.PNG)
هاوڵاتى ئه‌مریکا وه‌ک ئاماده‌کارییه‌ک بۆ ئه‌گه‌رى دروستبونى گرژی، که‌شتى جه‌نگى و فڕۆکه‌هه‌ڵگرى (USS)ى ره‌وانه‌ى که‌نداو کرد. سه‌رچاوه‌یه‌کى به‌رپرس له وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئه‌مریکا به سى ئێن ئێنى رایگه‌یاند، که‌شتى جه‌نگى و فڕۆکه‌هه‌ڵگرى (USS Nimitz)ى وڵاته‌که‌یان به‌ره‌و ناوچه‌ى که‌نداو به‌ڕێکه‌وتووه، ئه‌وه‌ش به‌ئامانجى به‌هێزکردنى تواناى سه‌ربازى ئه‌مریکا له‌ناوچه‌که‌دا، که هاوکاته له‌گه‌ڵ کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانیان له عێراق و ئه‌فغانستان. هه‌روه‌ها ئه‌وه خراوه‌ته‌روو که ره‌وانه‌کردنى ئه‌و که‌شتییه جه‌نگییه به‌فه‌رمانى دۆناڵد تره‌مپ سه‌رۆکى ئه‌مریکا بوه، به‌ڵام "په‌یوه‌ندى نیه به کوژرانى زانا ئه‌تۆمییه‌که‌ى ئێران، چونکه پێشتر بڕیارى ره‌وانه‌کردنى ئه‌و که‌شتییه درابو و ئامانج له بڕیاره‌که‌ش به‌ره‌نگاربونه‌وه‌ى هه‌نگاوه‌کانى تارانه له‌ناوچه‌که‌دا.
هاوڵاتى راوێژکارێکى عه‌لى خامنه‌یی، رابه‌رى کۆمارى ئیسلامى ئێران بۆ کاروبارى سه‌ربازى تۆمه‌تى کوشتنى موحسن فه‌خرى زاده، زانا ئه‌تۆمییه‌که‌ى ئێران، ده‌خاته ئه‌ستۆى ئیسرائیل و به‌ڵێن ده‌دات: "تۆڵه له ته‌لئه‌بیب ده‌که‌ینه‌وه". که‌مێک له‌مه‌وبه‌ر، له تویتێکدا له هه‌ژمارى تایبه‌تى خۆى له تۆڕى تویته‌ر، حوسێن ده‌هقان نووسیویه‌تی: "سه‌هیۆنییه‌کان له دوا رۆژه‌کانى ژیانى سیاسیى هاوپه‌یمانه‌که‌یان (دۆناڵد تره‌مپ)، هه‌وڵ ده‌ده‌ن فشاره‌کانى سه‌ر ئێران زیاتر چڕ بکه‌نه‌وه به‌ئامانجى هه‌ڵگیرساندنى جه‌نگێکى فراوان". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:" وه‌ڵامى ئێمه بۆ بکوژى (شه‌هیدى سته‌ملێکراو) وه‌ک هه‌وره‌برووسکه ده‌بێت و ده‌بێت بکوژان باجى ئه‌و کرده‌وه‌یه بده‌نه‌وه". پێشتر له راگه‌یه‌ندراوێکدا وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئێران کوشتنه‌که‌ى پشتڕاست کرده‌وه و رایگه‌یاند، به‌هۆى سه‌ختى برینه‌که‌یه‌وه پزیشکان له هه‌وڵه‌کانیان بۆ رزگارکردنى ژیانى فه‌خرى زاده سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون. ئێواره‌ى ئه‌مڕۆ فه‌خرى زاده له ده‌روازه‌ى ناوچه‌ى ئابسه‌رد هه‌ماوه‌ندى تاران له‌لایه‌ن ژماره‌یه‌ک چه‌کداره‌وه ده‌ستڕێژى گوللـه‌ى کرایه سه‌ر و به‌و هۆیه‌وه ئه‌و زانایه کوژرا.
هاوڵاتى سه‌رۆکى پارتى (داهاتوو) له تورکیا که پارتێکى ئۆپۆزسیۆنه، توشى کۆرۆنا بوو ئه‌وه‌ش به‌پێى پشکنینى که ئه‌نجامیداوه. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 27ى تشرینى 2020، سێرکان ئۆزجان، وته‌بێژى پارتى (داهاتوو) له تورکیا رایگه‌یاند، ئه‌حمه‌د داودۆغڵو، سه‌رۆکى ئه‌و پارته سیاسییه توشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بوه. له هه‌ژمارى تایبه‌تى خۆى له تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ئۆزجان نوسیه‌تى: "به‌پێى پشکنینێک که دوێنێ ئه‌نجامیداوه، ئه‌حمه‌د داودۆغڵو، سه‌رۆکى پارته‌که‌مان توشى کۆڤید-19 بوه". هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه، له‌ئێستادا دۆخى ته‌ندروستى داودۆغڵو جێگیره وپشووده‌دات. ئه‌حمه‌د داودۆغڵو، سه‌رۆکى پێشووى تورکیا و هاودامه‌زرێنه‌رى پارتى داد و گه‌شه‌پێدانه که له ئێستادا ده‌سه‌ڵاتداره، به‌ڵام به‌هۆى جیاوازى بیروڕا و ناکۆکى له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان، له پارته‌که جیابوه‌وه و له‌ئێستادا پارتێکى ئۆپۆزسیۆنى دامه‌زراندوه.
هاوڵاتى ئاژانسه‌کانى ئێران بڵاویانکرده‌وه، موحسین فه‌خریزاده، زانا و به‌رپرسى یه‌که‌مى به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمى ئێران له ده‌ماوه‌ند کوژرا. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 27ى تشرینى دووه‌مى 2020 ئاژانسه‌کانى ئێران بڵاویانکرده‌وه که" فه‌خریزاده له ناوچه‌ى ده‌ماوه‌ند سه‌ر به تارانى پایته‌ختى ئێران تێرۆرکراوه". موحسین فه‌خریزاده، یه‌کێکه له‌و که‌سایه‌تییانه‌ى ناوى له لیستى سزادراوه‌کانى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى سه‌ر به رێکخراوى نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کاندایه. هاوکات ئه‌و به‌رپرسه باڵایه، له پله‌ى یه‌که‌مى زانا و شاره‌زاکانى بوارى وزه‌ى ئه‌تۆمیدایه له ئێران.
هاوڵاتى له ئاکامى بۆردومانکردنى باره‌گاکه‌یان، له خۆرهه‌ڵاتى سووریا، لانیکه‌م (19) چه‌کدارى لایه‌نگرى ئێران کوژران وگومانده‌کرێت، فڕۆکه‌یه‌کى ئیسرائیلى ئه‌نجامى دابێت. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه روانگه‌ى سووریا بۆ مافى مرۆڤ، رایگه‌یاند:" گومانده‌کرێت، فڕۆکه‌یه‌کى ئیسرائیلى له نزیک شارى (ئه‌لبوکه‌مال)ى هاوسنوورى سووریا و عێراق بۆردومانه‌که‌ى ئه‌نجام دابێت". هه‌ردوو ناوچه‌ى (ئه‌لبوکه‌مال) و (میادین) له ناوچه گوندنشینه‌کانى دێرزوور له خۆرهه‌ڵاتى سووریا هه‌ڵکه‌وتوون و له ژێر ده‌سه‌ڵاتى گروپه‌کانى نزیک ئێرانن له سووریا. ئیسرائیل، هیچ زانیارییه‌کى له باره‌ى ئه‌و بۆردومانه بڵاونه‌کردووه‌ته‌وه و به‌ڵام ره‌تیشینه‌کردووه‌ته‌وه. جه‌لعاد ئاردان باڵیۆزى ئیسرائیل له نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له نامه‌یه‌کدا داواى له نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان کردووه رێکارى پێویست بگرێته به‌ر بۆ ده‌رچوونى هێزه ئێرانییه‌کان له خاکى سووریادا.
هاوڵاتى ئه‌حمه‌د مه‌لا ته‌ڵاڵ، وته‌بێژى مسته‌فا کازمى به فه‌رمى ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه‌ى خۆى له پۆسته‌که‌ى راگه‌یاند و ده‌ڵێت:" مسته‌فا کازمی که‌سێکى نیشتمانییه، به‌ڵام تێگه‌یشتنى جیاوازیان هه‌یه بۆ پرسه‌کان". ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 26ى تشرینى دووه‌مى 2020، ئه‌حمه‌د مه‌لا ته‌ڵاڵ رایگه‌یاند:" ئه‌و کاره‌ى پێمسپێردرابوو کارێکى ورد و هه‌ستیار بووه، که پیاوێکى نیشتمانى و نیازپاک پێى به‌خشیوم به‌مه‌به‌ستى به‌دیهێنانى پرۆژه‌یه‌کى مه‌زن له‌ڕێگه‌ى تیمێکى ئازا و دڵسۆز". وته‌بێژى پێشووى کازمى باسى له‌وه کردووه، "(مسته‌فا کازمی) تێگه‌یشتنێکى هه‌بوو بۆ رووداوه‌کان، تێگه‌یشتنى منیش جیاواز بوو". له کۆتاییشدا ئه‌وه‌ى خستووه‌ته‌ڕوو که به‌رده‌وام ده‌بێت له "خزمه‌تکردنی" عێراق له شوێن و بوارێکى دیکه‌ى جیاوازدا. سێشه‌ممه‌ى رابردوو دواى دانیشتنێکى کابینه‌ى حکومه‌تى عێراق، حه‌سه‌ن نازم، وه‌زیرى رۆشنبیریى عێراق له‌جیاتى مه‌لا ته‌ڵاڵ وه‌کو وته‌بێژى سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراق کۆنگره‌ى رۆژنامه‌وانیى هه‌فتانه‌ى ئه‌نجامدا. رۆژى 23ى حوزه‌یرانى 2020 مسته‌فا کازمی، ئه‌حمه‌د مه‌لا ته‌ڵاڵى وه‌کو وته‌بێژى خۆى ده‌ستنیشانکرد، که که‌سێکى ره‌خنه‌گر بوو له حکومه‌تى پێشووى عێراق.
هاوڵاتى گروپی میلیشیای عێراقی، کەتائیب حزبوڵا، که‌په‌یوه‌سته به‌سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێرانه‌وه، رۆڵێکی بەرچاوی هەیە لەپێشخستنی کارنامەی سوپای پاسداران لەعێراق، بەپێ وتەی شرۆڤەکارانی سیاسی گروپەکە بە «بریکاری دڵخواز»ی ئێران دادەنرێت لەعێراق. سەرەڕای ئه‌وه‌ی بەشێکی ده‌سه‌ڵاتداره لەهێزەکانی حەشدی شەعبی کە به‌ڕووکار له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتی حکومەتی عێراقدایە، کەتائیب حزبوڵا رەتیدەکاتەوە ملکه‌چی فەرمانەکانی فەرماندەی باڵای عێراق، سەرەکوەزیران مستەفا کازمی بێت. میلیشیاکە تۆمەتبارکراوە بەوەی لەپشت هێرشە موشەکییەکانەوەیە بۆسەر باڵیۆزخانەکان، ئه‌رکه سەربازییە بیانییەکان و ماڵی مەدەنیەکان. غەیس تەمیمی چالاکوانی سیاسی و سەرکردەی پارتی مواتەنە، وتی «کەتائیب حزبوڵا و میلیشیاکانی دیکە ئامرازی سوپای پاسدارانن و لەلایەن هێزی قودسەوە رێبەری دەکرێن، که باڵێکی سوپای پاسدارانن له‌ده‌ره‌وه‌ی ئێران». وتیشی «گروپە میلیشیاکانی سەر بەسوپای پاسداران هەوڵی گۆشەگیرکردنی عێراق دەدەن.» ئەم گروپانە هەوڵدەدەن بەر بەهەوڵەکانی بەغدا بگرن بۆ دابینکردنی ئاسایش و گەشەپێدانی ئابوری. دڵسۆزترین خزمەتکاری سوپای پاسداران تەمیمی وتی سوپای پاسدارانی ئێران بریکاره‌کانی لەعێراق بەڕێوەدەبات، کەدواجار زیان لەسەقامگیری و ئابوری و پەیوەندییە دەرەکییەکانی عێراق دەدەن. لەدامەزراندنیەوە لەنیسانی 2007، کەتائیب حزبوڵا چەکی لەسوپای پاسدارانەوە پێگەیشتووە، لەلایەن حزبوڵای لوبنانییەوە، کە پەیوەندی نزیکی لەگەڵدا هێشتۆتەوە. ئەم گروپە دامەرزا لەلایەن فەرماندەی هێزی قودسی کوژراو قاسم سوله‌یمانی، کە لەهێرشێکی ئەمریکادا لەکانونی دووەم لەگەڵ بەرپرسی حەشدی شەعبی ئەبومەهدی موهەندیس کوژران پێکەوە. کەتائیب حزبوڵا شێوەی ئێستای وەرگرت دوای ئەوەی پێنج لایەنی چەکداری چالاک لە 2003وە (کەتائیب ئەبو فەزڵ عەباس، کەتائیب کەربەلا، کەتائیب سەجاد، کەتائیب زەید ئیبن عەلی و کەتائیب عەلی ئەکبەر) هێزەکانیان یەکخست. گروپەکە لەئێستادا نزیکەی (10) هەزار ئەندامی هەیە، کەزۆربەیان لەعێراق و سوریان. هەروەها چەند لقێکی پەیوەستی هەیە وەک عوسبەت سائیرین، گروپێک کەوەک رووکار بەکاریدەهێنێت بۆ هێرشەکانی بۆ سەر ناوچەی سەوزی بەغدا. شیکەرەوەی سیاسی، عەلا نەشوع وتی «نفوزی کەتائیب حزبوڵا لە 2017وە زیادیکردووە، دەکرێت بەدڵسۆزترین خزمەتکاری سوپای پاسداران دابنرێت.» وتیشی «ئەو میلیشیایە بووە هێزێکی کاریگەر لەنێو حەشدی شەعبیدا، بەتایبەتی لەنێو بەشە هەواڵگری و ئەمنییەکەیدا، هەروەها دەسەڵاتی هەیە بەسەر ژمارەیەک گروپی میلیشیای پەیوەندیداردا». بەگوێرەی نەشوع، کەتائیب حزبوڵا کۆنترۆڵی بەڕێوەبەرایەتی موشەکەکانی کردووە، کە به‌گوێره‌ی راپۆرته‌کان ئێران موشەکی بالیستی دابیندەکات بۆ هێشتنەوەی لەبنکە سەرەکیەکانی گروپەکە لە جورف سەخرو راهێنانی پێدەکات لەسەر دروستکردنی ئەم تەکنەلۆژیایە. سه‌رۆک ئه‌رکانی ئێستای حەشدی شەعبی، عەبدولعەزیز محەمەداوی، کە ناسراوە بە ئەبو فەداک یان «خاڵ»، سەرکردەیەکی کەتائیب حزبوڵایە، هەڵبژێردرا تاجێگەی موهەندیس بگرێتەوە. مێشک شۆردنەوە له‌لایه‌ن سوپای پاسدارانه‌وه کەتائیب حزبوڵا کە لە 2009وە لەسەر لیستی جیهانیی تیرۆرە، پروپاگەندەش بڵاودەکاتەوە لەڕێی بڵاوکراوە میدیاییەکان و کەناڵەکانی سەتەلایت و ناوەندە ئایینی و کلتورییەکان لەعێراق، یارمەتی بڵاوکردنەوەی مەزهەبی ویلایەتی فەقیهی ئێران (فەرمانڕەوایی ئاخوندان) دەدەن. نەشوع وتی «میلیشیاکە مەترسییەکی بەرچاوە بۆ سەر بەرژەوەندیەکان و سەقامگیریی عێراق، لەگەڵ ئاسایشی تەواوی هاووڵاتیانی». وتیشی «ئامرازی سەرەکیی سوپای پاسدارانە بۆ لاوازکردنی عێراق تاڕژێمی ئێران «نزیکتربێتەوە لەخەونەکانی بۆ هەژموونی ناوچەیی». هەروەها وتی «بەردەوام هەوڵدەدات خۆی وا وێنا بکات کەگروپێکە لەسەروو یاساوەیه بەهۆی پەیوەندیی بەهێزییەوە لەگەڵ رژێمی ئێران». باسی لەوەشکرد کە کەتائیب حزبوڵا رۆڵی هەبوو لە بەهێز دامرکاندنەوەی خۆپیشاندانە جەماوەریەکاندا کە ساڵێک لەمەوبەر دروستبوون، لەگەڵ کوشتن و بریندارکردنی هەزاران خۆپیشاندەرو چالاکوان کەداوای چاکسازی و کۆتاییهێنانیان دەکرد بەنفوزی میلیشیاکانی سەر بەسوپای پاسداران لەعێراق. نەشوع داوای لەحکومەتی عێراق کرد بەربگرێت بەچالاکییەکانی میلیشیاکانی سەر بەسوپای پاسداران لەڕێی پشتبەستنیەوە بەهاووڵاتیانی عێراق و هێزە ئەمنیەکانی عێراق.
هاوڵاتى وه‌زیرى ته‌ندروستى و ژینگه‌ى عیراق ڕایگه‌یاند لیژنه‌ى باڵاى ته‌ندروستى و سه‌لامه‌تى نیشتمانى ڕه‌زامه‌ندى له‌سه‌ر ته‌رخانکردنى بڕه پاره‌یه‌ک بۆ کڕین و هاورده‌کردنى ڤاکسینى کۆرۆنا ده‌ربڕیوه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 25ى تشرینى دووه‌مى 2020، حه‌سه‌ن ته‌میمى وه‌زیرى ته‌ندروستى و ژینگه‌ى عێراق ڕایگه‌یاند:" لیژنه‌ى باڵاى ته‌ندروستى و سه‌لامه‌تى نیشتمانى ڕه‌زامه‌ندى له‌سه‌ر ته‌رخانکردنى بڕه پاره‌یه‌ک بۆ کڕین و هاورده‌کردنى ڤاکسینى کۆرۆنا ده‌ربڕیوه، هه‌روه‌ها بڕه پاره‌یه‌کیش ئێستا له‌وه‌زاره‌تى دارایى ته‌رخانکراوه و ئاماده‌یه بۆ کڕینى ڤاکسینى کۆرۆنا". هه‌روه‌ها وه‌زیرى ته‌ندروستى و ژینگه‌ى عیراق راشیگه‌یاند:" دۆخى ته‌ندروستى عیراق له ژێر کۆنتڕۆڵدایه و توانیومانه شوێن و ئۆکسجین و چاره‌سه‌رى پێویست بۆ تووشبووانى کۆرۆنا دابین بکه‌ین، له کاتى دابه‌زینى پله‌کانى گه‌رماش ڕێژه‌ى پشکنینه‌کانمان زیاد کردووه".
هاوڵاتى به‌رپرسانى باڵاى ئیسرائیل رایانگه‌یاند، هێزه‌کانى سه‌ر به وه‌زاره‌تى به‌رگریى ئیسرائیل له‌م چه‌ند هه‌فته‌ى رابردودا رێنماییان پێدراوه بۆئه‌وه‌ى ئاماده‌کارى بکه‌ن بۆ ئه‌گه‌رى هێرشى سه‌ربازیى ئه‌مریکا دژى ئێران پێش کۆتایهاتنى ئیداره‌که‌ى تره‌مپ. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 25ى تشرینى دووه‌مى 2020، میدیاکانى ئه‌مریکا بڵاویکردوه، حکومه‌تى ئیسرائیل رێنمایى به سوپا داوه له ئاماده‌باشیدابن، ئه‌مه‌ش نه‌ک له‌به‌ر ئه‌وه‌ى زانیاریى هه‌واڵگرییان هه‌بێت به‌وه‌ى تره‌مپ فه‌رمانى هێرشێکى له‌و شێوه‌یه ده‌دات، به‌ڵکو له‌به‌رئه‌وه‌ى به‌رپرسانى باڵاى ئیسرائیل پێشبینیى "ماوه‌یه‌کى زۆر هه‌ستیاری" ده‌ستاوده‌ستکردنى ده‌سه‌ڵات له تره‌مپه‌وه بۆ بایدن ده‌که‌ن که بڕیاره له 20ى کانونى دوه‌مى 2021 ئه‌نجامبدرێت. ئه‌و سه‌رچاوانه‌ى سوپاى ئیسرائیل که نه‌یانویستوه ناویان ئاشکرابکرێت، ئاماژه‌یان به‌وه کردوه، ئاماده‌کارییه‌کانى سوپاى ئیسرائیل په‌یوه‌ندیى به ئه‌گه‌رى تۆڵه‌سه‌ندنه‌وه‌ى هێزه‌کانى سه‌ر به ئێرانه به‌شێوه‌ى راسته‌وخۆ یا له‌ڕێگه‌ى هێزه‌کانى نزیک لێى له سوریا، غه‌ززه و لوبنان. بێنى گانتز، وه‌زیرى به‌رگریى ئیسرائیل له ماوه‌ى دوو هه‌فته‌ى رابردودا دوجار له‌گه‌ڵ کریستۆفه‌ر میله‌ر، وه‌زیرى به‌رگریى ئه‌مریکا به وه‌کاله‌ت قسه‌ى کردوه و تاوتوێى هه‌ماهه‌نگییه‌کانى ئێران و سوریایان کردوه. وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا هه‌فته‌ى رابردو سه‌ردانى ئیسرائیل و چه‌ند وڵاتێکى دیکه‌ى که‌نداوى کرد و تاوتوێى پرسى ئێرانیان کردوه. ئه‌و به‌رپرسانه‌ى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکاش که له سه‌ردانه‌کاندا له‌گه‌ڵ مایک پۆمپیۆ بون به‌میدیاکانیان راگه‌یاندوه، "هه‌موو بژارده‌کان به‌رانبه‌ر ئێران له‌سه‌ر مێزن". ئه‌مریکا فڕۆکه‌ى بۆمبهاوێژى B52ى گه‌ڕاندوه‌ته‌وه رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست؛ ئه‌وه‌ش وه‌کو ئاماژه‌یه‌کى دیکه بۆ ئاماده‌کارى بۆ هێرشکردنه سه‌ر ئێران لێکدانه‌وه‌ى بۆ کرا.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى فراکسیۆنه‌که‌ى هادى عامرى په‌رله‌مانى عێراق به‌هۆى ڤایرۆسى کۆرۆناوه له‌وڵاتى لوبنان کۆچى دواییکرد. ئه‌مشه‌و سێشه‌ممه 24ى تشرینى دووه‌مى 2020، میدیاکانى عێراق رایانگه‌یاند، حسێن زوھه‌یرى ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى په‌رله‌مانى عێراق دواى توشبوونى به ڤایرۆسى کۆرۆنا له نه‌خۆشخانه‌یه‌کى لوبناندا گیانیله‌ده‌ستداوه. تائێستا ئه‌مه دووه‌م په‌رله‌مانتارى عێراقه به‌هۆى ڤایرۆسه‌که‌وه گیان له‌ده‌ستبدات و پێشتر غیدا کمبش په‌رله‌مانتار له‌سه‌ر پشکى ھاوپه‌یمانى ھێزه عێراقیه‌کان له مانگى ته‌مموزدا گیانیله‌ده‌ستدا.
هاوڵاتى ھێشتا ئێران ئەو راپۆرتانە رەتدەکاتەوە کە بڵاوبوونەوە تایبەت بەکوشتنی عەبدوڵا ئەحمەد عەبدوڵا ناسراو بە ئەبو محەمەد میسری کەسی دووەمی قاعیدە کە بەشێوەیەکی نهێنی لەتاران لەلایەن رێکخراوە ئیسرائیلیەکانەوە کوژرا، بەڵام ئەوە بووەتە پرسێکی نوێ بۆ ئەو وڵاتە کەبۆچی بەرپرسانی ئێران میسرییان لەگەڕەکێکی دەوڵەمەندی تاران بۆ ماوەی چەندین ساڵ پاراستووە. رۆژنامەی نیویۆرک تایمز هەینی (13ی تشرینی دووەم) رایگەیاند کە میسری لەئەمریکا تۆمەتبارکراوە بەتێوەگلان لە تۆمەتەکانی 1998ی پەیوەندیدار بەتەقینەوەکانی باڵیۆزخانەکانی لەتەنزانیا و کینیا، ئەم هاوینە بەنهێنی لەتاران تەقەی لێکراو کوژرا لەلایەن بەکرێگیراوانی ئیسرائیلەوە لەسەر ماتۆڕێک بەفەرمانی واشنتۆن. بەپشتبەستن بەچەندین سەرچاوەی هەواڵگری، رۆژنامەکە رایگەیاند کە سەرکردە باڵاکەی قاعیدە لەگەڵ کچەکەی، مریەم، کوژران کە ژنی پیشووی حەمزەی کوڕی ئوسامە بن لادن بوو. بەرپرسانی هەواڵگریی ئەمریکا بە تایمزیان وت، میسری لەژێر «سەرپەرشتی» ئێراندا بوو لەساڵی 2003وە، بەڵام لانیکەم لە 2015وە ئازادانە دەژیا لەگەڕەکێکی دەوڵەمەندی سەرەوەی تاران. چیرۆکێکی کوشتنەکەی لەبەرەبەیانی 8ی ئاب، میسری ئۆتۆمبێلێکی جۆری رینۆی سیدانی لێدەخوڕی لەگەڵ کچەکەی لەنزیک ماڵەکەی خۆی، کاتێک دوو چەکدار بەسواری ماتۆڕێکەوە پێنج جار تەقەیان لێکردن. دوو ئاژانسی هەواڵی ئێران -- ئاژانسە فەرمییەکانی ئیرناو میهر -- لەوکاتەدا رووداوێکی هاوشێوەیان راگەیاندو قوربانییەکەیان وەک حەبیب داود ناساند، مامۆستایەکی لوبنانیی وانەی مێژوو، تەمەن (58) ساڵ، لەگەڵ مریەمی کچی، تەمەن (27) ساڵ ، بەبێ ئەوەی زانیاریی زیاتر بڵاوبکەنەوە. کەناڵی هەواڵی لوبنانی ئێم تیڤی و چەند هەژمارێک لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی سەر بەسوپای پاسدارانی ئێران رایانگەیاند کە داود ئەندامی حزبوڵا بووە، کە رێکخراوێکی میلیشیای سەر بەئێرانە لە لوبنان. نیویۆرک تایمز رایگەیاند کە راپۆرتەکان پەسەند دەردەکەون، بەڵام راستییەکە ئەوەیە هیچ حەبیب داودێک بوونی نییە. رۆژنامەکە رایگەیاند کە چەند لوبنانییەک کە پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ ئێراندا هەیە هیچ شتێکیان دەربارەی داود یان کوژرانەکەی نەبیستووە. هیچ راپۆرتێک نییە کە مامۆستایەکی لوبنانیی مێژوو لەهاوینی رابردوودا لەئێران کوژرابێت، لێکۆڵەرێکی پەروەردەییش کە لیستی هەموو مامۆستاکانی مێژووی ئێرانی لەبەردەستدایە وتی هیچ کەسێک بە ناوی حەبیب داود لەتۆماری ئەواندا نییە. بەرپرسێکی هەواڵگری وتی لەڕاستیدا «حەبیب داود» نازناوێکە بەرپرسانی ئێران داویانەتە پاڵ ئەبو محەمەد میسری. نەبیل نەعیم، سەرکردەی پێشووی جیهادی ئیسلامی لەمیسر، کە سەر بەقاعیدەیەو هاوڕێیەکی لەمێژینەی میسرییە، هەمان شتی بە کەناڵی ئەلعەرەبیەی سعودی وت لەتشرینی یەکەمدا. وەزارەتی دەرەوەی ئێران ئەو راپۆرتانەی رەتکردەوەو بە «زانیاریی ساختەو دروستکراو» لەقەڵەمیدان. بوونی پەیوەندیی لەگەڵ رژێمی ئێران میسری یەکێک بوو لە سەرکردە دامەزرێنەرەکانی قاعیدەو پێدەچێت یەکەمین بووبێت بۆ سەرکردایەتیکردنی رێکخراوەکە دوای سەرکردەکەی ئێستای، ئەیمەن زەواهیری. دوای هێرشەکانی 11ی سێپتێمبەر لەئەمریکا لە 2001، میسری و سەیف عادل و حەمزە بن لادن بەشێک بوون لەگروپێک لەسەرکردە باڵاکان کە لەئەفغانستان هەڵهاتوون و لەئێران بەدوای پەناگەیەکدا گەڕاون. بەگوێرەی تایبەتمەندانی بواری تیرۆر، لەئێران میسری وەک راوێژکارێکی باوەڕپێکراوی حەمزە بن لادن کاری کردووە، کەئامادەدەکرا بۆ سەرکردایەتیکردنی رێکخراوەکە، حەمزە بن لادن ساڵی رابردوو کوژرا لەئۆپەراسیۆنێکی دژەتیرۆردا لەناوچەی ئەفغانستان-پاکستان. لە 2017، حکومەتی ئەمریکا کۆگایەکی بەڵگەنامەی ئاشکراکرد لەشوێنەکەی ئوسامە بن لادن لە ئابۆت ئابادی پاکستان، کە لەوێ لەلایەن هێزی دەریاوانیی ئەمریکاوە لە 2011 کوژرا. بەڵگەکان تیشکێکی نوێ دەخەنە سەر پەیوەندییە نهێنییەکەی قاعیدە لەگەڵ ئێران، کە ڤیدیۆی ئاهەنگی هاوسەرگیریەکەی حەمزەشیان تێدابوو لەئێران. ئەو بەڵگانە، لەگەڵ کوشتنەکەی ئەمدواییەی میسری و چەندین بەڵگەی دیکە لەم ساڵانەدا، دەریدەخەن کە رژێمی ئێران، بەتایبەتی سوپای پاسداران، پەیوەندییەکی تووندی لەگەڵ قاعیدەدا هەیە. گوماندەکرێت سوپای پاسداران ژمارەیەکی زۆر چەکداری قاعیدە لەخۆبگرێت کە لەلایەن بەرپرسە نێودەوڵەتییەکان رادەکەن. بەگوێرەی نەبیل نەعیم ، سەرکردەی پێشووی جیهادی ئیسلامی لەمیسر، کە دژی تووندڕەوی وەستاوەتەوە، لیوا قاسم سولەیمانی، فەرماندەی ئەوکاتەی هێزی قودسی سوپای پاسداران کە لەکانوونی دووەم لە بەغدا کوژرا، «ئەندازیاری پەیوەندیی نێوان قاعیدە و ئێرانە». نەبیل نەعیم وتی پێشئەوەی لە 2008 لەسوریا بکوژرێت، فەرماندەی سەربازیی حزبوڵا عیماد موغنییە «رۆڵێکی گرنگی گێڕا لەمەشقپێکردنی چەکدارانی [قاعیدە]، بەتایبەتی شێوازی بۆمبڕێژکردن و ئەنجامدانی تەقینەوەکان». پەیوەندیی قاعیدە لەگەڵ هەردوو سوپای پاسداران و هەواڵگریی ئێران پەیوەندییەکی بەهێزەو ئاماژەیکرد بۆ ئەوەش کە «هێماکانی ئەو پەیوەندییە روون بوون کاتێک ئێران میوانداریی کرد لەخێزانی سەرکردەی قاعیدە ئوسامە بن لادن». نەعیم وتی هەردوولا بۆ ماوەی چەندین ساڵ هاندەری شەڕی مەزهەبی بوون، لەگەڵ ئەوەی «سوپای پاسداران خۆی وەک پارێزەری مافەکانی شیعەو بەرگریکردن لێیان دەرخستووە، قاعیدەش هەمان تاکتیک لەگەڵ سوننیەکان بەکاردەهێنێت». ئێران بەردەوام نکۆڵیی کردووە لەوەی پێشوازیی کردبێت لەبەرپرسانی قاعیدە، بەڵام بەهۆی ئاشکرابوونەکانی ئەمدواییەوە، سەختە بڕوا بەو سیاسەتە بکرێت. شرۆڤەکارێکی دژەتیرۆر لەناوەندی سوفان، کۆلین پی کلێرک، بەئاژانسی فرانس پرێسی وت «ئێران جیاوازی مەزهەبی بەکاردەهێنێت وەک کوتەکێک کاتێک بەسوودی خۆی بشکێتەوە، بەڵام دەشخوازێت چاوپۆشی بکات لەجیاوازیی نێوان سوننەو شیعە کاتێک لەبەرژوەندی ئێراندا بێت.» مردنی زەواھیری و کێشەی جێگرتنەوەی کەسی یەکەمی گرووپەکە رۆژنامەی ‹عەرەب نیوز›ی پاکستانی لە راپۆرتێکدا ئاشکرایکردووە، سەرچاوەکانی نێو پاکستان و ئەفغانستان گیانلەدەستدانی زەواهیرییان بۆ دووپاتکردووەتەوە کە زەواهیری مردووە، بەڵام هەندێکی دیکەیان دەڵێن کوژراوە. زەواهیری تەمەن (69) ساڵ، لە نامەیەکی تۆمارکراوی ڤیدیۆییدا ئەمساڵ لەساڵیادی هێرشەکانی 11ی سێپتێمبەری ئەمریکادا، دەرکەوت. نەتەوەیەکگرتووەکان، لەڕاپۆرتێکی خۆیدا لەحوزەیرانی رابردوو، لەبارەی چالاکیی گرووپە تیرۆریستییەکان ئاشکرایکردبوو، قاعیدە بەنهێنی لە (12) ناوچەی ئەفغانستان جموجووڵی هەبووەو زەواهیری سەرکردەشی، لەئەفغانستان دەژی. نەتەوەیەکگرتووەکان پێیوایە کۆی ژمارەی چەکدارەکانی قاعیدە لەئەفغانستان، لەنێوان (400) تاوەکو (600) چەکداردایە. کەسی دووەمی رێکخراوەکە (ئەبو محەممەد میسری) کەتۆمەتباربوو بەپلاندانان و جێبەجێکردنی تەقینەوەی باڵیۆزخانەکانی ئەمریکا لەنایرۆبی و دارولسەلام لەئەفریقیا، لەمانگی ئابی ئەمساڵدا، لەتارانی پایتەختی ئێران کوژرا. بۆیە کوژرانی زەواهیری، کێشە بۆ جێگرتنەوەی کەسی یەکەمی قاعیدە دروستدەکات، چونکە لەماوەی رابردوودا، ئەو رێکخراوە دوو لەگەورەترین پاڵێوراوەکانی بۆ جێگرتنەوەی زەواهیری لەسەرۆکایەتی رێکخراوەکەدا لەدەستداوە. زەواهیری دووەم کەسایەتی دیاری رێکخراوی قاعیدە بوو دوای بن لادن، ئەو ساڵی 2011 لەپاش کوژرانی ئوسامە بن لادن سەرۆکایەتی رێکخراوەکەی لەئەستۆ گرت.
هاوڵاتى بولینت ئارنج ئه‌ندامى کۆمیته‌ى راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى تورکیا، چه‌ند رۆژێک له‌مه‌وبه‌ر له‌میانه‌ى پێشکه‌شکردنى وته‌یه‌کیدا داوای له‌ده‌سه‌ڵاتداران کردبوو ده‌میرتاش ئازاد بکه‌ن و به‌و هۆیه‌وه ناکۆکى ده‌که‌وێته نێوان ئه‌ردۆغان و ئارنج و ئه‌مڕۆ به‌فه‌رمى ده‌ستیله‌کارکێشاوه‌ته‌وه. بولینت ئارنج ئه‌ندامى کۆمیته‌ى راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى تورکیا ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 24ى تشرینى دووه‌مى 2020، ده‌ستى له‌کارکێشاوه‌ته‌وه و چه‌ند میدیایه‌کى تورکیا ئه‌وه‌یان پشتراست کردووه‌ته‌وه که ئارنج ده‌ستى له‌کارکێشانه‌وه‌ته‌وه. ئه‌وه‌ش پاشئه‌وه‌ى چه‌ند رۆژێک له‌مه‌وبه‌ر بولینت ئارنج داواى ئازادکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش هاوسه‌رۆکى پێشووى هه‌ده‌په‌ى کردبوو له زیندان و به‌وهۆیه‌وه ناکۆکى له‌نێوان ئه‌ردۆغان و راوێژکاره باڵاکه‌یدا دروست بووه. بولینت ئارنج یه‌کێکه له‌و که‌سانه‌ى له‌کاتى ده‌ستگیرکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاشدا ره‌خنه‌ى له ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى و بریاره‌که گرتووه. له‌به‌رانبه‌ردا ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا باسى ئه‌وه‌ى کردووه که "ئه‌و قسانه‌ى ئارنج په‌یوه‌ندى به ئێمه‌وه نییه‌و بۆچوونى خۆى بووه". بولینت ئارنج ئه‌ندامى کۆمیته‌ى راوێژکارى سه‌رۆک کۆمارى تورکیا، یه‌کێک بووه له که‌سه نزیکه‌کانى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان و دواى جیابونه‌وه‌ى داود ئۆغلۆ و عه‌لى باباجان، له پارتى دادو گه‌شه‌پێدان که ئه‌ردۆغان سه‌رۆکایه‌تى ده‌کات به زه‌برێکى دیکه هه‌ژار ده‌کرێت له‌سه‌ر پارتى ئاک پارتى(ئه‌که‌په).
هاوڵاتى نرخى نه‌وت له بازاڕه‌کانى جیهان به‌شێوه‌یه‌کى به‌رزبووه‌ته‌وه‌و و نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى برێنت نزیکه‌ى 48 دۆلاره. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 24ى تشرینى دووه‌مى 2020، نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى برێنت به 47 دۆلارو 80 سه‌نت له بازاڕه‌کانى جیهان مامه‌ڵه‌ى پێوه‌کراوه. هه‌روه‌ها نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاوى ئه‌مریکی، به 44 دۆلارو 86 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. دۆزینه‌وه‌ى چه‌ند جۆرێک ڤاکسیۆنى دژه کۆرۆنا و به‌کارهێنانى له چه‌ند وڵاتێکدا بوژانه‌وه‌ى بۆ بازارى نه‌وت دروست کردووه.
.jpg)
هاوڵاتى 'یونیتاد'، تیمی لێکۆڵینەوەی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ برەودان بە بەرپرسیارڕاگرتنی رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش) بەرامبەر تاوانەکانی، مەکۆیەکی نوێی سەر ئینتەرنێتی کردۆتەوە بۆ وەرگرتنی شایەتی لە رزگاربووان و شایەتحاڵانەوە. وتەبێژێکی کۆمسیۆنی سەربەخۆی باڵای مافەکانی مرۆڤی عێراق، عەلی بەیاتی وتی ئەو مەکۆ ئینتەرنێتیە دووەمین قۆناغی کاری تیمەکەیە. یەکەم قۆناغ تایبەت بوو بەکۆکردنەوەی بەڵگە، لەڕێی هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکانی قوربانیانی داعش کەئەوکاتەی گروپەکە حوکمی ناوچەیەکی بەرفراوانی دەکرد لەباکور و خۆرئاوای عێراق، کوژران. عەلی بەیاتی وتی "ئەو مەکۆیە مەبەستی کۆکردنەوەی شایەتییە لە رزگاربووانی داعشەوە لەگەڵ ئەو شایەتحاڵانەی لەناوچەکانی ژێردەستی داعشدا دەژیان لەوکاتەدا". وتیشی لەکاتێکدا بەگەڕخرا کەتیمەکە نەیدەتوانی بەهەموو قوربانییەکان بگات، بەتایبەتی لەکاتی پەتای ڤایرۆسی نوێی کۆرۆنا (کۆڤید-19). مەکۆکە بۆ بەکارهێنان ئاسانەو ناونیشانە ئینتەرنێتیەکەی بڵاوکراوەتەوە لەسەر ماڵپەری ھاوڵاتی، لەم لینکەدا بەئاسانی دەستت پێی رادەگات. پێگەکە هەندێک خانەی بۆشایی تێدایە بۆ نووسینی شایەتی و بەکارهێنەران دەتوانن نووسراوی تێدا بڵاوبکەنەوە. لەهەندێک حاڵەتدا تیمە نێودەوڵەتیەکە سەردانی مەیدانیی شایەتەکان دەکەن یان راستەوخۆ پەیوەندییان پێوە دەکەن. عەلی بەیاتی وتی "ئەگەری ئەوە هەیە شایەتیی گرنگ بەمەکۆکە بگات، چونکە بۆ شایەتحاڵەکان ئاسانە دەستیان بە مەکۆکە رابگات و پێویست ناکات خۆیان بەگەشتەوە خەریک بکەن تا لێدوانەکە بەشێوەیەکی راستەوخۆ بدەن". سەرەڕای گرنگی مەکۆکە، هەندێک رزگاربووی داعش گومانیان دەربڕیوە لەسودمەندبوونی و ئاماژەیانکردووە بە نەبوونی ئاشنایی بەتۆڕە کۆمەڵایەتیەکان و لاوازیی خزمەتگوزاریی ئینتەرنێت لەعێراق. دانیشتوویەکی پارێزگای زیقار، بەناوی محەمەد زەیدی کە رزگاربوویەکی کوشتاری کەمپی سپایکەرە کە تیایدا داعش زیاد لە هەزارو (500) راهێنراوی فڕۆکەوانی سەربازیی عێراقی کوشت، وتی ناوی مەکۆ نوێکەی نەبیستووە. بەگەڕخستنی مەکۆکە لەمیدیادا بەشێوەیەکی بەرفراوان رووماڵ نەکراو محەمەد پێیوانییە بابەتەکە گەیشتبێتە شەقام. بەڕێوەبەری دەزگای شەهیدانی زیقار، موهەنەد عەبدولحسەین وتی "مەکۆ ئینتەرنێتیەکە رەنگە بەسوودبێت بۆ ئەوانەی خزمەتگوزاریی ئینتەرنێتیان هەیە و دەزانن چۆن پەیوەندی تەکنەلۆژی بەکاربهێنن". بەڵام نیگەران بوو لەوەی رەنگە بەسوودنەبێت بۆ سەدان شایەتحاڵ کە لەکەمپەکانی ئاوارەکاندا دەژین و هیچ خزمەتگوزاریەکی ئینتەرنێت یان دەستڕاگەیشتن بە تەکنەلۆژیای پێشکەوتووی نییە، وەک کۆمپیوتەر یان ئامێرە زرنگەکان. پێشنیاری کرد "گەر تیمە نێودەوڵەتیەکە دەیەوێت بەڵگەی راستەقینە و گرنگی بەدەستبگات، دەبێت پەیوەندیبکات بەکاربەدەستانی ناوچەکە و بەڕێوبەرێتیە متمانەپێکراوەکانەوە، لەنێویاندا دەزگای شەهیدان." وتیشی "دەزگای شەهیدانی زیقار چەردەیەک بەڵگەنامە و بەڵگەی هەیە دەربارەی تاوانەکانی داعش، هەروەک دەزگای دژە تیرۆریزم و دەزگا عێراقیەکانی دیکە کەشەڕی گروپەکەیان کردووەو زانیارییان کۆکردۆتەوە دەربارەی تاوانەکانی". هەروەها جەختیکردەوە لەپێویستی بە لێکۆڵینەوە لەئەندامانی داعش لەزیندانەکانی عێراقدا کە دەستبەسەرن بەهۆی تاوانی تیرۆریستییەوە، چونکە دەکرێت ناوی سەرکردەکانی گروپەکە بدەن کە لەنێو وڵاتدا یان لە دەرەوەن. موهەنەد عەبدولحسەین وتی "تیمە نێودەوڵەتیەکە پێویستە هەوڵی بەدەستهێنانی یارمەتی بدات لەدادگاکانی لێکۆڵینەوەی تاوانی عێراقەوە". تیمی لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی بەبڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکانی ژمارە 2379ی 2017 پێکهات، بەمەبەستی پشتیوانیکردنی هەوڵەکانی عێراق بۆ بەرپرسڕاگرتنی داعش بەرامبەر تاوانەکانی دژی عێراقیەکان.
کاکەلاو عەبدوڵا باراک ئۆبامای سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لەکتێبە نوێیەکەیدا چەندین سەرکردەی جیهانی هەڵدەسەنگێنێت و دان بەوەدا دەنێت لەسەر هێڵێکی راست نەڕۆشتووە لەکاتی بەهاری عەرەبی بەوپێیەی هەوڵیداوە هاوسەنگی رابگرێت لەنێوان «بەرژەوەندییە ململانێکەرەکاندا». لەسێشەممەی رابردوو ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠،باراک ئۆباما سەرۆکی پێشووی ئەمریکا یەکەمین ژیاننامەی خۆی بڵاوکردەوە کەدیدگایەکی نوێ دەبەخشێت و چەندین نهێنی گرنگ ئاشکرادەکات. ژیاننامەکە نزیکەی (٧١٠) لاپەڕەیەو لەمیانی دوو بەرگدایە، کەئەمە یەکەم بەرگەو بەناوی «بەهەشتی سەرزەمین» بڵاوکراوەتەوە، تێیدا باسی چەندین تەوەری گرنگ دەکات لەوانە بەهاری عەرەبی، بینینی سەرکردە جیهانییەکان، ئۆپەراسیۆنی کوشتنی ئوسامە بن لادن، هەروەها چەندین بابەتی تر. لەسەردەمی ئۆباما کە ماوەی (8) ساڵ سەرۆک بوو لە (٢٠٠٨-٢٠١٦)، رۆژهەڵاتی ناوەراست گۆڕانکاری گەورەی بەخۆیەوە بینی کەتێیدا بەهاری عەرەبی لە ٢٠١١دا روویدا. لەکتێبەکەیدا ئۆباما باس لەو رەخنانە دەکات رووبەڕووی بوونەوە لە ٢٠١١دا، کاتێک سوور بوو لەسەر دەستلەکارکێشانەوەی حوسنی موبارەکی سەرۆکی ئەوکاتی میسر، بەڵام پێداگرییەکی کەمی کرد لەبەرامبەر بەحرەین کەخۆپشاندانەکانی سەرکوتکرد. «هیچ شێوازێکی جوانم پێ نییە بۆ روونکردنەوەی ئەو ناهاوئاهەنگییە دیارە، جگە لەوەی دان بەوەدا بنێم کە جیهان ئاڵۆزو شێواو بوو، کە لەئەنجامدانی سیاسەتی دەرەوەدا دەبوو بەبەردەوامی هاوسەنگی رابگرم لەنێوان بەرژەوندییە ململانێکەرەکاندا»، ئۆمابا وای نووسیوە. بەهاری عەرەبی زنجیرە خۆپیشاندانێک و شۆڕشی چەکداری بوو کە لەکۆتایی ٢٠١٠و سەرەتایی ٢٠١١ لەتونسەوە دەستیپێکرد دژی نادادی کۆمەڵایەتی و رژێمی سەرکەوتکەرو دواتر پەلی کێشا بۆ میسر، لیبیا، یەمەن و بەحرەین، هەروەها سوریاو بەهاتنە خوارەوەی سەرۆکەکانیان کۆتایی هات لەسەر حوکم جگە لەدوو وڵاتی کۆتایی. لەمیانی کۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ موحەممەد بن زاید شازادەی جێنشینی دوبەی، ئۆباما دەڵێت «ئاگادارکراوەتەوە» لەوەی زۆر پاڵپشتی خۆپیشاندانە دیموکراسییەکانی بەهاری عەرەبی دەکات دوای ئەو وتارەی پێشکەشی کردو داوای لەحوسنی موبارەک سەرۆکی ئەوکاتی میسر کرد دەستهەڵبگرێت لەسەرۆکایەتی و لەسەر حوکم بێتە خوارەوە. ئوباما نووسیویەتی «موحەمەد بن زاید پێی وتم ‹پەیامە گشتییەکە کار لەموبارەک ناکات، بەڵام کار لەهەرێمەکە دەکات›، ئەو پێشنیاری ئەوەی کرد ئەگەر میسر بڕووخێت و ئیخوان موسلیمین دەسەڵات بگرنەدەست، ئەوا هەشت سەرکردەی عەرەبی تر دەکەون هەر لەبەرئەوە بوو کە رەخنەی لەوتارەکەم گرت». «ئەو وتی ‹ئەمە وا پیشاندەدات ئەمریکا هاوبەشێک نییە ئێمە بتوانین لەماوەی درێژخایەندا پشتی پێ ببەستین»›. سەرۆکی پێشووی ئەمریکا باس لەوەش دەکات دەنگی بن زاید «ئارام و ساردوسڕ بوو، قسەکانی داواکاری یارمەتی پێوە دیاربوو، وەک لەوەی ئاگادارکردنەوە بێت، هەرچییەک بەسەر موبارەکدا بهاتبا، یاساو رێسا کۆنەکە نیازی ئەوەی نەبوو بەبێ شەڕ دەسەڵات بدات بەدەستەوە». کاتێک دێتە سەر باسی خۆپیشاندانەکانی بەحرەین، ئۆباما باس لەوە دەکات مەترسی تێکدانی پەیوەندییەکان لەگەڵ سعودیە، ئیمارات، بەحرەین وایکردووە نەتوانێت هەڵویستێکی توندی هەبێت. خۆپیشاندانەکانی بەحرەین لە ١٤ی شوباتی ٢٠١١ دەستیپێکردو تەنها دوای یەک مانگ بەحرەین داوای لەهێزی قەڵغانی نیمچە دوورگەی عەرەبی – هێزیکی هاوبەشی وڵاتە عەرەبییەکانی کەنداوەو لەسعودیەو ئیمارات و چەند وڵاتێکی تر پێکدێت – کرد تادەستوەردان بکەن لەخۆپیشاندانەکان و بێنە ناو وڵاتەکەوە بۆ سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران. ئۆباما ئاماژە بەوە دەکات پەیوەندییە نزیکەکەی لەگەڵ حکومەتی بەحرەین وایدەکرد کەئەمریکا «بەنهێنی فشار» بکات بۆ چاکسازی «بەڵام دەسەڵاتدارانی بەحرەین خۆپیشاندانەکانیان بەدەستی دوژمنانیان دەبینی کەئێرانی لەپشت بێت و دەبێت کۆتایی پێبهێنرێت». «لەدانیشتنەکاندا لەگەڵ سعودی و ئیماراتییەکان، رژێمی بەحرەین نیازیان وابوو کەزۆرمان لێبکەن تابڕیارێک بدەین، هەروەها هەموویان ئاگاداربوون لەوەی کاتێک بهاتابایە سەر باسی کردەی جددی، ئێمە نەماندەتوانی پێگە ستراتیجیەکەمان بخەینە مەترسییەوە لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتێکدانی پەیوەندییەکانمان لەگەڵ سێ وڵاتی کەنداو»، ئۆباما وای نووسیوە. یەکێکی تر لەتەوەرە گرنگەکانی کتێبەکەی باسکردنی ئۆپەراسیۆنی کوشتنی ئوسامە بن لادنە کەدەڵێت جۆو بایدن جێگری پێشووی ئەوکاتی ئۆباماو سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئیستای ئەمریکا دژی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنەکە بووە. لە ٢ی ئایاری ٢٠١١ ئۆسامە بن لادن سەرکردەی ئەلقاعیدە لەشاری ئابوت ئابادی پاکستان لەلایەن چەند هیزێکی تایبەتی ئەمریکییەوە کورژا لەئۆپەراسیۆنێکدا کە ناوی لێنرابوو «رمی نیپتۆن»، هەرچەندە بەتەواوی دڵنیانەبوون بن لادن لەو ماڵەدایە کەهێرشی بۆ دەکەن. ئۆباما سەبارەت بە بۆچوونی بایدن لەسەر هێرشەکە نووسیویەتی: «دژی پەلامارەکە بوو بەوپێیەی دەیوت؛ بە لەبەرچاوگرتنی لێکەوتە گەورەکانی شکستخواردن، پێمباشە هەموو بڕیارێک دوابخەم هەتا کۆمەڵگەی هەواڵگری زیاتر دڵنیادەبنەوە لەوەی بن لادن لەخانووەکەدایە». بابەتێکی تر لەکتێبە نوێیکەیدا، بینینی سەرکردە جیهانیەکانە بۆ یەکەمجارو دواتر هەڵسەنگاندنیانە دوای بینینیان لەوانە ڤلادمیر پوتن، رەجەب تەیب ئەردۆغان، هەروەها بنیامین ناتانیاهۆ. ئۆباما لەبارەی ڤلادمیر پوتینەوە دەڵێت: «وەک بەڕێوەبەرێکی بەندیخانە وایە... پوتن بیری ئەو پیاوانەی خستمەوە کە (تامی هۆڵ)یان – پارتێکی سیاسییە لەناو پارتی دیموکراتەکان – بەڕێوەدەبرد، هەروەک ئەوان توند، زیرەکی شەقامەکان، کارەکتەرێکی بێ هەست و سۆز.... کە پلە و پۆست بەخشینەوە، بەرتیل، پارە کشانەوە، ساختەکاری، توندوتیژی جارجارە بەئامرازی یاسایی دەبینێت وەک بەشێک» لەکارەکەی. لەبارەی بینینی یەکەمجاری رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆکی تورکیاوە، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا دەڵێت: «ئەو هەستە بەهێزەم بۆ دروستبوو کە پەیوەستبوونی بەدیموکراسی و یاساوە رەنگە تا ئەوکاتە بمێنێتەوە کەتەنها دەسەڵاتی خۆی بهێڵێتەوە». ئۆباما، کە لەماوەی سەرۆکایەتیدا پەیوەندییەکی خراپی هەبوو لەگەڵ بنیامین ناتانیاهۆ، باسی سەرکردە ئیسرائیلییەکە دەکات و دەڵێت: «تێڕوانینی بۆ خۆی وەک پارێزەری سەرەکی خەڵکی جولەکە دژی هەر ئافاتێک وایلێکردبوو پاساوی بۆ هەموو شتێک هەبێت کە لەدەسەڵاتدا بیهێڵیتەوە، هەروەها ئاشنای بەسیاسەت و میدیای ئەمریکا بڕوابوونێکی وای بۆ دروستکردبوو کە دەتوانێت دژی هەموو فشارێک بوەستێتەوە کە لەلایەن ئیدارەیەکی دیموکراتی وەک ئەوەی من بکرێتە سەری». رەنگە سەیرترین قسەی سەرکردەکان لەژیاننامەکەی ئۆبامادا قسەکەی شاعەبدوڵلا بن عەبدولعەزیز بێت، کە پاشای سعودیە بوو تا ٢٠١٥ دوا ئەوەی مرد، ئۆباما باسی ئێوارەخوانێک لەگەڵ شا دەکات کەقسەیان دەربارەی خێزانەکانیان کردووە. «شا پرسیاری لەتەندروستی خێزانەکەم کردو منیش باسی ئەوەم کرد چۆن میشێڵ و کچەکانم خۆیان دەگونجێنن لەگەڵ ژیان کردن لەکۆشکی سپی. ئەو باسی ئەوەی بۆ کردم (١٢) ژنی هەیە [راپۆرتە رۆژنامەوانییەکان باس لەوەدەکەن ژمارەکە (٣٠) ژنە] لەگەڵ (٤٠) منداڵ و دەیەها نەوەو نەوەی نەوە»، ئۆباما وای نووسیوە. «پێم وت: هیوادارم پێت ناخۆش نەبێت خاوەن شکۆ، بەڵام چۆن بەردەوام دەبیت (هەڵدەکەیت) لەگەڵ (١٢) ژندا؟» «ئەویش پێی وتم ‹زۆر بەخراپی› لەکاتێکدا بەبێزارییەوە سەری دەلەقاند. ‹یەکێکیان هەمیشە حەسودی بەوی تر دەبات، هەڵکردن لەگەڵیان ئاڵۆزترە لەسیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست»›.
.jfif)
