فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە عێراقەوە بەرەو ئیسڕائیل بەڕێکەوتن

لە دوو مانگدا زۆرترین هاوسەرگیریی و جیابونەوە لە تارانی پایتەختی ئێران تۆمار کراوە و کەمترین ژمارەی جیابونەوە لە شارێکی رۆژهەڵات تۆمار دەکرێت. ناوەندی تۆماری دانیشتوانی ئێران بڵاوی کردەوە؛ لە دوو مانگی سەرەتای بەهاری ئەمساڵدا 79 هەزار و 260 هاوسەرگریی و 37 هەزار و 701 جیابونەوە لە وڵاتەکەدا تۆمار کراوە . بە پێی ئامارەکە؛ زۆرترین هاوسەرگیریی و جیابونەوە لە پارێزگای تاران تۆمار کراوە ، لەو شارەدا نۆ هەزار و 272 هاوسەرگیری و شەش هەزار و 229 جیابونەوە تۆمار کراوە. تاران بەهۆی ژمارەی زۆری دانیشتوانییەوە لە تۆمارکردنی هاوسەرگیریی و هاوکات جیابونەوە یەکەم شار بوە بەڵام کەمترین هاوسەرگریی لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان تۆمار کراوە. لە ئامارەکاندا دەرکەوتوە لە ئیلام 663 هاوسەرگیریی تۆمار کراوە و بەوەش دووەم پارێزگا بوە لە ئاستی ئێران کە کەمترین هاوسەرگریی تێدا کراوە. لەو دوو مانگەدا تەنها 185 جیابونەوەی لە پارێزگای ئیلام تۆمار کراوە بەوەش کەوتوەتە ریزبەندی یەکەم پارێزگا کە کەمترین حاڵەتی جیابونەوەی تێدا تۆمار کراوە. ژمارەی دانیشتوانی پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەگاتە زیاتر لە 600 هەزار کەس کە 300 هەزار و 24 کەسی لە رەگەزی پیاو و نزیکەی 299 هەزار کەسیشی لە رەگەزی ژنن.

هاوڵاتی بە پێی ئەو هەواڵانەی لە ناوەندە هەواڵنێرییەکانی ناوخۆ و دەرەوەی ئێرانەوە بڵاو کراونەتەوە، بەرەبەیانی شەممە ٨ی جوولای، لە لایەن دەستەیەکی ٤ کەسی چەکدارەوە، هێرش کراوەتە سەر بنکەیەکی سەربازی لە شاری زاهیدان لە پارێزگای بەلووچستان و بەو هۆیەوە ٢ چەکداری سەر بە دەسەڵات و ٤ کەسی هێرشبەریش کوژراون. هەر لەم پەیوەندەدا، گرووپی چەکداری "جەیش العدل" کە گرووپێکی چەکداری دژبەری کۆماری ئیسلامین لە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی ئێران،  لە تویتێکدا بەرپرسایەتی ئەم هێرشەیان گرتۆتە ئەستۆ. کەڵانتەری ١٦، ئەو بنکە سەربازییەیە کە هێرشی کراوتە سەر و ئەم بنکە سەربازییەی رژیم بە هۆکاری سەرەکی روودوای "هەینی خوێناوی" زاهیدان دەناسرێت. رۆژی هەینی ٣٠ی سێپتەمبەری ٢٠٢٢ و لە هەفتەکانی یەکەمی دەستپێکی شۆڕشی ژینا، خەلکی زاهیدان بە مەبەستی پشتیوانی کردن لە کوردستان، دوای نوێژی هەینی، رژانە سەر شەقام و دژی دەسەڵات دروشمیان وتەوە، بۆ سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکان لە لایەن "کەڵانتەری ١٦"ەوە خۆپیشاندەران درانە بەر دەستڕێژ و زیاتر لە ١٠٠ کەس کە ژمارەیەکیان مناڵبوون کوژران و ئەو رووداوە بە هەینی خویناوی ناسراوە. لەو کاتە بەدواوەو زیاتر لە ٤٠ هەینییە، هەموو رۆژانی هەینی و پاش نوێژکردن، خەڵکی زاهیدان دەڕژێنە سەر شەقام و دژی کۆماری ئیسلامی دروشم دەڵێنەوە. گرووپی چەکداری "جیش العدل" کە بەرپرسایەتی ئەم هێرشە چەکدارییەی گرتۆتە ئەستۆ، خۆی بە ئەرتەشی یەکسانی و عەداڵەت ناو دەبات و لە بەلووچستانی ئێران لایەنگری زۆریان هەیە.  

هاوڵاتی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق لەبارەی مردنی رێژەیەکی زۆری ماسی لە پارێزگای میسان هاتە دەنگ و ڕەتیکردەوە بەهۆی کەمی ئاوەوە بوبێت. بەرێوەبەرایەتی ژینگەی میسان هەفتەی رابردوو مردنی هەزاران ماسی لە ڕووبارێکی ناوچەکە ڕاگەیاند کە بۆ کەمی ئاو و بەرزبوونەوەی رێژەی خوێی ئاوەکە گەڕاندەوە و ئەمڕۆ بە فەرمی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق هاتە دەنگ عەلی ڕازی، وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەکانی عێراق ڕایدەگەیەنێت، کێشەی پەروەردەکردنی ماسی یەکێکە لەو کێشانەی کە ڕووبەرووی کەرتی سەرچاوە ئاوییەکان دەبێتەوە بەتایبەتی لە بارودۆخی کەمی ئاودا ئاماژەی بەوەدا، پێویستە هەماهەنگی لە نێوان وەزارەتەکانی سەرچاوەکانی ئاو و کشتوکاڵ و ژینگەدا بکرێت، لە کاتێکدا کێشەی کەمی ئاو بەردەوامە، ڕەتیکردەوە کە مردنی ماسی لە باشووری وڵاتەکە بەهۆی نەبوونی ئاوەوە بو بێت.  ڕایگەیاند، ئەگەری ئەوە هەیە “پەتا و نەخۆشی” هەبێت و جەختیشی کردەوە لەسەر پێکهێنانی لیژنەی تایبەتمەند بۆ ئەم مەبەستە. ئەوە لەکاتێکدایە بەڕێوەبەرایەتی ژینگەی میسان هەفتەی ڕابردوو مردنی بڕێکی زۆر ماسی پشتڕاستکردەوە و ئاماژەی بەوەدا ، هۆکارە سەرەتاییەکانی ئەو ڕووداوەی کە لە ڕووباری ئەلعەز ڕوویدا، بەهۆی کەمبوونەوەی ئۆکسجینی تواوە و نەبوونی لە ئاوەکەدا بوە، جگە لە سوێری بەرزبوەتەوە و گەیشتوەتە نزیکەی ٣٤٠٠ میلیگرام TDS و هەروەها هۆکارەکانی دیکە لەوانە بەرزی پلەی گەرمی و بەرزی ڕێژەی هەڵمبوون لە ڕووبارەکەدا ئەمانە هۆکاری مردنی سێ تۆن ماسی بوو لە ناوچەکەدا .

هاوڵاتی ئێران كە بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوە ناتوانێت قەرزەكانی بە شێوەیەكی «كاش و نەختینەیی» وەرگرێتەوە و بیخاتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی بە ناچاری نەوتەكەی بە چایی ئاڵوگۆڕ پێكردوە  و وڵاتی سریلانكا كە 250 ملیۆن دۆلاری پاڕەی كڕینی نەوتی ئێران قەرزارە بڕیاری داوە بە رێككەوتنێكی دوولایەنە مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چایی رەوانەی ئێران بكات. بڕیارە سریلانكا لە ماوەی 48 مانگدا و لە بەرامبەر 250 ملیۆن دۆلاردا مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چا رەوانە دەكات، بەڵام لە ئێستادا ئەو بڕە چایە بۆ كەمتر لە دوو ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا كەمی كردوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) ئاشكرای كردوە؛ بەهۆی بەرنامە موشەكی و ئەتۆمییەكەی كۆماری ئیسلامی ژمارەیەك سزای نێودەوڵەتیی دژی ئێران سەپێنراوە كە رەوانەكردنی پارەی بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئەو وڵاتە راگرتوە و ئێران بە ناچاریی داهاتی فرۆشی نەوتەكەی بە كاڵا ئاڵوگۆڕ پێدەكات و لە ساڵی 2021 سریلانكا و ئێران رێككەوتون لەسەر ئاڵوگۆڕی نەوت بەرامبەر چایی. لە دوای سریلانكا، كۆماری ئیسلامی سەرقاڵی رێككەوتنێكە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی لەگەڵ وڵاتی پاكستان و بڕیارە لە بەرامبەر نەوتدا، ماددە وشكە خۆراكییەكان و ئامێر و كەرەستەی بیناسازیی لە پاكستان وەرگرێت. جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ لەگەڵ ژمارەیەك وڵاتی جیهان رێككەوتنیان كردوە بۆ ئەوەی نەوتیان بۆ رەوانە بكرێت و لە بەرامبەردا شتومەك و كاڵای خۆراكیی بۆ ئێران رەوانە بكرێتەوە. ئێران پێش سزا نێودەوڵەتییەكانی ساڵی 2018، رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوتی بە شێوەی فەرمی رەوانەی بازاڕەكان كردوە بەڵام لە ئێستادا بە شێوازی نهێنی و بە ناوی وڵاتانی دیكەوە بڕێك لە نەوتەكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا ساخ دەكاتەوە.

هاوڵاتی بەگوێرەی ئاماری رێکخراوێکی توندی، لە شەش مانگی رابردوودا لە کەناراوەکانی ئەو وڵاتە زیاتر لە 600 پەنابەر گیانیان لەدەستداوە. فورمی توند بۆ مافی ئابور و کۆمەڵایەتی کە رێکخراوێکی مافی مرۆڤە ئامارێکی مەترسیداری گیان لەدەستدانی پەنابەرانی لە دەریای ناوەڕاستدا بڵاوکردەوە. بەگوێرەی ئاماری رێکخراوەکە، لە ماوەی شەش مانگی ئەمساڵدا، 608 پەنابەر لە ئاوەکانی نێوان تونس و ئیتاڵیادا گیانیان لەدەستداوە کە ئەو ژمارەیە، ئەندازەی گیانلەدەستدانی پەنابەرانە لە ساڵی 2022دا. رێکخراوەکە ئاشکرای کردووە کە تەنیا لە مانگی نیساندا 373 پەنابەر لە ئاودا خنکاون کە تەرمی بەشێکیان تاوەکو ئێستاش نەدۆزراونەتەوە. لە ئامارەکەدا هاتووە، لە شەشمانگی رابردوودا، هێزە ئەمنیەکانی تونس رێگریان لە تێپەڕبوونی 32 هەزار پەنابەر کردووە و چوار هەزار و 316 هاوڵاتی تونسیش خۆیان گەیاندووەتە کەناراوەکانی ئیتاڵیا.

هاوڵاتی ئێران كە بە وڵاتێكی ئیسلامی ئەژمار دەكرێت رێژەی بەكارهێنانی مەی  و خواردنەوە كحولییەكان لەو وڵاتانە زیاترە كە خواردنەوە كحولییەكان كە تێیاندا قەدەغە نەكراوە. گومرگی ئێران ئاشكرای كردووە زۆربەی براندە بیانییەكانی مەی و خواردنەوە كحولییەكان لە هەرێمی كوردستانەوە رەوانەی رۆژهەڵاتی كوردستان و لەوێشەوە بۆ شارەكانی ئێران دەنێردرێن. لە ئامارەكانی گومرگی ئێراندا ئاماژە بەوە كراوە ساڵانە لانیكەم بە بەهای یەك ملیار و 100 ملیۆن دۆلار مەی و خواردنەوە كحولییەكان بە قاچاخ هاوردەی ئەو وڵاتە دەكرێت كە بەشی هەرەزۆری لە هەرێمی كوردستانەوەیە. دەركەوتووە بەهۆی یاسا توندەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ قەدەغەكردنی خواردنەوە كحولییەكان نزیكەی نیوەی ئەو خواردنەوانەی لە وڵاتەكەدا بەكاردەهێنرێن لە ناوخۆ دروست دەكرێن كە زۆربەی بە شێوەی ساختە و ماددەی كحولی پیشەسازیی یان مێتانۆڵ تێیاندا بەكاردەهێنرێت كە دەبێتە هۆی ژەهراویبون و مەرگ و نابینابونی ئەو كەسانەی كە ئەو جۆرە خواردنەوە ساختانە دەخۆنەوە. خواردنەوەی كحولی ساختە قوربانیی زۆری لێكەوتوەتەوە و لە ئێستادا كە بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار زۆر دابەزیوە ئەو كەسانەی مەی دەخۆنەوە پەنا بۆ خواردنەوە دەستكردەكانی ناوخۆی ئێران دەبەن بەوەش ژیانیان دەكەوێتە مەترسییەوە چونكە بە پێی ئامارەكان نزیكەی 700 بۆ هەزار كەس بەو خواردنەوانە گیانیان لەدەست دەدەن.   ئێران مێژویی زیاتر لە پێنج هەزار ساڵ دروستكردنی مەی هەیە مێژوی دروستكردنی خواردنەوە كحولییەكان لە ئێران دەگەڕێتەوە بۆ پێنج هەزار و 500 ساڵ پێش ئێستا و بەوەش دوای چین بە مێژوی نۆ هەزار ساڵ، دووەم وڵات بوە لە دروستكردنی خواردنەوە كحولییەكان. هومایون نەجەف ئابادی، ئەندامی دەستەی تەندروستی لە پەرلەمانی ئێران رایگەیاند؛ بەكارهێنانی خواردنەوە كحولییەكان سەرەڕای قەدەغەبونیان لە ئێران زیادی كردوە و دەبێت حكومەت یاسای نوێی بۆ مامەڵە لەگەڵ ئەو خواردنەوانە دەربكات چونكە بەهۆی قەدەغەكردنی هاوردە یان دروستكردنی خواردنەوە كحولییەكان ساختەكاریی و مەی ژەهراویی لە وڵاتەكەدا زۆر بوە. بە وتەی نەجەف ئابادی، خواردنەوەی مەی و بەكارهێنانی خواردنەوە كحولییەكان سەرەڕای قەدەغە و ئەو سزایانەی كە هەیەتی بەڵام لە ناو ئێراندا خواستی زۆری لەسەرە و لە هەندێك حاڵەتیشدا بڕی بەكارهێنانی مەی لە ئێران لەو وڵاتانە زیاترە كە هیچ قەدەغەیەكیان بۆ مەی و خواردنەوە كحولییەكان نییە. بە پێی هەندێك ئامار لە ئێران هەر كەسێكی سەروی تەمەن 15 ساڵ لە ماوەی یەك ساڵدا لانیكەم 25 لیتر ماددەی كحول بۆ خواردنەوە بەكاردەهێنێت لە كاتێكدا لە راپۆرتی ساڵی 2018ی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی ئاماژەی بەوە كراوە 96%ی دانیشتوانی ئێران مەی و خواردنەوە كحولییەكانیان بەكارنەهێناوە. ئەنیستیوتی پێوانەیی تەندروستی لە ئێران ساڵی 2019 بڵاوی كردوەتەوە ساڵانە نزیكەی سێ هەزار كەس لەو وڵاتە بەهۆی بەكارهێنانی مەی و خواردنەوە كحولییەكان مردوون كە ئەوەش راپۆرتی ساڵی 2018ی رێكخراوی تەندروستیی جیهانی بەدرۆ دەخاتەوە. بە گشتی ساڵانە بە بەهای نزیكەی یەك ملیار و 800 ملیۆن دۆلار مەی و خواردنەوە كحولییەكان لە ئێران بەكاردەهێنرێت و دەخورێتەوە كە ئەوەش دژبەیەكبونێكی رون و ئاشكرایە بۆ وڵاتێك كە یاساكانەی دەسەڵاتەكەی لە چوارچێوەی ئیسلام (شیعە)دا بێت. گومرگی ئێران: ساڵانە لانیکەم بەبەهای یەک ملیارو ١٠٠ ملیۆن دۆلار مەی و خواردنەوە کحولییەکان بە قاچاخ هاوردەی ئەو وڵاتە دەکرێت یاساكانی كۆماری ئیسلامی خواردنەوە كحولییەكانی پێ كۆنتڕۆڵ ناكرێت لە سێ ماددەی (701) و (704) و (22) یاساكانی كۆماری ئیسلامی هاوردەكردن، دروستكردن و بەكارهێنانی خواردنەوە كحولییەكان بە تاوان لەقەڵەم دراوە كە سزای زیندانیی و ماددی دەیان گرێتەوە. لەو یاسایانەدا ئاماژە بەوە كراوە كە هەر كەسێك بازرگانیی بە خواردنەوە كحولییەكان بكات یان بەكاریان بهێنێت و كۆگایان بكات سزای 74 تازیانە و پێنج هێندەی قەبارەی ئەو خواردنەوانەی كە دەستیان بەسەردا دەگیرێت سزای ماددی دەدرێت بۆ نمونە ئەگەر بە بەهای هەزار دۆلار لە خواردنەوە كحولییەكان بە كەسێكەوە بگیرێت ئەوا جگە لە 74 تازیانەكە بە بەهای پێنج هەزار دۆلار سزا(غەرامە) و زیندانی دەكرێت. ئەگەر بەهای هەر بارێكی مەی و خواردنەوە كحولییەكان لە 10 ملیۆن تمەن (200) دۆلار زیاتر بێت ئەوا سزای شەش مانگ بۆ دوو ساڵ زیندانی هەیە و ئەگەر بەهاكەی  100 ملیۆن تمەن بێت لە دوو ساڵەوە تا پێنج ساڵ زیندانی بەسەر خاوەنەكەیدا دەسەپێنرێت. بەهۆی ئەو گۆڕانكاریانەی لە یاساكانی سزای تایبەت بە خواردنەوە كحولییەكان لە ئێران كراوە هەموو ئەو كەسانەی زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە دەتوانن بە رادەستكردنی سزای ماددی و لە بەرامبەر پێدانی پێنج بۆ حەوت هێندەی پارەی ئەو بڕە لە خواردنەوە كحولیانەی كە دەستیان بەسەردا گیراوە سزای زیندانییەكەیان بكڕنەوە، بەڵام ئەگەر خواردنەوە و بازرگانیكردن بە مەی چەند بارە ببێتەوە دادگاكانی كۆماری ئیسلامی دەتوانن بڕیاری لە سێدارەدانی ئەو كەسانە بدەن. سەرەڕای ئەو سزا قورسانە بازگانیی بە خواردنەوە كحولییەكان لە ئێران بە بەردەوامیی زیادی كردوە و ژمارەیەك لە رۆژنامە و میدیاكانی ئەو وڵاتە بڵاویان كردوەتەوە لە ئێستا خانو و بینای گەشتیاریی بە خواردنەوە كحولییەكانەوە بە كرێ دەدرێت. لە ساڵی ڕابردودا لانیکەم ٦٤٤ کەس بەهۆی ژەهراویبوون بە خواردنەوە کحولییەکان یان مەی ساختە گیانیان لەدەستداوە، بەبەراورد بە ٢٠٢١ بە ڕێژەی ٪٣٠ بەرز بووەتەوە و زۆربەشیان بەهۆی ماددەی میتانۆڵەوە بووە مەی ساختە مەرگ لە جیاتی سەرخۆشی پزیشكی دادی ئێران ئاشكرای كردوە تەنها لە ساڵی رابردودا لانیكەم 644 كەس بەهۆی ژەهراویبون بە خواردنەوە كحولییەكان یان مەی ساختە گیانیان لەدەستداوە، ژمارەی قوربانییانی خواردنەوە كحولییەكان لەچاو ساڵانی رابردودا 30% بەرز بوەتەوە و زۆربەشیان بەهۆی ماددەی مێتانۆڵەوە بووە. تەنها لە یەك هەفتەدا نزیكەی 400كەس لە چەند شارێكی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بە مەی ساختە ژەهراویبون و لەو ژمارەیەش زیاتر لە 17 كەسیان گیانیان لەدەستدا و ژمارەیەكیشیان نابینا بون. بەرپرسانی تەندروستیی ئێران هۆشداراییان داوە لە بەكارهێنانی ماددەی مێتانۆڵ لە زۆربەی خواردنەوە كحولییە دەستكردەكانی ناوخۆی وڵاتەكە و ژەهراویبون بەو ماددەیان بە هۆكاری سەرەكیی بەرزبونەوەی ژمارەی قوربانییانی خواردنەوەی مەی لەقەڵەم داوە. سەرۆكی زانكۆی پزیشكی پارێزگای ئەلبورز رایگەیاندوە؛ لە دوو رۆژدا 95 كەس بەهۆی خواردنەوە كحولیی ساختەوە رەوانەی نەخۆشخانەكانی شاری كەرەج و پارێزگاكە كراون كە 40 كەسیان چارەسەریی شۆردنەوەی گورچیلە و گەدەیان بۆ كراوە. بە پێی زانیارییەكانی شەرق خواردنەوەی كحولی ساختە لە ناوچەی ئیسلام ئاباد و حەسارەك لە شاری كەرەجی ناوەندی پارێزگای ئەلبورز بوەتە هۆی مەرگی 14 كەس و 88 كەسیش رەوانەی نەخۆشخانە كراون كە دۆخی تەندروستیی ژمارەیەكیان ناجێگیرە. پۆلیسی پارێزگای كەرەج رایگەیاند؛ دوای ژەهراویبون بە مەی ساختە چوار كەسی بە تۆمەتی دروستكردنی مەی و خواردنەوەی كحولیی ساختە دەستگیركردوە.    

هاوڵاتی دوای ئەوەی ئیسرائیل هەواڵی ڕفاندنی ژنێكی لە بەغدای پایتەختی عێراق بڵاوكردەوە، گرتەیەكی ڤیدیۆیی ئیلیزابێس چۆركۆف بڵاوبوەوە، كە باس لەسەردانی بۆ شاری سەدر دەكات و لەسەر كەسایەتی موقتەدا سەدر ڕێبەری ڕەوتی سەدریش قسە دەكات. ژنە ئیسرائیلیەكە كە هەڵگری ڕەگەزنامەی ڕوسیاشە، لە گرتە ڤیدیۆییەكەدا بە "حیجاب" ەوە دەردەكەوێت و دەڵێت: نوێژی هەینی لە شاری سەدر ڕووداوێكی مێژووییە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی نەوەدەكان، ئەم شارە لەڕووی نێودەوڵەتییەوە ناسراوە و خاوەن مێژووی بەرەنگاربوونەوەی ستەمكارانە". لەبارەی موقتەدا سەدریشەوە، ئیلیزابێس دەڵێت:"كەسێكی نیشتیمانییە و دەستێوەردانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و عەرەبی و دەوروبەر ڕەتدەكاتەوە ئەمەش هەڵوێستێكە دەبێت هەموو سیاسیەكی عێراقی گرنگی پێبدات و وەك ئەو بێت". پەیامنێرەكە لێی دەپرسێت تۆ موسوڵمانی؟ ئیلیزابێس چۆركۆف دەڵێت:"نا موسوڵمان نیم بەڵام هاتووم لە مەراسیمی نوێژی هەینی لە شاری سەدر ئامادەبم". بەوتەی باسم عەوادی وتەبێژی حكومەتی عێراق، حكومەت لێكۆڵینەوەی سەبارەت بە ڕفاندنی ئەو ژنە توێژەرە "ئیسرائیلیە- ڕوسییە دەستپێكردووە، دوای ئەوەی ئیسرائیل گروپێكی لایەنگری ئێرانی لەعێراق تۆمەتباركرد بەوەی لەماڵێكدا لەبەغدا ڕفاندوویانە. ڕۆژی چوارشەممەی ڕابردوو نوسینگەی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل ئاشكرایكرد یەكەكانی حزبوڵای عێراق بەرپرسیارە لەڕفاندنی ئەو ژنە و ئەوەشی خستەڕوو: ئیلیزابێس چۆركۆف هاوڵاتییەكی ئیسرائیلی- ڕوسییە و چەند مانگێك لەمەوبەر لەعێراق دیارنەماوە و لەلایەن میلیشیای حزبوڵای عێراق كە گروپێكی شیعەیە دەستبەسەرە. نوسینگەی سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل ئەوەشی ئاشكراكرد ژنە ئیسرائیلیەكە تائێستا زیندووە و بەرپرسیارێتی گیانیشی لەئەستۆی حكومەتی عێراقە. لەبەرامبەریشدا گروپی حزبوڵا بە ناڕوونی قسەی لەسەر ئەو ژنە ئیسرائیلیە كرد و ِفاندنەكەشی ڕەتنەكردەوە. ئەبو عەلی عەسكەری شەوی پێنجشەمەی ڕابردوو لەتیلیگرام وتی "دانپێدانانی سەرۆكوەزیرانی قەوارەی جولەكە بەبوونی سیخوڕێكیان لەعێراق ئاماژەیەكی مەترسیدارە و پێویستە بەوردی مامەڵە لەگەڵ ئەو پرسە بكرێت". ئەو ژنە ئیسرائیلیە لە كانوونی دووەمی 2022 بە پاسپۆرتێكی ڕووسی سەردانی بەغدای كردووە، ئەمەش بەوتەی دیپلۆماتكارێكی ڕۆژئاوایی لەعێراق كە نەیویستووە ناوەكەی ئاشكرا بكرێت، بەوتەی زۆرێكیش لەو ڕۆژنامەنوسانەی قسەیان لەگەڵ كردووە كە زۆربەیان بیانین، چۆركۆف توێژینەوەی لەسەر گروپە میلیشیاكانی نزیك لەئێران كردووە لەعێراق هاوكات توێژینەوەشی لەسەر ڕەوتی سەدر كردووە. ئیلیزابێس چۆركۆف لەپێگەی خۆی لەئینتەرنێت باسی لەوەكردووە بەزمانەكانی ئینگلیزی و ڕوسی و عیبری و عەرەبی دەتوانێت قسە بكات و بنوسێت، ئاماژەی بەوەشكردووە توێژەری پەیمانگەی نیولاینزی ستراتیژی سیاسییە، هاوكات توێژەریشە لە كۆڕبەندی بیركردنەوەی هەرێمیی كە دەزگایەكی توێژینەوەی ئیسرائیلییە و بارەگاكەی لەقودسە.

هاوڵاتی رۆژنامەی ئەلعەرەب ئاشکراى دەکات کە سودانى بۆ رازیکردنى نورى مالیکى دەستیکردوە بە دورخستنەوەى لایەنگرانى حەلبوسى و کار بۆ لابردنی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق دەکرێت لە پۆستەکەی. بە گوێرەی ئەو ڕاپۆرتەی ڕۆژنامەکە بڵاویکردووەتەوە ئەم هەنگاوەى سودانى دژ بە محەمەد حەلبوسى بۆ چەند ئەگەرێک دەگەڕێتەوە و یەکێکیش لەو ئەگەرانە رێککەوتنى سودانى و مالیکییە بۆ ئەوەی سودانى گەرەنتى مانەوەى لە پۆستەکەى بکات لە هەڵبژاردنى داهاتودا. ڕۆژنامەکە هۆکارێکى دیکەى ئەم دژایەتیکردنەى سودانى بۆ حەلبوسى گەڕاندوەتەوە بۆ پڕۆژەیاساى بودجە و دەڵێت: سودانى پێى وایە کە کۆمەڵێک بڕگەى یاساى بودجە لەلایەن حەلبوسییەوە دژى کابینەکەى سودانى زیاد کراوە. هەروەک ئاماژە بۆ ئەوەکراوە کە سەرۆکى ئەنجومەنى نوێنەرانى عێراق داواى لە سەرۆک کۆمارى عێراق کردوە کە ببێتە نێوەندگیر بۆ چارەسەرى ئەم ناکۆکییە، بەڵام تا ئێستا نەیتوانیوە سەرکەوتو بێت.

هێرشی چەکداریی دەکرێتە سەر بنکەیەکی پۆلیسی ئێران و دوای چەند کاتژمێرێک لە پێکدادان، بنکەکە کۆنتڕۆڵ دەکرێتەوە. ئەمڕۆ شەممە ژمارەیەک چەکدار هێرشیان کردە سەر بنکەی ژمارە 16ی پۆلیسی ئێران لە شاری زاهیدان ناوەندی پارێزگای سیستان و بەلوچستان و بنکەکە بۆ چەند کاتژمێرێک لە لایەن چەکدارەکانەوە کۆنتڕۆڵ کرا. پۆلیسی ئێران بڵاوی کردوەتەوە: چەکدارەکان دوای کۆنتڕۆلی ئەو بنکەیە لە لایەم هێزی ئەمنیی و سەربازییەوە گەمارۆ دراون و دوو هێرشبەر کە پشتێنی بۆمبڕێژکراویان پێوەبوە خۆیان تەقاندوەتەوە. ئاماژە بەوە کراوە دوای زیاتر سێ کاتژمێر پێکدادان پۆلیسک کوژراوە و پۆلیسێکی دیکە بریندار بوە و هاوکات لەگەڵ خۆ تەقاندنەوەی دوو هێرشبەر یەکێکی دیکە لە هێرشبەرەکان لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە کوژراوە.  

کۆماری ئیسلامی ئێران دوو کەس بە تۆمەتی ئەندامێتی داعش و کوشتنی 13 کەس لە شیراز لەسێدارە دەدات. میدیای فەرمی ئێران بڵاوی کردەوە؛ بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە دوو تۆمەتباری هێرشکردنە سەر مەزارگەی (شاهچراغ) لە شاری شیراز لەبەرچاوی خەڵکەوە و لە شەقامێکی ئەو شارە لەسێدارە دراون. دەزگای دادی کۆماری ئیسلامی ئەو دوو کەسەی تۆمەتبارکردبو بە ئەندامێتی رێکخراوی داعش و هێرشکردنە سەر مەزارگەیەکی شیعەکان لە شیراز کە کوژرانی 13 کەس و برینداربونی 25 کەسی لێکەوتەوە. رۆژی (26/10/2022) هێرشێکی چەکداریی کرایە سەر مەزارگەی (شاهچراغ) دواتر دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانی کۆماری ئیسلامی رێکخراوی داعشیان بە ئەنجامدانی هێرشەکە تۆمەتبار کرد. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی ئێران رایگەیاندوە؛ ئەو دوو کەس لە ژێر ئەشکەنجەدا و بە زۆر دانیان بەو تاوانەدا ناوە و سزای سێدارەکەیان هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە. ئەو رێکخراوەیە ئاماژەی بەوە کردوە لە دوای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران لەسێدارەدان بەشێوەیەکی بەرچاو زۆر بوە کە ئامانجی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بۆ زۆربونی سێدارە چاوترسێنکردن و سەرکوتی نەیارانە. بە پێی ئامارەکان لە سەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا 369 کەس لە ئێران بە تۆمەتی جیاواز لەسێدارەدراون.

ئەنجومەنێکی گەشتیاریی ئاشکرای دەکات زیاترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی کردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی کردەوە؛ رێژەی چونی گەشتیاران بۆ ئێران  لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بوەتەوە و داهاتەکەشی نزیکەی یەک ملیارد دۆلار بوە. بە پێی ئامارەکانی ئەنجومەنەکە 55%ی سەرجەم ئەو کەسانەی گەشتییان بۆ ئێران کردوە لە عێراقەوە بون و بەوەش لە ریزبەندنی یەکەم وڵاتدا بون کە زۆرترین هاوڵاتیی بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران کردوە. ئەنجومەنەکە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران  بڵاو نەکردوەتەوە بەڵام پێشتر هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستیی ئێران رایگەیاندبو ؛ لە ساڵی 2022 یەک ملیۆن و 223 هەزار و 896 کەس بۆ چارەسەری تەندروستیی رویان لە ناوەندە پزیشکی و نەخۆشخانەکانی ئێران کردوە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە کردوە؛ ساڵی رابردو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیارد دۆلاریان خەرج کردوە کە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی کات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەکان بازرگانیی بوە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران هاوڵاتیی تورکیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاکستان بە 5% و کوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە کردوە. ماوەی چەند ساڵێکە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستیی بەشێوەیەکی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان دەکەن.

هاوڵاتی بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی سزا بانكییەكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران دەسەڵاتی ئەو وڵاتەی بێهیوا كردووە تەنانەت لەو پارە بلۆككراوانەشی كە ئازاد دەكرێن چونكە تەنها لە كڕینی خۆراك و دەرمان بەكاردەهێنرێت ئەوەش وای كردوە ئێران پەنابەرێتە بەر ئاڵوگوڕی راستەوخۆی نەوتەكەی بەرامبەر بە خۆراك. لە ماوەی رابردوودا ئەمریكا رەزامەندیی دەربڕی بۆ ئەوەی عێراق بڕێك لە قەرزەكانی غاز و كارەبای بە ئێران رادەست بكات، بەڵام تەنها دوای چەند رۆژێك بەرپرسانی بەغداد رایانگەیاند كۆماری ئیسلامی ناتوانێت پارەكانی لە بانكی بازرگانیی وڵاتەكە بە دۆلار رابكێشت و داواتریش ئەمریكا وردەكاریی مەرجەكانی بۆ ئازادكردنی ئەو قەرزانە راگەیاند. ئەمریكا رایگەیاند؛ قەرزەكانی غاز و كارەبای ئێران تەنها دەبێت بە مەبەستی مرۆیی و كڕینی خۆراك و دەرمان و ئەو شتانە بەكاربهێنرێت كە سزاكانی واشنتۆن نەیگرتونەتەوە. ئێران بەهۆی ئەو جۆرە لە سزایانەی واشنتۆنەوە پەنای بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی بردوە لەگەڵ هەندێك وڵاتی وەك پاكستان و سریلانكا و چەند وڵاتێكی ئەمریكای لاتین. رۆژنامەی (ئیعتیماد) سەر بە باڵی ریفۆرمخوازی كۆماری ئیسلامی ئاماژەی بەوە كردوە هەنگاوی نەوت لە بەرامبەر خۆراك داوێكی دوژمنكارانەیە كە رەنگە بەرپرسانی ئێران بە هەڵە بكەونە ئەو داوەوە هاوشێوەی ئەوەی بەرامبەر بە رژێمی سەددام حسێن لە عێراق كرا و هەر ئەوەش روخانی رژێمی بەعس و سەدام حسێنی لێكەوتەوە. تەنانەت قەرزەكانی عێراقیش چونكە كراوە بە دینار تەنها دەتوانێت لەو وڵاتەد   نەوت لەبەرامبەر ئامێری بیناسازیی و چا ئێران كە بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكانەوە ناتوانێت قەرزەكانی بە شێوەیەكی «كاش و نەختینەیی» وەرگرێتەوە و بیخاتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی بە ناچاری نەوتەكەی بە چایی ئاڵوگۆڕ پێكردوە  و وڵاتی سریلانكا كە 250 ملیۆن دۆلاری پاڕەی كڕینی نەوتی ئێران قەرزارە بڕیاری داوە بە رێككەوتنێكی دوولایەنە مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چایی رەوانەی ئێران بكات. بڕیارە سریلانكا لە ماوەی 48 مانگدا و لە بەرامبەر 250 ملیۆن دۆلاردا مانگانە بە بەهای پێنج ملیۆن دۆلار چا رەوانە دەكات، بەڵام لە ئێستادا ئەو بڕە چایە بۆ كەمتر لە دوو ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا كەمی كردوە. ئاژانسی هەواڵی (رۆیتەرز) ئاشكرای كردوە؛ بەهۆی بەرنامە موشەكی و ئەتۆمییەكەی كۆماری ئیسلامی ژمارەیەك سزای نێودەوڵەتیی دژی ئێران سەپێنراوە كە رەوانەكردنی پارەی بۆ سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئەو وڵاتە راگرتوە و ئێران بە ناچاریی داهاتی فرۆشی نەوتەكەی بە كاڵا ئاڵوگۆڕ پێدەكات و لە ساڵی 2021 سریلانكا و ئێران رێككەوتون لەسەر ئاڵوگۆڕی نەوت بەرامبەر چایی. لە دوای سریلانكا، كۆماری ئیسلامی سەرقاڵی رێككەوتنێكە بۆ ئاڵوگۆڕی نەوتەكەی لەگەڵ وڵاتی پاكستان و بڕیارە لە بەرامبەر نەوتدا، ماددە وشكە خۆراكییەكان و ئامێر و كەرەستەی بیناسازیی لە پاكستان وەرگرێت. جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاندوە؛ لەگەڵ ژمارەیەك وڵاتی جیهان رێككەوتنیان كردوە بۆ ئەوەی نەوتیان بۆ رەوانە بكرێت و لە بەرامبەردا شتومەك و كاڵای خۆراكیی بۆ ئێران رەوانە بكرێتەوە. ئێران پێش سزا نێودەوڵەتییەكانی ساڵی 2018، رۆژانە زیاتر لە دوو ملیۆن و 400 هەزار بەرمیل نەوتی بە شێوەی فەرمی رەوانەی بازاڕەكان كردوە بەڵام لە ئێستادا بە شێوازی نهێنی و بە ناوی وڵاتانی دیكەوە بڕێك لە نەوتەكەی لە بازاڕەكانی جیهاندا ساخ دەكاتەوە.   ئێران پارەكانی بە دۆلار دەست ناكەوێتەوە بە پێی ئەو سزایانەی ئەمریكا دژی ئێران سەپاندویەتی تەنانەت ئەگەر واشنتۆن رەزامەندیی بۆ ئازادكردنی پارەكانی لە وڵاتان دەربڕێت ئەوا تەنها دەتوانرێت بە دراوی فەرمیی ئەو وڵاتەی كە پارەكانی تێدا ئازاد كراوە تەنها خۆراك و دەرمان بكڕێ. لە ماوەی رابردودا ئەمریكا رایگەیاند بڕی نزیكەی سێ ملیار دۆلار لە پارەی قەرزەكانی غاز و كارەبای عێراقی بۆ ئێران بە مەرج ئازاد كراوە و ئەو پارانە دەبێت تەنها بۆ بوارە مرۆییەكان و ئەو بوارانەی سزا نەیگرتونەتەوە بەكار بهێنرێت. دوای چەند رۆژێك ئەحمەد موسەوی، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای عێراق رایگەیاند؛ وەزارەتەكەیان سەرجەم قەرزەكانی كڕینی غاز لە ئێرانی رادەستی بانكی بازگانیی عێران (TBI) كردوە، بەڵام بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت ئەو بڕە پارەیە بچێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانی ئێران. بەرپرسانی ئێران ئاماژەیان بەوە كردبوو كە لەو قەرزانە تەنها دوو ملیار و 700 ملیۆن دۆلاری فرۆشتنی غاز بە عێراق ئازاد كراوە، چونكە بە پێی لێدوانی ئەو بەرپرسانە، عێراق زیاتر لە 11 ملیار دۆلار قەرزاری كارەبا و غازی لایە و ئەگەر ئەو قەرزە رادەست نەكرێت ئەوا گرێبەستی فرۆشتنی رۆژانە 50 ملیۆن مەتر سیجا غاز بە عێراق نوێ ناكرێتەوە. میتو میلەر، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ نزیكەی سێ ملیار دۆلاری بلۆككراوی ئێران لە عێراق ئازاد كراوە و سیاسەتی واشنتۆن لە ئاست بەغداد و تاران گۆڕانكاریی بەسەردا نەهاتووە و ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی جۆ بایدن بەردەوام دەبێت لە جێبەجێكردنی سزاكان دژی ئێران و لەو چوارچێوەیەشدا ئەو پارانەی لە عێراق ئازاد كراون تەنها دەبێت بۆ بوارە مرۆییەكان بەكاربهێنرێت. بەوتەی میلەر: لە ساڵی 2018 وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ژمارەیەك لێخۆشبون لە سزاكانی بە راوێژ لەگەڵ ئەنجومەنی نوێنەرانی وڵاتەكە (كۆنگرێس) بۆ عێراق دەركردووە بۆ ئەوەی ئەو وڵاتە بتوانێت تێچووی كڕین یان دابینكردنی كارەبا لە ئێران بخاتە سەر ئەژمارێكی بانكیی.

هاوڵاتی لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە، 50 کەس رەوانەی نەخۆشخانەی رەققە کراون و دۆخی تەندروستی هەندێکیان ناجێگیرە. بە هاتنی وەرزی هاوین و بەرزبوونەوەی پلەکانی گەرما، حاڵەتی پێوەدانی دووپشک و مار لە پارێزگای رەققە و دەورەبەری لە زیادبووندایە. تەنیا لە رەققە لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەی نیشتیمانی ناوەندی رەققەیان کردووە. دکتور محەمەد ئەلجابر سەرۆکی ئۆفیسی پزیشکی نەخۆشخانەی نیشتیمانی رەققە لەم بارەیەوە بۆ ئاژانسی هەواڵی هاوار (هاوار نیوز) قسەی کرد و ئاماژەی بە مەترسی دووپشک و مار کرد لە سەر هاوڵاتیان. دکتور محەمەد ئەلجابر دەڵێت، لە دوو مانگی رابردوودا بەهۆی پێوەدانی دووپشکەوە 50 کەس سەردانی نەخۆشخانەکەی کردووە و ئەو کەسانە 12 بۆ 24 کاتژمێر لەژێر چاودێریا دەمێننەوە و ژمارەیەکیش لەژێر چاودێری ورددان. هەروەها باسی ئەوەشی کرد کە چەند حاڵەتێکی مار پێوەدانیش هەبووە.

نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ رایگەیاند؛ دەبێت کۆماری ئیسلامی بەرپرسیارێتی کوشتن و تاوانی دڕندانە دژی خەڵک و خۆپیشاندەران لە ئەستۆ بگرێت. ریتا فرێنچ، نوێنەری بەریتانیا لە ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان لە یەکەم کۆبونەوەی ئەو ئەنجومەنە سەبارەت بە ئاشکراکردنی راستییەکانی دوای ناڕەزایەتییەکانی مەرگی ژینا ئەمینی، رایگەیاند؛ لانیکەم لەو ناڕەزایەتییانەدا 500 کەس لە لاین دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامییەوە کوژراون. فرێنچ لەو کۆبونەوەیەدا کە دوێنێ چوارشەممە بەڕێوچو، وتی: زیاترین سەرکوت روبەڕوی ژنان و خۆپیشاندەرانی ئێران بوەتەوە و دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی بەشێوەیەکی دڕندانە ناڕەزایەتییەکانی سەرکوت کردوە و خۆپیشاندەرانی کوشتوە. نوێنەری بەریتانیا بە ئاماژەدان بە ڕۆڵی ژنان لە ناڕەزایەتییەکان، وتیشی کاتی ئازادیی لە ئێران هاتوە و دەبێت دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ دانیشتوانی ئێران بکرێت چونکە دوای حەوت مانگ تێپەڕین بەسەر خۆپیشاندانەکاندا تا ئێستاش توندوتیژیی و پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران بەردەوامە. لە یەکەم کۆبونەوەی ئەنجومەنی مافەکانی مرۆڤ دەستەی ئاشکراکردنی راستییەکان راپۆرتی توندوتیژییەکانی کۆماری ئیسلامی بەرامبەر ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێرانی راگەیاند و جگە لە نوێنەری بەریتانیا، نوێنەری یەکێتی ئەوروپا و ژمارەیەک لە وڵاتانی رۆژئاو هۆشدارییان دا لە زۆربونی سەرکوت و سێدارە لە ئێران.