نێچیرڤان بارزانی: هەرێمی کوردستان پێشەنگ بووە لە پشتگیریکردنی مافەکانی ئافرەت

ئەنجومەنێکی گەشتیاریی ئاشکرای دەکات زیاترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی کردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی کردەوە؛ رێژەی چونی گەشتیاران بۆ ئێران  لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بوەتەوە و داهاتەکەشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنەکە 55%ی سەرجەم ئەو کەسانەی گەشتییان بۆ ئێران کردوە لە عێراقەوە بون و بەوەش لە ریزبەندنی یەکەم وڵاتدا بون کە زۆرترین هاوڵاتیی بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران کردوە. ئەنجومەنەکە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران  بڵاو نەکردوەتەوە بەڵام پێشتر هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاندبو ؛ لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە کردوە؛ ساڵی رابردو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیارد دۆلاریان خەرج کردوە کە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی کات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەکان بازرگانیی بوە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران هاوڵاتیی تورکیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاکستان بە 5% و کوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە کردوە. ماوەی چەند ساڵێکە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستیی بەشێوەیەکی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن.

هاوڵاتی بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی سزا بانكییەكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی بێهیوا كردووە تەنانەت لەو پارە بلۆككراوانەشی كە ئازاد دەكرێن چونكە تەنها لە كڕینی خۆراك و دەرمان بەكاردەهێنرێت ئەوەش وای كردوە ئێران پەنابەرێتە بەر ئاڵوگوڕی راستەوخۆی نەوتەكەی بەرامبەر بە خۆراك. لە ماوەی رابردوودا ئەمریكا رەزامەندیی دەربڕی بۆ ئەوەی عێراق بڕێك لە قەرزەكانی غاز و كارەبای بە ئێران رادەست بكات، بەڵام تەنها دوای چەند رۆژێك بەرپرسانی بەغداد رایانگەیاند كۆماری ئیسلامی ناتوانێت پارەكانی لە بانكی بازرگانیی وڵاتەكە بە دۆلار رابكێشت و داواتریش ئەمریكا وردەكاریی مەرجەكانی بۆ ئازادكردنی ئەو قەرزانە راگەیاند. ئەمریكا رایگەیاند؛ قەرزەكانی غاز و كارەبای ئێران تەنها دەبێت بە مەبەستی مرۆیی و كڕینی خۆراك و دەرمان و ئەو شتانە بەكاربهێنرێت كە سزاكانی واشنتۆن نەیگرتونەتەوە. ئێران بەهۆی ئەو جۆرە لە سزایانەی واشنتۆنەوە پەنای بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی بردوە لەگەڵ هەندێك وڵاتی وەك پاكستان و سریلانكا و چەند وڵاتێكی ئەمریكای لاتین. رۆژنامەی (ئیعتیماد) سەر بە باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئاماژەی بەوە كردوە هەنگاوی نەوت لە بەرامبەر خۆراك داوێكی دوژمنكارانەیە كە رەنگە بەرپرسانی ئێران بە هەڵە بكەونە ئەو داوەوە هاوشێوەی ئەوەی بەرامبەر بە رژێمی سەددام حسێن لە عێراق كرا و هەر ئەوەش روخانی رژێمی بەعس و سەدام حسێنی لێكەوتەوە. تەنانەت قەرزەكانی عێراقیش چونكە كراوە بە دینار تەنها دەتوانێت لەو وڵاتەد   نەوت لەبەرامبەر ئامێری بیناسازیی و چا ئێران كە بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوە ناتوانێت قەرزەكانی بە شێوەیەكی «كاش و نەختینەیی» وەرگرێتەوە و بیخاتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی بە ناچاری نەوتەكەی بە چایی ئاڵوگۆڕ پێكردوە  و وڵاتی سریلانكا كە 250 ملیۆن دۆلاری پاڕەی كڕینی نەوتی ئێران قەرزارە بڕیاری داوە بە رێككەوتنێكی دوولایەنە مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چایی رەوانەی ئێران بكات. بڕیارە سریلانكا لە ماوەی 48 مانگدا و لە بەرامبەر 250 ملیۆن دۆلاردا مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چا رەوانە دەكات، بەڵام لە ئێستادا ئەو بڕە چایە بۆ كەمتر لە دوو ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا كەمی كردوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) ئاشكرای كردوە؛ بەهۆی بەرنامە موشەكی و ئەتۆمییەكەی كۆماری ئیسلامی ژمارەیەك سزای نێودەوڵەتیی دژی ئێران سەپێنراوە كە رەوانەكردنی پارەی بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئەو وڵاتە راگرتوە و ئێران بە ناچاریی داهاتی فرۆشی نەوتەكەی بە كاڵا ئاڵوگۆڕ پێدەكات و لە ساڵی 2021 سریلانكا و ئێران رێككەوتون لەسەر ئاڵوگۆڕی نەوت بەرامبەر چایی. لە دوای سریلانكا، كۆماری ئیسلامی سەرقاڵی رێككەوتنێكە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی لەگەڵ وڵاتی پاكستان و بڕیارە لە بەرامبەر نەوتدا، ماددە وشكە خۆراكییەكان و ئامێر و كەرەستەی بیناسازیی لە پاكستان وەرگرێت. جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ لەگەڵ ژمارەیەك وڵاتی جیهان رێككەوتنیان كردوە بۆ ئەوەی نەوتیان بۆ رەوانە بكرێت و لە بەرامبەردا شتومەك و كاڵای خۆراكیی بۆ ئێران رەوانە بكرێتەوە. ئێران پێش سزا نێودەوڵەتییەكانی ساڵی 2018، رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوتی بە شێوەی فەرمی رەوانەی بازاڕەكان كردوە بەڵام لە ئێستادا بە شێوازی نهێنی و بە ناوی وڵاتانی دیكەوە بڕێك لە نەوتەكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا ساخ دەكاتەوە.   ئێران پارەكانی بە دۆلار دەست ناكەوێتەوە بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە، 50 کەس رەوانەی نەخۆشخانەی رەققە کراون و دۆخی تەندروستی هەندێکیان ناجێگیرە. بە هاتنی وەرزی هاوین و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، حاڵەتی پێوەدانی دووپشک و مار لە پارێزگای رەققە و دەورەبەری لە زیادبووندایە. تەنیا لە رەققە لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەی نیشتیمانی ناوەندی رەققەیان کردووە. دکتور محەمەد ئەلجابر سەرۆکی ئۆفیسی پزیشکی نەخۆشخانەی نیشتیمانی رەققە لەم بارەیەوە بۆ ئاژانسی هەواڵی هاوار (هاوار نیوز) قسەی کرد و ئاماژەی بە مەترسی دووپشک و مار کرد لە سەر هاوڵاتیان. دکتور محەمەد ئەلجابر دەڵێت، لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەکەی کردووە و ئەو کەسانە 12 بۆ 24 کاتژمێر لەژێر چاودێریا دەمێننەوە و ژمارەیەکیش لەژێر چاودێری ورددان. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە چەند حاڵەتێکی مار پێوەدانیش هەبووە.

نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند؛ دەبێت کۆماری ئیسلامی بەرپرسیارێتی کوشتن و تاوانی دڕندانە دژی خەڵک و خۆپیشاندەران لە ئەستۆ بگرێت. ریتا فرێنچ، نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان لە یەکەم کۆبونەوەی ئەو ئەنجومەنە سەبارەت بە ئاشکراکردنی راستییەکانی دوای ناڕەزایەتییەکانی مەرگی ژینا ئەمینی، رایگەیاند؛ لانیکەم لەو ناڕەزایەتییانەدا 500 کەس لە لاین دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامییەوە کوژراون. فرێنچ لەو کۆبونەوەیەدا کە دوێنێ چوارشەممە بەڕێوچو، وتی: زیاترین سەرکوت روبەڕوی ژنان و خۆپیشاندەرانی ئێران بوەتەوە و دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بەشێوەیەکی دڕندانە ناڕەزایەتییەکانی سەرکوت کردوە و خۆپیشاندەرانی کوشتوە. نوێنەری بەریتانیا بە ئاماژەدان بە ڕۆڵی ژنان لە ناڕەزایەتییەکان، وتیشی کاتی ئازادیی لە ئێران هاتوە و دەبێت دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ دانیشتوانی ئێران بکرێت چونکە دوای حەوت مانگ تێپەڕین بەسەر خۆپیشاندانەکاندا تا ئێستاش توندوتیژیی و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران بەردەوامە. لە یەکەم کۆبونەوەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ دەستەی ئاشکراکردنی راستییەکان راپۆرتی توندوتیژییەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێرانی راگەیاند و جگە لە نوێنەری بەریتانیا، نوێنەری یەکێتی ئەوروپا و ژمارەیەک لە وڵاتانی رۆژئاو هۆشدارییان دا لە زۆربونی سەرکوت و سێدارە لە ئێران.  

ئەمریکا رایگەیاند؛ ‌هێزەکانی کۆماری ئیسلامی هەوڵیان داوە دەست بەسەر دوو کەشتی گواستنەوەی نەوتدا بگرن بەڵام هەوڵەکەیان پوچەڵ کراوەتەوە. یەکەی پێنجەمی هێزی دەریاوانی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ ئەمڕۆ چوارشەممە هێزەکای کۆماری ئیسلامی ئێران تەقەیان لە دوو کەشتی گواستنەوەی نەوت لە کەنداو کردوە و هەوڵیان داوە دەست بەسەر ئەو کەشتیانەدا بگرن. هێزی دەریاوانی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کردوە هێز ئێران لە رێگەی بەلەمە تیژڕەوەکانییەوە هەوڵی راگرتنی کەشتییەکانی داوە لە سنوری ئاوە نێودەوڵەتییەکانی کەنداو و دواتر ئەو هێزانە روبەڕوی ئاماژە و ئاگادارکردنەوەی هێزە دەریاوانییەکانی ئەمریکا لەو سنورە بونەتەوە و بە ناچاری شوێنەکەیان جێهێوشتوە. بە پێی بەیاننامەکە؛ سەرەڕای ئەوەی هێزەکانی ئێران تەقەیان لەو کەشتیانە کردوە بەڵام هێزی دەریاوانی ئەمریکا رێگەی نەداوە ئەو دوو کەشتییە بکەوێتە دەست هێزەکانی کۆماری ئیسلامی و شکست بە هەوڵی داگیرکردنی کەشتییەکان هێنراوە. لە لایەکی دیکەوە ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆ شیەتێدپرێس) بڵاوی کردوەتەوە؛ بەلەمەکانی ئێران لە دوریی 28 میلی دەریایی لە دوری مەسقەتی پایتەختی عۆمان تەقەیان لە دوو کەشتی یۆنان کردوە کە نەوتی وڵاتی ئیمارات-یان گواستوەتەوە. ئەمریکا رایگەیاندوە؛ لە دوو ساڵی رابردود لانیکەم پێنج کەشتی گواستنەوەی نەوت لە لایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و سوپای پاسداران و هێزەکانی ئەو وڵاتە کێشەیان بۆ ژمارەیەک کەشتی دیکەی بازرگانیی دروست کردوە.

سعودیە بە فەرمی پشکی ئێران لە کێلگەیەکی هاوبەشی نێوان وڵاتەکەی و ئێران و کوەیت رەت دەکاتەوە و رایدەگەیەنێت پێویستە ئەو وڵاتە سنورەکانی خۆی دیاریی بکات. دوای زیاتر لە هەفتەیەک ناکۆکیی نێوان تاران و ریاز لەسەر کێڵگەی هاوبەشی (دوڕە) وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە بەیاننامەیەکی فەرمیدا پشکی ئێران لەو کێڵگە هاوبەشە کە بە (ئارش) ناودەهێنرێت رەت کردەوە. لە بەیاننامەکەدا هاتوە: خاوەنداریی کێلکەی دوڕە بە تەواوەتی لە نێوان کوەیت و سعودیەدا دابەش کراوە و ئێران هیچ پشکێکی لەو کێلگە غازیەدا نییە و تەنها ئەو دوو وڵاتە دەتوانن سود لە بەرهەمەکانی ئەو کێڵگەیە وەرگرن. کێلکەی دوڕە لە باشوری ئێرانەوە دەکەوێتە سنورە هاوبەشەکانی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت و سعودیە لە ئاوەکانی کەنداو کە لە ساڵی 1962 دۆزراوەتەوە و لە ساڵی 2001، ئێران بەهۆی فشارە نێودەوڵەتییەکانی کوەیت کاری دۆزینەوەی نەوت و غازی لەو کێڵگەیە راگرت. سعودیە لە ساڵی 2000 تا ئێستا کار لەو کێلگەیەدا دەکات و لە ماوەی رابردودا بە پێی رێکەوتنێکی نێوان ئەو وڵاتە و کوەیت بڕی بەرهەمهێنانی نەوت و غاز بە هاوبەشیی ئەو دوو وڵاتە بەرز کرایەوە و ئەوەش کاردانەوەی ئێرانی لێکەوتەوە. ئێران کێڵگەی دوڕە بە ئارش ناو دەهێنێت کە 20 تریلیۆن فوت-ی سێجا غاز 310 ملیۆن بەرمیل نەوت لەخۆ دەگرێت.

فەرماندەیەکی سوپای پاسدران دەڵێت ئەو حکومەت و پەرلەمانەی ئێستا لە عێراق هەیە بەرهەمی شۆڕشی ئیسلامی و بەرگرییە و کۆماری ئیسلامی لە ناوچەکەدا رۆلێ بەرچاوی هەیە. ئیسماعیل قائانی، فەرماندەی فەیلەقی قودس-ی سوپای پاسداران ئەمڕۆ چوارشەممە لە لێدوانێکدا رایگەیاند؛ کۆماری ئیسلامی رۆلی هەیە لە پەروەردەکردنی بەرگریی ئیسلامی و ئەمریکا لە ماوەی 20 ساڵدا حەوت تریلیۆن دۆلاری بۆ داگیرکردنی ناوچەکە خەرج کردوە بەڵام رۆژانە بە بێ دەستکەوتە و بگرە پێگەی خۆی لەدەست دەدات. لە لێدوانەکانیدا قائانی ئاماژەی بە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر فەلەستین کرد و وتی: کۆماری ئیسلامی بە بەردەوامی مەشق و راهێنان بە فەلەستینییەکان دەکات و ئەوەی ئێستا بەدی دەکرێت بەرهەمی فەرهەنگ و کەلتوری ئیسلامییە. بە وتەی ئەو کۆماری ئیسلامی جوانترین شێوەی بەرگریی فێری هێزەکانی بەرگریی کردوە و ئەگەر ئەو بەرگرییە نەبوایە ئەمریکا لە 11ی سێپتەمبەرەوە جیهانی قوت دەدا. قائانی وتیشی: ئەمڕۆ ئاڵوگۆڕی هێز لە رۆژئاواوە بۆ کیشوەری ئاسیا کەوتوەتە بوار جێبەجێکردنەوە بۆیە کۆماری ئیسلامی رۆڵی گرنگی لەو گۆڕانکاریانەدا هەیە. لە بەشێکی دیکە لێدوانەکانیدا ئاماژەی بە هۆکاری کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس کرد و وتی: ئەمریکا دەیەوێت ئەو رێگایە بەسەر هەمو لایەکدا بسەپێنێت کە خۆی دەستنیشانی دەکات بۆیە سولەیمانی پێی وابو دەبێت لەو حاڵەتەدا هێز لە بەرامبەر دوژمندا بەکار بهێنرێت بۆ ئەوەی بەڵاڕێدا نەڕۆن ئەوەش لە هەڵسوکەوتەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر ئەمریکا بەدی دەکرێت. فەرماندەی فەیلەقی قودس لە کۆتایی لێدوانەکانیدا باسی لە هاتنی ئەمریکا بۆ عێراق کردو جەختی لەوە کردەوە سیستمی ئێستای حوکمڕانی و پەرلەمان و حوکومەت بەرهەمی بەهێزبونی فەرهەنگی شۆڕشی ئیسلامی و بەرگرییە. لێدوانی قائانی لەکاتێکدایە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی دەسەڵاتی وڵاتەکەیان بە (شۆڕشی ئیسلامی) و پشتیوانیی لە هێزەکانی شیعە لە ناوچەکەدا بە (هێڵی بەرگریی) ناودەهێنن.  

هاوڵاتی بۆ رۆژی دووەم ھێرشی سوپای ئیسرائیل بۆ سەر کەمپی جنین لە فەڵەستین بەردەوامە، ژمارەی کوژراوەکانیش بۆ ١٠ کەس بەرزبووەوە. مانگی سووری فەڵەستینی بڵاویکردەوە، تەرمێکیان لە شەقامی حەیفا لە جنین دۆزیووەتەوە، بەوەش ژمارەی کوژراوەکان بۆ ١٠ کەس بەرزبووەتەوە، ھاوکات وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین، کوژرانی ١٠ کەسی پشتڕاستکردەوە و رایگەیاند، ١٠٠ کەس بەھۆی گرژییەکانەوە برینداربوون، کە برینی ٢٠ کەسیان سەختە. ھاوکات سوپای ئیسرائیل بۆ رۆژی دووەم بەردەوامە لە ھەڵمەتەکانی لە کەمپی جنین و ھێزی سەربازیی زیاتری رەوانەی کەمپەکە کردووە، ئاماژەی بەوەشکرد، ھەڵمەتەکانیان لە کەمپی جنین بەردەوام دەبن، تاکو ئەو ئامانجەی ھەیانە بەدەستی دەھێنن، سوپای ئیسرائیل دەشڵێت، لە کەمپی جنین پێنج تاقیگەی دروستکردنی بۆمبی چێندراویان ئاشکراکردووە، ئێستاش بۆ ٣٥٠ چەکداری فەڵەستینی دەگەڕێن، کە ١٦٠ کەسیان لەناو کەمپی جنیندان.

بەرپرسانی تەندروستیی ئێران رایدەگەیەنن ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن گەشتیار بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی رو لە وڵاتەکە دەکەن و داهاتەکەشی زیاترە لە یەک ملیارد دۆلارە. محەمەدحسێن نیکنام، راوێژکاری وەزیری تەندروستیی ئێران رایگەیاند؛ ساڵانە زیاتر لە یەک ملیۆن کەس لە وڵاتانی جیهانەوە سەردانی ئێران دەکەن بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی کە زۆربەیان لە وڵاتانی دراوسێن. بە وتەی نیکنام بەهۆی کەمیی نرخەکان و ئاستی گونجاوی خزمەتگوزارییە تەندروستیی و پزیشکییەکان، ژمارەیەکی زۆر لە هاوڵاتییانی وڵاتانی دراوسێی وەک گەشتی تەندروستیی رو لە ئێران دەکەن بۆیە پلان هەیە ئاسانکاریی بکرێت بۆ ئەوەی لانیکەم لە ساڵێکدا شەش ملیۆن کەس بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستیی رو لە وڵاتەکە بکەن. لە لایەکی دیکەوە دیاکۆ عەباسی، سەرۆکی ئەنجومەنی گەشتیاریی تەندروستیی رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی کە پێش سەردەمی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا رویان لە ئێران کردوە زۆر زیاتر بوە لە ئێستا و داهاتی ساڵانەشی یەک ملیارد و 100 ملیۆن دۆلار بوە کە بۆ 700 ملیۆن تا 800 ملیۆن دۆلار کەمی کردوە. عەباسی وتویەتی: زۆربەی ئەو کەسانەی بە مەبەستی تەندروستیی رو لە ئێران دەکەن هاوڵاتییانی عێراق، ئەفغانستان و عۆمان-ن.

بەرپرسێکی ئێران ئاشکرای دەکات ئەو هارد و سێرڤێرانەی حکومەتی ئەڵبانیا لە کامپی موجاهیدینی خەلق دەستی بەسەردا گیراوە رادەستی کۆماری ئیسلامی کراوە. سپێهر خەلەجی، سەرۆکی ئەنجومەنی راگەیاندنی حکومەتی ئێران لە تویتەر بڵاوی کردەوە؛ ژمارەیەک لەو هارد دیسکی کۆمپیوتەر و سێرڤێرانەی کە لە (کامپی ئەشرەفی 3)ی رێکخراوی موجاهیدینی خەلقی ئێران لە وڵاتی ئەڵبانیا دەستی بەسەردا گیراوە رادەستی کۆماری ئیسلامی کراوە. بە وتەی ئەو بەرپرسەی کۆماری ئیسلامی، لە ئێستادا سەرقاڵی بەدەستهێنانەوەی ئەو زانیارییە نهێنییانەن کە پێشتر لە هاردەکان و سێرڤێرەکانی موجاهیدین سڕاونەتەوە و بەوەش زانیاریی گرنگ و کاری نهێنی و رێکخستنی ئەو رێکخراوە نەیارە ئاشکرا دەبێت. لە ماوەی رابردودا دەیان هێرشی ئەلیکترۆنی لە لایەن گروپێکەوە بە ناوی (سەرهەڵدان تا روخان) کە سەر بە رێکخراوی موجاهیدینی خەلقی ئێران بو کرایە سەر دامەزراوە فەرمییەکانی ئێران و زانیارییە نهێنییەکانی سوپای پاسداران و بەڵگەنامەکانی کۆماری ئیسلامی بڵاو کرایەوە. رۆژی 20ی مانگی رابردو پۆلیسی وڵاتی ئەڵبانیا دەستی بە پشکنینی کامپی (ئەشرەفی 3 ) لە شاری تیرانا-ی پایتەختی وڵاتەکەی کرد و موجاهیدین رایگەیاند بەهۆی هێرشی پۆلیس بۆسەر کامپەکەیان ئەندامێکیان کوژراوە.    

هاوڵاتی محممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق سکاڵای یاسایی دژی 12 ماددەی یاسای بودجە تۆمار کرد. سەرۆکوەزیرانی عێراق تانەی لە 12 ماددەی یاسای بودجەی گشتیی (2023، 2024، 2025) داوە و داوا لە دادگای باڵای فیدراڵی دەکات، بە فەرمانێک جێبەجێکردنی ئەو ماددە یاساییانەی بودجە بوەستێندرێت، تاکاتی بڕیاردان لەسەر دەستووریبوونی 12 ماددەکە. له‌ تانه‌كاندا هاتووه‌: زۆرێك له‌ بڕگه‌ و مادده‌كانی ناو یاسای بودجه‌، كه‌ دوای ره‌وانه‌كردنی له‌ حكومه‌ته‌وه‌ بۆ په‌رله‌مان، له‌لایه‌ن لیژنه‌ی داراییه‌وه‌ ده‌ستكاریكراون، به‌شێوه‌یه‌ك، كه‌ له‌گه‌ڵ یاسا و ده‌ستووری هه‌میشه‌یی یه‌كناگرێته‌وه‌ و له‌ زۆرێك له‌ بڕگه‌كاندا ده‌سه‌ڵاته‌كانی حكومه‌ت بچووككراونه‌ته‌وه‌ و له‌ به‌رامبه‌ر پارێزگاكان هیچ به‌هایه‌ك بۆ وه‌زاره‌ته‌كان دانه‌نراوه‌ و له‌ به‌شێك له‌ مادده‌كانیش هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌كان به‌ په‌رله‌مان دراون و هیچ رۆڵێك بۆ حكومه‌ت نه‌هێڵراوه‌ته‌وه‌. به‌گوێره‌ی نووسراوێکی دادگای فیدراڵی، دادگای فیدراڵ بڕیاری داوه‌، هه‌ریه‌ك له‌ مادده‌كانی (دوو، شازده‌، بیست، بیست و هه‌شت، په‌نجاوحه‌فت، شه‌ست و دوو، شه‌ست و سێ، شه‌ست و پێنج، حه‌فتا، حه‌فتا و یه‌ك، حه‌فتا و دوو و حه‌فتاو پێنج) كاریان پێنه‌كرێت، تا ئه‌وكاته‌ی دادگا تانه‌كانی سه‌ر ئه‌و ماددانه‌ یه‌كلایی ده‌كاته‌وه‌ دوای مشتومڕێكی زۆر و ئاڵۆزییەكی زۆری هێزە سیاسییەكان و پێكهاتەكانی عێراق، دواجار لە ڕۆژی ١١ی حوزایراندا پرۆژە یاسای بودجەی سێ ساڵی داهاتووی عێراق لە لایەن پەرلەمانەوە پەسەند كرا، لە ڕۆژنامەی وەقائع عێراق بڵاو كرایەوە، دوای پەسەندكردنی بودجە حكومەت چەند تێبینیەكی هەبوو لە سەر هەندێك بڕگە. سەرچاوەیەكی حكومی بە میدیا عێراقییەكانی ڕاگەیاند، ئەمڕۆ محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق تانەیەكی پێشكەش بە دادگای باڵای فیدراڵی كردووە، لە دژی  كۆمەڵێك بڕگەی یاسای بودجە. سودانی لە سکاڵاکەیدا داوایشی کردووە، داواكاریی لە دادگا كراوە بڕیار دەربكات، بۆ ڕاگرتنی جێبەجێكردنی ئەو ماددانە، تا ئەو كاتەی بڕیار لە دەستووریبوونی ئەو تانەیە سەبارەت بەو ماددانە دەدات. دوای ئەوەی یاسای بودجەی سێ ساڵی داهاتوو لە ڕۆژنامەی وەقائع بڵاو كرایەوە، ڕەوانەوەی وەزارەتی دارایی كراوە بۆ ئەوەی كار بكات، بۆ تەرخانكردنی دارایی بۆ سەرجەم ئەو بڕگەو ماددانەی كە پەرلەمان دەنگی لەسەر داوە.

هاوڵاتی پەرلەمانتارێکی پارتی چەپی سەوز رایگەیاند، ئەمساڵ 26 کەس لە زیندانەکانی تورکیادا گیانیان لەدەستداوە کە ژمارەیەکیان سزاکانیان تەواویش بووە. عەمەر فاروق گەرگەریئۆغلۆ پەرلەمانتاری پارتی چەپی سەوز لە پارێزگای کۆجائەلی لە تۆمارێکی ڤیدیۆییدا ئاماژەی بە فشارەکانی نێو زیندانەکانی تورکیا کرد و رایگەیاند، لە شەش مانگی سەرەتای ئەمساڵدا، 26 زیندانی سیاسی گیانیان لەدەستداوە کە 11 کەسیان پێشتر زانراوە نەخۆشی مەترسیداریان هەیە. گەرگوریئۆغلۆ باسی ئەوەشی کرد کە بەرپرسانی حکومەت باس لەوە دەکەن کە ژمارەیەک لەو زیندانیانە خۆیان کوشتووە، بەڵام ئەمە نیشانەیەکی پرسیارە لای ئەوان، چۆنکە لە بارودۆخی زینداندا زەحمەتە کەس خۆکوژی بکات. پەرلەمانتارەکەی پارتی چەپی سەوز دەڵێت، " بەشێک لە زیندانیان نازانرێت کە چۆن گیانیان لەدەستداوە، لە کاتێکدا کە کامێرای چاودێری لەنێو زیندانەکەدا هەیە. ئێمەش ئەم زانیاریانە لە پارێزەران و خانەوادەی زیندانیان وەردەگرین."

ناوەندێكی پزیشکی پارێزگای هورموزگان لە ئێران رایدەگەیەنێت ژمارەیەکی زۆر لەو هاوژینانەی منداڵیان نابێت لە پارێزگاکە دەستنیشان کراون و هەوڵی چارەسەرکردنیان دەدرێت. ناوەندی تەندروستیە سەر بە زانکۆی پزیشکی پارێزگای هورموزگان لە باشوری ئێران بڵاوی کردوەتەوە تەنها لەو پارێزگایە 12 هەزار و 936 هاوژین هەیە کە توانای منداڵبون یان وەچەخستنەوەیان نییە. عەبدولجەبار زاکری، جێگری تەندروستیی زانکۆی پزیشکی هورموزگان رایگەیاندوە؛ لە سێ ئاستدا هەوڵی چارەسەرکردنی ئەو هاوژینانە دەدرێت بە مەبەستی چارەسەرکردنی نەزۆکیی. بە وتەی ئەو هەوڵ دەدرێت لە چوارچێوەی پلانی گەنجبونەوەی ئێران هاوژینە نەزۆکەکان دەستنیشان بکرێن و دواتر چارەسەرییان بۆ بکرێت. پێشتر محەمەد تەباتەبایی، جێگری سەرۆکی زانکۆی زانستە پزیشکییەکانی ئێران رایگەیاندبو؛ لە بنکۆڵکارییەکان و توێژینەوەکاندا دەرکەوتوە رێژەی 20.3%ی هاوسەرەکان لە وڵاتەکە توانای منداڵبون و وەچەخستنەوەیان نییە و سێ ملیۆن و 260 هەزار کەسی نەزۆک لە ئێران دەستنیشان کراوە.  

هاوڵاتی حکومەتی تورکیا لە چوارچێوەی سیاسەتی گۆڕانکاری دیموگرافیدا، 90 پەنابەری دیکەی دیپۆرتکردەوە. مەرسەدی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، دەوڵەتی تورکیا لە دەروازەی سنوری باب ئەلهەوای پارێزگای کلسی باکوری کوردستانەوە، 90 پەنابەری خەڵکی سوریای دیپۆرت کردووەتەوە و رایگەیاندووە کە ئەو پەنابەرانە بەڵگەی پێویستیان پێنەبووە. مەرسەدی سوری دەڵێت، لە ماوەی حەفتەیەکی رابردوودا، 390 پەنابەری سوری دیپۆرتکراونەتەوە. تورکیا بێدەنگی وڵاتانی جیهان و رێکخراوە مرۆییەکان دەقۆزێتەوە و بەم شێوەیە پەنابەرە سوریەکان لە ناوچە داگیکراوەکانی رۆژئاوای کوردستان نیشتەجێ دەکات و تاوەکو ئێستا بە دەیان کۆمەڵگەی نیشتەجێبوونی لە عەفرین، سەرێ کانی و گرێ سپی دروست کردووە و پەنابەرە سوریەکان لەو کۆمەڵگایانە نیشتەجێ دەکات کە خاکی کوردانی رۆژئاوایە. مەرسەدی سوری لە 27ی حوزەیرانیشدا رایگەیاندبوو کە حکومەتی تورکیا بە زۆر 300 پەنابەری سوری دیپۆرت کردووەتەوە. باسی ئەوەش دەکرێت، ژماریەکی زۆر لە پەنابەران لە کەمپەکاندا لەژێر چاودێریدان و پێدەچێت، هەنگاو بە هەنگاو دیپۆرتی سوریا بکرێنەوە.