.jpeg)
هاوڵاتی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق رایگکەیاند، وڵاتەکەی لە ساڵی 2014وە زیاتر لە 3.4 ملیار دۆلار هاوکاری مرۆیی پێشکەش کردوە، کە یارمەتیدەر بوە بۆ کۆتاییهێنان بە ئاوارەبونی نزیکەی پێنج ملیۆن عێراقی. ئەلینا رۆمانۆسکی، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق ئەمڕۆ شەممە لە تویتێکدا لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی X ڕایگەیاند "ئەمریکا گەورەترین تاکە بەخشەری هاوکاری مرۆییە لە عێراق". باڵوێزی ئەمریکا دەشڵێت،" ئێمە لە ساڵی 2014ەوە زیاتر لە 3.4 ملیار دۆلار هاوکاری مرۆییمان پێشکەش کردوە، کە یارمەتیدەر بوە بۆ کۆتاییهێنان بە ئاوارەبونی نزیکەی پێنج ملیۆن عێراقی". ئەمڕۆ ڕۆژی جیهانی کاری مرۆییە ڕۆمانۆسکیش دەڵێت، وڵاتەکەی بەردەوامە لە هاوکاریکردنی ئەو 1.2 ملیۆن کەسەی کە لە ناوخۆی عێراقدا هێشتا بە ئاوارەیی ماونەتەوە.
هاوڵاتی لەچەند هەفتەی رابردووداو بەتایبەت لەناوەڕاستەکانی مانگی تەمموزەوە، کێشەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا زۆر ئاڵۆز دەرئەکەوێت. لەسەرەتای مانگی تەمموزەوە ئەمریکا هێزی ئاسمانی و سەربازی خۆی لەکەنداو زیاتر کردووە. ئەمریکا رایگەیاندووە مەبەست لەپتەوکردن و بەهێزکردنی هێزی سەربازی و فڕۆکەوانی لەکەنداو، رێگریکردنە لەوەی ئێران دەست بەسەر کەشتییە بارهەڵگرەکاندا بگرێت لەکەنداو. بەپێی راپۆرتی ئاژانسی ئەسۆشەیتد پرێس، ئەمریکا خەریکی تاوتوێکردنی جێگیرکردنی سەربازە لەسەر کەشتییە بارهەڵگرەکان. ناردنی فڕۆکەی (ئێف- ١٦) و (ئێف-٣٥) و (ئەی-١٠) بۆ ناوچەکە و ناردنی کەشتی جەنگی و هێزی سەربازی، دەرخەری قووڵتربوونەوەی ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا بوو. بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنج بوو، ئەمریکا و ئێران لەڕۆژانی رابردوودا رێککەوتننامەیەکیان واژۆ کردووە کە بەپێی ئەو رێککەوتننامەیە پێنج هاووڵاتی ئەمریکی دەستبەسەرکراو لەئێران ئازاد بکرێن لەبەرامبەردا ژمارەیەک لەئێرانییە زیندانییەکان لەئەمریکا بەهەمانشێوە ئازاد بکرێن و شەش میلیار دۆلار پارەی ئێران کە لەبانکەکانی کۆریای باشوورە ئازاد بکرێت و بگوزارێتەوە بۆ قەتەرو لەوێوە بگاتە دەست ئێران. ئەم رێککەوتننە ئاڵۆزە کەدوای چەند مانگ لەگفتوگۆی ناڕاستەوخۆی بەرپرسانی ئێرانی و ئەمریکی واژۆ کراوە، سەرەنجام بوو بە هۆی ئەوەی رۆژی 10ی ئاب، چوار کەس لەپێنج هاووڵاتییە ئەمریکییەکان لەزیندانەکانی ئێرانەوە بگوازێنەوە بۆ هۆتێلێک کە ناوی نەبراوە. لەهەمانکاتدا بەپێی راپۆرتی ئەسۆشەیەتد پرێس، ئێران رێژەی بەرهەمهێنانی یۆرانیۆمی ٦٠٪ کەم کردووەتەوەو ئەمەش بەشێکە لە رێککەوتننامەکە. تا ئێستا وردەکاری شێوەی گواستنەوەی پارەکە و کاتی تەواوبوونی و ئازادی زیندانییەکان دیار نییە. بەڵام بەرپرسانی ئێرانی و ئەمریکی پێیانوایە لەمانگی ئەیلولدا ئەم رێککەوتننامەیە بەتەواوەتی جێبەجێ دەکرێت. ئەم رێککەوتننامەیە لەناوخۆی ئەمریکا ناڕەزایەتی کۆمارییەکان و بەشێک لەدیموکراتەکانی لێکەوتووەتەوەو مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لەسەردەمی دۆناڵد ترامپ، بە رێککەوتنی خراپ و مەترسیدار ناوی بردووە. هەروەها ژمارەیەکی زۆر لەڕێکخراوەکانی مافەکانی مرۆڤ پێیانوایە ئەمجۆرە رێککەوتننامەیە دەبێتە هۆی ئەوەی زیاتر ئێران هان بدات هاووڵاتیانی وڵاتانی تر بەبارمتە بگرێت بەمەبەستی ئابووری. ئەوان پشت بەقسەکەی موحسین رەزایی، راوێژکاری ئابووری سەرۆککۆماری ئێران دەبەستن کە وتبووی: دەتوانین هاووڵاتیانی ئەمریکی و ئەوروپی بگرین و لەبەرامبەر سەدان میلیۆن دۆلاردا ئازادیان بکەین. چی دەربارەی رێککەوتنامەکە دەزانرێت؟ تائێستا وردەکاری رێککەوتنامەکەی ئێران و ئەمریکا بەتەواوەتی بڵاونەکراوەتەوە. بەڵام ئەوەی زانراوە ئەوەیە ئەمریکا مۆڵەتی بەکۆریای باشوور داوە بەوەی سەرمایە دەستبەسەرکراوەکانی ئێران کە لەبانکەکانیدان، لەدراو وۆنەوە بکرێت بە یۆرۆو ئامادەبکرێت بۆ گواستنەوەیان بۆ ئەو بانکە ئێرانیانەی لەقەتەردان. ئەم پارانە کە گوازراونەتەوە بۆ قەتەر لەژێر چاودێری ئەمریکاو تەنها بەو مەبەستانە بەکاردەهێنرێن کە گەمارۆیان لەسەر نییە، وەک دەرمان و خواردن. گواستنەوەی پارە ئێران سوورە لەسەر ئەوەی پارەکەی بەدۆلار یان یۆرۆ پێبگات و رایگەیاندووە پێویستە ئەو پارەیە بە دۆلار یان یۆرۆ بێت، لەبەرئەوەی دراوی ۆونی کۆریای باشوور لەبازرگانییەکاندا سوودی بۆ ئێران نییە. بەرپرسانی ئەمریکی رایانگەیاندووە کۆریای باشوور ئامادەیی دەربڕیوە ئەم پارەیە بە دۆلار یان یۆرۆ بگاتە دەستی ئێران، بەڵام نیگەرانن لەوەی گۆڕینی ئەم بڕە زۆرە پارەیە بۆ دۆلار یان یۆرۆ، کاریگەری خراپی لەسەر ئابووری ئەو وڵاتە و نرخی پارەی ئەو وڵاتە هەبێت. هەربۆیە پرۆسەی گواستنەوەی پارە بەخاوی ئەڕواتە پێش و ماوەیەکی زۆری پێویستە بەوەی ئەم پارەیە بەتەواوەتی لەلایەن کۆریاوە بگاتە بانکەکانی قەتەر. جۆن کێربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رۆژی هەینی رایگەیاند، «ئێمە بەشێوەی بەربڵاوو هەمەلایەنە لەگەڵ کۆریای باشوور لەم بارەوە کارمان کردووەو هیچ رێگرییەک نییە بۆ ئەوەی ئەم پارانە بگەنە قەتەر». محەممەد عەبدولعەزیز ئەلخەلیفی، وەزیری ناوخۆی قەتەر لەدەوحە لەو بارەیەوە وتی، «ئەوەی لەم رێککەوتننامەیە دەستمان کەوتووە دەرخەری متمانەی هەردوولایە بە قەتەر وەک وڵاتێک کە نێوەندگیری بێلایەن و هاوبەشی نێونەتەوەییە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بەمەبەستی ئاشتی و ئارامی». ململانێی نێوان ئێران و ئەمریکا ئاخۆ ئەم رێککەوتنە بە مانای کەمبوونەوەی ململانێ و کێشەی نێوان ئێران و ئەمریکایە؟ لەوەڵامی ئەم پرسیارە دەبێ بۆ رووداوەکانی ئەم چەند مانە بگەڕێینەوە. هەر لەجێگیرکردنی فڕۆکەی (ئێف-١٦) و (ئێف-٣٥) و (ئەی -١٠) و کەشتیی جەنگی و هێزی سەربازییەوە بگرە تائەگەری ناردنی سەرباز بۆ سەر کەشتییەکان. نزیکبوونەوەی سعودیەو ئیسرائیل و گەورەتربوونەوەی رێککەتننامەی ئاشتی ناسراو بەپەیماننامەی (ئیبراهیم) تا ئەو ئاستەی سعودیە باڵیۆزی دیاریکردووە بۆ کاروباری ئیسرائیل. کێشەکانی ئێران و ئیمارات لەسەر سێ دوورگەی (تونبی گەورە، تونبی بچووک و ئەبوومووسا) و هەروەها کێشەکانی نێوان ئێران و سعودیە و کوێت لەسەر کێلگەی گازی الدرە( ئارەش). هەموو ئەمانە دەرخەری ئەوەن ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا کەم ناکات و نەیکردووە، بەڵكو ئەم رێککەوتننامەیە تەنها بۆ ئازادکردنی ئەم پێنج زیندانییەیە لەگەڵ ئەو شەش میلیار دۆلارەی ئێران. نیگەرانییەکان و وەڵامی بەرپرسانی ئەمریکی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، رۆژی دووشەممە لەتویتێکدا لەتویتەر دەربارەی ئەم رێککەوتننە نووسی، «ئەمریکا بە ئازادکردنی شەش میلیار دۆلار، یارمەتی تیرۆریزم دەدات لەناوچەکە و جیهان، ئەمە باجدانێکی گەورەیە بە گەورەترین سەرچاوەی تیرۆریزم لەناوچەکە». بەرپرسانی ئەمریکی لەبەرامبەر نیگەرانییەکانی لایەنگرانی مافی مرۆڤ و هەروەها ئیسرائیلدا، رایانگەیاندووە ئەم پارەیە لەژێر چاودێری توندی ئەمریکایدا بەکاردەبرێت و بۆ ئەو مەبەستانەیە کە گەمارۆیان لەسەر نییە. بەپێچەوانەی وتەی بەرپرسانی ئەمریکی، بەرپرسانی ئێران باس لەوە دەکەن ئەوان سەرپشکن بەوەی چۆن ئەو پارەیە بەکاردەهێنن. وەزارەتی دەرەوەی ئێران رۆژی هەیینی لە راگەیاندراوێکدا بڵاویکردووە، «کۆماری ئیسلامی ئازادە لەشێوەی بەکارهێنان و کەڵک وەرگرترن لەو سەرچاوەو داراییانەی ئازادکراون و ئەم سەرچاوە مادییانە بەو مەبەستانەی کەبەرپرسانی شارەزا پێیان باش بێت بەکاردەهێنرێن». هەروەها بە پێچەوانەی راپۆرتەکانی نیۆیۆرک تایمزو CNN و وتەی بەرپرسانی ئەمریکا، محەممەد مەرەندی، راوێژکاری میدیایی تیمی راوێژکاری ناوکی ئێران، رۆژی پێنجشەممە لەم بارەوە لەتویتێکدا نووسی، «ئێران بەشێوەی راستەوخۆ دەستی بەسەرجەم داراییە ئازادکراوەکان ئەگات هیچ کۆمپانیایەکی قەتەری وەک نێوەندگیر بوونی نییە». رێککەوتننامەی ناوکی بەڕێوەیە؟ زۆرکەس ئەم ریککەوتننامەیەی نێوان ئێران وئەمریکا بەسەرەتایەک ئەزانن بۆ ریكکەوتننامەی گەورەترو گشتیگیرتر کە ئەویش رێککەوتننامەی ناوکییە لەگەڵ ئێران. بەڵام بەهۆی ئاڵۆزی دۆسیەی ناوکی ئێران و هەروەها نزیکبوونەوە لەوادەی هەڵبژاردنەکانی ئەمریکا و لەهەمانکاتدا جیاوازییە بەرچاوەکانی هەردوولا لەخواستەکانیان و هێڵە سوورەکانیان، پێناچێت وتووێژە ناوکییەکان دەستپێبکاتەوە. بەرپرسانی ئەمریکا جەخت لەسەرئەوە دەکەنەوە هیچ بەرنامەیەکیان نییە بۆ زیندووکردنەوەی رێککەوتننامەی ناەکی لەگەڵ ئێران. ئەنتۆنی بلینکن، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رۆژی ٢٤ی تەمموز وتی، « ئیتر دەربارەی گفتوگۆ ناوکییەکان لەگەڵ ئێران قسە ناکات و ئەم باسە داخراوە». هاوکات جەیک سەڵیڤان، راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکاش پێشتر جەختی لەسەر ئەوە کردبووەوە واشنتۆن و تاران زۆر دوورن لەیەک بۆ گەیشتن بە رێککەوتن. بەرپرسانی ئەمریکا باس لەوە ئەکەن پێش چەند مانگێک چوارچێوەو رەشنووسی رێککەوتنی ئازادکردنی زیندانییەکان ئامادە کرابوو و خرابووە بەردەست ئێرانییەکان و ئەوە لایەنی ئێرانی بوو کەکەمتەرخەمی تێدا دەکرد.
هاوڵاتی لەگەڵ نزیکبوونەوەی ساڵیادی سەرھەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادیی”، ڕژێمی ئێران فشارەکانیان بۆ سەر چالاکوانانی مەدەنیی، سیاسیی و بە تایبەتی ژنان چڕ کردووەتەوە، لەو چوارچێوەیەشدا ژمارەیەک ژنە چالاکوان دەستگیر کراون. سەرچاوەکانی ھەواڵی ئێران بڵاویانکردووەتەوە، دوێنێ چوارشەمە ھێزەکانی دەوڵەتی ئێران لە شارەکانی تاران، ڕەشت، فومەن، بەندەر ئەنزەلی و لاھیجان ھەڵیانکوتاوەتە سەر ماڵی ژمارەیەک لە چالاکوانانی بواری مافەکانی ژنان و دەست بەسەریان کردوون و بەرەو شوێنێکی نادیار بردوویانن. بە پێی زانیارییەکان، زوهرە و زەهرا دادڕەس، جلووە جەواهری، فرووغ سەمیع نیا، مەتین یەزدانی ( فۆتۆگرافەر) لە شاری ڕەشت و یاسەمین حەشدەری ( شاعیر) لە شاری ئەنزەلی و نگین رەزایی لە شاری فوومەن، دەستگیرکراون و تا ئێستە هۆکاری دەستگیرکردنی ئەم ژنە چالاکوانانە دیار نییە و نازانرێت بۆ کوێ گوێزراونەتەوە. ھەندێک لەو ژنە چالاکوانانە پێشتریش لەلایەن ھێزەکانی ئێرانەوە چەندین جاری تر دەستگیر کراون. لە16ی ئەیلولی 2022, دوای کوژرانی ژینا ئەمینی لەلایەن ھێزەکانی پۆلیسی ئەخلاق لە تاران، خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی بەرفراوان، کە بە سەرھەڵدانی ‘ژن، ژیان، ئازادیی’ ناسراوە، ڕۆژھەڵاتی کوردستان و ئێرانی گرتەوە.
هاوڵاتی کەمی بەنزین و سەرەگرتنی زۆر لە ئێران سەریهەڵداوە و میدیاکانی ئێران باس لەوە دەکەن، کێشەکە بەتەواوی کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵک داناوە. میدیاکانی ئێران ئاشکرایان کردووە، بەنزینخانەکانی تاران و بەشێکی زۆر لە شارەکانی تری ئێران بەرەبەیانی رۆژی چوارشەممە 16ی ئاب، سەرەی دوور و درێژی تێا دەبینرا و هاوڵاتیانی ئێرانی چوونەتە سەرەی بەنزین و هەندێکیان بەنزینیان دەستناکەوێت. رۆژنامەی ئیعتمادی ئێرانی لە راپۆرتێکدا لەمبارەوە ئاماژەی بە قەرەباڵغی و سەرەی بەنزین، لە بەنزینخانەی "شەقامی دەوڵەت" لە تاران کردووە کە لە کاتژمێر 2ی بەرەبەیانەوە دەستی پێکردوە و نووسیویەتی، "دەنگۆی گرانبوونی بەنزیک بە تەواوەتی کاریگەری لەسەرخەڵک داناوەو نیگەرانن." دەنگۆی گرانبوونی بەنزین لە رۆژی شەممەوەو دوای قسەکانی عەلی ئەکبەر نژاد عەلی، بەڕێوەبەری گشتی کۆمپانیای نەتەوەیی دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکانی تاران دەستی پێکرد کە باسی لەوە کرد، "ئاستێک بۆ پێدانی نەنزین بە ئۆتۆمبێلەکان لە بەنزیخانەکان دادەنرێت و لەو ئاستە بە سەرەوە ئەبێ هاوڵاتیان بەنزین بە نرخی ئازاد بکڕن و کۆبۆن ئەدرێت." ساڵی 2019 نرخی بەنزین بۆ یەک لیتر لە هەزار تمەنەوە بەرزبوویەوە بۆ سێ هەزار تمەن، ئەمەش نارەزایەتی لێکەوتەوە و خۆپیشاندانی سەرتاسەری لە وڵاتەکە دەستیپێکرد. بەپێی راپۆرتی میدیا جیهانییەکان لەوانە ئاژانسی رۆیتەرز، لە خۆپیشاندانەکانی ئێران هەزار کەس لەلایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراون. سەرەی بەنزین لە ئێستادا شارە کوردییەکانیشی گرتووەتەوە و هاوڵاتییەکی شاری مەریوان لەمبارەوە بە هاوڵاتی وت، " کێشەی بەنزین لە شاری مەریوان هەفتەیەک زیاترە هەیە. سەرەتا دەوترا بەهۆی ناردنی بەنزینەوەیە بۆ باشووری کوردستان و عێراق، بەڵام دواتر دەرکەوت بەنزین بە بەنزینخانەکان ناگات و بەشێکیان دایانخستووە". ئەم هاوڵاتییە مەریوانییە وتیشی، "رۆژی دووشەممە زیاتر لە یەک کاتژمێر لە سەرەدا بووم توانیومە 15 لیتر بەنزینم دەست بکەوێت". لە شاری بۆکانیش بە هەمانشێوە سەرەی بەنزین دەبینرێت. هاوڵاتییەکی بۆکانی لەم بارەوە بە هاوڵاتی راگەیاند،"دەنگۆی ئەوە هەیە بەنزین زۆر گران ئەبێت، ئەمە کاریگەری لەسەر ژیانی خەڵک هەیە. هەر ئێستە کاریگەرییەکانی خۆی دەرخستووەو هەموو خەڵک نیگەرانن." لە بەرامبەر دەنگۆی گرانبوونی بەنزین جەواد ئەوجی وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، " دەوڵەت لە بەرنامەیدا نییە کە نرخی بەنزین گران بکات و ئەوەی دەوترێت تەنها دەنگۆیە". لە لایەکی ترەوە ئاژانسی "رکنا"ی ئێرانی باسی لەوە کردووە کە بەنزین بە کارت (کۆبۆن) دەدرێت و هەرئۆتۆمبیلێک لە مانگێگدا 30 بۆ 40 لیتر بەنزینی پێ دەدرێت و باسی لەوەش کردووە سەرەی بەنزین بەهۆکاری ئەم رێنماییە نوێیەیە.
هاوڵاتی رۆژنامەی فایننشاڵ تایمزی بەریتانی بڵاویکردەوە کە ئەمریکا فشاری لەسەر ئێران دروستکردووە تا ئەوەی فرۆشتنی درۆنی ئێرانی بە روسیا رابگرێت، بەڵام تاران دەڵێت، درۆنەکانی ئەوان لەلایەن روسیاوە لە جەنگی ئۆکرانیا بەکار نایەت. لە راپۆرتێکیدا فایننشاڵ تایمز لە سازی سەرچاوەیەکی ئاگادار نوسیویەتی، ئەمریکا فشاری خستووەتە سەر ئێران بەوەی فرۆشتنی درۆن بە رووسیا رابگرێت و رێککەوتننامەیەکی نەنووسراو لە نێوانیاندا هەیە بە مەبەستی کەمکردنەوەی ناکۆکییەکان و کۆنتڕۆڵی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران." بەپێی ئەم راپۆرتە ئەم گفتوگۆیانە هاوکات لەگەڵ گفتووگۆ بۆ ئازادکردنی زیندانییەکان بەڕێوەچووە کە لە هەفتەی رابردووەوە ئازاد کردنی زیندانییەکان و لە بەرامبەردا ئازاد کردنی شەش میلیار دۆلار پارەی ئێران چووەتە قۆناغی جێبەجێکردنەوە. بەڵام چەند بەرپرسێکی ئێران بە فایننشاڵ تایمزیان راگەیاندووە، "تاران بە فەرمی ئەوەی رەت کردووەتەوە کە درۆنی ئێرانی لە جەنگی ئۆکرانیا لە لایەن رووسیاوە بەکارهاتبێت و چەندین جار داوای لە مۆسکۆ کردووە بەکارهێنانی ئەو فڕۆکانە رابگرێت، بەڵام واشنتن خوازیاری هەنگاوی جیدیتر و کاریگەرترە." ئەمریکا و ژمارەیەکیتر لە وڵاتانی رۆژئاوایی و بە تایبەت ئۆکراین ، بەردەوام ئێران بەوە تۆمەتبار دەکەن کە درۆنەکانی خۆی خستووەتە خزمەت رووسیاوە و مۆسکۆ لەهێرشە ئاسمانییەکانیدا بەکاری هێناوە دژ بە ئۆکرانیا. ئەم راپۆرتەی فایننشاڵ تایمز لە کاتێکدایە کە لە رۆژانی رابردوودا پێشانگای سەربازی رووسیا بەڕێوەچوو و ئێران بەشداری چالاکانەی لەو پێشانگایەدا هەبوو کە تێیدا چەند چەکێکی نمایش کرد.
هاوڵاتی به‌هۆى تێوه‌گلانیان له‌دۆسیه‌ى (دزیی سه‌ده) فه‌رمانى ده‌ستگیركردن بۆ چواركه‌سى نزیك له مسته‌فا كازمى بڵاوكرایه‌وه. بە گوێرەی ئەو هەواڵانەی میدیا عێراقییەکان بڵاویانکردۆتەوە فه‌رمانى ده‌ستگیركردن بۆ هه‌ریه‌كه له، عه‌بدول ئه‌میر حسون عه‌لى ته‌ها وه‌زیرى پێوشووى دارایی عێراق و رائد جوحى حمادى به‌رپرسى هه‌واڵگرى عێراق و ئه‌حمه‌د محمد نه‌جاتى به‌رپرسى نوسنگه‌ى تایبه‌تى مسته‌فا كازمى و عباس حسن حسین ڕاوێژكارى تایبه‌تى سه‌رۆك وه‌زیرانى پێشووى عێراق ده‌رچوه. لە ماوەی رابردوودا دادگای تایبەتمەند بە دۆسیەكانی گەندەڵی, فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ئیحسان عەبدولجەبار, وەزیری پێشووی نەوتی عێراق دەرکرد ئەمە وەک هەنگاوی سەرەتا سەیرکرا و والێکدرایەوە کە بەدوایدا كۆمەڵێك هەنگاوی تر دێت, كە وەزیرو بەرپرسانی تری حكومەتی مستەفا كازمی دەگرێتەوە عەلی توركی, ئەندامی لیژنەی دەستپاكی پەرلەمانی عێراق, ئاشكرایكرد لە رۆژانی داهاتوودا فەرمانی دەستگیركردن بۆ مستەفا كازمی دەردەچێت, بەوپێیەی ناوبراو بڕیارە هەڵەكانی دەركردووەو ئەوەش بە بەڵگەنامە سەلماوە, كە ئەو فەرمانی دامەزراندنی بۆ بەرێوەبەری گشتی دەستەی باجەكان دەركردووە, كە گومانی روونی لەسەرە. سەرجەم ئەو کەسانەی فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرچووە گومانیانلێدەکرێت تێوەگلابن لە ڕوداوی (دزیی سه‌ده) کە ئەویش ڕوداوی دزینى پاره‌ى باجه‌كان بوو له‌عێراق له‌سه‌رده‌مى حكومه‌تى مسته‌فا كازمى كه بڕه‌كه‌ى زیاتر له دوو ملیارو 500 ملیۆن دۆلاربوو.
هاوڵاتی نازیلا مەعرووفیان، رۆژنامەنووسی شاری سەقز بۆ جاری سێیەم لەلایەن هێزە ئەمنییەکانی ئێرانەوە دەستگیرکرایەوە، ئەمەش دوای ئەوەی بۆ ماوەی رۆژێک ئازادکرا. رۆژی یەکشەممە 13ی ئابی 2023 نازیلا بەشێوەیەکی کاتی ئازادکرا بەڵام دوای تەنها رۆژێک و لە رۆژی دووشەممە دیسان دەستگیرکرایەوە و لە زیندانی قرچک لە ئێستادا دەستبەسەرە. رۆژنامەنوسەکە خوێندکاری زانکۆی تەباتەبایی تارانە و لەکاتی خۆیپیشاندانەکانی ساڵی رابردووی ئێران بەهۆی کوژرانی ژینا ئەمینییەوە لە 30 تشرینی یەکەمی 2022 دەستگیرکرا دوای ئەوەی گفتۆگۆیەکی تایبەتی لەگەڵ ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا بڵاوکردەوە. نازیلا مەعرووفیان رۆژی 11ی تەمموزی 2023 بۆ جاری دووەم لە لایەن هێزە ئەمنیەکانەوە دەستگیرکرا و لە زیندانی ئیڤین دەستبەسەربوو. لە ماوەی دەستبەسەربوونیدا بە هۆکاری کێشەی هەناسەدان و لێدانی دڵ لە نەخۆشخانەی تاڵەقانی لە ژێر چاودێری پزیشکدا بوو. دوای زیاتر لە یەک مانگ دەستبەسەربوون، بە شێوەی کاتی ئازاد کرا. لەگەڵ ئازادبوونی وێنەیەکی خۆی لە تویتەر بڵاوکردەوە کە گوڵێکی بە دەستەوەیە. لە ماوەی ساڵێکدا، ئەمە سێیەم جارە نازیلا مەعرووفیان دەستگیر دەکرێت. ئەم رۆژنامەنووسە سەقزییە، تۆمەتی هەوڵدان بە تێکدانی ئاسایشی وڵات و بڵاوکردنەوەی زانیاری ناڕاستی دراوەتەپاڵ.
هاوڵاتی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، سەلمان بن عەبدولعەزیز، پادشای سعودیە بانگهێشتی فەرمی ئاڕاستەی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆکی ئێران کردوە بۆ سەردانکردنی ریاز، بەڵام تائێستا وادەی سەردانەکە دیارینەکراوە. بەگوێرەی ئاژانسی هەواڵی ئێران ئیرنا، ئەگەری ئەوە هەیە سەرۆکی ئێران سەردانی سعودیە بکات، دوای ئەوەی بانگهێشتنامەیەکی فەرمی لە پادشای سعودیەوە پێگەیشتوە، بەڵام تائێستا وادەی ئەم سەردانە دیارینەکراوە". ئاماژەی بەوەشکرد، پەیوەندییەکانی نێوان سعودیە و ئێران هەنگاو بە هەنگاو بەرەوپێش دەچن و ئەم سەردانەش لە کاتێکی گونجاودا، لە چوارچێوەی ئیرادەی سیاسیی هەردو وڵاتدا پلانی بۆ دادەنرێت. کارنامەی سەردانەکەش تاوتوێکردنی پرسە جۆراوجۆرەکان، دۆسییە ناوچەیی، نێودەوڵەتی و ئابورییەکان لەخۆدەگرێت". مانگی (ئازار/3) ئەمساڵ، شانشینی سعودیە و ئێران بە سەرپەرشتی چین رێککەوتن لەسەر دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە دوقۆڵییەکانیان و کردنەوەی باڵیۆزخانە و نێردە دیپلۆماسییەکانیان لە خاکی یەکتریدا.
.jpg)
هاوڵاتی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق و فەرماندەیی گشتی هێزە چەکدارەکان ڕاگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و تێیدا هاتوە، لە میانی کۆبونەوە لەگەڵ چەند بەرپرسێکی باڵای سەربازیدا ڕایگەیاندوە، وڵاتەکەی پێویستی بە هێزی شەڕکەری بیانی نییە. سەرۆکوەزیرانى عێراق لەگەڵ ژمارەیەک لە بەرپرسانى سەربازیی عێراق کۆبووەوە کە بەشدارییان لە پرۆسەی کۆنترۆڵکردنەوەی پارێزگاى نەینەوا لە دەستى چەکدارانى داعش کردبوو. بەگوێرەى راگەیێندراوێکی نووسینگەى رۆژنامەوانی سودانی، لەو کۆبوونەیەدا رایگەیاندووە، عێراق پێویستى بە هێزى شەڕکەری بیانی نەماوە و ئاماژەی بەوەشکردووە، گەیشتوونەتە ئاستێکى پێشکەوتووى گفتوگۆ لەبارەى شێوازى پەیوەندى و هاریکاری داهاتوو لەگەڵ هاوپەیمانیی نێودەوڵەتى دژی داعش بە سەرۆکایەتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. لە درێژەی قسەکانیدا سودانی ئاماژەی بەوەکردوە، هێزە چەکدرارەکان پێویستە پابەندی دەستور و یاسابن لە چوارچێوەی بەرەوپێشچون و سەپاندنی ئاسایش و ئاشتی و پارێزگاریکردن لە ژیانی ڕۆڵەکانی وڵات. لە حوزەیرانی 2014 چەکدارانى داعش شارى موسڵیان کۆنترۆڵکرد و دواتریش بەشێکی پارێزگاکانی سەڵاحەدین، کەرکووک و دیالە و ئەنبار، عێراق توانی لە ساڵى 2017، سەرکەوتن بەسەر ئەو رێکخراوەدا رابگەیێنێت و تا ئێستاش ئۆپراسیۆنەکانیان بەردەوامە بۆ لەناو بردنی پاشماوەکانی ئەو ڕێکخراوە.
هاوڵاتی چەند چەکدارێک هێرشیان کردەسەر ناوەندێکی ئایینی لە شاری شێراز ئێران و لە روداوەکە کەسێک کوژرا و هەشت کەسی تریش برینداربوون. بەپێی هەواڵی میدیا ئێرانییەکان، هێرشەکە ئێوارەی رۆژی یەکشەممە ١٣ی ئاب ئەنجامدراوە لە ناوەندی شاهچراغ کە ناوەندێکی ئایینیە لە شاری شیراز و تێیدا کەسێک کوژراوە و هەشتی تریش برینداربوون. میدیا ئێرانییەکان دەڵێن رایگەیاندووە یەکێک لە تەقەکەرەکان دەستبەسەرکراوە و دانی بەکارەکەی خۆیدا ناوە. دەربارەی ناسنامەی کەسەکەش هەر ئەوەندە راگەیەندراوە کە خەڵکی تاجیکستانە. لەسەر روداوەکە میدیاکانی ئێران ئاشکرایان کردووە کە لانیکەم ١٠ کەس دەستگیرکراون کە هەموویان بیانین و هیچیان ئێرانی نین. تا ئێستە هیچ گرووپ و تاقمێک بەرپرسایەتی ئەم کردەوەیەی نەگرتۆتە ئەستۆ، بەڵام بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی، داعش بە بەرپرسی ئەم کردەوەیە ئەزانن. ئەمە دووهەم هێرشی چەکدارانەیە بۆ ئەم ناوەندە ئایینییە و ساڵی رابردوو ٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢، هێرشی چەکداری کرایە سەر (شاهچراغ) و 13 کەس کوژران و 20 کەسی تر بریندار بوون و داعش بەرپرسایەتی کردەوەکەی گرتە ئەستۆ. لە رۆژی 8ی حوزەیرانی ٢٠٢٣ ئەنجامدەرانی روداوەکە لەبەرچاوی خەڵک لەسیدارە دران.
هاوڵاتی پەرلەمانتارێکی ئەڵمانی بە رەگەز کورد رایگەیاند، لەسەر چەند پۆستێکی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک لە تورکیا دەستگیرکراوە و دەشڵێت، دووبارە سەردانی تورکیا دەکاتەوە و بەردەوام دەبێت لە قسەکانی دژی حکومەتی تورکیا. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، گۆکەی ئاکبوڵوت، پەرلەمانتارە ئەڵمانییەکە، لەسەر دەستگیرکردنەی رایگەیاندووە، لە رۆژی 3ی ئابی 2023 لە فرۆکەخانەی ئەنتاڵیا لەلایەن پۆلیسی تورکیاوە بە تۆمەتی دروستکردنی "پروپاگەندەی تیرۆر" دەستگیرکراوە و پاش پەیوەندی کردنی بە وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا ئازاد کراوە. ئاکبوڵوت بە رەگەز کوردە و لەسەر پشکی پارتی چەپی ئەڵمانیا لەساڵی 2017ەوە پەرلەمانتارە. ئاکبوڵوت نەیوتووە لەسەر چ پۆستێکی تۆرە کۆمەڵایتییەکانی لەلایەن پۆلیسی تورکیاوە دەستگیرکراوە بەڵام ئەوەی ئاشکرا کردووە کە پۆستەکە هی ساڵی 2019 بووە. بەپێی زانیارییەکانی لە وێبسایتەکەی خۆی، ئاکبوڵوت رەخنەی توند لە حکومەتی تورکیا دەگرێت "لەسەر شەڕ هەڵگیرساندنی بێبەزەییانە بەرامبەر دانیشتوانی کورد لە دەرەوە و ناوەوەی سنوری" تورکیا. دوای ئازادبوونی، پەرلەمانتارەکە لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس (تویتەر) نوسیویەتی، "لە مانگی تشرینی یەکەم سەردانی تورکیا دەکەمەوە... وەک هەمیشە وشەکانم ناگۆڕم." ئاکبوڵوتی تەمەن 40 ساڵ چەندین جار لە پەرلەمانی ئەڵمانیا داوای کردووە کە قەدەغەی سەر پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە ئەڵمانیا هەڵبگیرێت.
هاوڵاتی ھاوسەرۆکی پارتی یەکێتی دیموکرات (پەیەدە) رایگەیاند، تورکیا لە هەوڵی ئەوەدایە دەوڵەتێک بۆ تورکمانەکان لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دروست بکات و حکومەتی سوریاش ناتوانێت رێگری لێبکات. ساڵح موسلیم، هاوسەرۆکی پەیەدە لە لێدوانێکدا ئاشکرایکرد، لە ئێستادا تورکیا کار لەسەر نەخشەیەکی تایبەت دەکات بۆ تورکمانەکان چونکە لەو ناوچانە چەندین بنکەی راهێنان و چەکداری بۆ خەڵک کردووەتەوە و دەیەوێت لەو رێگەیەوە دەوڵەتێک بۆ تورکمانەکان لە باکور و رۆژهەڵاتی سوریا دابمەزرێنێت. ساڵح موسلیم دەشڵێت، سوریا ناتوانێت رێگری لێبکات چونکە "ناتوانێت هێزەکانی تورکیا لە خاکی وڵاتەکەی بکاتە دەرەوە" بەوپێیەی دیمەشق لەژێر کاریگەری سیاسەتی روسیا و ئێرانە، ئەو دوو وڵاتەش بەرژەوەندیان لەگەڵ ئەنقەرە هەیە و نایانەوێت هێزەکانی تورکیا لە سوریا بکشێنەوە.
هاوڵاتی هێزە دەریاییە رۆژئاواییە جێگیرکراوەکان لە رۆژهەلاتی ناوەڕاست بە رێبەری ئەمریکا، دوێنێ شەممە ١٢ی ئاب، ئەو کەشتیانەیان ئاگادار کردەوە کە لە گەرووی هۆرمۆزەوە گەشت دەکەن، لە هێزە چاکدارەکانی ئێران دوور بکەونەوە،بەهۆی مەترسی دەستبەسەردا گرتنیان لە لایەن ئێرانەوە. ئاژانسی ئەسۆشەیتێدپرێس، لە ڕاپۆرتێکدا لەم بارەیەوە ڕایگەیاند " ئەم ئاگادارییانەو بونی رێکەوتنی ئەمریکا و ئێران لەسەر ئازاد کردنی پێنج هاوڵاتی ئەمریکی لە لایەن ئێرانەوە لە بەرامبەر شەش میلیارد دۆلار دارایی راگیراوی ئێران لە کۆریای باشوور، دەرخەری ئەوەیە ململانێی ئەو دوو وڵاتە لە ئاستێکی باڵادایە". ئەسۆشەیتێد پرێس پێستریش لەزاری پێنج بەرپرسی باڵای سەربازی ئەمریکاوە رایگەیاند کە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا خەریکی تاوتوێکردنی جێگیرکردنی هێزی سەربازیین لەسەر ئەو کەشتییە بازرگانیانەی کە لە گەرووی هۆرمۆزەوە گوزەر ئەکەن.
هاوڵاتی كۆمسیۆنی باڵای سه‌ربه‌خۆی هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق، كۆی ئه‌و هاوپه‌یمانی و لایه‌نانه‌ی ئاشكرا كرد كه به‌شداری هه‌ڵبژاردنی ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكانی عێراق ده‌كه‌ن . عیماد جه‌میل، سه‌رۆكی تیمی ڕاگه‌یاندنی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان، له لێدوانێكیدا بۆ رۆژنامه‌ی الشرق لاوسط وتی: "كۆی ئه‌و پارتانه‌ی له هۆبه‌ی پارته‌كانی كۆمسیۆنی هه‌ڵبژاردنه‌كان مۆڵه‌تیان وه‌رگرتووه، گه‌یشتووه به 296 پارت و 50 هاوپه‌یمانی سیاسی، ئه‌مه پێش یه‌ك رۆژ له داخستنی ناو تۆماركردن كه بڕیاره به‌یانی ئه‌مڕۆ یه‌كشه‌ممه، ده‌رگای خۆتۆماركردن دابخرێت" هاوکات عیماد جەمیل پێشبینی ئه‌وه ده‌كات "ماوه‌ی ناو تۆماركردن بۆ كاتێكی دی درێژبكرێته‌وه". باسی لەوەشکردوە "198 پارتی مۆڵه‌تدراو له‌و 296 پارته، له چوارچێوه‌ی 50 هاوپه‌یمانیدا، به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌كه ده‌كه‌ن، 98 پارتی دیكه به ته‌نها به‌شداری هه‌ڵبژاردنه‌كه ده‌كه‌ن و 63 پارتی دی هێشتا چاوه‌ڕێی ناو تۆماركردن ده‌كه‌ن". ئاماژه‌شی به‌وه‌دا "كۆمسیۆن ئه‌مڕۆ دانیشتنێكی نائاسایی سازده‌كات، بۆ ئه‌وه‌ی بڕیاری كۆتایی له‌سه‌ر درێژكردنه‌وه‌ی تۆماركردنی هاوپه‌یمانه‌تییه‌كان بدات یا نه‌یدات". ژمارەی هاوپەیمانییەکان بۆ هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق: بەغدا: 18 هاوپەیمانی ئەنبار: 17 هاوپەیمانی بەسرە: 16 هاوپەیمانی نەینەوا: 16 هاوپەیمانی کەرکووک: 16 هاوپەیمانی واست: 15 هاوپەیمانی بابل: 14 هاوپەیمانی موسەننا: 14 هاوپەیمانی کەربەلا: 14 هاوپەیمانی زیقار: 13 هاوپەیمانی قادسیە: 13 هاوپەیمانی دیالە: 11 هاوپەیمانی نەجەف: 11 هاوپەیمانی میسان: 10 هاوپەیمانی سەلاحەدین: 10 هاوپەیمانی بڕیارە رۆژی 18-12-2023، هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق بکرێت.
هاوڵاتی وەزارەتی دارایی عێراق رەتیکردەوە مانگانە بڕی هەزار دۆلار بە نرخی بانکی ناوەندیی بەهەر هاوڵاتییەکی شاری بەغدا بفرۆشێت . ئەمڕۆ شەممە، عێراق ژمارەیەک ڕێکاری جیاجیای گرتۆتە بەر بۆ جێگیرکردنی بەهای دۆلار لە بازاڕەکاندا ولەم پەیوەندەدالە میدیاکانی عێراق بەناوی نوسینگەی راگەیاندنی وەزارەتی دارایی عێراق بڵاویانکردەوە کە وەزارەتی دارایی بڕیاری داوە؛ مانگانە بڕى 1000 دۆلار بەنرخی بانکی ناوەندی بەهاوڵاتییانی شاری بەغداد دەفرۆشرێت . وەزارەت دارایی عێراق لە راگەیەنراوێکیدا رەتیکردوەتەوە کە تاوەکو ئێستا رێنمایی لەو جۆرەیان لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە پێگەیشتبێت. ئەمەشلەکاتێکدایە کە تەنها لە ماوەی هەفتەى رابردودا، بانکى ناوەندى زیاتر لە ملیارێک دۆلارى خستوەتە بازاڕەکانەوە زۆرترین بڕیش کە خستویەتییەڕو زیاتر لە 212 ملیۆن دۆلار بوە. تا ئێستاش بەهاى دۆلار لە بازاڕەکانى ئاڵوگۆڕى دراو لە عێراق و هەرێمى کوردستان بە ناجێگیریی و بەرزى ماوەتەوە و لە سەروى 150 هەزار دینارەوە مامەڵەى پێوە دەکرێت و بۆ ئەمڕۆش بەهاى 100 دۆلارى ئەمەریکى لە بازاڕەکانى هەرێمى کوردستان بەرامبەر بە 152.550 هەزار دینارە.
