دەی نوسم جیاواز دەبێت. وە دەشبێت ئەم جیاوازیانە قبوڵ بكرێت، نەك ببێتە مایەی دروستكردنی جباوازی دوو قەڵەمی جیا. ئەمەش دەوڵەمەندیە لە بواری داهێنان، بەڵام پیاوان هێشتا نەگەیشتونەتە ئەو ئاستە و بەو جیاوازیانە ئاشنانین كە نابێت كەس وەك ئەوان بنوسێت. بەڵام من ناتوانم وەك پیاوێك بنوسم. *تۆ تاچەند لە شیعرەكانتا ئامادەی وەك ئەوەی (فروخ) دەڵێت "من خۆم دەنوسمەوە" بەڕاست تۆ خۆت دەنوسیتەوە؟ تا چەند لە پشت كارەكتەری شیعرەكانتەوەی؟ نەزەند بەگیخانی: من ئاگام لەو قسەیەی (فرۆخ)نییە، بەڵام من هەمیشە وتومە شیعر من دەنوسێتەوە، منیش شیعر. *تا چەند كە دەنوسیت خوێنەرت لە بیرە؟ نەزەند بەگیخانی: لە ڕاستیا هەرگیز بیر لە خوێنەر ناكەمەوە لە كاتی نوسیندا، بەڵام هەست بە تەنهایی و مەینەتی و ئازارە قوڵەكانی مرۆڤ دەكەم. *تا چەند هەستەكەی شیعرەكانت خوێنراونەتەوە، و خوێنەرەكانت هەستەكانی خۆیان تیایدا بینیوەتەوە؟ نەزەند بەگیخانی: لە ڕاستیا من كەسێكم دەنوسم و ژیانێكی قەڵەباڵغم هەیە لە بواری نوسین و توێژینەوەی ئەكادیمیدا، بۆیە زۆر فریای ئەوە ناكەوم تا بزانم چەند خوێنەرم هەیە و چی لەسەر من دەنوسرێت، وە لە سۆشیال میدیاش دوورم چونكە ئەو قەڵباڵخیە نەكاتم هەیە بۆی نە بەباشی دەزانم، نوسەر بوەستێت لە پرۆسەی داهێنان. بەڵام من ئەمرۆ وەك ژنێكی ئازاد و بیری خۆم ئەگەر ئەمڕۆش نەخوێنرێمەوە ئەوا دڵنیام لە سبەینێدا بەباشی دەخوێنرێمەوە. *لە زۆرێك لە شیعرەكانتا زۆر باس لە تەنیای دەكەیت تۆ لە تەنیای دەترسیت؟ نەزەند بەگیخانی: بەهیچ شێوەیەك من لە تەنیای ناترسێم، بەپێچەوانەوە زۆر جار پێم وایە پێكەوەبوون، خیانەتە لە تەنیایی؟ *شیعر چی پێبەخشیت و چی لێسەندیتەوە؟ نەزەند بەگیخانی: من شیعرم، شیعریش هەمیشە من دەنوسیتەوە، ئەمەش گەورەترین دیاری شیعرە بۆ من.
حەمە ھاشم رەنگە لێرە نەتوانرێت بە شێوەیەکی تەواو باس لەو ئیشکالیەتە بکرێت کە بۆ بینەری کورد درووست دەبێت لەکاتی رووبەرووبونەوەی لەگەڵ کارێکی شێوەکاری، بینەری کورد بینەرێکی عاتیفییە و تاکەشت کە بەدوایدا دەگەڕێ گوزارشتکردنە واتە دەیەوێ لە تەعبیری کارەکە نزیک ببێتەوە و تێی بگات، نازانم بۆ ئەوەندە حەزی لەوەیە تابلۆیەکی شێوەکاری وەک ھەواڵێک یان وەک چیرۆکێک ببینێت و گوزارشتی بۆبکرێت، ئەم ئیشکالیەتە عاتیفیەی بینەری کورد لەوەوە سەرچاوە دەگرێت کە ئێمە ھەموومان گەمارۆدراوین بە سیاسەت، ھەموو کێشە و سەرکوتکاری و ئەنفال و کیمیاوی و کارەساتی شەنگال و ژنی ئێزیدی و نەبوونی دەوڵەت و زاڵ بوونی ئاین لە زاکیرەماندا بەتۆخی بەدیاردەکەوێت، ھەموو شتەکانی دەوروبەرمان لەو پەنجەرانەوە دەبینین، ئەمە بۆ کایە کولتوریەکانی دیکەش وایە،زۆرێک لە کورد ھاندەری بەرشلۆنەیە چونکە ھەرێمێکی جوداخوازە وەک کورد ، دەمانەوێ کە سەیری تابلۆیەکی شێوەکاریمان کرد باسی چوارپارچەی کوردستان بکات و رەنگەکانی ئاڵای کوردستانی تێدا بێت، ئەمەش بەرەنجامی ئەوداگیرکارییەیە کە سیاسەت سەپاندوویەتی بەسەر بیرکردنەوەمان و رکێفی بیرکردنەوەی ئێمەی بەرەو بەرژەوەندییەکانی خۆی راپێچکردووە، بۆیە ھەمیشە ھونەرمەند دوچاری کێشەیەکی فکری دەبێتەوە لە تێگەیاندنی بینەرەکانی بەتایبەت لە ھونەری مۆدێرنە و پۆست مۆدێرن دا، چونکە لەو ھونەرانەدا پانتاییەکی زۆر دەدرێ بەفکر، بەڵام بەشێکی گرنگ ئیستاتیکایە کە رۆڵ دەبینێ لە چێژوەرگرتن لە بینینی تابلۆکە، چونکە بە بروای من کاری ھونەری تەئویل و بینەر خۆی سەرپشکە لە چێژوەرگرتن ھەرچی تەفسیرکردنی ھونەرمەندەکەیە تارادەیەک کەم و کوڕی تێدایە، چونکە کاتێک ھونەرمەند کارێک دەکات ئەو لە سەرەتادا تەفسیری کارەکە لە مێشکی دا نیە، بەڵکو ئەو تەنیا دەزانێ رەسم بکات و ئەزموونەکانی خۆی تاقیبکاتەوە لە رووی بارستە و ھاوسەنگی و رەنگ و ھێڵ و بۆشاییەکان تا دەگاتە ئاستێک کە دەزانێ رادەی ئیستاتیکی کارەکەی تێر دەکات، دوای ئەوە ئەگەر بێت و تەفسیر دابنێت بۆ کارەکەی ئەوا بینەرەکانی رازی دەکات و ناھێڵێ بینەر مێشکی ھیلاک بکات و تەمبەڵانە بینەرەکانی لەزەتە عاتیفیەکەیان دەبینن، بەڵام خۆ کاری ھونەری جدی ئەوە نیە بینەر رازیبکەیت ، بینەر دەبێ خۆی ببێتە بەشێکی دانەبڕاو لەکاری ھونەری و تێکەڵی بێت و تەئویلی بکات و چێژی لێ ببینێت، من تەنھا لە کوردستان بینیومە بینەر داوای مەعنا دەکا لە ھونەرمەند ، ئەمەش بۆ کەمی ممارەسەی چاو و کولتوری ئیستاتیکی و ئاستی چێژوەرگرتنی بینەر دەگەڕێتەوە، بۆ ھونەرمەند ئاسانە مانات بداتێ ، بەڵام ئەگەر ھونەرمەند ھەموو شتێکت بۆ بڵێ ئەوە دەکرێت شاعیر بوایە یان چیرۆک نووس و مێژوو نووس ، ئەوەی شێوەکار جیادەکاتەوە ئەوەیە کەدەتوانێ شێوەی جیاوازت نیشانبدات کە تۆ لە بینینی ئاساییدا نایان بینی ، شێوەگەلێک کە تامی سوریالیەت و نامەئلوفیەتی تێدابێت، بە بڕوای من ئەم ئشکالیەتە بۆ ئەوەش دەگەرێتەوە کە کولتوری بینین لای تاکی کورد بەتایبەتی باشور زۆر کەم بایەخە ئەوەی ھەشە ھی سەردەمی بەعسە کاتێک ئەو رژێمە ھونەرمەندی ناچاردەکرد بەپێی خواستی ئەو وێنەبکێشێ و ھەندێ ھونەرمەندیش ئەوەیان پێ خۆش بوە چونکە لەکۆڵ بیرکردنەوە بونەتەوە و تەمبەڵانە و ناڕۆشنبیرانە کاریان کردوە تا کاریگەرییەکانیان بە ئەمرۆش دەگات ماوە، جگە لەوەی کورد بەحساب گەلێکی ژێردەستە بووە و شۆرشی کردوە بۆیە ھونەری خستۆتە خزمەتی کێشە نەتەوایەتیەکانی، من ناڵێم نابێت ھونەر تەعبیر بکات و نابێ خزمەت بە شۆرش بکات ، ئەمە ئاساییە و ھونەری شۆرشگێریش ھەیە، بەڵام لەتەنیشت ئەمانەوە ھونەرێک ھەیە تژی ترە لە فکر و ئایدیا ، قورستر ھاوسەنگییە ئیستاتیکییەکانی بەدەستەوە دەدات، ئەمەش پێویستی بە بینەری ئاست بەرز ھەیە لە کولتوری چێژوەرگرتن لە بابەتی ئیساتیک و ئایدیای مەزن، کە بەداخەوە لەلای ئێمە ئەم بینەرە کەمە، ھۆکار و لێکەوتەکانی ئەم ئیشکالیەتانە زۆرە لێرە ناکرێ پەنجە لەسەر ھەموو خاڵەکان دابنێین ھەرئەوەندە بینەر دەرک بکات بەوەی کە شێوەکاری تەنھا تەعبیرنیە بەسمانە ،ئەم ئیشکالیەتە راستەقینەیە لە پیشانگای ھونەرمەند «قەرەنی جەمیل» بەتەواوی رەنگی دابۆوە ، چونکە زۆربەی بینەرەکان وورد دەبوونەوە لەو فۆرمە واقیعیانەی کە لەناو تەوژمی رەنگەکاندا بەکار ھاتبوون، لەبەر ئەوەی ھونەرمەند قەرەنی کارەکانی دەچنە خانەی «ئەبستراکت ئێکسپرێشینیزم» ھەندێ فۆڕمی دەربڕین خوازانەی بەکارھێنابوو وەکوو سەری مرۆڤێک یان سەتڵێک ، چڵی دارێک ، کەئەما ە بۆخۆی لەھەندێ شوێندا فریادرەس بوون بۆ ئەوانەی دەیانویست پەنجەرەیەک بدۆزنەوە بۆ دەستکەوتنی مانا لەکارەکانیدا، بەڵام بێگوومان تەئویلەکانیان بۆکارەکان لەرێگای ئەو فیگەرانەوە نەدەچوونەوە سەر رێگای دروستی تێگەیشتنێکی مەعریفیانەی دەرکپێکراو لەکاری ھونەریدا، بۆیە ئیشکالیەتەکە بەردەوامی دەدرایەو بینەر تارادەیەک نەدەگەیشتە خواستەکانی خۆی، ئەمەش ھیچ پەیوەندیەکی بە ھونەرمەندەکەوە نیە ، بەڵکو ئەو لە ستایڵەکەیدا چەندین بنەمای ئیستاتیکی و حسیی و ماتڕیاڵیمان پێدەبەخشێ کە سپەیسی کارەکانی روونتر ئاماژەپێکراو دەبن لای بینەری ھۆشیار، بینەرێک کە مەعریفەکەی بەشی ئەوەدەکات لە گرنگییەکانی ئەو فۆڕمانە بزانێت و چێژی راستەقینە وەرگرێت لە رەنگ و ھێڵ و بۆشایی لەلایەک و دەرککردن بە فکر لە کارەکاندا، گەیشتن بەم ئاقارەش کارێکی دولایەنەیە کە ھەمـھونەرمەند لە بەخشینی بەرھەمەکەیدا دەبێ رەچاوی بکات ، ھەم بینەر دەبێ ژیر بێت بۆئەوەی ئەو رێگایانە بدۆزێتەوە کە دەیگەیەنێت بە خواستە جوانبینی و فکرییەکانی لە کارێکی ھونەریدا. ئەوەی ھونەرمەنش قەرەنی جەمیل بناسێت و لە مێژووی کارکردنی ھونەریی ئاگاداربێت دەزانێت ئاستی کارەکانی لەکوێدایە، ئەوەش دەزانێ کە تابلۆدرووست ناکات بۆ کەسانێک کە خواستی تێفکرین و مەعریفەی بینینیان کزە، چونکە ھەموومان دەزانین ئەو ئەگەر بیەوێ دەتوانێتتابلۆی واقیعی و ئەکادیمی بەحتمان بۆ دروست بکات بەڵام دەبێ ئەوە تێبگەین کە ئەو وێنە دەکێشێ بۆ خۆی نەک بۆ رازیکردنی بینەرەکانی ، جا ئیشکالیەتی ھەندێ لە بینەر و تێروانینی فکرییان ئەو پرسیارەیان بۆدێنێتە پێشەوە لە دەبێ ھونەرمەند پەیامی ھەبێ ، یان بتوانێ بینەر تێبگەیەنێ لە پەیامەکەی ، کە بە بڕوای من بینەرێک زیندوو بیر بکاتەوە پێویستی بەو تێگەیاندنە نیە بەڵکو مەعریفەی خۆی بەسە بۆ چێژ و تێگەیشتن و ئیدراک لە لاری ھونەری شێوەکاری .
ئومێد حه‌مه‌عه‌لی ئه‌م گواستنه‌وه‌یه، ئه‌م خوڵقاندنه‌وه‌یه‌ی حه‌قیقه‌ت له خه‌یاڵدا داهێنانه له گێڕانه‌وه‌دا، داهێنانه له‌جۆری به‌رخوردكردن دا له‌گه‌ل په‌یوه‌ندی خه‌یاڵ و واقیع و، فۆرمێكی به‌رزی داڕشتنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی حه‌قیقه‌ت و خه‌یاڵه. به‌ختیارعه‌لی به‌گێڕانه‌وه‌یه‌كی قوڵه‌وه و به زمانێكی پڕه‌وه هه‌ر له‌بناغه‌وه ئیشی له‌سه‌ر توانای ئاماده‌بوونی له‌دونیا كردووه. هه‌موو ئاماده‌بونێك به‌پێشمه‌رجه ئۆنتۆلۆژییه‌كانیدا تێده‌په‌ڕێت، كه پێویستن نه‌ته‌نیا بۆ ئاماده‌بوونی نوسه‌ر، ئه‌دیب و بیرمه‌ندێك له‌دونیا، بۆ هه‌ر ئینسانێك پێویستی بوونه‌وییانه‌ن. داهێنه‌ربوون ئه‌و خه‌سڵه‌ته‌یه هێزی بوون له‌جیهان به‌نوسه‌ر ده‌به‌خشێت. داهێنان خۆی مانای چوونه نێو رۆشنه‌پانتایی بوونه و گواستنه‌وه‌یه له‌جێگایه‌كه‌وه بۆ فره‌جێگا. ئه‌م گواستنه‌وه‌یه ته‌نیا به داهێنان دا گوزه‌رده‌كات و پردی په‌ڕینه‌وه‌ی نوسه‌ر داهێنانه. له‌به‌رئه‌وه‌ی داهێنان دروستكه‌ری جیاوازییه، هه‌میشه كێشه‌ی به‌ریه‌ككه‌وتن و ره‌تكردنه‌وه دێنێته‌گۆڕێ. داهێنه‌ربوونی نوسه‌رێك و رۆماننوسێك واتای توانای خۆجیاكردنه‌وه‌یه‌تی له‌ئه‌وانیتر، هێزێكه له‌ناوه‌وه‌ی داهێنه‌ره‌وه بۆ نایه‌كسانكردنی له‌گه‌ل مرۆڤه‌كانی دیكه‌دا و له‌گه‌ل نوسه‌رانی دیكه‌دا به‌تایبه‌تی. بۆ ئه‌وه‌ی ته‌ماشای حه‌قیقه‌تی نوسه‌رێك بكه‌ین وه‌ك نوسه‌ر ده‌بێ له‌به‌رهه‌مه‌كانییه‌وه لێی بڕوانین، چونكه حه‌قیقه‌تی نوسه‌ر ئه‌و ئاسته له‌داهێنان دیاریده‌كات، كه له‌به‌رهه‌مه‌كانیدا ره‌نگیداوه‌ته‌وه. به‌ختیارعه‌لی به ئه‌ده‌به‌كه‌ی خۆی توانیویه‌تی ئاماده‌بوونی خۆی له رووبه‌ری كوردییدا به‌رجه‌سته‌بكات و، له‌م پێگه بناغه‌ییه‌یه‌وه به‌شێوه‌یه‌كی له‌سه‌رخۆ، به‌ڵام كاریگه‌ر هه‌نگاوی ناوه‌ته دونیای ئه‌وانیتره‌وه. ئه‌م سنوربڕینه ته‌نیا گرێدراوی شایانبوون و ده‌سه‌ڵاتی گێڕانه‌وه‌ی نوسه‌ره له‌رۆمانه‌كانیدا، ئه‌وه هێزی ناخه‌كییانه‌ی ئه‌ده‌بی و فه‌لسه‌فی رۆمانه‌كانیه‌تی له‌جێیه‌كدا ئۆقره‌ناگرن و دیواره ئه‌ده‌بی و كه‌لتورییه‌كانی ئه‌وانیتر ده‌بڕن و جێیه‌ك و نیشتمانێك بۆ خۆیان ئاواده‌كه‌ن. به‌ختیار جیا له‌وه‌ی ئه‌زمونێكی گه‌وره‌ی له‌گێڕانه‌وه‌دا هه‌یه، كه چنینی چیرۆكگه‌لی ئاڵۆز و فره رووداون، له‌گه‌لیدا به‌رده‌وام چاوێكی تیژی فه‌لسه‌فی و هزری له‌ئارادایه و لێكدانه‌وه بۆ دونیای خوڵقێنراوی ناو خه‌یاڵی ده‌كات، له‌و واقیعه ده‌كۆڵێته‌وه و هه‌ڵیده‌وه‌شێنێته‌وه، كه له‌خه‌یاڵی فراوانی ئه‌ده‌بی خۆیدا ئه‌فراندویه‌تییه‌وه. هه‌ڵبه‌ت زیاده‌ڕه‌وی ناكه‌م و هه‌وڵه ئه‌ده‌بییه‌كانی دیكه نادیده‌ناگرم، به‌ڵام پێموایه رۆمانه‌كانی به‌ختیار خۆبه‌خۆ و له‌پاش بڵاوبونه‌وه‌یان به زمانه جیاوازه‌كانی دونیا و سنوربڕییه‌كانیان، ئه‌ده‌بی كوردییان گه‌یاندۆته قۆناغێكی تر و، ئه‌كرێ مێژووی ئه‌ده‌بی ئێمه بۆ سه‌رده‌می پێش به‌جیهانیبوونی به‌ختیار و پاش به‌جیهانیبوونی پۆلێن بكه‌ین. ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندی به‌لۆكاڵیبوونی نوسینی ئه‌ده‌بی و رۆمانی كوردییه‌وه هه‌یه تا ئه‌و جێیه‌ی به‌ختیار ئه‌م ئه‌ده‌به له‌و لۆكاڵیبوونه ئه‌ترازێنێت و له‌ناو رۆحی خۆرئاواوه نمایشی راسته‌قینه‌ی بوونی ئه‌ده‌بییانه‌ی خۆی ده‌كات. به‌ختیارعه‌لی له‌رۆمانی ده‌ریاس و لاشه‌كان دا ئه‌لقه‌یه‌كی تر له‌مێژووی تراژیدی رۆژهه‌ڵات له‌نمونه كوردییه‌كه‌یدا ده‌خاته فۆرمه خه‌یاڵییه ئه‌ده‌بییه‌كه‌یه‌وه و ده‌ست ده‌بات بۆ ده‌ستنیشانكردنی نه‌خۆشییه سیاسییه بناغه‌ییه‌كه‌ی گه‌لانی خۆرهه‌ڵات، كه مێژووی ئێمه‌ش به‌شێكی دانه‌بڕاو و خه‌ماوییه‌تی. دیاریكردن و ده‌ستنیشانكردنی كێشه و ده‌ردی مێژوویی به‌بڕوای من ئیشێكی گرینگ و به‌رپرسیارێتییه‌كی فه‌لسه‌فییانه‌ی بیركه‌ره‌وه و داهێنه‌ره‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه‌یه. ره‌نگه كتێبه‌كانی به‌ختیار به‌گشتی و رۆمانه‌كانیشی به‌تایبه‌ت باشترینی ئه‌و كتێبانه‌بن، كه ده‌ستیانبردووه بۆ ره‌گوریشه‌ی نه‌خۆشی سیاسیی مێژووی ئێمه. ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ین له‌ده‌ستپێكی ئه‌م رۆمانه‌وه و له‌جێیه‌كدا ته‌رمی سه‌ردارقه‌مه‌رخانی ده‌هێنرێته‌وه و دووباره ده‌نێژرێته‌وه، ئیدی چیرۆكی ئه‌و نه‌خۆشییه سیاسییه و ره‌گوریشه‌كه‌ی ده‌ستپێده‌كات. ئه‌مه‌ش به‌دڵنیایی له‌به‌رخورد و روانینی ئه‌لیاسه‌وه تێیده‌گه‌ین، كه به‌م شێوه‌یه ده‌ستیپێكردووه : "له‌مه‌راسیمی ناشتنه‌كه‌ی سه‌ردارقه‌مه‌رخانیدا ئه‌لیاسمان نه‌بینی، كه ئه‌وده‌م گه‌نجێكی هێمن بوو، تازه ده‌لاكخانه‌یه‌كی بچوكی له‌نزیك مزگه‌وتی شینه‌وه كردبووه‌وه. وه‌ك خۆی ده‌یگوت ئه‌م سیاسییه رزیوه‌ی بۆ گرینگ نییه، كه دوای شازده ساڵ مردن ئێستا له‌دارجگه‌ره‌كی رزیو ده‌چێت نه‌وه‌ك له قاره‌مانێكی شه‌ڕه بێسوده‌كانی چل ساڵ له‌مه‌وبه‌ر. كه پێمانگوت ئه‌مرۆ مه‌یتی قه‌مه‌رخانی ده‌هێننه‌وه. به‌ده‌نگێكی جیدی گوتی ده‌بوایه لاشه‌كه‌ی له‌شوێنی خۆی نه‌جوڵێنن، باش نییه مردوو زۆر ئه‌مدیوه‌ودیو بكه‌یت. ئه‌و هه‌ر له‌و زه‌مانه‌وه گاڵته‌ی به‌قه‌مه‌رخانی ده‌هات و به‌رده‌وام بۆ كه‌سێكی دی ده‌گه‌ڕا، وه‌ك سه‌رۆك و رابه‌ری خۆی لێی بڕوانێت". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره6). ره‌نگه له‌دوو ئاستدا پێویست بێت سه‌رنج له‌كاردانه‌وه‌ی ئه‌لیاس بده‌ین له‌باره‌ی مێژووی قه‌مه‌رخانی و رۆڵه سیاسییه‌كه‌یه‌وه. یه‌كه‌م، ئه‌لیاس وه‌ك مرۆڤێكی رادیكاڵ نه‌ك ته‌نیا ره‌خنه‌ی ئه‌و وجوده سیاسییه و مێژووه‌كه‌ی كردووه، به‌ڵكو به‌چه‌شنێكی ریشه‌ییانه به رزیو پێناسه‌ی ده‌كا و ره‌تیده‌كاته‌وه. به‌دڵنیایی قه‌مه‌رخانی سیمبۆلی قاره‌مانی سیاسی-شۆرشگێڕی له‌حه‌قیقه‌تدا خێڵه‌كی مێژووی ئێمه‌یه. ئه‌و بوونه سیاسییه‌یه ئه‌فسانه‌سازی بۆ كراوه و، له‌بری تێگه‌یشتنی بابه‌تییانه‌ی رۆڵ و كه‌سێتییه‌كه‌ی، له‌بری بینینی فه‌رهه‌نگه خێڵه‌كییه زاڵه‌كه‌ی، وه‌ك جه‌نگاوه‌ر و ژه‌نڕاڵێكی ئه‌فسانه‌یی وێناده‌كرێ. ده‌ركردنی قه‌مه‌رخانی له‌چوارچێوه واقیعییه‌كه‌ی ره‌گوریشه‌ی ئه‌و ده‌رده سیاسییه‌یه. ئه‌لیاس لێره‌دا واده‌رده‌كه‌وێت ناسینی مێژوویی هه‌یه بۆی و له پشتی په‌رده‌ی ته‌وه‌هومه‌وه ته‌ماشای ئه‌كات و راسته‌قینه رزیوه‌كه‌ی ده‌بینێت، نه‌ك ئه‌و وێنا ئه‌فسانه‌یی و ساخته‌یه‌ی بۆی كراوه. ئه‌لیاسه‌كان لێره‌دا و له نمونه‌ی ئه‌لیاسی ده‌ستپێكی ئه‌م رۆمانه‌وه، ئه‌وه ئاشكرا ده‌كه‌ن، كه مێژووی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی ئێمه ده‌ستبه‌ده‌ستی پێ ده‌كرێت. مێژووی ئێمه به‌گۆڕانكاریی جه‌وهه‌ریدا تێپه‌ڕنابێت، زیاتر بریتییه له ده‌ستاوده‌ستكردنی زۆره‌ملێیانه به‌ده‌ستكاریكردنێكی ناجه‌وهه‌رییه‌وه، به هه‌ندێ ره‌نگگۆڕینه‌وه. دووه‌م، له‌جێیه‌كدا ئه‌لیاس سه‌رباری رادیكاڵبوونه‌كه‌ی له‌ره‌تكردنه‌وه‌یدا بۆ قه‌مه‌رخانییه‌كان، به‌شوێن دۆزینه‌وه‌ی سه‌ركرده و رابه‌ری دیكه‌وه‌یه، به‌شوێن خوڵقاندنی گه‌وره‌یه‌كه‌وه‌یه بۆ خۆی. ئه‌و راستییه‌ش پیشانده‌دات، كه ره‌تكردنه‌وه‌ی رادیكالییانه‌ی ئه‌لیاس بۆ دروستكردنی دونیایه‌كی جیاواز نییه، ئه‌و بۆ روانین و دونیابینی تازه ناگه‌ڕێت، ئه‌و كێشه‌ی له‌ته‌ك بتێكی سیاسیدا هه‌یه و ره‌تیده‌كاته‌وه و، خولیای بتێكی سیاسیی دیكه له‌سه‌ریایه‌تی. ئه‌م خاڵه نه‌خۆشییه بناغه‌ییه‌كه‌ی ئێمه‌یه، نه‌خۆشی گشت كۆمه‌ڵگاكانی رۆژهه‌ڵاته. مێژووی ئێمه كارخانه‌ی به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی بتی سیاسییه به‌ناونیشانی جیاوازه‌وه. ئه‌لیاسه‌كان له‌و جوگرافیایه‌ی ئێمه‌دا ئه‌و كاراكته‌رانه‌ن وه‌همی شۆڕش و گۆڕانكاری وه‌ك حه‌قیقه‌تی مێژوویی پیشان ده‌ده‌ن. له‌م ده‌ستپێكه مێژووییه‌دا ده‌ستبراوه بۆ په‌یوه‌ندی مرۆڤ به سه‌رۆكه‌وه، بۆ په‌یوه‌ندی به مردووه‌وه و بۆ ئه‌و په‌یوه‌ندییانه‌ی مرۆڤی ئه‌م ده‌ڤه‌ره‌ی ئێمه به به‌رزاییه‌وه ده‌به‌ستنه‌وه. ره‌نگه ئه‌م په‌یوه‌ندییانه رووبه‌ری راسته‌قینه‌ی ئاشكرابوونی نه‌خۆشییه‌كی گه‌وره‌بن، نه‌خۆشییه‌ك، كه ئینسانی ئێمه‌ی له‌ئازادی خۆی، له‌كه‌سێتی و ره‌سه‌ناێتی خۆی نامۆكردووه و، له‌دوا ئاستدا له‌گه‌ل ئه‌و نامۆییه‌دا باریهێناوه. ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی بۆ سه‌رۆك هه‌یه به‌ته‌واوی ئه‌فسانه‌یی و وه‌همگه‌رایه، به‌خشینی خه‌سڵه‌تی میتافیزیكییانه‌یه به وجودی سه‌رۆك، ترازاندنیه‌تی له چوارچێوه مرۆییه‌كه‌یی و نزیككردنه‌وه‌یه‌تی له‌بوونێكی ترانسدێنتالی، به‌خشینی نه‌مرییه پێی. ئه‌م په‌یوه‌ندییه ته‌نیا له‌زه‌مه‌نێكی دیاریكراودا گیرنابێ و سنوربڕه و ده‌یه‌وێت به‌سه‌ر مردنی فیزیكیانه‌ی سه‌رۆكدا بازبدات. ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندییه به مردنه‌وه، مردن چیدی كۆتایی نییه، شێوه‌یه‌كی دیكه‌ی ئاماده‌یی سه‌رۆكه له مێژوودا، چ وه‌ك بوونێكی گیانی و میتافیزیكییانه، یان وه‌ك رێباز و بیركردنه‌وه ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر نه‌شیبوبێت، یان له رێگه‌ی خوێنی و ته‌وریسی سیاسییه‌وه. بێگومان ئه‌م نه‌مرییه ئێجگار كوشنده‌یه و ده‌ردی راسته‌قینه‌ی خولانه‌وه‌ی مێژووی ئێمه‌یه له بازنه‌یه‌كی بۆشدا. به‌ڵام كێشه‌ی گه‌وره ئه‌وه‌یه سه‌رباری ئه‌م نه‌خۆشییه، كۆمه‌ڵگه‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه به‌رده‌وام له وه‌همی گۆڕانكاریدا ماونه‌ته‌وه و دركی راسته‌قینه‌ی گۆڕانكاریی ناكه‌ن. تائێستا به‌رووكه‌شه‌وه گیرۆده‌ن و هێزی بینینی قوڵاییه‌كانیان نییه، ره‌نگه هۆكار ئه‌وه‌بێ هه‌ر له بنچینه‌وه له قووڵایی ده‌‌سڵه‌مێنه‌وه. ئه‌و دۆخه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه و رۆژهه‌ڵات به‌گشتی پێیدا گوزه‌رده‌كات لێره‌دا به‌م شێوه‌یه ده‌گێڕدرێته‌وه:"له‌دوای مردنی قه‌مه‌رخانی له‌مه‌نفا غه‌مگین و كورته‌كه‌ی له ئه‌وروپا، ساڵانێكی درێژ دیارده‌ی ده‌ركه‌وتنی سه‌رۆكه‌كان گه‌لێك په‌ره‌یسه‌ند، ماوه‌یه‌ك هێند سه‌رۆكمان زۆربوو له‌ژماردن نه‌ده‌هاتن. سه‌رۆكه‌كان ده‌رده‌كه‌وتن و زۆربه‌یان پاش ماوه‌یه‌كی كورت ده‌مردن، هۆی مردنه‌كه‌یان رستێك نه‌خۆشی نادیاربوو، كه دكتۆره‌كان به غه‌مۆكی سیاسی، سیلی سیاسیی، یان دوودڵی سیاسیی ناویان ده‌بات".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 6 و 7). لێره‌دا دیارده‌ی له‌مه‌نفابوونی سه‌رۆكه‌كان ئاماژه‌یه‌كی دیكه‌یه بۆ ئه‌و ره‌وشه سیاسییانه‌ی كه مانه‌وه له‌نیشتمان له‌و سه‌رۆكانه قه‌ده‌غه‌ده‌كه‌ن. ئه‌و سه‌رۆكانه‌ی زه‌مه‌نێكی دیاریكراو وه‌ك بتێكی سیاسیی خۆیان سه‌پاندووه، یان په‌رستتراون، ئه‌مه ئاماژه‌یه بۆ زنجیره‌یه‌ك سه‌رۆكی جیاواز و یه‌كله‌دوای یه‌ك، كه مه‌نفایان به‌واتا راسته‌قینه و جیۆگرافی-سیاسییه‌كه‌ی هه‌ڵبژاردووه، یان مه‌نفایه‌ك كه له‌خودی نیشتمانه‌كه‌یاندا نوخبه‌یه‌كی دیكه‌ی سیاسیی بۆی پێكهێناون. مردن له مه‌نفا وه‌ك چۆن هه‌ندێ كات هێمای زوڵملێكراوییه، له‌هه‌ندێ دۆخی تردا ئاماژه‌ی سته‌مكاربوونه. هه‌موو مردنێك مانای خۆی هه‌یه و مردن له مه‌نفاش له‌جه‌وهه‌ردا ده‌توانێ له‌باره‌ی زۆر دۆخ و راستی سیاسی و كۆمه‌ڵگه‌ییه‌وه قسه‌بكات. ئێمه رۆڵی سه‌رۆك و رابه‌ره سیاسیی و رۆحییه‌كان نادیده‌ناگرین له‌مێژووی مرۆڤایه‌تیدا، به‌ڵام له‌رووی ئاماده‌بوونی ره‌سه‌نه‌وه هه‌موو ئه‌و ناوانه‌ی به‌سه‌رۆك داده‌نرێن، جیاوازن و رۆڵی مێژووییان ئه‌وه یه‌كلایده‌كاته‌وه، كه تاچه‌نده هێزی مانه‌وه و بوونیان له‌جیهاندا هه‌یه. ئه‌گه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه هایدیگه‌رییه ته‌ماشابكه‌ین، كه بۆ دازاین، یان بوونی ره‌سه‌ن دیاریكردووه، به‌دڵنیایی ئه‌توانین بڵێین ئه‌و سه‌رۆكانه‌ی بوونێكی ره‌سه‌ن و راسته‌قینه‌یان نه‌بووه هه‌ر له‌بنه‌مادا نه-بوون و بوونه‌ته رابردوو، وه‌ك چۆن ئه‌وانه‌ی به‌ره‌سه‌ناێتی خۆیان و به پێشمه‌رجه ئۆنتۆلۆژییه‌كانیانه‌وه له‌جیهان ئاماده‌بوون نابنه‌رابردوو، ئه‌وانه سه‌رده‌مبڕ و زه‌مه‌ن بڕن. په‌ره‌سه‌ندنی دیارده‌ی سه‌رۆكه‌كان له‌م ناوچه‌یه‌ی ئێمه ئاماژه‌ی روونی هه‌بوونی كۆمه‌ڵگه‌گه‌لێكه له‌سه‌ر بنچینه‌ی فه‌رهه‌نگی مێگه‌لیزمی سیاسیی به‌رێده‌چن و، ئه‌و پره‌نسیپه كۆنه رۆژهه‌ڵاتییه ئیش ده‌كات، كه پێیوایه پادشاكان شوانی كۆمه‌ڵگه‌كانیانن. هه‌ربۆیه دیارده‌ی سه‌رۆك له‌م ره‌وشه‌دا هه‌ر ته‌نیا گرێدراوی دۆخی سیاسی نابێ، زیاتر و قووڵتر له‌وه ره‌گوریشه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یی و زیهنیی هه‌یه. ئه‌م زیهنییه‌ته كارخانه و رووبه‌ری هه‌ره سازگاری پرۆسه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی ژماره‌ی سه‌رۆكه‌كان و سه‌رۆكگه‌لی تازه‌ن. مردنی سه‌رۆكه‌كان به‌هۆكارگه‌لێكی نادیار، كه ئاماژه‌یه بۆ ئه‌و نه‌خۆشییه سیاسی و كۆمه‌ڵگه‌ییه‌ی سه‌رۆكه‌كان تێیدا له‌دایكده‌بن و هێزی خۆیانی لێ وه‌رده‌گرن. ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه چه‌نده هێز و وزه‌ی په‌ره‌سه‌ندنی له‌دایكبوونی سه‌رۆكه‌كانه، به‌هه‌مان ئاستیش ده‌توانێ هێزی ئاڵوگۆڕی ئه‌و سه‌رۆكانه بێت به‌سه‌رۆكگه‌لێكی به‌رواڵه‌ت تازه به‌هه‌مان جه‌وهه‌ره‌وه. به‌ختیارعه‌لی له‌تێكسته فیكری و ئه‌ده‌بییه‌كانیدا به‌روونی كێشه‌ی گه‌وره‌ی له‌گه‌ل موقه‌ده‌سدا هه‌یه و هه‌ر ئه‌وه‌ی پێیوایه: له‌پشتی هه‌ر موقه‌ده‌سێكه‌وه نیازێكی ناموقه‌ده‌س ئاماده‌یه. سه‌لمێنه‌ری ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی ئێمه‌یه. كێشه‌ی موقه‌ده‌س، یان مه‌ترسی موقه‌ده‌س به‌تایبه‌ت له‌فۆرمه سیاسییه‌كه‌یدا به‌شێكی گه‌وره‌ی ده‌ردی كوشنده‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی سیاسیی ئێمه‌یه. بۆیه كاتێك له‌باره‌ی پاراستنی گۆڕستانی سه‌رۆكه‌كانه‌وه ده‌گێڕێته‌وه، به‌و شێوه‌یه باسی ده‌كات:"له‌ترسی كاری خراپه‌كارانه سیاجێكی به‌رزمان بۆ گۆڕستانه‌كه دروستكرد و پاسه‌وانی زۆرمان بۆ دانا.هێنده زۆر رۆژێك ویستمان گۆڕستانه‌كه تێكبده‌ین و خۆمان له‌م هه‌موو سه‌رۆكه بێكه‌ڵكه رزگاربكه‌ین،بوو به‌به‌ڵا بۆمان". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره - 7 ). پاسه‌وانیكردنی گۆڕی سه‌رۆكه خۆشه‌ویسته‌كان، هه‌ڵبه‌ت هه‌ر سه‌رۆكه له‌م كۆمه‌ڵگایانه‌دا له خراپترین حاڵه‌تیشدا مورید و شوێنكه‌وته‌ی خۆی هه‌یه، وایكردووه ئێمه له‌سه‌ر هه‌ڵه‌یه‌كی جه‌وهه‌ری مێژوویی به‌رده‌وامبین، كۆمه‌ڵگه‌كانی ئێمه به‌گشتی له‌هه‌ڵه‌یه‌كی سیاسییه‌وه ده‌گوازێته‌وه بۆ هه‌ڵه‌یه‌كی سیاسیی تر. هه‌ر ئه‌و ته‌لیسم و پاسه‌وانیكردنه سیاسی و گیانییه‌ی له‌ده‌وری سه‌رۆكه‌كان به‌هه‌میشه‌یی دروستیده‌كه‌نه‌وه، خودی ئه‌و خۆبه‌رهه‌مهێنانه‌وه مێژووییه‌یه، كه ئاسته‌نگی به‌رده‌م هه‌ر ئه‌گه‌رێكی گۆڕانكارییه. چیرۆكی ئه‌لیاس و ده‌ریاس ئه‌و سه‌ره‌تا كۆمه‌ڵایه‌تییه خێزانییه‌یه، كه سه‌ره‌داوه‌كانی دۆخی گشتی و زاڵبووی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌ی لێوه ده‌خوێنرێته‌وه. چاوه‌روانی هاتنه‌وه‌ی باوك له‌بناغه‌وه ئه‌و چاوه‌روانییه سه‌رتاسه‌رییه كۆمه‌ڵگه‌ییه‌یه بۆ باوكێكی فریادره‌س له‌كۆمه‌ڵگه‌كانی رۆژهه‌ڵاتدا ئاماده‌یی هه‌یه. باوك به‌و رۆڵه سه‌روه‌ره‌ی له‌خێزاندا هه‌یه‌تی و به‌و مانا ره‌مزییه‌ی دروستیكردووه له‌چوارچێوه‌ی سیسته‌مه ئه‌قڵی و سیاسییه‌كاندا، ده‌توانێ خۆراكی ئه‌به‌دی چاوه‌ڕوانی كۆمه‌ڵگه‌بێ، وه‌ك چۆن بۆ ستاره‌خانی دایكی ده‌ریاس و ئه‌لیاس و، ئه‌لیاسیش بمێنێته‌وه. لێره‌دا ده‌ریاس جیاواز له‌و چاوه‌روانییه گشتییه‌ی بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی باوك له‌ئارادایه، خودی چاوه‌روانییه‌كه و بوونی باوك به وه‌همێكی بێ چه‌ندوچوون له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات و بۆ وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیاری بۆچی ئه‌و وه‌همانه ئینسانه‌كان داگیرده‌كه‌ن، رووده‌كاته خۆرئاوا و له‌رێگه‌ی خوێندنی مێژووی وه‌همه‌وه، وه‌ڵامی پرسیاره‌كه ده‌ستده‌خات. خۆرئاوا لێره‌دا وه‌ك چاوێكی تیژ و تواناییه‌كی گه‌وره‌ی وه‌ڵامده‌ره‌وه پێناسه‌كراوه و ده‌ریاسیش ئه‌و كاراكته‌ره‌یه وه‌ڵامی خۆرئاواییانه به‌و پرسیاره ئه‌داته‌وه. ده‌ریاس بوونێكه له‌و چاوه‌روانییه وه‌همییانه یاخییه، كه سێبه‌ری ته‌واوی به‌سه‌ر خێزانی خۆیدا، به‌سه‌ر ستاره‌خانی دایكیدا كردووه. یه‌كێك له‌و وه‌ڵامانه‌ی له‌باره‌ی وه‌همی سه‌ری مرۆڤه‌كانه‌وه ده‌درێته‌وه، ئه‌وه‌نییه ده‌ریاس له‌رێگه‌ی مه‌عریفه خۆرئاواییه‌كه‌یه‌وه ده‌یداته‌وه، ئه‌و وه‌ڵامه‌یه ئه‌لیاس له ده‌لاكخانه‌كه‌یدا پێیده‌گات. ئه‌و گه‌نجه شڕۆڵه ماندووه‌ی هاته لای ئه‌لیاس بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ری چاكبكات و، ئه‌لیاس وه‌ك تارماییه‌ك ته‌ماشای ده‌كرد، له‌راستیدا نوێنه‌رایه‌تی به‌شێكی ئه‌و چاوه‌ڕوانییه وه‌همییه‌ی ده‌كرد، كه شۆڕش له‌لای گه‌لێك له مرۆڤه‌كان دروستیكردبوو. ئه‌م چاوه‌ڕوانییه هه‌مان ئه‌و چاوه‌ڕوانییه‌یه، كه مرۆڤ بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی باوكی رزگاركه‌ر هه‌یه‌تی، بۆ فریادره‌س هه‌یه‌تی. شۆڕش به‌شێوه‌یه‌ك وێناكراوه، كه هێزێكه له‌ده‌ره‌وه‌ی مرۆڤ خۆیه‌وه، هێزێكی میتافیزیكی فریادره‌سه و مه‌سیحێكه ده‌گه‌ڕێته‌وه، یان داده‌به‌زێت و عه‌داله‌تێكی سه‌راپاگیر پیاده‌ئه‌كات. ئه‌م چاوه‌ڕوانییه بۆ شۆرش له هه‌ناوی خه‌ڵكێكی مردوودا، وه‌ك ئه‌لیاس گوتویه‌تی، نامومكینه. ره‌نگه مردوویی خه‌ڵك قابیلییه‌تی خه‌ڵكی بۆ شۆڕش نه‌هێشتبێته‌وه، ته‌نیا شۆڕشی وه‌ك فریادره‌سێكی میتافیزیكی و باوكێكی چاوه‌ڕوانكراو وێناكردبێت، كه رۆژێك ده‌گه‌ڕێته‌وه و رزگاری ده‌هێنێت. ئه‌م چاوه‌ڕوانییه وه‌همییه بۆ شۆڕش و باوكی میتافیزیكی له‌ناوچه دووره‌ده‌سته‌كانه‌وه چه‌كه‌ره ده‌كه‌ن، زیاتر قایمده‌بن و گه‌شه‌ده‌كه‌ن، بۆیه پاش ماوه‌یه‌ك و له‌دوای هاتنی گه‌نجه شڕۆڵه‌كه‌وه، پیاوێك ده‌رده‌كه‌وێ و ئه‌ویش له‌شارۆچكه دووره‌كانه‌وه هاتووه، هه‌مان چاوه‌ڕوانی بۆ سه‌رهه‌ڵدانی شۆرش هه‌یه. شۆڕش بووه‌ته بونه‌وه‌رێكی ده‌ره‌كی و هه‌ڵدێ، بووه‌ته كه‌شتییه‌ك و مرۆڤه‌كان ده‌یانه‌وێ بۆ سه‌رزه‌مینێكی دیكه سه‌ربكه‌وێ، بووه‌ته چاوه‌ڕوانی هاتنی شه‌مه‌نده‌فه‌ری گواستنه‌وه‌ی مرۆڤایه‌تی بۆ زه‌مه‌نی پاش شۆڕش و جیهانی به‌خته‌وه‌ری. ئه‌وه‌یه كێشه، ئه‌و هه‌موو چاوه‌ڕوانییه‌ی بۆ هاتنی شۆڕش له‌ئارادایه، فاكته‌ری كوشتنی گشت پرسیار و گومانێكی مومكینه له‌سه‌ر خودی شۆڕش و ئایدیاكانی و چاره‌نوسه‌كه‌ی. هه‌ر ئه‌مه‌یه واده‌كات زۆرجار شۆڕش ببێته مه‌كینه‌ی هاڕینی مرۆڤ و خه‌ونه‌كانی. شۆڕش له‌زیهنی مرۆڤی چاوه‌ڕواندا، ته‌نیا گه‌ڕانه‌وه‌ی، یان هه‌ڵگیرسانی گرینگه، ئیدی به چ ئایدیایه‌كه‌وه، به چ جه‌وهه‌رێكه‌وه و به چ چاره‌نوس و ئاینده‌یه‌كه‌وه ده‌رده‌كه‌وێ گرینگ نییه، ئه‌وه‌ی بایه‌خی هه‌یه هاتنه‌كه‌یه‌تی. شۆڕش باوكێكه پرسیار له‌باره‌ی ده‌سه‌ڵاتییه‌وه ناكرێ، به‌ناوی پیرۆزی هه‌ره‌می كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه پیاده‌ی ئایدیا و هه‌ژمونی خۆی ده‌كات، وه‌ك چۆن شۆڕش به‌ناوی گه‌له‌وه، كه ناسنامه‌یه‌كی نادیار و میتافیزیكییانه‌یه حوكمی مێژوو ده‌كا و داوه‌ری به‌سه‌ر مێژووه‌وه ده‌كات. له‌م رۆمانه‌دا ده‌ستپێكی چاوه‌ڕوانییه‌كانی شۆڕش له‌و ره‌گوریشه دێرینه نه‌ترازاوه، كه نابێت پرسیار و گومان له‌سه‌ر ئه‌و ئایدیا و بوونه بكه‌یت، كه به‌ناوی رزگاركردنی مرۆڤایه‌تییه‌وه قسه‌ده‌كات. سه‌رچاوه‌ی ئه‌م حه‌رامكردنه‌ی پرسیار هه‌مان ئه‌و موقه‌ده‌سانه‌ن به‌بانگه‌شه‌ی رزگاربوونه‌وه ده‌رده‌كه‌ون. بیرۆكه‌ی شۆڕش هێنده وروژێنه‌ر و سه‌رسامكه‌ره بۆ ئه‌لیاس، هاوشێوه‌ی بینینی خودایه بۆ ئیماندارێك. (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 29). ئه‌مه گوزارشتێكی گرینگه بۆ ده‌رخستنی ئه‌و حه‌قیقه‌ته‌ی، كه له په‌یوه‌ندی رۆمانسییانه‌ی شۆڕش و مرۆڤدا هه‌یه. په‌یوه‌ندییه‌ك، كه ده‌بێته رووبه‌ری ته‌سلیمبوون له‌پێناو به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی جۆرێكی دیكه‌ی ته‌سلیمبووندا، یان هه‌ڵته‌كاندنی فۆرمێكی سه‌پێنراوی ته‌سلیمبووندا. ئه‌وه‌ی بایه‌خی قوڵی فیكری هه‌یه ئه‌و سیحره‌یه شۆڕش له‌سه‌ر مرۆڤ هه‌یه‌تی، به‌و پێیه‌ی هه‌میشه دۆخێك له‌ئارادایه توانای به‌رهه‌مهێنانی بیرۆكه‌ی شۆڕشی هه‌یه و پێویستی كرده‌ی شۆرشگێڕانه دێنێته ئاراوه. له‌روانینی ده‌ریاسدا جۆرێك له‌دژیه‌كی و پارادۆكسی هزری ئاماده‌یی هه‌یه، به‌تایبه‌ت له‌جێیه‌كدا تێگه‌یشتنی ده‌ریاس له‌باره‌ی شۆڕشه‌وه، له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری گۆڕانكارییه‌وه پیشانده‌درێ:"ده‌ریاس، هه‌موو وڵاته‌كه‌ی واده‌هاته به‌رچاو، وه‌ك جێگایه‌ك كه ناتوانرێت شتێكی گرینگی تێدا بگۆڕدرێ. شته‌كان وادانرابوون و دروستكرابوون، یان ده‌بوو بروخێنرێت، یان ده‌ستیان لێ نه‌درێ. له‌دوای دوو مانگ ژیان له‌شاره‌كه‌دا ته‌واو گه‌یشته ئه‌و بڕوایه‌ی كه له‌و كه‌سانه نییه بتوانێت هیوای گه‌وره دروستبكات، به‌ڵكو ده‌توانێت وه‌ك هه‌موو خه‌ڵك له‌گه‌ل بێئومێدییه‌كه‌ی خۆیدا رابێت و ئاسوده بژی".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 23). جیاوازی ئه‌لیاس و ده‌ریاس ده‌رباره‌ی ئومێد و بێئومێدییه، له‌باره‌ی ئه‌گه‌ری گۆڕانكارییه‌وه‌یه، له‌سه‌ر بنچینه‌ی تێگه‌یشتنی قووڵ و رووكه‌شییانه‌ی مێژووه، له‌سه‌ر ئاستی درككردنی وه‌همی شۆرش و حه‌قیقه‌تی شۆڕشه. ده‌ریاس هه‌رچه‌نده له‌تێگه‌یشتنیدا ئه‌وه به‌یانده‌كات دونیای له‌و شێوه‌یه، یان ده‌ستكاریكردنی مه‌حاڵه، یان له‌بناغه‌وه پێویستی به هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یه، ئه‌م بیرۆكه‌یه شۆڕشگێڕانه‌یه به پله‌ی ته‌واو رادیكاڵ، ئه‌مه له‌كاتێكدا شۆڕش خۆی به‌رخوردێكی رادیكالییانه‌یه له‌گه‌ل شته‌كان و دیارده‌كان. به‌ڵام هه‌ر ده‌ریاس له‌به‌رئه‌و یه‌كگوزارشتییه‌ی بۆ ده‌ستكاریكردنی دونیا و گۆڕانكاریی هه‌یه‌تی، كه قه‌بوڵی نارادیكاڵبوون ناكات ده‌یگه‌یه‌نێته ئاستی ته‌سلیمبوون به واقیع، یان ده‌ستوپه‌نجه نه‌رمكردن له‌ته‌ك ئه‌و جۆره ژیانه‌دا، كه سیسته‌م سه‌پاندویه‌تی و خه‌ڵكی گشتی ره‌زامه‌ندانه ئه‌زمونی ده‌كه‌ن. تائێره ده‌بینی پێ به پێ ئه‌و جیاوازییه گه‌وره ده‌بێت، كه له‌نێوان ئه‌لیاس و ده‌ریاس دا له‌باره‌ی بیرۆكه‌ی شۆرشه‌وه سه‌رهه‌ڵده‌دات. ئه‌لیاس له ده‌لاكێكی نارازییه‌وه له‌چوارچێوه‌ی دوكان و چایخانه‌ی داشه‌هاره و هاورێكانییه‌وه بۆ شۆرشگێڕێكی رۆمانسی ده‌گوازێته‌وه. بێگومان له‌و كاته‌وه‌ی ناو و بیرۆكه‌ی شۆرشی ژه‌نراڵ بیلال وه‌ك مه‌عشوقێكی له‌ناكاو ده‌خزێته رۆح و ئاوه‌زییه‌وه. ئه‌و پرسیاره‌ی ده‌ریاس ده‌یویست ئاراسته‌ی براكه‌یی و هه‌موو شۆڕشگێڕه رۆمانسییه‌كانی موریدی ژه‌نڕاڵیان بكات، ئه‌وه‌بوو، ئه‌گه‌ر ژه‌نڕاڵ نه‌بوایه ئێوه بیرتان له شۆڕش ده‌كرده‌وه؟ هه‌ڵبه‌ت پرسیارێكی وه‌ڕسكه‌ره بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌و چوارچێوه‌یه‌دا جێیان ده‌بێته‌وه، ئه‌وانه‌ی واده‌رده‌كه‌ون شۆڕش بۆ خۆیان ناكه‌ن، بۆ ژه‌نڕاڵ شۆڕش ده‌كه‌ن. ئه‌و پره‌نسیپه بونگه‌راییه‌ی سارته‌ر بۆ بوونی ئازاد دایده‌ڕێژێت ئه‌توانێ روانگه‌یه‌كی رۆشن بێ بۆ تێگه‌یشتن له‌كێشه‌ی شۆڕش بۆ خۆت، یان بۆ ژه‌نڕاڵ. بوون-بۆ-خۆ بوونی ئازاده و هۆشیارییه و، دژبه‌ری بوون-بۆ-ئه‌وانه. شۆرش-بۆ-خۆت،یان شۆرش-بۆ-ئه‌وان، لێره‌دا مرۆڤ وه‌ك بوونێكی شۆرشگێڕ-بۆ-خودی خۆیه‌تی، یان بوونێكی شۆرشگێڕه-بۆ-ژه‌نڕاڵ؟ ئاگامه‌ندی به شۆرش و به بوونی شۆڕشگێڕانه‌ی خۆت پێشمه‌رجه بۆ ئه‌وه‌ی له‌پێناوی خۆتدا، له‌پێناوی ئازادیدا، كه به‌رپرسیارێتی له‌ئه‌وانیترت ده‌خاته ئه‌ستۆ كرده‌ی شۆرشگێڕانه بنوێنیت. ترسی ده‌ریاس ترسێكی جیدییه له‌و نه‌زعه نامه‌عریفییه‌ی شۆرش، كه جیا له‌و گۆڕانكارییه‌ی له ئه‌لیاس دا ده‌ركه‌وتبوو به‌شێوه‌یه‌ك ته‌حه‌مولی پرسیار و گومانه‌كانی ده‌ریاسی نه‌مابوو، له‌نزیكتره‌وه و له چایخانه‌ی داشه‌هاره له‌یه‌كه‌م ده‌ركه‌وتنی به‌هێزی ژه‌نڕاڵدا قوڵتر و به‌رجه‌سته‌تر ئاشنای ئه‌و خه‌ڵكانه ببوو، كه له‌راستیدا ده‌بوونه كه‌ره‌سته‌ی شۆرشه‌كه، نه‌ك كه‌سێتی شۆرشگێڕانه‌ی شۆرش. دۆخی ده‌ریاس به‌م شێوه‌یه ده‌گێڕدرێته‌وه:"ئه‌لیاس ده‌یزانی براكه‌ی زۆر پرسیارده‌كات و له‌هه‌موو شتێك دودڵ و به‌گومانه. نه‌خۆشییه‌ك بوو له زووه‌وه دركی پێكردبوو، نه‌خۆشییه‌ك میوانانی ئه‌م چاخانانه‌ش له‌خه‌ڵكی زانا و خوێنه‌واردا سه‌رنجیاندابوو، ده‌یانجار گوێی له‌م كاسب و ئیشكه‌رانه‌ی بازارببوو به‌ده‌م زارهه‌ڵدان و پول كوتان و داش جوڵاندنه‌وه، به‌ده‌م مژی نێرگه‌له‌وه جنێویان دابوو (ئه‌م رۆشنبیره حیزانه كه هه‌ر چه‌نه‌بازی ده‌كه‌ن) ، (ئه‌و رۆشنبیرانه‌ی ئه‌وه‌نده شت هه‌ڵده‌كۆڵن تا گووه‌كه‌ی ده‌پرژێت به‌ده‌موچاویاندا). رق و شه‌رانگێزی خه‌ڵكی چاخانه‌كه ده‌رهه‌ق به ئه‌هلی كتێب و رۆشنبیران، وایكردبوو هیچ كات رۆشنبیرێك روونه‌كاته چاخانه‌كه". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 38). ره‌نگه كێشه‌ی فیكری شۆرش و بیركردنه‌وه‌ی قوڵ له‌باره‌ی گۆڕینی دونیاوه له‌گه‌ل كرده‌وه‌ی شۆرشگێڕانه‌دا، كێشه‌یه‌كی نه‌بڕاوه و ئه‌به‌دی بێ، چونكه زۆرجار واده‌رده‌كه‌وێ ئه‌وانه‌ی كرده‌ی شۆرش به‌رجه‌سته‌ده‌كه‌ن، ته‌نیا جێبه‌جێكارن، یان زیاتر جێبه‌جێكارن، نه‌ك بیركه‌ره‌وه، ره‌نگه كاتییان بۆ بیركردنه‌وه نه‌بێت. ئه‌شێ بیركردنه‌وه‌ی راسته‌قینه و قووڵ زۆر سازگار نه‌بێت له‌گه‌ل مانیفێستی كرده‌وه‌ی شۆرشگێڕانه‌دا. ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندیداره به باری سایكۆلۆژی مرۆڤی شۆرشگێڕه‌وه، كه به پله‌ی یه‌ك حه‌ماسه‌تیان ئاراسته‌ی كردوون، نه‌ك ئاوه‌زیان. له‌دونیای ئێمه‌دا شۆڕش گرێدراوی ژه‌نڕاڵێكه، گرێدراوی سه‌رۆكێكی فره‌واتایه، به‌شێوه‌یه‌ك چه‌مكی شۆڕش و ناوی سه‌رۆك تێكه‌ڵ ده‌بن، كه چاره‌نوسییان به‌یه‌كتر ده‌به‌سترێنه‌وه. چاوه‌ڕوانی شۆڕش له‌م شاره‌دا له‌خودی شۆڕش حه‌قیقیتره و به‌ڵێنی سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕش به‌شێكه له‌پرۆسه‌ی رێگریكردن لێی و هێشتنه‌وه‌ی له عه‌ده‌مدا. له‌م شاره‌دا، به‌شێوه‌یه‌ك چاوه‌ڕوانی شۆڕش ده‌كه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی "له‌چاوه‌ڕوانی به‌له‌مێكدابن به‌ره‌و به‌هه‌شت هه‌ڵیانبگرێت".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 58). دروستكردنی ئه‌و به‌هه‌شته وه‌همییه، بناغه‌یه بۆ هه‌موو ئه‌و په‌رده‌پۆش و شاردنه‌وه به‌مه‌به‌ستانه‌ی له‌باره‌ی به‌رئه‌نجامی دۆزه‌خییانه‌ی گه‌لێك له‌شۆڕشه‌كانه‌وه، پیاده‌ده‌كرێت. هه‌موو ئه‌و شۆڕشانه‌ی ته‌سلیمبوون وزه‌ی پێداون ته‌نیا ده‌توانن سیسته‌می ته‌سلیمبوون به‌رهه‌مبهێننه‌وه. كێشه‌ی گه‌وره‌ی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی له‌م رۆمانه‌دا تێیدا ئه‌ژین، ئه‌وه‌یه له‌شۆرشه‌وه چاوه‌ڕوانی هه‌موو شتێكن، هه‌موو شت بێ كه‌م و زیاد. شۆڕش له‌زیهنی هه‌موو ئه‌وانه‌ی له‌م وه‌همه‌وه ئالاون، خاوه‌ن هێزی خوڵقاندنی ره‌هایه. یه‌كێك له‌سه‌ره‌تا بنچینه‌ییه‌كانی نائومێدكردنی ئینسان به‌خشینی خه‌سڵه‌تی خودایه به‌شۆڕش و له‌ناویشیدا به سه‌رۆك. هه‌ربۆیه ده‌ریاس له‌ته‌ماشاكردنی سه‌رده‌مه‌كه‌ی خۆیه‌وه و بینینی ئه‌و ته‌وژمه خورافییه‌ی له‌سه‌ر رۆحی مرۆڤه‌كان نیشتووه، به‌روونی ده‌ڵێت:"شۆڕش ده‌رگا له‌سه‌ر سه‌رده‌مێكی تازه‌ی خورافات ده‌كاته‌وه". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 58). ئه‌توانین بڵێین دایكی گشت شۆڕشه‌كان خورافه‌ته، وه‌همه و، ئه‌گه‌ر ئه‌مانه نه‌بان شۆڕشه‌كان نه‌ده‌بوون. ئه‌گه‌ر وه‌همه‌كان نه‌بوایه‌ن ده‌موچاو و ناواخنی شۆڕشه‌كان ده‌رده‌كه‌وتن، ئه‌مه‌ش هێزی له‌دایكبونیانی لێ ده‌سه‌ندن. ئه‌گه‌ر شتێك حه‌قیقه‌تی شۆڕش نه‌شارێته‌وه، ته‌نیا یه‌ك ئه‌گه‌ر بۆ له‌دایكبوونی ده‌بێت، ته‌نیا به‌مردوویی له‌دایكده‌بێت. بۆیه پێویسته تێبگه‌ین، ئه‌وه‌ی هه‌یه حه‌قیقه‌تی شۆرش نییه مرۆڤه‌كان شێلگیرانه تێكه‌ڵاوی ئه‌بن، ئه‌وه وه‌همی شۆڕشه. بیرۆكه‌ی گۆڕانكاری و گواستنه‌وه بۆ دونیایه‌كی تر ئه‌و شه‌مه‌نده‌فه‌ره‌یه، كه ژماره‌یه‌كی زۆری خه‌ڵكی فریوی ده‌خۆن و به ڤاگۆنه‌كانیدا گوزه‌رده‌كه‌ن بێ ئه‌وه‌ی له‌باره‌ی چاره‌نوسی خۆیانه‌وه بپرسن. شۆڕش كاتی نییه بۆ بیركردنه‌وه. یان ره‌نگه شۆڕش هه‌ر له‌بناغه‌وه بیرنه‌كاته‌وه. شۆڕش جۆرێكی ئیمانه و پێش هه‌ر شتێك و هه‌ڵوێستێك پێویسته باوه‌ڕی پێ بهێنیت. ئه‌م راستییه به‌ساده‌یی له‌دۆخی ئه‌لیاس دا ده‌یبینین. كاتێك ده‌ریاس تكای گه‌ڕانه‌وه له ئه‌لیاس ده‌كات به‌مه‌به‌ستی خزمه‌تكردنی ستاره‌خانی دایكییان و، له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت:" ده‌ریاس، وڵاته‌كه و شاره‌كه پێویستی زۆرتری به ئێمه‌یه، له‌ئێستادا خزمه‌تكردنی ژه‌نڕاڵ پێش هه‌ر كار و خزمه‌تێكی تره". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 59). ئه‌وهایه په‌یوه‌ندی ئه‌لیاس به ژه‌نڕاڵ و دایكییه‌وه. ده‌ریاس پاش ئه‌وه‌ی له‌بواره‌كه‌ی خۆیدا ده‌رفه‌تی كاریی نابێت، له‌ئه‌رشیفخانه‌ی شاردا ده‌ستبه‌كارده‌كات. له‌م ئه‌رشیفه‌دا ده‌یه‌وێت توێژینه‌وه‌كانی له‌باره‌ی مێژووی وه‌همه‌وه درێژه‌پێبدات. هه‌ر له‌میانه‌ی كاركردنی ئه‌رشیفخانه‌كه‌دا له‌گه‌ل ژه‌نراڵ بیلال ئه‌شكزاددا یه‌كده‌بینن و زانخوازییه‌كانی ده‌ریاس بۆ زیاتر ناسینی ژه‌نراڵ په‌ره‌ده‌سێنێت، هه‌رچه‌نده به‌هۆی كه‌مدوویی و دوره‌په‌رێزی ئه‌شكزاده‌وه ئه‌و تامه‌زرۆیی و زانخوازییه‌ی تێرنابێت. ئه‌وه‌ی بۆ ده‌ریاس گرینگی زۆری هه‌یه، مێژووی وه‌هم و، سه‌رهه‌ڵدان و په‌ره‌سه‌ندنییه‌تی له‌مێشكی مرۆڤدا، ئه‌و راده‌ستبوونه خێرا و ئاسانه‌یه‌تی به وه‌هم و چاوه‌روانییه وه‌همییه‌كان و به‌خواوه‌نده سیاسییه وه‌همییه‌كان. یه‌كێك له‌و گفتوگۆیانه‌ی له‌نێوان ده‌ریاس و ئه‌شكزاددا رووده‌دات سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری شۆڕشه، لێره‌دا وه‌ڵامی ئه‌و پرسیاره سه‌ره‌كییه ده‌داته‌وه، كه په‌یوه‌ندی به چاوه‌روانییه وه‌همییه‌كانی خه‌ڵكه‌وه هه‌یه له ئه‌شكزاد. ده‌ریاس له‌ساتێكی وتووێژه‌كه‌دا "وه‌ك بییه‌وێت نوخته بخاته سه‌ر پیته‌كان و ژه‌نراڵ ئارامبكاته‌وه گێلانه گوتی: ده‌بێت كه‌سێكی مه‌زن بیت، وانییه؟ كه‌سێكی مه‌زن. دیسانه‌وه ژه‌نراڵ به‌ده‌نگه گڕ و تونده‌كه‌ی رێگای لێ به‌سته‌وه و گوتی: هیچ كه‌سێكی مه‌زن بوونی نییه، به‌ڵام خه‌ڵك به ئه‌قڵه خورافی و ناحالییه‌كه‌ی خۆیان یه‌كێك ده‌كه‌ن به‌مه‌زن، ده‌بێت ئه‌و شته به‌باشی بخرێته خزمه‌تی شۆڕشه‌وه... خه‌ڵك نه‌زانن، بۆ خودایه‌ك ده‌گه‌ڕێن له‌سه‌ر زه‌وی. ده‌بێت ئه‌و خودایه‌یان بۆ دروست بكه‌ین...تێده‌گه‌یت؟ له‌گه‌ڵمدایت؟ ده‌بێت ئه‌و خودایه‌یان بۆ دروستبكه‌ین؟". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 65). لێره‌یا ئه‌وه بیرده‌هێنینه‌وه، ژه‌نراڵ له‌م ساتی گفتوگۆیه‌دا كوژراوه و ده‌ریاس پاش بیستن و تێكه‌ڵاوبوونی به پرسه‌گێڕانی ژه‌نڕاڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه ئه‌رشیفخانه‌كه و بۆی ده‌گه‌ڕێت، ته‌نانه‌ت ته‌ماشای ئه‌و كورسییه‌ش ده‌كات، كه له ساتی گفتوگۆكه‌یاندا ژه‌نراڵ له‌سه‌ری دانیشتبوو، به‌ڵام كورسییه‌كه له‌جێیی خۆیه‌تی، هه‌رچه‌نده ژه‌نڕاڵ گومانی ئه‌وه ئه‌كات له‌پاش هه‌ستانی له‌شوێنی خۆی داینابێته‌وه. راسته‌وخۆ سه‌رنجی بۆ ئه‌وه ده‌چێت، كه هه‌موو ئه‌و شتانه ته‌نیا خه‌یاڵاتی خۆی بن و ته‌نیا وه‌همێك بن. ئیدی ئه‌وه به‌مێشكیدا دێ، كه ئه‌و بۆ ژه‌نڕاڵ ناگه‌ڕێت، له‌راستیدا بۆ خۆی ئه‌گه‌ڕێت. هه‌روه‌ك چۆن پرسه‌گێڕانی مه‌رگی ژه‌نڕاڵ له ژه‌نڕاڵدا بۆ خۆیان ده‌گه‌ڕێن و ده‌یانه‌وێت له‌رێگه‌ی بوونی ئه‌وه‌وه قه‌ره‌بووی كه‌موكورتی و كێماسییه‌كانی خۆیان بكه‌نه‌وه. سه‌رۆك له‌زیهنی ئه‌وانه‌ی ده‌سته‌وسانن له‌ئاست پڕكردنه‌وه‌ی كێماسییه‌كانی خۆیاندا، پێگه‌ی یه‌زدانێكی زه‌مینی هه‌یه، كه وه‌ڵام نه ته‌نیا به پرسیاره‌كانیان ده‌داته‌وه، به‌ڵكو ئیراده‌ی تاكه‌كه‌سییانه‌ی خۆیانیان بۆ فه‌راهه‌م ده‌كات. مه‌رگی سه‌رۆك ده‌رگا ده‌كاته‌وه به‌رووی ئه‌و ئاسه‌وار و ره‌گه‌زه خوێنیی و جینییانه‌ی، كه ئه‌توانن تاسه‌ی ئه‌وانه تێربكه‌ن، كه په‌یوه‌ندییان به‌سه‌رۆكه‌وه، په‌یوه‌ندی بووه به بوونێكی سه‌رومرۆییه‌وه، له‌سه‌رو خۆیانه‌وه و، به‌خودایه‌كه‌وه، كه له مرۆڤێكدا به‌رجه‌سته‌یانكردووه و وێنای ده‌كه‌ن. ئه‌م مێگه‌له له‌رێی بۆنكردنه‌وه درێژه به پرۆژه‌ی سه‌رۆكه‌كه‌یان ده‌ده‌ن، نه‌ك ئه‌قڵ. ئه‌وان بۆ نه‌مری و به‌رده‌وامی پرۆژه‌ی سه‌رۆك ناگه‌ڕێن، له‌حه‌قیقه‌تدا بۆ بوونێكی به‌رجه‌سته و ماددی ده‌گه‌ڕێن، كه بتوانێت له‌رووی فیزیكییه‌وه، له‌رووی خوێنییه‌وه به‌رجه‌سته‌ی سه‌رۆك بكاته‌وه، نه‌ك له پرۆژه و هزردا. له‌دونیای ئێمه‌دا ئه‌م په‌یوه‌ندییه له‌دوای مردنی سه‌رۆكه‌وه له ته‌وریسی سیاسیی و بنه‌ماڵییكردنی فه‌رمانڕه‌وایی حیزبی و حكومیدا خۆی ده‌بینێته‌وه. سه‌رۆك وه‌ك مرۆڤ ته‌نیا یه‌ك رێگه‌ی هه‌یه بۆ نه‌مری، هه‌ڵبه‌ت نه‌مری به‌واتا بوونه‌وییه‌كه‌ی، نه‌ك به مانا خورافی و میتافیزیكییه‌كه‌ی، كه خه‌ڵكی گشتی ده‌یبینن و تێیدا ده‌ژین. مرۆڤ بوونێكه به‌ره‌و مه‌رگ و، مه‌رگ كۆتایی پرۆژه‌ی بوونی مرۆییه، ئه‌مه خاڵێكی بناغه‌یی فه‌لسه‌فه‌ی هایدیگه‌ره له‌باره‌ی بوونی مرۆڤه‌وه. به‌ڵام مرۆڤ ده‌توانێت له‌پاش ئه‌و كۆتاییه‌وه، ئاماده‌ییه‌كه‌ی له‌فۆرمی پرۆژه‌دا بپارێزێ و نه‌بێته رابردوو. ئه‌مه‌ش بنه‌مای دۆخێكه ئه‌گه‌ر بتوانین به‌نه‌مری ده‌ستنیشانی بكه‌ین. كێشه‌ی ئه‌و دروشمانه‌ی له‌جیهانی كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی ئێمه‌دا بۆ مه‌رگی سیاسییه‌كان و رابه‌ره كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان ده‌وترێته‌وه ته‌واو پێچه‌وانه‌یه له‌ته‌ك ئه‌وه‌ی ده‌وترێت، چونكه خه‌ڵك به‌شوێن دیوه نه‌مره‌كه‌ی ئینسانه‌وه نین، ئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌مرییه هه‌ر بوونی ببێت، ته‌نیا گیرۆده‌ی مه‌رگی راسته‌قینه‌ی فیزیكییانه‌ی سه‌رۆكن و، ئه‌و ره‌گه‌زه دوورانه‌ی ئه‌شێ بمێننه‌وه و زه‌مه‌نێكی دوورتر بژین، له‌و دروشمه بێناوه‌رۆكانه‌دا، له‌و ته‌قدیسكردن و خورافه‌تگه‌رایی و خوێنپه‌رستی و بۆنپه‌رستی و مه‌رگپه‌رستییه‌دا، ده‌یكوژن. "ده‌ریاس وایهه‌ستكرد تا ژماره‌ی پرسه‌گێڕان و شۆڕشگێڕانی نائومێد زۆرتربێت، هه‌ستیان به‌لاوازی و هیچ له‌بارانه‌بوون به‌هێزتر ده‌بێت. هه‌موویان بوونه‌وه‌ری ته‌نیابوون كه له‌كات و رۆژی ئاساییدا، له‌نزیكبوونه‌وه و به‌ریه‌ككه‌وتن له‌گه‌ل یه‌كدا ده‌ترسان، ئێستا كه هه‌موو له‌ناو یه‌كدا توابوونه‌وه، پێكه‌وه ئاسوده‌بوون. ئه‌وه‌ی هه‌موویان به‌یه‌كه‌وه لاوازبوون، ترسی هه‌ریه‌كه‌یانی داده‌به‌زاند".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 72). هه‌ر ئه‌و هه‌وڵه‌ی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك بۆ قه‌ره‌بووكردنه‌وه‌ی كێماسی بوونی خۆیان ده‌یده‌ن و له‌بوونی سه‌رۆكدا ده‌توێنه‌وه، واده‌كات سه‌رۆك له‌مردنیدا به‌رده‌وام بێت له‌كاریگه‌ریی. مه‌رگ ناتوانێ ئاسته‌نگی هه‌ڵپه‌ی خه‌ڵك بكات كه له‌پێناو خۆقه‌ره‌بوكردنه‌وه‌دا هه‌یانه. بوونی ناسه‌ربه‌خۆ و ناره‌سه‌نی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك و ره‌گه‌زه پێكهێنه‌ره‌كانی، ته‌نیا به‌مه‌رگی سه‌رۆك و خۆهه‌ڵواسین پێیه‌وه تێرنابێ، بۆیه له‌سه‌رۆكی مردووی-نه‌مره‌وه تێده‌په‌ڕێت بۆ سه‌ر كه‌لوپه‌له‌كانی، جێپێكانی، گۆڕه‌كه‌ی و كوڕ و نه‌وه‌كانی، ئه‌مه‌ش هه‌موو ئه‌و شت و ره‌هه‌ندانه‌یه گرێدراوی بوونی مادییانه و فیزیكییانه‌ی سه‌رۆكن. ئه‌م یه‌كسانبوونه‌ی خه‌ڵك، كه ده‌ریاس سه‌رنجی ده‌دات، یه‌كسانبوونی هه‌موو ئه‌و خه‌ڵكانه‌یه له‌دۆخی لاوازیدا و له كێماسیدا. ئه‌مه خاڵی هاوبه‌شییانه، برینی هاوبه‌شییانه، كه زۆرجار ئازارێكی شێتانه‌یان تێدا ده‌خوڵقێنێت. به‌ختیار وه‌ك پزیشكێكی جیددی كێشه‌ی نه‌خۆشه‌كه‌ی ده‌ستنیشانده‌كات، ئه‌و له‌رێگه‌ی دواندنی ئه‌ندامانی جه‌سته‌ی نه‌خۆشه‌كه‌یه‌وه جه‌وهه‌ری ده‌رده‌كه ده‌رده‌خات. ئه‌م رووبه‌ره‌ی بۆ نمایشی خوڵقاندووه، بێ په‌رده تێیدا كۆمه‌ڵگه و مێژووه‌كه‌ی، ئێستا و چاره‌نوسی له‌هه‌گبه‌ی ئه‌و كاراكته‌رانه‌دا نیشانده‌دات. كێشه ئه‌وه‌یه ترازانی به‌رده‌وامی مرۆڤ بووه‌ته دۆخێكی نۆرماڵ و هه‌ندێ جار دژه‌وانه‌ی ئه‌م دۆخی ترازانه، وه‌ك ترازانی مرۆڤ ته‌ماشاده‌كرێت. له‌م كۆمه‌ڵگه‌یانه‌دا لاڕێ بووته رێگه و ترازانیش جێگه‌ی رێكێتی و مرۆڤایه‌تی گرتۆته‌وه. مردنی دایك تاقیكردنه‌وه‌یه‌كی گه‌وره‌یه، نوسه‌ر ویستویه‌تی ئاستی وێرانه‌یی سایكۆلۆژی و رۆحی به‌ندایه‌تی مرۆڤی ئێمه بۆ سه‌رۆكه‌كانیان ئاشكرابكات، به‌شێوه‌یه‌ك ئه‌لیاس نماینده‌ی ئه‌و گیانه ته‌سلیمبووه ده‌كات، كه مردنی سه‌رۆكی به‌لاوه بناغه‌ییتره له‌مردنی دایكی. ده‌ریاس به‌هزره گومانگه‌را و ره‌خنه‌گره‌كه‌یه‌وه به‌باشی له‌وه تێناگات، ئینسان بۆچی به‌و ئاسته ترسناكه له‌ده‌ستخۆی ده‌رچووه. له‌ده‌ستخۆده‌رچوون دۆخێكی گیانی و هزرییه و هێمای ئاشكرایه به باری بوونه‌وییانه‌ی مرۆڤێكی راده‌ستبوو به‌ده‌سه‌ڵاتی ئه‌وانیتر. بوونێكه په‌یوه‌ندی به خودی خۆیه‌وه نه‌ماوه و له‌بوونی سه‌رۆكدا و له‌ئه‌ویتردا بۆ بوونی خۆی وێڵه. ئه‌لیاس براكه‌ی خۆی توشی سه‌راسیمه‌بوون و نائومێدی ده‌كات، كه ره‌تیده‌كاته‌وه له‌به‌رخاتری دایكی خۆی ته‌رمی ئه‌شكزاد جێبهێڵێت، ئه‌مه‌ش پرسیاری بوونی ئه‌و هه‌موو وه‌همه‌ی له‌سه‌ری خه‌ڵكدایه قوڵترده‌كاته‌وه. به‌ناچاری ده‌ریاس ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و نه‌خۆشخانه‌یه‌ی دكتۆره‌كانی له‌به‌ر مه‌رگی ئه‌شكزاد چۆڵیانكردووه، ده‌یه‌وێ ته‌رمی دایكی ئه‌سپه‌رده‌ی خاك بكات. مامۆستا مه‌ردان یه‌كێك له‌وانه‌یه بۆ بردنه‌وه‌ی ته‌رمی دایكی خۆی هاتووه و ئه‌بێته فریادره‌سی ده‌ریاس و وه‌ڵامده‌ره‌وه‌ی به‌شێك له‌پرسیاره پڕ گومانه‌كانی. مامۆستا مه‌ردان ئه‌و مرۆڤه گردیله سه‌ررووتاوه‌یه‌ی به‌شێك له ده‌رد و نه‌خۆشی خه‌ڵك به‌یانده‌كات، رووئه‌كاته ده‌ریاس و ده‌ڵێت:"ئه‌م شاره یه‌ك كێشه‌ی گه‌وره‌ی هه‌یه، خه‌ڵكی ئێره شتێكیان پێویسته بیپه‌رستن، خودا به‌ته‌نیا به‌شیانناكات، گه‌ر خودا به‌ته‌نیا به‌شی بكردینایه نه‌ده‌كه‌وتینه عیباده‌تی شتی تر. له‌منی ببیسته، خه‌ڵكی ئێره شتێكیان پێویسته سوژده‌ی بۆ به‌رن، خودا به‌شیان ناكات...تێده‌گه‌یت ده‌ڵێم چی؟". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره89). كێشه‌كه لێره‌یه خه‌ڵك دواجار به‌دوای ژیانێكی جیاوازه‌وه نییه، به‌دوای خودایه‌كی تازه‌دا ده‌گه‌ڕێ. ئه‌وه لێكدانه‌وه‌یه‌كی سه‌رنجراكێش ده‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌و پرسه ئاشكرابكه‌ین، خه‌ڵك بۆچی ته‌نیا خودا به‌واتا ئاینی، میتافیزیكی و ترانسدێنتالییه‌كه‌ی به‌شی ناكات؟ خه‌ڵك ده‌یه‌وێت خودای تایبه‌تی خۆی هه‌بێت، له‌نزیكتره‌وه هه‌ست به به‌ندایه‌تیكردنی خۆی بكات، چوارچێوه‌ی ئازادییه‌كانی روونتر و سنوردارترببینێ و ئه‌و مه‌ودایه‌ی هه‌ندێ جار خودای میتافیزیكی به‌فراوانی بۆ مرۆڤی جێده‌هێڵێت، ناتوانێ به‌رگه‌ی بگرێ و ته‌حه‌مولی به‌رپرسیارێتییه‌كه‌ی ناكات. ئه‌م خه‌ڵكه ئیش بۆ ئه‌وه ئه‌كه‌ن تا دواسنور له‌به‌رپرسیارێتی ئازادی خۆیان، خۆیان بته‌كێنن. مردنی ژه‌نڕاڵ ئه‌شكزاد كۆتایی ئاماده‌یی ئه‌و نییه، كۆتایی بوونه فیزیكییه‌كه‌یه‌تی، به‌ڵام له‌رێگه‌ی جیاوازه‌وه درێژده‌بێته‌وه بۆ دوای مردنی، جارێكی تر له‌جێگه و كاتی جیاوازدا ده‌رده‌كه‌وێته‌وه. ئه‌م ده‌ركه‌وتنه‌وه‌یه تارماییه، تارمایی ئه‌و بۆشاییه‌یه مردنه‌كه‌ی له‌بوونی هه‌ر هاوڕێ و خه‌ڵكێكی شۆرشگێڕی وه‌همگه‌رادا خوڵقاندویه‌تی. ئه‌وه‌ی نامرێ ئه‌شكزاد نییه، ئه‌و چاوه‌ڕوانی و باوه‌ڕه‌ی خه‌ڵكه به‌نه‌مری و جاویدانێتی ئه‌و هه‌یانه. ژه‌نراڵ له‌حه‌قیقه‌تا مردووه و له‌زیهن و گیانی ئه‌و خه‌ڵكه‌دا ئه‌ژیی. ژیانی ئه‌و له گیانی خه‌ڵكدا به‌رده‌وامی بیر و پرۆژه‌ی ئه‌و نییه، ئاماده‌یی ژه‌نراڵه وه‌ك خودایه‌ك، كه هێشتا له‌نه‌بونیشییه‌وه پێویسته ببێته‌وه به فریادره‌سی بوونی قرچۆك و زه‌لیلی ئه‌و خه‌ڵكه، كه هه‌میشه پێویستییان به وجودێكه بیپه‌رستن و باوه‌ڕیان پێی هه‌بێت. خه‌ڵك ده‌توانن بۆ زه‌مه‌نێكی كورتیش بێ به‌بێ نانخواردن ژیانبكه‌ن، به‌ڵام به‌بێ جۆرێك له‌باوه‌ڕ ئه‌و تواناییه له‌ده‌ستده‌ده‌ن. وه‌همه‌كان هێنده‌قووڵ ته‌حه‌كوم به مرۆڤی سه‌رده‌مه‌كه‌وه ده‌كه‌ن، بۆ بینینی تارمایی ژه‌نراڵ ژوان ده‌گرن. ئه‌وه‌نده وه‌همگه‌ران له‌بیریانچووه واقیع چ مانایه‌كی هه‌یه و ده‌ستبه‌رداری حه‌قیقه‌ته‌كان بوون و، به‌رخوردییان ته‌نیا له‌گه‌ل تارماییدایه. هاورێكانی ئه‌شكزاد بونه‌وه‌ری ناره‌سه‌ن و ساخته‌ن، وه‌ك خه‌ڵك كۆمه‌ڵێك ته‌نی تواوه‌ن له‌بوونی سه‌رۆكدا، له‌بوونی ئه‌و یه‌زدانه زه‌مینییه‌دا، كه بۆ هه‌موو جوڵه‌یه‌كیان پێویستیانن. شۆڕش گرێدراوی بوونی ئه‌شكزاده و بۆ ئه‌وه‌ی هێزی هه‌ڵگیرساندنی له‌ده‌ستنه‌دات، خه‌ڵك له‌تارمایی ژه‌نراڵدا بۆی ده‌گه‌ڕێن و پێویستیان به له‌به‌ركردنی به‌رگێكی پیرۆزكراو و، ته‌نانه‌ت خواوه‌ندییانه‌كردن هه‌یه. چیدی نه‌مری پرۆژه‌یه‌كی جیاوازنییه بۆ خزمه‌تی مرۆڤ، خوڵقاندنی بتێكه بیپه‌رستن. خه‌ڵك له‌نه‌مری سه‌رۆكه‌كانیاندا به‌هیچ شێوه‌یه‌ك بۆ جیهانبینی و ئایدیایه‌كی تر ناگه‌ڕێن. ئه‌وان به‌شوێن رۆحێكی موقه‌ده‌سه‌وه‌ن كورنوشی بۆ ببه‌ن و گرگنی خۆیانی تێدا حه‌شاربده‌ن. خه‌ڵك بایه‌خیان بۆ راسته‌قینه‌ی بوونی خۆیان نییه و گرینگ نایبینن له‌باره‌ی جه‌وهه‌ری بوونی خۆیانه‌وه بپرسن و خوڵقێنه‌ربن، ته‌نیا بۆ ئه‌ویترێكی باڵا و میتافیزیكی ده‌گه‌ڕێن، كه له پێویستی پرسی مانا و جه‌وهه‌ری بوونی خۆیان ده‌ربازیان بكات. خۆده‌ربازكردن-خۆدزینه‌وه‌یه-له-خۆ، كه خه‌سڵه‌تی سه‌ره‌كی خه‌ڵكه و بنه‌مای پایه‌داربوونی هه‌موو سه‌رۆكه موقه‌ده‌سه‌كانه. بۆیه ئه‌شكزاد سه‌رباری مردنی راسته‌قینه‌ی، یان كوژرانی، ئه‌وه خه‌ڵكه رێگه به‌و كۆتاییه نادات و قه‌بوڵی مردنه‌كه‌ی ناكه‌ن. تارمایی سه‌رۆكه‌كان له‌مێژوودا و له‌م رۆژهه‌ڵاته‌دا ده‌گه‌ڕێت، لانی كه‌م سه‌رده‌م و زه‌مه‌نێكی دوورتر ده‌ڕوات. زه‌مه‌نێكی درێژتر په‌لوپۆی ئه‌و تارماییه به قاچی مێژوودا ده‌ئاڵێ و ئاسته‌نگی جوڵه‌كانی ده‌كات. تارمایی سه‌رۆكه‌كان كۆتوبه‌ندكردنی هه‌نگاوه‌كانی مێژوون، له‌كه‌سێتیخستنی رۆڵی مرۆڤن له مێژوودا. ده‌ریاس كاتێك هه‌واڵی ده‌ركه‌وتنی تارمایی ژه‌نراڵ لای خه‌ڵكی شاره‌كه ده‌بیستێت، زیاتر له‌سه‌ر بیروبۆچونه‌كانی خۆی سورده‌بێ، كه مرۆڤ له‌م شاره‌دا سه‌رۆكه‌كانی خۆی به‌مردویش ده‌په‌رستێت. هه‌ر له‌بنچینه‌وه خه‌ڵكی ئه‌م ناوچه‌یه بڕوایان به‌مردنی سه‌رۆك و رابه‌ره‌كانیان نییه، یان نایانه‌وێت باوه‌ربكه‌ن، بۆیه چه‌مكی نه‌مری ره‌مزییه‌ت و مانای گه‌وره‌ی بۆیان هه‌یه. ئه‌وان له‌هه‌موو شت و بوونه‌وه‌رێكدا بۆ خودا ده‌گه‌ڕێن، خودایه‌ك نا، كه زۆربه‌ی ئاینه‌كان به‌شێوه‌ی جیاواز به خوڵقێنه‌ر ته‌ماشای ئه‌كه‌ن، ئه‌م دیده عیرفانییانه نییه بۆ خودا، ته‌واو به پێچه‌وانه‌وه، روانینی خه‌ڵكی ئه‌م شاره‌ی ده‌ریاس ده‌رگیری بووه‌ته‌وه، بتپه‌رستانه‌یه، به‌شێویه‌ك بۆ هه‌ر بوارێك خودایه‌ك داده‌تاشن. به‌تایبه‌ت له‌سیاسه‌ت و ده‌سه‌ڵاتدا ئه‌وه‌نده زۆر خودا پێكده‌هێنن، به‌شی هیچ خودایه‌كی تر ناهێڵنه‌وه بۆ په‌رستن. ئه‌لیاس به‌شێوه‌یه‌كی توند براكه‌ی خۆی "ده‌ریاس" ئاگاداركرده‌وه له‌باره‌ی گومانه‌كانییه‌وه له‌سه‌ر نه‌مری ژه‌نڕاڵ، ئه‌مه‌ش له‌پێناو پاراستنی برایه‌تییان. به‌م شێوه‌یه ئه‌و ناكۆكییه قووڵ و ترسناكه‌ی نێوانیان ده‌گێڕێته‌وه:"ئه‌وه‌ی له‌گفتوگۆكه‌یاندا ترسناك بوو ئه‌و ئاگادارییه تونده‌ی ئه‌لیاس بوو، كه تكای له‌ده‌ریاس كرد هه‌رگیز هه‌وڵ نه‌دات جارێكی تر له‌به‌رده‌م ئه‌ودا گومان له‌پاكی و نه‌مری ژه‌نراڵ بكات، چونكه به‌وه برایه‌تییان ده‌خاته مه‌ترسییه‌وه و ناچاریده‌كات وه‌ك دوژمن و به‌كرێگیراوی بنه‌ماڵه فه‌رمانره‌واكان سه‌یریبكات".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 152). ملكه‌چی و به‌ندایه‌تی دوو پایه و دوو پارێزه‌ری بناغه‌یی هه‌یه، به‌تایبه‌ت له‌م سه‌رزه‌مینه‌ی ئێمه‌دا، یه‌كه‌میان، كۆكردنه‌وه‌ی هه‌موو پاكی و باڵاییه‌كی ره‌ها له‌ده‌وری سه‌رۆك و رابه‌رێك، نه‌خشكردنی وه‌ك موقه‌ده‌سێكی نكوڵیلێنه‌كراو. ئینسانی ئێمه پێویستی مانه‌وه‌ی خۆی لێره‌وه وه‌رده‌گرێ، ملكه‌چی و گوێڕایه‌ڵی بۆ موقه‌ده‌سێك، له‌لایه‌كه‌وه ئیلتیزامێكی وه‌همی چێژبه‌خشی بێهۆشكه‌ری پێ ده‌به‌خشێت، له‌لایه‌كی دیكه‌وه، پاساوی شه‌ڕی ده‌سه‌ڵات و كوشتنی فیزیكی و رۆحییانه‌ی ئه‌وانیتری ده‌خاته به‌رده‌ست. دووه‌میان، پرۆسه‌ی ته‌خوین و ته‌خوینسازییه له‌هه‌موو ئاسته‌كانی ژیانی كۆمه‌ڵگه‌دا، دیاره مه‌به‌ست له‌وه‌نییه خیانه‌ت هیچ بنامه‌یه‌كی نه‌بێت، به‌ڵام خه‌سڵه‌تی زاڵی موقه‌ده‌سگه‌راكان، مرۆڤه ملكه‌چ و به‌نده‌كان، ته‌خوینكردن و هه‌پرونهه‌پرونكردن و سرینه‌وه‌ی ره‌های ئه‌ویتری جیاوازه. به‌م شێوه‌یه نه‌كه‌ن به‌ئاسانی به‌ر گرگنی و به‌ندایه‌تی خۆیان ده‌كه‌ون. ئه‌م تایپه‌ی مرۆڤی به‌نده له رۆمانی ده‌ریاس و لاشه‌كاندا نه‌ك هه‌ر به‌ندایه‌تی سه‌رۆك ده‌كه‌ن، به‌ڵكو به‌ندایه‌تی بۆ تارماییه‌كه‌شی به‌هه‌زار پاساوی رتوشكراوه‌وه قه‌بوڵده‌كه‌ن. ئه‌و كۆمه‌ڵ و كۆمه‌ڵگه‌یه‌ی ئه‌م مرۆڤانه بینای ده‌كه‌ن، زیاتر له‌هه‌موو شت كۆمه‌ڵگه‌ی تارماییه‌كانه، كۆمه‌ڵگه‌یه‌كه به جه‌وهه‌ری بتخانه‌وه هه‌یه. هه‌ربۆیه نوسه‌ر لێره‌دا باسی ئه‌وه ده‌كات، كه مرۆڤه‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه هیچ ناگۆڕن، جگه له‌سه‌رۆك و سوڵتان و ئیمامه‌كانیان. ئه‌گه‌ر به‌وردی ته‌ماشای ئه‌و پارچه‌پارچه‌بونه بكه‌ین، كه كۆمه‌ڵگه‌كانی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی گرتۆته‌وه، به‌رۆشنی دیاره له‌گه‌ل خۆیدا هه‌موو چه‌مكه‌كان، حه‌قیقه‌ته‌كان، درۆكان و ساخته و ره‌سه‌نه‌كانی دابه‌شكردووه، به‌شێوه‌یه‌ك دۆزینه‌وه‌ی راستی و مانای به‌ئاستێك دژواركردووه، كه هه‌ڵه‌نابین هه‌ندێ جار پێمانوابێ دیاریكردنی حه‌قیقه‌تی تا ئاستی مه‌حاڵ بردووه. نه‌مری چه‌مكێكی فره مانایه، به‌ڵام له‌م جێگایه‌دا تائاستی شێواندن براوه، حه‌قیقه‌ت و درۆ ئه‌گه‌ر به‌رۆشنی هه‌بن، نه‌مرن، هه‌موو حه‌قیقه‌تێك مورید و، هه‌مو درۆیه‌كیش موریدی خۆی هه‌یه. ئه‌مه‌ش وه‌ك ئه‌وه‌ی، هه‌موو سه‌رۆكه‌كان حاشییه و شوێنكه‌وتووی خۆیان هه‌یه و، هه‌موو مردووه‌كانیش له‌م چوارچێوه‌یه‌دا بانگه‌شه‌كارانی خۆیان بۆ نه‌مری هه‌یه. له‌م رووبه‌ره پارچه‌پارچه‌بووه‌دا نه‌مری له‌بالای هه‌موو سه‌رۆكه‌كانه‌وه ده‌ئاڵێنرێت. نه‌مری سه‌رۆكه‌كان له ده‌ركه‌وتنی تارماییه‌كانیاندا به‌رجه‌سته‌ده‌كرێ و به‌ڵگه‌ی نه‌مری و گه‌رانه‌وه‌ی هه‌میشه‌ییانن. به‌ڵگه‌ن بۆ تێپه‌رنه‌بونیان و ئه‌به‌دین و به‌رده‌وام چاویان لێمان ده‌بێ و ئه‌مانپارێزن. ته‌نانه‌ت له‌شۆرش و سه‌ركه‌وتن و كاره‌ساته‌كاندا پێشه‌نگایه‌تیمان ده‌كه‌ن. به‌ڵام ئه‌وه‌ی بنه‌مایه بۆ ئه‌و پارچه‌پارچه‌بوونه‌ی نه‌مری، ده‌ركه‌وتنی تارمایی سه‌رۆكه‌كانه، ته‌نیا له‌و ده‌ڤه‌ر و رووبه‌ره سیاسی و كۆمه‌لایه‌تییانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی شوێنكه‌وتووانیانی تێدایه. شار كه‌وتۆته دۆخی شۆڕشه‌وه و جه‌نگ سیمای هه‌موو مێژووی داگیركردووه. بۆ به‌رده‌وامی و سه‌ركه‌وتنی شۆرش له‌هه‌ر ئاستێكدابێت پێویستیان به‌ده‌ركه‌وتنی ئه‌شكزاده، وه‌ك چۆن هه‌موو ئیماندارێك بۆ خواردنه‌وه‌ی په‌رداخێك ئاویش پێویستی به‌ئیراده‌ی خواوه‌ندییانه‌یه، پێویستی به بروایه‌كه، پێویستی به پشتیوانییه‌كی میتافیزیكییه. ژه‌نراڵ ئه‌شكزاد بۆ شۆرشگێڕان پێگه‌ی یه‌زدانی هه‌یه، چونكه شۆرش خۆی له‌پێناوی ئه‌ودایه نه‌ك خودی شۆرشگێڕان. ئه‌وه رووده‌دات شۆرش نییه له‌ئه‌نجامی گه‌ڕان بۆ ژیانێكی تازه و جیاواز، به‌لكو به‌رجه‌سته‌كردنی خواستێكی واقیعی، یان وه‌همی سه‌رۆكه له هه‌بوون، یان مردویه‌تییه‌كه‌یدا. بۆیه كاتێك دۆخی شه‌ڕ ده‌گێڕێته‌وه به‌م شێوه‌یه په‌یوه‌ندی خه‌لك و ژه‌نراڵ و، په‌یوه‌ندی خه‌ڵك و پارچه‌پارچه‌بوونی نه‌مری ده‌گێرێته‌وه:"له‌گه‌ل په‌ره‌سه‌ندن و گه‌وره‌بوونی بازنه‌ی جه‌نگدا ژه‌نراڵ هه‌ر رۆژه‌و له‌شوێنێكه‌وه ده‌رده‌كه‌وت، به‌ڵام سه‌یربوو ژه‌نراڵ ته‌نیا له‌و گه‌ڕه‌كانه‌دا ده‌رده‌كه‌وت كه له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی شۆرشگێڕاندان، له‌و شار و شارۆچكانه‌دا كه له‌ده‌ستی شۆرشگێڕاندابوون، له‌و گوندانه‌دا كه كۆمیته شۆرشگێڕه‌كان فه‌رمانره‌واییان ده‌كردن. زۆر له‌ده‌ركه‌وتنه‌كانی ژه‌نرال ته‌نیا ورێنه و رێشكه‌وپێشكه‌ی خه‌یاڵبوون. زۆر له‌چه‌كدارانی شۆرشگێڕ شه‌و به‌خه‌یاڵی بینین و ده‌ركه‌وتنی ژه‌نراڵه‌وه ده‌خه‌وتن و رۆژ به‌هیوای ده‌ركه‌وتن و بینینی ئه‌وه‌وه له‌سه‌نگه‌ره‌كانی پێشه‌وه ده‌مانه‌وه. به‌ڵام ئه‌وانه‌ی له‌گه‌ره‌كه‌كانی رۆژهه‌لاتیشه‌وه ده‌هاتن، هه‌مان شێوه قسه‌یان له‌و سه‌رۆكه وێڵ و گه‌رۆكانه ده‌كرد كه شه‌وان به كوچه و كۆڵانه‌كانی ئه‌وێدا ده‌سوڕێنه‌وه".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 177). ئه‌مه دۆخی راسته‌قینه‌ی كۆمه‌لگه‌ی ئێمه‌یه یان هه‌موو شتێك روون و رۆشن ده‌بینرێت، یان ئاڵۆز و نادیار، زۆر به‌ده‌گمه‌نیش نه‌بێت نه روونبینین و نه ئاڵۆزبینییه‌كان مه‌عریفه‌یان له‌پشته‌وه نییه. له‌زۆرجێگادا، ده‌ریاس و لاشه‌كان به‌توندی هه‌ڵكۆڵینی برینی مێژووی به‌رده‌وامی خۆرهه‌ڵاته، ئاماژه‌یه بۆ ئه‌و خۆنوێكردنه‌وه پێچه‌وانه‌یه‌ی له‌ئاسته‌جیاوازه‌كانی شارستانێتیدا رووده‌دات. هه‌ڵبه‌ت لێره‌دا ده‌مه‌وێت گوزاره‌ی "خۆنوێكردنه‌وه‌ی پێچه‌وانه" بۆیه‌كه‌مجار به‌كاربهێنم سه‌باره‌ت به‌خه‌سڵه‌تی مێژووی ئه‌م ناوچه‌یه‌ی ئێمه، كه له‌بناغه‌دا خۆیه‌كی مێژوویی وه‌ستاو له‌سه‌ر دووباره‌بوونه‌وه و خۆبه‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی مێژوویی دامه‌زراوه. خۆنوێكردنه‌وه‌ی پێچه‌وانه بێگومان پێچه‌وانه‌ی ئه‌و خۆنوێكردنه‌وه‌یه‌یه، كه بریتییه له‌خوڵقاندن و داهێنانی ژیانی تازه و فۆرمی جیاواز له‌ئاسته جیاوازه‌كانی ژیانی سیاسی، ئابوری و فه‌رهه‌نگیدا. خۆنوێكردنه‌وه‌ی پێچه‌وانه خۆنوێكردنه‌وه‌یه، به‌ڵام نوێكردنه‌وه‌ی هه‌موو چه‌قبه‌ستوویی و كێشه مێژووییه‌كانه، كه فاكته‌ری قه‌یرانی شارستانێتین. ئه‌گه‌ر ته‌ماشای هه‌یكه‌له‌ی سیاسی و فه‌رمانره‌وایی و پێكهاتی كۆمه‌ڵگه‌یی ئه‌م سه‌رزه‌مینه‌ی ئێمه ده‌كه‌یت، ئه‌و راستییه ئاسان ده‌رده‌كه‌وێت، كه كۆمه‌ڵگه‌كانمان به‌رده‌وام ئه‌و خوده مێژووییه چه‌قبه‌ستووه‌ی خۆی نوێده‌كاته‌وه و له‌چوارچێوه و ناونیشان و رواڵه‌تی تازه‌دا نمایشی ئه‌كاته‌وه. هه‌ر ته‌نیا نوێیناكاته‌وه و به‌س، به‌ڵكو سوپایه‌كی كۆمه‌لایه‌تی، سیاسی، میدییایی فراوانی بۆ دروستده‌كا و له‌پێناویداجه‌نگ به‌رپائه‌كات. تراژیدیایه‌كی سه‌رسامكه‌ره، كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه ئیش له‌سه‌ر دۆزینه‌وه‌ی ژیانێكی تازه ناكات، وێڵی ئاغای تازه، بتی تازه و رابه‌ری تازه‌یه تاكو چڵێسی خۆی بۆ به‌ندایه‌تی تێیدا خاڵیبكاته‌وه. زۆرجار ئه‌و شه‌ڕه گه‌ورانه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كانی ئێمه، یان به‌شێكی ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یانه له‌دژی ئاغایه‌ك به‌رپای ده‌كه‌ن، شه‌ڕنییه دژی سیسته‌می ئاغایه‌تی، له‌حه‌قیقه‌تدا شه‌ڕی ئاغایه‌كه دژی ئاغایه‌كی دیكه، كه له‌زه‌مه‌نێكی تردا به‌شێوه‌یه‌كی نائاگامه‌ندانه، یان هه‌ندێ جار ئاگامه‌ندانه‌ش خه‌ڵكانێكی زۆر تێوه‌ی گلاون و له‌پێناویدا ئاماده‌ی مردن بوون. ره‌نگه یه‌كێك له‌و له‌حزه جوانانه‌ی له‌م رۆمانه‌دا ده‌یبینیت، ئه‌و قسه و گفتوگۆیانه‌ی مامۆستا مه‌ردان بێت. ئه‌م مامۆستایه له ناشتنی دایكیدا به‌هانای ده‌ریاسه‌وه هاتبوو. له‌شوێنێكی تردا و كاتێك ده‌ریاس له‌ناو لاشه‌كاندا ده‌بینێت، ئه‌و لاشانه‌ی ماوه‌یه‌ك بوو له‌گه‌ل ژنێكی به‌ته‌مه‌ندا ئه‌ركی كۆكردنه‌وه‌یانی له‌ئه‌ستۆگرتبوو، ته‌رمی ئه‌وانه‌ی له‌شۆرش به‌شدارییانكردبوو و ئه‌وانه‌شی له‌به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ی شۆرشدا كوژرابوون. ئه‌مه‌شیان له‌پێناوی رێزگرتن له لاشه‌كان ئه‌نجامده‌دا. لێره‌دا مامۆستا مه‌ردان به ده‌ریاس ده‌ڵێت:"ئیتر مێژووی شاره‌كه ئه‌مه‌یه، ئه‌مه‌یه كه تۆ له‌م جێگایه‌دا ده‌یبینیت. ئینسانه‌كان بۆ یه‌كێك ده‌گه‌ڕێن ببن به عه‌بدی، جیاوازی نێوان عه‌بدی ئه‌م زه‌مانه و عه‌بدی زه‌مانی كۆن ئه‌وه‌یه، ئه‌مان به ئیمانێكی تونده‌وه ده‌بن به عه‌بد، به‌هانه ده‌تاشن، به‌ڵگه ده‌هێننه‌وه، ده‌یخه‌نه‌سه‌ری و لێیده‌رده‌كه‌ن، تا بیسه‌لمێنن كارێكی باشیانكردووه. شانازی به‌وه‌وه ده‌كه‌ن وه‌ك كلك دوای ئاغا و دوای ئه‌و به‌گ و دوای ئه‌و سیاسی بكه‌ون، دوایی ده‌بن به جه‌نگاوه‌ر، چه‌ك هه‌ڵده‌گرن، ده‌كوژن و وێرانه‌یی ده‌نێنه‌وه، دواجاریش ده‌بن به مه‌یتێكی بێسود و رزیو له‌شوێنێكی وادا..". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 182). كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه سیخناخه به‌و نه‌خۆشییه‌وه. عه‌بدایه‌تی هۆشمه‌ندانه ده‌ردی بنچینه‌یی مێژووی ئێمه‌یه. زۆرجار هێزه سیاسییه‌كان، ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ره‌تاوه و له‌رواڵه‌تدا جیاواز ده‌رده‌كه‌ون، ئه‌گه‌ر كه‌مێك بیانكڕێنیت ده‌گه‌یته‌وه سه‌ر یه‌ك پلێتی هاوبه‌ش، سه‌ر یه‌ك ئه‌سڵ و خاڵی بنه‌ره‌تی هاوبه‌ش، كه دواجار و له شوێن و زه‌مه‌نێكدا لێكئاشكرائه‌بن و ئاوێزانی یه‌كدی ده‌بنه‌وه. ئه‌م ئاوێزانبونه‌وه‌یه چه‌نده ته‌سلیمبونه‌وه‌یه به‌یه‌كتر، زیاتر له‌وه خۆئاشكراكردنه، ئیعترافكردنێكی هه‌ندێ جار ناچاره‌كییانه‌یه به‌وه‌ی ئه‌مانه له‌یه‌ك منالدانی مێژووییه‌وه هاتوون و وه‌فاداری ئه‌و سه‌رچاوه سه‌ره‌تاییه‌ی خۆیان ده‌مێننه‌وه. دوو هێزی ناوه‌كی مرۆڤ ئه‌و دونیا شپرزه‌یه به‌رێوه‌ده‌بات، خۆشه‌ویستی زۆر و رقی زۆر. ئێره زۆربه‌ی كات به‌تاڵه له مامناوه‌ندێتی، هه‌میشه له‌دوو روانگه‌وه به‌رخورد له‌گه‌ل جیهاندا ده‌كه‌ن، له‌گه‌ل مێژوودا ده‌كه‌ن، له‌دوو ئاسۆوه ته‌ماشای بیروباوه‌ڕ و دیارده‌كان، ئیمام و سه‌رۆكه‌كان، خێڵ و حیزبه‌كان ده‌كه‌ن، یان رقێكی له‌راده‌به‌ده‌ر، یان خۆشه‌ویستییه‌كی له‌راده‌به‌ده‌ر. ئه‌مه نه‌خۆشییه‌كی وێرانكه‌ره و ناهێڵێت په‌یوه‌ندی و گفتوگۆی راسته‌قینه له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا له‌دایكبێت و ناهێڵێت هیچ كرانه‌وه‌یه‌كی راسته‌قینه له‌نێوانیاندا رووبدات، كه ده‌رگا به‌سه‌ر دۆخ و سه‌رده‌می مێژوویی تازه‌دا بكاته‌وه. ئه‌وه‌ی به‌ختیارعه‌لی پێداگیری له‌سه‌ر ئه‌كات ئه‌وه‌یه، ئه‌م دوو هێزه وێرانییه‌كی گه‌وره ده‌خه‌نه‌وه، له‌یه‌ك ئاستدا توانیویانه كاولكارانه به‌رخوردی مرۆڤ بكه‌ن. بۆیه كاتێك مامۆستا مه‌ردان قسه بۆ ده‌ریاس ده‌كات له‌باره‌ی "ئه‌و هه‌موو مه‌یته‌ی ده‌یبینێت هه‌مووی به‌رهه‌می خۆشه‌ویستییه، ئه‌مانه هه‌موو عاشقی عه‌قیده‌یه‌ك یان كه‌سێك بوون، بكوژه‌كانیشیان هه‌ر عاشقن، ئه‌وانیش هه‌ر عاشقی عه‌قیده‌یه‌ك یان كه‌سێك بوون...".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 185). خۆشه‌ویستی زۆر بۆ عه‌قیده‌یه‌ك، یان بۆ هێز و كه‌سێك سه‌ره‌تانی ئاوه‌زی مرۆییه. هیچ نه‌خۆشییه‌ك هێنده له‌سه‌ر وجود و چاره‌نوسی بیركردنه‌وه ترسناك نییه، چونكه ده‌رفه‌تێكی بچوكیش له‌به‌رده‌م روانینێكی تر و بیركردنه‌وه‌یه‌كی تردا ناهێڵێته‌وه. ته‌نانه‌ت هیچ ئه‌گه‌رێك بۆ كێماسی قه‌بوڵناكات. لێره‌دا ته‌نیا یه‌قین هه‌یه، یه‌ك یه‌قین، یه‌قین به چاكییه‌كی ره‌ها. ئه‌م یه‌قینه ره‌هایه به‌رهه‌می كوێرییه‌كی ره‌هایه. چاره‌نوسی هه‌موو یه‌قینێكی ره‌ها به چاره‌نوسی كوێری ره‌هاوه به‌ستراوه‌ته‌وه. ئه‌و هێزانه‌ی جڵه‌وی ئه‌م كۆمه‌ڵگایانه‌یان به‌ده‌سته‌وه گرتووه مه‌كینه‌ی به‌رهه‌مهێنانی جۆرێكن له ئینسان به‌بێ چاو. ئه‌گه‌ر زه‌مانێك هێزه‌كان پێویستییان به كوێركردنی ئینسانه‌كان بووه و ئیشێكی زۆر و ماندوێتییه‌كی زۆریان هه‌بووه، ئێستا گۆڕاون بۆ فابریكه‌یه‌كی نوێ به‌چه‌كی مۆدێرنه‌وه، به‌ئامرازی نوێوه، كه له‌بنچینه‌وه ئه‌و ته‌رزه له ئینسان بخوڵقێنن، كه پێویست به كوێركردنیان نه‌كات، بۆ ئه‌وه‌ی له‌بناغه‌وه و له له‌دایكبوونه‌وه، له‌زگماكه‌وه به‌كوێری بیانهێننه دونیا. ژه‌نراڵ ئه‌شكزاد ئه‌و ته‌پوتۆزه‌یه له قوڕی خۆرهه‌ڵات هه‌ڵده‌سێت. ئه‌مه ئینسانیترین و چاكه‌كارترین نمونه‌ی سیاسی-شۆڕشگێڕه، كه ره‌گوریشه‌ی له‌ناو دڵڕه‌قیدایه و دیوێكیشی ته‌سلیمی رۆحێكی خاكییانه‌ی سۆفییانه‌بووه و له‌جێیه‌كدا ده‌یه‌وێت له‌و دیوه بێ ره‌حمه‌ی خۆی یاخیببێ و تێیپه‌رێنێت. هه‌ر گێڕانه‌وه‌ی چیرۆكی ده‌ركه‌وتنه‌وه‌ی دایك بۆ ئه‌شكزاد و دۆزینه‌وه‌ی برا جمكه‌كه‌ی "نۆبار"، سه‌ره‌تای ئه‌و ئاماژه‌یه‌یه كه دابه‌شبوونی ناوه‌كییانه‌ی خودی ئه‌شكزاد له‌مێژووی سیاسی خۆیدا، پیشانده‌دات. نۆبار ئه‌و دیوه‌ی ژه‌نراڵه كه ده‌یه‌وێت له‌سه‌ر جێدا نه‌مرێ و مردنێكی جیاواز ئه‌زمونبكات، به‌رده‌وامییه‌كی جیاوازتر و تولانیتری له سیاسییه‌كانی دیكه ببێت. نۆبار ره‌هه‌نده یاخییه‌كه‌ی ئه‌م سیاسییه‌یه، كه دواجار به یاخیبوون نه‌ته‌نیا له خودی ناوه‌كییانه‌ی خۆی هه‌ڵده‌سێت، به‌ڵكو له‌مێژووی شۆرشگێڕێتی و حیزبی خۆی یاخی ده‌بێت. ئه‌مه‌ش بێگومان له‌رووی مێژووییه‌وه پۆزه‌تیڤ ده‌بوو، ئه‌گه‌ر وه‌ك هه‌موو ته‌لارانی و قه‌مه‌رخانییه‌كانی مێژووی خۆرهه‌لات ده‌روێشی سیاسی دروستنه‌كردایه. دروستكردنی ده‌روێش له‌كاری سیاسی و شۆرش دا هه‌میشه پێویستی شۆرش ده‌هێڵێته‌وه، چونكه ئه‌و شته‌ی شۆرشی ده‌روێشه‌كان دروستی ده‌كات، هه‌ر له‌بناغه‌وه ده‌بێ به‌ره‌نگاریببیته‌وه و هه‌ڵیبوه‌شێنیته‌وه. نۆبار دیوه تۆراوه‌كه‌ی ژه‌نراڵ ده‌گه‌ڕێته‌وه و پێكه‌وه یه‌كده‌گرنه‌وه و، شۆرشگێڕێكی به‌ده‌سه‌ڵات ده‌خوڵقێنن، كه ده‌سه‌ڵاتی خۆیان له‌سه‌ر خۆشه‌ویستی خه‌ڵك بۆ خۆیان، تاقیده‌كه‌نه‌وه. نۆبار هه‌وڵێكی ژه‌نراڵه بۆ چوونه‌وه ناو مێژوو له‌رێی خۆشه‌ویستی ده‌روێشانه‌ی خه‌ڵكه‌وه. لێره‌دا هه‌ست به‌وه ده‌كرێت، ژه‌نراڵ بیلالی ئه‌شكزاد نمونه‌ی ئه‌و مرۆڤانه‌یه، كه له رێگه‌ی جوڵه مێژووییه‌كانی خۆیانه‌وه نایانه‌وێ، یان ناتوانن ژیانێكی تازه و جیاواز بئه‌فرێنن، زیاتر به‌شوێن ئه‌وه‌وه‌ن مردنێكی گه‌وره و مێژوویی تاقیبكه‌نه‌وه، وابكه‌ن گه‌وره‌ییان له‌مردندا بژی. ئه‌م تایپه‌ی سیاسی خه‌مساردانه ته‌ماشای زه‌مه‌نی پاشخۆیان ده‌كه‌ن و نایانه‌وێ ده‌ستكاری ئه‌و مێژووه بكه‌ن، ره‌نگه به‌ویستی خۆیان نه‌یانه‌وێ، یان بێئومێدبن له‌و ده‌ستكاریكردنه‌ی مێژووی سیاسی ده‌ڤه‌ره‌كه و كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی خۆیان، بۆیه ته‌قالای ئه‌وه‌یانه ژیانی خۆیان له‌پێناو مردنێكی مه‌زندا، له‌پێناو كۆتاییه‌كی راچڵه‌كێنه‌ر و سه‌رنجكێش و تراژیدیدا سه‌رفبكه‌ن. ره‌نگه ئه‌م جۆره سیاسییه، كه ژه‌نراڵ به‌رجه‌سته‌ی كردووه، هێنده له وه‌هم دا غه‌رقبوبن، پێیانوایه له پاش مردنیانه‌وه له گۆشه‌یه‌كی عه‌ده‌مه‌وه له ئاپۆڕای شوێنكه‌وتووان و پرسه‌گێڕانی خۆیان ده‌ڕوانن و چێژی راسته‌قینه‌ی لێ ده‌بینن. نۆبار دیوه یاخییه‌كه‌ی ژه‌نراڵ بیلال وه‌ك برای جمكی له‌م چیرۆكه‌دا ده‌رده‌كه‌وێت و هه‌ر ئه‌م ده‌گه‌ڕێته‌وه ناو خه‌ڵك و له‌نزیكه‌وه له‌توره‌یی ئاگرگرتوی چینه‌كانی خواره‌وه به‌رانبه‌ر ده‌سه‌ڵاتداران تێده‌گات، بۆیه له‌باره‌ی كه‌مه‌ندكێشی چه‌مك و بیرۆكه‌ی شۆڕشه‌وه بیرده‌كاته‌وه، به‌شێوه‌یه‌ك هانی ژه‌نراڵ بیلال ده‌دات بتوانێ خۆشه‌ویستی خه‌ڵك به‌ده‌ستبهێنێت و به‌ره‌و هه‌ڵگیرسانی شۆرش بیانخاته‌گه‌ڕ. هه‌رچه‌نده به‌رۆشنی بروای به‌وه نییه له‌م خۆرهه‌ڵاته‌دا شۆرشی راسته‌قینه توانای بوونی ببێت، چونكه "له‌شۆرشی راسته‌قینه‌دا ده‌بێ خوداكان و مرۆڤه‌كانیش تا سه‌ر ئێسك بگۆڕین، به‌ڵام لێره نه‌خوداكانمان بۆ ده‌گۆڕێ و نه مرۆڤه‌كان ده‌توانن ده‌ست له ئه‌خلاق و نه‌ریت و كولتوری خۆیان هه‌ڵگرن و بیانگۆڕن. شتێك بتوانین بیگۆڕین ته‌نیا ده‌موچاوی خه‌لیفه‌كانی خودایه له‌سه‌ر زه‌وی و شێوه‌ی حوكمكردنی ژێرده‌سته‌كانه. ئه‌مه گۆڕانكارییه‌كی وه‌ها ریشه‌یی نییه، به‌ڵام گه‌مژه‌كان دڵخۆشده‌كات".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 222-223). كاتێك قسه له‌باره‌ی گۆڕانكارییه‌وه ده‌كرێ ده‌بێت به باشی له‌وه تێبگه‌ین، كه شۆرش گۆڕانكارییه‌كی هه‌مه‌لایه‌ن و قووڵه و ته‌نیا له‌چوارچێوه سیاسی-فه‌رمانره‌واییه‌كه‌یدا ناخوێندرێته‌وه، له‌به‌رئه‌وه‌ی له‌شۆرشدا پێوابونێكی بناغه‌یی زاڵه، كه سیسته‌م و ده‌سه‌ڵاتی فه‌رمانره‌وا له كۆمه‌ڵگه و كولتور و باری سایكۆلۆژی و نه‌ریت و باوه‌ره‌كانی جیاناكاته‌وه و، ره‌گوریشه‌كانی دامه‌زراندن و پایه‌دارێتی ئه‌و سیسته‌مه له‌و دۆخه كولتوری و نه‌ریتی و سایكۆلۆژییه جه‌ماوه‌رییه‌دا ده‌بینێت، هه‌ر بۆیه شۆرشی راسته‌قینه بۆ بوونی پێویستی به ده‌ستبردن و ده‌ستكاریكردنی ئه‌و ره‌گوریشانه‌ی سیسته‌م هه‌یه، كه به‌رده‌وام له ده‌موچاو و فۆرمی جیاوازدا و له‌سه‌رده‌می جیاوازدا هه‌مان سیسته‌م و ده‌سه‌ڵات به‌رهه‌مده‌هێنێته‌وه. به‌ڵام له ره‌وشی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا، له‌خۆرهه‌ڵاتدا به‌گشتی شۆرشه‌كان به‌رواڵه‌تی سیسته‌مه‌وه گیرۆده‌ن، له‌جیاتی گۆڕینی راسته‌قینه به گۆڕینی ناونیشان و ده‌موچاوی فه‌رمانره‌وایانه‌وه سه‌رخۆشن. ئاڵوگۆڕی رووكه‌شی سیسته‌م و ده‌موچاوی خه‌لیفه‌كانی خودا له‌سه‌ر زه‌مینی ئێمه ئه‌و كحوله‌یه به‌ناوی شۆرش و گۆڕانكاری راسته‌قینه‌وه ده‌رخواردی خه‌ڵكانێكی زۆر ده‌درێت. شۆرش له‌روانگه‌ی نۆباره‌وه، وه‌ك كه‌سێتییه تازه‌كه‌ی ژه‌نراڵ ئه‌شكزاد، هه‌ر ئه‌وه‌نده‌ی له‌م دونیایه‌ی ئێمه‌دا مومكینه، چونكه "له‌م شاره‌دا ته‌نیا ئه‌و كه‌سه ده‌توانێت خه‌ڵك بۆ شۆرش بجوڵێنێت كه پێیان ده‌ڵێت، بێئه‌وه‌ی هیچ له دینتان بگۆڕن، بێئه‌وه‌ی هیچ له‌خۆتان و ئه‌خلاقتان بگۆڕن دونیاتان بۆ ده‌گۆڕم". (ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 223). ئه‌مه ناوه‌رۆكی ئه‌و بانگه‌شه ناجۆره‌یه كه كۆمه‌ڵگه‌كان و ئینسانه‌كانی ئێمه‌ی له‌سه‌ر روانگه و رێچكه‌یه‌كی مێژوویی هێشتۆته‌وه، كه گۆڕین له‌سنوری گۆڕینی رواڵه‌تییان تێنه‌په‌رێت. كوژرانی ژه‌نراڵ بیلالی ئه‌شكزاد به‌ده‌ستی نۆباری برای ئه‌و ئاماژه روون و ره‌مزییه‌ته‌یه، كه به‌ئه‌فسانه‌كردن و نه‌مركردنی ژه‌نراڵ سه‌رڕێده‌خات، واده‌كات هه‌زاران خه‌ڵك شوێن ته‌رمه‌كه‌ی بكه‌ون و له‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌ی بگرین. ئه‌مه‌ش له‌راستیدا مردنێكی پلانبۆدانراوی ژه‌نراڵ و نۆباری برای بووه تاكو له‌رێگه‌ی ئه‌و مردنه‌وه ئه‌فسانه‌یه‌كی گه‌وره دروستبكه‌ن و جه‌ماوه‌ر غه‌رقی ئه‌فسانه‌ی شۆرش بكه‌ن. له‌م به‌رنامه‌یه‌دا سه‌ركه‌وتوبوون:"نۆبار به‌چاوی خۆی گه‌وره‌بوون و نه‌مری و دره‌وشانه‌وه‌ی وێنه‌كه‌ی ژه‌نراڵی بینی، ئه‌و هه‌زاران مرۆڤه‌ی بینی به‌سه‌ر گۆڕه‌كه‌یدا ده‌گرین. خه‌ڵكی بینی ده‌ڕژێنه سه‌رشه‌قامه‌كان و شۆڕش راده‌گه‌یه‌نن، دڵنیابوو ئه‌و چیرۆكه‌ی له‌م چه‌ند ساڵه‌دا پێكه‌وه نوسیویانه هاتۆته‌به‌رهه‌م".(ده‌ریاس و لاشه‌كا لاپه‌ره 235). ئه‌م شۆرشه وه‌همییه‌ی له خۆرهه‌ڵاتی ئێمه‌دا هه‌موو جوڵانه‌وه سیاسییه‌كانی داگیركردووه، یان داگیرده‌كات له‌و نامومكینیه‌ته‌ی شۆرشه‌وه سه‌رچاوه‌ده‌گرێت، كه نه‌گۆڕانی مرۆڤ و كۆمه‌ڵگه و كولتور و بیروباوه‌ڕه‌كانی دروستیانكردووه. لێره شۆرش به‌مه‌رجی ده‌ستكارینه‌كردنی دونیابینی رێگه‌ی ئاماده‌بوونی پێ ده‌درێت، له‌كاتێكدا به‌بێ ده‌ستكاری و دونیابینی نه‌ك شۆرش نابێت، خراپتر له‌وه‌ش ده‌بێته ره‌وایه‌تییه‌كی تازه بۆ هه‌موو ئه‌و دونیابینی و بیروباوه‌ڕانه‌ی مه‌كینه‌ی به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی رابردوون. ئه‌فسانه‌ییكردنی شۆرش و پێشڕه‌وانی خه‌سڵه‌تی هه‌ره سه‌ره‌كی ئه‌و دۆخه‌ی ئێمه‌ن، كه ده‌رفه‌تی بوون به شۆرش و گۆڕانكاری راسته‌قینه نادات. له‌كۆتاییدا گفتوگۆی نێوان ده‌ریاس و ئه‌لیاس تێگه‌یشتنێكی زیاتر له‌باره‌ی حه‌قیقه‌تی شۆرش و شۆرشگێڕانه‌وه به‌یانده‌كات، به‌تایبه‌ت ئه‌و مه‌ستییه‌ی شۆرشگێڕان تا ئه‌و ئاسته ده‌بات بتوانن به‌وپه‌ڕی باوه‌ڕه‌وه بجه‌نگن. ئه‌لیاس له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی ده‌ریاسی برای بینینی ئه‌و جه‌نگه وه‌ك دوا ته‌حه‌مولكردنی خۆی بۆ شۆڕش داده‌نێت، ده‌ڵێت:"ئێمه‌ی شۆرشگێڕان مه‌ستییه‌كمان تێدایه كه ناهێڵێت زۆر بیربكه‌ینه‌وه و ببینین، من ئه‌و مه‌ستییه له‌تۆدا نابینم، ئێمه له‌گۆرانبێژێك ده‌چین كه تا سه‌رخۆش نه‌بێت ناتوانێت باش بخوێنێت. ئێمه‌ش مه‌ست نه‌بین شه‌ڕمان بۆ ناكرێت".(ده‌ریاس و لاشه‌كان لاپه‌ره 244). ئه‌و مه‌ستییه دۆخی هه‌ره ترسناكی شۆرشه، كه له‌بنچینه‌وه ده‌چێته خزمه‌تی به‌رهه‌مهێنانه‌وه‌ی هه‌مان ئه‌و ئه‌قڵییه‌ت و ده‌سه‌ڵاته‌ی، شۆرش خۆی به‌ره‌نگاریبووه‌ته‌وه. ره‌گوریشه‌ی نامومكینیه‌تی شۆرشی راسته‌قینه له‌و مه‌ستبوونه‌دایه. مه‌ستبوون بكوژی هۆشمه‌ندی و "من" ی راسته‌قینه‌ی مرۆڤه. ره‌نگه هه‌ڵگه‌ڕانه‌وه‌ی كۆی جوڵانه‌وه شۆرشگێڕییه‌كان و گۆڕانخوازییه‌‌كانی ده‌ڤه‌ره‌كه‌ی ئێمه له‌سه‌ر ئه‌و مه‌ستبوون و خود-كوژییه بژی.
یەکێک لە ناوە ناسراو دیارەکانی ئێستای ناو دونیای وەرگێڕانی ئێمە (ڕەسوڵ سوڵتانی)ە کە ساڵانێکە لەو بوارەدا کاردەکات و دواین کاریشی پڕۆژەی وەرگێڕانی (١٠) بەرگی بەرهەمەکانی (چیخۆف)بوو. بۆ زیاتر وەرگرتنی بیروڕای سەبارەت بە وەرگێڕان ئەم دیدارەمان لەگەلەدا سازدا. سازدانی: شاخەوان سدیق پەڕاوی هاوڵاتی: هەمیشە دەوترێت وەرگێڕان نووسینەوەى دەقێکى نوێیە لە لایەن کەسى وەرگێڕەوە، ئێوە چۆن لەمە دەڕوانن؟ پێتان وایە وەرگێڕان دەتوانێت ڕۆحى زیندووى تێکستەکان بگوازێتەوە؟ - وەرگێڕان سەرلەنوێ نووسینەوە و داڕشتنەوەی دەقەكەی ترە لە زمانێكدا كە پێی وەردەگێڕیت، یان بڵێی بۆی وەردەگێڕیت. تۆ دەقێكی عەرەبی، فارسی، ئینگلیزی دەخوێنیتەوە، كە بتەوێ بیكەیتە كوردی، خۆ نابێ وشە بە وشەی مانا بكەیتەوە، وەك زۆربەی ئەم وەرگێڕانانەی ئێستا هەن. ئاخر وەرگێڕەكانی ئێستا دەق مانا دەكەنەوە، هێندەی وشە بە وشەی دەقەكە مانا دەكەنەوە، ئەوەندە گرینگی بە پەیام و ناوەرۆكی ڕستەكان نادەن. وەرگێڕی شارەزا، پەیامی سەرلەبەری رستە بە كوردی دادەڕێژێتەوە بەبێ ئەوەی لێی كەم و زیاد بكا، لەگەڵ ئەوەشدا كە دەزانێ لەو رستانەدا كام وشە لەوانەیە كۆد، یان نهێنییەكی گەورەیان تێدابێ. بۆ بەشی دووەمی پرسیارەكەت دەبێ بڵێم گواستنەوەی رۆحی زیندووی دەق، پێوەندیی بە دەسەڵاتی وەرگێڕ و زمانزانی و شارەزایی لە داڕشتنەوەی دووبارەیەوە هەیە. زۆر وەرگێڕمان هەن كە لە فارسییەوە كتێب دەكەنە كوردی، دەقەكانیان دەبینم، ئیتر جوان هەست دەكەم قامووسە فارسییەكەیان لێ وەرگریتەوە، ناتوانن یەك رستەی سادەیش بكەنە كوردی، كەچی بەو حاڵەشەوە فارسییەكەیان لە كوردییەكە باشترە. بەڵێ، فارسییەكە لە زمانە زگماكییەكەی خۆیان باشتر دەزانن، چونكە دەبینم تەواو لە فارسییەكە تێگەیون، بەڵام نەیانزانیوە دایڕێژنەوە، نەیانزانیوە بیكەنە كوردی. وشە بە وشە مانایان كردووەتەوە. زانیویان بە فارسی دەڵێ چی، بەڵام نەیانزانیوە چۆن بە كوردی دایڕێژنەوە. هەر بۆیە ئێمە زۆر وەرگێڕان دەبینین و دەخوێنینەوە كە لە یەك دوو پەرەگرافی یەكەمدا هەست دەكەی داسوو"ئێسكی ماسی" لە قوڕگت دەچەقێ و ئیتر ناتوانی پتر بخوێنیتەوە. ئەوان نازانن وەرگێڕان تەنیا زمانزانین نییە. وەرگێڕان پاش زانینی هەردوو زمانەكە، هونەری سەرلەنوێ داڕشتنەوەی دەقە، بەبێ ئەوەی تاموبۆنی دەقی نووسەرت تێك دابێت و بەبێ ئەوەی زمانەكەی خۆیشتت شێواندبێ. تۆ دەقی وەرگێڕدراوی عەرەبی و فارسی دەخوێنیتەوە هەست ناكەی ئەوە وەرگێڕدراوە، هەر پێت وایە بە فارسی و عەرەبی نووسراوە، كەچی دەقی وەرگێڕدراوی كوردی دوور دوور هاوار دەكا و دەڵێ من دەق نیم، تەرجومەیەكی سەقەتوەرگێڕدراوم. هەر بۆیە كە وەرگێڕ هونەری داڕشتنەوەی رستەی هەبێ، دەتوانێ رۆحی زیندووی دەق رابگوێزێت. وەك چۆن محەمەدی رەمەزانی توانیویەتی "هەرا و تووڕەیی"ی فۆكنەرمان وا بۆ وەرگێڕێت، كە هەست دەكەی فۆكنەر خۆی بە كوردی بۆمان دەگێڕێتەوە، هیچ تایبەتمەندی و شێوازی فۆكنەریش نەشێواوە. پەڕاوی هاوڵاتی: ئەو بنەما سەرەکیانە چین کە دەبێت لە کەسى وەرگێڕدا هەبن، ئایا زانینى زمانێک بەتەنها دەتوانێ وا لە مرۆڤ بکات تواناى وەرگێڕانى تێکستەکانى هەبێت، وەرگێڕان پیشەیە یان زانستە یان هونەرە؟ - لە وەڵامەكەی پێشوومدا باسم كرد، جگە لە زانینی زمان، هونەری داڕشتنەوەیشی پێویستە. زۆر زمانناسی گەورەمان هەن لە زانكۆكانی كوردستان، وانەی زمانناسی دەڵێنەوە، بەڵام نووسینەكەیان بخوێنیتەوە سەرت سووڕ دەمێنێ، چونكە هونەری داڕشتنی رستە شتێكی دیكەیە، تۆ دەكرێ پسپۆڕی بواری رێزمانی كوردی بیت، بەڵام تەنیا بەو زانستە نابیتە نووسەرێكی باش. مەلزەمەكانی كۆلێژ بخوێنەوە، كێ دایڕشتوونەوە؟ مامۆستاكانی زانكۆ كە دكتۆرایان هەیە، دەی كە دەیانخوێنیتەوە، سەرت سووڕ دەمێنێ لەو هەمووە رستە لار و وێڕ و بێسەروبەرەیە. هەر سەرت سووڕ دەمێنێ تەڵەبەی داماو چۆنیان دەخوێنێتەوە و چۆن تێدەگا و چۆن نمرە وەردەگرێ. نووسین و داڕشتنەوەی جوان، هونەرە و هەموو كەس نیەتی. پەڕاوی هاوڵاتی: وەرگێڕان دەتوانێت چ ڕۆڵێک لە بەرەوپێشەوەبردنى کتێبخانەى کوردیدا بگێڕێت؟ بۆ هەوڵ نەدراوە وەرگێڕانى پێچەوانە بکەن، واتە بەرهەمەکوردیەکان وەربگێڕنە سەر زمانە بیانییەکان، پێتان وانیە لە ئێستادا ئەوە پێداویستییەکى گەورەیە؟ - وەرگێڕان گواستنەوەی ئەزموونی گەلانە بۆ نێو كتێبخانەی كوردەواری. بەڵام لەوەدا كورد كەمتەرخەم بووە كە دەقی خۆی زۆر وەرنەگێڕاوەتە سەر زمانەكانی تر. بەو دواییانە هێندێ رۆمان وەرگێڕدراونەتە سەر زمانی فارسی، ئەوەندە كەمە. ئێمە بەرهەمی باشمان هەیە كە دەكرێ شانازییان پێوە بكەین. لە زۆر شتی دیكەشدا كەمتەرخەمین، تۆ سەیری فەیسبووك بكە، سەدان كارەسات بەسەر كوردستان بێ، كەس بە ئینگلیزی و عەرەبی و فەرەنسی دوو دێڕ نانووسێ و بە خەڵكی دنیا ناڵێ ئاوامان بەسەر هات. سەدان هەزار كورد لە دەرەوەی وڵاتن، هەر خەریكن بە كوردی بۆ خۆمانی دەنووسن، كەچی كەسیان شەش دێڕ بە زمانی ئەو وڵاتە و بۆ خەڵكی ئەو وڵاتە نانووسن كە تێیدا دەژین. ئەوە كەلێنێكی گەورەیە. پەڕاوی هاوڵاتی: له‌ماوه‌ى ڕابردودا پڕۆژه‌یه‌کى جدیتان هه‌بوو که ئه‌ویش وه‌رگێڕانى به‌هه‌مه‌کانى (چیخۆف) بوو. چۆن بوو بڕیارى ئه‌م پڕۆژه گه‌وره‌یه‌تاندا؟ ئێستا پڕۆژه‌ى داهاتووتان بۆ وه‌رگێڕان چییه؟ - وەرگێڕانی كۆبەرهەمە دە بەرگییەكەی چیخۆڤ كە هەموو چیرۆك و شانۆنامە و نامەكانیەتی، كارێكی ئاسان نەبوو. بەبێ پشتیوانێكی باش و دڵسۆز نەدەكرا. شانسی كتێبخانەی كوردی و خوێنەری كورد، دكتۆر تەها ڕەسووڵ ئەو ئەركەی گرتە ئەستۆی خۆی و پشتیوانیی لێ كردم. كارەكە ئاسان نەبوو. زۆری پێوە ماندوو بووم. پاداشتی من لەو وەرگێڕانە زیاتر پاداشتێكی مەعنەوییە، ئەو شانازییەیە كە پێم بڕاوە و توانیومە خزمەتی كتێبخانەی كوردی بكەم. هیوادارم سەرمایەدارەكانی دیكەی كوردستانیش وەك دكتۆر تەها ڕەسووڵ ئاوڕێك لە كتێبخانەی كوردی و لە كوردی كتێبخوێن بدەنەوە. پرۆژەی داهاتووشم هەر لەسەر پێشنیاری دكتۆر تەها كۆی بەرهەمەكانی "ئەلبێر كامۆ"یە. ئێستا "شەڕ و ئاشتی"ـیەكەی تۆلستۆیم بەدەستەوەیە. گرێبەستم لەگەڵ هیچ كوێ نییە، هەر لایەنێك زیاتر ماندووبوون و مافەكانم وەك وەرگێڕێك لەبەرچاو بگرێت، دەیدەمە ئەو. ئیتر دوای ئەوانەش، هیوادارم خەمی نان بەرۆكمان بەر بدات و بتوانم ئەزموونە ئەدەبییەكانی خۆم لە چوارچێوەی چیرۆك و رۆماندا بنووسمەوە، ئەگەر نەشمتوانی، كەس هیچی لەكیس نەچووە.
.jpg)
حەمەسەعید حەسەن شاعیر ئەوەندە بە سرووشت و ئەوەندە بە هێوررییەوە پێوەستە، هەر دەڵێیت بەشێکە لە سرووشتێکی هێمن. ئەو چیرۆکە کورتانەی شاعیر دەیانگێڕێتەوە، زۆر جار لە ڕۆمان کاریگەرترن. شاعیر زۆربڵێ نییە، کەمدووە، بەڵام چەمی زمان لە ناخیدا هەمیشە خوڕەی دێت. شاعیر کەسێکی بێفیزی بێدەنگە، گوێگرێکی چالاکە و خۆی لەو قسە و باسانە هەڵناقورتێنێت کە ناچنەوە سەر هەواری شیعر. شاعیر دەستخوێنەوە نییە، ڕۆح دەخوێنێتەوە و لەنێو تەمومژدا، ترووسکە بەدی دەکات. شاعیر قسە فڕێ نادات، ئەو وشە یاخییانە کەویی دەکات کە بە کەسانی دیکە ماڵیی ناکرێن. شاعیر کەسێکە ئەوە دەخوێنێتەوە کە نابینرێت و ئەوە دەنووسێتەوە کە دەرکی پێ نەکراوە. شاعیر با شەوەزەنگیشی بە میراتی بۆ مابێتەوە، هەر ڕووناکی دەبەخشێتەوە، ئاخر مل بۆ نائومێدی کەچ ناکات. لە غەیری شیعر، کە ملکەچی هیچ یاسایەک نییە، هیچ ڕێسایەکی دیکە ڕەچاو ناکەم، ئاخر شیعر لە هەوڵی ئەوەدایە مانایەکی قووڵ بە ژیانم بدات. شیعر مەشخەڵێکە لە ناخمدا دەگڕێت و لێ ناگەڕێت، کوانووی ساردوسڕی ڕۆژگار، نائومێدم بکات. شیعر سروەیەکە لە یادگەمەوە هەڵدەکات، بەڵام بۆنی داهاتوو بە ڕوومدا دەدات. شیعر لە شوێنێکەوە دێت، بەڵام هەواڵی هەموو شوێنێکی پێیە. شیعر هەرچەندە زادەی زمانە، بەڵام بە درێژایی عومری بە دوای زماندا وێڵە. شیعر با چیرۆکی (بێهوودەیی)یش بگێڕێتەوە، بەڵام دووگیانە بە هیوا، با کێش و سەروایشی نەبێت، بەڵام تژییە لە موزیک. شیعر دەنگێکی بڵند شک نابات، بەڵام چرپەکانی هەڵگری مانای بەرزن. شیعر تا ئاسانتر بێت، سەنگینترە بە دەربڕینی زەنگین، تا ڕوونتر بێت، قووڵتر بە دونیادا ڕۆ دەچێت. دوژمنێکی شیعر، درێژدادڕییە، بۆیە هەمیشە لە کورتی دەیبڕێتەوە و گوتەکانی بە تەرازووی زێر دەکێشێت، ئەوە نەبوو تۆماس ترانسترێومەر بە سێسەد لاپەڕە، نۆبێڵی لە (شیعر)دا وەرگرت. (شیعر ڕامانێکە، لێ ناگەڕێت خەو بمانباتەوە و چاومان بە کراوەیی دەهێڵێتەوە. شیعر هاتنەخوارەوەیە، لە ئاسمانی خەونەوە بۆ زەوینی واقیع.) شیعر داوێکە لە ڕووناکی، ڕێمان ڕۆشن دەکاتەوە و کڵپەیەکە ناخمان دەکات بە هێلانە و بوار نادات، لە درێژەدان بە ژیان، سارد ببینەوە و ئەو هەستەمان لە کن دروست ببێت کە لە مردن نزیک دەبینەوە. شیعر خەونێکی بێدارە، بە شێوازێکی ئاسان کە لە گوتەی ناخی کەسێکی ساکار دەچێت، نەک لە هیی فەیلەسووفێک، جریوەی چاوی گەشی ئەستێرە دەگێڕێتەوە. شیعر کە وردەکارییەکانی ژیانی ڕۆژانە بەسەر دەکاتەوە، مرواریی داستان و ئەفسانە دەبینێتەوە، ئاخر شیعر سەرنجدانی واقیعە لە پەنجەرەی خەیاڵەوە. شیعر پێمان دەڵێت: تا لەنێو فانتازیادا بزر نەبین، ناتوانین لە واقیعدا خۆمان بدۆزینەوە. شیعر هەر لەو منداڵە دەچێت کە ماڵی باوکی جێ هێشتووە و پشتی بە خۆی بەستووە. شیعر با باس لە پووچیی بوونیش بکات، بەڵام هانا بۆ بێهیوایی نابات، با خەمناکیش بێت، بەڵام هەر بەسەر واقیعدا کراوەیە و خۆی دوورەپەرێز ڕاناگرێت. شیعر دەربڕینێکە سەرساممان دەکات، بەدەم خوێندنەوەیەوە، سەرنجمان لە کوتوپڕی هەڵدەنووتێت و تووشی وێنەی وا دەبین، هەر لە کشانی لە ناکاوی ئەسێترە دەچێت. ئەوە ڕاست نییە کە شیعر خۆڕسکانە لە دایک دەبێت، ئاخر هەر ڕستەیەکی شیعری بگرین، وەختێکی زۆری ویستووە، تا پێگەییشتووە. (شیعر نووسینە بە تەباشیری سپیوسۆڵی ژیان، لەسەر تەختەڕەشی مردن. شیعر پەڕە پەڕە هەڵدانەوەی کتێبەیلی، دارستان و بیابان و ئاسمان و زەریای نێو ناخی شاعیرە. وەک چۆن لەنێو قەدی هەر درەختێکدا، ئەڵقەکانی گەشەکردنی هەیە، لە هەر دیوانێکیشدا، قۆناغەکانی ژیانی شاعیر، هەر لە منداڵییەوە تا پیری، هەیە.) (وەک چۆن لەژێر ئاسماندا هیچ شتێک لە ئاو نەرم و نیانتر نییە، بەڵام هیچ شتێکی ڕەق و سەختیش خۆی لەبەر هێزیدا ڕاناگرێت،) لە دونیای نووسینیشدا زمانی هیچ ژانرێک لە هیی شیعر، تەڕوبڕتر نییە، بەڵام هیچ بەرهەمێکی دیکەی ئەدەبی، هێندەی شیعر بەرگەی تێپەڕبوونی زەمان ناگرێت. زمانی شیعر نەرم و نیانە، بەڵام سیحرەکەی لەوەدایە، پتەویشە، بێ ئەوەی سەخت بێت. کە شیعرێک دەبینین، سەرمان لە جوانییەکەی سووڕ دەمێنێت، ئەوە ئەو جوانییەیە وا دەکات، پڕبێت لە چێژی هونەری. ئەوە شیعرە، خەونمان شیرین و خەیاڵمان زەنگین ودڵمان بەرین و بەرچاومان ڕۆشن دەکاتەوە. شیعرمان ڕوون و ڕەوان نابێت، ئەگەر هەستمان ناسک و دەربڕینمان قووڵ و چڕ نەبێت. ئەو شیعرە ئاسانەی سەرساممان دەکات، بەرهەمی کۆششێکی دژوارە، هەر وا بە سانایی لە دایک نەبووە. شیعر دوژمنی زۆرە، بەڵام دوژمنە سەرسەختەکەی، سانسۆرە، سانسۆری سیاسەت و هیی ئایین، بە تایبەتی کە ئەو دوو دەسەڵاتە، هەردوو لایان دەکەونە هەمان سەنگەرەوە. شیعر لە هەمان ساتەوەختدا فۆرم و ڕیتمی خۆی دەبینێتەوە، ئاخر شێوەی شیعر و وموزیکی شیعر، دووانەیەکی لە جیابوونەوە نەهاتوون. موزیک ڕۆحی شیعرە، ڕۆحێکی ناوەکی و دەرەکی، ناخر موزیکی ناوەوەی شیعر، خۆڕسکانە دەڕژێتە دەرەوەی شیعرەکەیش و تەنانەت مانایش لە شیعردا، لە شێوەی موزیکدا خۆی نمایش دەکات. شیعر نە ڕەدووی کەسێک دەکەوێت، نە فیکرێک، دوای دڵی شاعیر کە ڕێنیشاندەری هەواری خۆشەویستییە دەکەوێت و بەس، ئاخر ئەوە تەنیا دڵە کە شاعیر نائومێد ناکات. شیعر ڕێگەچارەیەکە بۆ هەڵاتن لە دەستی ترس، شیعر با سەرچڵییەکیش بێت بۆ رزگاربوون لە مەترسیی مردن، بەڵام هیچ گەرەنتییەک نییە، ئەنجامی ڕیسکەکە دڵخۆشکەر بێت. داهاتوو گەشتر نابێت، ئەگەر ژیان لە گۆڕاندا نەبێت، گۆڕانێک کە دەروونمان ئاوەدان بکاتەوە، نەک گۆڕانێک بمانکاتە کۆیلەی قازانجی ماددی، ئاخر ئاسوودەیی، زادەی قازانجی ماددی نییە و دەشێت سامانێکی زۆر شک ببەین، وەلێ وەک ڕۆح هەژار بین و هەست بکەین ناخمان پڕە لە بۆشایی. هەژاری ئەوە نییە، خاوەنی هیچ نەبین، ئەوەیە گوێ بە ئازار و خەمی ئەوانی دیکە نەدەین. کاتێک زەنگینین کە لە ناوەوە، نەک بە ڕووکەش، هێمن و ئاسوودە بین. ئاسوودەیی زادەی ئەوەیە، بایەخ بە چلۆنایەتی بدەین، نەک بە چەندایەتی. ئەوە مایەی شانازییە، خاوەنی خودی خۆمان بین، نەک خاوەنی کۆشک و دراو. دەوڵەمەند کەسێک نییە کۆیلەی هەژموونی وەخت بێت، کەسێکە وەختی جڵەو کردبێت و فێری هونەری ژیان بووبێت. ئەوە شیعرە، هەم دەروونمان ئاوەدان دەکاتەوە و هەم لێ ناگەڕێت خودی خۆمان لە کیس بچێت، هەم بە هونەری ژیان ئاشنامان دەکات و هەم دەمانداتە بەر ڕێژنەی بارانی ئاسوودەیی. شیعر دەروونمان لە ڕق پاکژ دەکاتەوە، تووڕەبوونمان بنبڕ دەکات و لێ ناگەڕێت هەڵبچین. شیعر هێورییمان پێ دەبەخشێت و فێری ڕامانمان دەکات. شیعر فێرمان دەکات ڕەخنە لە خۆمان بگرین و هەندێک جار پێکەنینمان بە خۆمان بێت. شیعر دەرمانێکە، لێ ناگەڕێت ژاری چاوچنۆکی، ژیانمان لێ تاڵ بکات. شیعر فێرمان دەکات، (ئەو دونیایەی خەونی پێوە دەبینین، لە ناخماندا ڕۆی بنێین.) خەم بەشێکە لە شاعیر، خەمێکی ڕۆمانتیکی دەرەکی نا، خەمی قووڵی ئینسانێکی تەنیا و غەریب لەم گەردوونە بەردینەدا. کێشەی شاعیر ئەوەیە، ئەو کاتەی لەنێو خەڵکدایە، تەنیاتر و نامۆترە. شاعیر نە بەرگەی تەنیایی و غەریبی دەگرێت، نە توانای ئەوەی هەیە لەنێو قەڵەباڵغیدا بژی و زیاتر کەسێکی دوورەپەرێزە، وەک لەوەی کۆمەڵایەتی بێت. لای شاعیر ئیمان گرنگە نەک ئایین، ئاخر ئیمان پێوندییەکی ئازادانەیە لە نێوان شاعیر و خوادا، بەڵام ئایین ئینسانەکان پەرت دەکات و دەبێتە هەوێنی بەرپابوونی جەنگ لە نێوانیاندا. شاعیر قەت بڕوا بەوە ناکات، خودا ئەوەی پێ خۆش بێت، ئەو هەموو خوێنە لە پێناوی ئەودا بڕژێت. ئەوە عیشقە بۆ ئازادی، کە شاعیر دەستپاکانە، هەست و بیری خۆی دەردەبڕێت، نەک گەڕان لە دووی ڕووناکی و خەوبینین بەوەوە وەک قارەمان ناوی بڕوات. شاعیر کەسێک نییە ترسی لە دڵدا نەبێت، کەسێکە لە ئەنجامی هەستکردن بە مەترسییەوە، باس لە ئازادی و داهاتووی گەش دەکات. شاعیر ئەوە دەنووسێت کە ناخی داوای لێ دەکات، نەک ئەوەی هیزێکی دەرەوەی ناخی دەیخوازێت. شاعیر کەسێکە ژیانی بۆ نووسین تەرخان کردووە و لە دەرەوەی دونیای نووسین، هەست بە بوونی خۆی ناکات.
ئاماده‌کردن و نووسینی: مه‌ریوان جه‌لال هونه‌رمه‌ند عێراقی جه‌لال عه‌لوان له‌ساڵی 1960 له‌ناوچه‌ی گه‌یلان له‌شاری به‌غداد له‌دایک بووه, باوکی کاری چاککه‌ره‌وه‌ی هه‌لیکۆپته‌ر بووه وه دایکیشی په‌رستیار. باوکی هه‌ر زوو ده‌ستره‌نگینی و کارامه‌ییی جه‌لالی دۆزیوه‌ته‌وه، بۆیه هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه ده‌بێته هانده‌رێکی زۆر باش بۆ هونه‌رمه‌ند. له سه‌ره‌تاکانی ژیانییدا کاتێک خوێندکار ده‌بێت له ناوه‌ندی و دواناوەندیدا کۆمه‌ڵێک کاری سروششت ده‌کات ده‌بێته جێی سه‌رنج ڕاکێشانی مامۆستاکانی و له چه‌ند پیشانگه‌یه‌کی قوتابخانکه‌یاندا به‌شداری ده‌کات دواتر له ساڵی 1980 په‌یوه‌ندی ده‌کات به کۆلیژی هونه‌ره‌جوانه‌کانه‌وه له شاری به‌غـداد. له ژێر ده‌ستی هه‌ردوو مامۆستایان ئیسماعیل فه‌تاح ترک، وه زهیـــــر ساحب. له نێوان هه‌ردوو مامۆستای سیرامیک و په‌یکه‌ر سازیدا کۆمه‌ڵێک کاری په‌یکه‌ری سیرامیکی به‌رهه‌م دێنێ. به‌ڵام له ساڵی 1985 زیندانی ده‌کرێت ئه‌ویش به هۆی ئه‌وه‌ی که مامی و برایه‌کی له ڕووداوی دجه‌یـل که بۆ کوشتنی سه‌دام به‌شداریان کربوو له خوێندن دوور ده‌خرێته‌وه، دواتر به هۆی لێبووردنه‌وه له زیندان رزگاری ده‌بێت ده‌گه‌رێته‌وه بۆ خۆێندن له ساڵی 1988 خوێندن ته‌واو ده‌کات. دواتر له‌ساڵی 1991 عێراق به جێده‌هێڵت بۆ ماوه‌ی سێ ساڵ له ووڵاتی ئه‌رده‌ن ده‌مێنێته‌وه, له‌وێش کۆمه‌ڵێک کاری هونه‌ری دروست ده‌کات وه له چه‌ند پیشانگه‌یه‌کدا به‌شداری ده‌کات تاساڵی 1994هه‌لی چوونه‌ده‌ره‌وه‌ی بۆ ده‌ره‌خسێت و له ووڵاتی هـۆڵه‌ندا ده‌گیرسێته‌وه. هه‌ر له سه‌ره‌تای دامه‌زراندنییه‌وه کۆمه‌ڵێک کاری هونه‌ری ده‌ست پێده‌کات وه له چه‌ند پیشانگه‌یکدا به‌شداری ده‌کات کاره‌کانی ده‌بنه جێی سه‌رنجی خه‌ڵک،دواتر له ساڵی 2007 له پێشبڕکێیه‌کی هونه‌ری به‌شداری ده‌کات وه به‌سه‌رکه‌وتووی کاره‌که‌ی هه‌ڵده‌بژێردرێت که گونجاوه بۆ شاره‌وانی شاره‌که‌ی تیایدا ده‌ژی. هونه‌رمه‌ند به‌م شێوه‌یه باس له کاره‌که‌ی ده‌کات: سه‌ره‌تا کاره‌که‌م زۆر ئه‌پستراک بوو، به‌ڵام له دوای چه‌ندگۆرانکارییه‌ک وه ده‌بوایه ره‌چاوی شوێنی دانانه‌که‌ی بکه‌م که گۆره‌پانێک بوو بۆ منداڵان و وه‌ک یارییه‌کیش کاره‌که‌یان به‌کار ده‌هێنا. بۆ یه له کۆتاییدا کاره‌که بوو به په‌یکه‌ری (مانگاکان) به شێوه‌یه‌ک که منداڵان سوودمه‌ندبن لێی. کاره‌که‌م به مادده‌ی پۆلستـه‌ر جێبه‌جێ کرد که زۆر پته‌وه و به‌رگه‌ی مانه‌وه‌ی زیاتر ده‌گرێت. پاشان له 2006 بۆ ساڵی 2012 کۆلێژی شاهانه‌ی ته‌واو کرد شاره‌زاییه‌کی باشی له کاری هونه‌ری ڤـیدیو و گرافیک و په‌یکه‌ر په‌یدا کرد. دواتر وووڵاتی هۆڵنده به جێ ده‌هڵێت و دێته ووڵاتی به‌ریتانیا له شاری له‌نـده‌ن نیشته‌جێ ده‌بێت. کاره هونه‌رییه‌کانی جه‌لال عه‌لـوان زیاتر له رێبازی (art Conceptual) ه وه له نێوان هونه‌ری ڤـیدیو و ئینستله‌یشن و په‌یکه‌ر هونه‌ری دیجتـاڵدا کار ده‌کات، وه بیرۆکه‌کانی به شێوه‌یه‌کی ریالیستیکی نیشان داوه وه هیچ سنوورێک له نیوان کاره‌کانیدا نیه و هه‌میشه ماتریاڵی له‌خزمه‌ت بیرۆکه‌کانی به‌کار ده‌هێنا کام ماتریاڵ خزمه‌ت به بیرۆکه‌که‌ی بکات ئه‌وه به‌کار ده‌هێنێت. به‌شێک له پرۆژه‌کانی که دواتر به ووردی باسیان ده‌که‌م: قه‌رویڵــــــــه، ژووری چاوه‌روانی، کورســیه‌کان، ئـاخافتن وه هه‌رووه‌ها گه‌شتیـار: کورســیه‌کان 2012 گوزارشتێکی به‌هێز بۆ که‌ل و په‌لی ناو ماڵ جه‌لال به‌و شێوه‌یه باس له پرۆژه‌که‌ی ده‌کات: له سه‌ره‌تای شه‌ڕی نێوان عێراق و ئێران دا له ته‌مه‌نی بیست ساڵیدا بووم، خۆم و خێزانه‌که‌م یه‌کێک بووین له قوربانیه‌کانی ئه‌و کاته وه چه‌ند جارێک به هۆی هه‌ڵهاتنمانه‌وه وه‌چه‌ند جار ماڵمـان تاڵان کراو وه هه‌موو بیره‌وه‌رییه‌کانمان له‌گه‌ڵیـدا ده‌رۆشیت وه‌به‌تایبه‌تی ئه‌و که‌ل و په‌لانه‌ی که په‌یوه‌ندی ڕۆژانه‌مان له‌گه‌ڵدا دروستکردبوو وه بووبوونه پێناسه‌یه‌کی ماڵکه‌مان. پاشان که عێراقم به جێهێشت بۆ ووڵاتی ئه‌رده‌ن دواتر بۆ هۆڵه‌نـده ماوه‌یه‌کی زۆر له‌وێ جێگیر بووم هه‌رچه‌ند هه‌میشه خۆم به میوان زانیوه وه دواتر بڕیارم دا که ئه‌وێش جێبهێڵم, هاتین بۆ ووڵاتی به‌ریتـانیا وه له‌گه‌ڵ هه‌موو وێستگه‌یه‌کدا ده‌بوایه که‌ل و په‌لی ناوماڵه‌کمان به‌جێ بهیڵم له‌گه‌ڵیشیدا هه‌موو یادگاری و بیره‌وه‌رییه‌کانی ده‌رۆیشت. دووباره بوونه‌وه‌ی ئه‌م گواستنه‌وه‌یه, که ئاشنایه‌تیم له‌گه‌ل که‌ل و په‌لی تازه‌دا بۆ دروست ده‌کات وه له‌هه‌مان کاتیشدا ده‌بیته وونبوون و جێگره‌وه‌ی ئه‌و یادگارییه شێواو و شڵه‌ژاوانه. هه‌موو ئاوردانه‌وه‌یه‌کم ئازاره‌کانی زیاد د ه‌کردم, له‌به‌ر ئه‌وه هه‌میشه خۆم له لاسه‌نگی له ناو واقعدا به هه‌موو کۆسپه‌کانیه‌وه وه خه‌ونه‌کانم به هه‌موو هیواکانم ئه‌بینمه‌وه. ده‌گه‌رام به دوای چاره‌سه‌رێکدا بۆ دوورکه‌وتنه‌وه له‌م هه‌سته ناخۆشه و گۆرینی ئه‌م په‌یوه‌ندییه که پره له دابران و سه‌ر هه‌ڵگرتن بۆ دنیایه‌کی جێگیرو پته‌وتر ئه‌گه‌ر خۆ دزینه‌وه‌ش بێت له‌م جیهانه، وه‌یان به مانایه‌کی تر ئه‌مه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌ک له نێوان خه‌یاڵ راستیدا دروست بکه‌م. لیره‌دا گرفتێکم بۆ دروست بوو، ئه‌م که‌ل و په‌لانه بۆخۆیان هه‌ریه‌که‌و جۆرێک له کاری ته‌قلیدی هه‌یه که تێگه‌یشنێکی سنوورداری هه‌یه وه زۆر جاریش به‌ره‌و له ناچوون ده‌روات له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رۆژانه به‌کار ده‌هێنرێتٍ و به سووده له‌به‌ر ئه‌وه ده‌بێت خۆم رزگار بکه‌م له‌م ڕه‌فتاره و بیانگۆرم بۆ مادده‌یه‌کی چـالاک که مانایه‌کی تر بدات به ژیان و یادگارییه‌کان. هونه‌رمه‌ند که‌ل و په‌له‌کانی هه‌ڵده‌وه‌شاند وه زۆر به کارامه‌یی جارێکی تر به شێوه‌یه‌کی جیاواز گوزارشتێکی تازه‌وه ده‌یلکاندنه‌وه به‌یه‌که‌وه به بێ ئه‌وه‌ی که ناسنامه‌ی پارچه‌که وون بێت وه دوور له‌سنووره ته‌قلیدییه‌ی که هه‌یه‌تی, هه‌روه‌ک چۆن که‌ل و په‌له‌کان په‌یوه‌ستن به بوونی مرڤه‌وه وه هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ش مانایه‌ک و تێگه‌یشتنێکی هه‌مه‌جۆر بدات به مرۆڤـایه‌تی. له ڕێگای ئه‌و گۆرانکارییه‌وه که له‌گه‌ڵ پارچه‌کان کراون توانیوه‌یه‌تی که چێژ وبینینێکی چالاک و به‌هێز دروست بکات که بتوانێت هه‌ست و خه‌یاڵ بروژێنێت. له کۆتاییدا هونه‌رمه‌ند کۆمه‌ڵێک که‌ل وپه‌لی تایبه‌ت به خۆی و به‌رهه‌م هێنا, که ئه‌م جاره مه‌ودای بینین بۆ کاره‌کان زیاتره که له بیر و واقعدا ده‌مێننه‌وه زیاتر له سۆزه شڵـه‌ژاوه که وه‌ک میرات له رابردوودا بۆی ماوه‌ته‌وه. به هه‌مان شێوه هونه‌ر مه‌ند له پرۆژه‌ی قه‌رویڵــــــــه‌کاندا (The Bed) 2007-2015 جارێکی تر له‌گه‌ڵ فۆرمه بێ گیانه‌کاندا کارده‌کات ده‌یه‌وێت جارێکی تر له فۆرمێکی جیاواز و وه رۆح بکاته‌وه به به‌ریاندا, که له هه‌موو ئازار و ناخۆشییه‌کاندا له‌گه‌ڵماندا بوون ئه‌ویش به به‌زاندنی ئه‌و سنووره ته‌قلیدییه‌ی که هه‌یه‌تی. به کارهێنانی قه‌روێڵه وه‌ک کاڵا یه‌کی سوودوه‌رگر و به‌سوود که رۆژانه به‌کاری ده‌هێنین وه‌گواستنه‌وه‌ی بۆ ئیشَکی جیاواز که گوزارشت له ده‌روونی مرۆڤـایه‌تی ده‌کات. پرۆژه‌ی ئـاخافتن له ساڵی 2008 دروستکراوه که بریتیه له حه‌وت پۆترێت له‌سه‌ر بنکی پایه دایمه‌زراندوون, هونه‌رمه‌ند زۆر به سه‌لیقه‌وه کاری به سیـرامیک (ڕاکـــۆ) کردووه وه هه‌رووه‌ها به به‌کارهێنانی ماتریاڵی جیاواز بۆ زیاتر ده‌وڵه‌مه‌نکردنی بابه‌ته‌که‌ی, وه له رێگای شته بینراوه‌کانه‌وه کۆمه‌ڵێک پرسیار له ده‌ورژێنێت: هه‌تـا چه‌ند ئێمه سه‌ربه‌ستین له بڕیاردان و بیرکردنه‌وه‌ماندا؟ له پشت گـفتوگۆکانه‌وه چی هه‌یـه؟ چـۆن بیروراکـانمان دروست ده‌که‌ین؟ ئایا بیرکردنه‌وه‌یه‌کی جیاواز هه‌یه که گفتوگۆکان به‌ره‌و شوێنێکی نادیار ببات؟ گرنگی ( مێژوو، دیـن، تیـره‌گه‌ری، ره‌گه‌زی، ره‌وشت وه وژینـگه) بۆ سنووردانان له سروشتی کفتوگۆ و وه ئاسته‌کانی چـــین؟ تا چه‌ند ئه‌م بیرکردنه‌وه‌یه راسته کاتێک ده‌ڵێیت( کاتێک ئێمه ئه‌گورێن جیهانیش له چوارده‌مان ده‌گۆرێت وه یان تا چه‌ند ئاگادارین وه‌کاتێک سه‌رچاوه زانستیه‌کان که‌م ده‌بنه‌وه باوه‌رمان وه‌ک بزمار له‌سه‌رمان چه‌قیوه, له بیروڕاکانماندا زیاده ڕۆیی ده‌که‌ین بۆ داپۆشینی بێتوانایمان په‌نجه‌ی تاوانباری و لۆمه‌کردن بۆ به‌رامبه‌ره‌که‌مان ڕاده‌کێشین. شوێنی بینه‌ر زۆر له بارو بێ ترسه له شوێنی به‌خشه‌ره‌کان. لاوازه‌کان سروشتـــــیان وایه که هه‌میشه ده‌گه‌رێن به دوای عه‌یبه‌ی خه‌ڵکی تردا. عه‌لـی کوری ئه‌بی تالیب ئه‌ڵـێ: هه‌میشه نه‌زان له‌گفتوگۆدا ده‌تبه‌زێنێ, وه هیچ نرخێکی ژیـری له‌به‌رده‌می نه‌زانێکی که‌له ڕقدا نامێنێت. دواتر هونه‌رمه‌ند درێژه به کارکردن ده‌دات له سیرامیکدا و ئه‌م جاره له ستودێوی هونه‌رمه‌ندی ( Gusta Van Oosterhout) کۆمه‌ڵێک کاری ڕاکـــۆ به ئه‌نجام ده‌گه‌یه‌نێت که بابه‌ته‌که‌ی له وه‌ک سه‌رچاوه له نانی عێراقییه‌وه وه‌رگرتووه به به‌کارهێنانی ریده‌کشن و دوکه‌ڵ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر ره‌نگ بگرێته خۆی. کارکردنی هونه‌رمه‌ند له‌سه‌ر بابه‌ته‌کانی رۆژانه زۆرن کاره‌کانی تێکه‌ڵاو به چیرۆکه‌کانی رۆژانه‌ی خۆی ده‌کات, له سه‌ردانێکی هونه‌رمه‌ند بۆ عێراق وه بۆ جێبه‌جێکردنی کارێکی سه‌ردانی یه‌کێک له به‌رێوبه‌رایه‌تییه‌کان ده‌کات , وه چاوه‌روانی کردن یه‌کێکه له نیشانه دیاره‌کانی ژیانی رۆژانه‌ی خه‌ڵک به تایبه‌تیش له دائیره‌کاندا, له‌وانیه ئه‌وه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌وه بێت که خه‌ڵک له‌وێ هیچ حسابێک بۆ کات ناکات. وونبوون و له‌ناوچوون بۆته سیمبولی ئه‌و ووڵاته له غایب بوون، کات و ئاسایش، سه‌رچاوه‌کان، نان، کاره‌با وه هه‌ستکردن به مرۆڤـ بوونی خۆت و سه‌ربه‌ستی تاک وه هه‌رووه‌ها.... چاوه‌روانی پڕبووه له بیمانایی و ئاژاوه وه‌هه‌رووه‌ها ناماقوڵی و له ده‌ستدان و وه هه‌ست نه‌کردن به به‌پرسیارێتی...... دوایی ئه‌وه‌ی پێیان ڕاگه‌یاندن و که ده‌بێت حه‌وت سه‌عات چاوه‌ڕوان بکه‌یت، ئه‌و به‌یانییه نزیکه‌ی چوارسه‌د که‌س له چاوه‌روانیدا بوون هۆڵه‌که‌ش به‌بێ فێنکه‌ره‌وه بوو و وه نزیکه‌ی په‌نجا کورسیشی تیادا بوو که هه‌ندێکیان شکابوون وه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ناشبێت هۆڵه‌که به جێبهێلیت. دۆخه‌که زۆر خراپ و وه هیلاکییه‌کی زۆر زۆر بوو بۆ خه‌ڵکه‌که. بۆیه زۆربه‌ی خه‌ڵکه‌که ده‌بوایه پاڵی بدای به دیـواره‌کانه‌وه, هه‌ر له‌و کاته‌دا که نوقمی خه‌یاڵ بووم و بیرۆکه‌یه‌کم هات به‌خه‌یاڵدا, ووتم گه‌ر ئه‌م ژووره پڕبوایه له جۆلانه ئه‌و خه‌ڵکه‌ی لێره‌ن به خۆشییه‌وه له‌سه‌ر جۆلانه‌کان داده‌نیشتن و یاریان پێده‌کرد وه حه‌وت سه‌عاته‌که‌یان به حه‌وت ده‌قیقه لێ ده‌رۆیشت. وه توانیم به‌م شێوه‌یه به‌سه‌ر ئه‌م هه‌سته کوشنده‌یه‌دا زاڵ ببم, وه ئه‌و وێنه ناشرینه‌ی له هزرمدایه بگۆرم به‌و جۆلانانه هه‌رووه‌ک چۆن به منداڵی چێژم له سواربوونی جۆلانێ ده‌بینی. دواتر که گه‌رامه‌وه بیرۆکه‌که‌م کرده کارێکی هونه‌ری به ناوی (ژووری چاوه‌روانی 2011) ئه‌ویش دروستکردنی کۆمه‌ڵیک جۆلانه له حه‌بل، که به ریشاڵی دارخورما دروست ده‌کرێت که کاتی خۆی بۆ سه‌رکه‌تن به‌سه‌ر داخوماکاندا به‌کارده‌هێنرێت. دواتر له‌م ساڵانه‌ی دواییدا هونه‌رمه‌ند رووی کرده کاری ڤیدیو و هونه‌ری دیـجتاڵ کۆمه‌ڵێک کاری ناوازه‌ی به‌رهه‌م هێنا، که به شێوه‌ی جیاواز به‌به‌کارهێنانی جوڵه و ده‌نـگ وه هه‌ندێک له‌م بیرۆکانه‌ی له شاری دنهاخ له هۆلنده پیشان داوه وه هه‌رووه‌ها پرۆژه‌ی عه‌بــا ڕه‌شه‌کان که بریتین له کۆمه‌ڵێک له ژنان به عه‌بایه‌کی ڕه‌ش خۆیان داپۆشیوه، به‌ڵام به‌شێک له قۆڵیان دیاره که زیاتر بۆته جیگای سه‌رنج و وروژێنه تر ده‌رده‌که‌وێت وه‌ک له‌وه‌ی به بێ عه‌با بیبینیت.
(عومه‌ر سه‌ید) یه‌کێکه له ده‌نگه جدیه‌کانى ناو دونیاى نوسینى ئێمه ئه‌و له ئێستادا خاوه‌نى سێ ڕۆمانه، و یه‌کێکه له‌و نوسه‌رانه‌ى له ڕۆمانه‌کانیدا کار له به‌ئه‌ده‌ب کردنى کاره‌ساتى ئه‌نفالى گه‌لى کورد ده‌کات، له‌م دیداره‌دا هۆکارى ئه‌م گرنگیدانه‌ی به‌کاره‌ساتى ئه‌نفالمان لێپرسى؟..... سازدانى: شاخه‌وان سدیق *ده‌وترێت "ڕۆمان هاوارى ئه‌و که‌سانه‌یه که مێژوو ده‌نگیان نابیستێت" تا چه‌ند له‌گه‌ڵ ئه‌م بۆ چونه‌دان. به‌و پێى ئێوه کار له‌سه‌ر به ئه‌ده‌ب کردنى مێژوو ده‌که‌ى له ڕۆمانه‌کانتدا؟ عومه‌ر سه‌ید: رەنگە هەر ئایندەی رۆمانیش بۆ ئەو گەل و نەتەوانە بێت، کە تا ئێستە لە دەرەوەی مێژوودان، کە بوونەتە گرێ کۆێرە و کێشەی سەرەکی ئەم چاخە و بە درێژایی مێژوو چەوسێنراونەتەوە. رەنگە رۆمان لە ئێستادا هەمان سیفەتی کریستۆفەر کۆڵۆمبس بگێڕێت، بۆ دۆزینەوە و هەڵماڵینی حەقیقەتی کپ کراو. لە ئاشکرا کردنی ئازار و راستی و ویژدانە زیندۆکان. لە مەعانات و ئازاریی مرۆڤە پەراوێزکان. ئەمڕۆ جیهان بۆتە گوندێکی بچکۆلە، لای من باشترین بڵندگۆ رۆمانە، تا ئەو گوندە هەراسان کەیت و هەم ئاشنایان بکەین بە مێژووی خۆمان و هەموو رابردو و ئێستای پڕ قوربانیمان بدەین بە گوێیاندا، وەک چۆن جولەکەکان تا ئێستاش و بەردەوام لە رێگەی رۆمان و سینەما بۆ یەک رۆژیش ناهێڵن ئەو گوندە بێ حیکایەتە گەورەکەیان شەو سەرخاتە سەر سەرین، رۆژێک نییە ئەوان رۆمانێک یا فیلمێک لە سەر هۆلۆکۆست بەرهەم نەیەنن و نەیدەن بە گوێی مرۆڤایەتیدا. بەڵێ قووڵترین و کاریگەرترین بوار بۆ بە جیهانی کردنی مێژوو تراژیدیا و کۆمەڵکوژییەکانمان، رۆمانە. چونکە رۆمان رۆچوونە بە مەعانات و ئازاریی تاکدا، پێچەوانی زانستی مێژووە، کە بابەتە سەرەکییەکەی ناوی پادشا و جەنگ و بەرواری سەرکەوتنەکانە. مێژوو مرۆڤ بە کۆ و وەک قەبارە دەبینێ، کە تێکرا لە ژێر باروزروف خەمێکی هاوبەش و چوونیەکدا ژیاون. لە کاتێکدا لە دنیای رۆماندا بۆ هەر کەسێک حیکایەت و ئەندێشە و ئازاریی سەربەخۆ و تایبەت بە خۆی هەیە. ئەوەی راستییە لە مێژوودا، تەنها ناوەکانە، لە کاتێکدا ئەوەی راستی نییە لە رۆماندا تەنها ناوەکانە. ئێمە بۆ تێگەیشتن لە مێژ و مرۆڤ و کۆمەڵگای رووسی و تورکی دەبێ بگەڕێنەوە بۆ دۆستۆفسکی و تۆڵستۆی و یەشار و پامۆک. بۆ تێگەیشتنی جیهانیش لە ئێمە، یەکێک لە بوارە گرنگەکان رۆمانە. مێژوو و شۆڕش و مەسەلەی نەتەوایەتی و ئەو جینۆسایدانەی دەرهەقمان کراوە، دەبێ و پێویستە لە رێگەی بە ئەدەب کردنییەوە بگەیەنینە هەموو زمانەکان، کە بە داخەوە ئێمە تا ئێستا لە رووی وەرگێڕانی خۆمان بۆ دەرەوە زۆر خراپ و لاوازین. *چیرۆکى ئه‌نفال یه‌کێکه له تێما و هێڵه‌گشتیه‌کانى ئیشکردنى تۆ له هه‌رسێ ڕۆمانه‌که‌تدا، ئه‌مه کاریگه‌ربونه‌ته به تراژیدای ڕوداوه‌که، یان ئه‌نفال و چیرۆکه‌کانى که‌ره‌سته‌ى باشى گێڕانه‌وه‌ن له بنه‌ما ئه‌ده‌بیکه‌یدا؟ عومه‌ر سه‌ید: هیچیان نییە، من خودی خۆم لە ناو تراژیدیاکەوە دێم. کوڕی دۆزەخەکەم، ئەوەی کە وەک جەستە و فیزیک ماوم و ئەنفال نەکراوم، هیچ لەو حەقیقەتە کەم ناکاتەوە کە رۆح و یادەوەری و شوێن و مێژوو و هاوڕێ و خزم و خوێشم هەموو ئەنفالن. ئەو کاتەی دەبمە هەژدە ساڵ، بە بەر چاومەوە هەموو ئەو مێژووە دلیت دەکرێتەوە و هەموو منداڵی و هەرزەکاریم ئەنفال دەیدزێت. لەو مێژووەشەوە تا ئێستا، رۆژانە بەر ئاه و ناڵە و گریان و چاوەڕوانی بە ئازاری ئەو مرۆڤانە دەکەوم کە میمکم و دایک و گوندییە خزمەکانمە. لە گەڵ ئەنفالدا، وەک فیسکۆی ئیتلێو کالڤینۆ دەبمە دوو لەتەوە، لەتە منداڵێکەم سەر بە چیرۆکە ئەفسانەییەکانی دایکم و پێدەشتەکانی گەرمیان و لەتەکەی تریشم بەشێکە لە سڕینەوەی شوێن و چیرۆکە تراژیدێکانی کەسوکارەکەم. نوسینی ئەم رۆمانانە بۆ من هەوڵدانە بۆ یەکگرتنەوەی ئەو دوو لەتە، ئەمە بە ئاشکرا روون و دیارە لە فەزا و تەکنیک و زمانی رۆمانەکانمدا، کە ئاوێتەیەکن لە خەیاڵ و فەنتازیا و واقیع، کەمتر ئەو چیرۆکانە دەگێڕمەوە کە روویان داوە. کاری ئەدەب هڵلۆشینی واقع و مێژووە لە خۆیدا، هێنانی رووداوە بۆ ناو ئەدەب نەک بردنی ئەدەب بۆ ناو واقیع و مێژوو و رووداو، بۆیە لە رۆمانەکانی مندا، بەر ئەو چیرۆکانە دەکەویت کە دەشێ رووبدات، یان رووی دابێت و ئێمە نەمانبیستبێت. نەک ئەو چیرۆک و رووداوانەی کە دەچنە نێو دەقی مێژوویەوە. دەمەوێ لە رێگەی ئەنفالەوە حیکایەتە گەورەکە بگێڕمەوە، حیکایەتی مێژویەکی دوو لەت و چوار لەت. دبوایە ئەنفال بۆ کورد خاڵی وەرچەرخان و بنەمای بنیاتنانی گەورە بوایە وەک هۆلۆکۆستی جوو. دەبوو ببێتە بنەما و سەرەتا بۆ بێدار کردنەوەی ویژدانی نەتەوایەتیمان، دادگا بوایە بۆ شەرمەزار کردن و مەحکوم کردنی مێژووی جاشایەتیمان. دەبوو لە ئێستادا هەزاران لێکۆڵینەوە و خوێندنەوە و دەیان مۆزەخانە و کتیبخانە و فیلم و دیکۆمینتاری و چی و چیترمان هەبوایە بۆ ئەنفال و مێژووی ئەنفال، بەڵام کە ئێمە هێندە خەمسارد و بێ ئاگا بین بۆ مێژووی خۆمان، ئەوا هەمیشە ئەنفال لە پێشمانەوە دەبێت، وەک لە شەنگال رووی دایەوە. بە کورتی رۆمانەکانی من دەرهاویشتەی ئەو واقیعەن، ئەو مەترسیانەی دووبارە بوونەوەی هەمیشەیی ئەنفال. نوسینیش چییە جگە لە نووسینەوەی خود، خودی منیش بریتیە لە ئەنفال، ئەو هاوڕێیانەم کە تا ئێستە کەس نازانێت لە چ بیابانێکدا زیندە بەچاڵن، گریان و لاوانەوەی دایک و میمکەکانمە کە تا ئێستاش خەونەکانیان دەگێڕنەوە، خەونی گەڕانەوەی منداڵەکانیان. هەوڵی بچووکی من بە گشتی کردنی خەونەکانی ئەوانە، بە ئەدەب کردنێتی تا ببن بە بەشێک لە مێژوو، لە دادگایی کردنی جاش و فسس پاڵەوانەکانی نیشتمان و ستەمکاران. *دوا ڕۆمانتان (ئه‌سپه‌ڕه) جیاواز له هه‌ردوو ڕۆمانى پێشوتان (ده‌رگا داخراوه‌کانى بابل، زیکزیکه) جیاوازیه‌کى زۆر به‌دى ده‌کرێت، له ڕووى گێڕانه‌وه‌و ته‌کنیکى نوسین و ته‌نانه‌ت تێماى چیرۆکه‌کان، که یه‌ک چیرۆک نییه و خۆى له صه‌ند چیرۆکێکدا ده‌بینێته‌وه، هۆکارى ئه‌مه چیبوو؟ ئه‌م شێوازه نوێیه به‌مه‌به‌ست بوو یان ڕه‌وتى گێڕانه‌وه‌ى ڕووداوه‌کان وایان خواست؟ عومه‌ر سه‌ید: باختین دەڵێت" رۆمان دیاریدەیەکی فرە شێواز و زمان و دەنگە" هەر ئەو دەڵێت" بە هۆی گەشەکردنی بەردەوامەوە، تا ئێستە پێناسەی رۆمان وڵامێکی بە دەست نەهێناوە" سروشتی رۆمان وایە، بەردەوام بە هەموو شێوازە جێگیر و کۆنەکانی خۆیدا دەچێتەوە و تەکنیک و شێواز و زمانی نوێ بەرهەم دێنێت. هەر لە بنەڕەتیشدا رۆمان هێمایە بۆ ململانێ و دژ یەکی مرۆڤ. دژە بە تاک رەهەندی زمان و شێوازە، چونکە ئاڵۆزی و فراوانی ئەم سەردەمە، بە تەنها فرە زمانی دەتوانێت گوزارشتی لێبکات. بۆیە ئاساییە بۆ هەر رۆمانێک، شێواز و زمانێکی جیاواز هەبێت. گەر سەرنج بدەیت، لە هەر سێ رۆمانکەدا، ئەوی دووبارە دەبێتەوە فەزای شوێن و بابەتە و تەنانەت کەسایەتێکانیش کە قوربانییەکانی ئەنفال و جینۆسایدن، بەڵام ئەوەی دووبارە نابێتەوە زمان و شێوازی گێڕانەوە و تەکنیکە. بەو پێیەی روودا و بابەتی ئەسپەرە، تراژیدیایەکی گەورە و فرە رەهەند و تێمایە. دەبوو لە چەندین گۆشە نیگا و لە سەر زاری چەندین کەسایەتی و چیرۆکەوە بگێرڕێتەوە، مەبەستمە بڵێم، هەم رۆمانەکە ئەو تەکنیکەی دەخواست و هەم منیش مەبەستمە لە هەر رۆمانێدا، تایبەتمەندی و شێوازی جودای خۆم هەبێت و کارێک بکەم، لە فۆرم و ناوڕۆکدا، وەک پەنجە مۆر خودی خۆم بم. *زۆرێک له نه‌ته‌وه‌و گه‌لانى دونیا هه‌موو چیرۆک و ئه‌فسانه‌و شکست و کاره‌سته‌کانیان له ڕێگه‌ى ئه‌ده‌به‌وه ده‌که‌نه چیرۆکى جیهانى و سه‌رنجى دونیاى پێڕاده‌کێشن وه‌ک ئه‌وه‌ى یابانیه‌کان بۆ کاره‌ساتى هێرۆشیماو ناکازاکى کرودیانه یان جوله‌که‌کان بۆ هۆلۆکۆست، پێتان وایه ئێمه وه‌ک کورد توانیومانه ڕوداوو کاره‌ساته‌کانمان له‌و بواره‌دا سود لێوه‌رگیرن؟ پێتان وانییه که ده‌بوو کاره‌ساته‌کانى وه‌ک (شۆڕش، کیمیاباران، ئه‌نفال، کۆڕه‌و) زۆرباشتر له ئێستا له‌ناو ئه‌ده‌بى ئێمه‌دا ئیشى له‌سه‌ر بکرایه؟ عومه‌ر سه‌ید: نەخێر ئێمە هێشتا نەمانکردووە و لە سەرەتاداین، لە کاتێکدا دەبوایە ئێستە بە سەدان و بگرە هەزاران رۆمان و چیرۆک و دەقی هەمەجۆری ترمان بڕژانایەتە نێو ئەدەبی جیهانییەوە وخۆمان و مێژووی پڕ شوڕش و قوربانیمان بۆ هەموو دنیا روون و ئاشکرابوایە. پێم وایە هەموو وەرەقەکانی دنیا بەشی رۆمانەکانی ئێمە ناکات گەر بیانوسینەوە. کەس هێندەی کورد گوناە و قوربانی و بێدەنگ نەبووە، کە دەبێت بنوسرێتەوە، ئێمە لەو پیاوە دەچین کە عەریزە نووسەکە دوای ئەوەی عەریزەکەی بۆ دەنوسێت وبۆی دەخوێنێتەوە، کابرا دەست دەکا بە گریان و باوکە ڕۆ و دەڵێ بۆ من هێندە گوناهم. مێژووی قوربانی و فرمێسکی ئێمە بەشی دروستکردنی دە دەوڵەتیش دەکات. هەر یەکێک لە تاکی کورد، لە شۆفێری تاکسیەکەوە تا پیرەمێرد و پێشمەرگەیەک و ئافەرتێک بگریت بەشی رۆمانێکی قەبە ئازار و سوژە و چیرۆکی لایە. بە قەد ئۆقیانوسێک زەخیرە و کەرەسەی ئەدەبی و هونەریمان هەیە، دنیایەکین هێشتا نەک بۆ بێگانە، بۆ خۆشمان روون و ئاشکرا نەکراوین. هێشتا لای ئێمە خودنوسینەوە نەبۆتە بنەما و میتۆد و بابەتی کارکردن، بۆیە بەردەوام لە بازنەیەکی بۆش و داخراودا دەخولێنەوە و ئەو قولابەی باپیرەمانی راو کرد، هەر هەمان قولابە کە باوکمانی راو کرد و وا بڕوات ئێمەش ڕاو دەکات. چونکە هیچمان نەنوسیوەتەوە. مێژویەکی ڵێڵ و ناروون و سوور بە خوێنین. رۆمان بۆ میللەتانی تر گەر داهێنان و رۆچوون بێت بە ناخی مرۆڤ و کێشە هەنوکەیەکان. ئەوا بۆ ئێمە پێویستییەکی حەیاتییە، سەرەتا و رێگایەکە بۆ سەرنج راکێشان و بە هاناوە هاتنمان لە لایەن رۆحی مرۆڤایەتییەوە بۆ کێشەکەمان. بۆ پاراستنمان لە ستەمی نەتەوایەتی و مرۆڤایەتیمان. چەک ئێمەی ماڵوێرانتر کرد. بۆ ئایندە دەبێ لە ئەدەب و سینەما و بوارە مرۆیانەکەی ترەوە زووم بخەینە سەر خۆمان. وەک بەڕێزتان دەڵێن. دەبێ ئێمەش دەقی گەورە و ئەدەبی باڵا و سەرنج راکێش بخەینە بەردەم مرۆڤایەتی، تا ئەوەی چەک و جەنگ نەیتوانی بمانخاتەوە ناو مێژوو، بە حیکایەتە گەورەکەمان بە گۆڕە بە کۆمەڵەکانمان بە کچە گەرمیانی و ئێزدێکانمان، ئەوانی نەمانتوانی بە چەک پاکیزەییان بپارێزین، هیچ نەبێت با لە رێگەی ئەدەب و هونەرەوە ویژدانی بیماری مرۆڤایەتی پێ ریسوا و شەرمەزار بکەین. رەنگە بەم رێگایە بتوانین قەدەری بازنەی داخراوی خۆمان تێکشکێنین و جارێکیتر کۆمەڵکوژی نەکرێینەوە.
کاروان حه‌سه‌ن له‌سه‌ره‌تای دروست بوونی ژیانه‌وه ئه‌ده‌ب به‌هه‌موو شێوه‌کانی گوزارشتی خه‌ون و هۆیه‌کانی مانه‌وه‌ی مرۆڤی کردووه، هه‌روه‌ها هه‌ستی ته‌بایی و دژیشی تێدا وروژاندووه و تێڕامانی زیندوو کردۆته‌وه. ئه‌وه‌ی مه‌به‌سته لێره‌وه بیڵێم له‌باره‌ی شیعره‌وه‌یه. ئایا شیعر توانیویه‌تی ئه‌رکی خۆی به‌جێ بێنێ ؟ ئایا شیعرتوانیویه‌تی شوێنی خۆی بگرێ و پێی بوترێ شیعر؟ ئایا ئه‌و زۆری و بۆرییه وای نه‌کردووه خوێنه‌ری شیعر که‌م بێته‌وه ؟ ئایا ئه‌و هه‌موو بێ سه‌رو به‌رییه‌ی شیعر نه‌بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی کڕیاری شیعر و خوێنه‌رانی شیعر بتۆرێنن و بازاڕی شیعر که‌م بێته‌وه. چونکه ئه‌مڕۆ به‌ئاشکرا و به‌ڕوونی ده‌بینین و ده‌زانین که‌بازاڕی شیعر جۆره کزی و که‌م کڕیاری و که‌م مامه‌ڵه‌ییه‌ک ڕووی تێکردووه ، جه‌ماوه‌ر به‌هه‌موو توێژه‌کانیه‌وه لێی سارد و لالوته، بایه‌خی پێنادات و وه‌ک جاران شه‌یدای نییه، ئه‌گه‌ر چاوێک به‌مێژووی ئه‌ده‌بی کوردیدا بخشێنین بۆمان ده‌رده‌که‌وێت که‌ئه‌ده‌بی کوردی سه‌ره‌تا به‌شیعر ده‌ستی پێکردووه یان ڕاستتر بلێین ئه‌و ده‌قه ئه‌ده‌بیانه‌ی له‌به‌رده‌ستدان له‌کۆنه‌وه به‌شیعر ده‌ست پێده‌که‌ن. شیعر بۆ ئێستا و بۆ نه‌وه‌کانی تریش، بۆشاییه‌کی گه‌وره و دور و درێژی له‌ناو مه‌مله‌که‌تی نوزانه‌وه‌ی گیانه‌کاندا داگیر کردووه و داگیری ده‌کات. سۆزێکی به‌گوڕ و به‌رده‌وامه و هه‌رده‌شمێنێ بۆ پرکردنه‌وه‌ی ویستی نه‌وه‌کان بۆ ئه‌وه‌ی له‌شنه‌بایه‌کی ئازادیبه‌خش و دوور له‌سانسۆری هزره‌کان گوزارشت له‌خۆیان و ده‌وروبه‌ریان بکه‌ن. ئه‌ره‌ستۆ ده‌ڵێ: (ئه‌وه‌ی به‌شیعر ده‌گوترێ به‌فه‌لسه‌فه ناگوترێ) وه‌ک ڕوونه شیعر وه‌ک باوترین و بڵاوترین ژانره‌کانی ئه‌ده‌به و زیاتر له‌ژانره‌کانی تر ناوی هه‌یه و بلاوه وبه‌باڵاترین ژانری ئه‌ده‌ب داده‌نرێ. به‌لام ئایا ئه‌و هه‌موو زۆری و بۆرییه‌ی شیعر و بێ سه‌روبه‌رییه‌ی وای کردووه جێ و شوێنی خۆی بگرێ و پێی بوترێ شیعر؟ چونکه شیعر وه‌ک پێویستییه‌کی ژیان ڕۆڵ و پێگه‌ی کاریگه‌ری هه‌یه له‌سه‌ر مرۆڤ به‌هه‌مووشێوه‌یه‌ک و له‌هه‌موو بوارێکدا شیعر جێگه و ڕۆڵی تایبه‌تی هه‌یه به‌ڵام له‌دنیای ئه‌مڕۆدا که‌جیهانی ته‌کنه‌لۆژیایه که‌متر بایه‌خی هه‌یه و یه‌جۆرێک له‌جۆره‌کان ته‌نیا خوێنه‌ره‌کانی ئه‌وانه‌ن که‌شیعر وه‌ک پێویستییه‌ک ده‌زانن، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌وه‌ناگه‌یه‌نێ که شیعر فه‌رامۆش بکرێ و بخرێته پشت گوێ و ئاوای به‌سه‌ربێ وه‌ک ده‌بینین له تۆڕه‌کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ڕۆژانه شیعر له‌خاچ ده‌درێ و ئه‌تک ده‌کرێ، ئایا ئه‌وانه‌ی ده‌نووسن هه‌موویان شاعیرن ؟ ئایا ئه‌وانه‌ی نووسراون هه‌موویان شیعرن؟ بۆ ئه‌مه‌ش هۆکار زۆرن و له‌هه‌ندێکیان ده‌دوێین. به‌ڵام سه‌ره‌تا با له‌هه‌ندێ پێناسه‌ی شیعره‌وه ده‌ست پێبکه‌ین بۆئه‌وه‌ی تۆی خوێنه‌ر له‌بنه‌ڕه‌ته‌وه حاڵی ببی و به‌چێژه‌وه بابه‌ته‌که بخوێنیته‌وه. فه‌روغی فه‌رغزاد ده‌ڵێ: (شیعر ئه‌وده‌رگا کراوه‌یه نییه، هه‌موو که‌سێک بێ جیاوازی وه‌ژوور که‌وێت، یان ئه‌و ده‌رگا داخراوه‌ی به‌هیچ کلیلێک نه‌کرێته‌وه که‌کرایه‌وه‌ش وه‌ک گویزێکی پووچ هیچ شتێ به‌ده‌سته‌وه نه‌دات )، ڕیچارد هێڕئه‌ڵێ: شیعر هونه‌رێکه مه‌به‌ستی ئه‌نجامدانی گه‌وره‌ترین چێژ به‌خشینه به‌گوێگر. قودامه‌ی کوڕی جه‌عفه‌ر ده‌ڵێ: شیعر ئاخاوتنێکی کێشدار و سه‌روادارو واتاداره. دکتۆر شوکریه ڕه‌سول ده‌ڵێ: (شیعر به‌رهه‌می مرۆڤێکی به‌هره‌داری به‌ئه‌ندێشه‌یه که‌به‌ترپه و ئاواز تاقیکردنه‌وه‌کانی خۆی وه‌ک مرۆڤێکی ئه‌ندامی ناو کۆمه‌ڵگایه‌ک له‌دووتوێی چه‌ند وشه و ڕسته‌یه‌کی پڕ واتا و خه‌یاڵێکی فراواندا تۆمار ئه‌کات.) شیعر کلێشه‌یه‌که بۆ ڕوحی ڕامانه‌کانی ناوه‌وه‌ی مرۆڤ و وروژاندنه‌کانی خودی شاعیر له‌رێگه‌ی کارتێکردنه هه‌ستییه‌کانه‌وه له‌بۆته‌ی زمانێکی چڕ و ڕه‌نگیندا به‌رجه‌سته ده‌بێت و شیعر له‌دایک ده‌بێت. یان به‌واتایه‌کی تر شیعر زمانی ده‌روونی شاعیره و هه‌موو وێنه ڕیالیستییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی خود به‌کامیرای زمانی خۆی ده‌گرێت و له‌پێشانگایه‌کی سه‌رنجڕاکێشدا وێنه شیعرییه‌کان و وێنه ده‌رونییه‌کانی شاعیر نمایش ده‌که‌ن. که‌واته به‌پێی ئه‌م پێناسانه‌بێ ئه‌وشیعرانه‌ی هیچ واتاو مه‌به‌ستێکی سه‌ره‌کیان له‌پشت نییه و مانا هه‌ڵناگرن و بێ چێژن شیعر نین و له‌خانه‌ی شیعر هه‌ژمار ناکرێن. شیعر به‌کورتی وێناندنه جا ئه‌گه‌ر وه‌ک هۆنراوه (نڤم) نوسرابێ یان وه‌کو په‌خشان بێ که‌واته شیعر ژانرێکه زیاد له‌هه‌موو ژانره‌کانی دیکه‌ی ئه‌ده‌ب مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ هه‌ست و سۆزدا ده‌کات و له‌ناخه‌وه ده‌یانجولێنێ و به‌ئاگایان دێنێ، باشترین مامه‌ڵه‌یه‌ک بۆ نزیک خستنه‌وه‌ی شیعر له‌گوێگره‌وه ئه‌وه‌یه بیکه‌ی به‌گۆرانی شیعر بۆ خۆی موزیکێکی تێدایه. شیعر نووسین هه‌ر وشه‌ڕێزکردن نییه، داڕشتنی خه‌یاڵێک بێ هیچ بنه‌شه‌و ستره‌کتۆرێکی خه‌یاڵی، بێ هیچ ئامانجێکی خه‌یاڵی، بێ هیچ ئه‌ندازه‌یه‌کی خه‌یاڵی، له‌م وشه ڕێزکردنه مانا و ڕوانین بزره، پیکهاته‌یه‌کی لۆژیکی و نالۆژیکی بوونی نییه ئایا (شیعر توانیویه‌تی ئه‌رکی خۆی به‌جێ بهێنێ؟ بگره له‌ناو گه‌لێ گه‌ل و میلله‌تدا ڕۆڵی ڕابه‌رایه‌تی له‌کاتی جه‌نگ و ئاشتیدا دیوه و خه‌واڵوانی بێدار کردۆته‌وه و بێدارانی قورمیش کردووه. ئه‌وه‌نده کاریگه‌ری و کارئاسان که‌ربووه له‌مه‌یدانی وه‌ده‌س هێنانی کرداری په‌روه‌رده و زانست دا په‌نایان پێ بردووه. له‌جیهانی شیعردا ده‌یان قوتابخانه و دوانگه و بۆچوون هاتونه‌ته مه‌یدانه‌وه هه‌یانه ماوه‌ته‌وه و به‌رده‌وامن هه‌شیانه به‌سه‌ر چووه و بڕاوه‌ته‌وه. هه‌ندێ جار ته‌نیا چه‌ند دێڕێکی بێ مانا و بێ مه‌به‌ست و بێ ئه‌نجام و بێ واتا ده‌بینین و بێ ئه‌وه‌ی هه‌ڵگری هیچ ئامانجێک بێ هه‌ندێ جاریش چه‌ند ڕسته‌یه‌کی بێ کرۆک ده‌بینین و هیچ به‌ڵای شیعره‌وه ناچێ، شیعرسروش (وحی)ێکی ده‌رونییه له‌ئاسمانی مێشکه‌وه به‌هۆی فریشته‌ی بیره‌وه دێته‌خوارێ بۆسه‌ر زمان و قه‌ڵه‌می شیعر. له‌وکاته‌وه‌ی که په‌یوه‌ندی مرۆڤ و شیعر په‌یدا بووه هه‌تا ئێستا شیعر شێوه‌ی شیعر قالبی شیعری و که‌ره‌سته جۆربه‌جۆره‌کانی له‌گۆڕان و پێشکه‌وتنێکی به‌رده‌وامدان، وه‌ستانیان نییه. ده‌بێ ده‌نگی شاعیر ده‌نگی ژیان بێ، ئه‌و ده‌نگه‌ی له‌ڕێگه‌ی شیعره‌وه به‌هێزێک ده‌دوێ که‌له‌ژوور مرۆڤه‌کانی تره، که له‌ڕێگه‌یه‌وه بۆ هه‌موو کۆمه‌ڵ ده‌وبێ بۆ ئه‌وه‌ی ڕووناکی بخاته سه‌ر ئه‌و هه‌ستانه‌ی نه‌دۆزراونه‌ته‌وه و بیانکاته واقیعێکی زیندوو. سه‌دیق سه‌عید ڕواندزی له‌کتێبی (گه‌ڕان به‌دوای جیهانێکی دیکه‌دا) ده‌ڵێ: به‌بێ زمانێک که‌هه‌ڵگری هه‌ردوو ڕه‌هه‌ندی ئێستاتیکا و بابه‌ت بێت ئه‌سته‌مه ده‌قێک ببێ به‌شیعر. نه‌وه‌ی نوێ واته ئه‌وانه‌ی له‌سه‌ره‌تای ئه‌زموونی شیعری دانه خۆڕسکانه دوور له‌هه‌مووقولبونه‌وه و ڕامانێکی بابه‌تیانه شیعر ده‌نووسن، به‌داخه‌وه به‌شێکی زۆر له‌شاعیرانی ئێمه که‌مترین باکگراوندی ڕۆشنبیری شیعریان هه‌یه و هه‌میشه ئه‌زموونی شیعر نووسین وه‌ک ئه‌زموونێکی خودی به‌ته‌نها و به‌ده‌ر له دیوه بابه‌تییه‌که ده‌بینن. ئه‌مه‌ش واده‌کات زۆرجاربکه‌ونه هه‌ڵه‌ی مانایی زه‌ق. شیعر له‌کورتترین پێناسه‌یدا: زمانی رۆحه ئه‌وه‌ی پیرۆزی به‌که‌سایه‌تی شاعیر ئه‌به‌خشێت جوانی ئه‌و ڕۆحه‌یه. ئابشتاین ڕه‌خنه‌گری ئه‌مریکی له‌باسی شیعری ئه‌مڕۆی ئه‌مریکیدا ده‌ڵێ: (چاومان به‌به‌رهه‌مێکی زۆر ده‌که‌وێت که‌به‌ناوی شیعره‌وه بڵاوده‌کرێنه‌وه، به‌ڵام بێ ئه‌وه‌ی شیعرێکی ڕه‌سه‌نی تێدابێ، دیاره جیاوازییه‌کی زۆر هه‌یه له‌نێوان شیعرێکی ڕه‌سه‌ن و شیعرێکی داتاشراوی به‌زۆرنووسراودا) که ئه‌مه‌ش بۆ شیعری ئه‌مڕۆی کوردی ڕاستییه‌کی تاڵه و زۆری و بۆرییه‌کی بێ سه‌روبه‌ر به‌شیعری کوردییه‌وه دیاره. له‌م ڕۆژگاره‌دا ده‌شێ مرۆڤ ببێته شاعیر هه‌روه‌ک چۆن ده‌یه‌وێ ببێته ئه‌ندازیار و پزیشک، ئه‌مه‌ش مانای وایه شیعر پیشه‌سازییه و دووره له هه‌ڵقوڵانێکی ڕاسته‌قینه‌ی ناخی مرۆڤ، ئه‌مه‌ش تاڕاده‌یه‌ک بوه‌ته هۆی نه‌هێشتنی هه‌ستی ڕه‌سه‌نایه‌تی شاعیر. کەواتا شیعر تەنیا بریتی نییە لەوشە ڕێزکردن، بەڵکو پێویستی بەکێش و سەروایێک هەیە کە ئاوازی شیعرە کە ڕابگرێ و بزانرێ کە لەقسەی ئاسایی جیایە و جیادەکرێتەوە. ئەگەر شیعرەکە سەربەڕێبازێکی نوێش بێ هەمان بۆچوون ڕاستە و ئەبێ کێشێکی لەناوەوە هەبێ بۆ چێژبەخشین و هەستکردن بەوەی کەتۆ شیعرێک دەخوێنیتەوە. بەڵام ئایا لەشیعری ئەمڕۆدا ئەو ئاواز و مۆسیقایە هەیە ؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارانە دەڵێیین: ئەم جۆرە نووسینانە، ئەم جۆرە نووسەرانە هەموویان ناچنە ناو سنوری شیعرو شاعیربوونەوە ! لەدەرئەنجامی ئەو قسانەی سەرەوە دەگەینە ئەو ڕاستییەی کەوا زۆری و بۆری وبێ سەروبەرییەک لەمەیدانی شیعری ئەمڕۆی کوردیدا دەبینین و گرنگترین هۆکاریش نەبوونی سانسۆرێک لەلایەن وەزارەتی ڕۆشنبیری و چاپخانەکانەوە کەوای کردووە هەرچی بێ و شتێک چاپ بکات و ناوی بنێ کتێب و دیوانە شیعر! نەخێر بۆ تێکدان و لەباربردنی شیعر، تکایە چیترڕێگا مەدەن بازرگانی بەشیعرەوە بکرێ، بائەتک کردنی شیعر بوەستێنین...
شوان کەمال تراژیدی وەک ئەوە وایە پەنجەی خۆت ببڕێت. کۆمیدی وەک ئەوە وایە بکەویتە ناو مەنهۆڵێکەوە و بمریت. ( مێل بڕوکس) دۆزینەوەی پێناسەیەکی سادە بۆ ئەم ژانرە ئەدەبییە شتێکی هەروا ئاسان نییە. کۆمیدیا بەشێوەیەکی گونجاو و بەپێی ئەو تایبەتمەندییەی کەهەیەتی لە چوارچێوەی درامادا جێی خۆی دەکاتەوە. ئەوەی کەدەگووترێت و باوە دەربارەی کۆمیدیا ئەوەیە کە ئەم ژانرە ئەدەبییە بەخۆشی دوایی دێت و دەرەنجامەکەی بریتییە لە ئاهەنگی کۆمەڵایەتی وەک جەژن و خۆشی و ڕێوڕەسمی شوکردن یان ژن هێنان. هەرەوەها دەتوانین ئەوەش بڵێین کە کۆمیدیا چاوەڕوان دەکرێت پێکەنیناوی و گاڵتەئامێز بێت. ئەمە سەرەڕای ئەوەی کەلە کۆمیدیادا هیچ کەسێک ناکوژرێت و نامرێت. بەڵام دەبێت ئەوەشمان بیر نەچێت کە زۆرێک لەلێکۆڵەاران پێیان وایە کە ئەم ژانرە ئەدەبییە بەردەوامترین جۆری ئەدەبە کەبەپێی قۆناغە جیاوازەکانی گۆڕانی کەلتووری بەچەسپاوی ماوەتەوە و خراپ نەبووە. لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا پێناسەکان بۆ کۆمیدیا یەکجار زۆرو زەوەندەن، بەجۆرێک کە سنووری ئەو شێوازە تەقلیدییەیان تێپەڕاندووە و لەڕووی هەمەچەشنی زمانەوانی و جۆری پڕاکتیکدا کۆمیدیا دەکرێت چەندین فۆڕمی جیاواز لەخۆ بگرێت. بۆ نموونە شێوازە تەقلیدییەکانی وەک کۆمیدی ناشاریی(pastoral comedy) ، نواندنی بێ مێشکانە(farce) ، لاسایی کردنەوە(burlesque) ، نواندنی بێ قسە(pantomime) ، تەنز(satire). هەرەوەها کۆمیدی ئاکاری(comedy of manner). دەکرێت گەلێک فۆڕمی بچووکتری وەک کارتۆن و زنجیرەی تەلەفزیۆنی تەنزئامێز و تەنزی نێو ڕۆژنامە و گۆڤار و گاڵتەی سینەمایی و هەستان بەنیشاندانی هەندێک یاری و کاریکاتێر و ته‌نانه‌ت ڕۆیشتنێکی بێ مێشکانه‌ش له‌خۆ ده‌گرێت. بوونی ئه‌م هه‌مه‌چه‌شنییه له جۆره‌کانی کۆمیدی به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که کۆمیدی یه‌ک تۆنی دیاریکراوی نییه، به‌ڵکو له‌سروشتیدا وه‌ک پیانۆیه‌ک وایه که ده‌توانرێ چه‌ند تۆنی جیاوازی پێ لێبدرێ. سه‌ره‌ڕای بوونی ئه‌م فۆڕمه ته‌قلیدییانه‌ی کۆمیدی و بوونی ئه‌و که‌ناڵ و فۆڕمه جیاوازانه‌ی که‌خۆی تێدا مانیفێست ده‌کات، کۆمیدی تۆنێک یان شێوازێکی دیاریکراوه له‌نووسین که هه‌رگیز یه‌کسان نییه به‌و که‌ناڵ و میدیاو و فۆڕمه جیاوازانه‌ی که خۆی تێدا ده‌بینێته‌وه. تێڵه‌ڵکردنی کۆمیدی له‌گه‌ڵ تراژیدی دا یان له‌گه‌ڵ هه‌ر ڕه‌گه‌زێکی تر، وه‌ک له‌لای نووسه‌رانی وه‌ک شه‌یکسپیر و دیکنز و ئیبسن و بیکێت وکارۆل چه‌رچل و مارتن ئامیس دەبینرێت، بەبۆچوونی مۆلوین مێرچنت وەک ئیهانەیەکی بەردەوام وایە بۆ کۆمیدی ڕووت و تراژیدی ڕووت وەک دوو ژانری درامی. لەسەردەمی پۆست مۆدێرندا؛ لاسایکردنەوە و گاڵتەجاڕی و تەنز بەشێوەیەکی تایبەت بەکاردەهێنران بۆ ڕەخنەگرتن لەفەلسەفەی ڕۆشنگەری. جۆنسن ١٩٢٠ بڕوای وایە کە کۆمیدی لەسەرەتادا گۆرانییەکی سادە بووە کەلەلایەن تاکە کەسێکەوە گووتراوە و دواتر پاڵەوان و گفتوگۆی تێکەوتووە لەقۆناغەکانی داهاتوویدا. لەڕووی زاراوەسازییەوە ئەگەر بۆ سەرەتای ئەم ژانرە بگەڕێینەوە بەبۆچوونی لێکۆڵەران داڕێژراوە لەهەردوو وشەی گریکی ‘kômos’ یان ‘kômai’ لەگەڵ ‘oda’ .کەیەکەمیان ‘kômos’ بەواتای (ئاهەنگگێڕان) دێت و دووەمیان ‘kômai’ لەوشەی (گووند)ەوە وەرگیراوە. ئەرستۆ پشتگیری لەبۆچوونی دووەمیان دەکرد، چونکە تێبینی ئەوەی کردبوو کە یۆنانییە کۆنەکان خەڵکی گووندنیشینەکانیان بە ‘kômai’ بانگ دەکرد. ئەم بۆچوونەی ئەرستۆ لەوەوە سەرچاوەی گرتبوو کە کۆمیدییەکان پێیان دەگووترا کۆمیدی لەبەر ئەوەی کۆچیان کردبوو بۆ گووندەکان و لەشارەکان وەدەرنرابوون بەهۆی کاری ئابڕووبەرانەیانەوە. هەرچی پارچەی دووەمە لەوشەکە واتە ‘oda’ واتە (گۆرانی) بەم شێوەیە بۆمان دەردەکەوێت کە کۆمیدی بریتییە لەهەریەکە لە ڕیتم و ئاهەنگگێڕان. دانتی (1265–1321) بە (گۆرانی گووندنیشینی) ناوی دەهێنا. زۆرینەی ڕەخنەگران لەسەر ئەوە کۆکن کە کۆمیدی بەرهەمی گووندنیشینەکانە زیاتر لەەوەی کە بەرهەمی شارییەکان بێت. بەمشێوەیە بۆی هەیە لەگەڵ ڕیوڕەسمی وەرزیی پیت و بەرەکەتی کشتوکاڵیدا دەستیان پێکردبێت. بۆیشی هەیە ڕەهەندێکی ئاسمانی هەبووبێت و تایبەت بێت بەخودای ئەفسانەیی شەراب و پیت و فەڕ واتە (Dionysus) . ئەم خوداوەندە لەبنەڕەتدا بەخوداوەندی پیت و بەرەکەتی سروشت دەناسرێ، یان ڕۆحی سەوزایی کەمرد و بەزوویی لەدایک بوویەوە. شوێنکەوتووانی گەیشتنە جوگرافیای نێوان هەریەک لە شارەکانی Thrace Phrygia لەدەوروبەی ١٠٠٠ پێش زاین. بەشێوەیەکی تایبەت خۆیان تەرخانکرد بۆ خواردنەوە و چێژوەرگرتن و ئاهەنگگێڕان. بەتایبەت ئافرەتان کە ڕوویان کردە دوور لەشارەکان بۆ پەیوەندی کردن بەسروشتەوە. Dionysus بەزۆریی بەوە دەناسرێت کە خودایەکی پەروەدەکردووە کە بە Phales دەناسرێت و دواتر بووە بە سپۆنسەری ڕەفتارە سێکسییەکانی مرۆڤ. ئەم تایبەتمەندییەی خوداوەند و ئەو سروشتە شەڕانییەی کەهەیبوو کاریگەری نەرێنی کردە سەر فیستیفاڵ و پرنسیپەکانی بەجۆرێک کەبەتەواوی پرنسیپەکانی هەڵگێڕایەوە و ڕەهایی سێکسی بڵاوکردەوە. بەمەش بووە هۆی خولقاندنی ئەو لادان و شێوە گاڵتەچاڕییەی کەلەکۆمیدیدا جیێ بوویەوە. بەمەش ئەم خوداوەندە لەوشارەی کەلێی بوو وەدەرنراو بەرەو قەراغی شار و هەرچی شوێنکەوتووەکانیشی هەبوون بەهەمان شێوە فڕێدرانە دەرەوەی شار. لەڕوانگەی ئەم ئەفسانەوە ئیدی کۆمیدی بە بەئەرکێکی کۆمەڵایەتی و فیکری هەڵدەستا و خزمەتی بەو بەهایانە دەکرد. هەرچی کۆمیدی ئەریستۆڤانە (c. 448–380 BC) لەخزمەتی سیاسەتێکی ئاشکراو و تەنزئامێزدا بوو. درامای کۆمیدی لەقۆناغەکانی دواتری گەشەسەندنیدا بەرەو قسەکردن لەسەر بابەتە هەنووکەییەکان پەلکێش کرا. ئەرستۆ ئاماژە بەوە دەکات کە کرەیتس یەکەم کەس بووە کە فۆرمی جنێو و گاڵتەجاڕی یاساغ کردوو و گرێ و چیرۆکەکانی یونیڤێرساڵی کرد. دوای سەدەیەک و لە سەردەمی میناندەر (c. 342–c. 291 BC) دا کۆمیدی خەریک بوو بەکاروباری دەسەڵاتەوە. لەسەدەی چوارەمی زاینیدا کۆمیدی وەک ژانرێکی ئەدەبی ڕێنیشاندەر فۆڕموولە بوو. ئەم تێگەیشتنە بۆ یەکەم جار لەلایەن دۆناتۆس کەزمانەوانێکی ڕۆمی بوو، قسەی لێوەکراو لەکارەکانیدا دەربارەی کۆمیدی ڕەنگی دایەوە. ئەم زمانەوانە بەشێوەیەکی بەرفراوان کۆمێنت و تێبینییە گرنگەکانی خۆی دەربارەی بابەتە کۆمیدییەکانی تێرینس Terence دەخستە ڕوو. کۆمیدییەکانی تێرنیس بەوە ناسرابوون کەتەنیا تێکستێکی نووسراو بوون و پێرفۆرمس نەدەکران. لەڕوانگەی ئەم هەوڵە نەزۆکانەی تێرینس ەوە دۆناتۆس ئەو دەرەنجامەی ڕاگەیاند کە ئیدی کۆمیدی دەبێت خۆی لەقەرەی ژیانی ڕۆژانەی خەڵکی بدات و ببێتە ئاوێنەیەک بۆ پێچەوانەکردنەوەی ئاکارەکانی ڕۆژانەی خەڵکی و بەشێوەیەکی پراکتیکی وانەکانی ڕەوشت بەخەڵکی بڵێتەوە. هەروەها جەختی لەسەر ئەکادیمی بوونی پرنسیپەکانی کۆمیدی کردەوە. دەیگووت کۆمیدی دەبێت هەڵگری پرنسیپێکی بەلاغی بەرز بێت. هەوڵەکانی دۆناتۆس و تێڕوانینە مۆڕاڵییەکەی بۆ کۆمیدیا، کۆمیدیای بەجۆرێک بەرزکردەوە کەخۆی لەقەرەی پرنسیپە نەگۆڕەکانی تراژیدیا بدات. تێڕوانینەکانی دۆناتۆس تا سەردەمی ڕێنسانس و دواتریش، لەنێو گفتوگۆ و مشتومڕەکانی تیۆری کۆمیدیدا هەر لە برەودا بوون. ئەرکی ڕاستکردنەوەی چەوتییەکانی کۆمەڵگە وەک ئەرکی سەرەکی کۆمیدیا بوویە جێی مشتومڕی زۆر و تا لەساڵی ١٦٩٨ ویلیام کۆنگریڤ لەوەڵامێکیدا بۆ قەشە جێریمی کۆڵیەر Jeremy Collier کەنووسیبووی ( دەبێت خەڵکی بەشتێکی جیاوازتر لەکارە نەشیاوەکانیان بهێنرێنە پێکەنین ) نووسیبووی ئەرکی کۆمیدی بێجگە لەهێنانە پێکەنینی خەڵکی ، بریتییە لە ڕێنموونی کردن و ڕاستکردنەوەی چەوتییەکان. چونکە کاتێک خەڵکی چەوتییەکانی خۆیان لەکارە کۆمیدییەکاندا دەبیننەوە شەرم دەیانگرێت و بەخۆیاندا دەچنەوە، ئەمە سەرەڕای ئەوەش کە دەیانهێنینە پێکەنین.ئەم وەڵامەی ئەو لەکاتێکدا بوو کە ئەو قەشەیە هێرشی کردبووە سەر شانۆ بەگشتی و بەدیاریکراویش کەسێتی کۆنگریڤ. لەسەدەی بیستدا ڕەخنەگران کەمتر بڕوایان بەئەرکی فێرکەرانەی کۆمیدی بوو. هاری لێڤین بڕوای وایە کەکۆمیدی بریتییە لەململانێ و کێشمەکێشمی نێوان سۆزی پێکەنین و سەنگینی. شەڕی درێژخایەنی کەسی دەم بەپێکەنین دژی ئەوانەی پێناکەنن. نێوان ئەوانەی نووقمی شادی و پێکەنین لەگەڵ ئەوانەی پێکەنین لەسەر لێویان قاتە. ئێریچ سیگال میێژووی کۆمیدی خۆرئاوایی دیاری دەکات بەدرێژایی هێڵی هاتنەخوارەوە لە شادی و پێکەنینی بەرزی ئەریستۆڤانەوە بۆ شانۆی پووچێتی کەلەکارەکانی بیکێتدا خۆی دەبینییەوە. لەڕوانگەی ئەم بۆچوونەوە، دەربڕینە چالاک و ئەکیڤەکانی ژیان بەرەو پوکانەوە و خاوبوونەوە و ئاڵۆزی ڕۆیستوون.هەروەها پێی دەچێت بەتێپەڕبوونی کات و ئەزموون کۆمیدی گەشبینی بەشێویەکی بەرچاو بەرەو خوارەوە و ڕوو لە کزیی بکات. سیگال دەنووسێت : ( دراما ئیدی کۆتایی بەخۆشی نایەت. لەڕاستیدا هەر کۆتایی نایەت. هیچ ئاهەنگ و خۆشی دەربڕین و نوێبوونەوەیەکی تێدا نابینرێ. هەر بەڕاست گۆدۆ چی دەنوێنێ؟ ڕزگارکەر یان سەرلەنوێ ژیانەوە؟ تەنیا یەک شت ڕوونە؛ کۆتاییە خۆشەکانی پێشوو ئیدی لێرە بەدواوە هاوەڵمان نین! لەبەر ئەوەی کۆمیدیا لەئێستادا بێجگە لەجەستەیەکی مردوو هیچی تر نییە! ) هەندێک لەڕەخنەگران، ئەوانەی کاریگەرن بە تیوری پۆست ستڕاکچڕالیزم لەوانە ئەندرۆ هۆرتۆن بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە چۆن زمان و تێکست بەردەوام لەگۆڕاندان، بەهەمان شێوە بۆی هەیە کۆمیدی هەندێک جار کۆکراوە بێت، یان پەرش و بڵاو، کۆتایی هەبێ یاخود نەیبێ. ئەمە بەشێوەیەکی ئاسایی پست دبەستێ بە کۆنتێکست و دەقئاوێزانی داهێنەر و تێکست و هەروەها تێڕامان. کیربای ئۆلسۆن تێگەیشتنێکی هاوشێوە لەخوێندنەوەی بەرهەمی کۆمیدی سەدەی بیستەم لەڕێی کارەکانی لەفەیلەسووفانی فەڕەنسی لیوتارد و ژی دۆڵۆزەوە پەیڕەو دەکات و پێی وایە کە کۆمیدی سەدەی بیستەم بریتییە لە بەرەنگاربوونەوەی ئەو عەقڵانییەتەی کەدەیەوێت بەشێوەیەکی سەرتاپاگیر وێنای جیهان بکێشێت. دەنووسێت : ( کۆمیدی فۆڕمێکە لەناوەوەی خۆماندایە. کەهەرگیز لەئێمەی ناوێت لەئاسمان بۆی بگەڕێین، یان پێمان وابێت لای خوداوەندە و لەوێ بۆ وەڵامی پرسیارەکانی بگەڕێین. تیوری کۆمیدی گووتارێکی فراوانی هەیە و ئەم گووتارەش فەرمانڕەوایە بەسەر سیاسەتی جەستەدا. ئەم گووتارە لەنێوان باوەڕ و گومڕایدا وەستاوە. وەکو حەز و خولیا وایە بەشێوەیەکی سەیر لەگۆڕاندایە، هەرگیز تێگەیشتنە عەقڵییەکان لەبۆتەیدا جێیان نابێتەوە.) بەبڕوای ئۆڵسۆن خۆبەدەستەوە نەدانی کۆمیدی و کردەی کۆمیدی بۆ پێناسەیەکی دیاری کراو و بڕواپێکەر، بەڵگەیە لەسەر بەها پۆست مۆدێرنەکانی ئەم ژانرە ئەدەبییە. کۆمیدی بەکورتی دەکرێت بڵێین فۆڕمێکی ئازادە لەپێناسەکردن. هێنری بێرگسۆن ی فەڕەنسی دەیگووت کۆمیدی بابەتێکی تەواو پەیوەستە بەمرۆڤەوە و لەودیو ئەو بوونەوەرەوە بوونی نییە. کەواتە دەبێت تەواوی نموونە و ڕووداو و کردە کۆمیدییەکان بەجۆرێک لەگەڵ ئاگامەندی مرۆڤدا یەکانگیر بن بۆ ئەوەی ببنە کۆمیدی. ڕەهەندی مرۆڤ وابەستەیی کۆمیدی بۆ یەکەم جار لەلایەن ئەرستۆوە تێبینی کرا. ئەو دەیگووت مرۆڤ تەنیا بوونێکە کەدەتوانێ پێبکەنێت.
.jpg)
( کامێرا) ئای کە جوانن، کراسی پایز و دوو چاوی تامەزرۆ کە تۆ دەست و کامێرایت و منیش خش و ھوڕی گەڵاو وشەی ( مەڕۆ (. زۆر جوانن، کراسی زستان و دوو چاوی خەواڵوو کە تۆ دەست و کامێرایت و منیش باڵندەی سەر تەلی کارەبای ئەم شارە و وشەی ( تەزوو(. کامێرای دڵی من ببینە چەند ناشیرینە ھەژاریی بەڕووتی وتەزیوویی! ئەو تەزین و لەرزینە ھەر لەدرەختی شەقامی مەولەوی دێن. ئەو نەوسنی و بێ خەویی و پۆزە ھەر لەجادەی سالم جوانن. ئەو خێرایی و جەنجاڵیی و بێ مروەتێییە ھەر شایانی شەقامی شەستییەکەن. رۆحی کامێرا پێت چۆنە وێنەیەکی ھەژاریی و مەولەوی پۆزلێدان و سەھۆڵەکە گۆڕستان و شەستییەکە بەیەکەوە بگرین؟! پێت چۆنە ئازیزم کامێرا لە مۆزەخانە دابنێین؟! بەرانبەر ھەر دیمەنێک دەستبخەینە سەر دڵمان و بڵێین ( چرک) سلێمانی-٢٠١٨ (شەیتانی ژیانم) ھەموو کەسێک ھەموو شتێک شەیتانێکی خۆی ھەیە. تۆ ... شەیتانی ژیانمیت شایستە نیت و چەند سەیر خۆشم دەوێیت! ئەھلی باوەڕم نیت کەچی دەرگاو پەنجەرەم ھەر بۆ تۆ لەسەر پشتن. بۆ ناو رۆحم فەرموو ... فەرمووت لێدەکەم! تۆ شەیتانی ژیانم بوویت پێکەنینی گەرمی لێومت لە شوێنێکدا بزر کرد بەھەزار دۆزە دۆزەی جارانیش نایدۆزمەوە! وا بە توندی قۆڵت گرتووم بەھەزار بیسمیللاش ناڕۆیت بە گەورەترین جادویش ناتوانم دەستم لە دەستت بێتەوە! تۆ... شەیتانی ژیانمیت دەڕۆیت، بەڵام تا مردن لێم نابیتەوە ! عەممان-٢٠١٧
بەرزان هەستیار هەر دێڕە لە ئاوازێک دەخوێنم ،... بۆئەوەی هەرگیز لە نائارامیی دنیا غافڵ نەبم؛ لۆژ .. لۆژ، دەڕۆم و پەیتا.. پەیتا، کەفی جنێو بە دەمما دێتە خوارێ، بە قەولی هەولێریانیش،.... سەبر.. سەبر، دەدەمە قوڵپی گریانێ، بە ئاستەم سەرێ بەرزدەکەمەوە ،..... خۆر ، ئاوی لێ دەچۆڕێت و تەڕ ..تەڕ، بە لێزمە دەبارێت، بارانیش پشکۆ..پشکۆ لە دەم کەل هەڵدێت، منیش پاشەوپاش، تا بەردەمی تۆ ناوەستم چاوەڕێش ناکەم بزانم دەمبینیت یان نا،...... وەکو هەڵم نیشتوومەتە سەر ڕووخسارت،... یاخود وەک قوڕولیتە بە ئەرزەکەوە نووساوم، نا ، گرنگ ئەوەیە بزانم لەوێم،…. لەوێ، لە تەنیشت سێبەری داڵغەی ئێوارانێکتەوە --- دەزانم تاقەتێکی دەوێت تاکو هەیت هەناسە بەیت و تا دەخەویت چاو بترووکێنیت و تا دەمریت دڵت لێ بدات وەلێ خەیاڵ هەیە، بەشی سەد ژیانی تەڕوپاراو ... گوڵەمرواریی هەناسە لە سنگدا شین دەکات؛ وەک هێڵێکی فەرامۆشکراویی شەمەندەفەر..... ژەنگیش لێی دابیت،... پێچی ژیان دێنێتەوە سەرت و دنیات لەگەڵ خۆی دەگێڕێت --- هەست دەکەم لەوە بوومەتەوە.... حساب بۆ گەمژەییەکانی ژیان بکەم و لووت بنێم بە زێرابی گاڵتەجاڕییەکانییەوە؛. باڵێکم هەبێت ئەیکەم بە دوان،... دوانم هەبێت ئەیکەم بە دە و وەک باڵندەیەکی تەنیا لە شوێنێک دەنیشمەوە... لە دوورەوە لەو دڵۆپە ئاوە ڕادەمێنم.. بە تاڵی پەرچەمێکەوە قەتیش ماوە و ...... دووڵیی داغانی کردووە، بتکێتە دەربەندی شێداری سنگەوە و تا ئەبەد لەوێدا ڕاکشێ، یان هەر بەوێوە، تا ڕۆژی حەشر.... لە یاقووت جوانتر بدرەوشێتەوە !؟ --- ئەوەندەم بەسە، سبەینان .... تامی بەرچایی و سەوزیی زەردەخەنەکانی دایکم...... وەک چلچرا لە ڕووناکییم هەڵکێشن، جەژنان، پتر لەبەر پرژەی گوڵاوی بەخشندەییەکانی باوکمدا وەکو نانی تیریی تەڕ بم، دوور لە غرووری چەکووش و ناڵەی بزمار،.... "عەلی نەجاڕ "، بە هێمنیی و پڕ بەرچنەیەک ترێ سپیکەی ویقارەوە... پووشوپەڵاشی سەرم ماچ کات و منیش ئاوریشمی زبری دەستەکانی؛ ئەوانە زۆرن بۆ من، زۆر.. زۆر، لەم غەڵبە غەڵبی جەنگ و ئاشووبی خوێن و سەراسیمەیی تەنیایی و واقوڕمانی جێهێشتنەدا ... کەنارییەک، هەموو دنیا دێنێت... بە نێتی هاوخەمیی دەنووک لە پەنجەرەی تەڵخی ژوورەکەم بات تەنانەت زیکزیکەیەک زۆرە بە قەستی دڵنەواییم دەنگی لێوە بێت مێرووولەیەک بە نیازی ختووکەدان بە قاچما هەڵگەڕێ و بمخاتە جووڵە.. جووڵ --- لە هەڵلەرزینی شپرزەیی و پەرشبوونی دەنکە هەناری حەوسەڵەمدا،... شەڕ بە مامزی خەیاڵەکانم دەفرۆشم و توێکڵەمۆز فڕێ دەدەمە بەر پێیان، توانج لە پاساریی بێئۆقرەیی خۆم دەگرم و لە ژێر چۆڕاوگەی بارانی سەرزەنشتدا دەیخوسێنمەوە؛ چەند بۆنخۆشە ئەم گوڵەباخی شێتبوونە هەمیشە لە شوێنێک چەکەرە دەکات... خۆشبەختیی، تەواو مەرەخەسی کردبێت و ئومێدی گەڕانەوەشی، وەک دەرچوونی تیر بێت لە کەوان چەند دڵفڕێنە ئەم بێموبالاتییە،.... لە ڕەزێکدا چاوی لەسەر یەک دەنکە ترێ بێت و لە کوپەیەک شەرابدا، قومێک و ڕێژنە بارانێک، یەک دڵۆپ ! مەستبوونێکی چەند جوانە، هەر دێڕە لە ئاوازێک بخوێنیت و هەر پەلێکی خەیاڵیشت بەدەست ڕەشەبایەکەوە بێت، نە، زەمین بتگرێتە خۆی و نە، متمانەش بە ئاسمان کەیت، هەر دێڕە لە ئاوازێک،.. هەر شەوە، وەک کوندەپەپوو لە کەلاوەیەک و ڕۆژێک لێرە و ڕۆژێک، لەودیو تەلبەندە چاوکزەکانی بینینەوە سەردەربێنیتەوە ئۆکتۆبەر و نۆڤیمبەری 2018
حسەین لەتیف بەفر دەبارێت قارداش، ئاغا، یابە، هەڕەشە لە ناوچەکە دەکەن، مستەریش گۆڵف دەکات! ـ۲ـ بەفر دەبارێت قارداش، ئاغا، يابە، دەیانەوێت زەوی وەک کێک لەنێوان خۆیان دابەش کەن ژنەکەی مستەر پەنیرێک بۆ سەگەکەی ڕادەگرێت! ـ۳ـ بەفر دەبارێت قارداش، ئاغا، يابە لەپەرێزی نێچیرێکدان کچەکەی مستەر بە ستیانێکی نوێوە دەبێت بەهەواڵی رۆژنامەکان! ـ٤ـ بەفر دەبارێت لەناو باخی زەیتوونەکان دا دوو ئاگر لەچاوەکانی ئاڤێستا دا دەگڕێن ئاگرەکەی زەردەشت و ئاگرەکەی پرۆمیسۆس! ـ۵ـ بەفر دەبارێت ژیان لە پلەی بەستن نزیک دەبێتەوە هەتاو دادەبەزێت بۆناو باخی زەیتوونەکان بڕێک گەرما بۆ ئەستێرەکانی چواردەوری لەچاوەکانی ئاڤێستا قەرز دەکات! ـ٦ـ بەردەوام بەفر دەبارێت بەردەوام چاوەکانی ئاڤێستاش دەگڕێن! 17/2/2018
لۆڤا محەمەد گرووپی میوزیکی لوڕ کە کار لەسەر پێشخستنی هونەری کوردی دەکەن بەشداری لە فیستیڤاڵی بابلدا دەکەن و یەکەمین گرووپی میوزیکی کوردین کە لەو فیستیڤاڵە جیهانیەدا بەشداری دەکەن. گرووپی میوزیکی لوڕ لە ساڵی ٢٠٠٨ لەگەڵ کۆمەڵێک میوسیکسیان دامەزراوە، گرووپەکە کار لەسەر کلتوری ناوچە جیاوازەکانی کوردستان و ناوچەی لوڕستان دەکەن تاوەکو ڕزگاربکرێت لە هەڕەشەی لەناوچوون. ئەندامانی گرووپەکە پێکھاتوون لە میوزیکژەنان و گۆرانیبێژان، گروپەکە خاوەنی ١٢ ئەلبومی تۆمارکراوی خۆیەتی، ھەورەھا خاوەنی ٤٥ ڤیدۆ کلیپی تایبەت بە خۆیەتی و نزیکەی ٢٠٠ بەرھەمی تۆمارکردوە و لەگەڵ زۆربەی کەناڵە کوردییەکاندا پرۆگرامی ھەبووە، بەشداری لە دەیان کۆنسێرت و فیستیڤاڵدا کردوە لە دەرەوە و لە ناوخۆی کوردستاندا، ھەروەھا ستۆدیۆیەکی تایبەتی ھەیە. نزار زیوێی، بەڕێوەبەری گرووپی میوزیکی لوڕ، بە هاولاتی ڕاگەیاند: توانیمان کە پەیوەندیەکی باش لەگەڵ لوڕەکاندا دروست بکەین و بانگھێشتی سلێمانیان بکەین، هەروەها خەونمانە کە گۆرانی کوردی هەرچوار پارچەی کوردستان ئەرشیف بکەین و بیناسێنین بە هەموو جیهان، هەربۆیە لە تازەترین کاریشدا وەکو یەکەمین گرووپی میوزیکی کوردی بەشداری لە فیستیڤاڵی جیهانی بابل دەکەین و وە یەکەمین جاریشە کە کورد بەشداری لەو فیستیڤاڵەدا بکات.
لۆڤا محەمەد شارا بابان یەکێکە لەو کچە شێوەکارانەی کە لە ئێستادا کار لە هونەری هاوچەرخدادەکات. ئەو لە منداڵیەوە دەستی وێنەکێشانی هەبووە. دواتر لە خوێندنی ناوەندیدا، بڕیاردەدات کە هونەر بکاتە بەشکی گرنگی ژیانی و سەرەتا بە فۆتۆگرافی دەست پێدەکات و دواتر خۆی لە هونەری شێوەکاریدا دەبینێتەوە. لە لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتی "شارا" وتی: هەر ئیشێک کە دەیکەم، حەزەکەم بابەتێکی لە پشتەوە بێت، هەر شتێک کە کاریگەری لەسەر من هەبێت لە ڕووی کۆمەڵایەتیەوە ئەوا دەیکەم بە پرۆژە و لە کارەکانما ڕەنگ دەداتەوە، پێم خۆشنیە تەنها لایەنی جوانی نیشان بدەم، بەڵکو شتێک نیشان دەدەم کە چیرۆکێکى لە پشتەوە بێت. ئەم کچە شێوەکارە کار لە هونەری هاوچەرخ دەکات، هەر ماتریاڵێک سودێکی هەبێت بۆ وێنەکانی بەکاری دەهێنێت، وەک خۆی دەڵێێت: هەر لە بۆیەی ئاوی و زەیتی و ئەکلیک و بەرد و هەر شتێ کە بزانم لەگەڵ هونەری هاوچەرخدا دەگونجێت ئەوا من بەکاری دەهێنم بۆ کێشانی وێنەکانم" من لە قاڵبی بۆیە و فڵچە و تابلۆیەک نەماومەتەوە، لە هونەری هاوچەرخدا ڕەنگە بە تەنها بەردێک بۆ من ببێت بە ماتریاڵێکی گەورە و لە هۆڵێکدا نمایشی بکەم کە ڕەنگە ئەو بەردە بۆ کەسانی ئاسایی نرخی نەبێت". وتیشی: تابلۆکانم وەکو مناڵی خۆم وان، کە دەیان فرۆشم هەتا ماوەیەکی زۆر هەست بە نیگەرانی دەکەم، دڵخۆشی من ئەوەیە کە وێنەیەکم لە ماڵێکدا هەڵواسرابێت و ڕێزی لێبگیرێت".
.png)
