وەزارەتى دارایی بۆ لێخۆشبوونى قەرزەکان رێنماییەکى نوێ دەردەکات

هاوڵاتی کەمێک پێش ئێستا، سوپای تورکیا کەمپی شەهید ڕوستەم جودیان لە مەخمور بۆردومان کرد. لەلایەن فڕۆکەکانی دەوڵەتی تورکەوە ماڵی هاوڵاتییەک لە کامپی پەنابەرانی مەخموور بۆردوومان کرا، لە کاتێکدا کە شاندێکی حکومەتی عێراق و نەتەوە یەکگرتووەکان سەردانی کامپەیان کرد. بۆردوومانەکە هاوکات بوو لەگەڵ سەردانی شاندێکی حکومەتی عێراق و نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ درووستکردنی ناسنامە و فۆڕمی خۆراک بۆ دانیشتوانانی کامپی پەنابەرانی شەهید ڕۆستەم جودی لە مەخموور. بەهۆی بۆردوومانەکەوە زەرەر و زیانی ماددیی بەر ماڵی هاوڵاتییەکە کەوتووە، بەڵام تائێستا لەبارەی زیانی گیانییەوە هیچ زانیارییەک بەردەست نییە. یەكەمجار نییە توركیا كەمپی مەخموور بۆردومان دەكات، بەڵام نزیكەی ساڵێكە هێرشەكانی توركیا بۆ سەر ئەو كەمپە بە "پاساوی بوونی ئەندامانی پەكەكە" زیاتر بوون. كەمپی مەخموور تایبەتە بە هاونیشتمانییانی باكووری كوردستان، لە ساڵی 1998ـەوە لە بناری چیای قەرەچووخ لە رۆژهەڵاتی مەخموور دروستكراوە.  

هاوڵاتی لە كۆبوونەوەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق كە بە سەرپەرشتی محەمەد شیاع سودانی بەڕێوەچوو، بڕیاردرا بە ناردنی مووچە ڕاگیراوەكانی هەرێمی كوردستان. لەوبارەیەوە هێمن میرانی، بەڕێوەبەری دیوانی وەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بە میدیای پارتی ڕاگەیاندووە: ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق بڕیاری دا کە تا کۆتایی ساڵ مووچەی  فەرمانبەرانی کوردستان بەردەوام دەبێت. ئەوەشی خستووەتەڕوو: حکومەتی هەرێمی كوردستان کوردستان تا سەری ساڵ بایۆمەتری و هەژماری من تەواو دەکات. رۆژی دووشەممە، 09-09-2024 تیمی هەردوو حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق راگەیێندراوێکی هاوبەشیان بڵاوکردەوە و تێیدا هاتبوو: "ئەنجومەنی وەزاریی بۆ ئابووری بڕیاریدا بە پێشکەشکردنی راسپاردەیەک بۆ ئەنجوومەنی وەزیرانی فیدراڵ بۆ ئاڕاستەکردنی وەزارەتی دارایی فیدراڵ بۆ چارەسەرکردن و ناردنی مووچە راگیراوەکانی هەرێمـی کوردستان"، ئەوانەی بەهۆی تەواونەکردنی بایۆمەتری دوورخرابوونەوە".

هاوڵاتی زیاتر لە 140 پێشمەرگە بەهۆی کێشەکانی  نێوان محەمەدی حاجی مەحمود و عەبدوڵای برای بێ مووچەبوون. زیاتر لە 140 پێشمەرگە بە هۆی کێشەکانی گوڵەخانەوە کە لەبەرەی عەبدوڵای حاجی مەحمود بوون و لەسەر بیروڕای سیاسی جیاواز ئێستا زیاتر له چوار مانگە مووچەکانیان ڕاگیراوە و پێیان نادەن. ئەو پێشمەرگانە باسلەوەدەکەن، نە لایەنی گوڵەخانە نەلایەنی عەبدوڵای حاجی مەحمود نەلایەنی فەرماندەی یەکەکانی 80 باسی دروستی بابەتەکەیان بۆ ناکەن بۆچی مووچەکانیان ڕاگیراوە. دەشڵێن، کاتێک بەلایەنی گوڵەخانە دەڵێن مووچەکانمان پێبدەن پێمان دەڵێن وەرنەوە مووچەتان پێدەدەین بەڵام پێمان نادەن، کاتێک داواش لە فەرماندەی یەکەکانی 80 دەکەین دەڵێن ئاگاداری هیچ شتێک نین لەم بارەیەوە. داواش لە سەرۆکی هەرێمی کوردستان و وەزیری پێشمەرگە و فەرماندەی هێزەکانی 80 دەکەن کێشەی مووچەکانیان بۆ چارەسەر بکەن. جێگەی ئاماژەیە، پێشتر ئەم زیاتر لە 140 پێشمەرگەیە پێش دروستبوونی کێشە لەنێوان محەمەدی حاجی مەحمود و عەبدوڵای برای لە ئەرکی خۆیان دابوون لە بناری سورێن و لەگەڵ عەبدوڵای حاجی مەحمود دابوون.

هاوڵاتی وتەبێژی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق ڕایگەیاند، لە ناوەڕاستى ئەم مانگەدا بەشى زۆرى ئامادەکارییەکانى کۆمیسیۆن بۆ هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان تەواو دەبن. ئەوەشی خستەڕوو، لە ئێستادا بۆ بەڕێوەچوونى هەڵبژاردنەکە راهێنان بە 40 هەزار کارمەندى کۆمیسیۆن دەکرێت. وتەبێژی کۆمیسیۆنی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ئاشکراشیکرد، لەقۆناغى وردبینیکردن لە بەربژێرەکانى هەڵبژاردنى پەرلەمانى کوردستان چەند بەربژێرێک دوورخرانەوە و ماوەى 3 رۆژ مۆڵەت درابوو بە لیستەکان کە شوێنگرەوەى بەربژێرە دوورخراوەکانیان پڕبکەنەوە و سێ رۆژیش مۆڵەت بە لیستەکان دراوە پەڵپ لە دوورخستنەوەى بەربژێرەکان بدەن. جومانە غەلای وتیشی، تۆمارى دەنگدەران پاک و بێگەردە لە هەڵبژاردنەکاندا پشتى پێ دەبەستین و بەردەوام تۆمارەکەش نوێدەکرێتەوە. گوتەبێژى کۆمیسیۆن داواشى لە هاونیشتمانییان کرد سەردانى بنکەکانى تۆمارکردنى دەنگدەران بکەن و کارتى دەنگدان وەربگرنەوە. سەرچاوە، کەناڵ ٨                

  هاوڵاتی دکتۆر شلێر فایەق بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی منداڵبوونی سلێمانی، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنووسیدا ڕایگەیاند، بەهەموو شێوازێک دژی یاسایی بە شودانی کچانی تەمەن ٩ ساڵین،دەشڵێت کچێکی تەمەن ٩ ساڵ هێشتا سوڕی مانگانە و هێلکەدانی پێنەگەیشتووە بۆیە ئەگەر سکی پڕ ببێت، سکپڕیەکەی توشی زۆر لە کێشەکانی سکپڕی دەبێتەوە. دەشڵێت، لەوانەیە لە کاتی منداڵ بووندا توشی زۆر لە کێشەکانی منداڵبوون ببێتەوە لەوانەشە لە دوای منداڵبوون توشی نەخۆشییەکانی دوای منداڵبوون ببێتەوە. ئاماژەی بەوەشدا، کچ لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا ئەوەندە ئامادە نییە بۆ سکپڕبوون و باشترین تەمەن  بۆ سکپڕبوونی کچ لە تەمەنی ٢٠ بۆ ٣٠ ساڵیدایە و بۆیە بەهەموو شێوەیەک دژی یاسایی بە شوودانی کچانی تەمەن ٩ ساڵین و ئەگەر جێبەجێ بکرێت کاردەکاتە سەر پڕاکتیزمان. دکتۆر شلێر فایەق، ئاماژی بە ئامارەکانی بەشوودانی کچانی تەمەن خوار ١٨ ساڵ کرد و ڕایگەیاند،  لەدوای ساڵی ٢٠١٦، هاتنی داعش وقەیرانەکانی دارایی لە هەرێمی کوردستان ساڵ بەساڵ ئامارەکانی بەشوودانی کچانی خوار تەمەنی ١٨ ساڵ لە بەرزبوونەوەدایە، زۆربەی ئەوانەشی نەشتەرگەری منداڵبوون ئەنجامدەدەن لە نەخۆشخانەکان ئەوانەن پێش تەمەنی ١٨ ساڵی دووگیان بوون. ئەوەشی خستەڕوو، بەشوودانی کچانی تەمەن خوار ١٨ ساڵ زیاتر لە ناو عەرەبەکان و ڕاگوازراوەکەندایە و خەریکە لە هەرێمی کوردستانیش دەبێت بە دیاردە. ئاشکراشیکرد، لە کاتی منداڵبووندا کچی تەمەن ١٣ ساڵ و ١٤ ساڵ هەیە توشی نەزیفبوون، منداڵ لەبارچوون و توشی پەرکەمی سەر سکپڕی بوون و منداڵەکانیشیان بەزۆری یان لەبار دەچن یان کەم ئەندام دەبن.          

هاوڵاتی سەرچاوەیەک لە وەزارەتى دارایى و ئابووریی هەرێمى کوردستان ڕایگەیاند، لیستى مووچەى مانگى هەشت لەلایەن گەنجینەکان بۆ وەزارەتى دارایى و ئابووریى نێردراوە و وردبینى تێدا دەکرێت. سەرچاوەکە ئاشکراشیکردووە، پاش تەواوبوونى وردبینى، لیستى مووچەى مانگى هەشت ئەمڕۆ سێشەممە یان سبەى چوارشەممە، ڕەوانەى بەغدا دەکرێت. ئاماژەی بەوەشکرد، داوا لە وەزارەتى دارایى حکومەتی هەرێمی کوردستان کراوە، بایۆمەتری و كۆد بۆ سەرجەم فەرمانبەران بکرێت، ناوى دووبارە لە لیستی مووچەدا نەبێت، ئەوانەیشی مۆڵەتی بێ مووچەیان هەیە بنووسرێت کە مووچە وەرناگرن. سەچاوە، کەناڵ ٨

ئەحمەد ئەمین یەکێک لە میکانیزمەکانی رووبەرووبوونەوەی تاڵانکاریی، دەستبەسەراگرتنی ئەو دامەزراوانەیە کە لە خزمەت دەسەڵاتە تاڵانکارەکاندان. بە پێی ڕاپۆرتێکی کەناڵی جەزیرە لە سەرەتای دەستپێکردنی شەڕی ئۆکرانیادا، باس لە دەستبەسەراگرتنی چەندان دامەزراوەی ئۆلیگاریشی پوتین ئەکات لە بەریتانیادا،  کە بە نزیکەیی بە ٢٠ ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. ئەم دەست بەسەراگرتنانە لە رێی دادگاوە نەبوون بەڵکو بەپێی بڕیاری وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بوو. دیارترینیان یانەی چێڵسی بوو کە ئیبراهیمۆفیچی روسیایی خاوەندارێتی ئەکرد. ئایا ئەبێت ئەم بڕیارە بە دژە وەرزش لێکبدرێتەوە؟ وەک ئەوەی هەندێک کۆلکە نووسەر و بەناو رۆشنبیر داخستنی دەزگای چاودێر بە دژە ئازادی لێکدەدەنەوە. وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا پاساوی بۆ بڕیارەکەی هێناوەتەوە و ڕایگەیاندووە کە خاوەنی ئەم دامەزراوانە لە قۆڵە درێژ و گرنگەکانی ڤلادیمێر پوتینی سەرۆکی ڕووسیان، یان سەر بە بازنەی سەرۆکن و خزمەت بە سیاسەتەکانی پۆتین ئەکەن. لە سەرچاوە خۆرئاواییەکانیشدا دەسەڵات لە روسیادا بەتاڵانکار پۆلێنکراوە. بەپێی چەندان سەرچاوەی ناوخۆیی و نیودەوڵەتیییش، دەسەڵات لە هەرێمی کوردستاندا تاڵانکارییە، بەرپرسی یەکەمی تاڵانکارییەکانیش پارتی و بنەماڵەی بارزانیین، ئنجا یەکێتی و بنەماڵەی تاڵەبانی و ئەو تۆڕە بەرژەوەندییانەی پێیانەوە گرێدراون. بۆیە ناکرێت لە سلێمانی و لە موڵکی یەکێتیدا و بە پارەی یەکێتی لە خزمەت پارتی و بنەماڵەی بارزانیدا بیت. لای کەسیش شاراوە نییە کە ساڵانێکە مەلا بەختیار تەنها بە جەستەیی و بە فەرمیی یەکێتییە، ئەگەر نا، بە رۆح و  رەفتار، خزمەت بە سیاسەتیی پارتی ئەکات. بۆیە بڕیاری دەسبەسەراگرتنی چاودێر و دەست و پێوەندەکانی، بڕیارە تەندروستەکەیە، ئەگەر بە بڕیارەکەی وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا بەراوردی بکەین. ئەمریکا و ئەوروپا، بەو هەموو توانا ئابووری و هەواڵگرییەوە، تاڵانکاریی وەک مەترسیی بۆ ئاسایشی نیشتمانیان وێنا ئەکەن. بۆ هەرێمێکی لاوازی وەک ئێمە، مەترسییەکە نیشتمانی و نەتەوەییشە. شەهیدکردنی رۆژانەی کوردانی پارچەکانی تری کوردستان لە هەرێمدا، بە درۆنی دوژمنانی کورد و بە چاوساغی خۆمان، باشترین بەڵگەی مەترسییە نیشتمانی نەتەوەییەکەیە. بۆیە راستە بڕیارەکەی یەکێتی لەسەر بنەمایەکی بەرژەوەندیی حیزبیی دراوە بەڵام ئەوە بڕیارە تەندروستەکەیە و ئەبێت ئەم دەرفەتە بقۆزرێتەوە و فراوان بکرێت بۆ ئاستێکی نیشتیمانی و نەتەوەیی.  بەڵام ئەستەمە یەکێتی بە تەنیا و بەم پێکهاتەیەی ئێستاوە بتوانێت رووبەرووی تاڵانکارییەکانی پارتی و بنەماڵەی بارزانی ببێتەوە. بۆیە ئەگەر دەستپێشخەریی بۆ لایەنە سیاسییەکانی تری دەرەوەی پارتی بکات و وەک نیاز پاکییەک بەشێک لەو سامانەی لەگەڵ پارتی تاڵانی کردووە بیگەڕێنێتەوە بۆ خاوەنە رەسەنەکانیان، ئەوا لەوانەیە لایەنە سیاسییەکانی تر متمانە بکەن و هاوکاری بکەن. ئەگەر یەکێتی ئەم دەستپێشخەرییەی نەکرد، ئەوا ئەرکی لایەنە سیاسییەکانی دەرەوەی یەکێتی و پارتییە، هەروەها چین و توێژە ناڕازییەکان، رووبەرووی یەکێتی و پارتی ببنەوە، لە رێی هەڵبژاردنەوە بێت یان خۆپیشاندانێکی جەماوەریی.

هاوڵاتی ئەمڕۆ یەکشەممە، ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٤،  ئەنجوومەنی وەزاریی ئابووریی عێراق و ئەنجوومەنی ئابووریی هەرێمی کوردستان لە هەولێر کۆبوونەوە و لەم بارەوە وەزارەتی دارایی عێراق ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، "کۆبوونەوەکانمان لەگەڵ هەولێر بە مەبەستی بەهێزکردنی هاریکاریی دارایی و چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان بوون". وەزارەتی دارایی عێراق ئاشکرایدەکات، کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ هەولێر بە مەبەستی بەهێزکردنی هاریکاریی دارایی و چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان بوون.   ئەوەشخراوەتەڕوو، پرسی بودجە، مووچە، خاڵە سنوورییەکان، باج و سیاسەتی گومرگی کە دەبنە مایەی سەقامگیریی ئابووریی وڵات، چەند بابەتێکی دیکە بوون کە لە کۆبوونەوەکاندا باس کراون.   هەروەها وەزارەتی دارایی عێراق کۆبوونەوەکان بە "دەرفەتی مێژوویی بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندیی دارایی هەردوولا" ناودەبات و دەڵێت، لە کۆبوونەوەکاندا جەخت لە زیاترکردنی هاوئاهەنگیی دارایی زیاتر لەنێوان هەردوولا کراوەتەوە. لە ڕاگەندراوەکەشداهاتووە، جەختیشیان لە "شێوازێکی دادپەروەرانە" بۆ دابەشکردنی داهاتی نەوت و دەروازە سنوورییەکان کردووەتەوە.

هاوڵاتی هه‌ردوو ئه‌نجومه‌نی ئابووریی فیدراڵ و هه‌رێم كۆبوونه‌وه‌ و جه‌خت له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كان له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستوور كرایه‌وه‌، لەم بارەیەوە حکومەتی هەرێمی کوردستان ڕاگەندراوێکی بڵاوکردەوە. دەقی راگەیندراوەکەی حکومەتی هەرێمی کوردستان: ئەمڕۆ  کۆبوونەوەی هەردوو ئەنجومەنی وەزاریی عێراق بۆ ئابووری و ئەنجومەنی ئابووری هەرێمی کوردستان لە شاری هەولێر دەستی پێکرد. گفتوگۆمان لەبارەی چارەسەرکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان کرد و جەختمان لە ڕێزگرتن لە مافە دەستوورییەکانی هەرێمی کوردستان کردەوە. وێڕای بەخێرهێنانی شاندی باڵای حکومەتی فیدراڵ بۆ هەولێر ، ئاماژەمان بەوە کرد کە ئەگەر خواست و ویستی چارەسەر هەبێت، چارەکردنی کێشەکان ئاسانە و پێویستە ڕێزگرتن لە دەستوور و ڕێککەوتنەکان، بنەما بێت بۆ چارەسەرکردنی هەموو کێشە و ناکۆکییەکان. هەروەها جەختمان لەوە کردەوە کە پێویستە حکومەتی فیدراڵ  بە شێوەیەکی دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ هەموو بەشەکانی عێراق بکات و حکومەتی هەموو ناوچە و پارێزگاکان بێت، وەک چۆن داکۆکی لە مافی هاووڵاتییانی بەسرا و بەغدا دەکات، بە هەمان شێوە پێویستە بەرگری لە مافەکانی خەڵکی هەرێمی کوردستانیش بکات. دووپاتیشمان کردەوە کە هەرێمی کوردستان ، هەرێمێکی دەستووریییە و دەبێ ڕێز لە قەوارەی فیدراڵی هەرێم بگیرێت و لەم چوارچێوەیەدا ڕەفتار لەگەڵ هەرێمی کوردستان بکرێت. بەڕێز فوئاد حوسێن جێگری سەرۆک وەزیرانی فیدراڵ و سەرۆکی ئەنجومەنی وەزاریی بۆ ئابووری هاوڕابوو لەسەر گرنگیی و پێویستی چارەکردنی کێشە هەڵپەسێردراوەکان لەسەر بنەمای دەستوور . وتیشی هاتنی ئەم شاندە باڵایەش بە مەبەستی چارەسەرکردنی کێشەکانە. دواتر لیژنە پەیوەندیدارەکانی هەردوولا، بە جیا لەسەر تەوەرەکان کۆبوونەوە و گفتوگۆی بەرفراوانیان کرد و کۆبوونەوەکانیش لە کەشێکی ئەرینێیدا بەڕێوەچوون کە تێیدا بە شێوەیەکی ڕاشکاوانە بیروڕا دەربارەی چارەسەکردنی کێشەکان لە سەر بنەمای دەستوور ئاڵوگۆڕ کرا و بڕیارە کۆبووەنەوەکانیش بۆ ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوام بێت.                    

هاوڵاتی وەزارەتی دارایی و ئابووری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەندراوێکدا ڕایگەیاند ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری بەدەنگی ئەمریکای ڕاگەیاندوە و دەڵێت، ئێستا عێراقیش بەرەو ئەوە دەڕوات سیستەمێکی هاوشێوەی ئێمە یان وەک ئەوەی ئێمە دروست بکات، لەو تەوطینەی لەعێراق و بانکی رەشید و ڕافیدەین هەیە خزمەتگوزاریەکە وەک ئێمە پێشکەوتوو نییە و لەعێراقیش جگە لەبانکی حکومی بانکی ئەهلیش بەشداریان لە تەوطینی مووچە کردووە. دەقی ڕاگەیەندراوەکەی وەزارەتی دارایی و ئابووری: وەزیری دارایی بۆ دەنگی ئەمریکا؛ هەژماری من هەم ( توطینە) هەم سیستەمێکی پێشکەوتووی بانکییە. ئاوات شێخ جەناب؛ چاوەڕێ دەکرێت تا کۆتایی ئەمساڵ بەشی زۆری مووچەخۆران خۆیان لەهەژماری من تۆمار بکەن. وەزیری دارایی بۆ دەنگی ئەمریکا؛ مووچەی خانەنشینانی پێشمەرگەو تەواوی چین و توێژەکان هەنگاو بەهەنگاو هاوتای عێراق دەکرێت. لەبەشی کۆتایی لێدوانەکەیدا بۆ دەنگی ئەمریکا بەڕێز ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابوری تیشک دەخاتە سەر پرۆژەی هەژماری من و دەڵێت حەملەیەکی ناڕەوا دژی پرۆژەکە کرا، دەبوایە وانەبووایە، سیستەمی هەژماری من سیستەمێکی پێشکەوتووی بانکییە لەڕێی کارتی بانکەوە هەم تەوطین دەکرێت هەم خزمەتگوزاریەکی زۆری بانکی پێشکەش بە مووچەخۆران دەکرێت، مووچەخۆرو فەرمانبەر دەتوانێت قەرز وەرگرێت، دەتوانێت پارە بنێرێ و وەرگرێ، دەتوانێت لەڕێی ئۆنلاینەوە شت بکڕێت لەهەرکوێ ویستی پارە راکێشێت، پرۆژەکە لەبەغداو هەرێم بێنەو بەردەیەکی زۆری لەسەر دروست بوو دواجار دادگای فیدراڵی بابەتەکەی یەکلا کردەوە، بەڕونکردنەوەیەک کە ڕایگەیاند هەموو ئەو بانکانەی لە ژێر کۆنترۆڵی بانکی ناوەندیدان دەتوانن تەوطین بکەن، هەموو بانکەکانی ناو هەژماری من کە لە ئێستادا ژمارەیان هەشت بانکە و زیاتریش دەبن لەژێر کۆنترۆل و ڕێنمایی بانکی ناوەندیدان. ئاواتی شێخ جەناب ئاماژەی بەوەش کرد کە چاوەڕوانی ئەوەن تا کۆتایی ئەمساڵ پرۆسەی (هەژماری من)سەدا سەد تەواو بێت و تەواوی فەرمانبەران و مووچەخۆران خۆیان لە سیستەمەکە تۆمار بکەن، لە ئێستادا نزیکەی ٥٠٠ هەزار فەرمانبەر خۆیان لە سیستەمەکە تۆمار کردووە و ئەم مانگە ١٢٠ هەزار کەس لە ڕێی هەژماری منەوە مووچەیان وەرگرت، لە هەولێر ٩٦٪ و لە دهۆک لە ٩٢ ٪ و لە سلێمانی لە ٣٧ ٪ خۆیان تۆمار کردووە و ڕێژەکەش بەردەوام لە زیادبووندایە، لەعێراق و هەرێمیش سیستەمی وەرگرتنی مووچە دەبێتە دیجیتاڵی، واتە لە ڕێی بانکەوە نەبێت ناتوانیت مووچە وەربگیرێت، هەر کەسێک تا کۆتایی ئەمساڵ خۆی تۆمار نەکات و هەژماری بانکی نەبێت خۆی بەرپرسیار دەبێت چونکە ئەو سیستەمی دابەشکردنی مووچەیەی ئێستا نامێنێت، لە ڕێی ئەم سیستەمەوە مووچەخۆر دەتوانێت لە ١٥ ملیۆن و زیاتر سلفەو قەرز وەربگرێت، ئێستا عێراقیش بەرەو ئەوە دەڕوات سیستەمێکی هاوشێوەی ئێمە یان وەک ئەوەی ئێمە دروست بکات، لەو تەوطینەی لەعێراق و بانکی رەشید و ڕافیدەین هەیە خزمەتگوزاریەکە وەک ئێمە پێشکەوتوو نییە و لەعێراقیش جگە لەبانکی حکومی بانکی ئەهلیش بەشداریان لە تەوطینی مووچە کردووە. لەبارەی هاوتاکردنی مووچەی خانەنشینان و چین و توێژەکانی ترەوە وەزیری دارایی ڕایگەیاند لیژنەیەکی هاوبەش لە نێوان هەردوو حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان هەیە بە ناوی لیژنەی یەکخستنی ڕێکارە ئیداری و دارایی و ژمێریاریەکان، لە بابەتی خانەنشینی پێشمەرگە لای ئێمە کار بەچەند یاسایەک کراوە ئەوەش پێویستی بەیکخستن و ڕێکخستنەوە هەیە، بۆ هەموو چین و توێژەکان پێویستە ڕێکاری پێویست بۆ ڕێکخستنەوە ئەنجام بدرێت ، لەبابەتی ڕاپۆرتی تەرازووی پێداچونەوە ئەوەی پەیوەندی بەلایەنی دارایی و ئیداری و ژمێریاریەوە هەیە، زۆر یاسامان هەیە جیاوازە یاسا هەیە لێرە بەرکارە لە عێراق نەماوە بەپێچەوانەشەوە، چاوەڕوانین ئەو لیژنەیە کارەکانی بەزووترین کات تەواو بکات تا بتوانین مووچەی خانەنشینی پێشمەرگەو دامودەزگا ئەمنی و سەربازیەکان و پلە تایبەتەکان یەک بخەین، هاوتاکردن و یەکخستن و ڕێکخستنەوەی مووچە هەموو چین و توێژەکان دەگرێتەوە هەنگاو بەهەنگاو ئەوە جگە لە ناونیشانی وەزیفی کە پێویستی بە پێداچونەوە هەیە و جیاوازیمان هەیە لەگەڵ عێراق ، چەندین جیاوازی تریش هەن لەوانە لەسەر ئاستی پەرلەمان و دادگاو تەمەنی خانەنشینی و پاداشتی کۆتایی خزمەت، ئەوانە هەمووی پێویستی بەڕێکخستنەوە هەیە.

هاوڵاتی پشتیوان پێنجوێنی شارەزای کەشناسی بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، شەپۆلێکی نوێی گەرما، ڕۆژەکانی دووشەممە و سێشەممە، چوارشەممە ناوچەکانی هەرێمی کوردستان دەگرێتەوە. دەشڵێت، بەهۆی بەرزی ڕادەی شێ هەست بە گەرمای بەهێز دەکرێت، بەرزترین پلەی گەرمای پێشبینیکراو قەزای پێنجوێن و گوندەکانی دەوروبەری 36 بۆ 37 پلە و شاری سلێمانی 40 بۆ 41 پلە، قەزای کەلار 44 بۆ 45 پلە دەبێت. پشتیوان پێنجوێنی ئەوەشی خستەڕوو، بەهۆی هاتنی شێ لە دەریای سوور بەرەو ناوچەکانمان ڕۆژی یەکشەممە و دووشەممە و سێشەممە و چوارشەممە بەگشتی ئاسمان پەڵە هەور بۆ نیمچە هەور دەبێت هەندێک کاتدا دەگۆڕێ بۆ هەوری تەواو لە ناوچە جیا جیا کان باران دەبارێ ، ناوچە هەیە نمە باران و تەپوتۆزی ناوخۆیی دەبێت ناوچەش هەیە تاوە بارانی بەخوڕی کورت خایەن دەبێت.

هاوڵاتی ئێمە کە لە خوارەوە ناومان هاتووە، نیگەران و ناڕازیین بە دەستبەسەرداگرتنی "بنکەی ڕوناکبیری گەلاوێژ"،  پێمان وایە ئەم هەنگاوە تەواو دژ بە ڕەوشی ڕووناکبیریی و ئازادییە، لە هەمان کاتدا، لەکەدارکردنی پایتەخی ڕۆشنبیرییشە. “گەلاوێژ” خزمەتێکی زۆری بە بزاوتی ڕۆشنبیریی و ئەدەبی کوردی کردووە.  ۲٦فێستیڤاڵی نێودەوڵەتی گەلاوێژ مێژوویێکی پڕشنگدارە، کوژاندنەوەی ئەو چرایە زیان بە پێشکەوتنی ڕەوتی ئەدەبیات و ڕۆشنبیریی کوردستان دەگەیەنێت. زانا خەلیل ـ ئەسکەندەر زرار        پ. د. وريا عمر امين د.نەزەند بەگیخانی سەرۆ قادر ڕێبوار سیوەیلی حەمەفەریق حەسەن د. سەروەر عەبدوڵڵا د.موحسین ئەحمەد عومەر تەڵعەت تاهیر هــیوا میراودەلی هاشم سەڕاج بەرزان هەستیار د.فازیڵ شەوڕۆ فەرهەنگ غەفوور د. بەختیار سەجادی ئازاد عەبدولواحید ئازا حەسیب قەرەداخی شەفیقی حاجی خدر جەبار جەمال غەریب ناڵە حەسەن ئیسماعیل بەرزنجی ئاریان سەڵاحەدین دڵزار حەسەن د.ئامانج غازی باهۆز مستەفا فوئاد سدیق فەرەیدوون سامان سیامەند هادی عەزیز پیرداود سابیر ڕەشید مەحفوز مایی سامی هادی حوسێن لەتیف دانا فایەق بەشدار سامی داستان بارزان شەماڵ ئاکرەیی تیرۆژ ئامێدی سەلام بالایی هۆشیار کەریم نووری بێخاڵی د. هاشم ئەحمەدزادە د.ئاریانا ئیراهیم هەرمن ئەحمەد شۆڕش غەفووری حەمەسەعید ئیبراهیم محەمەد باوەکر عەبدولخالق یەعقوبی د.ئاراس عەبدولكەریم کرمانج عەبدووڵڵا سەنگەر زراری نەورەس محەمەد ئامانج عەبدوڵا سوور گۆران ساڵح سامان گەردی بەهار حسەینی دڵشاد کاوانی تارا ئیبۆ مەهدی حەسەن سەروین دەروێش هاوژین ڕەشید ڕێزان قەساب بڵند تاهیر غەمگین بۆڵی ئومێد قەرەنی هلبین باقر غازی حەسەن هەڤاڵ فندی خانزاد سەعدی ئاڤان وڵ ڕەمەزان ئەحمەد ئاشتی شێرکۆ جەمال دەلاک ڕزگار شێخانی مەسعود عوسمان عزەدین زەکی زادە پەری عومەر خەیلانی ڕەمەزان حەسەن سەلام محەمەد هەمزە سەرحان ڕەبیع زێباری هەرێم عەلی ڕامیار جەوهەر جابر عەبدووڵڵا سالار عەبدولڕەحمان کارۆ کارزان د.عارف حیتۆ د.عادل گەرمیانی سەربەست مەنمی ڕزگار وەحید ڕێبوار سەڵاح دەلۆ ڕامیار جەوهەر ڕەسووڵ سوڵتانی جابر عەبدوڵڵا ڕزگار سوبحی نیازی حەمەعەزیز ئالان شێركۆ زەینەب محەمەد سۆران علی روژا مجید فازیل لەتیف نازم عەلی هاوڕێ کەمال سادق  ساڵح دەشتی جەنگی ئاوارە نێروەیی هۆشمەند چەکوانی سەرباز ساڵح سالار حەسەن پەیام حازم عەلی مستەفا چیا گوانی مەبەست گەردی سەعدووڵڵا برایم خان ئەحمەد حەقناس ئەبوبەکر شوان فازیڵ هیمەت ئاراز عەبدووڵڵا نیازی حەمەعەزیز زەکەریا حەمید سەرتیپ ئاغا واحیدبەگ سیروان خۆشناو بەکر دەروێش کامیل فەخرەدین جەوهەر میراودەلی سۆران عەلی کەژاڵ ئیسماعیل یوسف لەتیف ڕۆژا مەجید ژوان سورچی جەوهەر شێخانی جەوهەر کەریم فازیل لەتیف نازم عەلی گەشە جاف ئاهورا کوردستانی هەریاد فارس تکایە بۆ پاڵپشتیکردن، ناوت لە کۆمێنت بنووسە. تێبینی/ ـ ئەم لیستەی سەرەوە لە ڕاگەیاندن بڵاودەکرێتەوە، بۆیە ئەوەی لەمەودوا ناوی دەنووسێت، تەنها لە کۆمێنتی فەیسبووک دەمێنێتەوە و دواتر یاداشت دەکرێت.

هاوڵاتی ڕاگەیاندنی کۆمیتەی ناوەندی کۆمەڵە سەبارەت بە ڕاگواستنەوەی ئۆردوگای کۆمەڵە لە هەرێمی کوردستان جەماوەری تێکۆشەری کوردستان! دوای تێپەڕبوونی نزیکەی دوو ساڵ بەسەر واژۆی ڕێککەوتنە ئەمنییە شەرمەزارانەکەی دەوڵەتەکانی ئێران و عێراق، سەرەنجام پڕۆسەی بەکردەوە دەرهاتنی قۆناغێکی دیکە لە بڕگە شاراوەکانی ئەو ڕێککەوتننایە چووە بواری جێبەجێکردنەوە، لەم قۆناغەدا ژمارەیەک لە کەس و بنەماڵەکانی، کۆمەڵە نیشتەجێی زرگوێزی گەورە، وەک دەستپێکی پرۆسەکە، گواسترانەوە بۆ سوورداش، شوێنێک لە ٤٠ کیلۆمەتری   زڕگوێزو نزیک شاری دوکان لە هەرێمی کوردستان، ئەم کەسانە بڕیارە لەو شوێنە نوێیە نیشتەجێ بن، تا خانوو و ئیمکاناتی پێویست بۆ نیشتەجێبوونی بنەماڵە و کەسەکانی تریش ئامادە بکرێت. ئەم ڕووداوە لە ڕێگەی ماسمیدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی هەرێمی کوردستانەوە ڕەنگدانەوە و دەنگدانەوەیەکی زۆری بووە و بۆتە هۆی نیگەرانی لەناو خەڵکی کوردستانی ئێران و بەتایبەتی بنەماڵەی هاوڕێیانمان لە ناوخۆی وڵاتدا، ەمەبەستی ڕوونکردنەوەی وردەکارییەکانی ئەم ڕووداوە، سەرنجی خەڵکی تێکۆشەری کوردستان بۆ ئەم خاڵانەی خوارەوە ڕادەکێشین: یەکەم: ئێمە لە ماوەی ٣٠ ساڵی ڕابردوودا زۆر جار و لە هەر دەرفەتێکدا، جەختمان لەوە کردووەتەوە کە بە هۆکارگەلێکی ڕوونی سیاسی و کۆمەڵایەتی، ئەولەویەتمان نەک خەباتی چەکداریی، بەڵکوو بریتییە بووە لە پەرەپێدان بە خەباتی سیاسی و مەدەنیی لە کوردستانی ئێران، ئەم سیاسەتە لە هەڵسەنگاندنی ئێمە بۆ بارودۆخی کۆمەڵایەتی ئێران و کوردستانەوە سەرچاوە دەگرێت، مانگرتنی گشتی هاوینی ساڵی ١٣٨٤ی هەتاوی لە ناڕەزایەتی بە کوشتنی جینایەتکارانەی "شوانە سەید قادری" لە شاری مهاباد، بە تایبەت لەو ڕووە کە ئەم مانگرتنە تەنیا لەسەر بانگهێشتی کۆمەڵە (ڕێکخراوی کوردستانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران) بەڕێوەچوو، لە تاقیکردنەوەیەکی کۆمەڵایەتیدا ئەو دڵنیاییەی بە ئێمە بەخشی کە ڕێگای دروستمان هەڵبژاردووە. دووەم: بەداخەوە شوێنی جێگیربوونی تەشکیلاتی ئاشکرای ئێمە لە هەرێمی کوردستان بەردەوام ناوچەیەکی نائەمن بووە، تێرۆریزمی کۆماری ئیسلامی لەم ناوچەیە زۆر چالاک بووە  و بە سەدان ئەندام و لایەنگرانی حیزبە سیاسییە ئۆپۆزسیۆنە کوردییەکانی جێگیر لە کوردستانی عێراق و لەوانە ژمارەیەک لە هاوڕێیانی ئێمە، بوونەتە قوربانیی دەستی ئەو تیرۆریزمە، گیانیان لەدەست داوە و یان بریندار بوون، ئەگەر زۆر نەگەڕێنەوە بۆ ڕابردوو، هەر لەم قۆناغەدا شاهیدی سەرهەڵدانی گروپە ئیسلامییە توندڕەوەکانی کوردیی وەک جوندولئیسلام، ئەنسارولئیسلام، دا.ع.ش و هتد بووین، کە هەمووان دەزانن بە تایبەتی بە خوێنی کۆمۆنیستەکان تینوون، لەو ڕووەوە کە ئەم نائەمنییە هێشتاش بەردەوامە، ئێمە تا ئەم ساتەش مافی بەرگریکردن لەخۆمان بە ڕەوا دەزانین، جگە لەوەش هەبوونی چەک لە هەرێمی کوردستان و لە عێراق بە گشتی لە چوارچێوەی پەیڕەوێکی دیاریکراودا قبوڵکراوە، لە پرسی چەککردن یان چەک داماڵین کە لەم ڕۆژانەدا زۆر باسی دەکرێت، ئێمە بڕێکی تاڕادەیەک زۆر لە چەکی قورس و نیوە قورسمان کە ساڵانێکی زۆر بوو هەڵمانگرتبوو، وەک ئەمانەت، سپاردوومانە بە یەکێتی نیشتمانی کوردستان. سێیەم: بڕگەکانی ڕێککەوتنی ئەمنیی نێوان دەوڵەتەکانی ئێران و عێراق، هەتا ئێستاش ئاشکرا نەکراوە. تەنها وتەبێژانی ئەو دوو دەوڵەتە لە هەندێک بۆنەی جۆراوجۆردا، بە کورتی ئاماژەیەکیان بە ناوەڕۆکەکەی کردووە، کە بەشێک لەو ئاماژانەش لە چوارچێوەی پڕوپاگەندە و شەڕی دەروونی و هیتر... دا خۆی دەبینێتەوە بەڵام وا پێدەچێت کە لانیکەم پرسی گواستنەوەی ئۆردوگاکانی ئۆپۆزسیۆن بۆ شوێنی دووهەم بەشێک بووبێت لەم ڕێککەوتنە، لە میانەی ئەو گفتوگۆ تێروتەسەلانەی کە لەماوەی یەک دوو ساڵی ڕابردوودا لەگەڵ بەرپرسانی هەرێمی کوردستان بوومانە، هەوڵماندا کە بەو قەناعەتەیان بگەیەنین کە هیچ هۆکارێک بۆ گواستنەوەی ئەو ئۆردوگایانە بوونی نییە و جەختمان لەوە کردەوە کە ئێمە بە پێی سیاسەت و بۆ چۆنی خۆمان نەک لە سەر زەختی هیچ لایەنێک، بەڵکو خۆبەخشانە سیمایەکی مەدەنی مان بەم ئوردوگایە بەخشیوە، ئێرە شوێنی نیشتەجێبوونی خەڵکی سڤیل و جێگەیەکە بۆ بەرێوەبردنی چالاکییە سیاسی و فەرهەنگی و مەدەنیی. ئەم وتووێژانە دوای دوو ساڵ بە ئاکام نەگەیشتن، لە دانیشتنێکی ئەم دواییانەی نوێنەرانی ئێمە و ئەو دوو لایەنەی دیکەی کە بەناوی کۆمەڵەوە چالاکی دەکەن لەگەڵ وەفدێکی حکوومەتی عێراق لە شاری سلێمانی، تەنیا نەرمییەکی بەرچاوی کە لەخۆیان نیشانیان دا ئەوە بوو کە هاوڕێیانی ئێمە دەتوانن وەک هاوڵاتی لە شارەکانی هەرێمی کوردستان نیشتەجێ بن.

هاوڵاتی ئەمریکا و عێراق لەسەر پلانەکانی کشانەوەی هێزەکانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی ئەمریکا لە عێراق گەیشتونەتە لێک تێگەیشتن.  پلانەکە بە شێوەیەکی بەرفراوان ڕێککەوتنی لەسەر کراوە بەڵام پێویستی بە ڕێگەپێدانی کۆتایی هەردوو پایتەخت و وادەی ڕاگەیاندنی هەیە، بەگوێرەی پلانەكە مانگی ئەیلولی ٢٠٢٥ سەدان سەرباز، عێراق بەجێدەهێڵن و ئەوانەی دیكەش تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٦ سەرجەمیان عێراق جێدەهێڵن. هەروەها بەرپرسێکی باڵای ئەمریکا بە ڕۆیتەرزی ڕاگەیاند، "ئێمە ڕێککەوتنێکمان هەیە، لە ئێستادا تەنها پرسیارەکە ئەوەیە، کە کەی ڕایبگەیەنین." جێی ئاماژەیە، ئەمریکا و عێراق هەوڵدەدەن پەیوەندییەکی نوێی ڕاوێژکاری دروست بکەن، کە ڕەنگە بەشێک لە هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بمێننەوە دوای کشانەوە.   سەرچاوە: ئاژانسی هەواڵی ڕۆیتەرز  

  هاوڵاتی ئەحمەد مام رەسوڵ، بەڕێوەبەری گشتیی خزمەتگوزاریی کەسوکاری شەهیدان: شاندێکی هەرێمی کوردستان لە چەند رۆژی داهاتوودا بۆ بە هاوتاکردنی مووچەی زیندانییانی سیاسیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ عێراق سەردانی بەغدا دەکەن، هەروەها زیاتر لە 25 هەزار زیندانیی سیاسیی سوودمەند دەبن. رەشنووسی رێککەوتنی کۆتایی لەنێوان حکومەتی هەرێمی کوردستان و عێراق لە کۆتاییەکانیدایە بۆ ئەوەی مووچەی زیندانییانی سیاسی لە هەرێمی کوردستان هاوتای مووچەی زیندانییانی سیاسیی عێراق بکرێت، چاوەڕوان دەکرێت بەم نزیکانە سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان واژۆی لەسەر بکات، ودوای ئەوەش شاندێک بچنە بەغدا بۆ ئەو پرسە، بەڵام وادەی چوونی شاندەکە تائێستا دیار نییە. هەروەها ئێمە پێشتر داوامان کردووە مووچە و ئیمتیازاتی زیندانییانی سیاسیی کوردستان هاوتا بکرێت و بخرێنە سەر دامەزراوەی شەهیدان و زیندانییانی سیاسیی عێراق، ئەگەر ئەوە بکرێت کارێکی باشە. لە هەرێمی کوردستان 25 هەزار و 107 زیندانی سیاسیی بە لیژنە و بڕیاری دادوەر هەموو رێککارەکانی پشتڕاستکردنەوەیان بۆ کراوە، هەندێکی دیکەش ماون.