بەلەمێکی کۆچبەران لە دەریای ئیجە ژێر ئاو کەوت و قوربانی هەیە

هاوڵاتی پەرلەمانتارێکی چوارچێوەی هەماهەنگی ڕایگەیاند ئەندامانی ئەو چوارچێوەیە جەخت لە پەسەندکردنی بودجە دەکەنەوە بەو شێوەی ئێستا. موهەنەد خەزەرجی، پەرلەمانتار لە چوارچێوەی هەماهەنگی ئەمڕۆ یەکشەممە ، بە ئاژانسی هەوڵی عێراقی راگەیاند، ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بڕیاریانداوە کە دەبێت بودجەی حکومەتی فیدڕاڵ بەوشێوەی ئێستا پەسەندبکرێت.  راشیگەیاند، ئەندامانی چوارچێوەی هەماهەنگی پاڵپشتی کابینەکەی سوودانی دەکەن بۆ پەسەندکردنی یاسای بودجە و گوتیشی: "هەوڵی نائومێدکەر هەبوو لەلایەن هەندێک کوتلەی سیاسییەوە بۆ ئاستەنگی دروستکردن لە پەسەندکردنی بودجە". رۆژی 18ـی نیسان فەرمانگەی میدیایی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بڵاویکردەوە، محەممەد حەلبووسی، سەرۆکی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق کە سەرۆکایەتی کۆتاییەکانی دانیشتنی ژمارە (20)ـی ئەم خولەی دەکرد، کۆتایی بە دانیشتنەکە هێنا بۆ کاتێکی نادیار، دوای ئەوەی کۆتاییهات بە خوێندنەوەی دووەم و گفتوگۆی پەرلەمانتاران لەبارەی پرۆژەیاسای بودجە. هاوکات لە کۆتایی دانیشتنەکەدا، حەلبووسی داوای لە لیژنەی دارایی و لیژنە پەیوەندیدارەکان کرد لەگەڵ بانکی ناوەندی و وەزارەتەکان لەسەر هێڵبن و بانگهێشتیان بکەن بۆ لیژنەکان بۆ ئەوەی لە زووترین کاتدا رەشنووسی کۆتایی پرۆژەیاسای بودجە ئامادەبکرێت بە لەبەرچاوگرتنی سەرجەم تێبینی و سەرنجەکانی پەرلەمانتاران لەسەر بڕگە و ماددەکانی پرۆژەیاساکە.

هاوڵاتی رۆژنامەی فۆریگن پۆلیسی ئەمریکی رایگەیاند، ئەگەر ئەردۆغان لە هەڵبژاردنەکاندا سەرنەکەوێت، پێناچێت بە ئاسانی دان بە شکستەکەیدا بهێنێت و لە ئەگەری کۆتاییهێنان بە دەسەڵاتەکەی پێدەچێت دادگایی بکرێت. لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکانی ١٤ی ئایاری تورکیا، میدیاکانی جیهانیش گرنگیەکی زۆر بە هەڵبژاردنەکان دەدەن و هەڵسەنگاندنی خۆیان بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن بڵاودەکەنەوە. ڕوبن سیلڤەرمان رۆژنامەنووسی رۆژنامەی فۆریگن پۆلیسی ئەمریکی راپۆرتێکی لەبارەی هەڵبژاردنەکانی تورکیا بە ناونیشانی ' لە هەڵبژاردنەکانی تورکیادا سەرۆککۆمار شکست بهێنێت، چی روودەدات؟ کەس نازانێت" بڵاوکردەوە. لە راپۆرتەکەدا هاتووە، دوای ٢٠ ساڵ لە حوکومڕانی، بەهۆی لاوازی سیاسەتی ئابوری و بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات، ئەردۆغان دەنگەکانی لەدەست دەدات، بەڵام ئەگەر شکست بهێنێت، پێناچێت بە ئاسانی دەستبەرداری کورسیەکە بێت. ڕوبن سیلڤەرمان باسی ئەوەشی کرد کە هەڵبژاردنەکانی ١٤ی ئایار هاوشێوەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ١٩٥٠ دەبێت کە پارتی دیموکرات، لە بەرامبەر پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە) سەرکەوت و ژمارەیەکی زۆر پارتی سیاسی توانیان بچنە پەرلەمانەوە و بەم شێوەیە پارتی دیموکرات دەستی بەسەر ماڵ و موڵکی جەهەپەدا گرت. هەروەها دەشڵێت، ئۆپۆزسیۆنی تورکیا ئەردۆغان بە دیکتاتۆر بەناو دەکات و ئەگەر ئەردۆغان کورسیەکەی لەدەست بدات، دوور نییە دادگایی بکرێت. بۆیەش گونجاوە ئۆپۆزسیۆن هەڵوێستێکی 'ئەرێنی' بگرێتەبەر بە دیاریکردنی ستراتیژییەک، وەک لە هەڵبژاردنەکانی ئۆپۆزسیۆن گرتیەبەر، بۆ ئەوەی ڕێگری لە 'ئەم ترسە'ی ئەردۆغان و دەرئەنجامەکانی بکات. ڕوبن سیلڤەرمان لە راپۆرتەکەدا باسی ئەوەشی کردووە کە هاوپەیمانی ئۆپۆزسیۆن بە سەرۆکایەتی کلچدارئۆغلۆ پێویستیەکە، لەبەرئەوەی بە شێوەیەک کە نمونەی کەم بووە، ئەردۆغان هەوڵیداوە نەیارەکانی ڕاپێچی زیندانەکان بکات. سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە و ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵیشی وەک نمونە هێنایەوە.

هاوڵاتی دانیمارک سەرباز و راوێژکارە سەربازییەکانی لە عێراق و سووریا دەکشێنێتەوە. ئەوان لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش جێگیرکرابوون.  وەزارەتی بەرگریی دانیمارک لە ڕاگەیەندراوێکدا دوێنێ شەممە بڵاویکردەوە، وڵاتەکەمان ئەو سەرباز و راوێژکارە سەربازییانەى لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی چەتەکانى داعش لە عێراق و سووریا جێگیرکرابوون دەکشێنێتەوە. لە بەشێکى دیکەى ڕاگەیەندراوەکەدا ئەوەخراوەتەڕوو، ژمارەیەک هۆکار لە پشت کشانەوەى هێزەکانمان لە عێراق و سوریا لەوانەش لاوازبوونی داعش و پێویستیی دانیمارک بە بەهێزکردنی ئاساییشی نێوخۆی وڵاتەکەمان. جێگەیباسە یەکێک لە هۆکارەکان بۆ ئەم بڕیارە ئەوەیە کە بەگوێرەی میدیای ئەمریکی، ستراتیجییە نوێیەکەی ناتۆ وا دەخوازێت کە هاوپەیمانەکانی ناتۆ لە رۆژهەڵاتی ئەوروپا لە ئەگەری هێرشی رووسیا بۆ سەر وڵاتەکانیان، چاوەڕێی پشتیوانیی ئەمریکا نەکەن، بەڵکو پێویستە سەربازەکانیان زیادبکەن بۆ ئەوەی ئەگەر رووسیا هێرشی کردە سەر سنوورەکانیان، بتوانن تێکیبشکێنن.   دانیمارک لە مانگى تەممووزی ساڵى ٢٠١٤ـەوە بووەتە ئەندامی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی چەتەکانى داعش و لەوچوارچێوەشدا ٣٠٠ سەرباز و راوێژکاری سەربازی لە عێراق و سووریا جێگیرکراون.  

لە رۆژی جەژندا کرێکارانی زۆربەی دامەزراوە و پاڵاوگەکانی نەوت لە ئێران بەهۆی هەڵاوسانی ئابوریی و کەمیی موچەکانیان مانگرتنیان راگەیاند. ئەمڕۆ شەممە کرێکارانی زیاتر لە 16 دامەزراوە و پاڵاوگەی نەوت لە ئێران گردبونەوەی ناڕەزایەتی و مانگرتنیان راگەیاند و داوایان کرد کە بەهۆی هەڵاوسانی ئابورییەوە موچەکانیان زیاد بکرێت. بە پێی ئامارە فەرمییەکانی حکومەت هەڵاوسانی ئابوریی لە ئێران گەیشتوەتەوە زیاتر لە 49% لە بەرامبەردا حکومەت تەنها بە رێژەی 27% موچەی کرێکارانی زیاد کردوە و ئەوەش ناڕەزایەتیی لێکەوتوەتەوە. پێشتر پەرلەمانی ئێران لە پڕۆژە یاسایەکدا زیادکردنی موچەی بە رێژەی 20% و لانیکەمی موچەی بە حەوت ملیۆن و 920 هەزار تمەن پەسند کردبو لە کاتێکدا لە نوێترین توێژینەوەدا دەرکەوتوە هەر خێزانێک لەو وڵاتە پێویستی بە 15 بۆ 18 ملیۆن تمەن هەیە هەیە. کەمپینی ناوەندیی نەوت و غاز لە ئێران رایگەیاندوە پێویستە موچەی کرێکارانی دامەزراوە نەوتییەکان لانیکەم بە رێژەی 79% بەرز ببێتەوە و پشوەکان زیاد بکات و کاتەکانی کارکردن لە 10 کاتژمێر بۆ هەشت کاتژمێر کەم بکرێتەوە.

هاوڵاتی سوپای سودان ئەمڕۆ شەممە ڕایگەیاند هەماهەنگی دەکات بۆ گواستنەوەی هاوڵاتیانی ئەمەریکی و بەریتانی و چینی و فەڕەنسی و دیپلۆماتکارانی سودان بە فڕۆکەی سەربازی، ئەمەش لە کاتێکدایە کە شەڕی خوێناوی ئەو وڵاتە گەورەیەی ئەفریقای گرتووەتەوە چووەتە دووەم هەفتەیەوە. سوپای سودان ڕایگەیاند ژەنەڕاڵەکایان عەبدول فەتاح بورهان لەگەڵ ڕێبەرانی چەند وڵاتێک قسەی کردووە کە داوایان کردووە هاوڵاتیان و دیپلۆماتکارەکانیان بە سەلامەتی لە سودان چۆڵ بکەن و ڕازیبووە بە هەماهەنگی کردن بۆ گواستنەوەی هاوڵاتیانی بیانی لەو وڵاتە،  لە کاتێکدا زۆربەی فڕۆکەخانە سەرەکییەکان بوونەتە مەیدانی شەڕ و جوڵەی دەرەوەی شاری خەرتومی پایتەخت زۆر مەترسیدارە. هاوکات وەزارەتی بەرگری ئەمەریکا لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا ڕایگەیاند سەرباز و کەلوپەلی زیاتر دەگوازێتەوە بۆ بنکەیەکی دەریایی لە  جیبۆتی لە کەنداوی عەدەن بۆ ئامادەکاری بۆ چۆڵکردنی کارمەندانی باڵیۆزخانەی ئەمەریکا بەڵام بەڵام کۆشکی سپی ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند هیچ پلانێکی نییە بۆ گواستنەوەی نزیکەی 16 هەزار هاوڵاتی ئەمەریکی کە بە هەماهەنگی حکومەت لە سودان گیریان خواردووە. هەروەها سەبارەت بە هاوڵاتیانی عێراقی لەو وڵاتە  رۆژی شەممە، 22ـی نیسانی 2023، ئەحمەد سەحاف، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیێندراوێکدا گوتی: "وەزارەتی دەرەوە هاوئاهەنگی لەگەڵ ژمارەیەک وڵاتانی دۆست دەکات بۆ ئەوەی هاووڵاتییانی عێراقی له سوودان بەشێوەیەکی سەلامەت بگەڕێندرێنەوە".  ئەوەش دوای ئەوە دێت کە رۆژی هەینی وەزارەتی دەرەوەی عێراق جەختی لەوە کردەوە کە کاری لەپێشینەیان دابینکردنی هاوکارییە بۆ کۆمەڵگەی عێراقی لە سوودان.  ئەحمەد سەحاف گوتی: "کاری هەرە لەپێشینەمان دابینکردنی هاوکارییە بۆ کۆمەڵگە شکۆمەندەکەمان لە سوودان و بۆ ئەو مەبەستەش هاوئاهەنگی لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار بەو پرسەوە دەکەین".   هاوکات، هەریەکە لە سعودیە، ئوردن و پاکستان رایانگەیاند کە نێردە و هاووڵاتییەکانیان لە سوودان دەکشێننەوە. تەنانەت لە کاتێکدا لایەنە شەڕکەرەکان ڕۆژی هەینی ڕایانگەیاند ڕازی بوون بە ئاگربەستێک بۆ پشووی سێ ڕۆژەی موسڵمانان لە جەژنی ڕەمەزاندا، بەڵام تەقینەوە و تەقەکردن لە سەرانسەری خەرتوم ڕۆژی شەممە دەنگی دا. هەروەها دوو هەوڵی ئاگربەست لە سەرەتای ئەم هەفتەیەدا بە خێرایی شکستیان هێنا. بەگوێرەی تەندروستیی جیهانی، لە دەستپێکی شەڕەکەوە، لانیکەم 413 کەس کوژراون و سێ هەزار و 551 کەسی دیکەش بریندار بوون. 

بەگوێرەی راپرسیەک، دەنگەکانی ئەردۆغان لە ئەڵمانیا بەگوێرەی هەڵبژاردنەکانی ٢٠١٨ نزیکەی ٥٪ کەمی کردووە. ئینیستیتوی پەیوەندیەکانی تورکیا لە یەکێتی ئەوروپا، راپرسیەکی لەبارەی هەڵبژاردنەکانی ١٤ی ئایار لەنێو هاوڵاتیانی تورکیا لە ئەڵمانیا ئەمجامدا. بەگوێرەی راپرسیەکە دەنگەکانی رەجەب تەیب ئەردۆغان کاندیدی هاوپەیمانی کۆمار (دەسەڵات) بەگوێرەی هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٨ لەو وڵاتە ٤.٨٪ کەمی کردووە. راپرسیەکە لەبارەی دەنگی کاندیدەکانی سەرۆکایەتی تورکیا لەنێو هاوڵاتیانی تورکیا لە ئەڵمانیا بەم شێوەیەیە: رەجەب تەیب ئەردۆغان کە پێشتر ٦٤.٨٪ی دەنگەکانی بەدەست دەهینا دەنگەکانی بۆ ٦٠٪ دابەزیوە. دەنگەکانی کەمال کلچدارئۆغلۆ کاندیدی هاوپەیمانی گەل (ئۆپۆزسیۆن) ٣٦٪ دەبێت. دەنگەکانی موحەڕەم ئینجە کاندیدی پارتی مەملەکەت و سینان دۆغان هاوپەیمانی ئاتاش هەر یەکەیان ٢٪ دەبێت. بەگویرەی راپرسیەکە ١٠٪ی دەنگدەرانیش تاوەکو ئێستا خۆیان یەکلایی نەکردووەتەوە یاخود دەنگ نادەن. هەروەها ئینیستیتوکە لەبارەی دەنگی پارتە سیاسیەکانی تورکیا لە ئەڵمانیا راپرسی ئەنجامداوە و ئەنجامەکەی بەم شێوەیەیە: پارتی داد و گەشەپێدان (ئاکەپە) ٥٠٪. بەگوێرەی هەڵبژاردنی ٢٠١٨ دەنگەکانی نزیکەی ٦٪ کەمی کردووە. پارتی گەلی کۆماری کە لە ساڵی ٢٠١٨دا ١٥.٦٪ی دەنگەکانی بەدەست هێنابووە دەنگەکانی بۆ ١٦٪ زیاد دەکات. پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە لە ساڵی ٢٠١٨دا ١٤.٨٪ی دەنگەکانی بەدەست هێنابوو، لە ریگەی پارتی چەپی سەوزەوە دەنگەکانی بۆ ١٧٪ زیاد دەکات. پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرستیش دەنگەکانی لە ئەڵمانیا لە دەوروبەری ٧٪ دەبێت. پارتەکانی دیکەش لە ئەلمانیا ٥٪ی دەنگەکان بەدەست دەهێنن.

ئێران رایگەیاند ئاستی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نانەوتیی لەگەڵ 15 وڵاتی دراوسێیدا زیادی کردوە و لە ساڵێکدا بڕی زیاتر لە 10 ملیارد دۆلار کاڵای رەوانەی عێراق کردوە. دەستەی گەشەی بازرگانیی لە پەرلەمانی ئێران بڵاوی کردوەتەوە؛ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی کاڵا و بەرهەمی نانەوتیی وڵاتەکەی لەگەڵ دراوسێکانیدا گەیشتوەتەوە 58 ملیارد و 843 ملیۆن دۆلار کە بەراورد بە رابردو زیاتر لە 14.4% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. لە نوێترین راپۆرتی ئەو دەستەیەدا ئاماژە بەوە کراوە عێراق وەک دراوسێی ئێران زیاترین کاڵای نانەوتیی لە ساڵی 2022 لە وڵاتەکە کڕیوە کە گەیشتوەتە 10 ملیار و 238 ملیۆن دۆلار و ئەوەش بە ژمارەی پێوانەیی هاوردەکردن لە نێوان 15 وڵاتی دراوسێی ئێران ئەژمار دەکرێت. کڕینی کالا لە لایەن عێراقەوە لە ئێران بە رێژەی 15% لە روی بەهاوە بەراورد بە ساڵی 2021 بەرز بوەتەوە و لە بەرامبەردا عێراق لە ساڵی 2022 تەنها بە بەهای 264 ملیۆن دۆلار لە ریزبەندی ئەو وڵاتانە بوە کە کەمترین کاڵای نانەوتیی رەوانەی ئێران کردوە. دوای عێراق وڵاتی تورکیا بە هاوردەکردنی حەوت ملیارد و 459 ملیارد دۆلار دووەم وڵاتی دراوسێی ئێران بوە کە زیاترین کاڵای لەو وڵاتەوە هاوردە کردوەتەوە و ئەوەش بەراورد بە ساڵی 2021 زیاتر لە 23% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. سەرەڕای ناکۆکییەکانیان لە ساڵی 2022 سعودیە بە بەهای 14 ملیۆن و 700 هەزار دۆلار کاڵای لە ئێرانەوە هاوردە کردوە. بە گشتی ئێران لە ساڵی رابردودا بە بەهای 30 ملیارد 537 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی 15 وڵاتی دراوسێی کردوە کە 19% بەراورد بە ساڵی 2021 بەرزبوەنەوەی بەخۆیەوە بینیەوە. ئێران لەو ساڵەدا بە بەهای زیاتر لە 28ملیارد و 305 ملیۆن دۆلار کاڵای نانەوتیی لەو 15 وڵاتەی دراوسێیەوە هاوردە کردوە کە بەوەش هاوردەی ئەو وڵاتە بەراورد بە رابردو10% بەرز بوەتەوە.  

ئاڵوگۆڕی بازرگانیی چین و ئێران لە سێ مانگدا دەگاتە زیاتر لە چوار ملیارد دۆلار و هەناردەی چین بەشێوەیەکی بەرچاو بۆ ئێران بەرز دەبێتەوە. گومرگی وڵاتی چین بڵاوی کردەوە؛ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان وڵاتەکە و ئێران لە سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا تەنها 5% بەراورد بە سێ مانگی سەرەتای ساڵی 2022 بەرز بوەتەوە بەڵام هەناردەی وڵاتەکە 51% بەرزبونەوەی بەراورد بە رابردو بەخۆیەوە بینیوە. ئاماژە بەوە کراوە چین لەو سێ مانگەدا بە بەهای دوو ملیارد و 910 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی ئێران کردوە کە بەراورد بە سێ مانگی ساڵی رابردو 51% بەرزبونەوەی بەخۆیەوە بینیوە. چین لەو سێ مانگەی ساڵی رابردودا بە بەهای یەک ملیارد و 926 ملیۆن دۆلار کاڵای هەناردەی ئێران کردبو. گومرگی چین رونی کردوەتەوە؛ لە سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا هاوردەی لە ئێرانەوە بە بەهای یەک ملیار و 135 ملیۆن دۆلار بوە کە  بەراورد بە رابردو 20% کەمی کردوە و بەرپرسانی ئێرانیش دەڵێن ئەو کەمبونەوەیە بەهۆی دابەزینی بەهای نەوتەوە بوە. ئەو ئاستە لە ئاڵوگۆڕی بازرگانیی چین و ئێران لە کاتێکدایە گومرگ و وەزارەتی نەوتی ئێران ئامارەکانی فرۆشی نەوت بەو وڵاتە ئاشکرا ناکەن و تەنها بە پێی هەندێک راپۆرتی نێودەوڵەتیی ئەو وڵاتە رۆژانە زیاتر لە 850 هەزار بەرمیل نەوتی رەوانەی چین کردوە.

ئێران ژمارەیەک فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی رادەستی سوپاکەی دەکات و رایدەگەیەنێت ئامانجیان بەرزکردنەوەی توانای سەربازیی و چاودێریی سنورەکانی وڵاتەکەیەتی. ناوەندی راگەیاندنی سوپای ئێران (ئەرتەش) ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاوی کردەوە؛ دوو هەزار فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی پێشکەوتی لە سەرتاسەری وڵاتەکەدا و لە رێوڕەسمێکدا بە ئامادەبونی وەزیری بەرگریی و سەرۆک ئەرکانی هێزەچەکدارەکان و ژمارەیەک فەرماندەی باڵا رادەستی هێزەکانی سوپا کراوە. ئاماژە بەوە کراوە؛ ئەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە لە جۆری پێشکەوتون و توانای سەربازیی سوپا بۆ چەند هێندە بەرز دەکەنەوە و زۆربەیان توانای هەڵگرتنی موشەکیان هەیە و ئەرکی سەرەکیان چاودێریی و بەرەنگاربونەوە ئامانجە جوڵاوەکانە. سوپا رونی کردوەتەوە رادەستکردنی ئەو فڕۆکە بێفڕۆکانە لە چوارچێوەی بەشێک لە گرێبەستەکانی نێوان وەزارەتی بەرگریی و سوپا بوە بە ئامانجی بەهێزکردنی پاراستن و چاودێریی زیاتری سنورەکانی وڵاتەکە و هێرشکردنە سەر ئامانجەکان لە دەرەوەی ئێران.

هاوڵاتی پێچەوانەی ئەوەی دەسەڵاتی ئێران پیشانی دەدات ناڕەزایەتییەکان لەو وڵاتەو رۆژهەڵاتی کوردستان قوڵتر بوونەتەوەو لەشێوەی بورکانێک تەقینەوەی لەئان و ساتدایە بەتایبەت کە لەدوای سەرهەڵدانی شۆڕشی ژینا زۆربەی قەیرانەکان قوڵتر بوونەتەوەو باڵێکی توندڕەوی دەسەڵات دەیەوێت بەتوندی بەرەنگاری خەڵکی ناڕازیی ببێتەوە. دەسەڵاتی ئێران لەسەرەتای ئەم هەفتەیەوە لەچوارچێوەی پلانێک بۆ بەرەنگاربوونەوەی کەسانی بێسەرپۆش هۆشداریی توندی داوە بەو کەسانەی کەپابەندی باڵاپۆشبوون بەپێی یاسای کۆماری ئیسلامی نابن و بەکورتەنامە هەزارن کەس ئاگادارکراونەتەوەو کەسایەتی و بەرپرسانی ناڕازیش هۆشداریان داوە کە دەستوەردانی پۆلیس لەپرسی باڵاپۆشبوون کێشەکانی قوڵتر دەکاتەوە بەتایبەت کە کێشەی سەرەکیی وڵاتەکە قەیرانە ئابورییەکان و بژێویی خەڵکە. ئەگەرچی رۆژانە چین و تووێژە جیاوازەکانی موچەخۆران و کارمەندان لەشێوەی گردبوونەوە ناڕەزایەتیی لەبارودۆخی ئابوریی وڵاتەکە دەردەبڕن بەڵام خۆپیشاندانی بەرفراوان لەئێستادا بەدیناکرێت و تەنها هەموان چاوەڕێن تەقینەوەی گەورە لەوڵاتەکەدا رووبدات چونکە دابەزینی بەهای تمەن و بەرزبوونەوەی نرخی خۆراک و پێداویستییە سەرەکییەکان بوونەتە فشاری قورسی رۆژانە بۆ سەر خەڵک. ئەوەی لەئامارە فەرمییەکانی حکومەت و دەسەڵاتدا حاشای لێناکرێت قوڵبوونەوەی زیاتری قەیرانەکانی زیاتر لەشەش مانگی رابردووەو تەنانەت کار گەیشتووەتە ئەوەی بانکی ناوەندیی وڵاتەکە بڕیار لەداخستی ژمارەیەک بانک بدات کەزیانی داراییان تۆمارکردووەو بەوتەی بەرپرسان ئەو بانکانە هۆکارێکن بۆ زۆربوونی پارەی چاپکراوە لەئێران. زیاتر لەسێ مانگە رۆژانە رووداوی ژەهراویبوونی کچانی خوێندکار لەوڵاتەکە بووەتە دیاردە بەبێ ئەوەی هۆکاری سەرەکیی رووداوەکان ئاشکرا ببن و تۆمەتباران دادگایی بکرێن و ئەوەش گومانی ئەوەی بەهێز کردووە کە دەسەڵات دەستی لە پشت ژەهراویکردنی ئەو خوێندکارانە هەیەو گروپە توندڕەوەکانی سەر بەکۆماری ئیسلامی بەئەنجامدانی ژەهراویکردنەکان تۆمەتبار دەکرێن.   سەرپۆش رەمزی ناڕەزایەتیی و چەکی دەسەڵات دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی لەڕۆژی شەممەی ئەم هەفتەیەوە دەستی بەجێبەجێکردنی پلانی سەپاندنی سەرپۆش لە شێوەی ئۆپەراسیۆنێک کردووە بەناوی (کۆنتڕۆڵی زیرەک) و لایەنی سەرەکیی جێبەجێکردنی پلانەکەش پۆلیسی وڵاتەکەیە کە تەنانەت کامێراکانی هاتوچۆشی خستووەتە خزمەتی ئەو پلانەوە بەڵام بەپێی ئەو تۆمارو وێنانەی لەیەکەم رۆژی هەڵمەتەکاندا بڵاوبووەتەوە کچان و ژنان وەک ناڕەزایەتیی جارێکی دیکە بەبێ سەرپۆش بەشەقام و کۆڵانەکاندا گەڕاون. پۆلیس رایگەیاندووە؛ تەنها لەیەکەم رۆژی ئەو پلانەدا هەزار کورتەنامەی ئاگادارکردنەوە بۆ خاوەنی ئەو ئۆتۆمبێلانە رەوانەکراوە کەشۆفێرو سەرنشینەکانیان پابەندی سەرپۆش نەبوون و بەوتەی سەعید مونتەزیرمەهدی، وتەبێژی پۆلیسی ئێران نزیکەی 84%ی ئەوانەی ئاگادارکردنەوەیان بۆ رەوانە کراوە پابەندبوونی خۆیان راگەیاندووە بەڵام ئەوانەی پابەندنی سەرپۆش نەبن، ئۆتۆمبێلەکانیان رادەگیرێت و سزا دەدرێن. پۆلیس ئاشکرایکردووە تەنها لەو رۆژەدا 155 دوکان و خواردنگەو هۆڵی بۆنەکان بەهۆی پابەندنەبوون بەسەرپۆشەوە داخراون و سێ هەزارو 500 شوێنی دیکەش ئاگادارکردنەوەیان بۆ کراوە. بەپێی بڕیاری دادگاو هەڵمەتی پۆلیسی ئێران هەر شوێن و دامەزراوەو دوکان و مارکێت و خواردنگەیەک رێگە بەکچان و ژنانی بێسەرپۆش بدات ئەو شوێنە دادەخرێت. رۆژنامەی (جمهوری ئیسلامی) سەر بەزانایانی ئاینیی کۆماری ئیسلامی هۆشداریی داوە کەپرسی سەرپۆش پەیوەندیی بەڕەوشت و ئاکاری کەسەکان خۆیانەوە هەیەو نابێت پۆلیس دەستوەردان لەو پرسەدا بکات چونکە ئاڵۆزی و گرژیی کۆمەڵایەتیی لێدەکەوێتەوە و هاوکات ژمارەیەک کەسایەتی و تەنانەت حسێن عەلایی یەکێک لە فەرماندەکانی پێشووی سوپای پاسداران هۆشداریی داوە کە ئەو هەڵمەتەی پۆلیس توندوتیژیی بەدوای خۆیدا دەهێنێت.   ژەهراویکردنی کچان بۆ سەرکوت کچان و ژنان بەشێکی سەرەکیی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی بوون و نزیکەی سێ مانگە رۆژانە دەیان کچ لەخوێندنگەکاندا ژەهراویی دەبن بەبێ ئەوەی راستیی ئەو روداوانە ئاشکرابێت، بۆیە دەسەڵاتی وڵاتەکە بووەتە تۆمەتباری سەرەکیی ئەو رووداوانە. پێشتر دوو گروپی توندڕەوی سەر بەکۆماری ئیسلامی ئێران تۆمەتبار کراون بەئەنجامدانی ژەهراویکردنی کچان لەڕێگەی چەند ماددەیەکی کیمیایی بۆندار کە لەڕێگەی تۆپی یاریی و هەندێکجار وەک سپرا لەناو خوێندگەکانی کچان بڵاودەکرێتەوەو ئەوەش ژەهراویبوون و تێکچوونی دۆخی تەندروستیی لێدەکەوێتەوە. جگە لەشارەکانی ئێران تەنها لەیەک هەفتەدا زیاتر لە 20 خوێندگەی کچان لەشارەکانی (سنە، هەرسین، سەرپێلی زەهاو، کرماشان، ورمێ، کامیاران، سەقز، مەهاباد) لەڕۆژهەڵاتی کوردستان رووبەڕووی ژەهرایکردن بوون و زیاتر لە 200 خوێندکار رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون کەئەوەش ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانی لەشارەکانی سەقزو مەهاباد لێکەوتەوە. ئابوریی قەیرانەکانی ئێران قوڵتر کردووەتەوە لەدوای سەرهەڵدانی شۆڕشی ژینا ئابوریی ئێران بەشێوەیەکی بەرچاو لاوازتر بووەو بانکی جیهانی و سندوقی نێودەوڵەتیی دراو هۆشداریی داوە لە ئابوریی ئەو وڵاتەو بانکی ناوەندیی بەهۆی زیانە داراییەکان و زیادبوونی چاپکردنی پارە بڕیاری داخستنی ژمارەیەک بانک دەدات. بانکی جیهانی لەنوێترین راپۆرتیدا ئاشکرای کردووە کە گەشەی ئابوریی ئێران بۆ ساڵی 2023 ناگاتە 2% لەکاتێکدا گەشەی ئابوریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باکوری ئەفریقا بە 3% پێشبینیی کراوەو دەرکەوتوە رێژەی گەشەی ئابوریی ساڵی 2022ی وڵاتەکە 2.7% بووەو ئەمساڵ بۆ 1.8% دادەبەزێت لەکاتێکدا گەشەی وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەساڵی رابردودا 5.8% بووە. بەپێی ئامارەکانی ئێران و لێدوانی بەرپرسانی؛ گەشەی ئابوریی ساڵی 2022 لەئێران 4% بووە بەڵام بانکی جیهانی ئاشکرای کردووە گەشەی ئابوریی ئەو وڵاتە لەو ساڵەدا 2.7% بووەو نەگەیشتووەتە 3%. لەوردەکارییەکانی راپۆرتەکەی بانکی جیهانیدا ئاماژە بەپێشبینییە راستەکانی ئەو بانکە سەبارەت بەئابوریی ئێران کراوە چونکە بانکی جیهانی لەساڵی 2021 پێشبینیی گەشەی ئابوریی 2.9ی بۆ ساڵی 2022 لەو وڵاتە کردبوو پێشبینی گەشەی 1.9% بۆ 2.2%ی بۆ ساڵی 2023 تا 2024 لەئێران کردووە. لەنوێترین ئاماری ناوخۆیی بانکەکانی ئێران دەرکەوتووە لەکۆی 29 بانکی چالاکی وڵاتەکە 13 بانک، زیانی زیاتر لە 366 ترلیۆن تمەنیان تۆمار کردووە کەچوار هێندەی ئەو پارە کاغەزەیە کەئێستا بەدەست دانیشتوانی وڵاتەکەوەیە زیانی ئەو بانکانە تەنها لە نۆ مانگدا 47 ترلیۆن تمەن بووەو تا ناوەڕاستی ئەم مانگە زیانەکان گەیشتووەتە 100 ترلیۆن تمەن. زیاترین کۆی زیان لە لاین بانکی (پارسیان) تۆمار کراوەو بەراورد بەساڵی رابردوو کۆی زیانەکانی 147% زیادی کردووە و تەنها دوو بانکی (میللەت) و (پاسارگارد) قازانجی بەرچاویان تۆمار کردووەو بەگشتی کۆی زیانی ئەو 13 بانکە کە بە دۆلار بووەتە زیاتر لەهەشت ملیارو 52 هەزار دۆلار لەکاتێکدایە کەکۆی زیانە بانکییەکانی ساڵی 2019 لەوڵاتەکە یەک ملیۆن و 230 هەزار دۆلار بووە. محەمەدڕەزا فەرزین، پارێزگاری بانکی ناوەندیی ئێران رایگەیاند؛ لەچەند مانگی داهاتوودا ژمارەیەک بانک کە ئاستی زیانەکانیان زۆرەو هۆکارێکن بۆ زیادبوونی پارەی چاپکراو لەوڵاتەکە دادەخرێن ناوی ئەو بانکانە رادەستی حکومەت کراوەو لەگەڵ داخستنیان ناوەکان بڵاودەکرێنەوە.   ئابوریی و ناڕەزایەتیی ئاژانسی هەواڵی کاری ئێران بڵاویکردووەتەوە لەگەڵ زیادکردنی موچەی کارمەندان بەڕێژەی 20% و کرێکارانی وڵاتەکە 27% بەڵام نرخی خۆراک و پێدوایستییەکانی ژیان زیاتر لە 40% بەرزبووەتەوە لەکاتێکدا لانیکەمی موچە بەشەش ملیۆن و 400 هەزار تمەن دیارییکراوە، هێڵی هەژاریی لەوڵاتەکە بە 15 تا 18 ملیۆن تمەن خەمڵێنراوە. بەپێی راپۆرتی ساڵی رابردووی وەزارەتی کار لەئێران یەک لەسەر سێی دانیشتوانی وڵاتەکە لەژێر هێڵی هەژارییەوە دەژین. نرخی یەک کیلۆ مریشک لەماوەی سێ هەفتەی وەرزی بەهاری ئەمساڵ لە 63 هەزار تمەن بۆ نزیکەی 85 هەزار تمەن بەرزبووەتەوە و نرخی کرێی تەکسی و پاس هاوشانی زۆربەی خۆراکەکان 40% بۆ 50% بەرزبووەتەوە لە کاتێکدا تەنها لەماوەی حەوت مانگدا بەهای یەک دۆلار لە 30 هەزار تمەنەوە بۆ 50 هەزار تمەن بەرزبووەتەوە. سندوقی نێودەوڵەتیی دراو هۆشداریی داوە کە ئێران بووەتە حەوتەم وڵاتی جیهان کەزیاترین هەڵاوسانی ئابوریی لەساڵی 2022 تۆمارکردووەو هەڵاوسانەکەی لەو ساڵەدا گەیشتووەتە 49% و دوای وڵاتانی (ڤەنزوێلا، زیمبابوی، سودان، کۆماری سورینام، ئەرجەنین، تورکیا) زیاترین هەڵاوسانی ئابوریی لەجیهاندا تۆمارکردووە. ئەو دۆخە ئابورییە وایکردووە رۆژانە دەیان گردبوونەوەی ناڕەزایەتیی مامۆستایان و موچەخۆران و زۆربەی چین و تووێژەکان لەئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بکرێت و حکومەتیش توانای چارەسەری نییە، بۆیە چاوەڕواندەکرێت گردبوونەوە پرژو بڵاوەکان ببێتە ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندانی سەرتاسەریی لەو وڵاتە.

ئەمریکا سزادانی شەش کۆمپانیا و ژمارەیەک بازرگانی بەهۆی دابینکردنی کەرەستە و ئامێرەکانی دروستکردنی درۆن و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ ئێران راگەیاند. وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند؛ چوار بازرگان و شەش کۆمپانیایەی لە ژمارەیەک وڵاتی جیهان بەهۆ دابینکردی ئامێرەکانی دروستکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ ئێران سزا داوە. بە پێی بەیاننامەی وەزارەتی گەنجینە چوار بازرگان کە یەکێکیان هاوڵاتیی ئێرانە و ئەوانی دیکەیان هاوڵاتی مالیزیا و چین-ن دەستیان هەبوە لە خۆدزینەوە لە سزاکانی ئەمریکا لە بەرژەوەندیی بەرنامەی دروستکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئێران. ئاماژە بەوە کراوە جگە لە کۆمپانیایەکی ئێرانی، سزا بەسەر سێ کۆمپانیای  چین و کۆمپانیایەکی هۆنگ کۆنگ و کۆمپانیایەکی مالیزیا سەپێنراوە کە دەستیان هەبوە لە دابینکردنی ئامێری ئەلیکترۆنی و پارچەی تایبەت بە دروستکردنی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بۆ ئێران.  

هاوڵاتی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق رایگه‌یاند، هاوكاری له‌نێوان حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانی عێراق و بانكی ناوه‌ندی هه‌یه‌، به‌مه‌به‌ستی كردنه‌وه‌ی لقه‌كانی له‌ هه‌رێم، بۆ دابینكردنی دراوی بیانی بۆ بازرگانه‌كان و ئه‌وانه‌ی كار ده‌كه‌ن له‌ هه‌رێم، هه‌روه‌ها بۆ هاوڵاتیان به‌پێی مه‌رجه‌كان، ده‌شڵێت، "ئه‌ركی حكومه‌تی فیدڕاڵه‌ موچه‌كانی فه‌رمانبه‌ران له‌ هه‌رێم یان له‌هه‌ر پارێزگایه‌كی دیكه‌ خه‌رج بكات". سودانی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ژمارەیەک میدیاکار ئاماژەی بە دوا پێشھاتەکانی رەوشی سیاسی و ئەمنی و ئابوری عێراق کرد و سەبارەت بە رێککەوتنەکەیان لەگەڵ ھەرێمی کوردستان رایگەیاند، رێککەوتنی ٤ی نیسان رێککەوتنێکی گرنگە بۆ رێکخستنی پەیوەندییەکان و لە پرۆژەیاسای بودجەدا جێگیرکراوە. سەبارەت بە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمیش سودانی رایگەیاند، کەمبوونەوەی ھەناردەی ٤٧٥ ھەزار بەرمیلی رۆژانە ژمارەیەکی گەورەیە و زیان بە ھەموو لایەک دەگەیەنێت، لەچەند رۆژی داھاتووشدا کۆمپانیای سۆمۆ و کۆمپانیاکانی دەرھێنانی نەوت رێککەوتن ئیمزا دەکەن و داوا لە تورکیا دەکەن ھەناردەی نەوتی ھەرێم دەستپێبکاتەوە. سودانی جەختیشیکردەوە، دابینکردنی مووچە بۆ فەرمانبەرانی ھەرێم و ھەموو پارێزگاکانی عێراق ئەرکی حکومەتەو خەڵات نییە، وتیشی، پشکی ھەرێمی کوردستان لە بودجەدا بە لەسەدا ١٢.٦٧ جێگیرکراوە و گۆڕانکاری تێدا نەکراوە. له‌باره‌ی ئاڵوگۆڕ له‌ نرخی به‌های دۆلار به‌رامبه‌ر به‌دینار له‌ ساڵانی رابردودا، رونیكرده‌وه‌، "هه‌مو ئالوگۆڕه‌كانی نرخی دۆلار له‌ئه‌نجامی جێبه‌جێنه‌كردنی رێكه‌وتنی واژۆكراوی نێوان حكومه‌ت و بانكی ناوه‌ندی له‌گه‌ڵ فیدڕاڵی ئه‌مریكی بو له‌ماوه‌ی رابڕدو، ماوه‌ی رێكه‌وتنه‌كه‌ دو ساڵه‌ و له‌15ی ته‌شرینی دوه‌می 2022 كۆتایی هاتوه‌، كه‌واته‌ كه‌متر له‌ مانگێك له‌پێش ده‌ستپێكردنمان".  هه‌روه‌ها ده‌ڵێت، "بڕیارماندا پێگیری به‌سیسته‌می بانكی جیهانی بكه‌ین و رێكاری زۆرمان له‌بانكی ناوه‌ندی و حكومه‌ت و كه‌رتی تایبه‌ت ئه‌نجامماندا، خه‌می ئێمه‌ پاراستنی نرخی كه‌ل وپه‌لی خۆراك بو، له‌گه‌ڵ تێپه‌ربونی كات پێگیربون به‌پێوه‌ره‌كانی بانكی زیاتر بوه‌ و هه‌موو بازرگانه‌كان ده‌ست به‌كارهێنانی په‌نچه‌ری ئه‌لیكترۆنی كردوه‌ و یارمه‌تیمان داون بۆ به‌ده‌ستخستنی دراوی بیانی به‌نرخی فه‌رمی له‌جێگای راهاتن له‌سه‌ر ‌بازرگانیكردنێكی ناشه‌رعی".  محەممەد شیاع سوودانی ئەوەشی خستەڕوو "دیناری عێراقی بەهێزە و وڵات لە باشترین دۆخی دارایی دایە، بەهای هەر دۆلارێک بەرامبەر بە دینار بۆ 1320 دینار دابەزێت".    

ئێران رێوشوێنەکانی سەپاندنی سەرپۆش بە ناچاریی توند دەکاتەوە و رۆژانە هەزاران کورتەنامە بۆ بەشداربوانی هێڵەکانی مۆبایل رەوانە دەکات. میدیاکانی ئێران ئاشکرایان کردوە؛ تێچوی سەرجەم ئەو کورتەنامانەی تەنها لە 24 کاتژمێردا بۆ ئاگادارکردنەوە لە سەرپۆش نێردراوە زیاتر لە یەک ملیارد و 514 ملیۆن تمەن بوە کە بە دۆلار دەکاتە 30 هەزار دۆلار. پێگەی (خەبەرئۆنلاین) بڵاوی کردوەتەوە لە رۆژی یەکشەممەی رابردو و تەنها رۆژێک دوای دەستپێکردنی هەڵمەتی پۆلیس بۆسەپاندنی سەرپۆشی بە ناچاریی، هەزارن کورتەنامەی هۆشداریی بۆ دانیشتوانی ئێران نێردراوە و هەردوو رەگەزەکە لە سزاکانی پابەندنەبون بە سەرپۆش ئاگادار کراونەتەوە. پۆلیسی ئێران رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە هەڵمەتێکی بۆ سەپاندنی سەرپۆشی بەناچاری و رێگریی لە ژنان و کچانی بێسەرپۆش لە وڵاتەکە راگەیاند و لە رۆژی یەکەمی ئەو هەڵمەتەدا دەیان شوێنی گشتی بە بیانوی بونی ژنان و کچانی بێسەرپۆش داخران. پۆلیس رایگەیاندوە؛ تەنها لە یەکەم رۆژی ئەو پلانەدا هەزار کورتەنامەی ئاگادارکردنەوە بۆ خاوەنی ئەو ئۆتۆمبێلانە رەوانەکراوە کە شۆفێر و سەرنشینەکانیان پابەندی سەرپۆش نەبون و بە وتەی سەعید مونتەزیرمەهدی، وتەبێژی پۆلیسی ئێران نزیکەی 84%ی ئەوانەی ئاگادارکردنەوەیان بۆ رەوانە کراوە پابەندبونی خۆیان راگەیاندوە بەڵام ئەوانەی پابەندنی سەرپۆش نەبن، ئۆتۆمبێلەکانیان رادەگیرێت و سزا دەدرێن. ئاماژە بەوە کراوە تەنها لەو رۆژەدا 155 دوکان و خواردنگە و هۆڵی بۆنەکان بەهۆی پابەندنەبون بە سەرپۆشەوە داخراون و سێ هەزار و 500 شوێنی دیکەش ئاگادارکردنەوەیان بۆ کراوە. بە پێی بڕیاری دادگا و هەڵمەتی پۆلیسی ئێران هەر شوێن و دامەزراوە و دوکان و مارکێت و خواردنگەیەک رێگە بە کچان و ژنانی بێسەرپۆش بدات ئەو شوێنە دادەخرێت.

رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران ئەنجامدانی ریفراندۆم لە وڵاتەکە رەت دەکاتەوە و دەڵێت: لە هیچ شوێنێکی جیهان پرس بە هەمو خەڵکێک ناکرێت و هەمو پرسێکیش ناخرێتە راپرسی و ریفراندۆمەوە. عەلی خامنەیی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، ئەمڕۆ سێشەممە لە کۆبونەوەی لەگەڵ ژمارەیەک خوێندکاری زانکۆ و لایەنگری کۆماری ئیسلامی، ئەنجامدانی ریفراندۆم و راپرسیی لەو وڵاتە رەت کردەوە و رایگەیاند توانای چارەسەریی کێشەی وڵاتەکەیان هەیە و هەمو پرسێک پێویستی بە وەرگرتنی رای هەمو خەڵک نییە. بە وتەی خامنەیی ئەگەر کێشەکانی ئێران 100 هێندەی دیکەش گەورەبن پێویست بە ریفراندۆم ناکات و توانای چارەسەری کێشەکانیان هەیە بەڵام نابێت بێ هیوا بن. خامنەیی وتی: هەندێک کەس لەسەر بنەمای سۆشیال میدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان شیکردنەوەی بە لێشاو بۆ بارودۆخەکان دەکەن ئەوەش هەڵەیە. وتەکانی خامنەیی لەکاتێکدایە پێشتر میرحسێن موسەوی، سەرکردەی بزوتنەوەی سەوز و باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی کە لە ماڵەکەی خۆیدا دەستبەسەرە داوای کرد بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان و چارەسەری کێشەکانی ئێران ریفراندۆم لەسەر دەستورێکی نوێ بکرێت. دوای موسەوی، حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری پێشوی ئێران داوای کرد ریفراندۆم لە وڵاتەکەدا بەڕێوبچێت و جگە لەو دو سەرکردەیەی کۆماری ئیسلامی ژمارەیەکی بەرچاو لە بەرپرسانی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی داوای راپرسی سەرتاسەریی و ریفراندۆمیان کردبو.

پۆلیسی ئێران رایگەیاند خراپیی جۆری ئۆتۆمبێلی بەرهەمی وڵاتەکە ژمارەی قوربانییانی روداوەکانی هاتوچۆی زۆر کردوە و پزیشکی داد ئاشکرای دەکات لە 20 رۆژدا زیاتر لە هەزار کەس بە روداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە. کەمال هادیانفەر، بەڕێوبەڕی پۆلیسی هاتوچۆ لە ئێران رایگەیاند؛ بەهۆی خراپی و رەچاونەکردنی ستانداردە جیهانییەکان لە دروستکردنی ئۆتۆمبێلی وڵاتەکە لە هەر کاتژمێرێکدا (1.9) کەس واتە نزیکەی دوو کەس بە روداوەکانی هاتوچۆ گیانیان لەدەست دەدەن. هادیانفەر وتویەتی: خەڵک گیانی خۆیان خۆش دەوێت بەڵام بەهۆی گیرفانیانەوە و ئاستی داهاتیان ناچارن ئۆتۆمبێلی دروستکراوی وڵاتەکە بەکاربهێنن کە رەنگە وەک پێویست گیانیان نەپارێزێت. بە وتەی بەڕێوبەری پۆلیسی هاتوچۆی ئێران لە هەر کاتژمێرێکدا جگە لە گیانلەدەستدانی دوو کەس نزیکەی 20 بۆ 25 کەس لە روداوەکانی هاتوچۆی وڵاتەکە بریندار دەبن و 32 دامەزراوەی حکومەت و کارگەکانی دروستکردنی ئۆتۆمبێل بەرپرسیارن لەو قوربانییانە. وتەکانی هادیانفەر لە کاتێکدایە ئێران باجی لەسەر ئۆتۆمبێلەکانی دەرەوەی وڵاتەکەی تا نزیکەی دوو هێندەی نرخی ئەو ئۆتۆمبێلانە بەرز کردوەتەوە بۆ ئەوەی خەڵک ناچار بێت ئۆتۆمبێلی دروستکراوی ناوخۆ بەکاربهێنێت. لە لایەکی دیکەوە پزیشکی دادی ئێران رایگەیاندوە تەنها لە 20 رۆژی سەرەتای بەهاری ئەمساڵدا هەزار و 146 کەس بە روداوی هاتوچۆ گیانیان لەدەستداوە.