.jpeg)
هاوڵاتى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات (هه‌سه‌ده) ڕایده‌گه‌یه‌نێت: له ئۆپه‌راسیۆنێکدا له ناوچه‌کانى دێرزور، ده‌یان چه‌کدارى داعشیان ده‌ستگیرکردون و ده‌ستیشیان به‌سه‌ر چه‌ندین پارچه چه‌کدا گرتووه. هه‌سه‌ده، ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 18ى شوباتى 2021، راگه‌یه‌نراوێکى له‌باره‌ى ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌وه بڵاو کردوه‌ته‌وه ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که ئۆپه‌راسیۆنه‌که که له‌به‌روارى 4 تا 14ى شوبات ئه‌نجامیان داوه، له تۆڵه‌ى کوشتنى سه‌عیده فه‌یسال، هاوسه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى گه‌لى شارۆچکه‌ى ته‌ل شه‌عیر و جێگره‌که‌ى هند له‌تیف. هه‌روه‌ها راشیده‌گه‌یه‌نن بۆ ڕێگریکردن بوه له ڕێکخستنى له چه‌کدارانى داعش و به‌هێزبونیان له ناوچه‌که‌دا. هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات جه‌خت له‌وه ده‌که‌نه‌وه که له ئۆپه‌راسیۆنه‌که‌دا له ناوچه‌کانى دێرزور که به به‌شداریى هێزه‌کانیان، یه‌په‌گه، یه‌په‌ژه و ئاسایشى ناوخۆ به‌ڕێوه‌چووه، توانیویانه 87 چه‌کدارى داعش ده‌ستگیربکه‌ن که بکوژى ئه‌و دو ژنه‌یشى تێدایه"ده‌ست به‌سه‌ر چه‌ند جبه‌خانه‌یه‌کى داعشدا گیراوه که ده‌یان جۆر و چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نییان تێدا بووه".
هاوڵاتى بۆ یه‌که‌مجار له‌دواى ده‌ستبه‌کاربونى جۆبایدن سه‌رۆکى ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کانى ئه‌مریکا، کاروانێکى چه‌ک ته‌قه‌مه‌نیان گه‌یانده باکورى رۆژهه‌ڵاتى سوریا (رۆژئاڤاى کوردستان) که له 60 بارهه‌ڵگرى سه‌ربازى پێکهاتبوو. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 18ى شوباتى 2021، ڕوانگه‌ى سوریا بۆ مافه‌کانى مرۆڤ بڵاویکرده‌وه، کاروانێکى نوێى هاوکارى و که‌لوپه‌لى سه‌ربازى و لۆجستى هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى که له 60 بارهه‌ڵگر پێکهاتبوو له هه‌رێمى کوردستانه‌وه گه‌یه‌ندرایه قامیشلۆ له رۆژئاڤاى کوردستان. بارهه‌ڵگره‌کان ده‌یان ئۆتۆمبێلى زرێپۆشى ئه‌مریکایان هه‌ڵگرتبوو، که ئه‌مه‌ش یه‌که‌مجاره دواى ده‌ستبه‌کاربوونى جۆو بایدنى سه‌رۆکى ئه‌مریکا. ئه‌مریکا له‌شه‌ڕى دژى رێکخراوى چه‌کدارى داعش پشتیوانى خۆى بۆ هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات (هه‌سه‌ده) راگه‌یاندووه، ئه‌م کاروانى هاوکاریانه‌ش ده‌بێته 12 هه‌مین کاروانى هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى بۆ رۆژئاڤا. ڕوانگه‌ى سوریا له 14ى (شوبات/2)ى 2021 رایگه‌یاندبوو، نزیکه‌ى 50 بارهه‌ڵگر که هه‌ڵگرى ئۆتۆمبێلى زرێپۆش و چه‌ک و که‌لوپه‌لى سه‌ربازى و لۆجستیبون، له ڕێگه‌ى خاڵى سنووریى وه‌لید له‌گه‌ڵ هه‌رێمى کوردستان چوونه ناو قامیشلۆوه. هاوکات ئه‌وه‌شى ئاشکرا کردووه که هاوپه‌یمانان پلانى دامه‌زراندنى بنکه‌یه‌کى نوێى سه‌ربازییان هه‌یه له سێگۆشه‌ى عێراق- سوریا-تورکیا له ناوچه‌ى عه‌ین دیوار له سنورى حه‌سه‌که.
هاوڵاتى دژى له‌شکرکێشى تورکیا بۆسه‌ر خاکى هه‌رێمى کوردستان، له‌به‌رده‌م باڵیۆزخانه‌ى تورکیا له به‌غدا خۆپیشاندان ده‌ستیپێکرد. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 18ى شوباتى 2021، به‌پێى میدیاى عێراقى که‌مێک پێش ئێستا ده‌یان که‌س له هاووڵاتیانى عێراقى وه‌ک ده‌ربڕینى ناڕه‌زایه‌تى دژى له‌شکرکێشى و هێرشه‌کانى تورکیا بۆسه‌ر خاکى عێراق، له‌به‌رده‌م باڵیۆزخانه‌ى تورکیا له‌به‌غدا گردبوونه‌وه. هه‌روه‌ها خۆپیشانده‌ران دروشمى دژ به‌داگیرکارى تورکیایان به‌رزکردوه‌ته‌وه و داواده‌که‌ن، حکومه‌تى عێراق وه‌ڵامى ئه‌و ده‌ستدرێژییانه‌ى تورکیا بۆسه‌ر سه‌روه‌رى خاکى عێراق بداته‌وه. هاوکات به‌شێکى دیکه له خۆپیشانده‌ران داواده‌که‌ن، حکومه‌ت کار بۆ جێبه‌جێکردنى یاساى کردنه ده‌ره‌وه‌ى هێزه بیانییه‌کان به‌سه‌ر تورکیاشدا جێبه‌جێبکات.
هاوڵاتى ره‌غد کچی سه‌دام حسێن، سه‌رۆکى رژێمى به‌عسى روخاو چیرۆکى کوشتنى حسێن کاملى هاوسه‌رى و چوونه ده‌ره‌وه‌یان له عێراق ده‌گێڕێته‌وه و رایگه‌یاند:"هه‌ندێک که‌س بڕیاره‌کانى حسێن کامل به‌شێوه‌یه‌کى خراپ لاى باوکى باسکردوه"، راشیگه‌یاند:"من پشتگیرى چوونم بۆ ئوردون کرد، ئه‌گه‌ر عێراقمان جێنه‌هێشتایه روبارێک خوێن ده‌ڕژا". ره‌غد کچه گه‌وره‌ى سه‌دام حسێن، سه‌رۆکى رژێمى به‌عسى روخاو له به‌شى دووه‌مى چاوپێکه‌وتنه‌که‌یدا له‌گه‌ڵ که‌ناڵى ئه‌لعه‌ره‌بیه رایگه‌یاند: "من پشتگیرى بڕیارى جێهێشتنى عێراقم کرد بۆ ئوردن، که حسێن کامل بڕیاره‌که‌یدا، دواى دروستبونى ناکۆکى و لێکتێنه‌گه‌یشتن له نێوان سه‌دام حسێنى باوکم و حسێن کاملى هاوسه‌رم، چونکه ئه‌گه‌ر بماینایه‌ته‌وه ئه‌وه روبارێک خوێن ده‌ڕژا". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" نه‌مزانى له‌کۆنگره رۆژنامه‌وانییه‌که‌دا له ئوردن به‌رنامه‌ى چیه و باسى چى ده‌کات، پێم سه‌یربو، که وتى ده‌بێت سیسته‌مى حکومڕانى له عێراق بگۆڕدرێت، دواى ئه‌وه‌ى که گه‌ڕایه‌وه ماڵه‌وه شه‌ڕێکى توندمان کرد، راسته‌وخۆ بڕیارمدا جێى بهێڵم و بگه‌ڕێمه‌وه عێراق". هاوکات، کچه‌گه‌وره‌ى سه‌دام حوسێن وتیشى:"من پێم نه‌وت بگه‌ڕێته‌وه بۆ عێراق، چونکه ویستم هه‌ندێک کات تێپه‌ڕبێت بۆ ئه‌وه‌ى راستیه‌کان ده‌رکه‌ون و ئاشکرابن، به‌ڵام که گه‌ڕاینه‌وه بۆ به‌غدا سه‌دام حسێنى باوکم پێى وتین، ده‌بێت له‌یه‌کتر جیاببنه‌وه، منیش زانیم که ئه‌وه روده‌دات". له‌باره‌ى بڕیارى کوشتنى حسێن کامل، ره‌غد سه‌دام حسێن وتی، "بڕیارى کوشتنى حسێن کامل زیاتر عه‌شایه‌رى بوو نه‌ک بڕیارێکى حکومی، به‌ڵام بڕیاره‌که له‌دواى ره‌زامه‌ندى باوکم درا و عوده‌ى رۆڵى هه‌بوو له‌و روداوه‌دا، زویربوم له باوکم و هه‌ستیپێکرد که نیگه‌رانم ویستى قه‌ره‌بوم بکاته‌وه، به‌ڵام رازینه‌بوم".
هاوڵاتى سه‌رۆکى تورکیا رایگه‌یاند، ئه‌نقه‌ره له‌گه‌ڵ هه‌ردو حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستانى رێکه‌وتون بۆ ریشه‌کێکردنى په‌که‌که و ده‌شڵێت:" هه‌رلایه‌نه‌کیش پشتگیرى له په‌که‌که بکات ئه‌وه به‌رپرسیاره له کوشتنى سه‌ربازانى تورکیا". ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا له لێدوانێکییدا رایگه‌یاند:"که‌س مافى لێپرسینه‌وه‌ى نیه له تورکیا کاتێک ئۆپراسیۆن له عێراق و سوریا ئه‌نجامده‌دات به‌تایبه‌ت دواى ئه‌و کۆمه‌ڵ کوژه‌یه به‌رامبه‌ر سه‌ربازانى تورکیا کرا، هه‌ر لایه‌نێکیش پشتگیرى له په‌که‌که بکات ئه‌وه ده‌ستى تێکه‌ڵکردوه له کوشتنى سه‌ربازانى تورکیا". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" ئه‌نقه‌ره له‌گه‌ڵ هه‌ردو حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستانى رێکه‌وتون بۆ ریشه‌کێکردنى په‌که‌که". ئه‌ردۆغان داواى له وڵاتانى رۆژئاوا و ئه‌مریکا کرد که ده‌ست له پشتیوانیکردنى په‌که‌که هه‌ڵبگرن بۆ ئه‌وه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌ڵ تورکیا له‌سه‌ر ئاستى کۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى و ناتۆ به‌رده‌وامبێت. دوێنێ تورکیا نیگه‌رانى خۆى به‌رامبه‌ر به‌یاننامه‌که‌ى ئیداره‌ى بایدن ده‌ڕبڕى و ئه‌ردۆگان به گاڵته‌جاڕیى وه‌سفیکرد.
هاوڵاتى چه‌کدارانى حوسى ئاشکرایان کردووه، ئه‌مڕۆ له په‌لامارێکدا فڕۆکه‌خانه‌ى ئه‌بهاى سعودییه‌یان کردووه‌ته ئامانج. یه‌حیا سه‌ریع، وته‌بێژى سه‌ربازیى حوسییه‌کان له تویته‌ر نوسیویه‌تی، “هێزه ئاسمانییه‌کانى سه‌ربه حوسییه‌کان، نیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ شه‌ممه له هێرشێکدا ئامانجێکى له فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى ئه‌بهاى له سعودیه کرده ئامانج". هه‌روه‌ها نوسیویه‌تى: “له وه‌ڵامى هێره‌ش و ئاڵۆزییه سه‌ربازییه‌کان و گه‌مارۆ به‌رده‌وامه‌کانى سه‌ر یه‌مه‌ن ئه‌و هێرشه ئه‌نجامدراوه”. هاوکات ئه‌وه‌شى ئاکشرا کردووه ئه‌و فڕۆکه‌یه‌ى هێرشه‌که‌ى پێ ئه‌نجامدراوه له جۆرى سه‌ماد سێ بووه، که به وردیى ئامانجه‌کانى پێکاوه. هه‌ر ئه‌مڕۆ، هاوپه‌یمانیى عه‌ره‌بى که سعودیه سه‌رکردایه‌تى ده‌کات ئاشکرایکردووه، ئه‌و فڕۆکه‌خانه‌یه به ئامانج گیراوه.
هاوڵاتى فه‌رمانده‌یى ئۆپراسیۆنه‌کانى سامه‌ڕا ڕایگه‌یاند:" له ئه‌نجامى ته‌قینه‌وه‌ى به هه‌ڵه‌ى ئۆتۆمبێلێکى بۆمبڕێژکراو له ناوچه‌ى (جه‌لام)ى قه‌زاى سامه‌ڕاى باشورى پارێزگاى سه‌ڵاحه‌دین 21 چه‌کدارى داعش کوژران". ئه‌مڕۆ شه‌ممه 13ى شوباتى 2021، جه‌بار ده‌ڕاجى فه‌رمانده‌ى ئۆپراسیۆنه‌کانى سامه‌ڕا له به‌یاننامه‌یه‌کدا بڵاویکرده‌وه:" ئه‌و چه‌کدارانه هه‌وڵیانداوه ئوتومبێله بۆمبڕێژکراوه‌که دزه پێ بکه‌نه ناو خاڵێکى پشکنینى هێزه‌کانى پۆلیسى فیدراڵى له ناوچه‌ى جه‌لامى باشورى سامه‌ڕا و له‌ناکاو پیاندا ته‌قیوه‌ته‌وه و 21 که‌سیان لێ کوژراوه". ده‌ڕاجى زانیارى زیاترى ئاشکرا کرد و ڕاشیگه‌یاند:" ئۆتۆمبێله‌که له نزیک شوێنێکى کۆبوونه‌وه‌ى چه‌کدارانى داعش بووه و له‌و کاته‌ى خۆکوژى ئۆتۆمبێله‌که ویستوویه‌تى خواحافیزى له چه‌کداره‌کانى هاوه‌ڵى بکات، به هه‌ڵه ده‌ستى ناوه به دوگمه‌ى ته‌قینه‌وه‌که‌دا و به‌هۆیه‌وه سه‌رجه‌میان له‌وشوێنه‌دا کوژراون". "ماوه‌یه‌که چه‌کدارانى داعش له‌ناوچه‌کانى پارێزگاى سه‌لاحه‌دین و دیاله چالاکییه‌کانیان ده‌ستپێکردووه و له‌ماوه‌ى ڕابردوودا هێرشیان کرده‌سه‌ر هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى له نزیک سامه‌ڕا و به‌هۆیه‌وه ژماره‌یه‌ک چه‌کدارى حه‌شدى شه‌عبى کوژران و بریندار بوون"، ده‌راجى وا ده‌ڵێت.
هاوڵاتى وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا له راگه‌یێنراوێکدا ئاماژه‌ى به‌وه کردووه، بڕیارى لابردنى حوسییه‌کان له لیستى تیرۆر بۆ ئه‌وه‌یه تادۆخى سه‌ختى مرۆیى یه‌مه‌ن خراپتر نه‌بێت. ئه‌نتۆنى بلینکن، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا رایگه‌یاند:" لابردنى حوسییه‌کان له لیستى تیرۆر بۆ ئه‌وه‌یه تادۆخى سه‌ختى مرۆیى یه‌مه‌ن خراپتر نه‌بێت، گوێمان بۆ هۆشدارییه‌کانى نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان و ئه‌و رێکخراوه مرۆییانه گرتووه که له یه‌مه‌ن کارده‌که‌ن و پێشتر هۆشدارییان دابوو که به‌تیرۆرستدانانى حوسییه‌کان ده‌بێته هۆى دروستبوونى کێشه بۆ گواستنه‌وه‌ى خواردن و سووته‌مه‌نى بۆ خه‌ڵکى مه‌ده‌نیى یه‌مه‌ن". له راگه‌یێنراوه‌که‌ى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکادا هاتووه، وێڕاى لابردنى حوسییه‌کان له لیستى تیرۆردا، سزاکانى سه‌ر (عه‌بدولمالیک حوسی، عه‌بدولخالق به‌دره‌دین حوسى، عه‌بدوڵڵا یه‌حیا حه‌کیم) وه‌کو خۆیان ده‌مێننه‌وه که هه‌رسێکیان سه‌رکرده‌ى باڵاى حوسییه‌کانن. وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا باس له‌وه ده‌کات ئه‌وان به‌رده‌وام ده‌بن له چاودێریکردنى جموجووڵه‌کانى حوسییه‌کان و سه‌رکرده‌کانیان، "به تایه‌به‌تیش ئه‌وانه‌ى که به‌رپرسن له هێرشى به‌له‌مه بۆمبڕێژکراوه‌کان بۆ سه‌ر که‌شتییه بازرگانییه‌کان له ده‌ریاى سوور و هێرشى مووشه‌کى بۆ سه‌ر سعودیه".
هاوڵاتى وته‌بێژى سه‌رۆکایه‌تى تورکیا داواى له‌ویلایه‌ته یه‌کگرتوه‌کانى ئه‌مریکا کرد، ده‌ستبه‌ردارى پشتیوانیکردنى کورد ببێت. به‌پێى ئاژانسى روسیا توده‌ی، ئیبراهیم کاڵن وته‌بێژى سه‌رۆکایه‌تى تورکیا له‌چاوپێکه‌وتنێکى ته‌فه‌فزیۆنیدا داواى له‌ئه‌مریکا کردووه، کۆتایى به‌پشتیوانیکردنى کورد و رێکخراوى عه‌بدوڵا گوله‌ن بهێنێت. هه‌روه‌ها کاڵن راشیگه‌یاند:" له‌میانى په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنى له‌گه‌ڵ جاک سولیڤان راوێژکارى ئاسایشى نیشتیمانى ئه‌مریکا پرسى کۆتایهێنان به‌چالاکییه‌کانى رێکخراوى فه‌تحوڵا گوله‌ن له‌ناو خاکى ئه‌مریکا ته‌وه‌رێکى سه‌ره‌کى گفتوگۆکانیان بووه. وته‌بێژى سه‌رۆکایه‌تى تورکیا ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه که به‌ئه‌مریکایان وتوه دامه‌زراوه‌کانى (یه‌په‌گه) که سه‌ربه کورده له‌گه‌ڵ "BD" و "Gulen" له‌لیستى تیرۆردان و نابێت ئه‌مریکا چیتر پشتیوانییان بکات. له‌باره‌ى ئه‌و نامه‌یه‌ى ئه‌نجومه‌نى پیران که واژۆى 54 ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نه‌که‌ى پێوه‌یه و داواى سزادانى تورکیا ده‌کات، کاڵن ئه‌وه‌شى روونکردۆته‌وه که ئه‌و هه‌نگاوه گرژییه‌کانى نێوان ئه‌نقه‌ره و واشنتن زیادده‌کات.
هاوڵاتى ئه‌نجومه‌نى گشتیى پارتى یه‌کێتیى دیموکرات (په‌یه‌ده) له به‌یاننامه‌یه‌کدا، هێرشه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورکیاى بۆ سه‌ر چیاى گارا شه‌رمه‌زار ده‌کات. ده‌قى به‌یاننامه‌ى په‌یه‌ده: له کاتێکدا ساڵیادى پیلانگێڕیى نێوده‌وڵه‌تیى له دژى ڕێبه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان، نزیک ده‌بێته‌وه و هه‌ڵوێستى نێوده‌وڵه‌تى و جه‌ماوه‌ریى داواى ئازادکردنى ڕێبه‌ر ئۆجالان و کۆبوونه‌وه‌ى گه‌لى کوردستان له ده‌ورى ڕێبه‌رایه‌تی، پرۆژه و فه‌لسه‌فه‌ى برایه‌تیى گه‌ل و ژیانى ئازاد تا دێت زیاتر ده‌بێت، ده‌وڵه‌تى تورک هێشتا ده‌یسه‌لمێنێت که به دواى عه‌قڵییه‌تى نکۆڵیکردن و له‌ناوبردنی، بوونى گه‌لى کورد ده‌که‌وێت و کۆمه‌ڵکوژیى و قڕکردنى خه‌ڵکى کوردستان، به هه‌موو جیهان نیشان ده‌دات. سوپاى ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ر، ڕۆژى چوارشه‌ممه (١٠ى شوبات) له دژى هێزه‌کانى بزووتنه‌وه‌ى ڕزگاریى کوردستان، ئۆپه‌راسیۆنێکى سه‌ربازیى ده‌ست پێکرد و هێرشى کرده سه‌ر هه‌رێمى چیاى گارا و ناوچه‌کانى ده‌وروبه‌ری، بۆیه ئێمه وه‌ک ئه‌نجومه‌نى گشتیى په‌یه‌ده، ئه‌و هێرشانه شه‌رمه‌زار ده‌که‌ین، که بۆ هه‌موو جیهانى ده‌یسه‌لمێنن، مه‌به‌ست له‌و هێرشانه، له‌ناوبردنى خه‌ڵکى کوردستان و هه‌بوونى گه‌لى کورده له‌سه‌ر خاکى مێژوویى خۆى که ئه‌مه به‌پێى عه‌قڵییه‌تى فاشیستى عوسمانییه. ئێمه بانگ له نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان، ده‌وڵه‌تانى گه‌وره، چالاکوانان و ڕێکخراوه‌کانى مافى مرۆڤ ده‌که‌ین، بۆ ڕاگرتنى شه‌ڕى کۆمه‌ڵکوژیى به کۆمه‌ڵ له دژى خه‌ڵکى کوردستان و سیمبوله‌کانى و گه‌ریلاکانى هه‌په‌گه، هه‌ڵوێستیان هه‌بێت، هه‌روه‌ها بانگ له هێز و لایه‌نه نه‌ته‌وه‌ییه‌کانى باشوورى کوردستان و حکومه‌ته‌کانى عێراق و باشوورى کوردستان ده‌که‌ین، له ئاست ئه‌م هێرشانه‌دا بێده‌نگ نه‌بن و هه‌ڵوێستێکى ڕوون و چاره‌نووسساز نیشان بده‌ن. ئێمه بانگ له هه‌موو گه‌لى کوردستان ده‌که‌ین، که له دژى هه‌موو ڕه‌نگه‌کانى هێرش و ده‌ستدرێژییه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورک یه‌کده‌ست بن و به‌رده‌وام بن تێکۆشان. هه‌روه‌ها داوا له ده‌وڵه‌تى تورکیش ده‌که‌ین، که هێرشه دڕندانه‌کانى بۆ سه‌ر کورد له وڵاتانى دراوسێ، ڕابوه‌ستێنێت و چاره‌سه‌رى ئاشتییانه بۆ دۆزى کورد بدۆزێته‌وه.
هاوڵاتى ئێران کارەباو غاز بۆ باشورو ناوەڕاستی عێراق و بەنزین بۆ باشوری کوردستان دابین دەکات، ئەمە وایکردووە قەرزێکی نزیکەی (32) ملیار دۆلاری لەسەر عێراق کەڵەکە بێت و تاران لەنەدانەوەی قەرزەکان توڕەیە. لەگۆڕەپانی جەنگی عێراقەوە بۆ بازاڕەکان پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق لەجەنگێکی خوێناویی هەشت ساڵەی سەردەمی سەدام حسێن-ەوە گۆڕاوە بۆ بازرگانیی و سیاسەت و ئەو پەیوندییانە بەئاستێک قووڵ بوونەتەوە کەهەندێک جار دەوترێت ئێران حکومەتی عێراق بەڕێوەدەبات و لە رووی ئابوریی دوای چین زیاترین کاڵاو شتومەکی ئێرانی هەناردەی عێراق دەکرێت. حەسەن رۆحانی ، سەرۆک کۆماری ئێران رۆژی چوارشەممەی رابردوو لەکۆبوونەوەی لەگەڵ فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق و شاندی یاوەری لەتاران رایگەیاند؛ پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ئێران و عێراق برایانەو دۆستانەیەو لەئاستێکی بەرزدایە، بۆیە ئەگەر ئەم دوو وڵاتە ئاستی پەیوندیی و ئاڵوگۆڕە ئابورییەکانیان بەرزبکەنەوەو ببنە تەواوکاری یەکتری، ئەوا بێگومان دەبنە دوو وڵاتی بەهێزی ئەمنی و ئابوریی ناوچەکە. رۆحانی جەختی لەوە کردەوە کەئەو دوو وڵاتە دەبێت ئاستی بازرگانیی نێوان بۆ ئەو پلانە (20) ملیار دۆلارییەی کەدانراوە بەرزبکەنەوەو ئەمەش بەهەنگاونانی زیاتری ئەو دوو وڵاتە مسۆگەر دەبێت. ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کەهەرێمی کوردستان رۆڵی کاریگەری لەبازرگانی و ئابوریی نێوان بەغداو تاران هەیە و لەسێ مانگدا بە رێژەی (50%) کاڵاو شتومەکی ئێران بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەو ساغکراوەتەوە ئاستی هەناردەی کاڵا بۆ عێراق بەپێی ئامارەکان ناوەندی هەماهەنگیی حکومەتی ئێران؛ ئاستی هەناردەی نەوتی و نانەوتیی وڵاتەکە بەرەو بەرزبوونەوە دەڕوات و لەماوەی (10) مانگی کۆتایی ساڵ لەئێران سەرەڕای سزا توندەکانی ئەمەریکا، بەبڕی (58) ملیارو (800) ملیۆن دۆلار بازرگانیی لەگەڵ وڵاتانی جیهان کراوە، کە لەو بڕە (94) ملیۆن و (541) هەزار تەن کاڵا لەئێرانەوە بە بەهای (28) ملیارو (63) ملیۆن دۆلار هەناردەی وڵاتان کراوەو بەبڕی (28) ملیۆن و (249) هەزار تەن بەبەهای (30) ملیارو (639) ملیۆن دۆلار کاڵا لەوڵاتانەوە بۆ ئێران هاوردە کراوە. زیاترین ئاستی هەناردەی کاڵا لەئێرانەوە بەپلەی یەکەم بۆ وڵاتی چین بەبڕی (22) ملیۆن و (800) هەزار تەن بووە، کە بەهاکەی گەیشتووەتە حەوت ملیارو (200) ملیۆن دۆلارو دوای ئەو وڵاتە، عێراق لەپلەی دووەمی زیاترین هەناردەی ئێراندا هاتووە کە بڕی (22) ملیۆن و (300)هەزار تەن کاڵا بەبەهای شەش ملیارو (300) ملیۆن دۆلار کاڵای ئێرانیی بۆ رەوانە کراوە. ئیمارات بە (12) ملیۆن و (800) هەزار تەن بە بەهای سێ ملیارو (700) ملیۆن دۆلار لەپلەی سێیەمی هەناردەی کاڵای ئێرانی دێت و تورکیا بەپێنج ملیۆن و (700) هەزار تەن بە بەهای دوو ملیار دۆلار لەپلەی چوارەمدایە. ژمارەو رێژەی ئاستی هەناردەی کاڵاو شتومەکی ئێرانی زۆر لە رێژەی وڵاتی چین نزیکە کە بەزلهێزێکی ئابوریی جیهان لەقەڵەمدەدرێت، لەکاتێکدا بەپێی ئامارەکان عێراق وڵاتێکی بەکارهێنەو (92%)ی پێداویستییەکانی لەدەرەوە هاوردە دەکات و ئاستی بەرهەمهێنانی کاڵاو پێداویستییەکانی ژیانی زۆر کەمەو پشتی بە سامان و داهاتی نەوتی وڵاتەکەی بەستووەو پێگەیەکی ئەوتۆی لەئابوریی جیهاندا نییە. (50%)ی هەناردەی ئێران بۆ عێراق دێتە هەرێمی کوردستان ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کەهەرێمی کوردستان رۆڵی کاریگەری لەبازرگانی و ئابوریی نێوان بەغداو تاران هەیە و لەسێ مانگدا بە رێژەی (50%) کاڵاو شتومەکی ئێران بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەو ساغکراوەتەوەو تەنانەت لەکاتی داخستنی سنورەکانی دیکەی عێراق لەگەڵ ئێران، سنورەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران بەبەردەوامیی کراوە بووە و رێگای سەرەکیی گواستنەوەی کاڵاو شتومەکی ئێرانە بۆ شارو ناوچەکانی دیکەی عێراق. عەلیڕەزا سادق ئابادی، بەڕێوەبەری پاڵاوگەی نیشتیمانی ئێرانی ئاشکرای کردووە کەوڵاتەکەی گەورەترین هەناردەکاری بەنزینە لەناوچەکەداو سەرەکیترین وڵاتی دابینکەری بەنزینی هەرێمی کوردستان و ئەفغانستان و پاکستان-ەو هاوکات بەنزین بۆ ئازربایجان و ئەرمینیاو جۆرجیا رەوانە دەکات. ئەو بەڕێوەبەرە ئاماژەی بەئاستی هەناردەی بەنزینی ئێرانی بۆ ئەو وڵاتانە نەکردووەو تەنها ئاشکرای کردووە ئاستی بەرهەمهێنانی غازی (CNG) لەوڵاتەکەی زیاد کراوەو ئەو جۆرە غازە کراوەتە بەدیلی بەنزین و سووتەمەنی بۆ ئۆتۆمبێل و بزوێنەرەکان، لەئەنجامدا بەنزینی بەرهەمهێنراوی ئێران هەناردەی دەرەوە دەکرێت و ئەمە وایکردووە وڵاتەکەی ببێتە گەورەترین هەناردەکاری بەنزین لەناوچەکە و وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپیک) و سەرەکیترین دابینکەری بەنزینە بۆ هەرێمی کوردستان. سەرۆکی ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران: قەرزەکان و پارە بلۆککراوەکانی ئێران لەعێراق زیاترە لە (32) ملیار دۆلارو تەنها لەپێنج مانگی رابردوودا بڕی شەش ملیار دۆلار لەو قەرزانە کەتایبەت بووە بەبواری کارەباو غاز، لەعێراق وەرگیراوەتەوەو پێناچێت بەپێی ئەو سیستمە بانکی و داراییەی عێراق هەیەتی سەرجەم قەرزو پارەکانی ئێران بگەڕێنرێتەوە ئێران چاوەڕوانی (100) ملیار دۆلاری بلۆککراویەتی رێژەی پارەی بلۆککراوی ئێران لەوڵاتانی جیهان دەگاتە (100) ملیار دۆلار، کەهاوشانە لەگەڵ داهاتی سێ ساڵی فرۆشی نەوت و پشکی هەر ئێرانییەک لەو پارانە زیاترە لەهەزار دۆلار، بۆیە گەڕانەوەی ئەو پارانە بۆ ئێران وەرچەرخانێکی گەورە لەئابوریی وڵاتەکەدا دروستدەکات. بەپێی راپۆرتی فرۆشتنی نەوت لەئێران؛ ئەو وڵاتە لەماوی (40) ساڵی رابردودا بەبڕی هەزارو (412) ملیار دۆلار نەوتی فرۆشتووە کەساڵانە دەکاتە (35) ملیار دۆلار. لەڕاپۆرتە رۆژنامەوانییەکانی ئێران سەبارەت بەپارەی قەرزو بلۆککراوی ئەو وڵاتە؛ (36) ملیاری قەرزو پارەی بلۆککراوی ئێران لەعێراقە و بڕی (20) ملیار دۆلاری لەچین و بڕی (11) ملیاری لە کۆریای باشورەو ئەو سێ وڵاتە زیاترین پارەی بلۆککراوی ئێرانیان تێدایە. عێراق (32) ملیار دۆلار قەرزاری ئێرانە یەحیا ئاڵ ئیسحاق، سەرۆکی ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کە قەرزەکان و پارە بلۆککراوەکانی ئێران لەعێراق زیاترە لە (32) ملیار دۆلارو تەنها لەپێنج مانگی رابردوودا بڕی شەش ملیار دۆلار لەو قەرزانە کەتایبەت بووە بەبواری کارەباو غاز، لەعێراق وەرگیراوەتەوەو پێناچێت بەپێی ئەو سیستمە بانکی و داراییەی عێراق هەیەتی سەرجەم قەرزو پارەکانی ئێران بگەڕێنرێتەوە، ئەگەرچی بەرپرسانی باڵای بەغداو تاران بە بەردەوامیی سەرقاڵی دانوستان و گفتوگۆن بۆ دۆزینەوەی رێگەیەک بۆ گەڕاندنەوەی پارەکان بۆ ئێران، بەڵام لەداهاتوویەکی نزیکدا ئەو رێوشوێنانە جێبەجێ ناکرێن کەئێران مەبەستیەتی بۆ وەرگرتنەوەی پارەکانی. ئێران بەهیوای عێراق بەهای تمەن بەرزدەکاتەوە عەبدولناسر هیمەتی، بەڕێوەبەری بانکی ناوەندیی ئێرانی ئاشکرای کردووە کە سێ ساڵە ئاستی فرۆشی نەوت لە (20) ملیار دۆلار کەمتر بووەو پێشتر پێشبینی دەکرا بەهای هەر دۆلارێک لەئێران بۆ (50) هەزار تمەن بەرز بێتەوەو ئاستی هەڵاوسان بگاتە (120%)، بەڵام بەزیادکردنی داهاتی بەشەکانی دیکەو رێگریی لەکڕینی دۆلارو بڵاوکردنەوەی لەلایەن حکومەتە بەر بەهەڵاوسانی گەورە گیراوەو پێشبینی دەکرێت بەگەڕانەوەی پارە بلۆککراوەکانی وڵاتەکەی بەهای دۆلار بەرامبەر بەتمەن لە ئێران دابەزینی بەرچاو بەخۆیەوە ببینێت. هیمەتی سەبارەت بەپارەکانی ئێران لەعێراق وتوویەتی: بەغدا ئیرادەی سیاسیی نییە، چونکە سیاسەتی داهاتی نەوتەکەی بەجۆرێک داڕێژراوە کەئەو داهاتە دەچێتە ئەمەریکاو پشکی وڵاتی کوەیتی بۆ قەرەبووی جەنگی عێراق لەدژی لێدەبڕدرێت و ئەوی دیکەی دەگەڕێنرێتەوە بۆ بانکی ناوەندی عێراق، بۆیە سزاکانی سەر ئێران بووەتە هۆی دەستەوەستانبوونی عێراق، ئەگەرچی بەغدا بەئاگاداریی واشنتۆن بەشێک لەقەرزەکانی ئێرانی لەبەرامبەر کڕینی کاڵا رادەست کردووە بەڵام لە رابردووشدا تاران سودی لەو شێوازە وەگرتنەوەی قەرزە وەرگرتووەو ئەگەر ئەو پارانە بگەڕێنرێتەوە ئابوریی ئێران و بەهای تمەن بووژانەوە بەخۆیانەوە دەبینن. عێراق و سزاکانی ئەمەریکا دژی ئێران عێراق و ئێران هەردووکیان ئابورییەکەیان پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت و بودجەی ئەو دوو وڵاتە لەسەر بنەمای نرخی نەوت دادەڕێژرێت ئەگەرچی ئاستی پشتبەستنی ئێران کەمترە، بەڵام سزاکانی ئەمەریکا بووە هۆی سەرهەڵدانی قەیرانی قووڵ لەئێران و بەرپرسانی ئەو وڵاتەش دانیان بەوەدا نا کەداهاتی ساڵانەی نەوت لە (100) ملیار دۆلارەوە بۆ کەمتر لە (20) ملیار دۆلاری ساڵانە دابەزیوەو بودجەی ئەمساڵی ئەو وڵاتەش دوای دوو مانگ لەململانێی نێوان پەرلەمان و حکومەت سەرەڕای دەستکارییەکان زیاتر لە(13) ملیار دۆلار کورتهێنانی هەبوو لەلایەن پەرلەمانەوە رەتکرایەوەو پێشبینی دەکرێت هەر بەهۆی پەسەندنەکردنی بودجەوە قەیرانە ئابورییەکان لەئێران زیاتر بێت. حەمیدی حسێنی ئەندامی سەرۆکایەتی ژووری هاوبەشی بازرگانیی عێراق و ئێران رایگەیاندووە؛ دوای هێرشی ئەمەریکا لەساڵی (2003)و هێرشەکانی داعش لەساڵی (2014) ژێرخان و کۆڵەکە سەرەکییەکانی عێراق داڕماوەو ئەو وڵاتە پێویستی بەئاوەدانکردنەوەیە، لەسەر ئەو بنەمایە پەیوەندییەکی ئابوریی ئاڵۆز ئەو دوو وڵاتەی پێکەوە گرێداوەتەوە، چونکە سەرەڕای سزاکانی ئەمەریکا بەڵام گرێبەستی درێژماوە لەنێوان بەغداو تاران هەیەو تەنانەت ئەمەریکا کەمۆڵەتەکانی کڕینی غازو کارەبای ئێران بۆ عێراق بۆ ماوەی (45) رۆژ درێژدەکاتەوە، لەبنەڕەتدا ماوەی ئەو گرێبەستانە زیاترە لە دوو ساڵ و بەئۆتۆماتیک نوێدەکرێتەوەو ئەوەش ئاماژەیە بەرپرسانی عێراق زۆر پابەندی سزاکانی ئەمەریکا نابن و ئێران پێزانینی بۆ ئەو ئاستە لەبەرپرسیارێتییە هەیە. عێراق بە جۆو کۆریای باشور بەئامبوڵانس قەرزی ئێران دەدەنەوە کۆریای باشور بەپێشنیاری پێدانی ئامبوڵانس و کەرەستەی پزیشکی و عێراق بەپێشنیاری پێدانی جۆ بەئێران لەجیاتی قەرزەکانیان بۆ ئەو وڵاتە بوونەتە مایەی توڕەبوونی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران و رۆژنامەی (ئیبتیکار) لەئێران بە ناونیشانی ( بەردەوامیی دانوستانەکان بۆ خولێکی دیکە، ئێران لەپێشنیاری کۆریای باشور توڕەیە) نووسیویەتی: ئەو وەفدەی وەزارەتی دەرەوەی کۆریای باشور کە بەمەبەستی دانوستان سەبارەت بەچارەنووسی پارە بلۆککراوەکان و قەرزەکانی ئێران سەردانی تاران-یان کردبوو، گەڕاونەتەوە وڵاتەکەیان و سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندووە: ئێمە تەنها پێویستمان بەو پارانەیە کە سێ ساڵە لەکۆریای باشور بلۆککراوە، بەڵام ئەوان پێشنیاری پێدانی ئامبوڵانس و ئۆتۆمبێلی تایبەت بە تەندورستییان داوە، کەئێران هیچ پێویستییەکی بەو ئۆتۆمبێلانە نییە و پێداگرە لە وەرگرتنەوەی قەرزو پارە بلۆککراوەکانی. لەلایەکی دیکەوە حەمید نایف، وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاشکرای کرد کەعێراق پیشنیاری کردووە لەجیاتی پارەی قەرزەکان بەبڕی (700) هەزار تۆن جۆ بۆ ئێران بنێردرێت و نرخی هەر تۆنێک جۆی عێراقی بۆ ئێران بە (125) دۆلار خەمڵێنراوەو حکومەت بەم کارە دەتوانێت بەشێک لەقەرزەکانی عێراق بداتەوە. شۆردنەوەی پارەی ئێران لەعێراق بەرپرسانی ئێران ئاشکرایان کردووە عێراق تەنها لەبواری غازو کارەبادا بەبڕی زیاتر لە شەش ملیار دۆلار قەرزاری ئێرانە، بەڵام سزاکانی ئەمەریکا رێگرە لەوەی ئەو پارانە لەبانکەکانی عێراق بەرەو هەژمارە بانکییەکانی ئێران لەبانکەکانی جیهان بگوازرێتەوە، چونکە لەگەڵ گواستنەوەی پارەکە دەستی بەسەردا دەگیرێت، بۆیە ئێران پێشنیاری بەعێراق کردووە کە لە جیاتی وەرگرتنی پارە کاڵاو شتومەک بۆ وڵاتەکەی بکڕێت و بەم کارە دەوترێت (تەهارەت) یان شۆرنەوەی پارە، بەڵام بەهۆی ئەوەی بازرگانەکانی عێراق داوای سودو قازانجێکی زۆریان کردووە، تاران رەتیکردووەتەوە. عێراق گیرۆدەی دوو سزایە عێراق بەهۆی بەندی ژمارە (6)ی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێت قەرەبوی جەنگی کوەیت بکاتەوە، بۆیە سەرجەم داهاتەکانی لەیەکەم قۆناغدا رەوانەی بانکێکی ئەمەریکا دەکرێت و بەپێی ئەو یاسایە رێگە بەبەکارهێنانی داهاتەکەی دەدرێت و لەلایەکی دیکەشەوە بەهۆی ئەو سزایانەی لەلایەن ئەمەریکاوە بەسەر ئێراندا سەپێنراوە عێراق ناتوانێت بەخواستی خۆی پارە یان قەرزەکانی رەوانەی ئێران بکاتەوە، بۆیە عێراق دەبێت لە رێگەی بانکەکانی چەند وڵاتێکی وەک (قەتەر، کوەیت، تورکیا، ئیمارات، ئوردن) هەوڵبدات پارەکانی ئێران بگەڕێننەوە، بەڵام بەرپرسانی وەزارەتی ئابوری و بازرگانیی کۆماری ئیسلامی ئێران رایانگەیاندووە حکومەتی ئێستای مستەفا کازمی بەراورد بەحکومەتەکانی رابردووی عێراق محافزکارترەو دەترسێت، ئەمە وایکردووە وەرگرتنەوەی قەرزەکان لەعێراق زۆر قورستر بێت. قەتەر پلانی بۆ ئێران و عێراق شێخ محەمەد بن عەبدولڕەحمان، وەزیری دەرەوەی قەتەر پێشتر رایگەیاندبوو وڵاتەکەی کێشەکانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی کەنداو چارەسەر کردووەو دەیەوێت نێوندگیریی لەنێوان ئەمەریکا و ئێران بکات بۆ ئەوەی ئەو دوو وڵاتە کێشەکانی نێوانیان چارەسەر بکەن، بەڵام لەنوێترین لێدوانیدا بۆ تەلەفیزیۆنی (بلۆمبێرگ)ی ئەمەریکا وتوویەتی: قەتەر دەتوانێت ببێتە بەدیل و جێگرەوەی ئێران بۆ هەناردەکردنی غاز بۆ عێراق. لێدوانەکەی وەزیری دەرەوەی قەتەر لەکاتێکدایە پێگەی ئەلیکترۆنی هەواڵ و شیکاریی (خلیج ئۆنلاین) بڵاویکردووەتەوە؛ ئێران بەهۆی قەرزەکانی عێراقەوە هەناردەی غازی کەمکردووەتەوەو ئەمەش بووەتە هۆی کەمبوونەوەی سووتەمەنی وێستگە کارەباییەکان و کەمبوونەوەی کارەبا لەو وڵاتە، چونکە لەکۆتایی ساڵی رابردووەوە ئاستی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق بە رێژەی (40%) کەمی کردووە و بەغدا (400) ملیۆن دۆلاری رادەستی تاران کردووە، لەبەرامبەردا ئێران دەڵێت بەغدا پێنج ملیار دۆلار قەرزاری غازە و دەبێت قەرزەکانی بداتەوە بۆ ئەوی ئاستی هەناردەی غاز بۆ ئەو وڵاتە بەرزبکرێتەوە، بۆیە دوور نییە قەتەر بیەوێت ببێتە بەدیلێک بۆ غازی ئێران کە بۆ مەبەستی سووتەمەنی وێستگە غازییەکانی کارەبا لەعێراق سودی لێوەردەگیرێت.
هاوڵاتى پنتاگۆن ئاشکرایکرد، هێزه‌کانى ئه‌مریکا له سوریا چیتر به‌رپرس نین له پاراستنى نه‌وت له ناوچه‌که، به‌ڵکو تواناکانى خۆى بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى داعش ته‌رخان ده‌کات، ئه‌وه‌ش به ئامانجى گۆڕینى ستراتیژیى کارکردنیان که پێشتر دۆناڵد تره‌مپ دایڕشتبوو. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 9ى شوباتى 2021، جۆن کێربى وته‌بێژى وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئه‌مریکا رایگه‌یاند:" نه وه‌زاره‌تى به‌رگرى و نه به‌ڵێنده‌ره‌کانی، ده‌سه‌ڵاتى ئه‌وه‌یان نیه چیتر ده‌ستى هاوکارى بۆ کۆمپانیا تایبه‌ته‌کان درێژ بکه‌ن که هه‌وڵى کۆنترۆڵکردنى سه‌رچاوه نه‌وتییه‌کانى سوریا بدات". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"هێزه‌کانى سوپاى ئه‌مریکا له باکور و ڕۆژهه‌ڵاتى سوریا بڵاوه‌یان پێکراوه که ژماره‌یان 900 سه‌ربازه، بۆ پاڵپشتى ئه‌و هێزانه له‌وێ ماونه‌ته‌وه که دژ به داعش ده‌جه‌نگن". زۆرینه‌ى زۆرى کێڵگه نه‌وتییه‌کانى ڕۆژهه‌ڵات و باکورى ڕۆژهه‌ڵاتى سوریا له ده‌ره‌وه‌ى کۆنترۆڵى ڕژێمى سوریایه‌و له‌لایه‌ن هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده) وه کۆنتڕۆڵ کراون. ساڵى 2020 ڕێککه‌وتنێک له نێوان کۆمپانیاى نه‌وتى ئه‌مه‌ریکا “ده‌لتا کریسنت ئینێرجی” و ئیداره‌ى خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریدا واژۆ کرا که ڕێگه به هه‌سه‌ده ده‌دات له مه‌ودایه‌کى فراواندا له سزاکانى ئه‌مریکا دژ به ڕژێمى سوریا ده‌ربازى ببێت. هێزه‌کانى ئه‌مریکا گرنگترین کێڵگه‌کانى نه‌وت و غازیان له رۆژهه‌ڵاتى سوریا کۆنترۆڵ کردووه که گرنگترینیان کێڵگه‌ى نه‌وتى (عومه‌ر، تینکه) که گه‌وره‌ترین کێڵگه‌ى نه‌وتى سوریان له ڕۆژهه‌ڵاتى دێره‌زور و کێڵگه‌ى غازى (کۆنیکۆ) که گه‌وره‌ترین کێڵگه‌ى غازه له سوریا که بۆ به‌رهه‌مهێنانى کاره‌باش به‌کارده‌هێنرێت و ده‌که‌وێته باکورى شارۆچکه‌ى دێره‌زۆر.
کاکەلاو عەبدوڵا گرژییەکانی تورکیاو ئەمریکا تادێت قوڵتردەبێتەوە، ئەمەش دوای دەستبەکاربوونی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، بەجۆرێک کەئەنقەرە تا رادەیەک هیوای نەماوەو دەزانێت ئیدارەی بایدن وەک ئیدارەی پێشوو چاوپۆشی لێناکات، بەتایبەتی لەسەر کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠) و پرسی کورد لەناوخۆی وڵاتەکە و لەسوریا. لەچەند رۆژی رابردوودا تورکیا ئەمریکای بەوە تۆمەتبار کرد کە لەپشت هەڵگیرسانی کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦ بووە لەوڵاتەکەدا، تۆمەتێک کەواشنتن بەتەواوی رەتیکردەوە. سولەیمان سۆیلۆ، وەزیری ناوخۆی تورکیا، لەلێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەی حوریەتی تورکی رایگەیاند، «زۆر روونە کە ئەمریکا لە پشت کودەتاکەی ١٥ی تەمموز بووە، ئەوە ‹فەتۆ› بوو کە ئەنجامیاندا بەفەرمانی ئەوان»، کە مەبەست لەفەتۆ ‹رێکخراوی تیرۆریستی فەتحوڵڵا گولەن»ە کە بەرپرسانی وڵات بەو ناوە دەیناسێنن. لەوەڵامی ئەم تۆمەتەدا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بەیاننامەیەکی دەرکردو رایگەیاند: ئەمریکا هیچ بەشدارییەکی نەکردووە لەکودەتاکەی ٢٠١٦ لە تورکیاو بەتوندی ئیدانەی کرد، تۆمەتەکانی ئەم دواییانە لەلایەن بەرپرسانی باڵای تورکیاوە بەتەواوی ناڕاستن». پەیوەندی نیوان هەردوو وڵات زیاتر بەرەو خراپی دەڕوات و ئەمریکا هەڕەشەی سزای زیاتر دەکات، دوای سەپاندنی سزا لەکۆتایی ساڵی رابردوودا بەهۆی کڕینی سیستەمی (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەلایەن ئەنقەرەوە. لەیەکەمین لێدوانیدا لەمانگی رابردوو، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند: پێموایە دەبێت لەو کاریگەرییە بڕوانین کەسزاکانی ئیستا دروستیان کردووەو بڕیار لەسەر ئەوە بدەین کەئاخۆ سزای زیاتر پیویستە کە بسەپێنرێت». لە ١٤ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئەمریکا سزای سەپاند بەسەر پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیاو سەرۆکی ئاژانسەکە کە ئیسماعیل دەمیرە بەهۆی کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەساڵی ٢٠١٩. پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیا ئەو دامەزراوە حکومیەیە کە بەرپرسیارە لەدابینکردن و هەناردەکردنی کەلوپەلی سەربازیی و گەشەپیدانی پیشەسازی بەرگریی ناوخۆ. لەتەمموزی ٢٠١٩ تورکیا یەکەمین پارچەکانی سیستەمەکەی پێگەشت، کە واشنتن پێیوایە سیستەمەکە دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی زانیارییە نهێنییەکانی فڕۆکەی (ئێف-٣٥)ی ئەمریکی. بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ رووسیا ئەنجامی داوە، تورکیا دوو ملیارو (٥٠٠) ملیۆن دۆلاری داوە بەمۆسکۆ لەبەرامبەر کڕینی سیستەمەکەدا، کەپێیوایە پێویستییەکەی هەنوکەییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ململانێ سەربازییانەی لەدەوروبەری وڵاتەکەیدا هەن و رایگەیاندووە هاوپەیمانەکانی، بەئەمریکاشەوە، لەناتۆ نەیانتوانییوە جێگرەوەیەکی بۆ دابین بکەن – وەک سیستمەی بەرگریی پاتریۆتی ئەمریکی - کە لایان قبوڵکراو بێت. یەکێکی تر لەبابەتە هەستیارەکانی نێوان هەردوو وڵات پرسی کوردە کەجۆو بایدن دژی سیاسەتەکانی ئەردۆغانە لەمەڕ سەرکوتکردنی کورد لەتورکیا و باکوری رۆژئاوای سوریا. جۆو بایدن بەوە جیادەکرێتەوە کەهاوڕێی کوردەکانە، تەنانەت باس لەوە دەکرێت سەرسەختترین پشتگیریکەری کوردە. لەسەروبەندی پڕچەککردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات بەسەرکردایەتی یەکینەکانی پاراستنی گەڵ (یەپەگە) لەلایەن ئەمریکاوە دژی داعش، بایدن کەئەوکات جێگیری باراک ئۆبامای سەرۆک بوو، رەتیکردەوە لەچەندین دانیشتندا لەگەڵ بەرپرسانی تورکیا یەکیبنەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بەتیرۆریست ناوببات. بایدن یەکێک بوو لەوانەی لەساڵی ٢٠١٥ پشتگیری بۆ پڕچەککردنی کوردەکانی سوریا دەربڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی کەئەمە مەترسییەکی جددی بوو بۆ تورکیا، بەو هۆیەشەوە ئەنقەرە نیگەرانی خۆی لەو بارەیەوە دەربڕی و پەیوەندییەکانی واشنتۆن و ئەنقەرە گرژیی تێکەوت. تەنانەت لەکاتی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەسوریا لە ٢٠١٩ بەفەرمانی ترەمپ، بایدن نیگەرانیی خۆی دەربڕی و وتی کە سەرۆکی ئەمریکا «کوردەکانی فرۆشت». لەسەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ دۆناڵد ترەمپ بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای دا لەباکوری سوریا کە رێی خۆشکرد بۆ تورکیا تاهێرش بکاتەسەر هاوپەیمانەکەی ئەمریکا لەجەنگی دژی داعش، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە). «ئەو هێزە کوردو عەرەبە ئازایانە [هەسەدە] باجێکی قورسیاندا بەقوربانیکردنی (١٠) هەزار جەنگاوەر کەچی ترەمپ هەموویانی فرۆشت»، بایدن دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا ئەمەی وت. لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ سەرنووسەرانی نیویۆرک تایمز کەمێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ مانگی کانونی یەکەمی ٢٠١٩ بایدن دەڵێت: هەڵوێستێکی توندتری دەبوو بەرامبەر سەرۆکی تورکیا سەبارەت بەهێرشکردنەسەر کوردەکان لەسوریا بەپێچەوانەی ترەمپەوە کە رێی بۆ چۆڵکرد. «ئەگەر من بومایە دوایین شت بمکردبا ملدان بوو بۆ ئەو سەبارەت بەکوردەکان. بەدڵنیاییەوە ئەوە دوایین شت دەبوو». هەموو ئەمانە وایکردووە کەتورکیا وەک سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، هەموو ئەو کارانەی کردووویەتی لەسەرکوتکردنی کورد و تەنانەت ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکە نەتوانێت ئەنجامی بدات لەماوەی ئیدارەی بایدندا. ئەیکان ئەردەمیر پەرلەمانیتارێکی پێشووی تورکیا رایگەیاند، «لەماوەی ئیدارەی ترەمپدا، حکومەتەکەی ئەردۆغان دەیتوانی دژی واشنتن بجوڵیتەوە و لێی دەرباز ببێت، بەڵام ئێستا ئێمە ئەوە دەبینین کە پێموایە رەتکردنەوەیەکی بەهێزە بۆ تۆمەتە بێ بنەماکانی ئەنقەرە». دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی، کە ناوەندێکی تووێژینەوەی ئەمریکییە، لە (٢١) خاڵدا چەندین پێشنیاری خستووەتەڕوو بۆ ئیدارەی بایدن تا رووبەڕووی تورکیا ببێتەوە و یەکیک لەو خاڵانە کاراکردنەوەی پرۆسەی ئاشتییە لەتورکیا و رێگریکردنە لەتورکیا لەدەستدرێژییەکانی بۆ سەر هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لەسوریا. لەڕاپۆرتێکیدا کە لەکۆتایی مانگی رابردوو بڵاوی کردووەتەوە دامەزراوەکە داوا لەئیدارەی بایدن دەکات فشار بخاتە سەر تورکیا تا «پرۆسەی ئاشتی» کارابکاتەوە کە رێککەوتنی ئاشتییە لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە). پرۆسەی ئاشتی ساڵی ٢٠١٣ بووە هۆی روودانی ئاگربەست لەنێوان هەردوولا و تا ٢٠١٥ بەردەوام بوو، بەڵام دواتر شکستی خوارد. دامەزراوەکە داواش لە سەرۆکی ئەمریکا دەکات «پستگیری دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ بکات لەتورکیا» تا فشارەکانی سیستمی دادوەری تورکیا بوەستێنێت بۆ سەر ئۆپۆزسیۆن و پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە). دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی ساڵی ٢٠٠١ دامەزاوە و ئامانجی «بەهێزکردنی ئاسایشی ئەمریکا و لاوازکردن و بنبڕکردنی ئەو هەڕەشانەیە کە لەلایەن نەیارانی ئەمریکاوە دروستدەکرێن». رێکخراوەکە بەناوەندێکی توێژینەوەی پارێزکار دەدانرێت و باس لەوەدەکرێت کەنزیکە لە لۆبی ئیسرائیل لەئەمریکادا. دامەزراوەکە پیشنیاری ئەوە دەکات کەئیدارەی نوێی ئەمریکا «رێکەوتنێک رێکبخات لەنیوان تورکیا و کوردانی سوریا»، ئەمەش فشار خستەنەسەر تورکیایە تا چیتر هێرش نەکاتەسەر رۆژئاوای کوردستان و دان بەئیدارەی خۆسەری کوردانی سوریادا بنێت. تەنانەت لەڕاپۆرتەکەدا هاتووە کەئەمریکا سەربازەکانی بهێڵیتەوە لەسوریاو ئەگەر پێویست بکات بڕیاری ‹›کشانەوە هەڵبوەشێنرێتەوە» کەفەرمانی دۆنالد ترەمپ بوو لەساڵی ٢٠١٩دا. هەروەها باس لەوەش کراوە پێویستە ئیدارەی بایدن «بەردەوام بێت لەهاوکاریی و راهێنانی هەسەدە و «یارمەتی ئیدارە ناوخۆییەکان بدات لەباکوری رۆژئاوای سوریا تا پەرە بەسەرچاوەکانی وزەیان بدەن». لەنوێترین وتاری شیکاریدا، مایکڵ روبن، توێژەری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپێگەی ناشناڵ ئینترێست داوای ئەوە لە ئەمریکا دەکات کەمامەڵە لەگەڵ پەکەکەدا بکات و چیتر لەچاوی تورکیاوە سەیری گروپەکە نەکات. «کاتی ئەوەیە ئەمریکا بوەستێت لەدانانی سیاسەتەکانی لەمەڕ کورد لەدیدگای تورکیاوە... لەجیاتی ئەوە کار بکات لەگەڵ ئەو بزووتنەوانەدا کەشەرعیەتی گەلیان هەیە، دەرکردن و جیاکردنەوەی پەکەکە بەسادەیی هەرگیز ناچێتە سەر»، روبن وای نوسیووە.
هاوڵاتى ره‌وشى ئه‌منى به‌غدا نائارامه و له شه‌وى رابردووه‌وه هێزه‌کانى سه‌رایا سه‌لامى سه‌ر به ره‌وتى سه‌در له شه‌قامه‌کانى به‌غدا و نه‌جه‌ف و چه‌ند شارێکى دیکه‌ى باشور و نێوه‌ڕاستى عێراق بڵاوه‌یان پێکراوه به‌هۆى مه‌ترسى هێرشى چه‌کدارى داعشه‌وه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 9ى شوباتى 2021، میاکادنى عێراق بڵاویانکرده‌وه که ره‌وتى سه‌در ئاشکرایانکردووه هۆکارى بڵاوبوونه‌وه‌ى هێزه‌کانیان په‌یوه‌ندى به بوونى هه‌ڕه‌شه‌ى چه‌کداره‌کانى داعشه‌وه هه‌یه بۆ سه‌ر چه‌ند شارێک و شوێنه پیرۆزه‌کان. هه‌روه‌ها سه‌فا ته‌میمى وته‌بێژى میلیشیاکانى سه‌رایا سه‌لام رایگه‌یاند:" ئه‌م بڵاوبوونه‌وه‌ى هێزه بۆ پارێزگارى پارێزگا هه‌ڕه‌شه‌لێکراوه‌کانه له‌لایه‌ن داعشه‌وه". ته‌میمى راشیگه‌یاند پلانێکیان ئاشکراکردووه که هه‌وڵ هه‌یه بۆ کردنه ئامانجى چه‌ند ناوچه‌یه‌ک، بۆیه هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ده‌زگا ئه‌منییه‌کانیشدا هه‌یه بۆ رێگرتن و پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ی. لاى خۆیه‌وه، مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیران و فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه چه‌کداره‌کان له په‌یامێکدا له تویته‌ر نیگه‌رانى خۆى له‌بڵاوه‌پێکردنى ئه‌و هێزانه ده‌ربڕی مسته‌فا کازمى نوسیویه‌تى:" بنیاتنانه‌وه به رێگا گرتن و ده‌ستدرێژى بۆ سه‌ر ره‌مزه‌کان و لێدان له دامه‌زراوه‌کان نابێت، به‌ڵکو به پشتگیرییان ده‌بێت، بۆیه سازش ناکه‌ین له‌سه‌ر بنیاتنانه‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت". ئه‌مه جارى یه‌که‌م نییه میلیشیا شیعه‌کان ده‌ڕژێنه سه‌ر شه‌قامه‌کانى شاره‌کانى عێراق، له ماوه‌ى رابردوو جارێکى دیکه میلیشیاکانى عه‌سائیب رژانه شه‌قامه‌کان و له پێکدادان له‌گه‌ڵ هێزه ئه‌منییه‌کان نزیکبوونه‌وه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا ئۆپه‌راسیۆنێکى نوێى سه‌ربازیى له ناوچه‌کانى تورکیا دژى گه‌ریلاکانى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) ده‌ستپێکرد. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 8ى شوباتى 2021، وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا له ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا ئاشکرایکرد، له‌ژێر ناوى "ئارن-8" له ناوچه‌کانى (هاتای، غازى عه‌نتاب، عوسمانییه) ئۆپه‌راسیۆنێکى سه‌ربازیى دژى په‌که‌که ده‌ستپێکردووه. وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا هێماى بۆ ئه‌وه‌کردووه ئۆپه‌راسیۆنه‌که به‌به‌شداریى هه‌زار و 670 ئه‌ندامى هێزه ئه‌منیه‌کان ده‌بێت و ئامانج لێى پاککردنه‌وه‌ى ناوچه‌که‌یه له په‌که‌که.
