.jpeg)
هاوڵاتی بڵاوبوونەوەی گرتەڤیدیۆییەکی ساتی رووداوی ئاگرکەوتنەوەکەی قەزای حەمدانییە، کە کەسێک بە دەموچاوی بەستراوەوە، دەستی بەرزدەکاتەوە و بە پەنجەکانی هێمای سەرکەوتن نیشان دەدات گوماندەخاتە سەر ڕوداوەکە. وەک لە گرتە ڤیدیۆکەدا دیارە کە لە ساتی ئاگرکەوتنەوەکە تۆمارکراوە، چەند گەنجێک کۆبوونەوەتەوە و لە پشتیانەوە ئاگر لە هۆڵەکە کەوتووەتەوە و هیچ یەکێکیان وادەرناکەون کە هاوکاری ئەو کەسانە بکەن کە بەهۆی ئاگرەکەوە برینداربوون یان لەناو هۆڵەکە گیریان خواردووە. هاوکات یەکێک لەو کەسانەی لە ڤیدیۆکەدا دەردەکەوێت، رووخساری خۆی داپۆشیوە و دەستی بەرزکردووەتەوە و بە دوو پەنجەی دەستەکانی هێمای سەرکەوتن نیشان دەدات، بەبێ ئەوەی روونبێتەوە، هۆکاری ئەو کارەی چییە. ئەم گرتە ڤیدیۆییە بووەتە هۆی توڕەیی کەسوکاری قوربانییانی رووداوەکەی حەمدانییە و گومانی ئەوە دەکەن کە دەستێک هەبێت لە پشتەوەی ئەنجامدانی ئەو رووداوە و داوایان لە دەزگا ئەمنییەکان دەکەن لۆکۆڵینەوەی لەسەر بکرێت. دره‌نگانی شه‌وی 26ی ئه‌م مانگه، ئاگرێکی بەرفراوان لەناو هۆڵێکی بۆنە و ئاهەنگەکان لە حەمدانییە لە پارێزگای کەوتەوە و بەهۆیەوە سەدان قوربانی لێکەوتەوە، دوای روداوه‌كه‌ش سەدان هاوڵاتی عێراقی ماتەمینییان گێڕا و له هه‌رێمی كوردستانیش سێ رۆژ ماته‌مینی راگه‌یه‌ندرا. ئەو ڕوداوە بووە هۆی گیانلەدەستدانی زیاتر لە 100 کەس و برینداربوونی زیاتر لە 150ی دیکە. هاوکات تا ئێستا بەپێی لێکۆڵینەوەکانی بەرگریی شارستانی، هۆکاری ئاگرکەوتنەوەکە پابەندنەبوون بووە بە رێنوێنییەکانی بەرگریی شارستانی لەکاتی دروستکردنی هۆڵەکەدا و خراپیی کوالێتیی ئەو کەرەستانە بووە لە دروستکردنیدا بەکارهاتوون. بەوهۆیەشەوە تاوەکو ئێستا خاوەنی هۆڵەکە و زیاتر لە 10 کەسی دیکە دەستگیرکراون.
هاوڵاتی هەفتەی رابردوو محەممەد بن سەلمان، شازادەی جێنشین و دەسەڵاتداریی واقعی سعودیە، لەچاوپێکەوتنێکیدا بۆ فۆکس نیوزی ئەمریکی بۆمبێکی تەقاندەوەو وتی گفتوگۆکانیان لەگەڵ واشنتن لەبەرەوپێشچووندایەو «رۆژ دوای رۆژ نزیک دەبینەوە» لەڕێککەوتنێک لەگەڵ ئیسرائیل کە رەنگە سیاسەتی تەواوی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بگۆڕێت. هەر دوای بن سەلمان، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆکوزیرانی ئیسرائیل، لەکۆبوونەوەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاند، «لەلێواری رێککەوتنێکی ئاشتی مێژوویداین.» بەپێی وتەی چەند کەسێکی نزیک لەگفتوگۆکان کەبەئاژانسی فرانس پرێسیان راگەیاندووە، جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا، کە راوێژکارەکانی سەرپەرشتی رێککەوتنەکە دەکەن، دەیەوێت رێککەوتنەکە پێش کەمپینی هەڵبژاردنی ساڵی داهاتوو رابگەیەنرێت. کێ لەڕێککەوتنەکەدا سوودی پێدەگات؟ هەفتەی رابردوو لەکاتی بینینی جۆ بایدن، ناتانیاهۆ وتی کەسەرگرتنی رێککەوتنەکە «بۆ ئێمە گرنگی زۆری دەبێت تابتوانین کۆتایی بەململانێی عەرەب-ئیسرائیل بهێنین». ئەم رێککەوتنە سەرکەوتنێکی گەورە دەبێت بۆ ناتانیاهۆ بەهۆی ئەو تۆمەتە گەندەڵیانەی لەسەریەتی لەناوخۆی ئیسرائیل و خۆپیشاندانەکانی خەڵکی ئیسرائیل لەسەر پلانەکانی بۆ چاکسازی کردن لەلایەنی دادوەری. سعودیە لەساڵی ٢٠٢٠ەوە رەتیکردووەتەوە رازیببێت بە پەیماننامەی ئەبراهام (رێککەوتنی ئاشتی) کەتێیدا بەحرەین، مەغریب، ئیمارات و سودان پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی کردەوە – ئەم رێککەوتنە بەتوندی لەلایەن فەلەستینییەکانەوە رەتکرایەوەو سەرکۆنەی کرا. ساڵی رابردوو، بەرپرسانی سعودیە مەرجەکانیان بۆ واشنتن خستەڕوو بۆ ئەنجامدانی هەمان هەنگاو، واتە رێککەوتن لەگەڵ ئیسرائیل کەخۆی دەبینییەوە لەگرەنتی ئەمنی و هاوکاری ئەمریکا بۆ پەرەپیدانی پرۆگرامێکی ناوکی مەدەنی لەگەڵ توانستی پیتاندنی یۆرانیۆم. بایدن سەرگرتنی ئەگەری رێککەوتنێکی لەو جۆرەی بەلاوە باشە کە بتوانێت دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەراست جێگیر بکات و هەڕەشەکانی ئێرانیش خامۆش بکات. دینیس رۆس، دیپلۆماتکارێکی پێشووی ئەمریکا بەئاژانسی فرانس پریسی راگەیاندووە، ئیدارەی بایدن سووریشن لەسەر ئەوەی کە هەژمونی واشنتن جارێکی تر لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەسەپێننەوە کەتێیدا چین پەرەیسەندووە. «داواکارییەکانی سعودیە لەئیدارەی بایدن گەورەیە، بەڵام روونە کەئیدارەی بایدن پێشوازیان لەبیرۆکەکە کردووەو ئامادەن دەرئەنجامێک بەرهەمبهێنن»، دینیس رۆس وای وت کەپێشتریش دانوستانکارێکی ئاشتی بووە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست. واشنتن دەتوانێت رێککەوتنەکە بهێنێتە بوون؟ هێشتا دیار نییە کە رێککەوتنی واشنتن-ریاز لەسەر بابەتی ئەمن و ئاسایش چی دەبێت. دامەزراوەی توێژینەوەی بەرگری بۆ دیموکراسی پێشنیازی ئەوەیکردووە کە رەنگە واشنتن بیر لەوەبکاتەوە ریاز بکاتە «هاوبەشێکی گەورەی بەرگری» یان هاوپەیمانێکی گەورە لەدەرەوەی ناتۆ». بەڵام هەر رێککەوتنیکی لەو جۆرە لەگۆنگرێس بە ئاسانی تێناپەڕێت و لەلایەن ئەندامانی کۆنگرێسەوە بەربەستی بۆ دروستدەکرێت بەوپێیەی کە رۆژنامەی نیویۆرک تایمزی ئەمریکی هەفتەی پێشوو رایگەیاند بەرپرسانی ئەمریکا دەیانەوێت پەیماننامەیەکی هاوبەشی بەرگری لەنێوان یابان و کۆریای باشور ئەنجامبدەن کە رووبەڕووی بەرهەڵستی تووند دەبێتەوە لەلایەن کۆنگرێس. سعودیە دەڵێت پرۆگرامە ناوکییەکەی ئاشتیخوازانە دەبێت، هەرچەندە لەچاوپێکەوتنەکەی لەگەڵ فۆکس نیوز بن سەلمان وتی ئەگەر ئێران چەکی ناوکی بەدەستبهێنێت ئەوا «ئێمەش دەبێت بەدەستی بهێنین». بەڕەچاوکردنی پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لەسعودیە، هەر رێککەوتنێک کە پەیوەندییەکانی ئەمریکا زیاتر قووڵ بکاتەوە لەگەڵ سعودیە بەربەستێکی گەورەی بۆ دروستدەبێت. «یاسادانەرانی ئەمریکا نابێت هەرگیز رێ بە رێککەوتنیکی ئەمنی بدەن کەسوپای ئەمریکا پەیوەست بکات بەوەی خوێن بڕژێت لەپێناو پاریزگاریکردن لەدیکتاتۆرییەکی دڕندە»، عەبدوڵا عەلود، بەڕێوبەری رێکخراوی (فریدەم ئینیشەتیف) کە بارەگاکەی لەواشنتنە، وای وت. ئەی فەلەستینییەکان چیان بەسەردێت؟ لەمێژە سعودیە دەڵێت دان نانێت بەئیسرائیل بەبێ چارەسەرێکی دوو دەوڵەتی بۆ ململانێی ئسیرائیل-فەلەستین و نیشتەجێکردنێکی دادپەروەرانە بۆ ئاوارەکانی فەلەستین. گفتوگۆکانی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان لەسەرەتاوە تەرکیزی لەسەر هەندێک بابەتی تر بوو، بەڵام لەم دواییانەدا گۆڕانکاری بەسەردا هات. لەمانگی ئابی ئەمساڵ، سعودیە باڵیۆزی خۆی بۆ ناوچەکانی فەلەستین راگەیاند و لەو کاتەشەوە هەردوولا شاندیان بۆ لای یەکتر ناردووە. باڵیۆزەکە لەکەرتی خۆرئاوا بارەگای نییەو تەنها سیمبولییە. لەچاوپێکەوتنەکەیدا، بن سەلمان وتی کە دۆزی فەلەستینییەکان «زۆر گرنگە» بۆ سعودیە. «دەبێت ئەو پرسە چارەسەر بکەین، پێویستە ژیانی فەلەستینییەکان ئاسان بکەین»، بن سەلمان وای وت. لەڕاپۆرتێکدا رۆژنامەی تایمز ئۆف ئیسرائیل کە لەزاری دوو بەرپرسی دەسەڵاتی خۆجێی فەلەستینییەکان وەریگرتووە دەڵێت، دەسەڵاتی خۆجێی فەلەستین بەمەرج رازی دەبێت رێککەوتنەکەی نیوان ئسیرائیل و سعودیە بکرێت ئەوەیش ئەوەیە کە ئیسرائیل کردە تاکلایەنەکانی رابگرێت لەکەرتی خۆرئاوا لەبەرامبەردا ئەوانیش دەست لەهەندێک کاری خۆیان هەڵدەگرن دژی ئیسرائیل کە سکاڵاکانیانە لەدادگای نیودەوڵەتی تاوانەکان دژی ئیسرائیل. یەکێک لەسەرچاوەکان ئەوەی بە رۆژنامەکە وتووە کەکردە تاکلایەنەکانی ئیسرائیل خۆی دەبینێتەوە لەبنیادنان و دروستکردنی ناوجەی نیشتەجێبوون و هێرشە سەربازییەکان بۆ سەر شارە فەلەستینییەکان لەگەڵ توندوتیژی دژی فەلەستینییەکان. دیار نییە کە ناتانیاهۆ دەستبەرداری کۆمەڵێک شتی گرنگ و گەورە ببێت لەپێناو رێککەوتنەکەدا. «نازانم ئەگەر ئەوە رووبدات، بەڵام ئەم رێککەوتنە تاقیکارییە بۆ هەموو بەهرەمەندی و زیرەکییەکانی ناتانیاهۆ»، دینیس رۆس وای وت. دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵوێستیان چی دەبێت؟ ناساندنی ئیسرائیل لەلایەن سعودیەوە کەشوێنی دوو پیرۆزترین پێگەی ئیسلامە، دەبێتە پارێزگاری بۆ ئەو وڵاتانەی بەشدارن لە رێککەوتننامەی ئاشتی. بەڵام ناوو پێگەی سعودیە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکەوێتە بەر هێرشی جەماوەری و میدیایی بەوپێیەی رقئەستوری دژی ئیسرائیل لەناوچەکدا قووڵە. مانگی رابردوو دەرکەوت وەزیری دەرەوەی لیبیا چاوی کەوتووە بەهاوتا ئیسرائیلییەکەی کە بووە هۆی سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و لەئەنجامدا وەزیری دەرەوەی لیبیا لەپۆستەکەی دووخرایەوە. ئەم رووداوانەو هاوشان لەگەڵ پاڵپشتی ناوخۆیی لەسعودیە بۆ فەلەستینییەکان بەدڵنیاییەوە لەمێشکی سەرکردەکانی سعودیەدایە. «پێکهێنانی پەیوەندی لەگەڵ ئیسرائیل پێش ئەوەی تەلئەبیب دەستبەرداری کۆمەڵێک شتی بەرچاو ببێت بەهایەکی وەهای نییە بۆ بەرژەوەندی نیشتمانی و ئەمنی سعودیە»، هیشام ئەلغەنام، ستوونوس لەگۆڤاری ئەلمەجالەی سعودی وای وت.
هاوڵاتی رۆژنامەیەکی بەریتانی رایگەیاند ئێران یارمەتییە سەربازییەکانی بۆ روسیا کەمدەکاتەوە لە جەنگی ئۆکرانیا و ئەو فرۆکە بێ فرۆکەوانانەی ئێران دروست دەکات بەشێک لە پارجەکانی لەو ئەوروپا دەکڕێت. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی گاردیەنی بەریتانی دەربارەی پڕچەککردنی رووسیا لە لایەن ئێرانەوە، ئێران لە هەوڵی ئەوەدایە خۆی بە دوور بگرێت لە پڕچەککردنی رووسیا لە جەنگی ئۆکراین. گاردیەن بەڵگەیەکی ٤٧ لاپەڕەیی بڵاوکردووەتەوە کە ئۆکرنیا مانگی رابردوو خستییە بەردەم ئەندامانی گرووپی ٧ ئێران و تێیدا هاتووە چیتر ئێران " توانای دابینکردنی پێویستییەکانی رووسیا و زیاتر دابینکردنی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی" لە جەنگی ئۆکرانیادا نییە. بە پێی ئامارەکانی ئۆکرانیا کە لەم راپۆرتەدا هاتووە، تەنها لە سێ مانگی رابردوودا، 600 هێرشی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان بۆ سەر شارەکانی ئۆکراین ئەنجامدراوە. لە سەرەتای جەنگی رووسیا- ئۆکراین ەوە، ئێران بە یەکێک لە دابینکارانی چەکی بەتایبەت و فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان، ناوی هاتووە و فشارە نێودەوڵەتییەکان بە تایبەت لەلایەن وڵاتانی رۆژئاواییەوە بۆ سەر تاران زیاتر بووە بەوەی دەست لە یارمەتیدانی رووسیا هەڵبگرێت. سەرەڕای هەموو ئەو بەڵگانەی لە بەردەستتدان و ئۆکرانیا و وڵاتانی رۆژئاوایی دەیخەنەڕوو، ئێران سوورە لەسەر ئەوەی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی بۆ جەنگی ئۆکراین نەگەیاندۆتە دەست رووسیا. حسێن ئەمیر عەبدوڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران مانگی ئابی رابردوو لە تۆکیۆ پێتەختی یابان وتی :" ئێمە هەرگیز فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانمان بە رووسیا نەفرۆشتووە یان نەمانداوە پێیان بەوەی لە جەنگی ئۆکراین بەکار بهێن". هەروەها وتی :" تاران هەوڵی ئەوەیە لە رێگای وتووێژەوە و بە رێکاری سیاسی کۆتایی بەم جەنگە بهێنرێت". لەم راپۆرتەکەی ئۆکرانیادا هاتووە کە ئێران هێڵی بەرهەمهێنانی چەک و چۆڵی سەربازی گواستۆتەوە بۆ "کارگەیەکی سووری" ، بەڵام لە ئێستادا دەیەوێت لە ناوچەی ئالابۆگا، لە تەتەرستان دەست بکات بە بەرهەمهێنان و دروستکردنی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان. رێکەوتی ٥ی تەمووزی ٢٠٢٣ رادیۆ فەردا راپۆرتێکی بڵاوکردەوە لەسەر هاوکاری سەربازی ئێران و رووسیا و لەو راپۆرتەدا باسی لەوە کرد کە ئیران و رووسیا دەیانەوێت فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانی شاهد لە ناوچەی ئالابۆگای تەتەرستان دروست بکەن. ئالابۆگا کەتۆتەوە کۆماری خۆبەڕێوەبەری تەتەرستان لە ١٣٠٠ کیلۆمەتری رۆژهەڵاتی مۆسکۆ و زیاتر لە ٣ هەزار کیلۆمەتر لە تارانەوە دوورەوە لە ٢٠ ساڵ لەوە پێشەوە وەک ناوچەیەکی تایبەتی ئابووری راگەیەندراوە. لە راپۆرتەکەی گاردیەن باس لەوە کراوە، ٥٢ پارچەی کارەبایی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهدی ١٣١ و ٥٧ پارچەی شاهدی ١٣٦ بەرهەمی کۆمپانیا ئەورپییەکانە کە کۆماری ئیسلامی بەکاری دەهێنێت. لەم راپۆرتەدا ناوی پێنج کۆمپانیای ئەورووپایی لەوانە کۆمپانیایەکی بەریتانی هاتووە کە لقێکی کۆمپانیاکە لە پۆڵەندایە و ئەو پارچانە بەرهەم دەهێنن و دەگاتە دەست کۆماری ئیسلامی بۆ بەکارهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهدی ١٣١ و شاهدی ١٣٦ کە لە جەنگی ئۆکراین لە لایەن رووسیاوە بەکار هێنراون.
هاوڵاتی رەفعەت سمۆ، جیگری پاریزگاری نەینەوا بە هاوڵاتی رایگەیاند ژمارەی گیان لەدەستدان بەهۆی روداوی ئاگرەکەی حەمدانییەوە گەیشتووەتە 110 کەس و 250 کەسیش بریندارن، دەشڵێت، نۆ کەس لەسەر روداوەکە دەستگیرکراون. جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ کاروباری کارگێڕی وتی کە جگە لە ئاماری کوژراو و بریندار تا ئێستا 30 بۆ 40 کەس لە روداوەکەدا بیسەروشوێنن کە بەشێکیان بوونەتە خۆڵەمێش و بەشێکی تریان دیار نەماون چونکە "نازانرێت لە چ شوێنێکن، لەژیاندا ماون یاخود گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانه، چونکە هەر چەند کەسێک گواستراونەتەوە بۆ شارێک." شەوی رابردوو لە ئاهەنگێکی بووک گواستنەوەدا لە قەزاکە ئاگرێکی گەورە کەوتەوە کە بەپێی دەرئەنجامی لێکۆڵینەوەی ئەنجومەنی دادوەری عێراق هۆکارەکەی یارییە ئاگرییەنەکان بووە و و سەقفەکەش تەشەنەی پێداوە چونکە پلاستیک بووە، بەشێکی زۆری ئامادەبوانی هۆڵەکەش بەهۆی گیرانی دەرگای سەرەکی نەیانتوانیووە رزگاریان ببێت. لەسەر روداوەکە رەفحەت سمۆ باسی لەوە کرد کە "سەرەتا حەوت کەس دەستگیرکراون، دواتر خاوەن هوڵەکە لەگەڵ کەسێکی تر دەستگیرکراون، کۆی گشتی ئەوانەی دەستگیرکراون ژمارەیان نۆ کەسە، دەزگا پەیوەندیدارەکان بەووردی لێکۆڵینەوە لەگەڵ ئەو کەسانە دەکات و بەپێی یاسا مامەڵە لەگەڵ یان دەکرێت" رەفعەت سمۆ وتیشی، "خاوەن هوڵەکە لەگەڵ هاورێیەکی خۆی لە هەولێر لەلایەن ئەنجۆمەنی ئاسایشی هەولێر دەستگیرکراون، ئەو کەسەیە بەفەرمانی دادوەر ڕادەستی وەزارەتی ناوخۆی حکومەتی فیدڕالی عێراق دەکرێت."
هاوڵاتی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق هۆکاری کەوتنەوەی ئاگرەکەی روداوەکەی حەمدانییەی راگەیاند و دەڵێت، هۆکاری سەرەکی روداوەکە یارییە ئاگرینەکان بووە، و سەرجەم کارمەندانی و خاوەنی هۆڵەکەش دەستگیرکراون. شەوی رابردوو روداویکی گەورەی ئاگرکەوتنەوە لە قەزای حەمدانییەی سەر بە پارێگای نەینەوا لە هۆڵیکی بووک گواستنەوە رویداو و تێیدا زیاتر لە 100 گیانیان لەدەستدا و 200 کەسیش برینداربوون. سەبارەت بە روداوەکە ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق رایگەیاند، "خاوەنی هۆڵەكەو سەرجەم ئەو كرێكارانەی كاری رێكخستنی هۆڵەكەیان كردووە ئەمڕۆ دەستگیركراون و لێكۆڵینەوەیان لەگەڵ كراوە." لە راگەیاندراوی ئەنجومەنی بالای دادوەری هاتووە کە هۆکاری سەرەکی ئاگرەکە یارییە ئاگرینەکان بووە کە لە هۆڵەکەدا بەکارهاتووە و دواتر بەهۆی سەقفەکەوە ئاگرەکە تەشەنەی کردووە چونکە سەقفی هۆڵەکە پلاستیك بووەو ئەو قوماشانەشی پێیوە بووە بووەتە هۆی تەشەنەکردنی ئاگرەکە. لەبارەی زۆری قوربانییەکانیشەوە لە راگەیاندراوەکە باس لەوە کراوە کە "دەرگای سەرەكی گیراوەو فشارێكی زۆری لەسەر بووە هاوکات دەرگای فریاگوزاریش لە هۆڵەكەدا بچووك بووەو شوێنەكەشی لابەلا بووە و لە سوچێکدا بووە."
هاوڵاتی بە هۆی بەکلارهێنانی ئاری ئاگرین لە هۆڵێکی ئاهەنگدا لە قەزای حەمدانییەی سەر بە پارێزگای نەینەوا ئاگر کەوتەوە و بەهۆیەوە نزیکەی 300 کەس بونە قوربانی و پێشبینی زیادبونی ژمارەی قوربانییەکانیش دەکرێت. لە یەکێک لە هۆڵەکانی قەزای حەمدانیەی سنوری پارێزگای نەینەوا، بەهۆی یاری ئاگرینەوە، ئاگر کەوتەوە و بەهۆیەوە ژمارەیەکی زۆر قوربانی گیانی لێکەوتەوە. بە گوێرەی سەرچاوە هەرێمیەکان ڕوداوەکە شەوی ڕابردو لە کاتژمێر 10و نیوی شەو ڕویداوە و لە کاتژمێر 12ی شەودا تەندروستی حەمدانییە داوای بەهانەوەچونی کردوە. سەرچاوەیەک لە وەزارەتی تەندروستی عیراقی ئاشکرای کردوە تا ئێستا 115 كه‌س گیانیان له‌ده‌ستداوه و زیاتر له 200 كه‌سی دیكه‌ش برینداربون. زۆربەی بریندارەکان بۆ نەخۆشخانەکانی هەولێر و نەینەوا گواستراونەتەوە و ژمارەیەکی کەم لە بریندارەکان لە نەخۆشخانەکانی حەمدانیە ماونەتەوە، لە کاتی گواستنەوەی بریندارانیشدا ئۆتۆمبێلێکی فریاکەوتن توشی ڕوداوی هاتوچۆ بوە و بەهۆیەوە تیمە تەندروستییەکە بریندار بون. هەر شەوی ڕابردو درەنگ پارێزگاری هەولێر ڕایگەیاند کە تیمە تەندروستتیەکانیان ئامادەن بۆ پێشوازی و هاوکاری بریندارانی ڕوداوەکە، دوای ئەوەش نزیکەی 20 بریندار بۆ شاری هەولێر گواسترانەوە. هۆڵی ئاهەنگەکە بەتەواوی وێرانبووە، بەشێک لە ئامادەبووانی هۆڵەکە چارەنووسیان نادیارە. زۆربەی ئەوانەی گیانیان لەدەستداوە بەهۆی سووتان و یان بەهۆی دووکەڵی ئاگرەکە و کەوتنە ژێردارپەردوی هۆڵە روخاوەکە و پاڵەپەستوە بوە. هه‌ر دوای روداوه‌كه، محه‌مه‌د شیاع سودانی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق په‌یوه‌ندییه‌كی ته‌له‌فۆنی له‌گه‌ڵ پارێزگاری نه‌ینه‌وا ئه‌نجامدا، به‌مه‌به‌ستی به‌دواداچون بۆ هۆكاری كه‌وتنه‌وه‌ی ئاگره‌كه له هۆڵی ئاهه‌نگه‌كه‌دا. سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق، هه‌ریه‌ك له وه‌زیرانی ناوخۆ و ته‌ندروستی ئاڕاسته‌كرد، هه‌مو هه‌وڵه‌كانیان به‌په‌له چڕبكه‌نه‌وه بۆ دابینكردنی یارمه‌تی به‌و كه‌سانه‌ی كه به‌هۆی روداوه‌كه‌وه زیانیان به‌ركه‌وتوه.
هاوڵاتی ماتیۆ میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، رۆژی دووشەممە ٢٥ی ئەیلوول بە بەشی فارسی دەنگی ئەمریکای ڕاگەیاند، داواکاری وەزیری دەرەوەی ئیرانیان بۆ سەردانکردنی واشنتۆن، پایتەختی ولایەتە یەکگرتووەکان رەت کردۆتەوە وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەو بارەیەوە دەڵێت " بەلەبەرچاوگرتنی دەستبەسەرکردنی بەردەوامی هاوڵاتیانی ئەمریکی لە لایەن ئێرانەوەو پشتیوانی کۆماری ئیسلامی لە کاری تیرۆرستی، ئەمریکا بە پێویستی نەزانی مۆڵەت بە وەزیری دەرەوەی ئیران، ئەمیر عەبدوڵاهیان بدات سەردانی واشنتۆن بکات". حسێن ئەمیر عەبدوڵاهیان ، یەکێک بوو لە ئەندامانی وەفدی ئێران بۆ کۆبوونەوەی ساڵانەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیۆیۆرک، داوایکردبوو کە سەردانی واشنگتۆن بکات بەڵام لە لایەن بەرپرسانی ئەمریکاوە رەت کرایەوە.
.jpg)
هاوڵاتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق ڕۆژێك پشووی لە هەفتەی داهاتودا لە سەرجەم دامودەزگاکان ڕاگەیاند. به گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوی سكرتارییه‌تی گشتی ئه‌نجوومه‌نی وه‌زیرانی عێراق، محه‌ممه‌د شیاع سوودانی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق فه‌رمانیكردووه رۆژی سێشه‌ممه‌ی داهاتوو 3 – 10 – 2023 بكرێته پشووی فه‌رمی پشووەکە بەبۆنەی ڕۆژی نیشتیمانی کۆماری عێراقەوەیە و دامو دەزگا خزمەتگوزارییەکان ناگرێتەوە. ئەوەش لەکاتێکدایە، لە ساڵی 2008 ڕۆژی 3ی تشرینی یەکەم وەکو ڕۆژی نیشتیمانی عێراق دیاریکرا و هاوکاتە لەگەڵ سەربەخۆیی عێراق لە ئیپمڕاتۆریەتی بەریتانیا لە 3ی تشرینی یەکەمی 1932دا.
هاوڵاتی لەگەڵ نزیکبوونەوە لە یەکەم ساڵیادی " هەینی خوێناوی" لە زاهیدان، سەرچاوەکان باس لەوە ئەکەن، ناوەندە سەربازی و ئەمنییەکان، شارەکەیان گەمارۆ داوە. ماڵپەڕی " حال وەش" کە هەواڵەکانی تایبەت بە زاهیدان بڵاو ئەکاتەوە، کۆمەڵێک وێنە و ڤیدیۆی بڵاوکردۆتەوە کە بە شۆفڵ خەنەک لێ دەدرێت لە دەورووبەری شاردا و سەنگەر دروست کراوە. بە پێی راپۆرتی ئەم سەرچاوە بەلووچە، لەگەڵ نزیکبوونەوە لە " هەینی خوێناوی" ناوەندە ئەمنییەکان خاڵی پشکنینیان لە هەموو شوێنێک داناوەو لێپرسینەوە لە خەڵک ئەکەن وکێشەیان بۆ هاتووچۆی خەڵک دروستکردووە. بە پیی ئەو راپۆرتانەی کە بڵاو بوونەتەوە :" شار بە تەواوەتی گەمارۆ دراوەو سەنگەر لێدراوە، رێگاکانی هاتووچۆ داخراون. " رۆژی ٢٥ی ئەیلوول، عەبدولغەفار نەقشبەندی یەکێک لە کەسایەتییە دیارەکانی بەلووچ و پێشنوێژی پێشتری شاری راسک، ڤیدیۆیەکی بڵاو کردەوەو لەو ڤیدیۆیەدا خەڵک هان دەدات بەوەی لەم رۆژەدا دژ بە کۆماری ئیسلامی هەڵوێستیان هەبێت. میدیاکانی سەر بە ئێران ژمارەیەک لە کەسایەتییە چالاکەکانی بەلووچ بەوە تۆمەتبار ئەکەن کە خۆیان ئامادە دەکەن بۆ نانەوەی پشێوی و کەسایەتی عەبدولغەفار نەقشبەندیان لەگەڵ عەبدولمالک ریگی بەراود کردووە کە چەند ساڵ لەوە پێش لە پاکستان لە لایەن کۆماری ئیسلامییەوە رفێندراو لە ئێران کوژرا. عەبدولغەفار نەقشبەندی لە بەشێک لە قسەکانیدا ئەڵێت :" ئێمە خوێنمان نەڕژاوە بەوەی سازش بکەین و بێدەنگ بین، ئێمە خوێنمان رژاوە بۆ ئەوەی وڵاتەکەمان لە خوێنڕێژەکان پاک بکەینەوە." هەروەها ئاماژە ئەدات بەوەی "ئەو کەسانەی کە لە رۆژی هەینی خوێناویدا دەیان و سەدان کەسیان کوشت، دادگایی نەکراون. ئەرکی مامۆستایانی ئایینیە دەنگی خەڵک بن و بەرامبەر بەم کارەساتانە بێدەنگ نەبن." ماڵپەڕی " حال وەش" رۆژی ٢٤ی ئەیلوول ناوی ١٤ کەسی لە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بڵاوکردەوە کە دەستیان هەبووە لە ڕوداوی ناسراو بە "هەینی خوێناوی" لە زاهیدان و دەڵێت ٨ کەس لەو ١٤ کەسەی هۆکاری ڕوداوەکە بوون لە ئەرکەکەی خۆیان بەردەوامن وئەوانی دیکە جگە لە ١ کەس کە لە لایەن خەڵکەوە کوژرایەوە لە پارێزگاکانیتر کار ئەکەن و پلە و پێگەیان بەرز کراوەتەوە. هەینی خوێنین یان هەینی رەش، رۆژێکە کە هێزە سەربازییەکانی کۆماری ئیسلامی لە زاهیدان دەستڕێژیان لە خەڵک کرد و بە پێی هەندێ سەرچاوە لەو رۆژەدا ١٢١ کەس گیانیان لە دەستدا. رۆژی ٣٠ ئەیلوولی ٢٠٢٢، خەڵکی بەلووچ بە نارەزیەتی بە دەستدرێژی سێکسی بەرپرسێکی باڵای حکوومەتی بە کچێکی بەلووچ، کۆبوونەوەی ناڕەزایەتییان رێکخست و لە لایەن بەرپرسە سەربازییەکانەوە فەرمانی تەقەی راستەوخۆ درا و بە پێی زانیارییەکانی ماڵپەڕی "حال وش"١٢١ کەس گیانیان لە دەستدا. رۆژی ١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ لە ساڵڕۆژی کوشتنی ژینا ئەمینی لە شاری سەقز، بەهەمانشێوە شاری سەقز و شارەکانیتری رۆژهەڵاتی کوردستان گەمارۆ دران. هاتووچۆ بۆ شاری سەقز قەدەغە کرا وڕێگە کە کردنەوەی ئەو یادە کرا هاوکات بۆ ئەوەی رێگاکانی چوونی خەڵک بۆ سەر قەبرستانی ئایچی ببڕن، ئاوی بەنداوی "چرا وەیس "یان بەردایەوە و رێگای بانە- سەقز بە بیانووی نۆژەنکردنەوەی تۆنێلەکە داخرا. .
هاوڵاتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) قەدەغەی هاتوچۆی لە چەند ناوچەیەکی پارێزگای دێرەزوور راگەیاند دوای ئەوەی کە شەڕ لەنێوان هێزەکانی هەسەدە و هۆزە عەرەبەکان رویداوە کە تێیدا 22 کەس کوژراون. روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند، لە پێکدادانی هەسەدە و هۆزە عەرەبەکان 64 قوربانی بوونی هەیە و 22 کەس کوژراون کە 18 کەسیان سەر بە هۆزە عەرەبەکانن و سێ کەسیان سەر بە هەسەدەن، ئەمە جگەلەوەی 42 کەسی مەدەنی، 26 چەکلداری هۆزە عەرەبەکان و 12 ئەندامی هەسەدە برینداربوون. بەپێی هەواڵی میدیا ناوخۆییەکانی سوریا، هەسەدە لە چەند شارۆچکەیەکی پارێزگای دێرەزوور، بەتایبەتی شارۆچکەی زیبان، قەدەغەی هاتووچۆی راگەیاندووە بەبێ ئەوەی وادەی کۆتایی هاتنی دیاری بکات. ئەمە لەکاتێکدایە کە رۆژی دووشەممە شەڕ لەنێوان هەردوولا دەستیپێکردەوە دوای ئەوەی کە هەسەدە لە سەرەتایی ئەم مانگەدا کۆتایی بە شەڕ و پێکدادانەکان هێنا. بەهۆی دەستگیرکردنی فەرماندەیەکی ئەنجومەنی سەربازی دێرەزوور بەناوی ئەبو خەولە لەسەر پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و گەندەڵی لەلایەن هەسەدەوە، لە کۆتایی مانگی ئاب شەڕ لەنیوان هەسەدە و هۆزە عەربەەکان دروستبوو کە تێیدا چەکدارە عەرەبەکان بەهاوکاری سوپای سوریا چەند ناوچەیەکیان داگیر کرد بەڵام دواتر هەسەدە لە ئۆپەراسیۆنێکدا سەرجەم ناوچەکانی گرتەوە.
هاوڵاتی ئاژانسی هەواڵی تەسنیمی ئێران بڵاویکردەوە، بەرپرسانی ئێران 30 بۆمبیان پووچەڵکردووتەوە کە پلان وابووە لە تارانی پایتەختدا بە یەک جار و لە یەک کاتدا بەتقێندرێنەوە و 28 کەسیشیان دەستگیرکردووە کە سەر بە داعشن. تەسنیم بەیاننامەیەکی وەزارەتی ئیتلاعاتی ئێرانی بڵاوکردووتەوە کە تێیدا هاتووە، "هەندێک لەو کەسانە ئەندامی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش) و ئەنجامدەرانی ئەو هەڵمەتە مێژووی پەیوەندییان هەیە لەگەڵ گروپە تەکفیرییەکان لە سوریا، ئەفغانستان، پاکستان و هەرێمی کوردستانی عێراق." داعش بەرپرسیارییەتی چەندین هێرشی هەڵگرتووە لە رابردوودا لە ئێران، لەوانە هێرش بۆ سەر پەرلەمان و گۆڕی ئایەتوڵا خومەینی لە ساڵی 2017. بەم دواییانەش داعش بەرپرسیارییەتی هێرشێكی بۆ سەر مەزارگەیەکی شێعەکان راگەیاند لە شیراز کە تێیدا 15 کەس کوژران.
هاوڵاتی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لەمیانی وتارێکیدا لە نەتەوەیەگرتووەکان رایگەیاند، گفتوگۆکانیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان بەردەوام دەبێت و کار دەکەن بۆ ئەوەی بە باشترین شێوە پەیوەندیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان هەبێت. محەمەد شیاع سودانی لە 78ھەمین کۆبوونەوەی کۆمەڵەی نەتەوەیەکگرتووەکان وتارێکی پێشکەش کرد کە بەشیکی تەرخان کردبوو پەیوەست بە هەرێمی کوردستانەوە و رایگەیاند، حکومەتی فیدراڵ بە پلانێکی فراوان لە رێگەی سەرجەم دامودەزگاکانییەوە کاردەکات بۆ ئەوەی باشترین پەیوەندی لەگەڵ ھەرێمی کوردستان ھەبێت. سەرۆک وەزیرانی عێراق وتیشی، کاردەکەن بۆ ئەوەی بە ھەماھەنگی و کاری پێکەوەیی نێوان پارێزگاکانی عێراق و ھەرێمی کوردستان داھات و ئابووری عێراق زیاتر بەرەوپێش بەرن. پێشتریش سودانی لەمیانی چاوپێکەوتنێکدا پێش وتارەکەی نەتەوە یەکگرتووەکان وتی، "هیچ قەیرانێکی سیاسی لە نێوان هەرێم و بەغدا نییە، تەنها کێشەی دارایی هەیە ئەویش لەرێی هەماهەنگی و گفتوگۆوە تێپەرێندراوە."
هاوڵاتی محەممەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عێراق رایگەیاند هیچ کێشەیەکی سیاسی لەنێوان بەغدا و هەولێر نییە ئەوەی هەیە کێشەی داراییە کە تێپەڕێندراوە، دەشڵێت، "لە هیچ لایەنێکی دەرەکی قبوڵ ناکەین بیەوێت گۆڕانکاری لە عێراق دروست بکات." لەمیانی پانێڵێکدا له كۆبوونه‌وه‌كانی كۆمه‌ڵه‌ی گشتی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان و ئه‌نجومه‌نی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكا، سودانی سەبارەت بە سەرەوەری عێراق رایگەیاند، "لە هیچ لایەنێکی دەرەکی قبوڵ ناکەین، ببێتە لایەنی سێیەم بۆ گۆڕانکاری سیاسی لە عێراق... بڕیارەکانی عێراق بڕیاری نیشتمانین و لە بەرژەوەندی ئەمریکا و ئێران و تورکیا نییە." لەسەر ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و حکومەتی عێراق، سەرۆکوەزیرانی عێراق وتی، "هیچ قەیرانێکی سیاسی لە نێوان هەرێم و بەغدا نییە، تەنها کێشەی دارایی هەیە ئەویش لەرێی هەماهەنگی و گفتوگۆوە تێپەرێندراوە، سودانی باسی لەوەشکرد، "هەرێمی کوردستان بکەرێکی سەرەکی کاری سیاسی عێراقە، هەروەها بەشێکی گرنگی پڕۆژە ئابورییەکانە کە سودی بۆ هەموو عێراقییەکان هەیە."
هاوڵاتی ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆکی ئێران لەبارەی رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران رایگەیاند، هەنگاوێکی ئەرێنییە و ناهێڵن هیچ گروپێکی چەکدار لەنزیک سنورەکانی هەرێمی کوردستان چالاک بن. ئیبراهیم رەئیسی لەمیانی رێورەسمی ساڵیادی دەستپیکی شەڕی ئێران و عێراق وتارێکی پیشکەش کرد و سەبارەت بە رێککەوتنەکە وتی، "چەککردنی گرووپە چەکدارەکان"ی نشتەجێی عێراق هەنگاوێکی ئەرێنی بووە. رێککەوتنەکە کۆتا وادەی 19ی ئەم مانگە بوو، کە وەزارەتی دەرەوەی عێراق دەڵێت بەتەواوی جێبەجێکراوە و حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان چەککراون و دوورخراونەتەوە لە سنوری ئێران. سەرۆکی ئێران لەسەر رێککەوتنەکە وتی، "ئێمە رێگە نادەین هیچ گروپێکی چەکدار لە نزیک سنورەکانی ئێران چ لە ناو هەرێمی کوردستان و چ لە هەر شوێنێکی دیکە چالاک بێت و دەبێ دڵنیا بینەوە ئەو گروپە چەکدارانە چەک دەکرێن."
هاوڵاتی فواد حوسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاند، بەندەکانی رێککەوتنی نێوان بەغدا و تاران لەسەر چەککردنی حزبەکانی رۆژهەڵات جێبەجێکراوە و هیوادارن رێکەوتنێکی هاوشێوەش لەگەڵ تورکیا واژۆ بکەن. رێكەوتنی ئەمنی نێوان ئێران و عێراق، لەڕۆژی 19ی ئازاری ئەمساڵدا لەشاری بەغدا واژۆكرا کە تێیدا عێراق بە نوێنەرایەتی قاسم ئەعرەجی سەرۆكی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی عێراق و ئێرانیش بەنوێنەرایەتی عەلی شەمخانی سەرۆكی پێشووی ئەنجومەنی باڵای بەرژەوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران ئیمزایان لەسەر رێککەوتنەکە کرد کە دیارترین خاڵەکانی چەکداماڵینی حزبەکانی رۆژهەڵات و دوورخستنەوەیان بوو لە سنوری ئێران، دواتریش دانانیان بوو لەو کەمپانەی عێراق بۆی دیاریکردوون. لەسەر رێککەوتنەکە فواد حوسێن لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی حورە وتی، "سەرجەم بەندەکانی رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران جێبەجێکراوە، سەرجەم ئەو هێزە کوردیانەی لە سنوری نێوان هەرێم و ئێران جێگیرببون، دورخراونەتەوە بۆ چەند بنکەیەکی سەربازی لە نزیک کەمپی ئاوەرەکان." وەزیری دەرەوەی عێراق باسی لەوەش کرد، یەکێک لە بەندەکانی رێککەوتنەکە ئەوە بووە کە ئێران بۆردومانەکانی رابگرێت لەبەرامبەردا هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران دووربخرێنەوە. لەسەر بەرێوەچوونی رێککەوتنەکە وەک خۆی و ئەگەری گەیشتن بە رێککەوتنێکی هاوشێوە لەگەڵ تورکیا، فواد حوسێن دەڵێت، بەغدا هەمیشە دیالۆگی ویستووە لەسەر ئەو بابەتانە و هیوای خواست "دیالۆگی قووڵ و جدی بکرێت بەهامانشێوەی" رێککەوتنەکەی ئێران لەسەر ئەو پرسە کە مەبەست لێی دوورخستنەوەی پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە)یە لە ناوچە سنورییەکان. وەزیری دەرەوەی عێراق ئەوەی خستەڕوو کە تا ئێستا ئەنقەرە بۆشایی ئەوەی نەرەخساندووە گفتوگۆ لەسەر ئەو بابەتە ئەنجامبدرێت و چارەسەرێک بۆ کێشەکە بدۆزرێتەوە جگە لە بەکارهێنانی چەک و توندوتیژی.
