.jpeg)
هاوڵاتى تورکیاو میلیشیا چه‌کداره‌کانى هاوپه‌یمانى له به‌ره‌به‌یانى ئه‌مڕۆوه تا ئێستا به رۆکێت و تۆپى دوورهاوێژ هێرش ده‌که‌نه سه‌ر چه‌ند گوندێکى عه‌ین عیساو رێگاى نوێه‌ده‌وڵه‌تى ئێم فۆر، هێزه‌کانى سوریاى دیموکراتیش به‌توندى وه‌ڵامیان ده‌داته‌وه. ئاژانسى فوراتنیوز ئه‌مڕۆ شه‌ممه 30ى کانونى دووه‌مى 2021 بڵاویکرده‌وه که له عه‌ین عیسا ڕژێمى تورکیا و میلیشیا چه‌کاره ئیسلامییه هاوپه‌یمانه‌کانى هێرش ده‌که‌نه سه‌ر عه‌ین عیسا و شه‌ڕڤانانى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده) به‌توندى به‌رپه‌رچیان ده‌ده‌نه‌وه و تائێستا شه‌ر و پێکدادان به‌رده‌وامه هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که هێرشه‌کانى تورکیاو میلیشیا ئیسلامییه‌کانى به ڕۆکێت و تۆپى دوورهاوێژ بۆ سه‌ر گوندى (مه‌علله‌ک) و (ڕێگاى ئێم چوار)ى نێوده‌وڵه‌تى کردووه‌ته ئامانج. هاوکات ئه‌وه خراوه‌ته‌روو له به‌رامبه‌ردا شه‌ڕڤانانى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده) به‌توندى به‌رپه‌رچى هێرشه‌کانیان داوه‌ته‌وه و تێکیان شکانوون" له دوروبه‌رى گوندى مه‌علله‌کى باکورى ڕۆژائاڤاى عه‌ین عیسا شه‌ر به قورسى به‌رده‌وامه".
هاوڵاتى حکومه‌تى روسیا به‌رپرسانى دیمه‌شقیان ئاگادار کردوه‌ته‌وه له‌وه‌ى که باشتر داواکارییه‌کانى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات (هه‌سه‌ده) جێبه‌جێ بکه‌ن، پێش ئه‌وه‌ى هه‌سه‌ده کارتى خۆى به‌کاربهێنێت و هه‌ره‌س به ئابوورى دیمه‌شق بهێنێت. پسپۆڕه ستراتیژییه‌که رایگه‌یاند که داوا له به‌شار ئه‌سه‌د کراوه گه‌مارۆى سه‌ر ناوچه‌کانى (حه‌له‌ب و شه‌بها و ته‌نه‌ف و درعا) هه‌ڵبگرێت و هێزه‌کانى به ئاشتییانه له ناوچه‌کانى ژێر ده‌ستى شه‌ڕڤانان بکێشێنته‌وه" کاره‌سات روو ده‌دات ئه‌گه‌ر هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات نه‌وت له رۆژئاواى فورات ببڕن و چیتر مامه‌ڵه‌ش به لیره‌ى سورى نه‌که‌ن". هه‌روه‌ها پسپۆڕه‌که وتى "ئه‌گه‌ر رۆژئاواى کوردستان ده‌ستبه‌ردارى لیره‌ى سورى ببێت، به‌هاى دراوى سوریا له‌سه‌دا 50 داده‌به‌زێت و له‌وکاته‌شدا ته‌نانه‌ت روسیا ناتوانێت فریاى هه‌ره‌سهێنانى رژێمى سوریا بکه‌وێت." هاوکات جه‌ختى له‌وه‌شکردووه‌ته‌وه ه به‌شار ئه‌سه‌د ئاگادار کراوه‌ته‌وه که پێویسته داواکارییه‌کان کورد له سوریا جێبه‌جێ بکات، پێش ئه‌وه‌ى ئه‌وه‌ى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات کارته کاره‌ساتباره‌که‌یان فڕێ بده‌ن و هه‌ره‌س به هه‌موو شتێک بهێنن.
هاوڵاتى جه‌یک سۆلیڤان راوێژکارى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌یی، تورکیاى به‌سه‌رچاوه‌ى نیگه‌رانى بۆ ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کان و ده‌وڵه‌تانى ئه‌وروپایى وه‌سفکرد. ئیداره‌ى بایدن، پێشتر له یه‌که‌م لێدوانیدا له باره‌ى تورکیا جه‌ختیکرده سه‌ر مه‌سه‌له‌ى ئازادییه‌کان و مافى مرۆڤ و داواى له حکومه‌تى سه‌رۆکى تورکیا، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان کرد، رێز له بڕیاره‌کانى دادگاى ئه‌وروپا بۆ مافه‌کانى مرۆڤ بگرێت سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش ئازاد بکات. وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا جه‌ختیکرده‌وه له‌وه‌ى ئیداره‌ى نوێ به‌سه‌رۆکایه‌تى جۆو بایدن، ھانى تورکیا ده‌دات بۆ رێزگرتن له ئازادییه سه‌ره‌کییه‌کان و دۆزینه‌وه‌ى چاره‌سه‌رێکى به په‌له بۆ پرسى ده‌میرتاش. ئیداره‌ى جۆوبایدن ره‌خنه‌ى توند له ئه‌نقه‌ره ده‌گرن، له‌کڕینى سیسته‌مى مووشه‌کى رووسیى "ئێس-400" له لایه‌ن تورکیاوه که هاوپه‌یمانه‌کانى له ناتۆ زۆر توڕه کرد و بووه ھۆى ئه‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا سزاکان به‌سه‌ریدا بسه‌پێنێت.
هاوڵاتى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق بڕیاریدا یاساى خانه‌نشینى بڕگه‌ى 10 هه‌مواربکاته‌وه، که فه‌رمانبه‌ر له ته‌مه‌نى 60 ساڵیدا خانه‌نشین ببێت. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 29ى کانونى دووه‌مى 2021 لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق بڕیاریدا یاساى خانه‌نشینى بڕگه‌ى 10 هه‌مواربکاته‌وه، که فه‌رمانبه‌ر له ته‌مه‌نى 60 ساڵیدا یا ئه‌گه‌ر بارى ته‌ندروستى رێگربوو له به‌رده‌وامبوونى کارى ده‌توانێت خانه‌نشین ببێت. به‌پێى ره‌شنووسى لیژنه‌ى دارایى فه‌رمانبه‌ر له دوو حاڵه‌تدا ده‌توانێت خانه‌نشین ببێت ئه‌گه‌ر فه‌رمانبه‌ر ته‌مه‌نى گه‌یشته ته‌مه‌نى 60 ساڵى خانه‌نشین ده‌بێت یا بارى ته‌ندروستى باش نه‌بوو لیژنه‌ى پزیشکى پشتڕاستیکرده‌وه ده‌توانێت خانه‌نشین ببێت. به پێى یاساى یه‌کگرتووى خانه‌نشینى عێراق، هه‌موو فه‌رمانبه‌رێک ئه‌گه‌ر 15 ساڵ خزمه‌تى فه‌رمانبه‌رى له که‌رتى گشتى هه‌بێت ده‌توانێت خۆى خانه‌نشین بکات، به‌ڵام ده‌بێت فه‌رمانبه‌ر ته‌مه‌نى له 45 ساڵ که‌متر نه‌بێت، هه‌روه‌ک ته‌مه‌نى خانه‌نشینى زۆره‌ملێش به 60 ساڵ ده‌ستنیشان کراوه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى عێراق هۆشدارى له هاتنى شه‌پۆلى دوه‌مى کۆرۆنا ده‌دات که به‌بڕواى وه‌زاره‌ته‌که شه‌پۆلێکى توندترو کوشنده‌تر ده‌بێت به‌راورد له شه‌پۆلى پێشوو. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 29ى کانونى دووه‌مى 2021 وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى عێراق، له به‌یاننامه‌یه‌کدا رایگه‌یاند، وێڕاى ده‌ستپێکردنى هه‌ڵمه‌ته‌کانى کوتان به ڤاکسین، له هه‌ندێک له وڵاتانى جیهان به‌رزبونه‌وه‌یه‌کى مه‌ترسیدارى ژماره‌ى توشبون و گیانله‌ده‌ستدان له‌سایه‌ى ئفلیجبونى به‌هێزترین سیستمه ته‌ندروستییه‌کاندا له‌به‌رده‌م په‌تاى کۆرۆنادا به‌خۆوه ده‌بینن. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که ئه‌م شه‌پۆلى دووه‌مه سه‌لماندویه‌تى توندتر و کوشنده‌تره له شه‌پۆلى یه‌که‌م، ئه‌وه‌ش به‌هۆى ده‌رکه‌وتنى زنجیره‌ى نوێى مه‌ترسیدارى ڤایرۆسه‌که له‌وانه‌ى زنجیره‌ى گۆڕاوى به‌ریتانى و باشورى ئه‌فریقا. ئاماژه‌ى به‌وه‌شداوه که وه‌زاره‌ته‌که به‌رده‌وام له بۆنه جیاجیاکاندا هۆشدارى داوه‌ته هاوڵاتیان له‌باره‌ى پابه‌ندنه‌بونیان به رێنماییه‌کان و رێکاره‌کانى خۆپارێزى به‌هۆى چاکبونى دۆخى په‌تاکه‌وه له عێراق، به‌ڵام به‌داخه‌وه، هاوڵاتیان وه‌ک پێویست پابه‌ندنه‌بون. ته‌ندروستى عێراق ئاشکراشیکردوه که ئاماژه‌کان نیشانى ده‌ده‌ن له‌ماوه‌ى دو هه‌فته‌ى دواییدا به‌رزبونه‌وه‌یه‌کى که‌م هه‌یه له ژماره‌ى توشبواندا له‌عێراق، ئه‌وه‌ش ره‌نگه نیشانه‌ى سه‌ره‌تاى شه‌پۆلى دوه‌مى په‌تاکه بێت که ره‌نگه خراپتر بێت له شه‌پۆلى یه‌که‌م به‌هۆى نه‌بونى پابه‌ندیى به رێکاره خۆپارێزییه‌کانه‌وه. هاوکات وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى عێراق وتوشیه‌تی، هۆشدارى ده‌ده‌ین له مه‌ترسى گه‌ڕانه‌وه‌ى زیادبونى توشبون و مردن به ڤایرۆسه‌که، ئه‌و شته‌ى ناچارمان ده‌کات بڕیارو رێکارى توندتر بگرینه‌به‌ر له‌وانه‌ى قه‌ده‌غه‌ى هاتوچۆ و داخستنى شوێنه قه‌ره‌باڵغه‌کان ئه‌وه‌ش له‌پێناو به‌رگرتن له کاریگه‌رییه کاره‌ساتباره‌کانى ئه‌و شه‌پۆله‌ى به‌ڕێوه‌یه. وازاره‌ته‌که داواى له هاوڵاتیان کردوه رێکاره‌کان جێبه‌جێ بکه‌ن به‌تایبه‌ت به به‌ستنى ماسک و په‌یڕه‌وکردنى دوریى نێوانیان و دورکه‌وتنه‌وه له قه‌ره‌باڵغى و شتنى ده‌ست.
هاوڵاتى مسته‌فا کازمی، سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق، ئێواره‌ى ، کوژرانى ئه‌بو یاسر ئه‌لعیساوى "جێگرى خه‌لیفه و والى عێراق"ى داعشى راگه‌یاند. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 28ى کانونى دووه‌مى 2021 سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق، له تویتێکدا وتویه‌تی"گه‌لى عێراق، ئه‌گه‌ر گفتى دا ده‌یباته‌سه‌ر، به‌ڵێنماندا تۆڵه‌ى له‌رزێنه‌ر له بانده‌کانى داعشى تیرۆریست بکه‌ینه‌وه." هه‌روه‌ها نوسویه‌تى:"پاڵه‌وانه‌کانمان له چالاکییه‌کى هه‌واڵگریدا کۆتاییان به سه‌رۆکى تاقمى شه‌ڕخواز هێنا؛ ئه‌وه‌ى خۆى ناونابو "جێگرى خه‌لیفه و والى عێراق"ى رێکخراو(ى داعش) ئه‌بو یاسر ئه‌لعیساوی." هه‌فته‌ى رابردوو داعش دوو ته‌قینه‌وه‌ى له به‌غدا ئه‌نجامداو بووه هۆى کوژرانى 32 که‌س و برینداربوونى 105 که‌سى دیکه.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى ئاسایش و به‌رگرى له په‌رله‌مانى عیراق زانیاریى نوێى له‌سه‌ر ته‌قینه‌وه خۆکوژیییه‌کانى پێنجشه‌ممه‌ى رابردوو ئاشکرا کرد رایشیگه‌یاند:" 60 چه‌کدارى داعش له‌رێگه‌ى تورکیاوه هاتونه‌ته ناو عێراقه‌وه". به‌در زیادى په‌رله‌مانتارى عیراق و ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئاسایش و به‌رگرى له په‌رله‌مان به سایتى (به‌غداد ئه‌لیه‌وم)ى راگه‌یاندووه که ئه‌و که‌سه‌ى دوو خۆکوژه‌که‌ى بۆ گۆڕه‌پانى ته‌یه‌ران له شارى به‌غدا گواستووه‌ته‌وه، ده‌ستگیر کراوه. هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"هێزه ئه‌منییه‌کان له‌دواى ئه‌و دوو ته‌قینه‌وه‌یه 60 ئه‌ندامى داعشیان ده‌ستیگرکردووه که له تورکیاوه هاتونه‌ته خاکى عیراق و هه‌ندێکیش له‌و ده‌ستگیرکراوانه سه‌رکرده‌ى باڵاى داعشن". هاوکات به‌در زیادى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که له دوو بۆ سێ رۆژى داهاتوودا ده‌زگاى ئاسایشى نیشتمانیى عیراق مژده‌ى ده‌ستگیرکردنى ژماره‌یه‌کى دیکه له تێوه‌گلاوان و پیلانداڕێژه‌رانى ئه‌و ته‌قینه‌وه‌یه ئاشکرا ده‌کات، وتیشى:"گروپێک له ته‌قینه‌وه خۆکوژییه‌که‌دا به‌شدارییان کردووه". رۆژى پێنجشه‌ممه 21ى کانونى دووه‌مى 2021، له هه‌ردوو ناوچه‌ى باب ئه‌لشه‌یخ و گۆڕه‌پانى ته‌یه‌ران که ده‌که‌ونه ناوچه‌ى باب شه‌رقى له شارى به‌غدا، دوو ته‌قینه‌وه‌ى خۆکوژى له بازاڕى فرۆشتنى جلى کۆنه که ناوچه‌یه‌کى قه‌ره‌باڵغه، روویاندا و به‌هۆیه‌وه 32 که‌س کوژران و زیاتر له 105ى دیکه‌ش برینداربوون. رێکخراوى داعش ئه‌وکات به‌رپرسیارێتیى خۆى له هێرشه‌که راگه‌یاند که به توندترین هێرشى دواى سێ ساڵ شکستهێنان به داعش له عیراق داده‌نرێت.
هاوڵاتى وته‌بێژى دادوه‌رى ئێران رایگه‌یاند، مه‌هدى جیهانگیرى براى ئیسحاق جیهانگیرى جێگرى یه‌که‌مى سه‌رۆک کۆمارى ئیسلامى ئێران سزاى چوار ساڵ زیندانیکردنى بۆ بڕایه‌وه به‌تۆمه‌تى به قاچاغبردنى دراو. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 28ى کانونى دووه‌مى 2021 غوڵام حوسێن ئیسماعیلى، وته‌بێژى دادوه‌رى ئێران رایگه‌یاند به‌پێى بڕیارى دادگا مه‌هدى جیهانگیرى بۆ ماوه‌ى دوو ساڵ زیندانى ده‌کرێت و به بڕى 840 هه‌زار دۆلاریش غه‌رامه ده‌کرێت له‌سه‌ر قاچاخچێتى دراو. هه‌روه‌ها جیهانگیرى دوو ساڵى دیکه زیندانى ده‌کرێت له دۆسێى ده‌ستکه‌وتى ناڕه‌وا و غه‌رامه‌ى 45 ملیار تومه‌ن. مه‌هدى جیهانگیرى براى جێگرى سه‌رۆک کۆماره، هاوکات سه‌رۆکى گروپى دارایى گه‌شتیارى و جێگرى سه‌رۆکى ژوورى بازرگانى تاران بووه، له‌لایه‌ن هێزه ئه‌منییه‌کانى پارێزگاى کرمانه‌وه له ئه‌یلوولى 2017 ده‌ستگیرکرا له‌سه‌ر گه‌نده‌ڵى دارایی. گرووپى دارایى گه‌شتیارى پێکدێت له پێنج کۆمپانیاى سه‌ره‌کى له بواره‌کانى بانک، گه‌شتوگوزار، پیشه‌سازى بیناسازی، نه‌وت و غاز ، پیشه‌سازى کانزا.
هاوڵاتى ئەمریکا شەشەم فڕۆکەی B-52ی ناردە ئاسمانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەڵێت "بۆ رێگریکردنە لە هەر هەڕەشەیەکی ئێران بۆ سەر بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا یاخود هاوپەیمانانی". فەرماندەی ناوەندی هێزەکانی ئەمریکا ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 27کانونى دووه‌م2021 رایگه‌یاند شەشەمین فڕۆکەی B-52 نزیکەی 36 کاژێر بە یاوەریی فڕۆکەی جەنگیی هاوپەیمانان، لەنێویاندا ئوردن، بە ئاسمانی کەنداودا سووڕاوەتەوە، ئەمریکا لە پاییزی رابردووەوە فڕۆکە دوای فڕۆکە دەنێرێتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست". بەرپرسێکی باڵای ئەمریکی دەڵێت، فڕۆکەی B-52 ستراتفۆرترێس کە بۆمبهاوێژێکی دوورمەودایە، لە بنکەی سەربازیی بارکسدەیڵ لە لیوزیانا فڕیوە و پلان وایە لە سووڕانەوەی بەسەر ئاسمانی ئوردن، سعودییە و ناوچە کەناراوەکانی نزیک ئیمارات و قەتەر بەردەوام بێت، دوایش بگەڕێتەوە ئەمریکا. ئەمریکا لە سەروبەندی نزیکبوونەوەی لە یادی کوشتنی قاسم سولەیمانی، فەرماندەی فەیلەقی قودسی سوپای پاسداران هێزەکانی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست یەکخستەوە، هۆشداریشی دا هەر هێرشێک لەلایەن ئێرانەوە وەڵامدانەوەی خێرای دەبێت. ئەمریکا سەرجەم هێرشە مووشەکییەکانی سەر ناوچەی سەوزی بەغدای خستووەتە ئەستۆی ئێران، لەنێویاندا هێرشەکەی مانگی رابردوو کە زیانێکی بچووکی بە باڵیۆزخانەی ئەمریکا لە عێراق گەیاند. ئەمریکا هێرشە مووشەکییەکانی حوسییەکانی یەمەنیشی بۆ سەر خاکی سعودیە سەرکۆنە کردووە، بەهۆی ئەم هەڕەشانەوە ئەمریکا فەرماندە و هێزەکانی خستووەتە ئامادەباشییەوە. بەرپرسانی ئەمریکی دەڵێن ترسیان هەیە ئێران ماوەی راگوزەری ئیدارە نوێیەکەی بایدن بقۆزنەوە و لە عێراق پەلاماری سەربازانی ئەمریکی بدەن، ترسی دووەمیان ئەوەیە هاوپەیمانانی ئەمریکا بکەنە ئامانج. ئەو بەرپرسە ئەمریکییانە باسیان لەوەش کردووە، تاوەکو ئێستا ئێران بە راستەوخۆ هیچ بەرژەوەندییەکی ئەمریکای نەکردووەتە ئامانج و ئەو هەڕەشەیەی باسیان دەکرد نەبووەتە راستی، بەڵام دەڵێن ئەمریکا دەیەوێت لە هەر بارودۆخێکدا وریابێت. رۆژی شەممە بۆ یەکەمجار دوای حەوت مانگ، بە فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان و مووشەک ریازی پایتەختی سعودییە کرایە ئامانج، هاوپەیمانیی عەرەبی کە سعودیە سەرپەرشتیی دەکات رایگەیاندووە، چەندین هێرشیان پووچەڵ کردوونەتەوە، دوو بەرپرسی ئاگادار لەو هێرشانەش دەڵێن، دوو باڵەخانەی شاهانەی سعودی زیانی بچووکیان بەرکەوتووە. سعودیە و ئەمریکا، حوسییەکانیان بەو هێرشە تۆمەتبارکرد، گرووپێکی چەکداری بەناوی "کەتیبەکانی پەیمانی راستی" کە پێشتر زانرابوو بنکەکەیان لە عێراقە، لە تەلەگرام رایانگەیاند کە کۆشکی یەمامەیان لە ریاز کردووەتە ئامانج. میدیای ئەمریکی دەڵێت، هێرشەکەی سەر سعودیە نیشانەی ئەوەیە کە سەرەڕای کەمپەینی ئەوپەڕی گوشاری ئەمریکا بۆ سەر ئێران، تاران پاڵپشتییەکانی بۆ گرووپە میلیشیاکان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کەمنەکردووەتەوە.
هاوڵاتى ڕوانگه‌ى سورى بۆ مافه‌کانى مرۆڤ ئاشکراى ده‌کات جموجۆڵه سه‌ربازییه‌کانى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له‌ناوچه جیاوازه‌کانى ڕۆژئاڤاى کوردستان زیادیکردووه‌و بنکه‌یه‌کى نوێى سه‌ربازى له شارى دێرک جێگیر ده‌کات. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 27ى کانونى دووه‌مى 2021 روانگه‌ى سورى ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو که له 48 کاتژمێرى رابردوودا ئه‌مریکا پشتیوانی نوێى سه‌ربازى گه‌یاندووه‌ته رۆژئاڤاى کوردستان که پێکهاتون له‌تانک‌و زرێپۆش‌و که‌لوپه‌لى لۆجستیو سه‌ربازییو ڕه‌وانه‌ى بنکه‌ى سه‌ربازیى شارى دێرکى نزیک سنورى تورکیا کراوه" ئه‌مریکییه‌کان نیازى دروستکردنى بنکه‌یه‌کى سه‌ربازى نوێیان له‌و شاره‌دا هه‌یه". له‌ماوه‌ى چه‌ند رۆژى ڕابردوودا هێزه‌کانى ئه‌مریکا گه‌ڕان‌و سوڕانه‌وه‌ى سه‌ربازییان له‌سه‌ر سنورى تورکیاو ڕۆژئاڤاى کوردستان ئه‌نجامداوه. سێشه‌ممه‌ى ڕابردوو هێزه‌کانى ئه‌مریکا گه‌ڕانێکى سه‌ربازییان له‌فڕۆکه‌خانه‌ى خه‌راب جێر له‌باشورى ڕمێلان به‌ئاڕاسته‌ى شارۆچکه‌ى دێرک‌و له‌ڕیگاى گشتیى قامیشلی-دێرک ئه‌نجامداوه که له‌زرێپۆپشى برادلیو ئۆتۆمبێلى سه‌ربازیى تر پێکهاتبون، هاوکات فڕینێکى چڕى هێلیکۆپته‌ره سه‌ربازییه‌کانى ئه‌مریکا له‌ناوچه‌که‌دا بینراون. دواى ده‌ستبه‌کاربوونى جۆوبایدن سه‌رۆکى ویلایه‌ته یه‌کگرتووه‌کانى ئه‌مریکا جموجۆڵى هێزه‌کانى ئه‌مریکا له رۆژئاڤاىکوردستان زیادى کردووه.
هاوڵاتى زیاتر له سه‌د په‌رله‌مانتارى عێراق دژى پشکى هه‌رێمن له پرۆژه بودجه‌ى ئه‌مساڵدا و داوا ده‌که‌ن حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان 460 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی رۆژانه راده‌ستی سۆمۆ بکات، له‌به‌رامبه‌ر زامنی کردنی پشکی هه‌رێم له‌پرۆژه یاسای بودجه‌دا. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 26ى کانونى 2021 له‌یاداشتێکدا که ئاراسته‌ی سه‌رۆکی په‌رله‌مانى عێراقیان کردووه، 113 ئه‌ندام له‌فراکسیۆنه جیاجیاکانی په‌رله‌مان چه‌ند تێبینی‌و داواکارییه‌کیان بۆ گۆڕانکاریى له‌مادده‌کانی پرۆژه یاسای بودجه‌ی 2021دا کردووه. هاوکات له‌یاداشته‌که‌دا ئه‌و په‌رله‌مانتارانه به‌پێویستی ده‌زانن که له‌به‌رامبه‌ر پشکی هه‌رێم له‌بودجه‌دا، هه‌ولێر 460 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتی رۆژانه راده‌ستی کۆمپانیای سۆمۆ بکات، گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کانی هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه‌و بڕگه‌ی بژاردنی قه‌رزه‌کانی هه‌ڵبگیرێت. ده‌قی یاداشتی 113 په‌رله‌مانتاره‌که‌ى عێراق:
سامان مەجید سەرۆکی بەرەی تورکمانی و سەرۆکی لیژنەی مافەکانی مرۆڤ لەپەرلەمانی عێراق، لەناو هێزەکانی حەشدی تورکمانی هێمای «گورگە بۆرەکان» بەرز دەکاتەوە کەگروپێکی نەژادپەرستی توندڕەوی تورکن. ئەوەش هاوکات بوو لەگەڵ سەردانەکەی وەزیری بەرگریی تورکیا خولیسی ئاکار بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق. گروپی نەتەوەپەرستی توندڕەوی گورگە بۆرەکان، لەشەستەکانی رابردو وەک گروپێکی فاشیزم و نازی نوێ لەتورکیا دامەزرا، لەحەفتاکاندا چەندین کردەوەی تیرۆریستیی لەتورکیا ئەنجامداو دوای ئەوەش روویکردە دژایەتی کوردو تیرۆری چالاکوانانی کورد لەباکوری کوردستان، گرووپەکە لەچەندین وڵات قەدەغەکراوە. گورگەکان سەرۆکی لیژنەی مافی مرۆڤ ئەرشەد ساڵحی جگە لەوەی سەرۆکی بەرەی تورکمانیە، هاوکات سەرۆکی لیژنەی مافەکانی مرۆڤ لەپەرلەمانی عێراقە، ئەوە لەکاتێکدایە بەپێی یاساکان ئەرکی لیژنەی مافی مرۆڤ بەگریی کردنە لەیاساکانی تایبەت بەمافی مرۆڤ، نەک زیندووکردنەوەی بیری نەتەوەپەرستی. ناوبراو هەفتەی رابردوو سەردانی هێزەکانی حەشدی تورکمانی کرد لەگوندی بڵاوەی سەر بەشارەدێی یایچی تورکمان نشین، ساڵحی لەگەڵ ئەو هێزانەدا بەپەنجەکانی هێمای نەتەوەپەرستی گورگە بۆرەکانی بەرزکردەوە، ئەوەش هاوکاتە لەگەڵ سەردانەکەی وەزیری بەرگریی تورکیا خولیسی ئاکار بۆ هەرێمی کوردستان و عێراق. گروپی گورکە بۆرەکان باوەڕیان بەسەردەستیی نەژادی تورکەو هەوڵیان ئەوەیە هەموو تورکەکان لەژێر یەک ئاڵاو لەناو یەک وڵات رێکبخەن، لەم چوارچێوەیەشدا دەستیانکردووە بەدژایەتیکردنی کوردو یۆنانی و ئەرمەنی و نەتەوەکانی دیکە. لەتایبەتمەندییە سەرەکییەکانی ئەم گروپە توندڕەوەیە، کە جگە لەجوگرافیای تورکیا لەئەوروپاش رێکخستنیان هەیەو تائێستا چەندین کردەوەو هێرشیان دژی نەتەوە جیاوازەکان لەئەوروپا ئەنجامداوە، هەربۆیە لەچەند وڵاتێک هەوڵی قەدەغە کردنیان دەدەن و لەفەرەنساش هەموو جوڵەکانیان قەدەغە کراوە. ساڵحی لەکاتی بەسەرکردنەوەی هێزەکانی حەشدی تورکمانی وتبووی، سەربازە تورکمانەکان گەلی تورکمان لەهێرشی داعش و لایەنە کوردییەکان دەپارێزن، ئەوەش لەکاتێکدایە کەسەرۆکی لیژنەی مافی مرۆڤەو ئەو هەڵسوکەوت و قسانە بەپێی یاسا رێگەپێدراو نیە. گورگە بۆرەکان کێن؟ گورگە بۆرەکان کەمافیایەکی راستڕەون و لەلایەن هەواڵگریی تورکیاوە هاندەدرێن و پشتیوانی دەکرێن، دەزگا ئاسایشە نێودەوڵەتییەکان فایلی ئەو مافیا توندڕەوەیان هەڵداوەتەوە، کە لەناوەڕاستی دەیەی ١٩٦٠دا لەتورکیا دامەزراوە. گورگە بۆرەکان لەچەند وڵاتێکی ئەوروپیدا چالاکییان هەیە، بەڵام بەهۆی کاری توندڕەوانە لەهەندێک وڵات داخراون، کۆتایی ساڵی رابردوو لەفەرەنسا قەدەغە کران بەهۆی بەشداربوونیان لەهێرشەکانی ئەم دواییە دژ بەنەتەوەی ئەرمەن لەفەرەنسا، کە زیاتر جێ پەنجە و رۆڵی هەواڵگریی تورکیای لەچالاکیی کاربەدەستانی ئەو رێکخراوە مافیاگەرییەدا ئاشکراکرد. ئەم مافیا ناسیۆنالیستییە لەدەیەی ١٩٩٠ دەستیکرد بەبەشداریی چالاکانە لەشەڕی تورکیا دژی بزوتنەوەی سیاسیی کورد، ئەمەش پەیوەندییەکانی لەگەڵ دەوڵەت زیاتر ئاڵۆز کرد. هەروەها گروپەکە سەرکەوتووبوون لەکۆنترۆڵکردنی تەواوی رێگای دەرمان لەئەفغانستانەوە بۆ ئەوروپا و ئەمەریکا. سەرۆکی پێشووی دەزگای هەواڵگریی نەتەوەیی تورکیا مەهمەت ئیمۆر ئاشکرایکرد، گورگە بۆرەکان لەدژی سوپای نهێنی ئەرمەنی تورکیا، پەکەکە و چەپی شۆڕشگێڕی مارکسیست بەکارهێنراون. ئیمۆر لەدانپێدانانەکانیدا وتبووی، ئەو چالاکییانە بەکەسانی ئاسایی ئەنجام نادرێن، تورکیا پێویستی بەو پیاوانە هەیە، کەدەتوانن شتەکان بشکێنن. لەئێستادا لەسەر ئاستی وڵاتانی ئەوروپا، ئاسایشی نێودەوڵەتی کار بۆ هەڵدانەوەی دۆسیەی ئەم گروپە مافیایە دەکات. قەدەغەکردنی گورگە بۆرەکان لەفەڕەنسا دوای کۆتایی هاتنی شەڕی نێوان ئەرمینیاو ئازەربایجان و هەڕەشەی گورگە بۆرەکان لەسەر ئەرمەنەکانی فەڕەنسا، حکومەتی فەرەنسا بەفەرمی بڕیاریدا بەقەدەغەکردنی «گورگە بۆرەکان» لەوڵاتەکەی، ئەم بڕیارە دوای ئەوە هات کەئەم گروپە هێرش و گوشارەکانیان بۆ سەر ئەرمەنەکانی نیشتەجێی ئەو وڵاتە چڕکردبووەوە. حکومەتی فەرەنسا «گورگە بۆرەکان»ی بەوە تۆمەتبار کرد کە «سەرچاوەی کردەوەی تووندوتیژی و بڵاوکردنەوەی رق و کینەن» لەو وڵاتە. گابرێل ئاتال، وتەبێژی حکومەتی فەرەنسا رایگەیاند، قەدەغەکردنی گروپی گورگە بۆرەکان کە بەباڵی سەربازیی حزبی بزووتنەوەی ناسیۆنالیستی تورکیا - مەهەپە ناسراون، لەمیانی کۆبوونەوەیەکی هەفتانەی کابینەی حکومەتی فەرەنسا بووە لەمانگی ١١ی ٢٠٢٠. حکومەتی فەرەنسا ئەو گروپە تورکییە بە «زۆر تووندوتیژ، بڵاوکردنەوەی هەڕەشەی تووندوتیژی» تۆمەتبار کردو وتی «رق و کینە دژی دەسەڵاتداران و ئەرمەنییەکان دەوروژێنن». قەدەغەکردنی گروپەکە لەکاتێکدابوو کە گرژییەکانی نێوان ماکرۆن و ئەردۆغان لەهەڵکشاندا بوون و لەوکاتەدا گەیشتنە لووتکە، دوای ئەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا وتی «ئیمانوێل ماکرۆن پێویستی بەچارەسەری دەروونییە»، ئەردۆغان لەوکاتەدا خۆی وەکو بەرگریکردن لەئیسلام پیشاندا. ئەو رێگری و قەدەغەیەی فەڕەنسا دژ بەگورگە بۆرەکان، حکومەتەکەی رەجەب تەیب ئەردۆغانی توڕە کرد، هەربۆیە وڵاتانی دیکەی بۆ چالاکی ئەو گروپە دیاریکرد. دواتر پارتەکانی سەوزی ئەڵمانیا، پارتی چەپی ئەڵمانیا و ئاڵتەرناتیڤی ئەڵمانیا داوایان کرد لەئەڵمانیا رێوشوێنی پێویستی هاوشێوەی فەڕەنسا دژ بەجوڵەی گورگە بۆرەکان بگیرێتە بەر، بەتایبەت دوای ئەوەی ئەنقەرە سەلماندی کە دەستبەرداری رەوەندی تورکی نابێت لەئەوروپا لەپێناو بەرژەوەندییەکانی خۆی، هەروەها سەرۆکی تورکیا تۆڕێکی هەواڵگریی گەورە لەئەوروپا لەدەوری کۆبوونەوەی مزگەوت و ناسیۆلیستەکان بەڕێوە دەبات. گورگە بۆرەکان لەئەڵمانیا لەئەڵمانیا گوشاری سەر ئەرمەنەکان لەلایەن رێکخراوی «گورگە بۆرەکان» کە رێکخراوی لاوانی سەر بەپارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی-مەهەپەن لەتورکیا لەپایزی رابردوودا دەستیپێکرد بەهۆی هێرشیان بۆسەر ئەرمەنەکان لەسەروبەندی شەڕی ئەرمینیاو ئازەربایجان. هەرچەندە شەڕی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان لەناگۆرۆنۆ قەرەباخ کۆتاییهات، بەڵام هەڕەشە و گوشارەکانی سەر ئەرمەنەکان لەئەڵمانیا بەردەوام بوون، گورگە بۆرەکان نامەی هەڕەشەئامێزیان لەبەردەگای ماڵی ئەرمەنەکانی نیشتەجێی ئەڵمانیا دادەنا. لەو نامەیەدا کە بەزمانەکانی تورکی و ئەڵمانی لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاوبووەوە نووسرابوو «گورگە بۆرەکان بەدواتانەوەن، منداڵە قێزەوەنەکانی ئەرمینیا، هەمووتان دەدۆزینەوە، منداڵەکانتان بەرلەوەی لەگۆڕەکانی خۆیاندا بنێژرێن، دێنە سەر گۆڕەکانتان، پشتگیری لەبرا ئازەرییەکانمان دەکەین و رێگە نادەین سەگە ئەرمەنە کافرەکان لەئەڵمانیا بەئاسوودەیی بژین، ئێوە دەناسین و دەزانین منداڵەکانتان بەشەوو رۆژ لەکوێن، گورگە بۆرەکان لەپشتەملتانن». لەئەڵمانیا کار بۆ قەدەغەکردنی بزوتنەوەی ئولکوجو دەکرێ کە بە ‹گورگە بۆرەکان› ناسراون، پارتی چەپی ئەڵمانیا دەڵێ پێویستە ئەم رێکخراوە دابخرێت. مانگی ١١ی ساڵی رابردوو جەم ئۆزدەمیر پەرلەمانتاری پارتی سەوزی ئەڵمانیا کە بە رەچەلەک کوردە لەدیمانەیەکیدا لەگەڵ رۆژنامەیەکی ئەڵمانی ئاماژەی بەوەدا، دەستیانکردووە بەدیدار لەگەڵ پارتە سیاسییەکانی بەشدار لەحکومەتدا بۆ گەیشتن بەدەستپێشخەرییەکی هاوبەش بۆ قەدەغەکردنی ئەو رێکخراوە لەئەڵمانیا. فیدراسیۆنی کۆمەڵەکانی ئولکوجوی تورکی دیموکرات کەگەورەترین دامەزراوەی گورگە بۆرەکانن لەئەڵمانیا لە 18ی حوزەیرانی 1978 لەشاری فرانکفورتی ئەڵمانیا دامەرزاوەو بەهەزاران ئەندامی هەیە. پەرلەمانتاری بەڕەچەڵەک کورد ”سێڤم داگدێلین”، رایگەیاند گورگە بۆرەکان لەئەڵمانیا بەناوی فیدراسیۆنی کۆمەڵەکانی دیموکراتی نمونەیی تورکەوە کاردەکەن و زیاتر لەحەوت هەزار ئەندامیان هەیە. هەروەها کەناڵی دۆیچە وێلای ئەڵمانی بڵاویکردووەتەوە، گورگە بۆرەکان رق و کینە بڵاودەکەنەوە، هەڕەشە لەهاووڵاتیان دەکەن و هانی توندوتیژیی دەدەن، ئەلێکساندەر گاولاند سەرۆکی پارتی راستڕەوی ئەڵمانیا وادەڵێت. هەوڵی پێکەوەلکاندنی هەردوو ناسنامەی تورک و ئاینی ئیسلام هەڵای تێکەڵکردن و پێکەوەلکاندنی ناسنامەی تورکی و ئاینی ئیسلام زۆر زیاتر بەو رێکخراوەوە دیارە و زۆر بەفراوانی کاری لەسەر ئەکرێت، کە ئەوەش بەخیتابی رێکخراوەکەوە زۆر بەڕوونی دەبینرێ، ئیسلام بەکاردەهێنن بۆ راکێشانی سۆزی موسوڵمانانی نەیەوەکانی تر، ئەگەرنا دەست لەهیچ مرۆڤێ ناپارێزن کەتورک نەبێ، هەر لەڕێی ئیسلامەوە بەئاسانی کورد دەکەوێتە تەڵەکانیانەوە. کوردیان بەدوژمنی سەرەکی و سەرسەخت و خەتەری سەرخۆیان و بوون و نەبوونی تورک گرێداوە، نەمان و نەهێشتن و توانەوەی کورد کاری لەپێشینەی ئەم رێکخراوەیە، ئەمە وێڕای دژایەتی کردنی نەتەوەکانی تری وەک ئەرمەن، عەرەب، یۆنان، بوڵگارییەکان، ئەلبانیەکان و ئاینەکانی تری وەک مەسیح و جولەکە و بوزییەکان. لەگەڵ ئەوەی کە پێشتر بەڕێکخراوێکی تورندڕەوو ڕادیکاڵ ناسێنراو بوو بەهۆی کردەوە خراپەکانیانەوە لەساڵانی هەشتاکاندا، بەڵام ئەردۆغان جارێکی تر گورگە بۆرەکانی زیندوو کردەوە بۆ رووبەڕووبوونەوەی کورد. ئاڵای گورگە بۆرەکان یان یەکیینەکانی مردن کە تەختێکی سوری هەیە سێ کەوانەی نیوە مانگی سپی «مانگ»ی لەسەر کێشراوە، بەپێی باوەڕی خۆیان دەگەڕێتەوە بۆ بڵاوبوونەوەی تورک لەهەرسێ کیشوەری ئاسیا، ئەفریقاو ئەوروپا . لەکۆڕو کۆبوونەوەو دەرکەوتنەکانیاندا دەستی راستیان بەرز دەکەنەوە وەک هێمایەکی شەیتانی، هەردوو پەنجە تووتە و دۆشاو مژە راست بۆسەرەوە لەشێوەی گوێچکەکانی گورگ بەرزدەکەنەوەو ئنجا هەرسێ پەنجەکەی تریان لەشێوەی سەری گورگ پێکەوە دەلکێنن و بۆ پێشەوە درێژی دەکەن، کەئەمە بێچگە لەپیشاندانی سەری گورگ بەڵکو مەبەستێکی شاراوەی تریشی لەپاڵدایە، واتە لەهەر شوێنێک تورکی لێبێ بۆی ئەچن وەک ئاماژەیەک بۆ هەرسێ نیوە کەوانە یان نیو مانگ «هلال»ی سەر ئاڵا سورەکەیان کە مەبەست لێی «ئاسیا، ئەفریقا و ئەوروپا»یە. هەڵبژاردنی ناوی گورگ چیرۆکی هەڵبژاردنی گورگ وەک ناوو ناونیشان بۆ رێکخراوەکە دەگەڕێتەوە بۆ ئەفسانەیەک کەتورکەکان باوەڕیان پێیەتی و بڵاوە لەناوەڕاستی کیشوەری ئاسیادا کە گوایە گورگێکی مێینە کە ناوی «ئەسینا»بووە کەڕێبەری تورکەکانی کردووە لەڕووباری «ئەرجەنیکۆن»وە، پاش ئەوەی کەچوار سەدە لەوێ ماونەتەوە دوای ئەوەی کە لەجەنگدا دۆڕاون، کەهەر ئەم ئەفسانەیەش بنچینەیە بۆ دەرکەوتن و دروستبوونی هەردوو نەتەوەی مەنگۆلی و تورک. گورگە بۆرەکان باوەڕیان وایە یان راستر ئەوەیە کەبڵێین وا پەروەردە دەکرێن و باوەڕیان پێدەهێنرێ کەهەموو ئەو زەوییانەی دەکەوێتە نێوان بەلقان و ئاسیای ناوەڕاست موڵکی خۆیانە و خاوەندارێتی دەگەڕێتەوە بۆ تورک، کاری ئەمانە هەر فرسەتێک بێتە پێشەوە بیگێڕنەوە بۆخۆیان، هەر ئەمەشە وای کردووە کەتورک پێبخاتە خاکی هەر وڵاتێکی ترەوە هەرگیز بەئارەزوومەندانە و بەئاشتی لێی ناکشێتەوە نموونەی وڵاتی قوبرس کە لە ٢٠ی مانگی شەشی ساڵی ١٩٧٤ نیوەی خاکی ئەو وڵاتەی داگیرکردووەو تا ئێستاش چۆڵی نەکردووە. تاساڵی ١٩٨٣ باکوری قوبرس کە لەلایەن تورکیاوە داگیرکراوە، کۆماری باکوری قوبرسی تورکی راگەیاند کەتاکە وڵات تەنها تورکیایە کە دانی پیاداناوە، ساڵی ١٩٧٤ تورکیا لەژێر ناوی گەڕانەوەی حوکمی دەستور چووە ناو قوبرسەوە، پاشان دەرکەوت کە مەبەست لێی داگیرکردنی ئەو وڵاتەیەو کردنێتی بەبەشێک لەو خەیاڵەی گورگە بۆرەکان کاری بۆدەکەن، کە ئەویش هەموو خاکی نێوان بەلقان و تورکستانی رۆژهەڵات خاوەندارێتی بۆ تورک دەگەڕێتەوە! گورگە بۆرەکان هەموو دانوستانێکی سیاسی و ناسیاسی لەگەڵ کورددا رەت دەکاتەوە، تاکە چارەسەر بۆ کێشەی کورد لەلای ئەوان نەمان و بوونی کوردە کەوەک خۆیان ئەڵێن (باشترین کورد ئەوەیە مردوە) واتە هیچ کوردێک باش نیە تاڕێبکەوی لەگەڵیدا و کاتێ کۆتایی بەکێشەی کورد دێت کە وەک نەتەوە بوونی نەمێنێ. ئەو کردەوە خوێناویانەی کەگورگە بۆرەکان ئەنجامیان داوە هێرش کردنەسەر بیرمەندو لیبراڵ، رۆشنبران و چەپەکانی تورکیا بوو لەگۆڕەپانی تەقسیم لەئەستەمبوڵ کە بە « ١ی پێنچی خوێناوی» لەئەستەمبوڵ ناسراوە لە ١-٥-١٩٧٧ ئەنجامدرا، کە بووە هۆی کوشتنی (٤١) کەس، پاش ئەوەی کە ئەو کارەیان بۆ چووەسەر ئیتر پاش ساڵێک لەو قەسابخانەیە هێرشیان کردەسەر «عەلەوییەکان» سەدانیان لێکوشتن کە بە «قەسابخانەی مەرعەش» «مژبحه مرعش» ناسراوە لەساڵی ١٩٧٨. پاشان هەوڵدان بۆ تیرۆر کردنی پاپای فاتیکان «یوحەنا پۆلسی دووەم» ساڵی ١٩٨١ لەڕێی یەکێک لەئەندامەکانی گورگە بۆرەکانەوە بەناوی «محەمەد عەلی ئاغا». دواتر ٢٨ی ٧ی ساڵی ١٩٨٨ هەوڵی تیرۆرکردنی «تورگۆت ئۆزال»یاندا کە بەدامەزرێنەری تورکیای مۆدێرن دادەنرێ لەڕێی «کارتال دیمیراغ» ئەندامی گرووپی گورگە بۆرەکان، بەڵام سەرکەتوو نەبوون، ئەمەش لەبەر دوو هۆکار: هۆکاری یەکەم و گرنگ نزیکبوونەوەی تۆرگۆت ئۆزال لەکورد و کارکردن بۆ چارەسەری کێشەکەی، کە ئەمەش لای تورکەکان کفرێکە و لێخۆشبوونی نیە. هۆکاری دووەمیش سەردانی کردنی ئۆزال بوو بۆ یۆنان تاگرژییەکانی نێوان تورکیا و یۆنان هێوربکاتەوەو پەیوەندییەکان ئاسایی بێتەوە. ئیتر لەدوای ساڵەکانی ١٩٨٠وە گورگە بۆرەکان بوون بەنەیاری دەسەڵات، دوای ئەوەی کەبوون بەخاوەنی زیاتر لە (١٠٠) سەربازگەی راهێنان، زیاتر لە هەزارو (٧٠٠) لق، کە زیاتر لە (٢٠٠) هەزار ئەندامیان هەبوو، ئیتر لێرە بەدواوە گورگە بۆرەکان بوون بەهێزی سەرەکی وڵات و دەسەڵاتدارو بەرپرس و دەستیان کرد بەپشێوی نانەوەو تیرۆرکردن و توندوتیژی سیاسی لەتورکیا، تیرۆرو کوشتن و تەقەکردن لەسەر شەقامەکان بوو بەکارێکی ساناو ئاسان بۆیان. لەسەرەتای نەوەدەکاندا حکومەتی تورکیا دەستپێشخەری کردو لەبری سزادانی گورگە بۆرەکان بانگی کردن و داوای لێکردن کەبەشداربن لەدژایەتی و شەڕکردن لەگەڵ کوردو پارتی کرێکارانی کوردستان «پەکەکە»، ئەو کارو مەبەستەی کەکاری سەرەکی و دڵخوازو ئامانجی هەموو تورکێکە بەتایبەتی گورگە بۆرەکان، ئیتر لەوەودوا ئەم گروپە بوون بەهاوکاری حکومەتە جیاجیاکانی تورکیا و ئەوانیش بۆ شەڕکردن لەگەڵ کورد بەکاریان دەهێنن. ئەردۆغان و گورگە بۆرەکان ئەگەرچی ئەم گروپە بەوە ناسراون سەر بەپارتی مەهەپەی نەژادپەرستن، سەرۆکی پارتەکەش چەندین جار هێمای ئەوانی بەرزکردۆتەوە لەکاتی وتەکانیدا، بەڵام لەهەمان کاتدا وێنەیەکی ئەردۆغانیش هەیە کە بەهەمان شێوە هێمای گورگە بۆرەکانی بەرزکردۆتەوە. بەپێی کەناڵی دۆیچە وێلا لەکاتێکدا ئەردۆغان پێویستی بەگورگە بۆرەکان نەبوو لەوڵاتانی ئەوروپا، بەڵام کاتێک شەڕ لەنێوان ئەرمەنستان و ئازەربایجاندا سەریهەڵدا، هەواڵگریی تورکیا پێویستی بەگروپێک بوو کە بۆ ماوەیەکی زۆر پشتی پێ ببەستێت. دوای بڕیاری قەدەغەکردنی گروپەکە لەفەڕەنسا وەزارەتی دەرەوەی تورکیا رەخنەی توندی گرت لەبڕیارەکەی فەرەنسا، ئەوەش وەکو پشتگیریی ئاشکرای تورکیا لێکدرایەوە، کە لەپشتیان وەستاوە. ئەم رێکخراوە بەباڵی سەربازیی نافەرمی حزبی جوڵانەوەی نەتەوەپەرست یان بزوتنەوەی نەتەوەیی تورکیا «مەهەپە» کە «دەولەت باخچەلی» سەرۆکایەتی دەکات، کە لەئێستادا هاوپەیمانی پارتی دادو گەشەپێدانە کە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکایەتی دەکات. لەمانگی شەشی ساڵی ٢٠١٦ کاتێک کەپەرلەمانی ئەڵمانیا جینۆسایدکردنی ئەرمەنەکانی لەسەر دەستی تورکەکان پەسەند کرد، بەشێکی زۆر لەو ئەندام پەرلەمانانەی کەپاڵپشتی ئەو بڕیارەی پەرلەمانیان کردبوو بەشێوەی جیاواز هەڕەشەیان لێکرا لەلایەن تورکە نەتەوەپەرست و لایەنگرانی ئەردۆغانەوە، تا کار گەیشتە ئەوەی (١٢) ئەندام پەرلەمانی ئەڵمانیا لەژێر چاودێری پۆلیس بپارێزرێن. ئیتر لەو کاتەوە ئەندامانی گروپی گورگە بۆرەکان و لایەنگرانی ئەردۆغان پێکەوە دەڕژێنە سەر شەقامەکان بۆ ناڕەزایی دەربڕین لەهەر شتێک دڵخوازی ئەوان نەبێ، بەتایبەتی کارتێ هەوڵی ئینقلاب درا لە ٣١ی ٧ی ساڵی ٢٠١٦ دژی ئەردۆغان هەردوولایەن پێکەوە رژانە سەرشەقامەکانی ئەڵمانیا لەشاری کۆڵن لەڕۆژئاوای ئەو وڵاتە و ئیتر بێترس و شەرم ئاڵاو شیعارەکانی گورگە بۆرەکان بەرزکرانەوە . پێشتر هەروەک چۆن ئەردۆغان پشتگیریی خۆی بۆ ئیخوانییەکانی میسر دەربڕی و چوار پەنجەکەی بەرزکردەوە، هەرواش پشتگیریی خۆی بۆ گورگە بۆرەکان دەربڕی و سێ پەنجەکەی ئەوانیشی بەرزکردەوە.
هاوڵاتى هیلارى کلینتۆن و چێلسیاى کچى له رێى کۆمپانیایه‌کى هونه‌رییه‌وه رۆمانى (کچانى کوبانێ) چیرۆکى یاخیبوون و بوێرى و دادپه‌روه‌ری وه‌ک به‌رهه‌مێکى هونه‌رى و زنجیره‌یه‌کى ته‌له‌ڤزیۆنى به‌رهه‌م ده‌هێنن. رۆمانى (کچانى کوبانێ) له لایه‌ن نووسه‌رى ئه‌مه‌ریکایى (گه‌یل تزماج لێمۆن) نووسراوه و تێیدا باس له چیرۆکى ئازایه‌تى یه‌کینه‌کانى پاراستنى ژنان له کوبانێ ده‌کات که رووبه‌ڕووى داعش بوونه‌ته‌وه. کۆمپانیاکه‌ى هیلارى و کچه‌که‌ى له ژێر ناوى "رووناکى شاراوه" کار له‌سه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مه پڕفرۆشانه‌ى ئه‌مه‌ریکا ده‌کات. رۆمانى کچانى کوبانێ بڕیاره له 16ى شوباتى ئه‌مساڵدا که سێ هه‌فته‌ى دیکه ده‌کات له لایه‌ن "په‌نگوین پرێس" بڵاو بکرێته‌وه. "کچانى کوبانێ" به پشت به‌ستن به سه‌دان کاتژمێر چاوپێکه‌وتن و ئاماده‌کردنى راپۆرت له باره‌ى رۆڵى ژنانى کورد له سه‌نگه‌ره‌کانى شه‌ڕى دژ به داعش له باکوورى سووریا ئاماده‌کراوه. یه‌که‌مجاره له رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا هێزێکى تایبه‌تى ژنان به روانگه‌یه‌کى تایبه‌ت به خۆیان و له سه‌نگه‌ردا خۆیان دژى چه‌کدارانى داعش رێکبخه‌ن و به‌و په‌ڕى ئازایه‌تییه‌وه شه‌ڕى ئه‌و چه‌کدارانه بکه‌ن. هیلارى کلینتۆن له باره‌ى ئه‌و رۆمانه‌وه ده‌ڵێت: "کچانى کوبانێ گێڕانه‌وه‌یه‌کى نائاسایى ئازایه‌تى ئه‌و ژنانه‌یه که ئاڵنگاریان له پێناو هێنانه‌دى دادپه‌وه‌رى و یه‌کسانى بووه، ئێمه کۆمپانیاى رووناکى شاراوه (HiddenLight)مان دامه‌زراند بۆ ئه‌وه‌ى ئاهه‌نگ بۆ ئه‌و پاڵه‌وانانه بگێڕین". هیلارى کلینتۆن و کچه‌که‌ى له دیسه‌مبه‌رى رابردوودا به ئامانجى به‌رهه‌مهێنانى هونه‌رى و بڵاوکردنه‌وه‌ى زنجیره‌ى به‌ڵگه‌نامه‌یى و به‌رهه‌مى تیڤیى و دیجتاڵى کۆمپانیایه‌کى دامه‌زراند و له سه‌ره‌تاوه بڕیاریاندا کار له‌سه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مانه بکات، که پڕفرۆشترین بوون و بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش، رۆمانى کچانى کوبانێ هه‌ڵبژێردراوه کارى له‌سه‌ر بکرێت.
هاوڵاتى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى هاوپەیمانى چەندین زیندانى گەورەو بچووکیان لەعەفرین دروستکردوەو بەهەزاران هاووڵاتی کوردیان تێدا زیندانیى کردووە کەتەنیا لەسەر کوردبوونیان دەستگیرکراون و تۆمەتى جۆراوجۆریان خراوەتە پاڵ. مانگى ئازارى ٢٠١٨ سوپای تورکیاو گروپە چەکدارەکانى هاوپەیمانى ئۆپراسیۆنێکیان لەژێر ناوی (چڵە زەیتون) بۆ سەر کانتۆنى عەفرین لە رۆژئاواى کوردستان دەستپێکردو دواى (٥٨) رۆژ لەبەرگریی دواجار شارەکە کەوتە دەست تورکیاو گروپە چەکدارەکانى بەناو ئۆپۆزسیۆنى سوریا. لەوکاتەوە تائێستا تورکیاو ئەو گروپانە عەفرینیان لەخەڵکى ئەو کانتۆنە کردووەتە دۆزەخ و رۆژ نیە بەدەیان هاووڵاتى کورد بەتۆمەتى هاوکاریکردنى یەپەگەو هەسەدە نەڕفێنرێن و دەستگیر نەکرێن. هەر لەوکاتەشەوە تائێستا تورکیا چەندین زیندانى گەورەو بچووکى لەعەفرین و جێندەریس و چەند ناوچەیەکى دیکەى دەوروبەرى عەفرین دروستکردووەو بەهەزاران هاووڵاتی کوردى تێدا ئەشکەنجە دەدرێن کە بەشێکی زۆریان لەژێر ئەشکەنجەدا گیان لەدەستدەدەن. بەپێی دوایین راپۆرتى روانگەى سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ تورکیا (٢٠) زیندانى گەورەو بچووکى لەناو عەفرین و دەوروبەری دروستکردووەو تیایدا بەشێوەیەکى نامرۆڤانە خەڵکى تێدا ئەشکەنجە دەدرێت. بەپێی راپۆرتەکەى روانگەى سوری زیندانەکان پێکهاتوون لەزیندانى (مواسەڵات، بەڕڕاد، قوتابخانەی کەڕامە، دادگای کۆنی عەفرین، ترندە، ئەزهار عەفرین، ئەشرەفیە، مەحمودییە، شەقامی ڤێلات، قوتابخانەی یەکێتی عەرەبی، باسوتە، خەریبە، ئەمیر غوباری، کفرجنە، گوندی شنگیلە، مەیدانی ئەکپەس، مەحەتتە، قرمتلق، کوران، شییە). نورى مەحمود وتەبێژی یەپەگە ئەو زانیارییانە بۆ هاوڵاتى پشتڕاست دەکاتەوەو رایدەگەیەنێت دەوڵەتى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى گەلى کوردیان لەعەفرین گەمارۆ داوەو رۆژانە خەڵکى بێتاوان لەو زیندانانەدا ئەشکەنجە دەدەن. وتەبێژی یەپەگە بەوو راگەیاند »تەنیا ئەو (٢٠) زیندانە نییە، بەڵکو ئێستا تەواوى عەفرین بووە بەزیندان بۆ گەلى ئێمە، رۆژانە ژن و منداڵ و گەنج دەڕفێنن و لەزیندانەکان بەهەموو جۆرێک ئەشکەنجە دەدرێن». بەشێک لەو زیندانانە لەلایەن تورکیا خۆیەوەو بەشەکەى دیکەشیان لەلایەن چەکدارە میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بوتورکیا بەڕێوەدەبرێت بەتایبەت گروپی» بەرەى شامیە» کەئیدارەى زۆربەى زیندانەکان دەکات. بەڵام بەپێی بەدواداچوونێکى هاوڵاتى کە لەسەرچاوەکانى یەپەگەوە دەستیکەوتووە زیندانەکانى عەفرین بریتین لە (٢٤) زیندانى کە سێ زیندانى لەژێر کۆنترۆڵى راستەوخۆی تورکیادان و (٢١) زیندانیش لەژێر کۆنترۆڵی گروپە چەکدارەکاندان. ئەو گروپانە لەسەر چەندین تۆمەتی وەک کارکردنیان لەناو دامەزراوەکانی ئیدارەی خۆسەرو پەیوەندییان بەسەرکردەو شەڕڤانانی سەر بەهێزەکانی سوریای دیموکرات (هه‌سه‌ده) سەدان‌و هەزاران هاووڵاتی کوردی شاری عەفرین‌و شارۆچکەو گوندو ئاواییەکانی هەرێمەکەیان دەستگیرکردووە. ئامینە حەسۆ ئەندامى ئەنجومەنى بەڕێوەبەردنى کەمپی عەفرین لەڕۆژئاواى کوردستان باس لەوەدەکات، لەئێستادا زیاتر لەسێ هەزار هاووڵاتی کورد لەزیندانەکانى عەفریندان و بەبێ تاوان دەستگیرکراون. ئامینە حەسۆ بە‌هاوڵاتى راگەیاند »تەنیا ساڵى رابردوو نزیکەى سێ هەزار کەس دەستگیرکراون کە (٤٠٠) کەسیان بەبێ تاوان شەهیدکراون لەو زیندانە نهێنیانەى چەتەکان و دەوڵەتى داگیرکەرى تورکیا دروستیکردون». حەسۆ ئاماژە بەوەش دەکات، تەنیا لە (٢٥) رۆژى رابردوودا چەکدارانى سەر بەتورکیا (٣٠) هاووڵاتى کوردیان دەستگیرکردووەو لەزیندانەکانى ئەو چەکدارانەدان. چەندین شێوازی ئەشکەنجەدان‌و ئازاردانی جەستەییو دەرونییان لەدژ بەکارهێناون، بۆ ئەو مەبەستەش دەیان گرتووخانەی نهێنییان لەناوچە جیاجیاکانی عەفرین دروستکردووە، کەڕوانگەی سوری لەڕێگای سەرچاوەکانی خۆیەوە توانیویەتی (٢٠) گرتووخانەیان ئاشکرا بکات. گرتووخانەی ترندە لەلایەن خودى دەزگای میتەوە ئیدارە دەکرێت، تێیدا لێکۆڵینەوە لەگەڵ ئەو کەسانەدا دەکرێت کە مامەڵەیان لەگەڵ ئیدارەی خۆسەر کردووە یان لەوبارەیەوە گومانیان لێدەکرێت. بەپێی نوێترین ئاماری روانگەى سورى بۆ مافەکانى مرۆڤ لەئێستادا نزیکەى (١٠) هەزار چەکداری میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بەتورکیا لەناو عەفریندان و خێزانەکانیشیان لەگەڵیاندا لەسەر موڵک و ماڵى هاووڵاتیانى کورد نیشتەجێکراون، هاوکات نزیکەى سێ هەزارو (٥٠٠) سەربازى تورکیا لەعەفرین بڵاوەیان پێکراوە. هاوکات لەگەڵ دروستکردنى ئەو زیندانانەش تورکیا دەیەوێت بەتەواوى شارەکە بکات بەزیندان، ئەویش بەدروستکردنى دیوارێکى کۆنکرێتی، ئەویش لەدەروازەى شارى عەفرین دەستیکرد بەهەڵکەندنى زەوی دەورەى شارەکە بۆ دروستکردنى دیوارێکى کۆنکرێتى بەمەبەستى جیاکردنەوەى ئەو شارە لەڕۆژئاواى کوردستان. دیوارەکە بەدرێژایی سنورى شارى عەفرین دەستپێدەکات و بەدرێژایی زیاتر لە (٧٠) کیلۆمەتر لەگوندی مریەمەین لەباکورەوە دەستپێدەکات بۆ گوندی کیمار لەباشوور بەوپێیەش چیای جلبل لەباشووری رۆژئاوا تاشاری عەفرین لەناوچەکانی باکووری حەلەب داببڕێت، هەروەها لەناوچەی شێخ بەرەکات تاعەفرین و عەزاز درێژ دەبێتەوە. دروستکردنی دیوارە کۆنکرێتییەکەی تورکیا هەتا ئێستا (564) کیلۆمەتری جێبەجێ کراوەو تەنها (147) کیلۆمەتری دیکەی ماوەو بەتەواوبوونی یەکجاری سنوری تورکیا بەسوریا لەیەکتری جیادەکاتەوە، تائێستاش رژێمى سوریا هیچ هەڵوێستێکى کردەیی نەبووە بەرامبەر ئەو کارەى تورکیا. عومەر عەبدولکەریم بەرپرسى پەیوەندییەکانى ئیدارەى خۆسەر بە‌هاوڵاتى راگەیاند «دەوڵەتى تورک بەدەیان زیندانى بۆ گەلی ئێمە لەعەفرین و سەرێکانى و گرێ سپی دروستکردووەو خەڵکانى بێتاوان ئەشکەنجە دەدەن بەتۆمەتى ناڕەواو ناڕاست، ئەمە تاوانی جەنگەو کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى لێی بێدەنگە». بەرپرسى پەیوەندییەکانى ئیدارەى خۆسەر، ئاماژە بەوەش دەکات، لایەنى روسی و ئەمریکییان لەبوونى ئەو زیندانانەو ئەشکەنجەدان و رفاندنى هاووڵاتیانی کوردیان ئاگادار کردووەتەوە، بەڵام ئەوان تەنیا بەڵێنى بەدواداچوون دەدەن و هیچ شتێک لەئەرزی واقیع رووینەداوە بۆ راگرتنى ئەو تاوانە مرۆییە. ساڵى ٢٠١٧ دوای (٥٨) رۆژ بەرگریکردنى دانیشتوانی عەفرین و شەڕڤانان دواجار لەمانگى ئازاری ساڵی ٢٠١٨ سوپای تورکیا و گروپە چەکدارە میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بەئەنقەرە ئەو شارەیان داگیرکردو بەهۆیەوە زیاتر لە (١٥٠) شەڕڤان و کەسی سڤیل شەهیدبوون و (٣٠٠) کەسیش برینداربوون، هاوکات (٥٠٠) هەزار هاووڵاتى شارەکەش ئاوارەى ناوچەکانى (شەهباو باب و تەلرەفعەت) بوون.
هاوڵاتى خومەینی بۆ ریفۆرم لەئێران دەگەڕێتەوە نزیکەی پێنج مانگی ماوە بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری و ترسی گەورەی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران کەمبوونەوەی ئاستی بەشداریی خەڵکە لەهەڵبژاردنەکان و بەدەستەوەگرتنی هەموو جومگەکانی دەسەڵات لەلایەن باڵی محافزکاری ئەو وڵاتەوەیە، بۆیە ریفۆرمخوازان لەهەموو دەرگایەک دەدەن کە بەناوی خەونی زیندووکردنەوەی ریفۆرمەوە سەرکەوتنی خۆیان مسۆگەر بکەن و لەوە زیاتر نەکەونە پەراوێزی دەسەڵاتداریی کۆماری ئیسلامییەوە، بۆ ئەم مەبەستەش جارێکی دیکە پەنایان بۆ قاپیی خومەینی و خانەوادەکەی بردووە و دەیانەوێت لە رێگەی کاندیدکردنی حەسەن خومەینی کوڕەزای روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی خۆیان لەو هەڵدێرەی چاوەڕوان دەکرێت دەرباز بکەن، لەکاتێکدا محافزکاران بەم پلانەی ریفۆرمخوازانیان زانیوەو دوور نییە بەو دەسەڵاتانەی هەیانە، ریفۆرمخوازان و خومەینی پێکەوە بەرەو هەڵدێر پەلکێش بکەن و خەونی ئەو باڵە بۆ هەمیشە لەگۆڕ بنێن و سەرجەم دەسەڵاتەکانی دامەزراوەکانی ئێران بۆ خۆیان یەکلایی بکەنەوە. خەونی خومەینی و نەوەکەی روحەڵڵا خومەینی، کە ناوی تەواوی (سەید روحەڵڵا موسەوی خومەینی)یە و بە (ئەیەتوڵا خومەینی) و (ئیمام خومەینی) ناوی دەهێنرێت، یەکێک بووە لەمەرجەعەکانی شیعە لەئێران کە ساڵی (1902) لەدایکبووە و رەچەڵەکی خێزانەکەی بۆ (ئیمام حسێن کوڕی ئیمام عەلی) دەگەڕیتەوە، بۆیە پێشگرەی سەید بۆ هەمو بنەماڵەکەی و خومەینی بەکارهاتوە، ئەو دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی لەو وڵاتە لەساڵی (1979) لە راپرسییەکدا (کۆماری ئیسلامی) دامەزراندو تاکۆتایی تەمەنی واتە تاساڵی (1989) رێبەری ئەو کۆمارە بووە. خومەینی دوو کوڕو سێ کچی بووە، مستەفا خومەینی کوڕە گەورەی خومەینی کە بە راوێژکارو یاریدەدەری سەرەکیی باوکی وەسف دەکرا لەساڵی (1977) لەنەجەف دەمرێت و بە خاکدەسپێردرێت، ئەحمەد خومەینی کە کوڕی دووەمی خومەینی بووە ئەویش هاوکارو پشتیوانی باوکی بووە بە بەردەوامی لەلوبنان و فەڕەنساو عێراق هاوکاریی باوکی کردووە و تادامەزراندنی کۆماری ئیسلامی تەنها باڵی باوکی بووە لەپەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییە نێودەوڵەتییەکاندا کە لەساڵی (1995) لە رووداوێکی گوماناویدا بەهۆی وەستانی دڵەوە لەتەمەنی (49) ساڵیدا دەمرێت، بەڵام باڵی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی لەدەزگای هەواڵگریی ئەو وڵاتە بەهۆکاری مەرگی ئەحمەد خومەینی دەزانرێت و تائێستاش گومان لە مەرگی دەکرێت، ئەحمەد خومەینی سێ کوڕی لەدوای خۆی جێهێشتووە کە تەنها حەسەن خومەینی وەک چالاکێکی بواری سیاسەت دەناسرێت و ئەمەش وایکردووە بە (یادگاری ئیمام) ناوبهێنرێت. زۆبەی ئەندامانی خێزانی خومەینی کێشەیان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی ئێران هەیەو بەبەردەوامی رەخنە لەدامەزراوەکان و شێوازی دەسەڵاتداریی دەگرن و توندڕەوەکان و محافزکاران تۆمەتبار دەکەن بەوەی کە لەڕێبازی خومەینی و دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لایانداوەو تەنانەت زارا خومەینی، کچی دووەمی خومەینی کەخۆی سەرۆکی کۆمەڵەی ژنانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە و خاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لە فەلسەفەی ئیسلامی و تاکاتی خانەنشینبوونی لەزانکۆی تاران وانەی وتووەتەوە. بەپشتیوان و پاڵپشتی سەرەکیی سەرکردەکانی ریفۆرمخوازان و بزوتنەوەی سەوز لەقەڵەم دەدرێت و لەچەند نامەیەکدا بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری ئێستای کۆماری ئیسلامی ئێران داوای لێکردووە فشارەکان لەسەر ریفۆرمخوازان کەم بکرێنەوە و نووسیویەتی: وەک خوشکێک هۆشداریی دەدەم و داوات لێدەکەم نەبیتە هۆکارێک بو لێکترازانی زیاتر لەگۆڕەپانی سیاسیی کۆماری ئیسلامی ئێراندا. لەگۆڕی خومەینییەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسەت حەسەن خومەینی لەساڵی (1972) لەشاری قوم کە بەشارێکی ئایینی و ناوەندی شیعە لەئێران دەناسرێت لەدایکبووە و کوڕی ئەحمەد خومەینی و کوڕەزای روحەڵڵای خومەینییە، ئەو ئەندامی دەستەی ئەمینداری زانکۆی ئەهلی ئیسلامی لەئێران و هاوکات لەگەڵ خوێندنی ئاکادیمی سەرقاڵی خوێندنی ئایینی بووەو زیاتر لە (18) ساڵ کاتی خۆی بۆ قوڵبوونەوە لەخوێندنی ئایین تەرخان کردووەو وەک مامۆستایەکی ئایینی وانە دەڵێتەوەو هاوکات لەسەر وەسیەت و راسپاردەی باوکی و بەئیمزای عەلی خامنەیی ئەرکی پارێزگاری و خاوەندارێتیی گۆڕو (مەزاری خومەینی) و ناوەندی رێکخستن و بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی خومەینیی باپیری لەئەستۆیە، ئەو لەساڵی (1986) تاساڵی (1989) بەشداریی بەرەی جەنگی وڵاتەکەی کردووە لەدژی عێراقی سەردەمی سەددام حسێن و رووبەڕووبوونەوەی مەترسییە سەربازییەکانی سەر ئێران. لەچالاکییە سیاسییەکانیدا بە بەردەومی پشتیوانی لەسەرکردەکانی ریفۆرمخوازانی وەک هاشمی رەفسنجانی و محەمەد خاتەمی و ناتق نوری و حەسەن رۆحانی کردووەو تەنانەت پشتیوانیی و هاوخەمیی خۆی بۆ سەرکردەکانی بزوتنەوەی سەوز بەسەرکردایەتی میرحسێن موسەوی دەربڕیوەو ئەمەش وای کردووە زۆرجار لەلایەن توندڕەوەکانی محافزکارانەوە هێرش بکرێتە سەری و رەخنەی لێبگیرێت. نەوەی خومەینی لەساڵی (2015) بەئامادەبوونی لەناوەندی تۆمارکردنی کاندیدەکانی پێنجەمین خولی ئەنجومەنی دەستەبژێری رێبەری (مەجلیسی خوبرەگان)، بووە جێگەی سەرنج، بەڵام بە بیانووی بەشدارنەبوونی لەخولی تاقیکردنەوەی ئاستی زانستی ئیسلامیی ئەنجومەنەکە، رێگەی پێنەدرا خۆی کاندید بکات و لەهەڵبژاردنەکاندا بەشدار بێت کەپێدەچێت پشتیوانییەکانی بۆ بزوتنەوەی سەوزو بەرەی ریفۆرمخوازان هۆکارێک بێت بۆ ئەو رێگرییە. ئەگەرچی حەسەن خومەینی شارەزایە لەبواری کۆمەڵناسی و ئایین و چەند کتێب و نووسینێکی لەو بوارانەدا هەیە، بەڵام تا ئێستا بەشدارییەکی بەرچاوی لەگۆڕەپانی سیاسی و حزبیی لە ێران نەبووە، بۆیە لەماوەی رابردوودا بەچەند لێدوانێک رایگەیاند: ئەگەر پێویست بکات بێدەنگی دەشکێنم، چونکە دەسەڵاتدارانی ئێران تەنها ئەو بەشانە لە وەسیەت و راسپاردەی خومەینی جێبەجێ دەکەن کە لەبەرژەوەندیی خۆیانەو ئەو بەشەی کە پەیوەندیی بەپابەندبوون بە رێبازی کۆماری ئیسلامی و رەوشتی ئیسلامی و مرۆڤایەتییەوەیە لەلایەن بەرپرسان و دەسەڵاتدارانەوە حاشای لێدەکرێت. نەوەی خومەینی و کوڕی خامنەیی بەهۆی تەمەن و تەندروستیی عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران زۆرجار باسی جێگرەوەی خامنەیی دەکرێت کە بەهۆی بڵاوبوونەوە و هەڵواسینی وێنەی موجتەبا خامنەیی، کوڕی عەلی خامنەیی بەیەکەوە لە تاران-ی پایتەختی ئێران گومان دەکرێت بڵاوبوونەوەی ئەو وێنانە ئامادەکردنی موجتەبا خامنەیی بێت بۆ جێگرەوەی باوکی، کەئەمەش کاردانەوەی لێکەوتەوە و بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی و دەزگای هەواڵگریی ئەو وڵاتە رایانگەیاند؛ بڵاوبوونەوەی ئەو وێنەو پۆستەرانە کارێکی نەخوازراوی کۆمەڵێک فریودراو بووە، لەبەرامبەردا کۆمەڵێک میدیا و راگەیاندنی نزیک لە ریفۆرمخوازان بەبیانوی بڵاوبوونەوەی ئەو وێنەو پۆستەرانەوە پرسی جێگرەوەی خامنەییان وروژاندو ئاماژەیان بەناوی عەلی ئەکبەر ویلایەتی، حەسەن رۆحانی و حەسەن خومەینی کردووە کە بەهێزترین بژاردەن بۆ جێگرەوەی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، چونکە بەپێی لێکدانەوەکان ئەو سێ کەسە هەموو تایبەتمەندییەکی بوون بە رێبەر لەو کەسانەدا بەهێزەو مەرجە یاسایی و دەستورییەکانیشیان هەیە، بەڵام موجتەبا خامنەیی ئەو مەرجانەی تێدا نییە کەبیانەوێت بیکەن بەجێگرەوەی باوکی. سەید حەسەن خومەینی و دەستی بەتاڵی ریفۆرمخوازن حەسەن خومەینی بە رەسمی سەر بەهیچ حزب و لایەنێک نییە، بەڵام بە نزیکترین کەسی محەمەد خاتەمی، سەرۆک کۆماری پێشوترو یەکێک لەسەرکردەکانی ریفۆرمخوازان لەئێران لەقەڵەم دەدرێت و ئەمە وای کردووە گومانەکان بۆ خۆپاڵاوتنی ئەو بە مەبەستی بەشداریی لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی وڵاتەکەی بەهێز بێت، لەلایەکی دیکەوە ئەو وەک کەسایەتیی سەرەڕای ریفۆرمخوازان پیدەچێت لەلایەن (هێڵی ئیمام) و محافزکارە میانڕەوەکانی ئێرانەوە بۆ سەرکەوتن و بوون بەسەرۆک کۆمار پشتیوانیی لێبکرێت و بژاردەیەکی بەهێزی ریفۆرمخوازنە بۆ بەشداریی لەهەڵبژاردنەکان و زیندوکردنەوەی ریفۆرم لەئێران، بەڵام زۆربەی میدیاو لایەنەکانی سەر بەباڵی توندڕەوی محافزکاران بەدوری دەزانن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی متمانە بەخومەینی ببەخشن و رێگەی بدەن ببێتە کاندیدی پۆستی سەرۆک کۆماری داهاتووی ئێران. بەپێی یاسای ژمارە (115)ی دەستوری ئێران هەر کەسێک کەبیەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری بپاڵێوێت و متمانەی پێبدرێت بۆ کاندیدبوون، دەبێت « بە ڕەچەڵەک ئێرانی و توانای بەڕێوەبردن و پلاندانانی هەبێت، رابردوو پێشینەی باش و ئەمانەت پارێزو بەئیمان بێت، دیندارو بڕوادار بێت لەسەر بنەماکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەپێی ئایینی رەسمی وڵات»، بۆیە لەسەر بنەمای ئەم یاسایە محافزکاران رایانگەیاندووە کە حەسەن خومەینی هیچ ئەزموونێکی لەبەڕێوبردن لەدامەزراوە رەسمییەکان تەنانەت لەشارەوانییەکی شارۆچکەیەکی بچووکی ئێراندا نییە، بۆیە ئەگەری رەتکردنەوەی کاندیدبوونی لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە زۆر بەهێزە. لەبەرامبەردا رۆژنامەکانی (شەرق) و (ئیعتیماد) و (ئارمانێ میللی) لە بابەت و هەواڵە رۆژنامەوانییەکانیاندا ئاماژەیان بەگەڕانەوەی بیروباوەڕی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ کاندیدبوونی حەسەن خومەینی کردووەو لێدوانەکانی ئەویان سەبارەت بە رەخنەگرتن لەسەر سیستمی کۆماری ئیسلامی لەو وڵاتە بڵاوکردووەتەوە. رۆژنامەی (ئیعتیماد) سەر بە ریفۆرمخوزان بەناونیشانی (هیوای خەڵک و نیگەرانیی توندڕەوەکان) نووسیویەتی «نزیکەی پێنج مانگی ماوە بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی ئێران و گومان دەکرێت ریفۆرمخوازان حەسەن خومەینی، کوڕەزاو نەوەی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی لەئێران وەک کاندیدی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی لەوڵاتەکە بناسێنن. کە ئەمە وایکردووە رۆژنامەکانی سەر بەباڵی توندڕەوی محافزکاران بەبەردەوامی هێرش بکەنەسەر ئەم کەسایەتییەی کە بە (یادگارو نەوەی ئیمام) لەئێران دەناسرێت». «کاندیدبوونی نەوەی ئیمام دەتوانێت بەشێک لەو بۆشاییە فکرییانەی کەئێستا لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە پڕ بکاتەوەو هاوکات نەمان و کاڵبوونەوەی هزری (ئیمام خومەینی) قەرەبوو بکاتەوە و ببێتە مایەی بووژاندنەوەی هزری هاوسەنگیی لە سیاسەت و بەڕێوبردنی وڵاتدا کە بەشێک بوو لەتایبەتمەندییەکانی باوک و باپیری، بۆیە بە یەکلابوونەوەی کاندیدبوونی دەتوانێت ببێتە هۆی گەڕانەوەی هیوا بۆ خەڵک و بەهێزکردنی پێگەی ریفۆرمخوازن لەئێران». لەپەل و پۆ کەوتنی کاندیدەکانی ریفۆرمخوازان لە رابردوودا محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەو ئیسحاق جیهانگیری، جێگری سەرۆک کۆمار بەبژاردەی بەهێزی ریفۆرمخوازانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ کاندیدی ئەو لایەنە بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەقەڵەم دەدارن، بەڵام جیهانگیری لەچەند لیدوانێکیدا رایگەیاندووە مەبەستی نییە خۆی بۆ ئەو پۆستە کاندید بکات، وەک کاندیدی هیچ لایەنێک لەهەڵبژاردنەکاندا بەشداریی بکات. لەلایەکی دیکەوە زەریف کە ئاستێکی جەماوەریی بەهێزی هەبووە چەند جارێک رایگەیاندووە کە ئەو پسپۆڕی و شارەزایی لەدیپلۆماسی و سیاسەتی نێودەوڵەتییەو پێناچێت خۆی کاندید بکات، بەڵام ئەگەر پێویست بکات و ناچار بکرێم ئەو کارە دەکەم، هاوکات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی دەنگۆی ئەوەی کە زەریف بڕیاریداوە خۆی کاندید بکات، لەلایەن محافزکارانەوە بەتوندی رەخنەی لێگیراو چەند رۆژیک دوای دەنگۆکە بەبیانوی پێشێلکردنی یاساکانی کۆماری ئیسلامی و گفتوگۆی نهێنی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا، لەلایەن پەرلەمانی ئێرانەوە کە زۆرینەی رەهای بەدەستی محافزکارانەوەیە بانگێهێشت کراو تۆمەتبار کرا بەوەی کە هەفتەیەک دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی لەلایەن ئەمەریکاوە ئەو بەنهێنی دانیشتن و گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا کردووە. زەریف دوای لێپرسینەوەی توند لەلایەن پەرلەمانەوە هۆشداریی پێدرا کە بەکارتی زەرد ناودەهێنرێت، بۆیە پەرلەمان لە رۆژێکدا دوو کارتی زەردی بە رووی پیاوی دیپلۆماسی ئێراندا بەرز کردەوە، کە ئەمەش بەتۆمارێکی دیکەی مێژوویی لەسیاسەتی کۆماری ئیسلامی ناو دەهێنرێت. وەزیری دەرەوەی ئێران لەدانیشتنی رۆژی سێشەممەی رابردووی پەرلەمانی ئێران کە تایبەت بوو بەلێپرسینەوە لێی، وتوویەتی: ئەو کۆبوونەوە نهێنییە لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵ و نیوێک پێش تیرۆری سولەیمانی، کاری دەزگای دیپلۆماسی ئاڵۆزەو پێویستی بەهاوکاریی سەرجەم دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، من تەنانەت لەگەڵ سەددام حسێن، سەرۆکی حزبی بەعس لەعێراق دانیشتووم و گفتوگۆم کردووە لەکاتێکدا ئەمەم پێخوش نەبووە، بەڵام راسپێردراوم و ئەرکدار کراوم بەو کارە. شارەزایانی سیاسیی ئەو تۆمەت و لێپرسینەوانە لە زەریف بەهۆکاری ناکۆکیی دوو باڵی محافزکارو ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدەن، چونکە پێدەچێت زەریف خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری لەئێران کاندید بکات، بۆیە محافزکاران لە رێگەی پەرلەمانەوە فشارەکانیان دژی ریفۆرمخوازان زیاتر دەکەن، ئەمەش وایکرد کەوەزیری دەرەوە لەلایەن ژمارەیەک پەرلەمانتارەوە تۆمەتبار بکرێت بەوەی کەدوای کوشتنی قاسم سولەیمانی، ئامادەیی خۆی بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمەریکا دووپاتکردووەتەوەو بەنهێنی دیداری لەگەل بەرپرسانی ئەمەریکا هەبووە. کۆتایی خەونی ریفۆرم لەئێران لەئێستادا زۆرینەی رەهای پەرلەمان بەدەست باڵی محافزکارەوەیە کە خامنەیی بە رێبەرو پێشەوای بێ ئەملاوئەولای خۆیان دەزانن و هاوکات دەزگای دادوەریی ئەو وڵاتەش بەدەست ئەو باڵەوەیە، تەنها کابینەی لاوازو بێدەسەڵاتی حکومەت لەدەست ریفۆرمخوزانی کۆماری ئیسلامیدایەو سەرجەم دامەزراوە سەرەکییەکانی ئەنجومەنی چاودێری، ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی، ئەنجومەنی دەستەبژێر (نوخبەگانی رێبەری) ئەو وڵاتە زۆرینەی لەدەستی باڵی محافزکاردایەو ئەو باڵە خۆیان بۆ بەدەستەوەگرتنی حکومەت و سەرکەوتنی یەکێک لەکاندیدەکەیان لەهەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریی ئامادە کردووەو ژمارەیەکی زۆری کاندیدیان ناساندووە کەوەک (پاسێک کاندید) ناویان دەهێنرێت، لەبەرامبەردا گرەوی گەورەی باڵی ریفۆرمخواز هاندانی خەڵکە بۆ بەشداریی بەرچاو لەهەڵبژاردنەکانداو مەبەستیانە لە رێگەی خومەینی و خانەوادەکەیەوە ئەو گرەوە ببەنەوە کەشارەزایان بەپێی دۆخی قەیراناویی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتیی ئێران پێشبینی دەکەن ئاستی بەشداریی خەڵک لەهەڵبژاردنەکای سەرۆک کۆماریی داهاتووی ئەو وڵاتە کەم بێت.
