سەرۆکی ناوەندی ستراتیژی بۆ مافەکانی مرۆڤ لە عێراق: بەهۆی وشکە ساڵییە عێراق ساڵانە ١٠٠ هەزار دۆنم زەوی لە دەستدەدات

هاوڵاتی ئابوریناسان ئاسۆی ئایندەی ئابووری توركیا بە «نادیار» وەسف دەكەن. ئابوریناسان ئاسۆی ئایندەی ئابووری توركیا بە «نادیار» وەسف دەكەن، ، بەڵام پێیانوایە ئەگەر حكومەتی توركیا بتوانێت چارەسەری ئەو تەحەددایانە بكات كەڕووبەڕووی دەبێتەوە، ئەوا ئابووری توركیا توانای گەشەكردنی هەیە بەخێراییەكی تەندروست، بەڵام ئەگەر ئەردۆغان لەسەر سیاسەتە نازانستیە ئابووریەكانی بەردەوام بێت توركیا رووبەڕووی قۆناغێكی درێژخایەنی قەیران دەكاتەوەو بەهای لیرە زیاتر دادەبەزێت و 100 دۆلار دەگاتە دوو هەزارو 500 لیرە لەماوەی دووساڵی داهاتوودا. نرخی لیرەی توركی بەرامبەر بەدۆلار نزیكە لەئاستە نزمە مێژووییەكان هەر 100 دۆلارێك، بەرامبەر 2040 لیرەی توركیە كەتەنها لەماوەی ئەم مانگەدا بەهای لیرە 6% دابەزیوەو لەماوەی ئەمساڵیشدا بەڕێژەی 38% بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی دابەزیوە. هەروەها لەماوەی مانگی نیسانی رابردوو رێژەی بەرزبونەوەی نرخەكان گەیشتە 55%، دوای ئەوەی لەمانگی تشرینی یەكەمی 2022 ئاستێكی پێوانەیی تۆماركرد كە 85.5% بوو، بەپێی پەیمانگای توركیا. پێداگری ئەردۆغان لەسەر دابەزاندنی رێژەی سوود بۆ بەرزكردنەوەی گەشەی ئابووری بووەتەهۆی لاوازبوونی بەهای لیرە ، كە لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا بەرامبەر بەدۆلار نزیكەی لەسەدا ٨٠ دابەزیوە». رەجەب تەیب ئەردۆغان دوای سەركەوتنی لەهەڵبژاردنەكاندا ئەوەی دووپاتكردەوە كەبەردەوام دەبێت لەو سیاسەتەی لەپێنج ساڵی داهاتوودا، ئەمەش راستەوخۆ بەهای لیرەی دابەزاندو لەسەدا چوار رێژەی هەڵاوسانی بەرزكردەوەو بەو هۆیەوە بەشێكی زۆر لەسەرمایەدارانی توركیا سەرمایەكانیان دەبەنە دەرەوەی توركیا وەك روسیاو ئیمارات و سعودیەو مالیزیا كەوەبەرهێنانی پێوە دەكەن.

هاوڵاتی ئەردۆغان ئەمڕۆ شەممە کاتژمێر ٢ی پاشنیوەڕۆ لە پەرلەمان سوێندی یاسایی دەخوات و شەویش کابینەکەی رادەگەیەنێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان کە لە ٢٨ی ئایاردا لە خولی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیادا جارێکی دیکە سەرکەوت و بۆ پۆستی سەرۆککۆماری تورکیا هەڵبژێردرایەوە، ئەمرۆ ٢ی پاشنیوەڕۆ لە پەرلەمان سوێدنی یاسایی دەخوات. بەگوێرەی میدیاکانی تورکیا کاتژمێر ٣ی لەگەڵ سەرۆکانی پارتەکانی ئەندام لە هاوپەیمانی کۆماردا، لە ناوچەی بێشتەپەی ئەنقەرە سەردانی گۆڕی ئەتاتورک دەکەن. ئەردۆغان کاتژمێر ٥ى ئێوارە، چاوی بە میوانەکان دەکەوێت کە بۆ پیرۆزبایی سەردانی دەکەن و دواتر لە کۆشکی چانکایا لەگەڵ کابینە تازەکەى کۆدەبێتەوە و کاتژمێر ١٠ شەو کابینەکە رادەگەیەنێت. لە رێورەسمی سوێندخواردنی ئەردۆغاندا ٢٠ سەرۆکوەزیری وڵاتانی جیهان، سکرتێری ناتۆ و ژمارەیەکی زۆر لە وەزیر و پەرلەمانتارانی وڵاتانی جیهان بەشداری دەکەن. باسی ئەوە دەکریت کە ئەردۆغان لە پۆستە گرنگەکاندا گۆڕانکاری ئەنجامداوە و بڕیارە ئەمشەو ناوی وەزیرە نوێیەکان ئاشکرا بکات.

بەهۆی رەچاونەکردنی پێوەرە جیهانییەکان، بەکارهێنانی بەنزین لە ئێران بەشێوەیەکی بەرچاو بەرز دەبێتەوە و بەرپرسێکیش دەلێت وڵاتەکەی بۆ دابینکردنی سوتەمەنیی ئۆتۆمبێل، ناچارە بەنزین هاوردە بکات. جەلیل سالاری، بەڕێوبەری گشتی کۆمپانیای پاڵاوتن و دابینکردنی بەرهەمە نەوتییەکانی ئێران رایگەیاند؛ 23%ی ئۆتۆمبێلەکانی ئێستای وڵاتەکە تەمەنیان لە 20 ساڵ زیاترە و بەراورد بە ئۆتۆمبێلە نوێیەکان پێویستییان بە سوتەمەنییەکی زیاتر هەیە. سالاری وتویەتی: ؛ رۆژانە بڕی 112 بۆ 115 ملیۆن لیتر بەنزین لە پاڵاوگەکانی وڵاتەکەدا بەرهەم دەهێنرێت لە بەرامبەردا بەکارهێنانی بەنزین بەراورد بە ساڵی رابردو 11% زیادی کردوە. ئەو وتوشیەتی کێشەی ئێستای وڵاتەکە تەنها ئۆتۆمبێلە کۆنەکان نین و تەنات ئەو ئۆتۆمبێلە نوێیانەشی کە لە ناوخۆی ئێران دروست دەرکرێن سێ هێندەی پێوەرە جیهانییەکان بەنزین دەسوتێنن. بە پێی زانیارییەکانی رێکخراوی ژینگەی ئێران نزیکەی 30 ملیۆن ئۆتۆمبێل لە ئێران هەیە کە زیاتر لە شەش ملیۆن و 500 هەزاریان بەهۆی زۆربونی رێژەی سوتاندنی بەنزین تێیاندا زیانی زۆر بە ژینگەی وڵاتەکە دەگەیەنن. بەرهەمهێنانی بەنزینی ئێران لە رۆژێکدا 115 ملیۆن لیترە بەڵام ئاستی بەکارهێنانی بەنزین دەگاتە زیاتر لە 144 ملیۆن لیتر لە رۆژێکدا. مالیک شەریعەتی، ئەندامی دەستەی وزە لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند حکومەت لە ساڵی 2022 بڕی 600 ملیۆن دۆلاری بۆ هاوردەی بەنزین تەرخان کردوە و ئەمساڵیش پێویستی بە کڕینی بەنزین لە دەرەوەی وڵات هەیە.  

کۆمپانیایەک ئاشکرای دەکات ئێران بەهۆی ساخنەبونەوە، بڕێکی زۆر لە نەوتەکەی هەڵگرتوە و وەزیری نەوتی وڵاتەکەش دەڵێت: 78 ملیۆن نەوت و سوتەمەنیی کۆگاکراو ساخ کراوەتەوە. ناوەندی ئامار و زانیارییەکانی کۆمپانیای کپلێر بڵاوی کردەوە؛ ئێران بە ناچاریی بڕی 50 ملیۆن بەرمیل نەوت و سوتەمەنیی لە وڵاتەکەی کۆگاکردوە کە کڕیاری نییە. بە پێی زانیارییەکانی کۆمپانیاکە تا کۆتایی ساڵی 2021 ئێران نەیتوانیوە 44 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی وڵاتەکەی ساخ بکاتەوە و کڕیاری نەبوە بەڵام ئەو بڕە لە ئەمساڵدا گەیشتوەتە زیاتر لە 50 ملیۆن بەرمیل. لە لایەکی دیکەوە جەواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران بە میدیای وڵاتەکی راگەیاندوە؛ لە سەرەتای دەستبەکاربونی ئیبراهیم رەئیسی، وەک سەرۆک کۆمار، بڕی 78 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاو و سوتەمەنیی لە بازاڕەکانی جیهان ساخ کراوەتەوە. کۆمپانیای کپلێر ئاماژەی بەوە کردوە زیاتر لە 16 ملیۆن بەرمیل نەوتی خاوی ئێران لە کەشتییە نەوتهەڵگرەکاندان کە لە ئاوەکانی کەنداو لەنگرەیان گرتوە. پێشتر ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز ئاشکرای کردبوە کە ئێران لە چوارچێوەی گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی داوای لە ئەمریکا کردوە رێگە بدات ئەو وڵاتە 100 ملیۆن بەرمیل نەوت لە ماوەی شەش مانگدا بفرۆشێت بەڵام واشنتۆن پێشنیارەکەی تارانی رەت کردبوەوە. دوای کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمیی لە ساڵی 2018 ، ژمارەیەک سزای توند بەسەر کەرتی نەوتی ئێراندا سەپێنرا و ئەوەش وای کرد فرۆشی نەوتی وڵاتەکە لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیلی رۆژانەوە بۆ کەمتر لە 850 هەزار بەرمیل کەم بکات.

هاوڵاتی بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، دەركەوت كەدەنگی كلیچدار ئۆغڵۆ لەزۆربەی پارێزگاكانی باكوری كوردستان كەمی كردووەو ئەمەش بووە جێگەی پرسیار لەلایەن چاودێرو هاووڵاتیانەوە. لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا لەشارەكانی باكوری كوردستان، رەجەب تەیب ئەردۆغان چوار ملیۆن و 479 هەزارو 423 دەنگی بەدەستهێنابوو، بەڵام بەپێی ئەنجامی بەرایی خولی دووەم، چوار ملیۆن و 576 هەزارو 854 دەنگی بەدەستهێناوە. واتر بەبەراورد بەخولی یەكەمی هەڵبژاردن، 97 هەزارو 431 دەنگی زیادكردووە. لەبەرامبەردا كەمال كڵیچدار ئۆغڵۆ، لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سێ ملیۆن و 992 هەزارو 119 دەنگی لەپارێزگاكانی باكووری كوردستان بەدەستهێنابوو، بەڵام لەخولی دووەمدا سێ ملیۆن و 877 هەزارو 203 دەنگی بەدەستهێناوە. بەو پێیە، كڵیچدار ئۆغڵۆ لەخولی دووەمدا، بە بەراورد بەخولی یەكەمی هەڵبژاردن، 114 هەزار و 916 دەنگی لەباكوری كوردستان لەدەستداوە. بەپێی بۆچوونی چاودێرانی سیاسی توركیاو جیهان، كەمی دەنگی كلیچدار ئۆغڵۆ بەپێی خولی یەكەمی هەڵبژاردن بۆ ئەوە دەگەڕایەوە كە كلیچدار ئۆغڵۆ پرۆتۆكۆلێكی لەگەڵ ئومید ئوزداغ سەرۆكی پارتی سەركەوتن واژۆ كرد كە بەیەكێك لەدوژمنە سەرسەختەكانی هەدەپە دەناسرێت و باسی ئەوە دەكرێت كە باپیری یەكێك لەو كەسانە بووە كە شێخ سەعیدی پیرانی لەسێدارە داوە. هۆكارێكی دیكەش ئەوە بووە كە كلیچدار ئۆغڵۆ لەبانگەشەی خولی دووەمدا، زیاتر لە لایەنە نەتەوەپەرستەكان نزیك بووەتەوەو لێدوانی توندی لەدژی پەكەكە داوەو رایگەیاندووە كە بەردەوامی بەیاسای قەیوم لەژێر ناوێكی دیكەوە دەدات. ئەمەش وایكردووە كەدەنگدەرە كوردەكان لە كلیچدار ئۆغڵۆ سارد ببنەوەو بەشێكی كەمیان بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا نەكەن.  

هاوڵاتی هەڵبژاردنەوەی ئەردۆغان خەباتی كورد لەباكور سەختتر دەكات بۆ بەدەستهێنانی مافەكان و چاوەڕواندەكرێت ئەردۆغان مامەڵەكانی توندتر بكاتەوە بەو هۆیەی دەنگیان بۆ كەمال كڵیچدار ئۆغلۆ كاندیدی ئۆپۆزسیۆن بووە. ئەردۆغان: دەمیرتاش ئازاد ناكرێت ئەردۆغان لەیەكەم گوتاریدا لەبەرامبەر لایەنگرانی لەكۆشكی بێشتەپە لەئەنقەرە، هێرشی كردەوە سەر ئۆپۆزسیۆن و جارێكی دیكە كلیچدار ئۆغڵۆ و سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی هەدەپەی كردە ئامانج. ئەردۆغان وتی، ئەوانەی دژایەتی توركیایان كرد لەم هەڵبژاردنەدا سەركەوتن و باسی دەمیرتاشی كردو رایگەیاند، كلیچدار ئۆغڵۆ باسی لەهەوڵەكانی ئازادكردنی دەمیرتاش دەكردو دەیوت ئەگەر دەتانەوێت سەلۆ (سەڵاحەدین دەمیرتاش) لەزیندان ئازاد بكرێت، دەنگ بە من بدەن، بەڵام گەل چی وت؟ چونكە گەلەكەی من باش ئەمە دەزانێت كەئەو كەسەی لەئامەد بووە هۆكاری گیانلەدەستدانی 51 برای كوردم، ئەو سەلۆ (تیرۆریستە) بوو و بۆیەش ئازاد ناكرێت.»   كڵیچدار ئۆغڵۆ: بەردەوامی بەخەباتی دیموكراسی دەدەین لەبەرامبەردا، كەمال كڵیچدار ئۆغلۆ كاتژمێر نۆو نیوی شەوی هەڵبژاردن كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسی ئەنجامداو وتی، « كارەكانمان تەواو نەبووەو بەردەوامی بەخەباتی دیموكراسی لەتوركیا دەدەین. ناحەقی زۆر بەرامبەر خەڵكەكەمان دەكرێت و منیش نەمتوانی بێدەنگ بم، هەوڵمدا گەل لەم دۆخە دەربهێنم.»   ‹لەدوو كەس كەسێك گۆڕانكاری دەوێت› دوای راگەیاندنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و سەرنەكەوتنی كلیچدار ئۆغڵۆ، چاوەكان زیاتر لەسەر هەدەپەو پارتی چەپی سەوز بوون كەهەڵوێستیان چی دەبێت كەپشتگیری تەواوی خۆیان بۆ كلیچدار ئۆغڵۆ دەربڕیبوو. دوابەدوای راگەیاندنی ئەنجامەكە، هاووتەبێژانی پارتی چەپی سەوزو میدحاد سانجار هاوسەرۆكی هەدەپە، كۆنفڕانسێكی رۆژنامەنووسیان ئەنجامدا. سانجار لەكۆنفڕانسە رۆژنامەنووسیەكەدا رایگەیاند، ئەنجامی هەڵبژاردن بە روونی دەریدەخات كە لەدوو كەس لەتوركیا كەسێك گۆڕانكاری دەوێت. بۆیە ئەركی ئۆپۆزسیۆن ئەوەیە كەهەوڵ بۆ گۆڕینی سیستم بدات و وتی، «لەئێستادا جەمسەرگەرایی لەنێو كۆمەڵگادا دروست بووەو ئەمەش هۆكارە بۆ لەناوبردنی بنەماكانی دیموكراسی.»   دەنگەكانی كلیچدار ئۆغڵۆ لەباكوری كوردستان كەمی كرد بەپێی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، دەركەوت كەدەنگی كلیچدار ئۆغڵۆ لەزۆربەی پارێزگاكانی باكوری كوردستان كەمی كردووەو ئەمەش بووە جێگەی پرسیار لەلایەن چاودێرو هاووڵاتیانەوە. بەپێی بۆچوونی چاودێرانی سیاسی توركیاو جیهان، كەمی دەنگی كلیچدار ئۆغڵۆ بەپێی خولی یەكەمی هەڵبژاردن بۆ ئەوە دەگەڕایەوە كە كلیچدار ئۆغڵۆ پرۆتۆكۆلێكی لەگەڵ ئومید ئوزداغ سەرۆكی پارتی سەركەوتن واژۆ كرد كە بەیەكێك لەدوژمنە سەرسەختەكانی هەدەپە دەناسرێت و باسی ئەوە دەكرێت كە باپیری یەكێك لەو كەسانە بووە كە شێخ سەعیدی پیرانی لەسێدارە داوە. هۆكارێكی دیكەش ئەوە بووە كە كلیچدار ئۆغڵۆ لەبانگەشەی خولی دووەمدا، زیاتر لە لایەنە نەتەوەپەرستەكان نزیك بووەتەوەو لێدوانی توندی لەدژی پەكەكە داوەو رایگەیاندووە كە بەردەوامی بەیاسای قەیوم لەژێر ناوێكی دیكەوە دەدات. ئەمەش وایكردووە كەدەنگدەرە كوردەكان لە كلیچدار ئۆغڵۆ سارد ببنەوەو بەشێكی كەمیان بەشداری لەهەڵبژاردنەكاندا نەكەن. لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا لەشارەكانی باكوری كوردستان، رەجەب تەیب ئەردۆغان چوار ملیۆن و 479 هەزارو 423 دەنگی بەدەستهێنابوو، بەڵام بەپێی ئەنجامی بەرایی خولی دووەم، چوار ملیۆن و 576 هەزارو 854 دەنگی بەدەستهێناوە. واتر بەبەراورد بەخولی یەكەمی هەڵبژاردن، 97 هەزارو 431 دەنگی زیادكردووە. لەبەرامبەردا كەمال كڵیچدار ئۆغڵۆ، لەخولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتیدا سێ ملیۆن و 992 هەزارو 119 دەنگی لەپارێزگاكانی باكووری كوردستان بەدەستهێنابوو، بەڵام لەخولی دووەمدا سێ ملیۆن و 877 هەزارو 203 دەنگی بەدەستهێناوە. بەو پێیە، كڵیچدار ئۆغڵۆ لەخولی دووەمدا، بە بەراورد بەخولی یەكەمی هەڵبژاردن، 114 هەزار و 916 دەنگی لەباكوری كوردستان لەدەستداوە. رۆژهەڵاتییەكان خۆشحاڵ و رۆژئاواییەكان نیگەرانن دوای ئەوەی جارێكی دیكە ئەردۆغان وەك سەرۆككۆماری توركیا هەڵبژێردرایەوە، سەرۆكانی وڵاتانی جیهان، دەستیان بە پەیامی پیرۆزبایی بۆ ئەردۆغان نارد. ڤیلادیمیر پوتی سەرۆكی روسیا وتی ‹دۆستی ئازیزمان سەركەوت›. ئێران، ئازەربایجان، پاكستان، قەتەرو چەندین وڵاتی دیكە پیرۆزبایی گەرمیان لەئەردۆغان كرد. لەئاستی هەرێمی كوردستانیشدا، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، سەڵاحەدین بەهادین ئەمینداری یەكگرتوو و عەلی باپیر سەرۆكی كۆمەڵی دادگەریش خۆشحاڵی خۆیان بەسەركەوتنی ئەردۆغان دەربڕی. لەلایەکی دیكەوە، رۆژئاواییەكان، تێبینیەكانی خۆیان بەئاشكرایی دەربڕی، سەرۆكەكانی ئەمریكا، بەریتانیا، فەرەنسا، ئەڵمانیاو بەگشتی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپاو ناتۆ داوایان لە ئەردۆغان كرد لەچوارچێوەی هاوپەیمانێتی ناتۆدا كاربكات و لەئەوروپاو ئەمریكا نزیك بێتەوە.   ‹ئەردۆغان ماوەیەكی كەمی لەبەردەمدایە كە چێژ لەسەركەوتنەكەی ببینێت› هەڵبژاردن كۆتایی هات و ئەردۆغان هەڵبژێردرایەوە، بەڵام ئەو كێشە كەڵەكەبووانەی كەتوركیا بەرەو كەشێكی ناسەقامگیر پاڵ پێوە دەنێت، چاوەڕێی ئەردۆغان دەكەن و بەتایبەتی پرسی قەیرانی ئابوری، بێكاری، گرانی. بەپێی ئامارە فەرمیەكان، لەئێستادا، رێژەی بێكاری 10٪، رێژەی هەڵاوسان 43٪یـــە. بەڵام ئۆپۆزسیۆن دەڵێت، رێژەی هەوسان 100٪ی تێپەڕاندووە. سنوری برسیبوون گەیشتووەتە 12 هەزار لیرە كەنزیكەی هەشت هەزار لیرە وەك موچە بەكارمەندان دەدرێت. توركیا 230 ملیار دۆلار قەرزداری وڵاتانی جیهان و بانكی ناوەندیە. نرخی لیرە بەشێوەیەك دابەزیوە كە لەمێژووی توركیادا هاوشێوەی نەبووەو نرخی 100 دۆلاری ئەمریكی دوو هەزار لیرەی تێپەڕاندووە. بۆیە چاودێرانی ناوخۆیی و دەرەوە ئاماژە بەوە دەكەن كەدۆخێكی سەخت چاوەڕێی توركیاو ئەردۆغان دەكات. لەم بارەیەوە رۆژنامەی فایناشناڵ تایمزی ئەمریكی راپۆرتێكی لەبارەی سەركەوتنی ئەردۆغان و لێكەوتەكانی بڵاوكردەوە. بەپێی راپۆرتەكە، ئەگەر ئەردۆغان قەیرانی ئابوری چارەسەر نەكات، متمانەی نامێنێت و بۆیە ماوەیەكی كەمی لەبەردەمدایە كەچێژ لەسەركەوتنەكەی ببینێت.   قەیرانی ئابوری سەركەوتن لەئەردۆغان تاڵ دەكات؟ دوای كێبڕكێیەكی سەخت، دوای هەموو تێبینیەكان سەرەنجام رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ پێنج ساڵی دیكە، وەك سەرۆككۆماری توركیا هەڵبژێردرایەوەو كەمال كلیچدار ئۆغلۆ ركابەرە سەرسەختەكەی بۆ هەمیشە چانسی بوون بەسەرۆككۆماری لەدەستدا. لەگەڕی دووەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیادا كە 28ی ئایار بەڕێوەچوو، بەپێی ئەنجامە بەراییەكان، رەجەب تەیب ئەردۆغان بەڕێژەی 52.18%ی دەنگەكان، كەمال كڵیچدار ئۆغڵوی شكستپێهێنا كە رێژەی 47.82%ـی دەنگەكانی بەدەستهێنا. رێژەی بەشداریكردن لەهەڵبژاردنەكاندا 86.09٪ بوو و بەگشتی ئەردۆغان 27 ملیۆن و 833 هەزارو 991 دەنگ و كلیچدار ئۆغڵۆش 25 ملیۆن و 503 هەزارو 703 دەنگیان بەدەستهێنا. بەو پێیەش كلیچدار ئۆغڵۆ بەپێی خولی یەكەمی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی نزیكەی ملیۆنێك دەنگ و ئەردۆغانیش نزیكی 700 هەزار دەنگیان زیاد كردو بەم شێوەیە كۆتایی بەكەشی هەڵبژاردن لەتوركیا هات و داشەكان شوێنی خۆیان گرتەوە.

هاوڵاتی لەدوای ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی توركیا، ئەمڕۆ هەینی بە فەرمی كارەكانی 28هەمین پەرلەمانی ئەو وڵاتە دەستپێدەكات و بڕیاریشە سبەینێ رەجەب تەیب ئەردۆگان وەك سەرۆك كۆماری نوێ سوێندی یاسایی بخوات. بەگوێرەی پەیڕەوی نێوخۆی پەرلەمانی تورکیا، دوای راگەیاندنی ئەنجامی کۆتایی هەڵبژاردنەکان و بڵاوبوونەوەی لە رۆژنامەی فەرمیی تورکیادا، لە ماوەی 48 کاژێردا ئەنجوومەنی گشتیی یەکەم کۆبوونەوەی ئاسایی خۆی بەڕێوەدەبات کە تایبەت دەبێت بە سوێندخواردنی یاسایی پەرلەمانتارە هەڵبژێردراوەکان.  کاتژمێر 2 ی ئەمڕۆ هەینی، 2ی حوزەیرانی 2023، یەکەمین دانیشتنی یاسایی وەرزی یەکەمی 28مین خولی پەرلەمانی تورکیا بەڕێوەدەچێت. دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی مەهەپە، وەک بەتەمەنترین پەرلەمانتار، بەشێوەیەکی کاتی یەکەم کۆبوونەوەی ئەنجوومەنی گشتیی پەرلەمان بەڕێوەدەبات. ڕەجەب تەیب ئەردۆگان سەرۆك كۆماری توركیا لە هۆڵی پلینۆمی پەرلەمانی توركیا بەشداری لە چالاكیی سوێندخواردنی پەرلەمانتارانی خولی نوێی پەرلەمانی وڵاتەكەی دەكات، بڕیاریشە سبەینێ وەك سەرۆك كۆماری نوێ سوێندی یاسایی بخوات. پەرلەمانی توركیا لە 600 ئەندام پێكدێت و لە هەڵبژاردنەكانیشدا كە لە 14ی ئایاردا بەڕێوەچو، بەپێی ئەنجامە فەرمییەكانی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكان لە توركیا: پارتی دەسەڵاتداری داد و گەشەپێدان بە سەرۆكایەتی ئەردۆگان 268 كورسی بەدەستهێناوە.  و پارتی گەلی كۆماری گەورەترین پارتی ئۆپۆزسیۆنە بە سەرۆكایەتی كەمال كلیچدارئۆغڵو كە كاندیدی سەرۆكایەتی كۆمار بو، 169 كورسی بەدەستهێناوە. پارتی ئۆپۆزسیۆنی خەیری نیشتمانی 43 كورسی بەدەستهێناوە.  پارتی نەتەوەپەرستی 50 كورسی، پارتی رەفا پێنج كورسیان بەدەستهێناوە، هەروەها پارتی سەوزیش 61 كورسی و پارتی كرێكارانی توركیاش شەش كورسیان بەدەستهێناوە.

هاوڵاتی ئاژانسی ڕۆیتەرز ڕایدەگەیەنێت، کۆمپانیای لوك ئۆیڵی ڕوسی بڕیاریداوە بە زیادکردنی بەرهەمەکانی لە نەوتی عێراق. ئاژانسی ڕۆیتەرز لە زاری بەرپرسێکی نەوتی عێراق پشتڕاستی کردەوە، کۆمپانیای لوک ئۆیلی ڕوسی بەرهەمهێنانی نەوتی لە کێڵگەی ڕۆژئاوای قەڕنە 2 لە باشوری عێراق بە ڕێژەی 80 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرزکردەوە دەیەوێت 480 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا بەرهەم بهێنێت. ئەو لێپرسراوە ئەوەشی بە رۆیتەرز وتووە، ئەو زیادکردنە دوای تەواوکردنی کارەکانی ٤٧ بیری نوێ بووە و رەنگە ئاستی بەرھەمھێنان بگەیەننە ٥٠٠ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا، ئەگەر پێویست بێت.  ڕۆیتەرز دەشڵێت: زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق لە کاتێکدایە کە تورکیا بەردەوامە لە کۆتایی مانگی ئازاری ئەمساڵەوە لە ڕاگرتنی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان کە ڕۆژانە 450 هەزار بەرمیل بوە لە ڕۆژێکدا. هەروەها لە ئێستادا  عێراق چاوەڕێی وەڵامی کۆتایی تورکیا دەکات سەبارەت بە دەستپێکردنەوەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بۆ بەندەری جەیهانی تورکی

رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئاشکرای دەکەن رێژەی لەسێدارەدان بەراورد بە حەوت ساڵی رابردو زیادی کردوە. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران بڵاوی کردەوە؛ لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا 142 کەس لەو وڵاتە لەسێدارە دراون ئەوەش زۆرترین ژمارەی لەسێدارەدانە کە لە مانگێکدا تۆمار کرابێت. بە پێی زانیارییەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان لە مانگی ئایاری ئەمساڵدا لانیکەم 22 هاوڵاتیی کورد لە زیندانەکانی ئێران لەسێدارە دراون. ئاماژە بەوە کراوە لە پێنج مانگی ئەمساڵدا لانیکەم 307 کەس لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لەسێدارەدراون کە بەراورد بە ساڵی رابردو رێژەی لەسێدارەدان 76% بەرز بوەتەوە. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران رونی کردوەتەوە؛ لە کۆی ئەو کەسانەی لە مانگی ئایاردا لەسێدارەدراون شەش کەسیان بە تۆمەتی سیاسیی و 83 کەسیان بە تۆمەتی بازرگانیی ماددەی هۆشبەرەکان و 47 کەسیان بە تۆمەتی کوشتنی بە ئەنقەست لەسێدارە دراون و ژمارەیەکیشان بە چند تۆمەتێکی دیکە لەسێدارە دراون.    

ئاژانسێکی هەواڵ ئاشکرای دەکات ئێران پیتاندنی یۆرانیۆمی بە شێوەیەکی نایاسایی بەرز کردوەتەوە و بەرپرسێکی ئەمریکا دەڵێت: کۆماری ئیسلامی بە نیازپاکییەوە دانوستان ناکات. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) بڵاوی کردەوە؛ ئێران لە ئیێستادا پیتاندنی یۆرانیومی 20 هێندە بەرز کردوەتەوە و 114 کیلۆگرام یۆرانیومی پیتێنراوی بە رێژەی 60% هەیە کە دەتوانێت دوو بۆمبی ئەتۆمیی پێ دروست بکات. دەرکەوتوە بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی پیتێنراو لە وێستگە ئەتۆمییەکانی ئێران لە سێ مانگدا 26 کیلۆگرام بەراورد بە رابردو زیادی کردوە. لە لایەکی دیکەوە جۆن کیربی، رێکخەری پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا رایگەیاند؛ گەڕانەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران و دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان لە بەرنامەی کاری سەرەکیی واشنتۆندا نەماوە. کیربی وتویەتی: بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بە نیازپاکی دانوستان ناکەن و ئەوەش وای کردوە ئەمریکا ئەو دانوستانانە لە لیستی بەرنامە سەرەکییەکانی نەهێڵێت و لە ئێستادا سەرنجی سەرەکیی واشنتۆن بۆ پشتیوانیی لە ناڕەزایەیتییەکانی ناوخۆی ئەو وڵاتە  هاوکارییەکانییەتی نێوان مۆسکۆ و تارانە دژی ئۆکرانیا. لێدوانی ئەو بەرپرسەی ئەمریکا دوای ئەوە دێت کە لە دوو رۆژی رابردودا میدیاکانی کۆماری ئیسلامی و بەرپرسانی بانگەشەی ئەوەیان کرد کە دانوستانەکانی نێوان ئێران و وڵاتانی رۆژئاوا بە مەبەستی چالاککردنەوە رێککەتنی ئەتۆمیی دەست پێدەکاتەوە.

هاوڵاتی سکرتێری گشتیی هاوپەیمانیی ناتۆ رایگەیاند، بۆ چارەسەرکردنی پرسی ئەندامێتی سوید لە هاوپەیمانێتیەکەیاندا، بەم نزیکانە سەردانی ئەنقەرە دەکات. یانس ستۆڵتەنبێرگ سکرتێری گشتیی هاوپەیمانیی ناتۆ، لە کۆبونەوەی وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی ئەنجامی ناتۆ، لە ئۆسلۆ قسەی کرد و رایگەیاند، سەرەتای ئەم حەفتەیە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا قسەی کرد و بەم نزیکانە سەردانی ئەنقەرە دەکات. یانس ستۆڵتەنبێرگ رایگەیاند، پرسی سەرەکی سەردانەکەی بۆ تورکیا، ئەندامێتی سویدە لە هاوپەیمانیی ناتۆدا. ئەندامێتی سوید لە هاوپەیمانیی ناتۆدا، لەسەر ڤیتۆی تورکیا راگیراوە. دەوڵەتی تورکیا مەرجی سەرەکی ئەوەیە کە سوید فشار لەسەر نەیارانی تورکیا دروست بکات و بە تایبەتی ئەندامانی پەکەکە، گولەن و پارتە چەپەکان رادەستی تورکیا بکاتەوە. ئەنتۆنیۆ بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکاش رۆژی سێشەممە، داوای لە تورکیا و هەنگاریا کردبوو کە کۆتایی بە ڤیتۆکەیان بهێنن و وتی، " کاتی ئەوە هاتووە کە سوید ببێتە ئەندامی ناتۆ".

هاوڵاتی ئابووری توركیا گەورەترین مەترسی لەسەرە بەهۆی سیاسەتەكانی حكومەتەكەی دادو گەشەپێدان و ئەردۆغان كە بەدەست كێشەی گەورەوە دەناڵێنێت، لەپێش هەموویان دابەزینی بەردەوامی بەهای لیرەی توركی و بەرزبوونەوەی نرخی پێداویستی و خواردەمەنی رۆژانەیە كەپێویستی بەچارەسەری خێرا هەیە ئەگەر نا دۆخی دارایی وڵاتەكە دەخات. ئەردۆغان لەخولی دووەمی سەرۆكایەتی كۆمار لە 28ی ئایار بەڕێژەی 52% بەرامبەر 47.9% ی كەمال كلیچدار ئۆغلۆ سەركەوتنی بەدەستهێنا، بەڵام سەركەوتنەكەی بەشكستنی ئابووری وڵات هەژمار دەكرێت لەپێنج ساڵی داهاتوودا كە رووبەڕووی قەیرانی ئابووری گەورەتر لەوەی ئێستا تیایەتی دەبێتەوە. نرخی لیرەی توركی بەرامبەر بەدۆلار نزیكە لەئاستە نزمە مێژووییەكان هەر 100 دۆلارێك، بەرامبەر 2040 لیرەی توركیە كەتەنها لەماوەی ئەم مانگەدا بەهای لیرە 6% دابەزیوەو لەماوەی ئەمساڵیشدا بەڕێژەی 38% بەرامبەر دۆلاری ئەمریكی دابەزیوە. هەروەها لەماوەی مانگی نیسانی رابردوو رێژەی بەرزبونەوەی نرخەكان گەیشتە 55%، دوای ئەوەی لەمانگی تشرینی یەكەمی 2022 ئاستێكی پێوانەیی تۆماركرد كە 85.5% بوو، بەپێی پەیمانگای توركیا. راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان پێشبینی ئەوەیان كردووە كەئەو بوومەلەرزەیەی مانگی شوباتی رابردوو توركیای گرتەوە، 34 ملیار دۆلار زیانی لێكەوتووەتەوە، بەڵام حكومەتەكەی ئەردۆغان زیانەكانی بە 102 ملیار دۆلار خەمڵاندووە كەزیانی 80 ملیار دۆلاری لەكەرتی خانوبەرەو پیشەسازی و كشتوكاڵی و گەشتیاری داوە. تائێستا حكومەت نەیتوانیوە ئەو سەقامگیرییە ئابوورییە بەدەستبهێنێت كەبەڵێنی پێدابوو و هێشتا رووبەڕووی چەندین تەحەدا بووەتەوە بۆ باشتركردنی دۆخی ئابووری وڵاتەكە، لەنێویاندا گرتنەبەری رێوشوێنی جددی بۆ... بەرەنگاربوونەوەی بەرزبوونەوەی نرخی شمەك و كاڵاكان. ئابوریناسان ئاسۆی ئایندەی ئابووری توركیا بە «نادیار» وەسف دەكەن، ، بەڵام پێیانوایە ئەگەر حكومەتی توركیا بتوانێت چارەسەری ئەو تەحەددایانە بكات كەڕووبەڕووی دەبێتەوە، ئەوا ئابووری توركیا توانای گەشەكردنی هەیە بەخێراییەكی تەندروست، بەڵام ئەگەر ئەردۆغان لەسەر سیاسەتە نازانستیە ئابووریەكانی بەردەوام بێت توركیا رووبەڕووی قۆناغێكی درێژخایەنی قەیران دەكاتەوەو بەهای لیرە زیاتر دادەبەزێت و 100 دۆلار دەگاتە دوو هەزارو 500 لیرە لەماوەی دووساڵی داهاتوودا. سەرەڕای نیگەرانی و نیگەرانییەكانی پەیوەست بەتێچووی گوزەرانی توركیا، رەجەب تەیب ئەردۆغان توانی خولی نوێی سەرۆكایەتیی توركیا سەربكەوێت و لەهەڵبژاردنەكاندا پشتیوانی لێی دوورنەخرایەوە، سەرەڕای ئەو سیاسەتە ئابوورییە ناتەقلیدیانەی كەدەیگرێتەبەر، نوێنەرایەتی دەكات لەدووركەوتنەوە لەو سیاسەتە لەبەرزكردنەوەی رێژەی سوود كەبەشداری كردووە لەبەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان و بەرزبوونەوەی نرخی خۆراك و كاڵا سەرەكییەكانی دیكە زیادی كردووە، كە»پێداگری ئەردۆغان لەسەر دابەزاندنی رێژەی سوود بۆ بەرزكردنەوەی گەشەی ئابووری بووەتەهۆی لاوازبوونی بەهای لیرە ، كە لەماوەی پێنج ساڵی رابردوودا بەرامبەر بەدۆلار نزیكەی لەسەدا ٨٠ دابەزیوە». هەندێك لەوەبەرهێنەران ترسیان هەیە سەركەوتنی ئەردۆغان ببێتە هۆی ناسەقامگیری زیاتری ئابووری لەگەڵ بەرزبوونەوەی رێژەی هەڵاوسان و بەردەوامی دابەزینی بەهای لیرە بۆ نزمترین ئاست، هەروەها ئەو گرژییەی لەقەرزی سەروەری توركیادا هەیە كە»ناوەندەكان و قەرزەكانی بانكەكان، ئەم ترسە دەگەڕێتەوە بۆ پێداگری یاریدەدەرەكانی لەسەر ئابووریناسانی تەكنۆكرات كەڕێژەی سوود بەرز نەكەنەوە بۆ پشتگیریكردنی گەشەی ئابووری». توركیا دوو سیناریۆی لەبەردەستدایە كە بەردەوامبوونی ئەردۆغان لەسیاسەتە ئابورییە ناتەقلیدییەكانی دابەزاندنی رێژەی سوودو هەڵاوسان لەپێناو بەرزكردنەوەی ئابووری توركیا، وەك لەكاتی هەڵبژاردنەكاندا رایگەیاندبوو كەئەو سیاسەتە ناگۆڕێت، چونكە پەیوەندییەكی راستەوخۆ دەبینێت لەنێوان كەمی رێژەی سوودو كەمی هەڵاوسان. هەروەها ئابوری توركیا لەدواخستنی پارەی هاوردەكردنی وزەی روسیا لەلایەن توركیاوە سودمەند بوو، ئەمەش وای لێدەكات بەپێی بەڵێنەكانی بەخشندەیی بۆ گەلی توركیا خەرج بكات. ئەوەی پاڵپشتی ئەم سیناریۆیە دەكات، ئەو چاوەڕوانیەیە كەتوركیا پلەكانی ئاساییبوونەوە لەگەڵ رۆژئاوا زیاد بكات، بەو پێیەی توركیا توندبوو لەپەیوەندی كردنی فینلاندو سوید لەناتۆ، هەرچەندە رەزامەندی خۆی لەفینلاند دەربڕی، بەو پێیەی مەبەستی هەناردەكردنی توركیا ئەوروپایە. لەژێر ئەم سیناریۆیەدا، ئەو وەبەرهێنەرانەی هیوادارن بگەڕێنەوە بۆ سیاسەتە ئابورییە تەقلیدییەكان و پابەندتربن بەچارەسەركردنی كێشەی هەڵاوسان لەتوركیا، نائومێد دەبن و متمانەیان بەبۆندەكانی حكومەت و توانای حكومەتی توركیا بۆ دانەوەی قەرزەكانی لاواز دەبێت. هەروەها سیناریۆی دووەم بریتییە لەئەگەری ئەوەی ئەردۆغان بەسیاسەتە ئابورییەكانیدا بچێتەوە بەجۆرێك كە بانكی ناوەندی توركیا رێژەی سوود بەرزبكاتەوە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كەتاكە بانكی ناوەندییە بەپێچەوانەی نزیكەی باقی بانكە ناوەندییەكان كەهەر پێداگری لەسەر بەرزنەكردنەوەیان ماوەتەوە، بەڵكو رێژەی سوودی لەسەدا ١٩ كەمكردەوە بۆ 8.5%، ئەمەش بووە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەكە هەڵاوسان لەماوەی 24 ساڵدا بۆ 84% بەرزبووەتەوە، لەمانگی ئابی ساڵی رابردوودا. رەجەب تەیب ئەردۆغان دوای سەركەوتنی لەهەڵبژاردنەكاندا ئەوەی دووپاتكردەوە كەبەردەوام دەبێت لەو سیاسەتەی لەپێنج ساڵی داهاتوودا، ئەمەش راستەوخۆ بەهای لیرەی دابەزاندو لەسەدا چوار رێژەی هەڵاوسانی بەرزكردەوەو بەو هۆیەوە بەشێكی زۆر لەسەرمایەدارانی توركیا سەرمایەكانیان دەبەنە دەرەوەی توركیا وەك روسیاو ئیمارات و سعودیەو مالیزیا كەوەبەرهێنانی پێوە دەكەن. ئەردۆغان تا ئایاری 2028 لەدەسەڵاتدا دەمێنێتەوە بڕیارە بێجگە لەوەزیری دەرەوەو بەرگری و ناوخۆ سەرجەم وەزیرەكانی دیكەی كابینەی حكومەتەكەی بگۆڕێت كە بۆ وەزیری دارایی محەمەد شیشمەك یەكێكە لەكاریزما ئابووریەكانی توركیاو لەچەندین بانكی نێودەوڵەتی كاری كردووە كاندید بكات بۆ ئەو پۆستە. هەروەها بەهێزبوونی پەیوەندیە ئابووریەكانی نێوان مۆسكۆو ئەنقەرە دەبێتە لێدانێكی دیكەی ئابووری بۆ توركیا كە ئەمریكاو وڵاتانی رۆژئاوای نیگەران كردووەو چاوەڕواندەكرێت سزای ئابووری توركیا بدرێت. ئۆپۆزسیۆنی توركیا كە لەلایەن پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) و (پارتی چەپی سەوز)ی كوردەكانی باكوری كوردستان رابەرایەتی دەكرێت چەندین دۆسیەی گەندەڵی دارایی حكومەتەكەی دادو گەشەپێدانیان لەماوەی بانگەشەی هەڵبژاردنەكان خستەڕوو، بەتایبەت دوای بومەلەرزەكەی 6ی شوباتی توركیا كە 11 پارێزگاو ناوچەی توركیای گرتەوە، بەڵام ئەردۆغان ئامادە نییە دانبنێت بەگەندەڵییەكانداو سوورە لەسەر ئەوەی كەتوركیا دەباتە قۆناغێكی نوێی پێشكەوتنی ئابووری.

وەزارەتێکی ئێران ئاشکرای دەکات کێشانی جگەرە زۆر بوە و بەشێک لە جگەرەکانیش بە قاچاخ هاوردەی وڵاتەکە دەکرێن. وەزارەتی پیشەسازیی ئێران بڵاوی کردوە؛ لە یەک ساڵدا نزیکەی 73 ملیارد جگەرە لە وڵاتەکە کێشراوە کە بەراور بە رابردو نزیکەی 20 ملیارد زیادی کردوە. ئاماژە بەوە کراوە؛ لە ساڵی 2017 نزیکەی 55 ملیارد جگەرە لە ئێران کێشراوە بەڵام ئەو ژمارەیە لە ساڵی 2022 بۆ 73 ملیارد بەرزبوەتەوە. لە راپۆرتی ئەو وەزارەتەدا هاتوە؛ لە ساڵی 2020 نزیکەی 62 ملیارد و 475 دانە جگەرە لە وڵاتەکەدا بەرهەم هێنراوە و نزیکەی 11 ملیارد جگەرەش بە قاچاغ هاوردە کراوە و هیچ جگەرەیەک بە فەرمی هاوردەی ئێران نەکراوە. توتنی بەرهەمهاتوی ساڵی 2021 لە ئێران چوار هەزار و 886 تۆن بوە کە 600 تۆنی هەناردە کراوە و چوار هەزار و 300 تۆنی لە ناوخۆی وڵاتەکە کراوە بە جگەرەوە و نێرگەلە. بە پێی راپۆرتی وەزارەتی پیشەسازیی ئێران لە ساڵێکدا بە بەهای زیاتر لە یەک ملیارد و 600 هەزار دۆلار توتن و جگەرە لە وڵاتەکەدا کڕدراوە.

ناوەندنی ئاماری تورکیا بڵاوی کردەوە؛ ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوان ئەو وڵاتە و ئێران دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و کەمبونەوەی هاوردە و بەهای غاز هۆکاری سەرەکیی دابەزینەکە بوە. ئەو ناوەندە ئاشکرای کردوە لە چوار مانگی سەرەتای ساڵی 2023 ئاڵوگۆڕی بازرگانیی تورکیا و ئێران یەک ملیارد و 725 ملیۆن دۆلار بوە لە کاتێکدا ئەو بڕە لە چوارمانگی ساڵی 2022 زیاتر لە دوو ملیارد و 173 ملیۆن دۆلار بوە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە؛ رێژەی ئاڵوگۆڕیی بازرگانیی نێوان ئە دوو وڵاتە لە چوارمانگی ئەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردو 20% دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە. هاوردەی تورکیا لە ئێرانەوە لە یەک ملیارد و 231 ملیۆن دۆلارە بۆ 821 ملیۆن دۆلار لەو چوار مانگەی ئەمساڵدا کەمی کردوە کە زۆربەی هاوردەکە غازی ئێران بوە و بە گشتی هاوردە تورکیا لە ئێرانەوە 33% دابەزیوە. ئاماژەی بەوە کراوە؛ هاوکات لەگەڵ کەمبوەنەوە هاوردەی غاز لە ئێرانەوە بەهاکەشی بەڕێژەی 40% دابەزینی بەخۆیەوە بینوە. لە ئامارەکاند ئەوە خراوەتەڕو کە سەرجەم هەناردەی تورکیا لەو ماەیەدا گەیشتوەتە زیاتر لە 80 ملیارد دۆلار و هەناردەی وڵاتەکەش 124 ملیارد دۆلار بوە و زیاترین هەناردەی بۆ وڵاتانی ئەڵمانیا و روسیا بوە.  

هاوڵاتی هەدەکە، کەجەدە، هەدەپە، دەبەپە و پارتی چەپی سەوز ئەنجامی یەکەم کۆبونەوەی خۆیان دوای هەڵبژاردن، ئاشکرا کرد. هاوسەرۆک و هاووتەبێژانی کۆنگرەی کۆمەڵگەی دیموکراتی (کەجەدە)، کۆنگرەی دیموکراتی گەلان (هەدەکە)، پارتی هەرێمەکانی دیموکراتی (دەبەپە)، پارتی چەپی سەوز و پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) بۆ ئەوەی ئەنجامی هەڵبژاردن هەڵبسەنگێنن و نەخشەڕێگەی قۆناغی نوێ دیاری بکەن، کۆبونەوە. دوای کۆبونەوەکە لایەنەکان راگەیەندراوێکیان بڵاوکردەوە و وتیان، " پێویستە بێمۆڕاڵ و چاوترسێن نەبین. لە ئاییندەدا قۆناغی نوێ، بۆ پێکهاتەکانمان و دەزگاکانمان و گەلەکەمان بە فراوانی شیدەکەینەوە. دۆخەکە لەبەرچاو دەگرین. لەدژی ئەم رژێمەی دوژمنی رەنج، ئاشتی، ئازادی، دیموکراسی، سروشت، گەنج و ژیانە، هەنگاوێکیش بەرەو دواوە نانێین. پێویستە کەس گۆمانی نەبێت و بێگۆمان تێکۆشانمان فراوانتر دەکەین." پارتی چەپی و سەوز و هاوپەیمانەکانی لە هەڵبژاردنی ١٤ی ئایاردا، ٦١ کورسی پەرلەمانیان بەدەست هێنابوو. لەلایەکی دیکەوە، پارتی کرێکارانی تورکیا (تیپ) کە هاوپەیمانی پارتی چەپی سەوزە ٤ کورسی بە دەست هێنا.