پەرلەمانی عێراق گفتوگۆ لەسەر تێچوی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم دەكات

هاوڵاتی نوێنەری روسیا لە سوریا، رایگەیاند، ئێران، تورکیا و روسیا لەسەر نەخشەڕێگەی روسیا بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی ئەنقەرە و دیمەشق رێککەوتوون. میدیاکانی روسیا لە زاری ئەلکساندر لاڤرینتیەڤ نوێنەری روسیا لە سوریا رایانگەیاند، وڵاتەکەی لە کۆبونەوەی ئاستانادا نەخشەڕێگەیەکی لەبارەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکانی تورکیا و سوریا پێشکەش کردووە و لایەنەکانیش لەسەر نەخەشەڕێگەکە رێککەوتوون. لاڤرینتیەڤ ئاماژەت بەوەکردووە کە هەموو لایەنەکانی بەشدار نەخشەڕێگەکەیان پەسەند کردووە و پێشنیازەکانیان خستووەتەڕوو و وتی، بۆ جێبەجێکردنی نەخشەڕێگەکە لە ئێستادا پێویستی بە هەماهەنگی هەیە. نوێنەری روسیا لە سوریا دەشڵێت، جێبەجێکردنی نەخشەڕێگەکە پێویستی بە کاتە. گرنگترین شتیش ئەوەیە کە پرۆسەی ئاساییکردنەوەی پەیوەندیەکان هەنگاو بە هەنگاو بەرەو پێشەوە بچێت، بەڵام نابێت درەنگ بخرێت و لایەنەکان لەسەر ئەم پێشنیازە رێککەوتوون. دوێنێ ٢١ی حوزەیران ٢٠مین خولی دانوستانەکانی ئاستانا کۆتایی هات. لایەنەکانی بەشدار ئەنجامنامەی ئاستانایان بڵاوکردەوە، بەڵام ئەنجامی ئەوتوویان لە ئەنجامنامەکەدا رانەگەیاند. میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان رایانگەیاند، ئەو وڵاتانە رایانگەیاندووە کە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، جوداخوازە و لە ئەنجامی ئاستانادا تەنیا دژایەتیکردنی کورد تیشکی خراوەتە سەر.

پزیشکێک ئاشکرای دەکات ژمارەی توشبوانی ئایدز لە ئێران زۆر زیاترە لەو ژمارەی حکومەت بڵاوی دەکاتەوە و وەزارەتی تەندروستی مەرگی نزیکەی 22 هەزار کەسی بەهۆی ئایدزەوە راگەیاند. ئارش عەلایی، پزیشک و چالاکوانی بواری مافەکانی مرۆڤ بە دەنگی ئەمریکای راگەیاند؛ لە نوێترین توێژینەوەدا دەرکەوتوە 95 هەزار بۆ 120 هەزار توشبونی ڤایرۆسی (ئێچ ئای ڤی) ئایدز لە ئێران هەیە بەڵام دەسەڵاتی ئەو وڵاتە ئامارە راستەقینەکان دەشارێتەوە. بە وتەی عەلایی، کەمتر لە 50%ی توشبوانی ئایدز لە ئێران ئاگاداری نەخۆشییەکەیانن بۆیە هەلی وەرگرتنی چارەسەر بۆ ئەو کەسانە نییە کە ئاگاداری نەخۆشییەکەیان نین و بەهۆی کەمتەرخەمیی دەسەڵات و داب و نەریتی کۆمەڵگە زۆرینەی توشبوانی  ڤایرۆسی ئێچ ئای ڤی دەبنە قوربانیی. بە پێی ئامارەکانی وەزارەتی تەندروستیی ئێران ژمارەی توشبوان بە ئایدز لەو وڵاتە 45 هەزار و 463 کەسە و 21 هەزار و 823 توشبوی ئایدز لە وڵاتەکە گیانیان لەدەستداوە. لە ماوەی رابردودا مینو موحرز، بەڕێوبەری پێشوی ناوەندی توێژینەوەی ئایدز لە ئێران رایگەیاندبو کە ئاماری راستەقینەی توشبوانی ئایدز سێ بۆ چوار هێندە لەو ژمارەیە زیاترە کە حکومەت بە فەرمی بڵاوی کردونەتەوە. لە جیهاندا زیاتر لە 40 ملیۆن توشبوی ئایدز هەیە و ئەو نەخۆشییە بە یەکێک لە کێشە تەندوروستییە جیهانییەکان لەقەڵەم دەدرێت.  

ئەنجومەنێکی نێودەوڵەتیی ئاشکرای دەکات ئێران لە روی جیاوازیی رەگەزییەوە گەشەی بەرچاوی بەخۆیەوە نەبینیوە و لە نێوان 146 وڵاتدا دەکەوێتە ریزبەندی 143یەمین وڵاتی جیهان کە کەمترین یەکسانیی تۆمار کردبێت. ئەنجومەنی ئابوریی جیهان لە نوێترین راپۆرتی خۆیدا بڵاوی کردەوە کە وڵاتی ئێران لە روی نایەکسانیی رەگەزییەوە یەکێکە لەو وڵاتانەی زیاترین نادادپەروەریی نێوان (نێرینە و مێینە)ی لە سەرجەم بوارەکانی کۆمەڵگەدا هەیە. ئەو ئەنجومەنە ئاماژەی بەوە کردوە؛ ئێران لە نێوان نۆ وڵاتی باشوری ئاسیا دەبێتە هەشتەم وڵات کە بە پێوەرە جیهانییەکان کەمترین یەکسانیی لە نێوان دوو رەگەزی نێرینە و مێینەدا هەیە. لە روی بەشداریی ئابورییەوە ژنان و کچان لە ئێران کەمترین هەڵیان بۆ کارکردن هەبوە و ئەوەش وای کردوە ئاستی یەکسانیی وڵاتەکە لەو بوارەدا بگاتە 144یەمین و تەنها لە جەزاییر و ئەفغانستان دۆخی باشتر بوە. کۆماری ئیسلەند یەکەم وڵاتی جیهانە کە رەچاوی زۆرترین یەکسانیی رەگەزیی کردوە و ئەمریکا دەکەوێتە ریزبەندی 29 لە نێوان 146 وڵاتی جیهاندا

هاوڵاتی سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوامە لەهەڕەشەكانی بۆ سەر حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەسنووری هەرێمی كوردستان، بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێران ئاشكرایدەكات» ئێران شەش مانگ مۆڵەتی پێداون». كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی توركیا هەنگاو دەنێت بۆ ئەوەی چالاكییەكانی حزبەكانی رۆژهەڵات كۆنترۆڵ بكات، ئەوەش دوای رووداوەكەی ژینا ئەمینی كەخۆپیشاندانی فراوانی لێكەوتەوەو سەدان كەس كوژران و برینداربوون. حزبەكانی رۆژهەڵات بەهۆی بەهێزبوونی رێكخستنەكانیان لەشارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، كۆماری ئیسلامی ئێرانی نیگەران كردووە. ئەندامێكی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشان ئاماژە بەوەدەكات بەوریاییەوە چاودێری دۆخەكە دەكەن نەوید میهرئاوەرد، ئەندامی سەركردایەتی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستانی ئێران لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» تائێستا وەكو كۆمەڵە هیچیان بەئێمە نەوتووە، هیچ كەسێكیشمان بانگ نەكراوین، بەڵام قسەمان بیستووەو كۆكردنەوەی هێزیش لەسەر سنورەكان هەیە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد كەهاتوچۆی قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق بۆ ئێران و سەردانی هەرێم دیارە شتێك هەیە. «توركیا و ئێران ستراتیژی هاوبەشیان هەیە پەیوەست بەكورد سەرەڕای جیاوازیەكانیان لەسەر دژایەتی كورد هاوڕان، چەند شتێك پێشبینی دەكرێت یەكێكیان ئەوەیە بیانوو بێت بۆ هێرش بۆ سەر ئێمە، دووەم لەم رۆژانە سكرتێری حزبی دیموكرات و كۆمەڵەو كۆمۆنیست و هاوسەرۆكی پژاك لەئەوروپا كۆبوونەوە، رەنگە ئێران بەوە هەستیاری هەبێت و بیەوێت بەوە فشاربكات و جیاوازی دروستبكات»، نەوید میهرئاوەرد وادەڵێت. هەروەها بەرپرسێكی سەربازی كۆمەڵەی شۆڕشگێری ئێران كەنەیویست ناوی ئاشكرا بكرێت بەهاوڵاتی وت:»حكومەتی هەرێم مۆڵەتی شەش مانگیان پێمان داوە كەبچینە دوو كەمپی سلێمانی و هەولێر یاخود هەرێمی كوردستان جێبهێڵین، وتیان ئێمە دەسەڵاتمان نییەو یەك ساڵە خەریكین لەبەر ئێوە تاران و بەغدا دەكەین». وتیشی:»پێیان وتین دەبێت خۆتان رادەستی نەتەوەیەكگرتووەكان بكەن و سەركردەكانی رۆژهەڵات و هەرێم تائێستا لەوبارەیەوە خۆیان بێدەنگ كردووە، بەڵام بەرپرسانی سەربازی هەردوو كۆمەڵەو دیموكرات ئەوە رەتدەكەنەوە، لەكاتێكدا یەكێتی هەردوو كۆمەڵەكەی بانگ كردووە بۆ سلێمانی و پارتیش دیموكرات و پاكی بانگ كردووە بۆ هەولێر». «پێیان وتوون ئێران دوو مانگ مۆڵەتی داوە بەیەكێتی و پارتی كە دەبێت حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەرێم چۆڵ بكەن یاخود بكرێنە كەمپەوە، بەڵام یەكێتی و پارتی داوای شەش مانگیان كردووەو ئێرانیش بەوە رازی بووە»، ئەو بەرپرسە سەربازییەی كۆمەڵەی شۆڕشگێڕان وای وت. سوپای پاسدارانی ئێران لەچەندین ناوچەی سەر سنوری هەرێمی كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان هێزێكی زۆری هێناوەو چەندین جۆری چەكی ئامادە كردووەو سەكۆی موشەكی لەچەندین شوێن جێگیركردووە. یەكێك لەفەرماندەكانی پژاك دەڵێت ئێران و توركیا زانیاری هەواڵگری ئاڵوگۆڕ دەكەن لەبارەی كوردەوە لەهەر چوار پارچەی كوردستان. شیار شەڤگەر، یەكێك لەفەرماندەكانی یەكینەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان باڵی سەربازی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هەواڵگریی ئێران زانیاری لەبارەی پژاكەوە دەداتە دەوڵەتی توركیاو هێزەكانی دەوڵەتی توركیا لەو چوارچێوەداو پاڵپشت بەو زانیاریانە هێرش دەكەن و ئەوەش رێككەوتنێكی نێوان ئەو دوو وڵاتەیە». شیار شەڤگەر ئەوەشی خستەڕوو جوڵانەوەیەك كەبانگەشەی تێكۆشانی شۆڕشگێڕی دەكات، ئەگەر دەستبەرداری چەك بێت، ئەمە بەواتای مردنیەتی، وتیشی:» لەم سەدەیەی ئێمەی تێداین ئەگەر خاوەنی هێزی سەربازیی و بەرگریی نەبیت، بەئیرادەو هێزی خۆبەڕێوەبەری خۆی نەتوانێت كۆمەڵگاكەی بپارێزێت، هیچ واتایەك بۆ تێكۆشانی شۆڕشگێڕی نامێنێتەوە». ئەو فەرماندەیەی پژاك دەشڵێت: «ئێمە بەپێی ئاگربەستەكە دەجوڵێینەوە، دەبێت دەوڵەتی ئێرانیش بەو جۆرە بجوڵێتەوەو مامەڵە بكات، ئێمە لایەنگری دیالۆگ و چارسەرین و لایەنگری شەڕ نین، بەڵام ئەگەر هێرش بكرێتەسەر گەلەكەمان وەڵامیان دەدەینەوە.» سوپای پاسداران نیازی هەیە كە لەسەر چەند گردو شاخێكی رۆژهەڵاتی كوردستان و سنوری هەرێمی كوردستان جێگیر ببێت. فەرماندە سەربازییەكەی پژاك دەڵێت:» نابێت ئەوە لەبیربكەن ئێمە گەریلاین و لەهەموو شوێنێكی كوردستانین، ئەوان ئەگەر هەندێك گردو شوێن بەدەستبهێنن، گەریلا ئیتر ناتوانێت لەوێ بمێنێتەوە، دەستبەسەرداگرتنی ئەو شاخانە هەڵەیە، دەبێت ئێران ئاگربەست وەك دەرفەتێك نەقۆزێتەوە ئێستا هەڤاڵانمان دانیان بەخۆیاندا گرتووە كەهێرش نەكەن». زیاتر لە 10 رۆژە سوپای پاسدارانی ئێران هێرشی كردووەتەوە سەر ناوچەكانی كۆساڵان و بەهۆیەوە پێكدادان لەنێوان سوپای پاسداران و گەریلاكانی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) دەستیپێكردووە، بەو هۆیەشەوە چەند ئەندامێكی سوپای پاسداران كوژراون و برینداربوون. هاوڵاتی پەیوەندی بەچەندین بەرپرسی وەزارەتی ناوخۆو دەزگای ئاسایشی هەرێمەوە كرد، لەوانەش عەبدوڵا حەسەن مزوری بەڕێوەبەری حزب و كۆمەڵەكان لەوەزارەتی ناوخۆی هەرێمی كوردستان، بەڵام ناوبراو رەتیكردەوە هیچ لێدوانێك لەوبارەیەوە بدات و وتی»ئاگاداری هیچ شتێكی لەوشێوەیە نیم». هاوكات هاوڵاتی پەیوەندی بەعەبدوڵا حەسەن زادە سكرتێری پێشووی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێرانەوە كرد، ناوبراو بێئاگایی خۆی نیشاندا لەهەر وادە دانانێك بۆ حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێمی كوردستان كە یان بچنە كەمپەوە یاخود هەرێم جێبهێڵن. سوپای پاسداران لەدوای هێرشەكەی 28ی ئەیلولی 2022 كە بەدەیان درۆن و موشەكەوە كردیەسەر هەرێمی كوردستان كە بەهۆیانەوە 18 كەس شەهیدبوون و 50 كەسی دیكەش برینداربوون كەزۆربەیان كەسوكاری پێشمەرگەی حزبەكانی رۆژهەلاتی كوردستان بوون، باسی راگرتنی مەرجداری هێرشەكانی كردبوو، هەرچەند لەدوای هێرشەكان، پێشمەرگەی حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان، لانیكەم لەچوار خاڵی نزیكی سنوور نەماون كەئێران پێیان هەستیار بوو، بەڵام سەرەڕای ئەوەش، جارێكی دیكە هێرشی ئەنجامدایەوە. دواتریش چەندین بەرپرسی ئێران لەوانەش ئیسماعیل قائانی بەرپرسی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران سەردانی بەغدای كردووەو لەگەڵ قاسم ئەعرەجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتیمانی عێراق باسیان لەحزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران لەهەرێمی كوردستان كردووە، لەو رێگەیەشەوە فشاریان كردووە ئەو حزبانە هەرێمی كوردستان جێبهێڵن ئەگەرنا هێرشی سەربازی دەكەنەسەر بارەگاكانیان. بەپێی ئەو ئامارانەی لەبەردەستدان لەساڵی 2015وە تائێستا نزیكەی 160 هاووڵاتی سڤیل بەبۆردوومانەكانی توركیاو ئێران بەتایبەت لەگوندەكانی ناوچە سنورییەكان شەهیدبوون و زیاتر لە 220 هاووڵاتیش برینداربوون.

هاوڵاتی بیستەمین خولی دانوستانەکانی نێوان سوریا، تورکیا، ئێران و روسیا لەبارەی قەیرانی سوریا لە شاری ئاستانای قەزاقستان بێ ئەنجام کۆتایی هات. کۆبونەوەکە دوو رۆژ بوو بەردەوام بوو، لە کۆبونەوەکەدا بوراک ئاکچاپار جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا، میخائیل بۆگدانۆڤ جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا، عەلی عەسغەر خاجی راوێژکاری کاروباری سیاسی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، ئەیمەن سوسان جێگری وەزیری دەرەوەی سوریا بەشدار بوون و گێر پیدرسۆن نوێنەری تایبەتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری سوریا و شاندەکانی ئوردن، عێراق و لوبان لە کۆبونەوەکەدا ڕۆڵی چاودێریان دەگێڕا. لە کۆبونەوەکەدا سوریا جارێکی دیکە پێداگیری لەسەر کشانەوەی سەربازانی تورکیا لەنێو خاکی سوریا و تورکیاش پێداگیری لەسەر دژایەتیکردنی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا کرد. دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ، بیستەمین خولی دانوستانەکانی ئاستانا کۆتایی هات و ئەنجامنامەی کۆتایی راگەیەندرا. لە ئەنجامنامەکەدا، باسی گەڕاندنەوەی ئاوارە سوریەکان، گۆڕینی دیلەکانی شەڕ و دۆزینەوەی بێسەروشوێنەکان کراوە.، بەڵام ئاژانسی هاوار نیوزی سەر بە خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، لایەنەکانی کۆبونەوەی ئاستانا ئەوانیان بە جوداخواز لە قەڵەمداوە و دژایەتی کوردیان کردووە. قانات تۆمیج جێگری سەرۆک وەزیری قەزاقستانیش رایگەیاند، دۆخی سوریا گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە. وڵاتانی عەرەبی هەوڵدەدەن سوریا بگەڕێننەوە بۆ نێو جیهانی عەرەبی. گەڕاندنەوەی سوریا بۆ نێو کۆمکاری عەرەبی و پەیوەندیەکانی وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ دیمەشق، کۆمەڵێک دەستکەوتن کە لە ئەنجامی هەوڵی لایەنە بەشداربووەکانی کۆبونەوەکانی ئاستانا بەدی هاتوون و وتی، " پێدەچێت، ئەمە دوایین کۆبونەوە بێت لەبارەی قەیرانی سوریا کە لە ئاستانا بەڕێوە بچێت." بەڵام ئەلکساندر لاڤرنتیەڤ ئەندامی شاندی دانوستانکاری روسیاش دوای کۆبونەوەکە رایگەیاند، پرۆسەی ئاستانا تەواو نەبووە، بەڵام ئەگەر قەزاقستان دەیەوێت، کۆبونەوەکان بۆ وڵاتێکی دیکە بگوازرێتەوە، دەتوانین قسەی لەسەر بکەین و جێگەیەکی دیکە هەڵبژێرین. دانوستانەکانی ئاستانای تایبەت بە قەیرانی سوریا، لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی ٢٠١٧ دەستیان پێکرد. روسیا، ئێران و تورکیا ڕۆڵی نێوەندگیریان دەبینی و نەتەوە یەکگرتووەکانیش چاودیری دانوستانەکانی دەکرد کە دواتر عێراق و لوبنان و ئۆردنیش وەک لایەنی چاودێر زیادکران. زیاتر لە شەش ساڵە لایەنەکان لە ئاستانا کۆدەبنەوە، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ ئەنجامێک بەدەست نەهێنراوە و پێدەچێت قەزاقستان لە دانوستانەکان بێهیوا بووبێت، لەبەرئەوەی لەلای خۆیەوە کۆتایی بە دانوستانەکان هێناوە.

هاوڵاتی دادگای تاوانەکانی میسان ئەمڕۆ چوارشەممە سزای 15 ساڵ زیندانی بەسەر تاوانبارێکدا دەرکرد بە تاوانی فرۆشتنی کوڕەزاکەی (نەوەکەی) بە بڕە پارەیەک. بەگوێرەی راگەیەندراوێکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری، دادگای تاوانەکانی میسان سزای 15 ساڵ زیندانیکردنی بەسەر تاوانبارێکدا سەپاندوە کە لە عەممارە هەستاوە بە فرۆشتنی منداڵێکی ساوا کە نەوەی خۆی بوە، بە کەسێکی تر فرۆشتوە و لەبەرامبەریشدا دو ملیۆن دینار وەرگرتوە. لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، ئەو بڕیارەی لە دژی تاوانبارەکە دەرچوە بەپێی بڕگەکانی مادەی شەشەم/یەکەم/پێنجەم/نۆیەمی یاسای بەرەنگاربونەوەی بازرگانیکردن بە مرۆڤ ژمارە 28ی ساڵی 2012 دێت.

گروپێکی هاککەر بەڵگەنامە نهێنییەکانی هەوڵەکانی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاشکرا دەکات. گروپی هاککەر بە ناوی سەرهەڵدان تا روخان (قیام تا سەرنگونی) نامە نهێنییەکانی نێوان هێزە چەکدارەکان و دامودەزگاکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بڵاو دەکاتەوە و ئاشکرای دەکات لە سەرەتای دەستپێکردنی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی، سەرۆک کۆماری ئێران رەزامەندیی دەربڕیوە بۆ تەرخانکردنی بودجە و پارە بۆ هێزە ئەمنییەکان بۆ سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان. لە بەڵگەنامەیەکدا کە ئەو گروپە هاککەرە بڵاوی کردوەتەوە ئاماژەی بەوە کراوە ؛ هێزە ئەمنیی و سەربازییەکان لە قۆناغی یەکەمدا و بە ئامانجی کۆنتڕۆڵ و دامرکاندنەوەی ناڕەزایەتییەکان داوای 220 ملیۆن دۆلاریان کردوە کە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران رەزامەندیی دەربڕیوە بۆ تەرخانکردنی ئەو بڕە پارەیە. گروپەکە دەقی ئەو نامانەی کە ناوەندی (ساروڵڵا)ی سەر بە سوپای پاسداران بۆ نوسینگەی سەرۆک کۆماری ئێرانی ناردوە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاو کردوەتەوە. لە نامەکاندا دەرکەوتوە سەرۆک ئەرکانی هێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامی داوای شەش ملیارد دۆلاری کردوە بە ئامانجی تۆکمەکردنی هێزە ئەمنیی و سەربازییەکان بەڵام بڕیار دراوە لە چەند قۆناغێکدا ئەو بڕە پارە و بودجەیە رادەستی هێزە چەکدارەکان بکرێت.

گومرگی چین بڵاوی کردەوە؛ هاوردەی وڵاتەکەی لە ئێران کەمی کردوە و لە بەرامبەردا هەناردە بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. بە پێی ئامارێک کە گومرگی وڵاتی چین بڵاوی کردوەتەوە؛ لە ماوەی پێنج مانگی سەرەتای ئەمساڵدا بەهای ئاڵوگۆڕی کاڵای ئەو وڵاتە لەگەڵ ئێران گەیشتوەتە شەش ملیارد و 470 ملیۆن دۆلار. هاوردەی چین لە ئێرانەوە لەو پێنج مانگەدا 68% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و لە سێ ملیارد و 190 ملیۆن دۆلار لە ساڵی رابردودا بۆ یەک ملیارد و 900 ملیۆن دۆلار لە ئەمساڵدا کەمی کردوە کە پەیوندیی بە کەمکردنەوەی کڕینی نەوت لە ئێرانەوە هەیە. لە بەرامبەردا و بە پێی ئامارەکان؛ هەناردەی چین بۆ ئێران لەو پێنج مانگەدا 40% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە و بە بەهای چوار ملیارد و 600 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی ئێران کردوە. چین لە پێنج مانگی سەرەتای ساڵی رابردودا بە بەهای سێ ملیارد و 280 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی ئێران کردبو کە ئەو بڕە لە پێنج مانگی سەرەتای ئەمساڵدا بۆ چوار ملیارد و 600 ملیۆن دۆلار بەرز بوەتەوە. گومرگی چین بەهۆی سزاکانی سەر کەرتی نەوتی ئێران بڕی هاوردەی نەوت لەو وڵاتەوە وەک کاڵا لەقەلەم دەدات و بە پێی ئامارەکانی گومرگەکە ئاستی هاوردە یان کڕینی نەوت لە ئێرانەوە بەشێوەی بەرچاو تا سنوری 70% کەمی کردوە.

هاوڵاتی لە پارێزگای جۆلەمێرگی باکوری کوردستان، هەموو چالاکیەکی مەدەنی قەدەغەکرا و باری نائاسایی راگەیەندرا. لە شارەکانی باکوری کوردستان بە بیانوی جیاواز، قەدەغەکان کۆتاییان پێنایەت ئەمڕۆ لە پارێزگای جۆلەمێرگ جارێکی دیکە باری نائاسایی راگەیەندرا. پارێزگاریی جۆلەمێرگ رایگەیاند، هەموو جۆرە چالاکیەکی مەدەنی وەک خۆپیشاندان، رێپێوان، مانگرتن، کردنەوەی چادر و ستاند لە ئەمڕۆ بەدواوە تاوەکو ٥ی تەمووز قەدەغەیە. پارێزگاریی جۆلەمێرگ باسی ئەوەی کرد کە ئامانجی راگەیاندنی باری نائاسایی، پاراستنی پرەنسیپەکانی دەوڵەت و یەکپارچەیی دەوڵەت و نەتەوەیە. بەگوێرەی راگەیەندراوەکە، قەدەغەکردنی چالاکیەکان چالاکیە فەرمیەکان ناگرێتەوە کە قایمقام رێگەی پێبدات. قەدەغەی چالاکیەکان لە جۆلەمێرگ لە ساڵی ٢٠١٦ەوە بەردەوامە و هەموو ١٥ رۆژ جارێک درێژ دەکرێتەوە. قەدەغەکردنی چالاکیەکان لە کاتێکدایە کە دوو رۆژ لەمەوبەر شەڕێکی گەورە لە ناوچە سنوریەکانی پارێزگاکە لەنێوان گەریلاکانی پەکەکە و سوپای تورکیا روویدابوو.

رۆژنامەی وەتەنی سوریا رایگەیاند، لە کۆبونەوەی ئاستانادا کە ئەمڕۆ دەستی پێکرد و سبەینێش بەردەوام دەبێت، روسیا بۆ کشانەوەی تورکیا لە سوریا نەخشەڕێگەیەک پێشکەش دەکات. رۆژنامەی وەتەن لە زاری سەرچاوەیەک لە حکومەتی سوریا رایگەیاند، مۆسکۆ دەیەوێت ئەنقەرە و دیمەشق رێکبکەون. بۆیەش نەخشەڕێگەیەکی ئامادە کردووە و چۆنیەتی کشانەوەی تورکیا لە سوریا دەخاتەڕوو. رۆژنامەکە دەڵێت، دیمەشق بۆ دیالۆگ کراوەیە و بۆیەش پێویستە لایەنەکان، ئامانجی روون و ئاشکرا، چوارچێوە و میکانیزمی دیالۆگەکە دیاری بکەن. سەرچاوەکە باسی ئەوەی کردووە کە پێویستە هەردوو لایەنەکە دەست لە هەڵوێستی خۆیان لەبارەی ئەوەی لەدژی تیرۆر شەڕ دەکەن هەڵبگرن. رۆژنامەی وەتەنی سوریا ئاماژەی بەوەکردووە کە کۆبونەوەی ئاستانا بە باشی بەڕێوە دەچێت کە لە قەزاقستان بەڕێوە دەچێت و بڕیارە، چاودێرانی ئەردەن، لوبنان، عێراق و نەتەوە یەکگرتووەکانیش بەشداری لە کۆبونەوەکەدا بکەن.  

هاوڵاتی حکومەتی بریتانیا سزای بەسەر وەزیری بەرگری سوریا و سەرۆک ئەرکانی سوپای سوریادا سەپاند، بەهۆی ئەوەی کە گوایە توندوتیژی سێکسی و جێندەریان لە دژی هاوڵاتیانی مەدەنی بەکارهێناوە. بە پێی ڕاپۆرتی فاینانشیاڵ تایمز، لەندەن سزای نوێی بەسەر ژمارەیەك لە بەرپرسانی باڵا سەپاندوە کە تۆمەتبارن بە ئەنجامدانی توندوتیژیی سێکسی بەرفراوان لە سوریا و کۆماری کۆنگۆی دیموکرات.  سزاکانیش بلۆککردنی سەروەت و سامان و قەدەغەکردنی گەشتکردنی ئەو دو بەرپرسە باڵایەن بۆ بریتانیا، بڕیارەکەش بە بۆنەی ڕۆژی جیهانی چالاکیی بۆ کۆتاییهێنان بە توندوتیژی سێکسی لە جەنگ دەرکراوە. بەگوێرەی ڕۆژنامەکە، حکومەتی بریتانیا سزای بەسەر عەبدولکەریم مەحمود ئیبراهیم سەرۆکی ئەرکانی سوپای سوریا، عەلی مەحمود عەباس وەزیری بەرگریی ئەو وڵاتە سەپاندوە، بەهۆی بەکارهێنانی توندوتیژی سێکسی و جێندەری دژ بە هاوڵاتیانی مەدەنی. بە درێژایی شەڕی 12 ساڵە زۆرێک لە ئەندامانی حکومەتی سوریا بەهۆی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤەوە کەوتونەتە بەر سزای نێودەوڵەتی، بەڵام ئەو ڕێوشوێنانەی بەسەر فەرماندەی سوپا و وەزیری بەرگریدا سەپێندراون، یەکەم کەسن کە گوایە توندوتیژی سێکسی بەکار دەهێنن.   سەرچاوە: Financial Times

هاوڵاتی مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەردانێکی فەرمی گەیشتە ئەنقەرە. نوسینگەی مەسرور بارزانی رایگەیاند، بڕیارە مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا کۆببێتەوە. هەروەها، بارزانی لەگەڵ هاکان فیدان وەزیری دەرەوە و بەشێک لە ئەندامانی دیکەی کابینەکەی کۆدەبێتەوە. نوسینگەکەی سەرۆکی حکومەت باسی ئەوەشی کرد کە لە کۆبونەوەکاندا باس لە پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و تورکیا و عێراق و دوایین پێشهاتەکانی ناوچەکە دەکرێت.

پزیشکی دادی ئێران ئاشکرای دەکات مردن بەهۆی مەی و ماددە کحولییە ساختەکان لە وڵاتەکە زۆر بوە و تەندروستیی ئەو وڵاتەش دەڵێت ماددەی مێتانۆڵ لە خواردنەوە کحولییەکان بەکار دەهێنرێت. ئەمڕۆ سێشەممە پزیشکی دادی ئێران بڵاوی کردەوە؛ تەنها لە ساڵی رابردودا لانیکەم 644 کەس بەهۆی ژەهراویبون بە خواردنەوە کحولییەکان یان مەی ساختە گیانیان لەدەستداوە. ئاماژە بەوە کراوە ژمارەی قوربانییانی خواردنەوە کحولییەکان لەچاو ساڵانی رابردودا 30% بەرز بوەتەوە و زۆربەشیان بەهۆی ماددەی مێتانۆڵەوە بوە. لە سێ رۆژی رابردودا 175 کەس لە چەند ناوچەیەکی شاری کەرەج  سەر بە پارێزگای ئەلبورز لە ئێران ژەهراویبون کە 14 کەسیان گیانیان لەدەستداوە و بوەتە هۆی نابینابونی سێ کەس و چوار کەسی دیکەش لەژێر چاودێریی چڕی پزیشکیدان. بەرپرسانی تەندروستیی پارێزگای ئەلبورز رایانگەیاندوە؛ بە ئەگەری زۆر ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی ژەهراویبون بە خواردنەوە کحولییەکان گیانیان لەدەستداوە بەرز ببێتەوە. ژمارەیەک لە بەرپرسانی تەندروستیی ئێران هۆشداراییان داوە لە بەکارهێنانی ماددەی مێتانۆڵ لە زۆربەی خواردنەوە کحولییە دەستکردەکانی ناو ئەو وڵاتە و ژەهراویبون بەو ماددەیان بە هۆکاری سەرەکیی بەرزبونەوەی ژمارەی قوربانییانی خواردنەوەی مەی لەقەڵەم داوە. بە پێی یاساکانی کۆماری ئیسلامی رێگریی لە هاوردەکردن یان بەرهەمهێنانی خواردنەوە كحولییەکان دەکرێت و ئەوەش وای کردوە بەرهەمهێنانی مەی ساختە و خواردنەوەی کحولی نایاسایی لە ئێرن قوربانیی زۆری لێبکەوێتەوە.    

ژمارەی ئەو کەسانەی بە مەبەستی چارەسەری تەندروستیی و جوانکاریی پزیشکی دەچنە وڵاتی ئێران بەرز دەبێتەوە هاوڵاتییانی عێراق دووەم دوەم گەشتیاری بیانین کە بە مەبەستی چارەسەریی سەردانی ئەو وڵاتە دەکەن. هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی بە مەبەستی چارەسەریی و جوانکاریی پزیشکی رو لە وڵاتەکە دەکەن بەرز بوەتەوە و لە سێ مانگی ئەمساڵیشدا 247 ناوەندی تەندروستی تایبەت کراوە بە گەشتیاران.       دەریاباری ئاماژەی بەوە کردوە کە لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. زۆرترین کەس لە وڵاتانی ئەفغانستان، عێراق، عۆمان، بەحرەین، پاکستان، کوەیت، ئازەربایجان، هندستان، تاجیکستان و سعودیە رویان لە ئێران کردوە بە مەبەستی چارەسەریی یان جوانکاریی پزیشکی. بە پێی زانیارییەکانی ناوەندی چاودێریی دەرمان سەر بە وەزارەتی تەندروستیی ئێران زۆربەی ئەو کەسانە بە مەبەستی چارەسەریی رویان لە وڵاتەکە کردوە تایبەت بون بە بوارەکانی ژنان و منداڵبون، نەشتەرگەرییەکانی چاو، جوانکاریی ، دڵ و دەمار، شێرپەنجە، چارەسەری سروشتی و نەشتەرگەریی گشتیی. ئێران لە روی سەردانی گەشتیاری تەندروستییەوە دەکەوێتە ریزبەندی 46-ەمین وڵاتی جیهان کە زۆرترین گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستیی و جوانکاریی روی تێدەکەن.  

کەنەدا بەهۆی پێشێلکارییەکان و دەرکردنی بڕیاری قورس لە دژی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران حەوت دادوەری دادگاکانی کۆماری ئیسلامی سزا دەدات و سوپای پاسدارانیش 20 وڵات بە دەستوەردان لەو ناڕەزایەتییانە تۆمەتبار دەکات. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئەمڕۆ دوشەممە لە بەیاننامەیەکدا سزادانی حەوت دادوەری کۆماری ئیسلامی راگەیاند و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەش وتی: سزاکان لە چوارچێوەی هەنگاوە ئابورییەکان بە هەماهەنگیی لەگەڵ ئەمریکا و بەریتانیا وڵاتانی ئەوروپا سەپێنراوە. هەر یەکە لە دادوەری دادگاکانی کۆماری ئیسلامی لە پارێزگاکانی (ئەسفەهان، مەشهەد، شیراز، کەرەج، تاران، گورگان) لە لایەن کەنەداوە سزا دراون بەهۆی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ دژی دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکان و دانیشتوانی ئێران. لە لایەکی دیکەوە هەر ئەمڕۆ مەجید کازمی، سەرۆکی بەشی هەواڵگریی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ 20 وڵات کە کەنەدا یەکێک لەو وڵاتانە بوە دەستیان هەبوە لە گرژیی و ناڕەزایەتییەکانی ماوەکانی رابردو لە وڵاتەکدا. بە وتەی ئەو هەر یەکە لە وڵاتانی (ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، بەلجیکا، نەمسا، ئیتاڵیا، نەرویج، ئایسلەندا، نیوزلەندا، ئەڵبانیا، کۆزۆڤۆ ، نروژ، کەنەدا ، ئۆسترالیا، ئیسرائیل، سعودیە، بەحرەین و ئیمارات ) دەستیان لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی ئێراندا هەبوە و هاندەربون بۆ دروستبونی گرژییەکان. سوپای پاسداران بە بەردەوامی وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و بەریتانیای بە هۆکاری هاندانی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ناوبردوە.