.jpeg)
هاوڵاتی سەنتەری فەرماندەیی ناوەندی ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، ناسراو بە سەنتکام، رۆژی چوارشەممە ٢٦ی تەمووز ڕایگەیاند فرۆکە شەڕکەرەکانی ئێف- ٣٥ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جێگیر بوون. فەرماندەیی هێزی ئاسمانی ناوەندی ئەمریکا لە سێنتکام هەروەها ئەڵێت :" ئەم شەڕکەرانە بۆ بەهێزکردنی چاودێریکردنی گەرووی هۆرمۆز لە ناوچەکە جێگیر بوون".سێنتکام لە ئەژمارەی خۆی لە تویتەر وێنەی جێگیربوونی فڕۆکە شەڕکەرەکانی ئیف- ٣٥ی لە ناوچەکە بڵاوکردۆتەوە. هێزی هەوایی ناوەندی ئەمریکا لە سێنتکام هەروەها جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە:" بە هاوئاهەنگی لەگەڵ هاوپەیمانەکانمان لە ناوچەکە، هاوبەشەکانمان و هێزی دەریایی ئەمریکا، فڕۆکە شەڕکەرەکانی F-35 پەیوەست ئەبن بە F16 و A10 کە لە ناوچەکە جێگیرکراون و چاودێری گەرووی هۆرمۆز ئەکەن.
هاوڵاتی باڵیۆزی ئەمریكا بە نیگەرانییەوە عێراقی بەرەو ئەمریكا بەجێهێشتووەو حكومەتەكەی سودانی داواكارییەكانی ئەمریكای جێبەجێنەكردووە كە بەقاچاغبردنی دۆلار لەعێراقەوە بۆ ئێران بەردەوامەو میلیشیا شیعەكانی نزیك لە تاران بەهێزتربوون، كە چاوەڕوان دەكرێت ئیدارەی بایدن بە گەڕانەوەی "سەدر بۆ پڕۆسەی سیاسی گەمەكە لەعێراق پێچەوانە دەكاتەوە". ئالینا رۆمانۆسكی، باڵیۆزی ئەمریكا لەعێراق سەرەتای ئەم هەفتەیدا بەنیگەرانییەكی زۆرەوە عێراقی بەرەو واشنتن بەجێهێشتووە و راپۆرتی زۆر توندی دژی حكومەتەكەی سودانی و هێزە میلیشیاكانی عێراق داوەتە واشنتن و پنتاگۆن. بەپێی بەدواداچونەكانی هاوڵاتی، باڵیۆزی ئەمریكا لەعێراق لەبارەی بەقاچاغبردنی دۆلارەوە لەعێراقەوە بۆ ئێران و لەوێوە بۆ ڤەنزوێلا كە هەردووكیان لەژێر گەمارۆكانی ئەمریكاو ئەوروپادان راپۆرتی پێشكەشكردووە كە تەنها لەماوەی ئەمساڵدا 15 بۆ 17 ملیار دۆلار لەعێراقەوە چووەتە ئێران و نزیكەی سێ ملیار دۆلار لەو بڕە چووەتە ڤەنزوێلا. لەماوەی رابردوودا وەزارەتی خەزێنەی ئەمریكا 14 بانكی خستە لیستی رەشەوە كە رۆڵی سەرەكیان هەبووە لە بەقاچاغبردنی دۆلار بۆ ئێران و ئەو وڵاتانەی لەژێر گەمارۆی ئەمریكادان، ئەو بانكانەش خاوەندارێتیان بۆ كەسایەتییەكی سیاسی باڵا دەگەرێتەوە كە ئەحمەدی نەژاد سەرۆك كۆماری پێشووتری ئێرانە. ئەمریكییەكان ئەوەشیان دەستكەوتووە كە بەشێك لەو دۆلارانە بەكاش بە ئوتومبێلی جێمسی لەبەسرەوە رەوانەی ئێران كراون. هەروەها نزیكەی پێنج ملیار دۆلاری عێراق چووەتە توركیاو لەوێوە بەشێكی چووتە رووسیاو سوریا، ئەوەش لەلایەن ئەمریكاوە بەهێڵی سور دادەنرێت. هاوكات ئالینا رۆمانۆسكی، باڵیۆزی ئەمریكا لەعێراق لەبارەی میلیشیا شیعەكانەوە راپۆرتێكی لەبارەی باڵادەستیانەوە لە عێراق خستۆتەڕوو كە ئەمریكای تەواو نیگەران كردووە لە حكومەتەكەی سودانی، كە رۆڵیان هەبووە لە بەقاچاغبردنی دۆلاردا. نیگەرانییەكانی ئەمریكا لە حكومەتەكەی سودانی گەیشتووەتە لوتكە، لەكاتێكدا كەمتر لەساڵێك دوای ئەوەی (محمەد شیاع سودانی)، بوو بە سەرۆك وەزیرانی عێراق، ئیدارەی بایدن چەپڵەی بۆ ئەو هەنگاوانە لێدا كە بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی وزە و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكان بۆ گەلی عێراق گرتوویانەتەبەر، بەڵام سودانی پێشكەوتنی پێویست بەدەستنەهێنا سەبارەت بەو ئەولەویەتانەی كە واشنتۆن و بەغداد لەسەری رێككەوتوبوون، كە بریتین لەسەقامگیری و ئاسایش و سەروەری و كەمكردنەوەی هەژموونی گروپەكانی نزیك لەئێران. لەئێستاشدا زیادبوونی ژمارەی هێزەكانی حەشدی شەعبی، ئاماژەن بۆ رێگایەكی كێشەدار، كە جارێكی تر لایەنگرانی موقتەدا سەدرو خۆپیشاندەران لەناوچەی سەوز نزیك دەكاتەوە. پەیمانگای واشنتۆن ئاشكرایكردووە" ئیدارەی كۆشكی سپی نیگەرانن لە ئەدای كابینەكەی سودانی و دەیانەوێت بە هێنانە پێشەوەی موقتەدا سەدر بۆ ناو پرۆسەی سیاسی یارییەكەی لەعێراق پێچەوانە بكەنەوە". پەیمانگای واشنتۆن ئاماژەی بۆ ئەوەكردووە لەكابینەكەی سودانی ژمارەی هێزەكانی حەشدی شەعبی و بودجەكەشیان زیادیكردووە. ئالینا رۆمانۆسكی، باڵیۆزی ئەمریكا لەعێراق بە نیازپاكییەوە دووپاتی كردەوە كە ئەمریكا "ناوچەكە بەجێناهێڵێت، بەڵام نەیشاردۆتەوە كە لە ماوەی دوو ساڵدا ژمارەی هێزەكانی حەشدی شەعبی 100 هەزاری تر زیادیكردووەو گەیشتۆتە 240 هەزار چەكدار، كەدەكاتە لە 50%ی هەموو هێزە چەكدارەكانی عێراق. ئاماژەی بۆ ئەوەشكردووە كە لە بودجەی 2023، بڕی دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلار بۆ گروپە چەكدارەكانی نزیك لەئێران تەرخان كراوە، هاوكات حكومەتەكەی سودانی ئەكادیمیایەكی سەربازی نوێ بۆ هێزەكانی حەشدی شەعبی دروستدەكات، كە ئەندامەكانی مافی خانەنشینییان دەبێت. لە راپۆرتی شەش مانگی، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هۆشداریداوەو رایگەیاندووە، هێزەكانی حەشدی شەعبی لەهەموو ئاستەكاندا بەخێرایی گەشە دەكەن، لەبودجەوە تا هێزی مرۆیی، بەرنامەی ئابووری. ساڵانە هێزەكانی حەشدی شەعبی 20% زیاد دەكەن، كە بودجەی حەشدی شەعبی لە 2023، بەراورد بەساڵی 2020 لە 90% زیادیكردووە، لە كاتێكدا ژمارەی هێزەكانی وەزارەتی ناوخۆی عێراق كە هێزێكی فەرمین لەلایەن ئەمریكاوە تەنها لەسەدا سێ زیادیكردووە.
هاوڵاتی ده‌زگای كۆچی سوید دووباره ده‌ستی به لێكۆڵینه‌وه‌كان كردۆته‌وه سه‌باره‌ت به دۆسیه‌ی ئه‌نجامدانی تاوانێك له‌لایه‌ن سه‌لوان مۆمیكا ئه‌و په‌نابه‌ره به‌ڕه‌گه‌ز عێراقییه‌ی كه له شاری ستۆكهۆڵمی پایته‌ختی ئه‌و وڵاته كۆپییه‌كی قورئانی سوتاند. ماڵپه‌ڕی (نیته‌ری داگ)ی سویدی له‌سه‌ر زاری به‌رپرسێكی ده‌زگای كۆچ بڵاوی كردۆته‌وه: زانیاری و به‌ڵگه‌ی نوێیان له‌سه‌ر هه‌وڵی ئه‌نجامدانی تاوانێك له‌لایه‌ن سه‌لوان مۆمیكاوه به‌ده‌ست گه‌یشتووه، به‌هۆی بوونی به‌ڵگه‌وه ناچارن دووباره چاوخشانه‌وه به دۆسییه‌ی هه‌وڵی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه بكرێته‌وه. سه‌لوان مۆمیكا چه‌ند هه‌فته‌یه‌ك لەمەوبەر دوای وه‌رگرتنی مافی په‌نابه‌ری له وڵاتی سوید، به چه‌قۆ هه‌ڕه‌شه‌ی كوشتنی له هاوڕێیه‌كی كردووە كه به‌یه‌كه‌وه له ژوورێكدا ده‌مانه‌وه وەک ئەو ماڵپەڕە باسیدەکات. ئه‌و كات هاوڕێكه‌ی سكاڵای تۆمار كردبوو، به‌ڵام سه‌لوان تۆمه‌ته‌كانی ڕه‌تكردبووه‌وه، به‌هۆی نه‌بوونی به‌ڵگه‌ش، دادگه ته‌نیا سزای 80 كاتژمێر كاركردنی به‌شێوه‌ی خۆبه‌خش به‌سه‌ر سه‌لوان سه‌پاندبوو. به‌رپرسه‌كه‌ی ده‌زگای كۆچ جه‌ختیشی كردۆتەوە ئه‌گه‌ر سه‌لمێنرا سه‌لوان مۆمیكا هه‌وڵی ئه‌نجامدانی تاوانه‌كه‌ی داوه، ئه‌وا سزایه‌كی توند ده‌درێت، ڕه‌نگه ببێته هۆكاری ئه‌وه‌ی مافی مانه‌وه و په‌نابه‌ری لێ بسەنرێته‌وه.
.jpg)
هاوڵاتی عەلی عەلاق، پارێزگاری بانکی ناوەندی لەبارەی نرخی دینار بەرامبەر بە دۆلار دڵنیایی دەدات و رایدەگەیەنێت، بەرزبونەوەی بەهای دۆلار کاتییە. پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق ڕاگەیەندراوێکی لەسەر نرخی ئیستای دۆلار بڵاوکردەوە و تێیدا هاتوە، کۆمەڵێك ڕێکار بۆ دابەزاندنی نرخی دۆلار گیراونەتەبەرو هیچ ئاماژەیەك نییە بۆسزاندانی بانکی دیکە و پێداچونەوە بۆ کاری ئەو بانکانە دەکەین کە سزادراون. وتیشی، نرخی ئێستای دۆلار کاتییە و دادەبەزێت دوای جێبەجێکردنی ڕێکارە نوێکان. پارێزگاری بانکی ناوەندی ئەوەشی ڕونکردەوە ،ئەو بڕە دۆلارەی ڕۆژانە بانک لە پەنجەرەکانەوە دەیفرۆشێت، ئەوە خستنەڕوی دۆلار نییە، بەڵکو ئەو بڕەیە کە داواکراوە لەڕێگەی سەکۆی ئەلیکترۆنی بانکەوە بۆ ئەوەی بەو کەسانە یاخود بانک و لایەنانە بفرۆشێت. هاوکات بەهای دینار بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی بەردەوامە لە دابەزین، دوانیوەڕۆی ئەمڕۆ بەهای 100 دۆلار گەیشتە زیاتر لە 157 هەزار دینار، ئەمەش بۆ سزادانی چەند بانکێکی عێراق دەگەڕێتەوە لەلایەن ئەمریکاوە.
هاوڵاتی ڕێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو بڵاویکردۆتەوە، کە لە ماوەی پێنج ڕۆژدا دوو هاوڵاتی لەژێر ناوی "ئیرتداد و کفر" هێرشیان کراوەتە سەر و کوژراون. وەک لە بڵاوکراوەکەی هەنگاودا هاتووە، رۆژی سێ شەممە ٢٥ی تەمووز، کرێکارێکی خەڵکی شاری سەقز بە ناو "فارۆق رەشیدی" تەمەن ٣٥ ساڵ، و دانیشتووی گەڕەکی حەماڵئاوا، لە لایەن ئەو گروپانەوە هێرشکراوەتەسەری و کوژراوە. بە پێی سەرچاوەکانی هەنگاو، ناوبراو خێزاندار بووەو مناڵێکی تەمەن ٦ ساڵانی هەیە. هەر لەم پەیوەندەدا، رۆژی پێنج شەممە ٢٠ی تەمووز، کەریم قەوامی خەڵکی شاری سنە بەهەمان شێوە کوژراوەو برای ناوبراو بە ناوی خالید قەوامی بە خەستی بریندار بووەو لە نەخۆشخانە لە ژێر چاودێری پزیشکیدایە. جێگای ئاماژەیە کەهێزە حکوومەتیی و ئەمنییەکان بە هیچ شێوەیەک دەستتێوەردانیان نەکردوو. هەنگاو ئاماژە بەوە دەدات :"لەماوەی ساڵانی ڕابردوودا، گرووپە توندڕەوەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە ڕێگای کەناڵی ئینستاگرامی و تێلێگرامییەوە ڕاستەوخۆ هەڕەشەی کوشتن لە هاووڵاتییان دەکەن."
هاوڵاتی هه‌زاران ئارایشتگای ئافره‌تان له ئه‌فغانستان به بڕیارێكی فه‌رمی تاڵیبان داده‌خرێت. حكومه‌تی تاڵیبان مانگی حوزه‌یرانی رابردوو مه‌ڕسوومێكی ده‌ركرد، كه به‌هۆی ئه‌و مه‌ڕسوومه‌وه هه‌زاران ئارایشتگای ئافره‌تان كه له‌لایه‌ن ئافره‌تانه‌وه سه‌رپه‌رشتی ده‌كرێن و تاكه سه‌رچاوه‌ی داهاتی زۆربه‌ی خێزانه‌كانیانی له‌سه‌ره، داده‌خرێن. هه‌فته‌ی رابردوو ده‌یان ئافره‌تی ئه‌فغانی كابولی پایته‌خت گردبوونه‌وه‌ی ناڕه‌زایه‌تییان له دژی بڕیاره‌كه ئه‌نجام دا، له به‌رامبه‌ریشدا هێزه ئه‌منییه‌كانی حكومه‌تی تاڵیبان ته‌قه‌ی ئاسمانییان كرد و ئاوپڕژێنیان كردن بۆ ئه‌وه‌ی بڵاوه‌یان پێ بكه‌ن و كۆتایی به گردبوونه‌وه‌كه‌یان بهێنن. ئافره‌تانی ئه‌فغانی له بڕیاره‌كه و ره‌فتاری ده‌سه‌ڵاتدارانی تاڵیبان نیگه‌رانن و ده‌ڵێن، تاكه شوێنێك كه تا ئێستا له دوای گه‌ڕانه‌وه‌ی تاڵیبان بۆ وڵات بتوانن لێی كۆببنه‌وه، ئارایشتگاكان بووه، له‌لایه‌ك داهاتێكی بۆ خاوه‌نه‌كانیان دابین ده‌بێت، له‌لایه‌كی دیكه‌یش چاویان به‌یه‌كدی ده‌كه‌وێت و چێژ له به‌سه‌ربردنی كاته‌كانیان وه‌رده‌گرن. ئه‌و بڕیاره‌ی حكومه‌تی تاڵیبان نزیكه‌ی 60 هه‌زار ئافره‌ت بێكار ده‌كات و 12 هه‌زار ئارایشتگاش له سه‌رتاسه‌ری ئه‌فغانستان داده‌خات.
هاوڵاتی ئەمڕۆ دادگای فیدڕاڵی لەبارەی ئەو سکاڵایە کۆدەبێتەوە کە سەرۆک وەزیرانی عێراق لەسەر چەند ماددەیەکی یاسای بودجە تۆماری کردووە. بەگوێرەی خشتەی کۆبوونەوەکانی دادگای فیدڕاڵی، ئەمڕۆ دادگاکە لەسەر ئەو سکاڵایە کۆدەبێتەوە کە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیران دژی یاسای بودجە تۆماریکردووە. سەرۆک وەزیرانی عێراق تانەی لە ١٢ ماددەی یاسای بودجەداوە و دەڵێت، گۆڕانکارییەکانی ئەنجومەنی نوێنەران کە لە یاسای بودجەدا کردوونی، دەستوەردانن لە دەسەڵاتی جێبەجێکردن، بۆیە داوای لە دادگای فیدڕاڵی کردووە گۆڕانکارییەکان ھەڵبوەشێنێتەوە. سکاڵاکەی سودانی ھیچ بڕگەیەکی تایبەت نییە بە ھەرێمی کوردستان.
%20ABO_0.jpg)
ئێران موشەکێکی نوێ رادەستی هێزە دەریاوانییەکانی دەکات و وەزیری بەرگریی دەڵێت: هاوشێوەیەی ئەو موشەکە لە جیهاندا نییە. ئەمڕۆ سێشەممە بە ئامادەبونی وەزیری بەرگریی محەمەدڕەزا ئاشتیانی، وەزیری بەرگریی کۆماری ئیسلامی ئێران ژمارەیەک موشەکی کڕوز بە ناوی ئەبومەهدی رادەستی هێزەکانی دەریاوانی سوپای پاسداران و سوپای فەرمیی وڵاتەکە (ئەرتەش) کران. ئاشتیانی رایگەیاند؛ ئەو جۆرە لە موشەکە توانای بڕینی زیاتر لە هەزار کیلۆمەتری هەیە و بە ئامانجی تێکشکاندنی کەشتی جەنگیی و بەرگریی دەریایی دروست کراوە. بە وتەی ئاشتیانی: موشەکی ئەبو مەهدی نوێترین تەکنەلوۆژیای زیرەکی تێدا بەکارهێنراوە و دەتوانێت بە وردی و بە تێپەڕاندنی قەڵغانە موشەکییەکان، ئامانجەکانی بپێکێت. ئەو موشەکە بە ناوی ئەبومەهدی موهەندیس فەرماندەی پێشوی حەشدی شەعبی عێراق ناونراوە کە لەگەڵ قاسم سولەیمانی فەرماندەی پێشوی فەیلەقی قودس-ی سەر بە سوپای پاسداران لە لایەن ئەمریکاوە بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە بەغداد کرانە ئامانج و کوژران.
هەواڵگریی کۆماری ئیسلامی رایدەگەیەنێت تۆرێکی سەر بە ئیسرائیلی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران دەستگیرکردوە کە ویستویانە بە بۆم لە چەندشارێک و لە کۆڕ و کۆبونەوەکاندا تەقەینەوە ئەنجام بدەن. وەزارەتی هەواڵگریی کۆماری ئیسلامی ئێران (ئیتلاعات) ئەمرۆ دووشممە لە بەیاننامەیەکدا بڵاوی کردەوە؛ ژمارەیەک کەس لە پارێزگاکانی تاران، کرمان، ئەسفەهان، کۆهگیلۆیە و بۆیرئەحمەد، مازەندەران و پارێزگای سنە لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکراون کە ئامانجیان بوە هێرشی سەربازیی و تەقینەوە ئەنجام بدەن. لە بەیاننامەکەی ئیتلاعاتدا هاتوە؛ ئەو کەسانە سەر بە تۆڕێکی بەربڵاوی ئیسرائیل بون و زیاتر لە 43 بۆمبی بەهێزیان پێوە گیراوە کە ویستویانە کاری تێکدەرانە لەو پارێزگایەنە ئەنجام بدەن. بە پێی بەیاننامەکە ئەو کەسانە پێشتریش هێرشیان بۆ سەر دامودەزگاکانی حکومەت ئەنجام داوە و دەستیان هەبوە لە سوتانی چەند بنکە و بارەگایەکی بەسیجی سەر بە سوپای پاسدارن و تۆماری ڤیدیۆیی کارەکانیان بۆ بەرپرسەکانیان لە وڵاتی دانیمارک و هۆڵندا رەوانە کردوە. بڵاوبونەوەی بەیاننامەکەی ئیتلاعات لە کاتێکدایە کۆماری ئیسلامی ئێران ئەندامانی پارتە نەیارەکانی خۆی بە بەکرێگیراوی ئیسرائیل و ئەمریکا ناودەهێنێت و لە ماوەی رابردودا ژمارەیەک لە گەنجانی رۆژهەڵاتی کوردستان بە بیانوی ئەندامێتی لە پارتە نەیارەکاندا لە لایەن دەزگا ئەمنیی و هەواڵگرییەکانەوە دەستگیر کراون.
هاوڵاتی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەكانی ئێران بووەتە كێشە بۆ هاوپەیمانی ناتۆ و ئەمریكا و ئیسرائیل و تەنانەت هەرێمی كوردستان و عێراق، چونكە هیچ گروپێكی چەكداری شیعە نەماوە لە جیهاندا كە سوودی لە درۆنەكانی ئێران وەرنەگرتبێت. سەرەڕای سزا قورسەكانی سەر كۆماری ئیسلامی ئێران دەركەوتوە ئەو وڵاتە كەرەستە و ئامێری دروستكردنی ئەو فڕۆكانەی لە دەرەوە هاوردە كردوە، فەرماندەیەكی سەربازیی وڵاتەكە رایگەیاند وڵاتەكە توانیویەتی لە دروستكردنی بزوێنەری فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و موشەكی كڕوز تەنها پشت بەخۆی ببەستێت. ناوەندێكی توێژینەوە و لێكۆڵینەوەی بەریتانیا (Conflict Armament Research) ئێران كە پێشتر پارچەكانی دروستكردنی درۆن یان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ناڕاستەوخۆ لە ئەمریكا و دواتر لە چین و ژاپۆن كڕیوە لە ئێستادا توانیویەتی بە لەبەرگرتنەوەی ئەو پارچە و ئامێرانەی دروستكراوی ئەو وڵاتانە لە ناوخۆی وڵاتەكەدا درۆن بۆ روسیا دروست بكات. بەریتانیا ئاشكرای كردوە ناوەندی (سەرمەد ئەلیكترۆنیكی سپاهان) سەر بە سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی توانیویەتی بە لەبەرگرتنەوەی پارچە ئەمریكی و ژاپۆنی و چینییەكان ئەو ئامێرانە دروست بكات كە بۆ دروستكرنی درۆن پێویستە و سودی لێوەردەگیرێت لە هەمانكاتدا ئەو هەنگاوە بوەتە هۆی ئەوەی سزاكانی ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی كاریگەریی لەسەر بواری دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی كۆماری ئیسلامی نەمێنێت و ترسە گەورەكەش ئاسانكارییە بۆ سوپای روسیا بە مەبەستی سودوەرگرتنی زیاتر لە درۆنە ئێرانییەكان دژی ئۆكرانیا. ژمارەیەك لێكۆڵەری بەریتانی سەر بەو ناوەندە جەختیان لەوە كردوەتەوە ئەگەرچی ئێران هەندێك ئامێر و كەرەستەی درۆنی بە تەكنەلۆژیای لەبەرگرتنەوە دروست كردوە بەڵام تا ئێستاش بۆ دابینكردنی ژمارەیەك لە پارچە پێشكەوتوەكانی درۆنەكانی پێویستی بە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریكا و ژاپۆن و چین و كۆریای باشور هەیە. كۆماری ئیسلامی دەیان جار بە بیانوی پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و پاراستنی ئاسایشی سنورەكانی بەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە هێرشی لە دژی خاكی هەرێم ئەنجام داوە لە كاتێكدا دەركەوتوە بەشێكی لە پارچە سەرەكییەكانی ئەو فڕۆكانە لە ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپا بەرهەم دەهێنرێت درۆنی ئێران لە كرماشان تا یەمەن و ئۆكرانیا دوای ئەوەی ئۆكرانیا دەستی بەسەر درۆنێكی چاودێریی ئێران بە ناوی (موهاجری 6)دا گرتوە دەركەوتوە هەمان ئەو بزوێنەر و كەرەستانەی كە لەو فڕۆكانەدا بەكارهاتون لە فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی كە حوسییەكانی یەمەن بەكاریان دەهێنن سودیان لێوەرگیراوە و تەنانەت ژمارەیەك لەو پارچانە لە وڵاتی ئیمارات و كەنداوی عەدەن دەستیان بەسەردا گیراوە كە بڕیاربوە بۆ یەمەن و ئێران بگوازرێنەوە. ئێران لە 32 ساڵی رابردودا بە هەمو توانایەوە هەوڵی گەشەی پیشەسازیی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی داوە و لە هەمو ئەو ماوەیەدا بە سود وەرگرتن لە تەكنیكی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی ئەمریكا و ئیسرائیل كە لە خاكی وڵاتەكەیدا دەستیان بەسەردا گیراوە توانیویەتی ببێتە جەمسەرێك لەو بوارەدا. روسیا بۆ تێكشاندنی سیستمی دژە موشەكیی جۆری (هیمارس ئێم 142)ی ئەمریكا لە ئۆكرانیا سودی لە سیستمی فڕۆكە خۆكوژەكانی ئێران لە جۆری (قاسف 1) و (قاسف 2) و (ئەبابیل) وەرگرتوە چونكە ئەو درۆنانە ساڵی 2019 لە لایەن حوسییەكانی یەمەنەوە توانیویانە سیستمە دژە موشەكییەكی ئەمریكا لە سعودیە بكەنە ئامانج و زیانیكی گەورە بە دامەزراوە نەوتییەكانی ئارامكۆ بگەیەنن. ساڵی 2019 دامەزراوە نەوتییەكانی ئارامكۆ لە لایەن حوسییەكانی یەمەن بە 12 درۆنی ئێران كرایە ئامانج كە بووە هۆی دابەزاندنی بەرهەمهێنانی نەوتی سعودیە لە نزیكەی 10 ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانە بۆ پێنج ملیۆن بەرمیل بۆ ماوەیەكی زۆر ئیسرائیل چەند جارێك ئاشكرای كردوە فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی ئێران لە لایەن گروپە توندڕەوەكانی لوبنان، عێراق، سوریا، یەمەن بەكار دەهێنرێن و تەنانەت ئەو فڕۆكانە گەیشتونەتە ڤەنزوێلا و هەندێك وڵاتی ئەفریقا كە دەسەڵاتی ئەو وڵاتانەش بە هاوپەیمانی تاران ئەژمار دەكرێت. ئێران بەوەشەوە نەوستاوەتەوە لە ماوەی رابردودا كارگەیەكی دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لە وڵاتی تاجیكستان كردووەتەوە. دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل و ئەمریكا لە نوێترین راپۆرتی خۆیاندا بڵاویان كردوەتەوە كە سوپای پاسدارانی ئێران لە قوڵایی زیاتر لە سەد مەتر لە ژێر زەوی لە زنجیرە چیاكانی زاگرۆس لە پارێزگای كرماشان لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەیان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی شاردوەتەوە. درۆنی ئێرانی بە ئامێری ئەمریكی ئەفشین خاجەفەرد، بەڕێوبەری ناوەندی پیشەسازیی ئاسمانیی وەزارەتی بەرگریی ئێران رایگەیاند؛ تواناكانی وڵاتەكەی لە بواری فڕۆكەی بێفڕۆكەواندا گەیشتوەتە ئاستێك كە 10 جۆری جیاوازی بزوێنەری ئەو جۆرە فڕۆكانە و بزوێنەری موشەكی كڕوز دروست دەكات و پشت بە هیچ وڵاتێك نابەسترێت. لێدوانی ئەو فەرماندەی كۆماری ئیسلامی ئێران لە كاتێكدایە پێشتر رۆژنامە (نەشناڵ پۆست) وڵاتی كەنەدا ئاشكرای كردبوو كۆمپانیایەك بە ناوی (بی ئارپی) تا ساڵی 2019 بزوێنەری فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی رادەستی ئێران كردووە. سوپای پاسدارانی ئێران لە قوڵایی زیاتر لە سەد مەتر لە ژێر زەوی لە زنجیرە چیاكانی زاگرۆس لە پارێزگای كرماشان لە رۆژهەڵاتی كوردستان دەیان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی شاردوەتەوە لە لایەكی دیكەوە تەلەڤیزیۆنی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریكا لە راپۆرتێكدا ئاشكرا كردوە كە زیاتر لە 52 پارچە و ئامێری تایبەت بە دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لە لایەن (13) كۆمپانیای ئەمریكا دابین دەكرێت و هاوكات 12 پارچە و ئامێری دیكەی ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی ئێران لە لایەن كۆمپانیاكانی سویسڕا، چین، ژاپۆن و تایوان دابین دەكرێت. وڵاتانی ئەندامی پەیمانی باكوری ئەتڵەسی (ناتۆ) لە بەیاننامەیەكدا داوایان كردوە كۆماری ئیسلامی ئێران نابێت بە هێچ شێوەیەك سنوری وڵاتانی هاوپەیمانی ناتۆ بەتایبەت ئۆكرانیا پێشێل بكات و بە پێشكەشكردنی هاوكاریی سەربازیی بە روسیا ببێتە هۆی زیانگەیاندن و دروستكردنی مەترسیی. لەو بەیاننامەیەدا داوا لە ئێران كراوە بە زوترین كات ناردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان بۆ روسیا راگرێت چونكە لە رێگەی ئەو فڕۆكانەوە زیانی گەورە بە ژێرخانی ئۆكرانیا دەگات و تا ئێستا قوربانیی زۆری لەو وڵاتە لێكەوتوەتەوە. پێشتر ئیسرائیل و دوو رۆژنامەی ئەمریكا ئاشكرایان كربو كە كۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لە 1500 فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی رادەستی روسیا كردوە كە دژی ئۆكرانیا بەكار دەهێنرێت و دواتر پەرلەمانی ئۆكرانیا بەهۆی ئەو درۆنانەوە سزایەكی 50 ساڵەی بەسەر ئێراندا سەپاند و بە پێی سزاكە ژمارەیەك گەمارۆی ئابوریی و سیاسیی تا نیو سەدە لەسەر ئێران دەسەپێنرێت.
پۆلیسی ئێران بڵاوی کردەوە بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکان لە وڵاتەکەدا زۆر بوە و تەنها لە چوار مانگدا زیاتر لە 200 تۆن ماددەی هۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە. ئیرج کاکاوەند، بەڕێوبەری پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکانی ئێران رایگەیاند؛ لە سەرەتای بەهاری ئەمساڵ و لە ماوەی چوار مانگدا نزیکەی 207 تۆن ماددەی هۆشبەر دەستی بەسەردا گیراوە و 527 باندی بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکانەوە ئاشکرا بون. لەو بڕە ماددە هۆشبەرەی کە پۆلیسی ئێران دەستی بەسەردا گرتوە 156 تۆنی تریاک بوە کە لە ئەفغانستان دروست دەکرێت. بە وتەی کاکاوەند؛ 30 بۆ 40%ی سەرجەم ئەو ماددە هۆشبەرانەی لە وڵاتی ئەفغانستان دروست دەکرێت بۆ ئێران دەگوازرێتەوە و چوار هەزار پۆلیسی ئێران لە پێناو رێگریی لە ماددە هۆشبەرەکان کوژراون و 12 هەزار کەسیش کەمئەندام بون. ئاماژەی بەوە کردوە بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکان لە ئێران زۆربوە و رێژەی ئەو کەسانەشی کە بەهۆی بازرگانیی و گواستنەوەی ئەو ماددانەوە دەستگیر کراون 19% بەراورد بە رابردو زیادی کردوە. بەڕێوبەری پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکانی ئێران وتیشی لەو چوار مانگەدا 264 تۆمەتباری سەرەکی بازرگانیی بە ماددە هۆشبەرەکان دەستگیر کراون و لانیکەم زیانی 580 هەزار دۆلار لە باندەکانی تایبەت بە گواستنەوەی ئەو ماددانە دراوە. پێشتر عەلیڕەزا کازمی، قائیمقامی ناوەندی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکانی ئێران رایگەیاند؛ رێژەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانی وەک تریاک، حەشیش و کریستاڵ لە کەسانی تەمەن 15 بۆ 64 ساڵ لە ئێران بە رێژەی 26% زیادی کردوە.
بەرپرسێکی ئەمریکا رایدەگەیەنێت وڵاتەکەی گەیشتوەتە خاڵێک کە رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران کۆتایی پێهاتوە و هەوڵەکان بۆ زیندوکردنەوەی ئەو رێککەوتنە رادەگەیرێت. ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دوێنێ یەکشەممە لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفیزیۆنی (سی ئێن ئێن)ی وڵاتەکەی رایگەیاند؛ بەرپرسانی واشنتۆن گەیشتونەتە ئەو بڕوایەی کە لە ئێستادا هیچ هەوڵێک بۆ چالاککردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران نەدەن و بێدەنگیی لەو پرسە بکەن. بلینکن ئاماژەی بەوە کردوە؛ لە دوای دەستبەکاربونی جۆ بایدن، وەک سەرۆکی ئەمریکا دەرفەت بە کۆماری ئیسلامی درا بۆ ئەنجامدانی رێککەوتنێک بەڵام وەڵامی ئەرێنیان بۆ ئەو دەرفەتە نەبوە. بە وتەی بلینکن، رێککەوتنەکە بە ئامانجی پاراستنی ئاسایش و بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا ئامادەکرابو بەڵام کۆماری ئیسلامی نەخوازراوە یان بە ویستی خۆی وەڵامی ئەرێنیی بۆ رێککەوتنەکە نەبوە و ئەوەش وای کردوە کە بەرپرسانی واشنتۆن چیتر باسی رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران نەکەن. ئەو جەختی کردەوە کە ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە هەوڵە دیپلۆماسییەکانی بۆ کەمکردنەوەی گرژی و ئاڵۆزییەکان بەڵام ئەوەش بەو واتایە نییە کە واشنتۆن بژاردەی دیکەی بەرامبەر بەرنامە ئەتۆمییەکەی کۆماری ئیسلامی نەبێت. لە ماوەی رابردودا ئیسرائیل و ژمارەیەک رۆژنامەی ئەمریکا دانوستانە نهێنی و ناڕاستەوخۆکانی نێوان بەرپرسانی واشنتۆن و تاران-یان لە چەند وڵاتێکی عەرەبی ئاشکرا کرد کە ئەوەش پێچەوانەی بانگەشەکانی ئەمریکا بو لە کاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران کە گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی رەت کردبوەوە.
هاوڵاتی رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکەری نەوت، ئۆپێک، لە نوێترین راپۆرتی ساڵانەی خۆیدا ئەڵێت :" ئێران لە ساڵی رابردووی زاییینیدا، یەک لە سەر سێی عێراق و نیوە کوێت و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی داهاتی نەوتی بووە". بە پێی ئەم راپۆرتە، ئێران لە ساڵی ٢٠٢٢ بە بێ لەبارچاوگرتنی داشکانەکان و تێچووی خۆدزینەوە لە گەمارۆکان، بڕێ ٤٢،٦ میلیارد دۆلار نەوتی خاوی هەناردە کردووە. ئەم رێژەیە بە بەراورد بە ساڵی ٢٠٢١ لە سەدا ٦٧ (٦٧٪) زیادی کردووە کە بەشی زۆری بە هۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکان بە هۆی هێرشی سەربازی رووسیا بۆ ئۆکراینەوەیە کە بوو بە هۆی ئەوەی نرخی نەوت لە دونیا ١٧٪ زیاد بکات. ئاستی مامناوەندی نرخی خاوی ئێران لە بازاڕەکان لە ساڵی ٢٠٢٢ نزیک بە ١٠٠ دۆلار بووە بۆ هەر بەرمیلێک، بەڵام لە مانگی ٦ ، دابەزیوە بۆ٧٥ دۆلار بۆ هەر بەرمیلێک . بە پێی راپۆرتێک کە ماڵپەڕی رادیۆ فەردا لەم بارەوە بڵاوی کردۆتەوە، ئێران دەیەک لەوە پێش و بەر لە گەمارۆ نێونەتەوەییەکان دووهەمین وڵاتی بەرهەمهێنەری نەوتی خاو بوو لە ئۆپێک دوای سعوودیە. بەڵام گەمارۆ نێونەتەوەییەکان لە سالێ ٢٠١٢ بوو بە هۆی ئەوەی عێراق بە شێوەیەکی بەرچاو پێشی بکەویت. دوای گەمارۆکانی ئەمریکا لە سەردەمی سەرۆک کۆماری دۆناڵدترامپ، هەرکام لە وڵاتانی کوێت و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی پێش ئێران کەوتن. بە پێی راپۆرتی هەرکام لە هەواڵنێرییەکانی بلۆمبێرگ و روەیتەرز، ئێران جگە لەوەی پارەیەکی زۆری سەرف کردووە بۆ ئەوەی خۆی لە گەمارۆکان بدزێتەوە، لەوانە کەڵک وەرگرتن لە دەڵاڵە نێونەتوەییەکانی رۆژهەڵاتی ئاسیا بۆ گۆڕینی براندی نەوت و شاردنەوەی سەرچاوەکەی لە رێگای گۆڕینی کەشتییەکانەوە لە زەریاکان، نزیک بە ١٢٪ داشکانیشی کردووە بۆ پاڵاوگە بچووکە چینییەکان، وەک تەنیا کڕیارەکانی نەوتی کۆماری ئیسلامی. بە پێی راپۆرتی ئۆپێک لە ساڵی ٢٠٢٢ ئێران هەموو رۆژێک ٩٠٠ هەزار بەرمیل نەوتی هەناردە کردووە کە لە سەدا ٣٠ بە شێوەی راستەوخۆ و نزیک بە لەسەدا ٦٠ی لە رێگای دەڵاڵە چینییەکانەوە ، نێردراوەتە چین. هەروەها بە پێی ئەم راپۆرتە لە ساڵی ٢٠٢٢، ئێران هەموو رۆژێک ٤٤ هەزار بەرمیل نەوتی داوە بە ڤێنزۆئێلا و ٥٦ هەزار بەرمیلی داوە بە سووریا. ئێران تا پێش گەرمارۆکان هەموو رۆژێک ٢.٥ میلیۆن بەرمیل نەوتی هەناردەی ئەورووپا و ئەفریقا و وڵاتانی ئاسایی دەکرد. بە پێی راپۆرتەکان، ئاستی هەناردەکرندی نەوتی ئێران لە مانگی ئەیاری ئەمساڵەوە بە هۆی داشکانی بەرچآوی لە سەدا ٥٠ بۆ چین، لە چاو ساڵی پێشتر زیادی کردووە، بەڵام نرخی جیهانی ەنوت لە بەرچاو ساڵی پار ئەم مانگانە لە سەدا ٣٠ کەمی کردووە.
هاوڵاتی ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران رۆژی هەینی ٢١ی تەمووز رایگەیاند تا ئەو کاتەی سوید هەڵوێستی جیدی بەامبەر بەو کەسە نەبێت کە قورعانی سووتاندووە، باڵێۆزی نوێی سوید وەرناگرێت و ئیزن نادات بێتە وڵاتەکەی. حسێن عەبدوڵاهیان لە وتووێژ لەگەڵ تەلەفیزیۆنی دەوڵەتی ئێران رایگەیاند:" باڵیۆزی سوید لە تاران ماوەکەی کۆتایی هاتووەو لە سەر فەرمانی ئیبراهیم رەئیسی، تا ئەو کاتەی سوید هەڵوێستی جیدی بەرامبەر بەو کەسە نەبێت قورعانی سووتاندووە، باڵیۆزی نوێی سوید لە تاران وەرناگرێت وهەروەها باڵیۆز بۆ سوید نانێرێت.
هاوڵاتی ئەشكەنجەی گەنجانی كورد لە رۆژهەڵات بووەتە چەكێكی مەترسیداری دەسەڵات دژی دانیشتوانی ئەو بەشە لە كوردستان و شارەكانی ئێران بە جۆرێك كە لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی 27 كەس كە زۆرینەیان كورد بوون لە زیندانەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران كوژراون. ژمارەیەك لەو گەنجانەی لە زیندانەكان لەژێر ئەشەكەنجەدا كوژراون ئەندامانی پێشوی پارتەكانی رۆژهەڵات بون كە بە پێی یاسا بەر لێبوردن كەوتون و گەڕاونەتەوە بۆ ژیانی ئاسایی بەڵام بە بیانوی رێكخستن و بەشداریی لە چالاكییەكانی ئەو پارتانە ئەشكەنجە كراون بە بێ ئەوەی هیچ تۆمەتێكیان لەسەر ساخ ببێتەوە. لە ماوەی چەند رۆژی رابردودا كوژرانی دوو گەنجی رۆژهەڵات لە ژێر ئەشكەنجەدا كە پێشتر ئەندامی یەكێك لە پارتەكانی ئەو بەشە لە كوردستان بون كاردانەوەی لێكەوتەوە دەسەڵاتی ئێرانیش بۆ هێوركردنەوەی كاردانەوە و ناڕەزایەتییەكان بڵاوی كردەوە كە یەكێك لەو كەسانە بە تۆمەتی فێڵكردن دەستگیركراوە ئەشكەنجە نەكراوە و تەنها بەهۆی نەخۆشییەوە گیانی لەدەستداوە بەڵام بڵاوبونەوەی وێنەی تەرمەكەی هەمو لێدوانی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی بەدڕۆ خستەوە. چالاكوانان كوشتن لە ژێر ئەشكەنجەدا بە ئامرازێكی سەركوت و چاوترسێنكردنی دەسەڵاتی ئێران ناودەهەنێن و رەنگە هەر ئەوەش كاردانەوەی توندی لێبكەوێتەوە و سەرهەڵدانی بەرفراوانی ناڕەزایەتییەكانی لە رۆژهەڵاتی كوردستان و شارەكانی دیكە لێبكەوێتەوە بە تایبەت كە ژمارەیەكی زۆری ئەو كەسانەی لەژێر ئەشكەنجەدا كوژران كورد بون. ئەشكەنجەی گەنجان و بێڕێزیی دەسەڵات لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی و دوای زیاتر لە هەشت مانگ 27 كەس بە ئەشكەنجە لە زیندانەكان و ناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەكانی كۆماری ئیسلامیی كوژراون كە زیاتر لە 15 كەسیان كورد بون. لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی و دوای زیاتر لە هەشت مانگ لانیكەم 27 كەس بە ئەشكەنجە لە زیندانەكان و ناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەكانی كۆماری ئیسلامیی كوژراون كە زیاتر لە 15 كەسیان كورد بون. پزیشكانی خۆبەخشی كوردستان بڵاویان كردوەتەوە لە ماوەی نزیكەی ساڵێكی دوای مەرگی ژینا ئەمینی 27 كەس لە رۆژهەڵات و ئێران لە ژێر ئەشكەنجەی هێزە ئەمنیی و هەواڵگرییەكانی كۆماری ئیسلامیدا كوژراون. تۆڕی مافەكانی مرۆڤی كوردستان بڵاوی كردەوە تەنها هەفتەی رابردو لە ماوەی 24 كاتژمێری دوو گەنجی كورد لە لایەن دەزگای هەواڵگریی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئیتلاعات) لە شاری ورمێ لە رۆژهەڵاتی كوردستان بە ئەشكەنجە كوژراون. رێكخراوەكە ئاشكرای كرد كە هەر یەكە لە موسا ئیسماعیلی خەڵكی پەسوێ سەر شاری پیرانشار و پەیمان گەلوانی خەڵكی مەهاباد لە لایەن ئیتلاعاتی ورمێ ئەشكەنجەدراون و گیانیان لەدەستداوە. موسا ئیسماعیلی 62 رۆژ و پەیمانی گەڵوانی تەمەن 24 ساڵ 14 رۆژ لە ژێر ئەشكەنجەدا بون و هەندێك سەرچاوەی رۆژهەڵات باسیان لەوە كردوە؛ ئیسماعیلی كە ئەندامی پێشوی پارتێكی رۆژهەڵات و باوكی دوو منداڵ بوە دوای 24 كاتژمێر لە دەستبەسەركردنی لەژێر ئەشكەنجەدا گیانی لەدەستداوە بەڵام دەزگای داد مەرگی ئەو گەنجەی شاردوەتەوە و تۆمەتی ئەوەی خستوەتە پاڵی كە لە روبەڕوبونەوەیەكی هێزەكانی كۆماری ئیسلامی كوژراوە. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەكانی مرۆڤ ئاشكرای كردوە لە نزیكەی 200 رۆژدا هەزار كەس لە رۆژهەڵات و ئێران بە تۆمەتی چالاكی مەدەنیی و سیاسیی و ئایینیی دەستگیر كراون كە لەو ژمارەیە لانیكەم 513 هاوڵاتیی كورد و 258 هاوڵاتیی بەلوچ بون هاوكات پەیمان گەڵوانی دانیشتوی شاری مەهاباد دوای دەستگیركردنی لە لایەن هەواڵگریی كۆماری ئیسلامی ئێران لە شاری ورمێ 14 ئەشكەنجە كراوە و دواتر بەهۆی تێكچونی دۆخی تەندروستییەوە رەوانەی نەخۆشخانەی ئەو شارە كراوە بەڵام داواكاری گشتیی كۆماری ئیسلامی لە مەهاباد وای بڵاو كردەوە كە ئەو گەنجە بە تۆمەتی فێلكردنی بازرگانیی ئۆنلاین دەستگیركراوە و هۆكاری مردنەكەی گەڵوانیان بۆ نەخۆشییەكەی گەڕاندوە و تەنانەت میدیا فەرمییەكانی دەسەڵاتی ئێران هەواڵەكەیان بەو شێوە بڵاو كردەوە. لە بەرامبەر ئەو تۆمەتانەی دەسەڵات بڵاوی كردەوە سەرچاوەكان و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵات بەڵگە و وێنەی سەلمێنەری ئەشكەنجەی ئەو دوو گەنجەیان بڵاو كردەوە و لە وێنەكاندا ئاسەواری ئەشكەنجەی قورس بە تەرمی هەر دووكیانەوە دیارە و بە پێی زانیارییەكانیش موسا ئیسماعیكی بەهۆی لێدان لە سەری و خوێنبەربونی مێشك لە ناوەندی هەواڵگریی ورمێ كوژراوە. شەوی یەكشەممەی هەفتەی رابردو بە بەشداریی هەزارن كەس تەرمی پەیمان گەڵوانی لە شاری مەهاباد بەخاك سپێردرا و جەماوەر دروشمی "شەهید نامرێ"یان وتەوە و سەرەڕای رێگریی هێزە ئەمنییەكان بەڵام جەماوەرێكی زۆر بەشدارییان لە خاكسپاردنی ئەو گەنجەدا كردو و لە هەندێك كۆڵان و شەقامی مەهاباد گەنجان بە ئاگركردنەوە و دروشم دژی دەسەڵات ناڕەزایەتییان دەربڕی. بە پێی ئامارەكان تەنها لە پێنج مانگی ئەمساڵدا لانیكەم 11 هاوڵاتیی كورد لە رۆژهەڵاتی كوردستان بەهۆی ئەشكەنجە لە زیندانەكانی ئێران گیانیان لەدەستداوە و بە گشتی لە 10 مانگی دوای مەرگی ژینا 27 گەنج و لاوی كورد و شارەكانی ئێران لەژێر ئەشكەنجەدا كوژراون كە زۆرینەیان بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی دژی دەسەڵاتەوە بوە و دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی لەگەڵ رەتكردنی مەرگی ئەو كەسانە بە ئەشكەنجە تۆمەتی جیاوازی خستوەتە پاڵیان و لە میدیا فەرمییەكانیدا بڵاوی كردوەتەوە. زیندان و ئەشكەنجەی گەنجانی رۆژهەڵات بەردەوامە سەرەڕای ئەوەی سەركوت و ئەشكەنجە و ئازاری چالاكوانان و گەنجانی رۆژهەڵات زیادی كردوە بەڵام ئاماژەكانی سەرهەڵدانەوەی دەستپێكردنەوەی ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان بوەتە هۆی دروستبونی ترس لای دەسەڵات و لە بەرامبەردا هەڵمەتێكی دەستگیركردن لە لایەن هێزە ئەمنییەكانەوە رۆژهەڵاتی كوردستانی گرتوەتەوە و تەنانەت ئەو كەسانەشی بەر لێبوردنی گشتیی عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی كەوتبون لە ماوەی رابردودا دەستگیركراونەتەوە. ناوەندی هەنگاو بۆ مافەكانی مرۆڤ ئاشكرای كردوە لە نزیكەی 200 رۆژدا هەزار كەس لە رۆژهەڵات و ئێران بە تۆمەتی چالاكی مەدەنیی و سیاسیی و ئایینیی دەستگیر كراون كە لەو ژمارەیە لانیكەم 513 هاوڵاتیی كورد و 258 هاوڵاتیی بەلوچ بون بەوەش دوای هاوڵاتییانی كورد زۆرترین هاوڵاتیی بەلوچ كە دانیشتوی پارێزگای سیستان و بەلوچستان-ن دەستگیر كراون.
