ئیسرائیل: فەرماندەی باڵای حوسیەکان بریندارە

ھاوڵاتی چەند بەرپرسێکی ئەمریکی بە ئاژانسی ھەواڵی ئەسۆشییەتد پرێسیان راگەیاندووە ئەگەر ھێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی ملیشیاکانی ھاوپەیمانی ئێران بۆسەری بەردەوامبێت،ئەگەری ئەوە ھەیە ئیسرائیل ھێرش بۆ سەر عێراق ئەنجام بدات. ئەمڕۆ شەممە ئاژانسەکە لەزاری چەند بەرپرسێکی ئەمریکییەوە بڵاویانکردۆتەوە میلیشیاکانی سەر بە ئێران لە ناوخۆی عێراقەوە و لەڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھێرشبەرەوە، یەکلایەنە ھێرش بۆ سەر ئیسرائیل ئەنجامدەدەن، ویلایەتە یەکگرتوەکان و ھاوپەیمانەکانیان  ناچاربون دەستوەردان بکەن بۆ بەردانەوەی ئەو فرۆکە بێفرۆکەوانانەی کە میلیشیا پاڵپشتیکراوەکان لەلایەن ئێرانەوە بە ئاڕاستەی ئیسرائیل ھەڵیدەدەن.  بەرپرسێکی بەرگری ئەمریکا و بەرپرسێکی ئاسایشی ناوچەکە بە ئاژامسەکەیان وتوە، "ھێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان لە دوای ھێرشەکەی حەماس لە ٧ی (تشرینی یەکەم/١٠)ی ساڵی ڕابردوەوە بۆ سەر ئیسرائیل، بوەتە پرسێکی گرنگ و پەیوەندی بە  تۆڵەسەندنەوەی ئێرانەوە نیە، لە بارامبەر ھێرشەکانی ھەفتەی ڕابردوی ئیسرائیلدا".  ئەو بەرپرسە ئاماژەی بەوەشکردوە، "پرۆسەی ھەڵدانی بەردەوامی فرۆکەی بێفرۆکەوان لەناو عێراقەوە بە ئاڕاستەی ئیسرائیل، ئەگەری وەڵامدانەوەی راستەوخۆی ئیسرائیلی بۆ ئەو ھێرشانە زیاتر کردوە".  دو بەرپرسی ئەمریکی جەختیانکردوەتەوە، ویلایەتە یەکگرتوەکان و ھاوپەیمانەکانیان ناچاربون دەستوەردان بکەن بۆ بەردانەوەی ئەو فرۆکە بێفرۆکەوانانەی کە میلیشیا پاڵپشتیکراوەکان لەلایەن ئێرانەوە بە ئاڕاستەی ئیسرائیل ھەڵیدەدەن.  ھاوکات بەرپرسێکی ئەمنیی ناوچەکەش رایگەیاندوە، میلیشیاکانی ھاوپەیمانی ئێران رۆژانە بە تێکڕا پێنج ھێرش لەناو عێراقەوە بۆسەر ئیسرائیل ئەنجامدەدەن، لە ھەفتەی رابردودا، ھەشت فرۆکەی بێفرۆکەوان لە (٢٤) کاتژمێردا بە ئاڕاستەی ئیسرائیل ھەڵدراوە.

هاوڵاتی - ئەمریكا هۆشداری دەداتە ئێران - ئەمریكا هێزی زیاتر رەوانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات - ئەمریكا پابەندبونی خۆی دووپات دەكاتەوە بە بەرگریكردن لە ئیسرائیل   وه‌زاره‌تی‌ به‌رگری‌ ئه‌مریكا "پنتاگۆن" رایگەیاند لوید ئۆستن وەزیری بەرگری فەرمانی كردووە بە ناردنی هێزی زیاتر بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. باتریك رایدەر وتەبێژی پنتاگۆن لە بەیاننامەیەكدا رایگەیاند ئەو هێزانە لە ماوەی مانگەكانی داهاتوودا دەگەنە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تاكو جێگەی كەشتیگەلی ئەبراهام لینكۆڵن بگرنەوە كە ئامادەن بۆ رۆشتن. رونیشیكردەوە بڕیارەكە هاوهەڵوێستە لەگەڵ پابەندبوونی ئەمریكا بە پاراستنی هاوڵاتیانی وەڵاتەكەیی و هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بۆ بەرگریكردنیشە لە ئیسرائیل و كەمكردنەوەی گرژیەكان لە ریگای بەرپەچدانەوە و دیبلۆماسیەوە. وتیشی: ئەم جموجۆڵانە دەرخەری توانای ئەمریكایە بۆ بڵاوبوونەوە بە هەموو جیهاندا لەماوەیەكی كورتدا، بۆ رووبەڕووبونەوەی هەڕەشە ئەمنیەكان. ئاشكراشیكرد، وەزیری بەرگری ئەمریكا دڵنیاییداوە ئەگەر ئێران و هاوبەشەكانی، ئەمریكیەكان و بەرژەوەندیەكانی ئەمریكا لە ناوچەكە بكەنە ئامانج، ئەوا ئەمریكا هەموو رێوشوێنێكی پێویست دەگرێتەبەر بۆ داكۆكیكردن لە گەلەكەی.

ئەحمەد ئیبراهیم سەرەتا بەشێوەیەکی گشتی گۆڕینی شێوازی دەوڵەت لە عێراق لەدەوڵەتی سادەوە بۆ دەوڵەتی ئاوێتە بە دوو قۆناغدا تێپەڕبووە: قۆناغی یەکەم: گۆڕینی نافەرمی یاخود کردارییە لە وڵاتێکیسادەوە بۆ ئاوێتە؛ لە ساڵی (١٩٩١)دا، کە دەبێت بە یەکەیەکیسیاسی نیمچە سەربەخۆ و دابڕاو لە دامەزراوەکانی حکومەتیعێراقی ئەو کاتە، پاشان لە ساڵی (١٩٩٢)دا، بەشێوەیەکی کرداریهەرێمی کوردستان دروست دەبێت، هەر لە هەمان ساڵداهەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجام دەدرێت لە بەرواری (١٩/٥/١٩٩٢)داکە پێی دەوترا ئەنجومەنی نیشتیمانی کوردستان. ئەم قەوارە نوێیەلە بەرواری (٤/١١/١٩٩٢) بڕیاریدا پشت بە فیدڕاڵییەت ببەستێتبۆ چارەسەری ئاشتیانە و دیموکراسی دۆزی کورد لە عێراق. بۆ ئەممەبەستەش چەندەها کۆنگرە بەسترا لەلایەن ئۆپۆزسیۆنەکانی ئەوکاتەی عێراقەوە بۆ پەیڕەوکردنی سیستمی فیدراڵی لە عێراق، لەدوای ڕوخاندنی ڕژێمی بەعس، گرنگترین ئەو کۆنگرانەش کە بۆ ئەممەبەستە بەستران (کۆنگرەی لەندەن) بوو لەلایەن ئۆپۆزسیۆنیعێراقییەوە لە ساڵی (٢٠٠٢)دا، کە لایەنە سیاسییە کوردییەکان و شیعییەکان بەشداربوون تێیدا،  لەگەڵ گەورە دروستکەرانی بڕیارو ناوەندی توێژینەوە لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و نوێنەریویلایەتە یەکگرتووەکان(زاڵمای خەلیل زادە)، هەموو لایەنەبەشداربووەکان کۆکبوون لەسەر پەیڕەوکردنی فیدڕاڵیزم لە عێراقدوای ڕوخاندنی ڕژێمی بەعسدا. قۆنا‌‌غی دووەم: بریتییە لە قۆناغی گۆڕینی فەرمی و دەستوریی، ئەمەش لە یاسای بەرێوبردنی دەوڵەتی عێراقیدا بۆ قۆناغیڕاگواستنی ساڵی (٢٠٠٤)دا بەرجەستە بوو. دواتریش لە دەستوریعێراقی بۆ ساڵی (٢٠٠٥)دا جێگیر کرا، کە جەختیان لەسەرپەیڕەوکردنی فیدڕاڵیەت دەکردەوە وەکو شێوازی حکومڕانی لەعێراق. فیدڕاڵیزم چییە؟ فیدڕاڵیزم جۆرێکە لە سیستمی سیاسی کە ڕێگە بە فرەییکۆمەڵایەتی لە دەوڵەتەکاندا دەدات و دەتوانن گوزارشت لەتایبەتمەندییەکانی خۆیان بکەن لەگەڵ مانەوەی یەکێتییەکی توند لەژێر سایەیی یەکگرتنە فیدڕاڵیەکەدا، هەروەها یەکێکە لە گرنگترینئامرازە دیموکراسییەکان و چارەسەرێکی دادپەروەرانەیە بۆئیدارەدانی فرە کلتوریی و هەمەچەشنییەکان. لە نێوان هەر یەک لەحکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێمەکاندا لە ڕێگەی دەستورەوەدەسەڵاتەکان دابەش دەکرێت، لێرەوە بۆمان ڕوون دەبێتەوە کەدەوڵەتی فیدڕاڵی لە دەرئەنجامی کۆمەڵێک دەوڵەت یاخود یەکەوەدروست دەبێت بە مەبەستی دەوڵەتێکی یەکگرتووی ناوەندی بەهێزلەسەرئاستی ناوخۆیی و دەرەکی. لە جیهاندا بە نزیکەیی (٢٨) دەوڵەت پەیڕەوی سیستمی فیدڕاڵی دەکەن. دەسەڵاتەکان لە دەوڵەتی فیدڕاڵیدا چۆن دابەشدەبن ؟ دەوڵەتی عێراق بە نمونە: لە عێراقدا دەسەڵاتی یاسادانان دابەش دەبێت بۆ دوو ئەنجومەن: یەکێکیان پێی دەوترێت ئەنجومەنی نوێنەران ئەوەی دیکەیان پێیدەوترێت ئەنجومەنی ئیتحاد، لێرەوە دەتوانین بڵێین دەسەڵاتەکانلەنێوان ئەم دوو ئەنجومەنەدا بەم شێوەی خوارەوە دابەش دەبن: هەندێک بابەتی دیاریکراو بە تەواوی دەسپێردرێت بە ئاستێکیحکومەت، بەڵام ئەو دەسەڵات و بابەتانەی دیکە کە دەمێنێتەوە بەهاوبەشی لە نێوان هەردوو ئاستەکەی حکومەت (حکومەتی فیدڕاڵیو حکومەتە هەرێمیەکان)دا بەڕێوە دەچێت، کە هەریەک لەم دووحکومەتە دەتوانن یاسا بۆ ئەو بابەتە هاوبەشانە دەربکەن، بەڵام بەمەرجێک ئەو یاسایانەی کە یەکە هەرێمیەکان دەریدەکەن بۆ ئەومەبەستە پێچەوانەی دەستوری فیدڕاڵی نەبێت، بە مانایەکی دیکەحکومەتی هەرێمیەکان دەتوانن کۆمەڵێک یاسا دەربکەنلەبەرژەوەندی خۆیاندا بەڵام پێچەوانەی دەستورە فیدڕاڵیەکە نەبێت، کە ئەمە لە ئێستادا مۆدێلێکی نوێی دەوڵەتە فیدڕاڵییەکانە و زۆرێک لە دەوڵەتە فیدڕاڵییەکان جێبەجێی دەکەن.  لە ماددەی (٦٥)ی دەستوری عێراقی ساڵی (٢٠٠٥)دا، باس لەپێکهێنانی ئەنجومەنێک کراوە بە ناوی ئەنجومەنی ئیتیحاد، ئەمئەنجومەنە نوێنەرایەتی هەرێمەکان دەکات لەناو دەسەڵاتییاساداناندا، کە دەبێت بەشێک بێت لەو دەسەڵاتە و بەشداربێت لەدەرکردنی یاساکاندا بە تایبەت لەو یاسانەی پەیوەندی ڕاستەوخۆیان ناڕاستەوخۆیان بە هەرێمەکانەوە هەیە، پێکنەهێنانی ئەمئەنجومەنە یاخود لە کارخستنی؛ واتا کەم وکورتی لە بونیادیدەستوری و یاسایی دەوڵەتی ئیتیحادیدا، چونکە دەستور ئاماژەیبۆ کردووە. هۆکاری لە کارخستنی ئەم ئەنجومەنەش دەتوانین بیگەڕێنینەوە بۆلاوازی ئیرادەی لایەنەسیاسیەکان، کە پێیانوایە دروستبوونی ئەمئەنجومەنە دەبێتە هۆی دابەشکردنی عێراق و زیاتر لە یەکەیەکیهەرێمی دروست بێت، یاخود دەتوانین بڵێین وشیاریی دیموکراسیفیدڕاڵییان نییە، واتە سەرکردەکان پێیانوایە جێبەجێکردنیفیدڕاڵی دەبێتە هۆی دابەشبوونی عێراق  و پتەوبوونی هەرێمیکوردستان، کە لە داهاتوودا مەترسی گەورە بۆ سەر عێراق دروستدەکات.             

هاوڵاتی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ منداڵان (یونیسێف) رایگەیاند بەلای كەمەوە رۆژانه منداڵێك لە لوبنان دەكوژرێت. یونسێف لە بەیاننامەیەكدا بڵاویكردەوە لە رۆژی چواری ئەم مانگەوە بەهۆی بەردەوامی جەنگی نێوان حزب ولڵاَ و ئیسرائیل، رۆژی منداڵێك بەلای كەمەوە لە لوبنان دەكوژرێت و دەبێتە قوربانی. رونیشیكردەوە لە چواری تشرینی یەكەمی ئەم ساڵەوە رۆژی منداڵێك لە لوبنان دەكوژرێت و دەی دیكەش بریندار دەبن و بە دەیان هەزار منداڵی دیكەش كە لە بۆردومانەكان رزگاریان بووە، دووچاری تەنگە نەفەسیەكی توند بوونە، بەهۆی بەرزبوونەوەی توندوتیژی و پشێویەوە. فڕۆكە جەنگیەكانی ئیسرائیل لە 23ی ئەیلولی رابردوو بۆردومانی باشوری لوبنان و بەیروتی پایتەخت دەكەن و لە یەكی ئكتۆبەری ئەم مانگەشەوە سوپای ئیسرائیل لەشكركێشیەكی چڕی بۆ سەر باشوری لوبنان دەستپێكردوە.

هاوڵاتی رێكخراوی نەتەوەیەكگرتوەكان بۆ منداڵان (یونیسێف) رایگەیاند بەلای كەمەوە رۆژی منداڵێك لە لوبنان دەكوژرێت. یونسێف لە بەیاننامەیەكدا بڵاویكردەوە لە رۆژی چواری ئەم مانگەوە بەهۆی بەردەوامی جەنگی نێوان حزب ولڵاَ و ئیسرائیل، رۆژی منداڵێك بەلای كەمەوە لە لوبنان دەكوژرێت و دەبێتە قوربانی. رونیشیكردەوە لە چواری تشرینی یەكەمی ئەم ساڵەوە رۆژی منداڵێك لە لوبنان دەكوژرێت و دەی دیكەش بریندار دەبن و بە دەیان هەزار منداڵی دیكەش كە لە بۆردومانەكان رزگاریان بووە، دووچاری تەنگە نەفەسیەكی توند بوونە، بەهۆی بەرزبوونەوەی توندوتیژی و پشێویەوە. فڕۆكە جەنگیەكانی ئیسرائیل لە 23ی ئەیلولی رابردوو بۆردومانی باشوری لوبنان و بەیروتی پایتەخت دەكەن و لە یەكی ئكتۆبەری ئەم مانگەشەوە سوپای ئیسرائیل لەشكركێشیەكی چڕی بۆ سەر باشوری لوبنان دەستپێكردوە.

هاوڵاتی دەسەڵاتی خۆجێی لە حەسەكەی ڕۆژئاوای کوردستان لەبەیاننامەیەکدا ڕەخنەی لە بێدەنگیی نێودەوڵەتی گرت لە بەرامبەر ئەو تاوانانەی کە هێزەکانی تورکیا ئەنجامیان داوە، بەپێی ئامارێکیش تورکیا ۱۰۳۱ هێرشی ئەنجامداوە، كە لە ئەنجامدا ۱۷ شەهیدی لێكەوتۆتەوە و ٦٥ كەسیش برینداربوونە. كە ۱۱۸ هێرشی بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بووە و ۲۰ هێرشی فڕۆکەی جەنگی و ۸۹۳ هێرشیش لە رێگای تۆپخانەكانەوە ئەنجامدراوە. لەبەیاننامەکەدا ئاماژەی بەوەشکراوە، بۆردوومانەکە بووەتە هۆی نەگەیشتنی سووتەمەنی بۆ ناوەندە خزمەتگوزارییەکان، ئەمە جگە لەوەی كە سووتەمەنی بەڕێژەیەكی "بەرچاو" کەم بووەتەوە. هەروەها لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاماژە بەوەش کراوە، نانەواخانەکان و كۆگاكانی ئارد بۆردوومان كران کە کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ئابووری ناوچەكە كردووە و بووە هۆی کۆچ کردنی خەڵكی ناوچەكە. پێشوتریش بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر لە ڕۆژئاوای کوردستان وتبوى هێرشەکانی تورکیا سەقامگیری ناوچەكە تێکدەدات و هەڕەشە لە هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر دەکات کە لەلایەن هێزە ئەمنییەکانە و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی ئەنجامدەدرێن. هاوکات داواشی لە هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و رووسیا و هەموو دەزگاكانی مافی مرۆڤ كرا کە درک بە کاردانەوەکانی ئەم دەستدرێژییە بکەن، و هەنگاویش بنێن بۆ ڕاگرتنی و دروستكردنی لێژنەیەكی لێکۆڵینەوە بۆ لێپرسینەوە لە تاوانباران. ئەوەشخراوەتە ڕوو تورکیا ۱۰۳۱ هێرشی ئەنجامداوە، كە لە ئەنجامدا ۱۷ شەهیدی لێكەوتۆتەوە و 65 كەسیش برینداربوونە. كە ۱۱۸ هێرشی بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بووە و ۲۰ هێرشی فڕۆکەی جەنگی و ۸۹۳ هێرشیش لە رێگای تۆپخانەكانەوە ئەنجامدراوە. بۆردوومانەکەی تورکیا وێستگەکانی کارەبای ناوچەکانی قامشلۆ، كۆبانێ، عامودێ، و ترپە سپی، لەكارخست و بوە هۆی پچڕانی كارەبا لە زیاتر لە ۱۵۰ هەزار خێزان، ئەمەش جگە لەوەی كە ئەو ناوچانە بێ ئاو دەبن.

ئامادەكردنی هاوڵاتی: - بڕیارە ئەمڕۆ سەرۆكێكی نوێ‌ بۆ پەرلەمانى عێراق هەڵيژێردرێت - تائێستا فڕاكسیۆنە سیاسیەكان نەگەیشتونەتە هیچ رێكەوتنێك سەبارەت به هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ‌ بۆ پەرلەمانی عێراق - هەوڵێك هەیە بۆ یەكلایی كردنەوەی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی عێراق بە دوو رێگا - هەڵنەبژاردنی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێشێلكاری دەستور و یاسای ئەنجومەنی نوێنەرانه   دوای نزیكەی ساڵێك لە مشتومڕ و چاوەڕوانی، بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سەرۆكێكی نوێ‌ بۆ پەرلەمان هەڵبژێرێت. زیا هیندی پەرلەمانتاری عێراق لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند لە دانیشتنی ئەمڕۆی پەرلەمانی عێراقدا سەرۆكێكی نوێ‌ بۆ پەرلەمان هەڵدەیژێردرێت. لەلایان خۆیەوە عارف حەمامی پەرلەمانتاری عێراق دووپاتیكردەوە، هەڵبژاردنی سەرۆكێكی نوێ‌ بۆ پەرلەمانی عێراق زۆر گرنگە كە ماوەیەكی زۆرە ئەم بابەتە بە هەڵواسراوی ماوەتەوە، چونكە ناكرێت پەرلەمان بەبێ‌ سەرۆك بەردەوام بێت، بەڵام تائێستا فڕاكسیۆنە سیاسیەكان نەگەیشتونەتە هیچ رێكەوتنێك سەبارەت بەم بابەتە. عەدنان جحێشی ئەندامی فڕاكسیۆنی موبادەرە ئاشكرای كرد هەوڵێك هەیە بۆ یەكلایی كردنەوەی پۆستی سەرۆكی ئەنجومەنی عێراق بە دوو رێگا، یەكەمیان سالم عیساوی و مەحمود مەشهەدانی دەچنە گێبڕكیەوە و كامیان زۆرترین دەنگیان بە دەستهێنا پۆستەكە وەردەگرێت، رێگاكەی تریش ئەوەیە عیساوی و مەشهەدانی بكشێنەوە و كاندیدی یەكلاكەرەوە دەستنیشان دەكەن یان پڕۆگرامی ناوخۆی پەرلەمان هەموار دەكەنەوە. تاڵب معماری ئەندامی فڕاكسیۆنی تەقەدوم  وتی: ئێمە وەك فڕاكسیۆنی تەقەدوم بە 55 پەرلەمانتارەوە رێكەوتووین لەسەر یەك كەسایەتی بۆ پۆستی سەرۆكی پەرلەمان و چوارچێوەی هەماهەنگیش پاڵپشتمانە. ئەحمەد روبەیعی سەرۆكی فڕاكسیۆنی نەهجی وەتەنی رایگەیاند تاكو ئێستا گفتوگۆكان لە نێوان فڕاكسیۆنە سیاسیەكان بەردەوامن بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكێك بۆ پەرلەمانی عێراق و هیوادارین لە دانیشتنەكەی ئەمڕۆدا ئەم بابەتە یەكلایی بكەینەوە. محەمەد مەجید ساعدی پارێزەر و پسپۆڕی یاسایی دەڵێت: هەڵنەبژاردنی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق پێشێلكاری دەستور و یاسای ئەنجومەنی نوێنەران و پڕۆگرامی ناوخۆی ئەنجومەنەكەیە و دەبوو لە دوای ئەوەی بە رەسمی ئەنجومەنی نوێنەران لە بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی ئاگادار كرایەوە بە كۆتایی پێهێنانی ئەندامێتی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی پێشوو، راستەوخۆ لەیەكەم دانیشتندا سەرۆكێكی بۆ پەرلەمانی عێراق هەڵبژاردایە.

هاوڵاتی    سەرۆکایەتی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کارنامەی دانیشتنی سبەینێ پێنجشەممەی بڵاوکردەوە کارنامەکە تەنیا یەک بڕگە لەخۆ دەگرێت کە ئەویش هەڵبژاردنی سەرۆکی پەرلەمانە. پێشوتر ڕۆژی دوو شەممەی ڕابووردوو چوارچێوەی هەمئاهەنگی شیعەکان ڕایگەیاندبوو پێنجشەممە دوایین وادەیە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکی پەرلەمان. لایەنە سوونییەکان هێشتا ناکۆکی خۆیان لەسەر ئەو پۆستە بەلادا نەخستووە. پێشووتر 6 لایەنی سوونە بەسەرۆکایەتی حزبەکەی محەممەد حەلبووسی سەرۆکی لەکارلادراوی پەرلەمان ڕایانگەیاندبوو یان دەبێت هەموو لایەنەکانی تر کاندیدەکانیان بکشێننەوەو مەحمود مەشهەدانی بکەنە سەرۆک، یاخود هەر لایەنەو کاندیدی خۆی پێشکەشبکات و بڕواتە دەنگدانەوە.  سەرۆکی پەرلەمانی عێراق پشکی سوونەکانە، پێشتر محەممەد حەلبووسی سەرۆک بوو، بەڵام بەبڕیارێکی دادگای فیدڕاڵی لە ڕۆژی 14 تشرینی دووەمی 2023 لەکارلادرا.

هاڵاتی ئەمڕۆ شەممە، ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، وەزارەتی دەرەوەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە بەیاننامەیەکدا ڕایگەیاند، بە توندی ئیدانەی ئەو هێرشەی ئیسرائیل بۆ سەر ژمارەیەک لە پێگەی سەربازیی لە ئێران دەکەین، ئەوە دەستدرێژی و پێشێلکردنی ئاشکرای یاسا نێودەوڵەتییەکان و جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکانە، بەتایبەتی بنەمای پێشگرتن لە هەڕەشەکان، یان بەکارهێنانی هێز دژی یەکپارچەی خاکی و سەروەری نیشتمانی دەوڵەتەکان. دەشڵێت، هەروەک چۆن لە لایەن دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە چەندان جار جەختی لەسەر کراوەتەوە، ئێران پێی وایە بە پشت بەستن بە مافە دەستوورییەکانی خۆی، مافی بەرگری شەرعی لە خۆی هەیە، وەک لە مادەی ٥١ی جاڕنامەی نەتەوە یەکگرتووەکان دا هاتووە. لە بەشێکی بەیاننامەکەشدا هاتووە، بە پشتبەستن بە هەموو توانا ماددییەکانی خۆی و گەلەکەی لە پێناو بەرگری لە ئاسایش و بەرژەوەندییەکانی ژیان و بەرپرسیارێتی خۆی بەرامبەر بە ئاشتی و ئاسایشی ناوچەی، بەرپرسیارێتی تاکەکەسی و دەستەجەمعی دووپات دەکاتەوە لە هەموو وڵاتانی ناوچەکە بۆ پاراستنی ئاشتی و سەقامگیریی ناوچەکە، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەموو وڵاتانی ئاشتیدۆست لە ناوچەکە و دەرەوەی ناوچەکە کرد. وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەشداوە، گومانی تێدا نییە، بەردەوامی داگیرکاری و پێشێلکاری نایاسای و تاوانکارییەکانی سوپای ئیسرائیل لە ناوچەکەدا، بەتایبەتی تاوانەکانی دژ بە گەلی فەلەستین و دەستدرێژیەکانی بۆ سەر لوبنان بە پشتیوانی هەمەلایەنەی سەربازی و سیاسی ئەمەریکا و هەندێک لە وڵاتانی ڕۆژئاوای هۆی سەرەکی گرژی و نا ئەمنیی لە ناوچەکەدا پێک دەهێنن. ناوبراو جەختی لە هەنگاوی خێرا و بەپەلەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ ڕاگرتنی جینۆساید، شەڕ و دەستدرێژی دژی غەززە و لوبنان و سنووردارکردنی سوپای ئیسرائیل کردەوە.  

هاوڵاتی ئەمڕۆ شەممە، ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، دەستەی کەشناسی عێراق ڕایگەیاند، پیشبینی دەکرێت، لە یەکەم ڕۆژەکانی مانگی تشرینی دووەمی داهاتوو، هەورە تریشقەی بەهێز زۆرینەی ناوچەکانی عێراق دەگرێتەوە. دەستەی کەشوهەوای عێراق ئاماژەی بەوەش کرد، بەپێی پێشبینییەکان، هەینی داهاتوو باران دەست پێ دەکات و ئەگەری هەیە سێ ڕۆژ لەسەریەک بەردەوام بێت

هاوڵاتی فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات ڕایگەیاند، ئامانجی تورکیا کۆتاییهێنانە بە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و ئەگەر لە هێرشەکانی بەردەوامبێت وەڵامیان دەبێت. ئەمڕۆ شەممە، ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات، پەیامێکی لەبارەی بۆردوومانەکانی تورکیا بڵاوکردەوە و ئەشکرایکرد، ئامانجی هێرشەکانی تورکیا کۆتاییهێنانە بە بەڕێوەبەرایەتیی خۆسەر و تێکدانی ئاسایش و سەقامگیریی ناوچەکە. ئەەشی خستۆتەڕوو، هیچ پەیوەندییەکیان بە ڕووداوەکانی ئەنقەرەوە نییە، کە تیایدا هێرشکرایە سەر ناوەندێکی سەربازیی سوپای تورکیا. ئاماژەی بەوەشدا، هیچ چالاکییەکیان لە تورکیا و باکووری کوردستان ئەنجامنەداوە و ئەگەر تورکیاش لەسەر هێرشەکانی بەردەوامبێت، وەڵاممان دەبێت.

هاوڵاتی ئەمڕۆ هەینی ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی پارتی کۆماری گەل "جەهەپە" دژایەتیی خۆی بۆ چوونی عەبدوڵا ئۆجەلان بۆ پەرلەمانی وڵاتەکەی و پێشکەشکردنی وتارێک دەربڕی. دەڵێت، هێنانی ئۆجەلان بۆ پەرلەمان بۆ ئەوەی پەیامی هەبێت، بیرۆکەی دەوڵەت باخچەلییە و کارێکی ناچاریی نییە کە هەر دەبێت ڕووبدات. ئاشکرایکرد، دەکرێت لەو شوێنەی تێیدایە و زیندانی ئیمراڵییە، دۆخی بۆ بڕەخسێندرێت و بانگەوازی خۆی بدات. هاوکات ئۆزەل لەبارەی هۆکاری ڕەتکردنەوەی بیرۆکەکەی باخچەلی دەڵێت، ئێمە ناتوانین ببین بە بەشێک لە کارێک کە ڕووی تەماشاکردنی رووخساری کەسوکاری شەهیدەکانمانی نەبێت. سەرۆکی جەهەپە ئاماژەی بەوەشدا، ئێمە تاوەکو ئێستا نازانین ئەو پرۆسەیەی روودەدات چییە و با ئەردۆغان باسی بکا و ڕوونی بکاتەوە. ئۆزەل پشتیوانی خۆی بۆ هەر هەنگاوێک بە ئاراستەی ئاشتی دەربڕی و گوتی، دژایەتیی پرۆسەیەک ناکەن ئاشتیی بۆ تورکیا بهێنێت و چەکدانان بڕەخسێنێت.

هاوڵاتی ئەمڕۆ هەینی ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، خەمیس خەنجەر سەرۆکی هاوپەیمانی سیادە، بانگهێشتی ڕەسمی بۆ سەرجەم لایەنە سوننەکان ناردووە بۆ ئەوەی بەمەبەستی یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق کۆبوونەوەیەک لە بەغدا ئەنجامبدەن. سەرۆکی هاوپەیمانی سیادە دەڵێت، بە پشتبەستن بە گفتوگۆ و پەیوەندییە بەرفراوانەکان لەگەڵ سەرکردەی هێز و لایەنە سیاسییەکانی عەرەبی سوننە، کە لە چەند ڕۆژی رابردوودا ڕوویانداوە، هاوپەیمانیی سیادە، بانگهێشتی ئەو لایەنانە دەکات بۆ ئەنجامدانی کۆبوونەوەیەک. داواش دەکات ئەو کۆبوونەوەیە لە دوو ڕۆژی داهاتوودا ئەنجامبدرێت بۆ گفتوگۆکردن لەسەر دۆخی ناوخۆی سوننە و تاوتوێکردنی پرسی سەرۆکایەتیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و ڕێککەوتن لەسەر پشتگیریکردنی کەسایەتییەک کە نوێنەرایەتیی زۆرینەی سوننەکان بکات. ئەوەشی خستۆتەڕوو، داوا لە لایەنەکان دەکەین ڕێز لە هەڵبژاردنی زۆرینەی سوننەکان بگرن.

  هاوڵاتی ئەمڕۆ هەینی ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، هالیفى سوپا سالاری ئیسرائیل،  لە میانى بەسەرکردنەوەى هێزەکانیان لە باکوورى وڵاتەکەى، ئاشکرایکرد، دواى لەناوبردنی ژمارەیەک لە سەرکردەکانى حیزبوڵا، ئەگەرى ئەوە هەیە لە بەرەى باکوور بگەینە کۆتاییەکەى یەکلاکەرەوە لەگەڵ حیزبوڵا و جەنگ کۆتاییبێت. هاوکات، نزیکەى مانگێکە سوپاى ئیسرائیل، ئۆپراسیۆنێکى سەربازى بۆ سەر باشوورى لوبنان و ناوچەکانى باشوورى بەیروت دەستپێکردووە و رۆژى ٢٨ی ئەیلوول، حەسەن نەسروڵا ئەمیندارى گشتیى حیزبوڵاى لە بۆردوومانێکدا لە باشوورى بەیروت کوژرا. جێگەی ئاماژیە، بە گوێرەى ئامارى بەرپرسانى لوبنان، بەهۆى بۆردوومانەکانى ئیسرائیلەوە زیاتر لە دوو هەزار و ٥٠٠ کەس کوژراون و یەک ملیۆن کەسیش ئاوارەبوون.

هاوڵاتی ١. ناوچەی شەهید دەلیل، ڕۆژئاوای زاب؛ ڕۆژی ٢٤ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ١١:٣٠ خولەک، سەربازانی داگیرکەر هەوڵیان دا بەرەو تونێلەکانی گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی بەهار پێشڕەوی بکەن. هێزەکانی پاراستنی گەل چاودێری ئەو جموجوڵانەی داگیرکەریان کرد و دواتر هێرشیان کردە سەریان. سەرەتا هێزەکانی پاراستنی گەل بە چەک و نارنجۆکی تاکەکەسی ئەفسەری یەکەکەیان کردە ئامانج، پاشان هێرشیان کردەسەر یەکەی سەربازانی داگیرکەر. هێرشی هێزەکانی پاراستنی گەل بووە هۆی کوژرانی ٤ داگیرکەر و برینداربوونی ٢ کەسی دیکە. هێزەکانی پاراستنی گەل ناسنامەی فەرماندەی یەکەکەیان ئاشکرا کرد کە ناوی یوسفە. هێزەکانی پاراستنی گەل کاتێک بەرەو لاشەی داگیرکەرەکان پێشڕەوییان کرد، دەستیان بەسەر چەکێکی تاکەکەسی لە جۆری HK-٤١٦ و ٣٠ فیشەک و چەکێکی لەیزەر و گڵۆپێکی دەستی تایبەت بەو چەکە و دوو چەقۆ و گوللەبەندێکی هێرشبەری پارێزەر و ٣ گەنجینە و تەلەفۆنێک و واکی تۆکی لە جۆری ئاسێلسان و چەندین بەڵگەنامەدا گرت. ڕۆژی ٢٤ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ١١:٤٠ خولەک، هێزەکانی پاراستنی گەل، لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە گردی ئێف ئێم، هەندێک تەقەمەنی سەر بە تورکیای داگیرکەریان لەناوبرد. ٢. دەڤەری خاکورک؛ لە ٢٤ی ئۆکتۆبەر کاتژمێر ٠٢:١٠خولەک،  شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی قورس حەشارگەی سەربازانی داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی مەسکن کردە ئامانج. ٣. ناوچەی مەتینا؛ لە ٢٤ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ١٢:٣٠ خولەک، شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی نیمچە ئۆتۆماتیکی سەربازانی داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە سێری مەتینا کردە ئامانج و یەکێکیان لێکوشتن. لە ٢٥ی تشرینی یەکەم کاتژمێر ٠٨:٠٠ شەڕڤانانی یەکینەکانی ژنانی ئازاد بە چەکی نیمچە ئۆتۆماتیکی سەربازانی داگیرکەریان لە گۆڕەپانی بەرخۆدان لە سێری مەتینا کردە ئامانج و یەکێکیان لێ بریندارکردن. ٤. هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا بە تەقەمەنی قەدەغەکراو؛ لە ٢٤ی ئۆکتۆبەر تونێلەکانی مەیدانی بەرخۆدان لە گردی ئێف ئێم لە ناوچەی شەهید دەلیل لە ڕۆژئاوای زاب جارێک بە تەقەمەنی قەدەغەکراو بۆردوومانکران. ٥. هێرشەکانی سوپای داگیرکەری تورکیا؛ لە ٢٤ و ٢٥ی ئۆکتۆبەردا ٨ جار هێرش کرایە سەر گۆڕەپانەکانی شێخان و سێلی و پیپاڵا و سوردی لە قەندیل و ٣ جاریش مەیدانەکانی بەرخۆدانی سونینە و بەربازنە لە خاکۆرک بۆردوومانکران. مەیدانەکانی گردی مەسکن و شەهید ئەسلان و سیداری و گردی ڕەشید ، سیانی و ئارگنی و مام نێگیر لە کاری ١١ جار بۆردوومانکران. کە کۆی گشتی دەکاتە ٢٢ هێرشی ئاسمانی. لە ٢٤ی ئۆکتۆبەردا ٦ جار گۆڕەپانی بەرخۆدانی سەنینە و گردی شکیف و شەهید شەریف لە خاکورک بۆردوومانکران. هەروەها گۆڕەپانی بەرخۆدانی گردی بەهار لە ڕۆژئاوای زاب ٥ جار بە هەلیکۆپتەری هێرشبەر بۆردوومانکران. کە کۆی گشتی دەکاتە ١١ هێرشی ئاسمانی. ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ناوەندی ڕاگەیاندنی هێزەکانی پاراستنی گەل