نێچیرڤان بارزانی: هەرێمی کوردستان پێشەنگ بووە لە پشتگیریکردنی مافەکانی ئافرەت

هاوڵاتی بڵاوکراوەی ئابووری فۆربس، لیستێک لە کەم بەهاترین یەکە دراوییەکانی دونیای ناساندووەو ریاڵی ئێران لە سەرەوەی ئەو لیستەوەیە. فۆربس ئەڵیت:" ریاڵی ئێرانی لاوازترین و کەم نرخترین یەکەی دراوە لە هەموو دونیا و هەر دۆلارێکی ئەمریکا یەکسانە بە ٤٢ هەزار و ٢٧٣ ریاڵ. " ئەم بڵاوکراوەیە لە بەراوردی خۆیدا دۆلاری ٤٢ هەزار ریاڵی وەک پێوەر داناوە، بەڵام لە ئێستادا هەر دۆلارێکی ئەمریکی یەکسانە بە ٤٨٠ هەزار ریاڵ. ئەم بڵاوکراوەیە نووسیویەتی :" ئێران یەکێکە لەو وڵاتانەی کە زۆرترین هەناردەی نەوت و گازی سروشتی هەیە لە دونیا، بەڵام گەمارۆ ئابوورییەکان و نائارامیەی سیاسییەکان و هەڵاوسانی زۆر، وایان کردووە یەکەی دراوی ئێران بێ نرخ بێت." هاوکات دانگی ڤیەتنام لە پلەی دووهەمی بێ نرخترین و بێ بەهاترین دراوەکانی دونیادایە و هەر دۆلارێکی ئەمریکی یەکسانە بە ٢٣ هەزار و ٧١١ دانگی ڤیەتنام.

هاوڵاتی بەگوێرەی رایەگەندراوێکی نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق، کە ئەمڕۆ پێنجشەممە 20ـی تەممووزی 2023 بڵاوکراوەتەوە،  حکومەتی عێراق باڵیۆزی سوید دەردەکات و پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ سوید  دەپچڕێنێت و رێنمایی وەزارەتی دەرەوە دەکات باڵیۆزی عێراق لە سوید بکشێنێتەوە. وتەبێژی حکومەتی عێراق لە بەیاننامەیەکدا بڵاویکردەوە، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕێنمایی وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەکەی کرد بۆ کشانەوەی بەرپرسی کاروباری عێراق لە باڵیۆزخانەی کۆماری عێراق لە ستۆکهۆڵمی پایتەختی سوید. ئاماژەی بەوەشکردوە، هەروەها داوایەکی ئاراستەی باڵیۆزی سوید لە بەغدا کرد بۆ ئەوەی خاکی عێراق بەجێبهێڵێت، ئەوەش وەک کاردانەوەیەک بۆ دوبارە مۆڵەتی حکومەتی سوید بۆ "سوتاندنی قورئان و سوکایەتیکردن بە پیرۆزییەکانی ئیسلامی و سوتاندنی ئاڵای عێراق." هەر ئەمڕۆش باڵیۆزخانەی سوید لە عێراق کارەکانی هەڵپەسارد،  دوای ئەوەی بەیانی ئەمڕۆ خۆپیشاندەران ئاگریان لە بینای باڵیۆزخانەکە بەردا. تۆبیاس بلسترم، وەزیرى دەرەوەى سوید ڕایگەیاند: سوتاندنى باڵیۆزخانەى سوید لە بەغداد بە هیچ جۆرێک جێگەى قبوڵکردن نییە و عێراق لە پارێزگاریکردنى نێردە دیپلۆماسییەکانى شکستى هێناوە. ئەو بڕیارەى سوید دواى ئەوە هات بەرەبەیانیی ئەمڕۆ (پێنجشەممە، 20-7-2023) خۆپیشاندەرانی لایەنگری موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەی سوید لە بەغدا و سووتاندیان، بەهۆی ئەوەی دەسەڵاتدارانی سوید رەزامەندییان داوە ئەمڕۆ، قورئان و ئاڵای عێراق لەبەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە سوید، بسووتێنرێن. دەستپێکی ئەم زنجیرە ڕوداوانە دوای ئەوە هات  رۆژی 28ـی حوزەیرانى رابردوو، سەلوان مۆمیکا، کە پەنابەرێکی تەمەن 37 ساڵانی عێراقییە لە سوید، لە بەردەم گەورەترین مزگەوتی ستۆکهۆڵمی پایتەختی ئەو وڵاتە کۆپییەکی قورئانی سووتاند.  سەرەڕای ناڕەزایەتیی موسڵمانانی جیهان، حکومەتی سوyد جارێکی دیکە رێگەی بە مۆمیکا و هاوڕێیەکی داوە، ئەمڕۆ پێنجشەممە کۆپییەکی دیکەی قورئان و ئاڵای عێراق لەبەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە ستۆکهۆڵم بسووتێنن.            

هاوڵاتی ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ بە پشتبەستن بە وتەی بەرپرسانی ئەمریکا بڵاویکردەوە، ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ڕێگری لە 14 بانکی عێراقی کردوە مامەڵەی دۆلار بکەن، ئەوەش وایکرد بەهای دینار جارێکی دیکە داببەزێت و 100 گەیشتە 151هەزار و 500 دینار. لە ڕاپۆرتەکەی ئەو رۆژنامە ئەمریکیەدا هاتوە، قەدەغەکردنەکە کە لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا و بانکی یەدەگی فیدڕاڵی نیویۆرکەوە سەپێنراوە، بەشێکە لە سەرکوتکردنی وەرگرتنی دراوی ئەمریکی بۆ ئێران. رۆژنامەی واڵ ستریت جۆڕناڵ هەروەها نووسیویەتی:" ئەم گەمارۆ نوێیانە رەنگە ببێتە هۆی دروستبوونی کێشە لە  پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکادا، هەروەها" دەبێتە بە هۆی ئەوەی بەهای دینار دابەزێت و کاریگەری لە سەر ژیانی خەڵک ئەبێت." ئەم گەمارۆیانە دوای ئەوە دێت کە ماوەیەک لەمەو پێش وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا ڕێگەی بە عێراق دا 2.5 میلیارد یۆرۆ قەرزی ئێران بداتەوە بە هۆی مامەڵەی گاز و کارەباوە کەوتبووە سەر عێراق. رۆژنامەکە لەزاری بەرپرسێکی باڵای ئەمریکاوە نوسیویەتی، "ئێمە هۆکارێکی بەهێزمان هەیە بۆ ئەوەی گومان بکەین کە لانیکەم بەشێک لەو پارە سپیکراوانە لە کۆتاییدا دەتوانن سود بە کەسانی دیاریکراو یان ئەو کەسانە بگەیەنن کە دەتوانرێت دەستنیشان بکرێن، بێگومان سزاکان لە عێراقدا پەیوەندی بە ئێرانەوە هەیە". ئەوەشخراوەتەڕو، لەنێو ئەو بانکانەی لە لیستی قەدەغەکردنی ئەمریکادان هەریەکە لە (مصرف المستشار الإسلامي للاستثمار والتمويل، مصرف القرطاس الاسلامي للاستثمار والتمويل، مصرف الطيف الاسلامي، مصرف إيلاف الاسلامي، مصرف اربيل للاستثمار والتمويل، المصرف الاسلامي الدولي، مصرف عبر العراق، مصرف الموصل للتنمية والاستثمار، مصرف الراجح الاسلامي، مصرف سومر التجاري، مصرف الثقة الدولي الاسلامي، مصرف أور الإسلامي، مصرف العالم الإسلامي للاستثمار والتمويل، مصرف زين العراق الاسلامي للاستثمار والتمويل) هەن. لە گەڵ ئەوەی بانکی ناوەندیی عێراق زیاتر لە 232 ملیۆن دۆلاری خستەبازاڕەوە ،لە ئێستادا نرخی دۆلار بەردەوامە لە بەرزبوونە .

هاوڵاتی وەزیرى دەرەوەى سوید رایدەگەیەنێت؛ عێراق شکستى هێناوە لە بەرپرسیارێتییەکانى بۆ پاراستنى نێردە دپلیۆماسییەکان و وڵاتەکەیش باڵیۆزخانەکەى لە بەغداد داخست. باڵیۆزخانەی سوید لە عێراق کارەکانی هەڵپەسارد، ئەوەش دوای ئەوەی بەیانی ئەمڕۆ خۆپیشاندەران ئاگریان لە بینای باڵیۆزخانەکە بەردا. تۆبیاس بلسترم، وەزیرى دەرەوەى سوید دەڵێت: سوتاندنى باڵیۆزخانەى سوید لە بەغداد بە هیچ جۆرێک جێگەى قبوڵکردن نییە و عێراق لە پارێزگاریکردنى نێردە دیپلۆماسییەکانى شکستى هێناوە. هاوکات دەسەڵاتدارانى ئەو وڵاتە بڕیارانداوە تا "کاتێکى نادیار" باڵیۆزخانەى وڵاتەکەیان لە عێراق دابخەن و تەواوى خزمەتگوزارییەکانیان بوەستێنن. ئەم بڕیارەى سوید دواى ئەوە هات بەرەبەیانیی ئەمڕۆ (پێنجشەممە، 20-7-2023) خۆپیشاندەرانی لایەنگری موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەی سوید لە بەغدا و سووتاندیان، بەهۆی ئەوەی دەسەڵاتدارانی سوید رەزامەندییان داوە ئەمڕۆ، قورئان و ئاڵای عێراق لەبەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە سوید، بسووتێنرێن. لەبارەى ئەم روداوانەیشەوە، محەمەد شیاع سودانى سەرۆک وەزیرانى عێراق بڕیارى کۆبونەوەیەکى بەپەلەى دەرکردوە.

هاوڵاتی بەھۆی رەخنەگرتن لە کشانەوەی مەرسومێکی کۆماریی تایبەت بە دانانی کاردینال پاتریاک لویس رافائیل ساکۆ، عێراق باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغداد بانگھێشت دەکات. وتەبێژی سەرۆکایەتی کۆماری عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، سەرۆکایەتی کۆمار لە لێدوانەکانی "ماتیو میلەر" وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا نیگەرانە، سەبارەت بە کشانەوەی مەرسومی کۆماری ژمارە ١٤٧ی ساڵی ٢٠١٣، کە تایبەتە بە کاردینال لویس رافائیل ساکۆ و رایگەیاند، باڵیۆزی ئەمریکا لە بەغداد لەسەر ئەو بابەتە بانگھێشت دەکەنەوە.  بە گوێرەی ڕاگەیەندراوەکە، نوسینگەی سەرۆکایەتی کۆماری عێراق" نیگەرانیی و بێهیوایی خۆی دەردەبڕێت بەرامبەر ئەو تۆمەتانەی ئاڕاستەی حکومەتی عێراق و سەرۆکایەتی کۆماری عێراق کراوە سەبارەت بەو بڕیارەی کە دراوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی مەرسومێکی سەرۆکایەتی کە لەگەڵ دەستوری وڵاتدا ناگونجێت". ئەوەشی خستوەتەڕو، "هەڵوەشاندنەوەی مەرسومی سەرۆکایەتی هیچ زیانێک بە پێگەی ئایینی و یاسایی کاردینال لویس ساکۆ ناگەیەنێت و ڕێز و پێزانینی سەرۆکایەتی کۆمار بۆ پاتریارک لویس ساکۆ بەردەوامە وەک پاتریاکی کڵێسای کلدان لە عێراق و جیهاندا". لە راگەیەندراوەکەدا ئەوە روونکراوەتەوە، "لە روانگەی دەستوریشەوە، سەرۆک کۆمار ناتوانێت سەرۆکی مەزھەبێک کە شوێنکەوتووانی ھەڵیانبژاردووە دیاری بکات یان دووربخاتەوە، ھەروەھا ناتوانێت ئەولەویات بدات بە لایەنێک لە دژی لایەنێکی دیکە، چونکە ئەگەر نوسینگەی سەرۆک کۆمار دەستوەردان لەو بابەتانەدا بکات مەترسیدارە." وتەبێژی فەرمی سەرۆکایەتی کۆماری عێراق لە پەیامەکەدا وەک هۆشداری نوسیویەتی، "دەبێت بۆ هەموان ڕون بێت کە مەرسومی کۆماریی ژمارە (147)ی ساڵی 2013ی پاتریاک کاردینال لویس ڕافایل ساکۆ، هەرچەندە لە ڕوی دەستورییەوە راست نیە، بەڵام هیچ دەسەڵاتێکی زیاتری بە کاردینال ساکۆ نەداوە، هەر لەبەر ئەم هۆکارە دوپاتی دەکەینەوە کە هەڵوەشاندنەوەی مەرسومی کۆماریی کاریگەری لەسەر پێگەی ئایینی و یاسایی کاردینال نییە سەرباری ئەوە رێکارەی گیراوەتەبەر، هەڵوەشاندنەوەی مەرسومەکە بۆ ڕاستکردنەوەی دۆخێکی دەستوری بوە، بەو پێیەی مەرسومی ژمارە (147)ی ساڵی 2013ی بەبێ بنەمایەکی دەستوری و یاسایی دەرچوە". رۆژی سێشەممە، 18/7/2023، نێد پرایس، گوته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا رایگه‌یاند، مه‌رسوومی كشانه‌وه‌ی بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆككۆمار كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ دانانی كاردینال پارتیارك لویس رافایل ساكۆ، وه‌ك پاتریاركی كلدانی له‌ عێراق "لێدانه‌ له‌ ئازادی ئایینی". ئاماژه‌ی به‌وه‌ كردووه‌، ئه‌مه‌ریكا سه‌باره‌ت به‌و بابه‌ته‌ زۆر نیگه‌رانه‌ و به‌ شێوه‌یه‌گی راسته‌وخۆش په‌یوه‌ندی به‌ حكومه‌تی عێراقه‌وه‌ كردووه،‌ بۆ خستنه‌ڕووی ترس و نیگه‌رانییه‌كانی واشنتن. گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راشیگەیاندووە، واشنتن له‌و هێرشانه‌ی ده‌كرێته‌ سه‌ر ساكۆ، به‌تایبه‌ت له‌لایه‌ن سه‌كرده‌ی میلیشیاكان كه‌ به‌پێی یاسای ماگنتسكی سزا دراوه‌، زۆر نیگه‌رانه‌. دەشڵشت: "واشنتن نیگه‌رانی دۆخی ساكۆیه‌ به‌تایبه‌ت كه‌ به‌غدای به‌جێهێشتووه‌ و خوازیاره‌ به‌ سه‌لامه‌تی بگه‌ڕێته‌وه‌ شوێنی خۆی".

بەرپرسێکی باڵای بەریتانیا رایدەگەیەنێت؛ کۆماری ئیسلامی ئێران لە ماوەی رابردودا زۆرترین پلانی رفاندنی هاوڵاتییانی داوە و لە بەرامبەردا لەندەن هەڵوێستەکانی توندتر کردوەتەوە و دەبێت تاران هەڵسوکەوتەکانی بگۆڕێت. جەیمس کلێڤەرلی، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا لە وتارێکیدا بۆ ناوەندێکی توێژینەوەی (ئەسپێن) رایگەیاند: لەندەن سورە لەسەر ئەوەی هاوڵاکاریی زیاتری هاوپەیمانەکانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکات بۆ بەرەنگاربونەوەی سیاسەتی شەڕەنگێزانەی کۆماری ئیسلامی و هەوڵەکانی بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمیی. کلێڤەرلی وتویەتی: لەندەن بەهەموشێویەک هەوڵەکانی توند دەکاتەوە بۆ ئەوەی هەوڵە شەڕەنگێزییەکانی تاران پوچەڵ بکاتەوە و لەو چوارچێوەیەشدا کاردانەوەی توندی نواندوە بەرامبەر کۆماری ئیسلامی. بە وتەی ئەو: کۆماری ئیسلامی لە 18 مانگی رابردوە زیاترین پیلانگێڕیی لە دژی هاوڵاتییانی بەریتانی و لە خاکی وڵاتەکەدا ئەنجام داوە و دەزگا هەواڵگریی و ئەمنییەکان لانیکەم 15 پیلانی کۆماری ئیسلامییان بۆ رفاندنی هاوڵاتییانی بەریتانی پوچەڵ کردوەتەوە. وەزیری دەرەوەی بەریتانیا جەختی لەوە کردوەتەوە کە کۆماری ئیسلامی لە ئاستێکی توندا پیلانگێڕیی دژی لەندەن کردوە بۆیە وڵاتەکەی بە هەموشێوەیەک لە رێگەی هاوکاریی هاوپەیمانەکانییەوە  بەرەنگاری هەوڵەکانی کۆماری ئیسلامی دەبێتەوە. لێدوانی جەیمس کلێڤەرلی لە کاتێکدایە بەریتانیا بەهۆی هاوکارییە سەربازییەکانی کۆماری ئیسلامی بۆ روسیا و سەرکوتی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران زیاتر لە 500 سزای دژی دەسەڵاتی تاران سەپاندوە.  

هاوڵاتی خۆپیشاندەران جارێکی دیکە هەڵیانکوتایە سەر باڵیۆزخانەی سوید لە بەغدا و، بەرەبەیانیی ئەمڕۆ پێنجشەممە چوونە نێو باڵیۆزخانەکە و بەشێکیان سووتاند. بەرەبەیانی ئەمرۆ، ژمارەیەک خۆپیشاندەر هەڵیان کوتایە سەر باڵیۆزخانەی سوید لە بەغداد و ئاگریان تێبەردا، لەبەرامبەریشدا وەزارەتی دەروەی سوید لەراگەیەنراوێکدا دەڵێت: سەرکۆنەی پەلاماردانی باڵیۆزخانەکەمان و دیپلۆماتکاران و کارمەندانی نێودەوڵەتی دەکەین.  دەشڵێت: بەرپرسیارێتی هەر کارێکی نەخوازراو و سەلامەتی دەستەی باڵیۆزخانەکەمان دەخەینە ئەستۆی هێزە ئەمنییەکانی عێراق.  جەختیشیکردەوە "ستافی باڵیۆزخانەی سوید لە بەغدا باشن". هەڵکوتانەسەر باڵیۆزخانەکە و سووتاندنی لە دوای ئەوەدێت؛ حکومەتی سوید رەزامەندیی لەسەر بەڕێوەچوونی خۆپێشاندانێک لەبەردەم باڵیۆزخانەی عێراق لە سوید دەربڕی بۆ سووتاندنی قورئانی پیرۆز و ئاڵای عێراق.  هاوکات لای خۆیەوە وەزارەتی دەرەوەی عێراق لە راگەیەنراوێکدا بە توندی ئیدانەی سوتاندنی باڵوێزخانەی سوید لە بەغداد دەکات و داوای لێکۆڵینەوەی بەپەلە دەکات.  هەموو ئەم ڕوداوانە دوای ئەوە دەستیپێکرد کە لە یەكەم رۆژی جەژنی قورباندا، پەنابەرێكی عێراقی لە سوید بەناوی سەلوان مۆمیكا لە بەردەم مزگەوتی گەورەی ستۆكهۆڵمی پایتەختی سوید، كۆپییەكی قورئانی سووتاند، ئەمەش كاردانەوەی فراوانی بەدوای خۆیدا هێنا.

هاوڵاتی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا و بانکی ناوەندی نیۆیۆرک بە گومانی سپیکردنەوەی پارە و ناردنی دۆلار بۆ ئێران گەمارۆیان خستۆتە سەر  ١٤  بانکی عێراقی. بە پێی راپۆرتی وال ستریت جۆڕناڵ، مەبەست لەم گەمارۆ ئابوورییانە، ڕێگەگرتنە لە پارە سپیکردنەوەو گواستنەوەی دۆلاری ئەمریکا بۆ ئێران و هەندێ لە وڵاتانیتری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە گەمارۆیان لە سەرە. رۆژنامەی واڵ ستریت جۆڕناڵ هەروەها نووسیویەتی:" ئەم گەمارۆ نوێیانە رەنگە ببێتە هۆی دروستبوونی کێشە لە  پەیوەندی نێوان عێراق و ئەمریکادا، هەروەها" دەبێتە بە هۆی ئەوەی بەهای دینار دابەزێت و کاریگەری لە سەر ژیانی خەڵک ئەبێت." ئەم گەمارۆیانە دوای ئەوە دێت کە ماوەیەک لەمەو پێش وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا ڕێگەی بە عێراق دا 2.5 میلیارد یۆرۆ قەرزی ئێران بداتەوە بە هۆی مامەڵەی گاز و کارەباوە کەوتبووە سەر عێراق. بە هۆی هەوڵە بەردەوامەکانی ئێران بۆ دەستبەسەردا گرتنی کەشتییە نەوت هەڵگرەکان لە کەنداو، جارێکیتر ئەمریکا سزای ئێران ئەدات وهەفتەی رابردوو پێنتاگۆن باسی لەوە کرد کە پاپۆڕی جەنگی و فڕۆکەی جەنگی پێشکەوتوو دەنێرنە کەنداو بۆ ئەوەی بەر بەوە بگرن ئێران دەست بە سەر کەشتییەکاندا بگرێت.

هاوڵاتی پەیمانگایەکی ئەمریکی لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاند  ئەنقەرە ئاو وەکو چەکێك دژی عێراق بەکاردەهێنێت. پەیمانگەی فۆڕین پۆلیسی ئەمەریکی بۆ توێژینەوەی سیاسی و ئابوری ڕاپۆرتێکی بڵاوکردەوە و تێیداهاتوە، گۆڕانکاری کەشوهەوا گورزی کوشندە لە عێراق دەدات و ئاستی ئاو کەمبوەتەوە و ژینگەکەی تێکچوە بەتایبەت لە ناوچەکانی باشور و ناوەڕاستی وڵاتەکەدا. ئاماژەی بەوەشکردوە، تورکیا ئاو وەکو چەکێك دژی عێراق بەکاردەهێنێت و ڕوباری دیجلە و فوڕات لە عێراقدا لەژێر مەترسیدان بەهۆی دابەزینی ئاستی ئاوەکەیان بەڕێژەی 40% لە چوار دەیەی ڕابردودا دەسەڵاتدارانی عێراق لە وشکبونی ئەو ڕوبارە دەترسن. باسی لەوەشكردوە، لە ساڵی 1997 لە یەك چرکە زیاتر لە پێنج هەزار مەتر سێجا ئاو لە چرکەیەکدا ڕژاوەتەوە ڕوباری دیجلەوە، بەڵام لە ساڵی 2009 بۆ دوو هەزار و 400 مەتر سێجا لە چرکەیەدا و لە ساڵی 2022 بۆ 625 مەتر سێجا لە چرکەیەدا کەمبوەتەوە. بە گوێرەی ڕاپۆرتەکەی ئەو پەیمانگایە،  گۆڕانکاری کەشوهەوا لە عێراق کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی عێراق لە ناوچەکەدا هەیە بە تایبەت تورکیا کە لە ئاوی دیجلە و فوڕاتدا خۆی دەبینێتەوە و ئەو دوو ڕوبارە سەرچاوەی سەرەکی ئاون لە وڵاتەدا.  

ئەمریکا بۆ کەمردنەوەی فشارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەرامبەر بەغداد مۆڵەتێکی نوێ دەردەکات بۆ دانەوەی قەرزەکانی غاز و کارەبا بە تاران. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاوی کردەوە؛ ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دوێنێ سێشەممە بڕیارێکی نوێی واژۆ کردوە کە وەک مۆڵەتێکی 120 رۆژە عێراق قەرزەکانی كڕینی غاز و کارەبا رادەستی کۆماری ئیسلامی بکات. بە پێی زانیارییەکانی ئاژانسەکە؛ یەکەمجارە ئەمریکا مۆڵەتی لەو شێوە بۆ عێراق واژۆ دەکات بۆ ئەوەی راستەوخۆ قەرزەکان بخاتە سەر ئەژمارێکی بانکیی ئێران چونکە پێشتر سەرەڕای ئازادکردنی پارەکانی ئێران لە عێراق و دانەوەی قەرزەکان بەڵام پارەکان تەنها لە ئەژمارێکی بانکیی عێراق دەمایەوە و تاران نەیدەتوانی لە دەرەوەی سزاکانی واشنتۆن مامەڵە بەو پارانەوە بکات. بەرپرسێکی ئەمریکا کە نەیویستوە ناوی ئاشکرا بکرێت بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندوە؛ واشنتۆن بە مەبەستی کەمکردنەوەی فشارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەسەر بەغداد ئەو لێخۆشبونەوە سزاکانی ئێرانی بۆ عێراق دەرکردوە. لە ماوەی رابردودا کۆماری ئیسلامی چەند جارێک هەناردەی غازی بە بیانوی کێشەی تەکنیکی بۆ عێراق کەم کردوەتەوە و ئەوەش بەرهەمهێنانی کارەبای لە وێستگەکانی کارەبا کەم کردوەتەوە کە بە فشاری تاران بەرامبەر عێراق لەقەڵەم دەدرێت. ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی کارەبای عێراق رایگەیاندوە؛ وەزارەتەکەیان سەرجەم قەرزەکانی کڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانکی بازگانیی عێران (TBI) کردوە بەڵام بەهۆی سزاکانی ئەمریکا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانکییەکانی ئێران. پێشتر بەرپرسانی ئێران رایانگەیاندبو عێراق زیاتر لە 11 ملیارد دۆلار قەرزاری کارەبا و غازی ئێرانە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەکرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناکرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیکەی سێ ملیارد دۆلاری بلۆککراوی ئێران لە عێراق ئازاد کراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانکاریی بەسەردا نەهاتوە. بە وتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ژمارەیەک لێخۆشبون لە سزاکانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەکە (کۆنگرێس) بۆ عێراق دەرکردوە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچوی کڕین یان دابینکردنی کارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێکی بانکیی. وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رونی کردوەتەوە؛ بەهۆی سزاکانی واشنتۆن دژی دژی کۆماری ئیسلامی ئەو پارانە تەنها لە چوارچێوەی بوارە مرۆییەکانی وەک دابینکردنی خۆراک و دەرمان و ئەو بوارنە بەکار دەهێنرێت کە سزاکانی ئەمریکا نەیگرتبنەوە. لە ماوەی رابردودا بەرپرسانی عێراق و کۆماری ئیسلامی رایانگەیاند؛ بە رەزامەندیی ئەمریکا بڕی زیاتر لە دوو ملیارد و 700 ملیۆن دۆلار لە کڕینی قەرزەکانی غاز و کارەبای ئێران ئازاد کراوە بەڵام بەهۆی سزاکانەوە ناتوانرێت ئەو پارەیە بخرێتە سەر ئەژمارە بانکییەکانی ئێران.

هاوڵاتی جاکووب سالیڤان، راوێژکاری ئەمنییەتی نەتەوەیی کۆشکی سپی، رۆژی یەکشەممە ١٦ی حەوت، لە وتووێژێکدا لەگەڵ کەناڵی تەلەفیزیۆنی (سی بی ئێس) ی ئەمریکا لە وەڵامی چەند پرسیارێکدا وتی :"" واشنگتن هەموو هەوڵێکی خۆی ئەدات بۆ ئازادی چوار زیندانی ئەمتیکایی لە ئێران، ئەگەری رێکەوتنی ناوکی لەگەڵ ئەمریکا نزیک نییە" رۆبیرت مالی، راوێژکاری تایبەتی ئەمریکا بۆ کار و باری ئیران، مانگی رابردوو کارەکانی هەڵپەسێردرا. هەڵپەساردنی کارەکانی  پەرچەکرداری زۆری لە ناو سیاسییەکانی ئەمریکا لێکەوتەوە. سالیڤان دەربارەی ئەوەی ئاخۆ ئەمریکا رێککەوتنێکی کردووە لەگەڵ ئەمریکا بۆ ئازادی چوار زیندانی ئەمریکایی لە ئێران یان نا وتی :" لەو کاتەوەی بایدن بە دەسەڵات گەیشتووە، ئێمە هەموو هەوڵێکی خۆمان داوە بۆ ئەوەی  چوار زیندانی ئەمریکا ئازاد بکرێن، ئازاد بوونیان گەرنتی بکەین." وتیشی "ئێمە هەوڵمان ئەوەیە رێکەوتنێکمان ببێت بۆ ئەوەی ئەو چوار کەسە ئازاد بکرێن و بە شێوەی ناراستەوخۆ لەگەڵ ئێران لە پەیوەندیداین. تا ئێستە رێککەوتنێکمان نەبووە کە ببێت بە هۆی ئازادیان. بەردەوامین لە سەر هەوڵەکانمان. هیوادارین سەرکەوتوو بین، بەڵام بە داخەوە ئەمڕۆ هیچ شتێکم نییە رایگەیەنم." ڕاوێژکاری ئەمنییەتی نەتەوەیی کۆشکی سپی ئاخۆ ئەگەری هەیە بەمزوانە رێککەوتنێکی راستەقینەیان سەبارەت بە پرسی ناوکی ببێت لەگەڵ ئێران. لە وەڵامدا وتی :" لەپەیوەند لەگەڵ پرسی ناوکی، ئەگەری ئەوە نییە بەمزوانە هیچ رێککەوتنێک ببێت".    

هاوڵاتی رۆژی دووشەممە ١٧ی حەوت پێنتاگۆن رایگەیاند  بە مەبەستی پاراستینی ئەمنیەتی کەشتییە بازرگانییەکان کە ئێران دەیەوێت دەستیان بەسەردا بگرێت ، فڕۆکەو و کەشتنی جەنگی زیاتر دەنێرێتە گەرووی هۆرمۆز. بە وتەی پێنتاگۆن، بڕیار وایە ئەمریکا ژمارەیەک فڕۆکەی شەڕکەری (ئێف -٣٥) و پاپۆڕ شکێنی ( تۆماس هۆندەر) کە پێشتر لە دەریای سوور سەقامیان گرتبوو، بنێرێتە ئەو ناوچەیە. بەرپرسانی بەرگری ئەمریکا هەروەها هەفتەی رابردوو باسیان لە دامەزراندنی ژمارەیەک فڕۆکەی (ئێف- ١٦) کردبوو. هەروەها بۆ ماوەی دوو هەفتە ئەبێت، فڕۆکە جەنگیەکانی (ئەی -١٠) بۆ وەستانەوە بەرامبەر بە چالاکییەکانی ئێران، لە ناوچەکە دامەزراون. دوابەدوای ئەوەی ئێران لە سەرەتای مانگی حەوتدا لە نزیک گەرووی هۆرمۆز، هەوڵیدا دەست بە سەر دوو کەشتی نەوت هەڵگردا بگرێت و تەقەی لە یەکیان کرد، ئەمریکا بڕیاریدا فڕۆکەی شەڕکەری زیاتر بێرێتە کەنداو. بڕیاروایە فڕۆکە ئەمریکییەکان ئاگایان لەو کەشتییە بازرگانیانە بێت کە لەم رێگا دەریاییەوە هاتووچۆ ئەکەن، هەروەها بڕیار وایە توانا سەربازییەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە بە مەبەستی بەرگرتن بەوەی ئێران دەست بە سەر کەشتییەکاندا بگرێت ببەنە سەرەوە.  

هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران دەبنە دووەم خراپترین هێڵەکانی جیهان لە روی کێشەی بڕان و سنوردارکردنەوە و وەزیرێکی وڵاتەکەش دەڵێت ژمارەی پێوانەییمان لە خێراییدا تۆمار کردوە. بە پێی زانیارییەکانی 300 پێگەی ئەلیکترۆنی بواری تەکنەلۆژیا لە 50 وڵاتی جیهان، ئێران دوای چین دووەم وڵاتە کە زیاترین فیلتەر و سنوردارکردن لە ‌هێڵەکانی ئینتەرنێت جێبەجێ دەکات و هاوکات زیاترین کێشەی بڕان و خاوەیی تۆمار کردوە. ئاماژە بەوە کراوە ئینتەرنێتی ئێران دوای وڵاتی میامنمار زیاترین کێشەی بڕین و خاویی تۆمار کردوە و بەوەش دووەمین وڵاتی جیهانە کە زیاترین کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتدا هەیە. لە کاردانەوەی ئەو هەواڵەدا عیسا زارعپور، وەزیری گواستنەوە و تەکنەلۆژیای زانیاریی کۆماری ئیسلامی ئێران لە پەرلەمانی وڵاتەکە رایگەیاند؛ 600 پێگەی نەوەی پێنجەمی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە وڵاتەکەدا دامەزراوە و ئینتەرنێتی وڵاتەکەش خێرایی 6.5 تێرابایت لە چرکەیەدا تۆمار دەکات. وتەکانی وەزیرەکەی ئێران لە کاتێکدا لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران قەدەغە و فیلتەرکردنی سەرهێڵەکانی ئینتەرنێت لە لایەن دەسەڵاتەوە زیادی کردوە و ئەوەش خەڵکی ناچار کردوە دژە فیلتەر و ڤی پی ئێن بەکاربهێنن. مەهدی ساڵحی، پسپۆری ئینتەرنێت ئاشکرای کردوە لە ساڵی 2018 مانگانە بە بڕی 50 ملیارد تمەن ئەپلیکەیشنی (VPN) لە ئێران بە مەبەستی دەربازبون لە فیلتەر و قەدەغەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکار هێنراوە بەڵام لە دوای ناڕەزایەتییەکانی ساڵی رابردوەوە ئەو بڕە بۆ مانگانە 500 ملیارد تمەن بەرز بوەتەوە. ئێران بۆ چاودێریی و سنوردارکردنی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە کاتی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگری ژینا قەدەغە و فیلتەری خستوەتە سەر زۆربەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و بەشداربوانی ئەو تۆڕانە ناچارن دژە فیلتەر (antifilter) و تۆڕی تایبەتی گریمانەیی (VPN) بکڕن. بە پێی ئامارەکان بڕین و چاودێریی ئینتەرنێت بەهۆی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران نزیکەی نۆ ملیارد دۆلار زیانی لێکەوتوتەوە. مەجید سەدری، سەرۆکی دەستەی ئابوریی بەشی داهێنان و گۆڕانکارییەکانی دیجیتاڵ لە ژوری بازرگانیی تاران، بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندبو؛ زیانی راستەوخۆی بڕین و دروستبونی کێشە لە هێڵەکانی ئینتەرنێتی ئێران لە یەک مانگدا 770 ملیۆن دۆلار بوە و زیانی ناڕاستەوخۆشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە وتەی سەدری: زیانە گشتییەکانی بڕینی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە مانگێکدا یەک ملیارد و 760 ملیۆن دۆلار بوە و لە کاتێکدا بڕینی ئینتەرنێت لە دوای ناڕەزایەتییەکان دەستی پێکردوە لە رابردودا تەنها چاودێریی و سنورداکردنی لەسەر بوە. لە پێنج مانگی دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان کە دۆخی هێڵەکانی ئینتەرنێت لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاسایی نەبوە، لانیکەم هەشت ملیارد و 800 ملیۆن دۆلار زیانی ئابوریی لێکەوتوەتەوە. پێشتر ناوەندی داتا و زانیاریی لە ئێران ئاشکرای کردبو زیانەکانی بڕینی ئینتەرنێت لە ماوەی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا 25٪ی ئابوریی ئێرانی گرتوەتەوە و بە زیاتر لە دو ملیارد و 574 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت. لە ئامارەکانی ئەو ناوەندەدا ئاماژە بەوە کراوە ساڵی 2022 لانیکەم یەک ملیۆن و 700 هەزار پیشە لە رێگەی هێڵەکانی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بەڕێوەچو و سەرچاوەی داهات و بژێویی نۆ ملیۆن کەس لە ئێران بوە.  لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بۆ ئەوەی هەواڵ و وێنە و تۆماری ڤیدیۆیی خۆپیشاندان و دۆخی وڵاتەکە بڵاو نەکرێتەوە ، هێڵەکانی ئینتەرنێت روبەڕوی بڕان و سانسۆر کرایەوە و ئەوەش زیانی زۆری بە ئابوریی ئۆنلاین و فرۆشگا ئەلیکترۆنییەکان گەیاندوە.

هاوڵاتی   بەرپرسێکی باڵای پەروەردەی ئێران رایگەیاند لە ساڵی داهاتووی خوێندنەوە، قوتابیانی ئێرانی ئیتر ناچار نین زمانی ئینگلیزی فێر بن، بەڵام پێویستە لە سەریان زمانی عەرەبی بخوێنن و فێر بن. رۆژی یەکشەممە ١٥ی حەوت ، فاتمە رەمەزانی دەبیری کۆمیسیۆنی بەرنامەی خوێندنی وەزارەتی پەروەردەی ئێران بە ڕۆژنامەنوسانی راگەیاند:" لەمە بەدواوە قوتابییەکان ناچار نین زمانی ئینگلیزی لە خوێندنگەدا بخوێنن و ئەوان ئەتوانن جگە لە زمانی ئینگلیزی یەکێک لە زمانەکانی فەرەنسی، ئەڵمانی، رووسی، چینی و ئیسپانی  هەڵبژێرن، بەڵام خوێندنی زمانی عەرەبی کە زمانی قورعانە لە قوتابخانەکاندا ناچارییە." لە خوێندنگەکانی ئێران، لە قۆناغی ناوەندییەوە زمانی ئینگلیزی وەک یەکێک لە وانەکان دەوترێتەوەو قوتابی ناچارە بیخوێنێت. بەڵام لە چەند ساڵی رابردوودا بەردەوام باس لەوە کراوە پێویستە زمانێکیتری بیانی جێگەی زمانی ئینگلیزی بگرێتەوە. لابردنی خوێندنی زمانی ئینگلیزی لە قوتابخانەکان نیگەرانی ژمارەیەک لە شارەزایانی بواری پەروەردەی لێکەوتۆتەوەو ئەوان لایان وایە لابردنی زمانی ئینگلیزی، سەرەنجامی خراپی لە سەر کۆی سیستەمی پەروەردەی ئێران ئەبێت. عەلی خامنەیی رێبەری باڵای ئێران، زۆرجار لە وتاردانەکانی خۆیدا دژی وتنەوەی زمانی ئینگلیزی لە قوتابخانەکان وتاری داوە. هەفتەی رابردوو،ئاژانسەکانی هەواڵ باسیان لەوە کرد لەمەو بەدوا زمانی چینی دەبێت بە یەکێک لەو زمانانەی کە لە قوتابخانەکاندا دەوترێنەوە. بە پێی پەسەندکراوی نوێی شۆرای باڵای پەروەردە و بارهێنان کە لە لایەن ئیبراهیم رەئیسییەوە واژۆ کراوە، لەمەو بەدوا زمانەکانی "چینی" و "عەرەبی" لەو زمانانە ئەبن کە دەکرێت لە قوتابخانەکاندا بوترێنەوە لەگەڵ زمانەکانیتر. عەلیرەزا دێهقانی، شارەزا لە بواری پەروەردە و بارهێنان، ئەم هەنگاوەی پەروەردەی ئێران بە پێچەوانەی سیستەمی پەروەردەیی ئەمڕۆیی دەزانێ و دەڵێت:" هەوڵێک هەیە بۆ ئەوەی زمانی چینی یان رووسی بکەن بە جێگرەوەی زمانی ئینگلیزی لە سیستەمی پەروەردە، بەڵام ئەمە زیاتر لەوەی بە پێی لێکدانەوەی پەروەردەیی بێت بە هۆی بڕیاری سیاسییەوەیە. زمانی ئینگلیزی ئەمڕۆ زمانی یەکەمە لە هەموو دونیا و بێبەریکردنی قوتابییەکان لەو زمانە پێچەوانەی لێکدانەوە پەروەردەییەکانە."

هاوڵاتی دەستەى دەستپاکیى عێراق رایگەیاند، پێنج ملیۆن دۆلار و دوو ئۆتۆمبێلیان لە بەرپرسێک وەرگرتووەتەوە کە بەشێوەیەکى نایاسایی دەستی کەوتووە. حەیدەر حەنون، سەرۆکی دەستەی دەسپاکی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: دەستەکە توانیویەتی بڕە پارەیەکی زۆر لە بەڕێوەبەری پێشوی خانەنشینی ئەنبار وەربگرێتەوە کە پێنج ملیۆن دۆلار و دوو ئۆتۆمبێلە وەرگرێتەوە. وتیشی "یەکێک لە ئۆتۆمبێلەکانى لە جۆرى مارسیدز - جى کڵاس بووە، نرخەکەى 250 هەزار دۆلار بووە."  لە درێژەی قسەکانیدا، حەیدەر حەنون دەڵێت: تواندراوە حیجز بخرێتە سەر ماڵ و موڵکی یاریدەدەری هونەری پارێزگاری ئێستای بەغداد بەهۆی ئەوەی زۆربونی سامانەکەیەوە و دەستەی دەسپاکی بەردەوام دەبێت لە نەهێشتنی گەندەڵی لەڕێگەی ''ئەوەت لە کوێ بوو؟''.