فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە عێراقەوە بەرەو ئیسڕائیل بەڕێکەوتن

پزیشکی دادی ئێران ئاشکرای دەکات مردن بەهۆی مەی و ماددە کحولییە ساختەکان لە وڵاتەکە زۆر بوە و تەندروستیی ئەو وڵاتەش دەڵێت ماددەی مێتانۆڵ لە خواردنەوە کحولییەکان بەکار دەهێنرێت. ئەمڕۆ سێشەممە پزیشکی دادی ئێران بڵاوی کردەوە؛ تەنها لە ساڵی رابردودا لانیکەم 644 کەس بەهۆی ژەهراویبون بە خواردنەوە کحولییەکان یان مەی ساختە گیانیان لەدەستداوە. ئاماژە بەوە کراوە ژمارەی قوربانییانی خواردنەوە کحولییەکان لەچاو ساڵانی رابردودا 30% بەرز بوەتەوە و زۆربەشیان بەهۆی ماددەی مێتانۆڵەوە بوە. لە سێ رۆژی رابردودا 175 کەس لە چەند ناوچەیەکی شاری کەرەج  سەر بە پارێزگای ئەلبورز لە ئێران ژەهراویبون کە 14 کەسیان گیانیان لەدەستداوە و بوەتە هۆی نابینابونی سێ کەس و چوار کەسی دیکەش لەژێر چاودێریی چڕی پزیشکیدان. بەرپرسانی تەندروستیی پارێزگای ئەلبورز رایانگەیاندوە؛ بە ئەگەری زۆر ژمارەی ئەو کەسانەی بەهۆی ژەهراویبون بە خواردنەوە کحولییەکان گیانیان لەدەستداوە بەرز ببێتەوە. ژمارەیەک لە بەرپرسانی تەندروستیی ئێران هۆشداراییان داوە لە بەکارهێنانی ماددەی مێتانۆڵ لە زۆربەی خواردنەوە کحولییە دەستکردەکانی ناو ئەو وڵاتە و ژەهراویبون بەو ماددەیان بە هۆکاری سەرەکیی بەرزبونەوەی ژمارەی قوربانییانی خواردنەوەی مەی لەقەڵەم داوە. بە پێی یاساکانی کۆماری ئیسلامی رێگریی لە هاوردەکردن یان بەرهەمهێنانی خواردنەوە كحولییەکان دەکرێت و ئەوەش وای کردوە بەرهەمهێنانی مەی ساختە و خواردنەوەی کحولی نایاسایی لە ئێرن قوربانیی زۆری لێبکەوێتەوە.    

ژمارەی ئەو کەسانەی بە مەبەستی چارەسەری تەندروستیی و جوانکاریی پزیشکی دەچنە وڵاتی ئێران بەرز دەبێتەوە هاوڵاتییانی عێراق دووەم دوەم گەشتیاری بیانین کە بە مەبەستی چارەسەریی سەردانی ئەو وڵاتە دەکەن. هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی بە مەبەستی چارەسەریی و جوانکاریی پزیشکی رو لە وڵاتەکە دەکەن بەرز بوەتەوە و لە سێ مانگی ئەمساڵیشدا 247 ناوەندی تەندروستی تایبەت کراوە بە گەشتیاران.       دەریاباری ئاماژەی بەوە کردوە کە لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. زۆرترین کەس لە وڵاتانی ئەفغانستان، عێراق، عۆمان، بەحرەین، پاکستان، کوەیت، ئازەربایجان، هندستان، تاجیکستان و سعودیە رویان لە ئێران کردوە بە مەبەستی چارەسەریی یان جوانکاریی پزیشکی. بە پێی زانیارییەکانی ناوەندی چاودێریی دەرمان سەر بە وەزارەتی تەندروستیی ئێران زۆربەی ئەو کەسانە بە مەبەستی چارەسەریی رویان لە وڵاتەکە کردوە تایبەت بون بە بوارەکانی ژنان و منداڵبون، نەشتەرگەرییەکانی چاو، جوانکاریی ، دڵ و دەمار، شێرپەنجە، چارەسەری سروشتی و نەشتەرگەریی گشتیی. ئێران لە روی سەردانی گەشتیاری تەندروستییەوە دەکەوێتە ریزبەندی 46-ەمین وڵاتی جیهان کە زۆرترین گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستیی و جوانکاریی روی تێدەکەن.  

کەنەدا بەهۆی پێشێلکارییەکان و دەرکردنی بڕیاری قورس لە دژی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران حەوت دادوەری دادگاکانی کۆماری ئیسلامی سزا دەدات و سوپای پاسدارانیش 20 وڵات بە دەستوەردان لەو ناڕەزایەتییانە تۆمەتبار دەکات. وەزارەتی دەرەوەی کەنەدا ئەمڕۆ دوشەممە لە بەیاننامەیەکدا سزادانی حەوت دادوەری کۆماری ئیسلامی راگەیاند و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەش وتی: سزاکان لە چوارچێوەی هەنگاوە ئابورییەکان بە هەماهەنگیی لەگەڵ ئەمریکا و بەریتانیا وڵاتانی ئەوروپا سەپێنراوە. هەر یەکە لە دادوەری دادگاکانی کۆماری ئیسلامی لە پارێزگاکانی (ئەسفەهان، مەشهەد، شیراز، کەرەج، تاران، گورگان) لە لایەن کەنەداوە سزا دراون بەهۆی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ دژی دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکان و دانیشتوانی ئێران. لە لایەکی دیکەوە هەر ئەمڕۆ مەجید کازمی، سەرۆکی بەشی هەواڵگریی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ 20 وڵات کە کەنەدا یەکێک لەو وڵاتانە بوە دەستیان هەبوە لە گرژیی و ناڕەزایەتییەکانی ماوەکانی رابردو لە وڵاتەکدا. بە وتەی ئەو هەر یەکە لە وڵاتانی (ئەمریکا، بەریتانیا، فەڕەنسا، ئەڵمانیا، بەلجیکا، نەمسا، ئیتاڵیا، نەرویج، ئایسلەندا، نیوزلەندا، ئەڵبانیا، کۆزۆڤۆ ، نروژ، کەنەدا ، ئۆسترالیا، ئیسرائیل، سعودیە، بەحرەین و ئیمارات ) دەستیان لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی ئێراندا هەبوە و هاندەربون بۆ دروستبونی گرژییەکان. سوپای پاسداران بە بەردەوامی وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و بەریتانیای بە هۆکاری هاندانی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ناوبردوە.

دەست بەسەر بینایەکی سەرۆک کۆماری پێشوی ئێراندا دەگیرێت کە بڕیاربو وەک شوێنی نیشتەجێبونی و نوسینگەی کارەکانی سودی لێورگیرێت. میدیای سەر بە باڵی توندڕەوەی کۆماری ئیسلامی ئێران بڵاوی کردوە؛ حەسەن رۆحانی ، سەرۆک کۆماری پێشوی کۆماری ئیسلامی بە شێوەیەکی نایاسایی خانویەکی گەورەی لە یەکێک لە گەڕەکی جەماران یەکێک لە گرانبەهاکانی تاران-ی پایتەخت دروست کردوە کە لە لایەن حکومەتەوە دەستی بەسەردا گیراوە. ئاژانسی هەواڵی تەسنیم دیمەنی خانوەکەی سەرۆک کۆماری پێشوی بڵاو کردوەتەوە و ئاماژەی بەوە کردوە لە سێ نهۆمە و کەنتۆر و کەوانتەرەکانی لە باشترین و گرانبهاترین دار و تەختە دروست کراون و سەرجەم شوشە و جامخانەکانی گوللـە نەبڕن. ئەو ئاژانسە ئاشکرای کردوە کە رۆحانی بە زۆر و بە شێوەیەکی نایاسایی ئەو بینایەی بە ناوی (سەلام) بە ئامانجی نیشتەجێبون و بەڕێوبردنی کارەکانی دروست کردوە بەڵام بە بڕیاری حکومەت لە زیادکردنی ئاشکرادا دەفرۆشرێت و پارەکەشی بۆ ناوچە هەژارانشینەکان تەرخان دەکرێت. لە ماوەی رابردودا ناکۆکییەکانی دوو باڵی محافزکار و ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی توندتر بوەتەوە و باڵی محافزکار کە لە ئێستادا هەر سێ سەرۆکایەتییەکانی بەدستەوەیە هێرشی راگەیاندنی بۆ رکابەرەکەی توند کردوەتەوە. باڵی ریفۆرم لە لایەن محەمەد خاتەمی، سەرۆک کۆماری پێشوتری ئێران رێبەرایەتیی دەکرێت و باڵی محافزکار عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی بە پێشەنگ و پێشەوای خۆیان دەزانن.

ناوەندی بەرەنگاریی ماددە هۆشبەرەکان لە ئێران ئاشکرای دەکات رێژەی بەکارهێنانی ئەو ماددانە لە وڵاتەکەدا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرز بوەتەوە و بەرهەمێهانی ماددەی هۆشبەریش لە ئەفغانستان 50 هێندەی رابردو. عەلیڕەزا کازمی، قائیمقامی ناوەندی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکانی ئێران رایگەیاند؛ رێژەی بەکارهێنانی ماددە هۆشبەرەکانی وەک تریاک، حەشیش و کریستاڵ لە کەسانی تەمەن 15 بۆ 64 ساڵ لە ئێران بە رێژەی 26% زیادی کردوە. ناوەندی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان رونی کردوەتەوە کە بۆ چارەسەریی ئالودەبوانی ماددە هۆشبەرەکان هەشت هەزار و 900 ناوەندی چارەسەریی بە مەبەستی وازهێنان لە ماددە هۆشبەرەکان لە ئێران چالاکن. لە ئامارەکانی ئێراندا دەرکەوتوە زیاتر لە 12 ملیۆن کەس لەو وڵاتە ماددەی هۆشبەر بەکار دەهێنن کە زیاتر لە پێنج ملیۆن کەسیان بە ئالودەبو ئەژمار دەکرێن کە رێژەی 10%ی ئالودەبوان کچ و ژنن. بە وتەی قائیمقامی ناوەندی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان، لە 20 ساڵی رابردو بەرهەمهێنانی ماددە هۆشبەرەکان لە ئەفغانستان 50 هێندە زیادی کردوە و دەگاتە نزیکەی 10 هەزار تۆن لە ساڵێکدا کە ئەوەش هۆکارێکی سەرەکییە بۆ بەرزبونەوەی رێژەی توشبوانی ماددە هۆشبەرەکان بە تایبەت لە ئێران کە دراوسێیی ئەو وڵاتەیە. کازمی وتویەتی بەگشتی لە ماوەی پێنج ساڵدا دەست بەسەر پێنج هەزار و 428 تۆن ماددەی هۆشبەر لە ئێراندا گیراوە و 67 ئەندامی هێزەکانی پۆلیس بەهۆی بەرەنگاربونەوەی ماددە هۆشبەرەکان کوژراون. ئاماژەی بەوە کردوە لەو ماوەیەدا 17 هەزار و 630 جار پێکدادان لە نێوان هێزەکانی پۆلیس و قاچاخچی و بازرگانەکانی ماددە هۆشبەرەکان لە ئێران رویداوە.  

هاوڵاتی هاوڵاتی نۆ قاچاخچی بەتۆمەتی بازرگانی کردن بە مرۆڤ و هۆکاری ڕودانی کارەساتی نقومبوونی بەلەمەکەی کۆچبەران لە کەناراوەکانی یۆنان، لە شاری کالاماتا دادگایی دەکرێن. رۆژنامەکانی یۆنان بڵاویانکردووەتەوە، ئەمڕۆ نۆ کەس کە تۆمەتبارن بە رووداوی نقومبوونی بەلەمێکی کۆچبەران بە نزیکەی ٧٥٠ سەرنشینەوە، لە شاری کالاماتای یۆنان دادگایی دەکرێن. کە تۆمەتبارن بە بازرگانیکردن بە مرۆڤ و قاچاغچێتی و دروستکردنی رێکخراوێکی تاوانکاری و چەندین تۆمەتی دیکە.  هاوکات ئاژانسەکانی هەواڵی ئەو وڵاتە دەڵێن،  لێپرسراوانی یۆنان داوای ھاوکارییان لە ئاژانسی "یورۆبول" کردووە، بۆ ھەڵوەشانەوەی ئەو رێکخراوە و دەشڵێن لە ماوەی دوو مانگیشدا ١٨ جار کۆچبەرانیان لە لیبیاوە رەوانەی ئیتاڵیا کردووە. ھەر بەپێی میدیاکان، ئەو نۆ کەسەی تۆمەتبارن بەو رووداوە، میسرین و یەکێکیان رۆڵی گەورەی لەو رووداوە ھەبووە.

هاوڵاتی سێ کۆڵبەر لە ناوچە سنوریەکانی نەوسوود بەتەقەی راستەوخۆی هێزەکانی پاسدارانی ئێرانەوە بەسەختی برینداربوون. رێکخراوی مافی مرۆڤی هەنگاو، راگەیاند، لە نزیک گوندی "دزاوەر" سەر بە شاری نەوسوود، هاوڵاتیەک بە ناوی سەبوور سەیدی، دانیشتووی گوندی "کڵاش" سەر بە جوانڕۆ و کۆڵبەرێکی دیکەی خەڵکی جوانڕۆ کە ناوی نەزانراوە، کەوتنە بەر دەستڕێژی راستەوخۆی هێزەکانی سوپای پاسداران و بەسەختی برینداربوون. سەرچاوەکانی هەنگاو لەمبارەوە رایانگەیاند، کە لە ئەنجامی تەقەی راستەوخۆی هێژی پاسداران، قاچی ئەم دوو کۆڵبەرە پێکراوە و دۆخی تەندروستی یەکێکیان ناجێگیرە. لەلایەکی دیکەوە هاوڵاتیەکی دیکە بەناوی فەرزاد ئیمامی تەمەن ٣٥ ساڵ و خەڵکی پاوە، لەکاتی کۆڵبەریدا لە بەرزاییەکانی شاری نەوسوود، کەوتە بەر تەقەی راستەوخۆی هێزی پاسداران و بریندارکرا. ئەمەش لە کاتێکدایە کە سوپای پاسداران هێزێکی زۆری بۆ ناوچە سنوریەکانی رۆژهەڵاتی و هەرێمی کوردستان رەوانە کردووە و ئۆپراسیۆنی سوپای پاسداران لە کوێستانەکانی کۆساڵان بەردەوامە.

هاوڵاتی لیژنەی نەوت و گاز و سامانە سروشتییەکان لە پەرلەمانی عێراق دو پێشنیاریان لەبارەی ئەگەری هەناردەنەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی تورکیاوە بۆ بەندەری جەیهان خستەڕوو. عەلی مەشکور، ئەندامی لیژنەی نەوت و گاز و سامانە سروشتییەکان بە ڕۆژنامەی سەباحی فەرمی ڕاگەیاندووە، پێشنیاریان بۆ هایان عەبدولغەنی، وەزیری نەوت کردوە کە پشکی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە هەناردە بکات لە ڕێگەی باشورەوە. ئاماژەی بەوەشکردوە، پێشنیازی دوەمیش بریتییە لە بەردەوامبون لە چاککردنەوەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق- بانیاس کە بە سوریادا تێدەپەڕێت و نەوتی لێوە هەناردە دەکرێت. پێشنیارەکان:  ١-  پشکی نەوتی هەرێمی کوردستان لەڕێگەی کۆمپانیای بەبازاڕکردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ)وە هەناردە بکات لە ڕێگەی باشورەوە ٢- هەناردەکردنی نەوتەکەیە لە رێگەی هێڵی بۆری نەوتی عێراق- بانیاس کە بە سوریادا تێدەپەڕێت هاوکات وتوشێتی، "عێراق هەمو شێوازە دیپلۆماسییەکان لەگەڵ تورکیا پەیڕەو دەکات بۆ ئەوەی بتوانێت دەستبکاتەوە بە هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان لە رێگەی بەندەری جەیهانەوە". جەختی لەوەشکردەوە، "لە ئەگەری ئەوەی ئەنقەرە پێداگری لەسەر جێبەجێنەکردنی بڕیارەکەی دادگای ناوبژیوانی نێودەوڵەتی و بەردەوامی داخستنی بۆری نەوت بکات، کە ببێتەهۆی زیانگەیاندن بە عێراق بە بڕی ملیۆنان دۆلار لە ڕۆژێکدا، ئەوا یەکێک لەو دو پێشنیارە جێبەجێ دەکرێت".  

هاوڵاتی ئەندامێكی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت، یاسای بودجە دوای ئەوەی رەوانەی سەرۆکایەتی کۆماری عێراق کراوە، ئاماژەیە بۆ ئەوەی یاساکە لە ماوەی 15 رۆژدا ده‌چێته‌ بواری جێبه‌جێكردنه‌وه‌. ئەمڕۆ شەممە (17ــی ئایاری 2023)، موعین كازمی، ئەندامی لیژنەی دارایی پەرلەمانی عێراق، رایگەیاند، پێش دوو رۆژ یاسای بودجه‌یان ره‌وانه‌ی سه‌رۆكایه‌تی كۆمار كردووه‌ و پێشبینی ده‌كه‌ن له‌ماوه‌ی پێنج تا پازده‌ رۆژی دیكه‌ په‌سه‌ند بكرێت. كازمی ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردووه‌، جێبه‌جێكردنی یاساكه‌ ده‌بێته‌ هۆی به‌رپابوونی شۆڕشی بونیادناوه‌. بودجەی عێراق دوای گفتوگۆیەكی چڕ لەلیژنەی دارایی و پێنج رۆژی كۆبوونەوەی پەرلەمانی عێراق پەسەندكراو رەوانەی سەرۆك كۆمار کرا و دوای پەسەند کردنی  دواتر لە رۆژنامەی فەرمی وەقایعی عێراق بڵاودەكرێتەوەو دەست بەجێبەجێكردنی دەكرێت. لەماددەی 12ی یاساكەدا پشكی هەرێمی كوردستان بە 12.67 جێگیركراوەو هەرێم لەساڵێكدا 18 ترلیۆن دینارو 310 ملیار دیناری بۆ رەوانە دەكرێت و مانگانە ترلیۆنێك و 525 ملیار دینار دەكات وەك دكتۆر ئامانج رەحیم، سكرتێری ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم باسی كردووە. هەرێمی كوردستان پێویستە رۆژانە 400 هەزار بەرمیل نەوت بداتە بەغدادو 50% داهاتە فیدراڵییەكان و قەرزی بانكی بازرگانی بداتەوە.

هاوڵاتی ساڵح موسلیم رایگەیاند، رەنگە هەموو لایەک قبوڵی کردبێت کە تورکیا هێرش بکات. سەرنجڕاکێشە کە کەس بەرامبەر بەو هێرشە دژوارانە دەنگی لێوەنایەت. با بڕوانین کە ئەنجامی دیداری ئاستانە چی دەبێت؟ هەربۆیە خۆمان بە هێزەکانی دەرەوە وهەڵوێستی ئەوانەوە نابەستینەوە. بەڵام ئاگادارین. پشت بە هێزی خۆمان و بەڕێکخستنبوونی گەل دەبەستین. ئێمە خۆڕاگری دەکەین، هیچ چارەیەکی دیکەمان نییە. سەبارەت بە هێرشەکانی دەوڵەتی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان ساڵح موسلیم هاوسەرۆکی پارتی یەکێتی دیموکراتی (پەیەدە) بۆ ئاژانسی فورات قسەی کرد. موسلیم رایگەیاند، " بە پێکهێنانی حکومەتی شەڕ تورکیا دەستی بە هێرشەکانی کردەوە. لە دوای هەڵبژاردنەکانەوە تائێستا هێرشەکان نەوەستاون. دەستیان بە جێبەجێکردنی پلانی هێرشەکانیان کرد کە لە هەموو روویەکەوە نائەخلاقین و لەگەڵ هیچ یاسایەکدا یەکناگرنەوە و هەموو کەس دەکەنە ئامانج. لێرەدا بە تایبەتی دەیانەوێت خۆبەڕێوەبەرایەتی و کورد کە بزوێنەری سەرەکین لەناو ببەن. دەستیان بە پلانی خۆیان کرد. شتێک بۆ ئێمە کە بگۆڕدرێت نییە. ئێمەش وەک گەل بە دڵنیاییەوە خۆڕاگری دەکەین". موسلیم ئاماژەی بە هەڵوێستی روسیا، ئێران و سوریا بەرامبەر بە هێرشەکانی دەوڵەتی تورک کرد و وتی، "روسیا ئێستا پێویستی بە تورکیا هەیە، بە تایبەتی بە هۆی ئەو گەمارۆیانەی لە ئەنجامی شەڕی ئوکراینا خراوەتە سەر مۆسکۆ. ئەمە ئیتر بابەتێکی نێودەوڵەتیە. چونکە خاڵی لاواز کامە بێت لەوێوە گورزی بەردەکەوێت. پێشبینی ناکەین روسیا شتێک بکات. هەربۆیە بە ئاسانی دەتوانن ملهوڕی بەرامبەر بەئێمە بکەن. چونکە زۆر پەیماننامە لە نێوانیاندا هەیە. بۆیە دەنگ ناکەن. رژێمی سوریاش جگە لە قسەکانی ئێران و روسیا هیچ شتێکی دیکە ناکات. سەرنجڕاکێشە کە کەس بەرامبەر هێرشە دژوارەکانی دەوڵەتی تورک بەرامبەر ناوچەکە دەنگی لێوەنایات. ٩ سەربازی رژێمی سوریا کوژران کەس قسەی نەکرد. رژێمی سوریا پەیامی سەرەخۆشیشی رانەگەیاند. خۆی لە خۆیدا روسیا و ئێرانیش هیچ شتێک ناڵێن." موسلیم باسی لەوەکرد کە بۆ بەردەوامبوونی دیموکراسی تاکە هیوا شۆڕشی رۆژئاوایە و بەم جۆرە بانگەوازی ئاراستەی رای دیموکراتیک کرد: "هێزە دیموکراسیەکان و ئەوانەی کە دەیانەوێت دیموکراسی هەبێت، ئەگەر دەیانەوێت دیموکراسی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەرفراوان بێت، دەبێت پشتیوانیمان لێبکەن. چونکە ئەمە تاکە هیوایە. تورکیا، سوریا، ئێران وەک رژێمی دیکتاتۆر لە دژی ئێمە کار دەکەن. ئێمەش خۆڕاگری دەکەین. بە بڕوای من، مافی ئەوەمان هەیە کە بمانەوێت ئەوان پشتیوانیمان لێبکەن. ئێمە داوای ئەوە دەکەین و ئەوە ئەرکی ئەوانە. ئەگەر ئەمە نەکەن، وابیردەکەینەوە کە ئەرکی مرۆیی خۆیان بەجێناگەیەنن".

هاوڵاتی فیگەن یوکسەکداغ هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە رایگەیاند، پشتگیریکردنی هەدەپە لە کەمال کلچدارئۆغلۆ لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیادا هەڵە بوو. فیگەن یوکسەکداغ هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) کە لە ساڵی ٢٠١٦ەوە لە زینداندایە، نوسینێکی بۆ ماڵپەڕی هەواڵی میدڵ ئێست نارد و ئاماژەی بە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی و پەرلەمانی تورکیادا. یوکسەکداغ پشتگیریکردنی پارتەکەی بۆ کلچدارئۆغلۆ وەک هەڵبژاردەیەکی هەڵە لەقەڵەمدا و وتی، "من و هاورێ سیاسەتمەدارەکانم لە زیندان پێمان وابوو کە پێویستە کاندیدی خۆمان هەبێت." یوکسەکداغ راشیگەیاند کە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٣ ئەزمونێکی زۆر گرنگ و چارەنوسساز بوو بۆ هەدەپە و هەدەپە پشتی بە هێزی خۆی نەبەست و بۆیەش پشتگیریکردن لە کلچدارئۆغلۆ ئەنجامێکی خراپی لەگەڵ خۆیدا هێنا. باسی ئەوەشی کرد کە هەوڵیانداوە، بەرێوەبەری هەدەپە رازی بکەن کە کاندیدێکی ژن دیاری بکەن، بەڵام بەهۆی ئەوەی درەنگ ئامادەکاری کراوە و بڕیارەکان لاواز بوون، هەدەپە ئەنجامی بەدەست نەهێناوە.

بەهۆی خواردنەوەی مەی ژمارەیەک کەس لە شارێکی ئێران ژەهراویی دەبن و رۆژنامەیەکیش ئاشکرای دەکات زیاتر لە 10 ژەهراویبو لە نەخۆشخانە گیانیان لەدەست داوە. رۆژنامەی (شەرق) لە ئێران بڵاوی کردەوە؛ زیاتر لە 100 کەس بە خواردنەوە کحولییەکان لە پارێزگای ئەلبورز ژەهراویبون و رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون بەڵام 10 کەسیان لە نەخۆشخانە گیانیان لەدەستداوە. سەرۆکی زانکۆی پزیشکی پارێزگای ئەلبورز رایگەیاندوە؛ لە دوو رۆژی رابردودا 95 کەس بەهۆی خواردنەوە کحولیی ساختەوە رەوانەی نەخۆشخانەکانی شاری کەرەج و پارێزگاکە کراون کە 40 کەسیان چارەسەریی شۆردنەوەی گورچیلە و گەدەیان بۆ کراوە. بە پێی زانیارییەکانی شەرق خواردنەوەی کحولی ساختە لە ناوچەی ئیسلام ئاباد و حەسارەک لە شاری کەرەجی ناوەندی پارێزگای ئەلبورز بوەتە هۆی مەرگی 14 کەس و 88 کەسیش رەوانەی نەخۆشخانە کراون کە دۆخی تەندروستیی ژمارەیەکیان ناجێگیرە. پۆلیسی پارێزگای کەرەج رایگەیاند؛ ئەمڕۆ شەممە چوار کەسی بە تۆمەتی دروستکردنی مەی و خواردنەوەی کحولیی ساختە دەستگیرکردوە. لە ماوەی رابردودا خواردنەوە کحولییە ساختەکان لە ئێران  بوەتە هۆی مەرگی دەیان کەس و هاوکات سزای مەی خورادنەوە بە پێی یاساکانی کۆماری ئیسلامی لێدانی 80 قامچییە و ئەگەر زیاتر لە چەندجار ئەو کارە دوبارە بکرێتەوە سزاکان قورستر دەبن.

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند بەفێڕۆدانی گازی هاوەڵ ساڵانە زیانی 4 ملیار بە عێراق دەگەیێنێت و دەڵێت لەگەڕی شەشەمی گرێبەستە نەوتییەکاندا وەبەرهێنان لە ژمارەیەک کێڵگەی گرنگ لە گازدا دەکرێت بەشێوەیەک لە ساڵانی داهاتوودا عێراق دەبێتە فاکتەرێکی گرنگی وزە لە جیهاندا. لە ئاهەنگی 60 ساڵەی دامەزراندنی رێکخراوی وڵاتانی هەناردەکاری نەوت "ئۆپێک" کە رۆژی هەینی، 16ـی حوەزیرانی 2023 لە بەغدا بەڕێوەچوو، محەممەد شیاع سوودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە گوتارێکدا لەبەردەم وەزیرانی وزە و نەوتی ژمارەیەک لە وڵاتانی ئەندامی ئەو رێکخراوە رایگەیاند:نەوت هێشتا سەرچاوەیەكی سەرەكی وزەیە لە جیهاندا و گرنگی خۆی هەیە لە سیاسەتی ئابووری، گەشەپێدان، ژینگە و تایبەتمەندى خۆی بۆ ئەو وڵاتانەى، كە پشتی پێدەبەستن. محەمەد شیاع سودانی ڕاشى گەیاند، فرۆشتنی غازی سروشتی و وەبەرهێنانی وزە بەرپرسیارێتی نوێی بۆ وڵاتانی ئەندامى ئۆپیک زیاد كردووە و لە ئێستادا غاز بووەتە سەرچاوەیەكی گرنگ بۆ زۆرێك لە پیشەسازییەكان، بۆ ئەمەش پێویستە وڵاتانى ئەندامى ڕێکخراوەکە ڕووبەڕووی ئەو ئاڵەنگارییانە ببنەوە، كە ڕووبەڕوویان دەبێتەوە. باسی لەوەش كرد، لە سەرەتای پێكهێنانی حکومەت گرنگیمان بە دۆسێیەی وزە داوە و ساڵانێكی زۆرە عێراق پشتی بە نەوت بەستووە، وەك سەرچاوەیەكی بنەڕەتی بۆ ئابووری وڵات سەیری كردوە وغازی سروشتی پشتگوێ خراوە، ئەمەش وایكردووە چەندین دەرفەتی گەشەپێدان لەدەست بدەین. سودانى دەشڵێت، دەستمان كردووە بە مامەڵەكردن لەگەڵ گەشەپێدانی پیشەسازی نەوت و وەبەرهێنان لەو كەرتانەی پشتگوێخراون و گرێبەستی گرنگمان بۆ وەبەرهێنان لە غازی سروشتی واژۆكردووە، بەم نزیكانە، شەشەم گرێبەست واژۆ دەكرێت، كە ڕێگری لە بەفیڕۆ چوونی غاز دەکات. سودانی لە وتارەكەیدا جەختی كردەوە، لەگەڵ كۆمپانیا گەورەكانی بواری وزەدا هاوكاریمان كردووە، لەوانەش ڕێككەوتنی ئەم دواییەی وڵاتەکەمان لەگەڵ كۆمپانیای تۆتاڵی فەرەنسی، بۆ وەبەرهێنانی وزە بە مەبەستى ئەوەی عێراق ببێتە ناوەندێكی كارا لە بازاڕی غاز لە ماوەی چەند ساڵی داهاتوودا.

هاوڵاتی ئێران هیوای لەسەر ئازادكردنی پارەی فرۆشی غازو كارەبا لەعێراق و نەوت بەكۆریای باشوور هەڵچنیوە كەبڕیارە ئەمریكا لەچوارچێوەی رێككەوتنێكی تایبەتدا بەشێك لەو پارانەی تاران ئازاد بكات. دوای زیاتر لەمانگێك لەهەواڵی ئازادكردنی بڕێك لەپارە بلۆككراوەكانی ئێران دواجار دەركەوەت بڕێكی كەم لەقەرزەكانی غازو كارەبای عێراق رادەستی كۆماری ئیسلامی دەكرێت و دەنگی پارەی ئازادكراوی دیكە نییە. ئەمریكا بۆ ئەوەی عێراق لەوەرزی گەرمادا رووبەڕووی كەمیی كارەبا نەبێتەوە بڕیارێكی لێخۆشبوونی لەسزا نێودەوڵەتییەكان بۆ بەغداد دەركردووە تا قەرزەكانی كارەباو غاز رادەستی تاران بكات و لەبەرامبەردا هاوردەی غاز لەئێرانەوە ئاسایی بكرێت و رەوانەی وێستگە كارەباییەكان بكرێت. زیائـ ناسری، راوێژكاری یاسایی سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیاندووە بەبڕیاری ئەمریكا لەدوو قۆناغدا جارێك ملیارێك یۆرۆو جارێكی دیكە یەك ملیارو 500 ملیۆن یۆرۆ لەپارە بلۆككراوەكانی ئێران لەعێراق ئازاد كراوەو لەبەرامبەردا بەرهەمهێنانی كارەباو كاركردن لەپڕۆژەكانی بەرهەمهێنانی غاز زیاددەكات. ئێران دوای چوار ساڵ جارێكی دیكە هاوردەی غاز لەوڵاتی توركمانستان دەستپێدەكاتەوەو لەلایەكی دیكەوە فرۆشتنی غاز بەتوركیا كەم دەكات. هاوكات هەناردەی ئەو سووتەمەنییە بۆ وێستگە كارەباییەكانی عێراق كەمدەكاتەوە، ئەوە دەریدەخات رەنگە ئەو وڵاتە تەنها وەك كارتێكی فشاری ئازادكردنی پارە بلۆككراوەكانی لەعێراق ئەو هەنگاوە بنێت لەكاتێكدا لەوەرزی بەهارو هاویندا بەكارهێنانی غاز وەك سوتەمەنیی لەوڵاتەكەی بۆ كەمترین ئاست دادەبەزێت و هیچ بیانویەك نییە بۆ گرتنەوەی ئەو سوتەمەنییە. بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران رایانگەیاندووە؛ قەرزەكانی غازو كارەبای عێراق دەگاتە 11 ملیار دۆلار. هەروەها ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرزیش ئەو قەرزانەی بەنزیكەی 18 ملیار دۆلار خەمڵاندووەو لەسەردەمی حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری پێشووتری ئەو وڵاتە بانگەشەی ئەوە دەكرا كەزیاتر لە 36 ملیار دۆلاری پارەكانی ئێران لەعێراق بلۆككراوە. بەهۆی سزاكانی ئەمریكاوە رەوانەكردن یان گواستنەوەی پارە بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران لەدەرەوە قەدەغە كراوەو پارە بلۆككراوەكانی ئەو وڵاتە بەهۆی سزاكانەوە بەزیاتر لە 120 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت. عێراق بەهۆی بەندی شەشی نەتەوەیەكگرتووەكان سەرجەم داهاتەكانی لەیەكەم قۆناغدا رەوانەی بانكێكی ئەمریكا دەكرێت و بەپێی ئەو یاسایەو بەهۆی ئەو سزایانەی لەلایەن ئەمریكاوە دژی كۆماری ئیسلامی سەپێنراوە، عێراق ناتوانێت بەخواستی خۆی پارە یان قەرزەكانی رەوانەی ئێران بكاتەوە بۆیە دەبێت عێراق دوای هەر لێخۆشبوونێكی ئەو سزایانە لەڕێگەی بانكەكانی چەند وڵاتێكی وەك (قەتەر، كوەیت، توركیا، ئیمارات، ئوردن) هەوڵبدات قەرزەكان یان پارە بلۆككراوەكانی ئێران رادەست بكاتەوە.   قەیرانی غاز لەئێران بەپێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی كەگروپێكی هاككەر لەپێگەی ئەلیكترۆنی سەرۆكایەتی كۆماری لەئێران دزەیان پێكردوە، نۆژەنكردنەوەی ئامێرەكانی كێڵگەو پاڵاوگەكانی نەوت و غازی وڵاتەكە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیار دۆلار هەیەو هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێكە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەكردووە. لەو بەڵگانەدا دەركەوتووە؛ ناهاوسەنگیی لەبەرهەمهێنان و بەكارهێنانی غازی رۆژانە لەئێران گەیشتووەتە 350 ملیۆن مەترسێجاو ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتوو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرزنەكرێتەوەو چاكسازیی لەشێوازی بەكارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەكرێت، وڵاتەكە ناچارە غاز لەدەرەوە هاوردە بكات. لەكاتێكدایە ئێران خاوەنی 44 ترلیۆن سێجا غازەو بەدووەم وڵات دوای روسیا  ئەژماردەكرێت كەخاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە. غاز سەرچاوەیەكی سەرەكی سوتەمەنی بزوێنەری كارگەو ئۆتۆمبێلەكانە لەئێران و زۆرینەی هاووڵاتیانی ئەو وڵاتەش بەمەبەستی گەرمكردنەوە لەوەرزی زستاندا سوودی لێوەردەگرن. ئێران لەماوەی رابردوودا هەناردەی نزیكەی 20 ملیۆن مەترسێجای رۆژانەی غازی بۆ دوو وێستگەی كارەبایی بەغدادو بەسڕە كەمكردەوە كە بەوتەی بەرپرسانی عێراق بەرهەمهێنانی كارەبای بەبڕی پێنج هەزار مێگاوات كەمكردووەتەوە. ئەو وڵاتە لەماوەی سێ ساڵی رابردوودا بەبیانوی جیاوازەوە هەناردەی غازی لەچەند قۆناغێك كەمكردووەتەوەو ئەو كەمكردنەوەیەی وەك فشارێك دژی عێراق بۆ رادەستكردنەوەی قەرزەكانی غازو كارەبا بەكارهێناوە. هاوكات بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئاماژەیان بەوە كردووە كەعێراق ناچارە بۆ بەرهەمهێنانی 80%ی كارەبای وڵاتەكەی پشت بەغازی ئێران ببەستێت ئەوەش وادەكات رازیی بێت بەدواكارییەكانی تاران.   كارەبا و غازی ئێران تیری ملی عێراق هەناردەكردنی غازی ئێران بۆ عێراق 50 ملیۆن مەترسێجا لەڕۆژێكدایەو سەرەڕای ئەوەش بڕیاربوو پڕۆژەیەكی كارەبایی لەلایەن ئێرانەوە جێبەجێ بكرێت كەبڕی كارەبای بەرهەمهاتووی دەگەیشتە زیاتر لە سێ هەزارو 600 مێگاوات كەچارەنووسی ئەو پڕۆژەیەش دیار نییە. ئێران بەبیانوی جیاواز تائێستا چەند جارێك هەناردەی غازی بۆ كەمتر لە نۆ ملیۆن مەترسێجا كەمكردووەتەوە و ئەوەش مایەی سەرهەڵدانی قەیران بووە بۆ عێراق. لەنوێترین هەنگاویشدا نوێكردنەوەی فرۆشی غازی پەیوەست كردووە بە رادەستكردنەوەی قەرزەكانی، بۆیە دوور نییە هەر جۆرە بەرهەمهێنانی كارەباو هاوردەكردنی غاز لەلایەن تارانەوە وەك كارتێكی فشاری بەهێز دژی عێراق بەكارنەهێنرێت.

هاوڵاتی لە پارێزگای ئامەدی باکوری کوردستان دوو بنەماڵە بەهۆی کێشەی زەوی و زارەوە شەڕیان کرد بەو هۆیەوە ٩ کەس کوژران. میدیاکانی تورکیا و باکوری کوردستان رایانگەیاند، لە ناوچەی بسملی پارێزگای ئامەدی باکوری کوردستان، دوو بنەماڵە لەسەر 200 دۆنم زەوی کشتوکاڵی بووەتە شەڕیان. باسی ئەوەیان کرد کە هەردوولا چەکیان بەکارهێناوە و بەو هۆیەوە ٩ کەس کوژراون و ٣ کەسیش بریندار بوون. بەگوێرەی زانیاریەکان، هێزە ئەمنیەکان دەورەبەری ناوچەکەیان گەمارۆداوە و رێگە نادرێت هیچ کەسێک هاتوچۆ بکات.