.jpeg)
هاوڵاتى ئێران کارەباو غاز بۆ باشورو ناوەڕاستی عێراق و بەنزین بۆ باشوری کوردستان دابین دەکات، ئەمە وایکردووە قەرزێکی نزیکەی (32) ملیار دۆلاری لەسەر عێراق کەڵەکە بێت و تاران لەنەدانەوەی قەرزەکان توڕەیە. لەگۆڕەپانی جەنگی عێراقەوە بۆ بازاڕەکان پەیوەندییەکانی ئێران و عێراق لەجەنگێکی خوێناویی هەشت ساڵەی سەردەمی سەدام حسێن-ەوە گۆڕاوە بۆ بازرگانیی و سیاسەت و ئەو پەیوندییانە بەئاستێک قووڵ بوونەتەوە کەهەندێک جار دەوترێت ئێران حکومەتی عێراق بەڕێوەدەبات و لە رووی ئابوریی دوای چین زیاترین کاڵاو شتومەکی ئێرانی هەناردەی عێراق دەکرێت. حەسەن رۆحانی ، سەرۆک کۆماری ئێران رۆژی چوارشەممەی رابردوو لەکۆبوونەوەی لەگەڵ فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق و شاندی یاوەری لەتاران رایگەیاند؛ پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ئێران و عێراق برایانەو دۆستانەیەو لەئاستێکی بەرزدایە، بۆیە ئەگەر ئەم دوو وڵاتە ئاستی پەیوندیی و ئاڵوگۆڕە ئابورییەکانیان بەرزبکەنەوەو ببنە تەواوکاری یەکتری، ئەوا بێگومان دەبنە دوو وڵاتی بەهێزی ئەمنی و ئابوریی ناوچەکە. رۆحانی جەختی لەوە کردەوە کەئەو دوو وڵاتە دەبێت ئاستی بازرگانیی نێوان بۆ ئەو پلانە (20) ملیار دۆلارییەی کەدانراوە بەرزبکەنەوەو ئەمەش بەهەنگاونانی زیاتری ئەو دوو وڵاتە مسۆگەر دەبێت. ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کەهەرێمی کوردستان رۆڵی کاریگەری لەبازرگانی و ئابوریی نێوان بەغداو تاران هەیە و لەسێ مانگدا بە رێژەی (50%) کاڵاو شتومەکی ئێران بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەو ساغکراوەتەوە ئاستی هەناردەی کاڵا بۆ عێراق بەپێی ئامارەکان ناوەندی هەماهەنگیی حکومەتی ئێران؛ ئاستی هەناردەی نەوتی و نانەوتیی وڵاتەکە بەرەو بەرزبوونەوە دەڕوات و لەماوەی (10) مانگی کۆتایی ساڵ لەئێران سەرەڕای سزا توندەکانی ئەمەریکا، بەبڕی (58) ملیارو (800) ملیۆن دۆلار بازرگانیی لەگەڵ وڵاتانی جیهان کراوە، کە لەو بڕە (94) ملیۆن و (541) هەزار تەن کاڵا لەئێرانەوە بە بەهای (28) ملیارو (63) ملیۆن دۆلار هەناردەی وڵاتان کراوەو بەبڕی (28) ملیۆن و (249) هەزار تەن بەبەهای (30) ملیارو (639) ملیۆن دۆلار کاڵا لەوڵاتانەوە بۆ ئێران هاوردە کراوە. زیاترین ئاستی هەناردەی کاڵا لەئێرانەوە بەپلەی یەکەم بۆ وڵاتی چین بەبڕی (22) ملیۆن و (800) هەزار تەن بووە، کە بەهاکەی گەیشتووەتە حەوت ملیارو (200) ملیۆن دۆلارو دوای ئەو وڵاتە، عێراق لەپلەی دووەمی زیاترین هەناردەی ئێراندا هاتووە کە بڕی (22) ملیۆن و (300)هەزار تەن کاڵا بەبەهای شەش ملیارو (300) ملیۆن دۆلار کاڵای ئێرانیی بۆ رەوانە کراوە. ئیمارات بە (12) ملیۆن و (800) هەزار تەن بە بەهای سێ ملیارو (700) ملیۆن دۆلار لەپلەی سێیەمی هەناردەی کاڵای ئێرانی دێت و تورکیا بەپێنج ملیۆن و (700) هەزار تەن بە بەهای دوو ملیار دۆلار لەپلەی چوارەمدایە. ژمارەو رێژەی ئاستی هەناردەی کاڵاو شتومەکی ئێرانی زۆر لە رێژەی وڵاتی چین نزیکە کە بەزلهێزێکی ئابوریی جیهان لەقەڵەمدەدرێت، لەکاتێکدا بەپێی ئامارەکان عێراق وڵاتێکی بەکارهێنەو (92%)ی پێداویستییەکانی لەدەرەوە هاوردە دەکات و ئاستی بەرهەمهێنانی کاڵاو پێداویستییەکانی ژیانی زۆر کەمەو پشتی بە سامان و داهاتی نەوتی وڵاتەکەی بەستووەو پێگەیەکی ئەوتۆی لەئابوریی جیهاندا نییە. (50%)ی هەناردەی ئێران بۆ عێراق دێتە هەرێمی کوردستان ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کەهەرێمی کوردستان رۆڵی کاریگەری لەبازرگانی و ئابوریی نێوان بەغداو تاران هەیە و لەسێ مانگدا بە رێژەی (50%) کاڵاو شتومەکی ئێران بۆ هەرێمی کوردستان نێردراوەو ساغکراوەتەوەو تەنانەت لەکاتی داخستنی سنورەکانی دیکەی عێراق لەگەڵ ئێران، سنورەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران بەبەردەوامیی کراوە بووە و رێگای سەرەکیی گواستنەوەی کاڵاو شتومەکی ئێرانە بۆ شارو ناوچەکانی دیکەی عێراق. عەلیڕەزا سادق ئابادی، بەڕێوەبەری پاڵاوگەی نیشتیمانی ئێرانی ئاشکرای کردووە کەوڵاتەکەی گەورەترین هەناردەکاری بەنزینە لەناوچەکەداو سەرەکیترین وڵاتی دابینکەری بەنزینی هەرێمی کوردستان و ئەفغانستان و پاکستان-ەو هاوکات بەنزین بۆ ئازربایجان و ئەرمینیاو جۆرجیا رەوانە دەکات. ئەو بەڕێوەبەرە ئاماژەی بەئاستی هەناردەی بەنزینی ئێرانی بۆ ئەو وڵاتانە نەکردووەو تەنها ئاشکرای کردووە ئاستی بەرهەمهێنانی غازی (CNG) لەوڵاتەکەی زیاد کراوەو ئەو جۆرە غازە کراوەتە بەدیلی بەنزین و سووتەمەنی بۆ ئۆتۆمبێل و بزوێنەرەکان، لەئەنجامدا بەنزینی بەرهەمهێنراوی ئێران هەناردەی دەرەوە دەکرێت و ئەمە وایکردووە وڵاتەکەی ببێتە گەورەترین هەناردەکاری بەنزین لەناوچەکە و وڵاتانی هەناردەکاری نەوت (ئۆپیک) و سەرەکیترین دابینکەری بەنزینە بۆ هەرێمی کوردستان. سەرۆکی ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران: قەرزەکان و پارە بلۆککراوەکانی ئێران لەعێراق زیاترە لە (32) ملیار دۆلارو تەنها لەپێنج مانگی رابردوودا بڕی شەش ملیار دۆلار لەو قەرزانە کەتایبەت بووە بەبواری کارەباو غاز، لەعێراق وەرگیراوەتەوەو پێناچێت بەپێی ئەو سیستمە بانکی و داراییەی عێراق هەیەتی سەرجەم قەرزو پارەکانی ئێران بگەڕێنرێتەوە ئێران چاوەڕوانی (100) ملیار دۆلاری بلۆککراویەتی رێژەی پارەی بلۆککراوی ئێران لەوڵاتانی جیهان دەگاتە (100) ملیار دۆلار، کەهاوشانە لەگەڵ داهاتی سێ ساڵی فرۆشی نەوت و پشکی هەر ئێرانییەک لەو پارانە زیاترە لەهەزار دۆلار، بۆیە گەڕانەوەی ئەو پارانە بۆ ئێران وەرچەرخانێکی گەورە لەئابوریی وڵاتەکەدا دروستدەکات. بەپێی راپۆرتی فرۆشتنی نەوت لەئێران؛ ئەو وڵاتە لەماوی (40) ساڵی رابردودا بەبڕی هەزارو (412) ملیار دۆلار نەوتی فرۆشتووە کەساڵانە دەکاتە (35) ملیار دۆلار. لەڕاپۆرتە رۆژنامەوانییەکانی ئێران سەبارەت بەپارەی قەرزو بلۆککراوی ئەو وڵاتە؛ (36) ملیاری قەرزو پارەی بلۆککراوی ئێران لەعێراقە و بڕی (20) ملیار دۆلاری لەچین و بڕی (11) ملیاری لە کۆریای باشورەو ئەو سێ وڵاتە زیاترین پارەی بلۆککراوی ئێرانیان تێدایە. عێراق (32) ملیار دۆلار قەرزاری ئێرانە یەحیا ئاڵ ئیسحاق، سەرۆکی ژووری بازرگانیی هاوبەشی عێراق و ئێران ئاشکرای کردووە کە قەرزەکان و پارە بلۆککراوەکانی ئێران لەعێراق زیاترە لە (32) ملیار دۆلارو تەنها لەپێنج مانگی رابردوودا بڕی شەش ملیار دۆلار لەو قەرزانە کەتایبەت بووە بەبواری کارەباو غاز، لەعێراق وەرگیراوەتەوەو پێناچێت بەپێی ئەو سیستمە بانکی و داراییەی عێراق هەیەتی سەرجەم قەرزو پارەکانی ئێران بگەڕێنرێتەوە، ئەگەرچی بەرپرسانی باڵای بەغداو تاران بە بەردەوامیی سەرقاڵی دانوستان و گفتوگۆن بۆ دۆزینەوەی رێگەیەک بۆ گەڕاندنەوەی پارەکان بۆ ئێران، بەڵام لەداهاتوویەکی نزیکدا ئەو رێوشوێنانە جێبەجێ ناکرێن کەئێران مەبەستیەتی بۆ وەرگرتنەوەی پارەکانی. ئێران بەهیوای عێراق بەهای تمەن بەرزدەکاتەوە عەبدولناسر هیمەتی، بەڕێوەبەری بانکی ناوەندیی ئێرانی ئاشکرای کردووە کە سێ ساڵە ئاستی فرۆشی نەوت لە (20) ملیار دۆلار کەمتر بووەو پێشتر پێشبینی دەکرا بەهای هەر دۆلارێک لەئێران بۆ (50) هەزار تمەن بەرز بێتەوەو ئاستی هەڵاوسان بگاتە (120%)، بەڵام بەزیادکردنی داهاتی بەشەکانی دیکەو رێگریی لەکڕینی دۆلارو بڵاوکردنەوەی لەلایەن حکومەتە بەر بەهەڵاوسانی گەورە گیراوەو پێشبینی دەکرێت بەگەڕانەوەی پارە بلۆککراوەکانی وڵاتەکەی بەهای دۆلار بەرامبەر بەتمەن لە ئێران دابەزینی بەرچاو بەخۆیەوە ببینێت. هیمەتی سەبارەت بەپارەکانی ئێران لەعێراق وتوویەتی: بەغدا ئیرادەی سیاسیی نییە، چونکە سیاسەتی داهاتی نەوتەکەی بەجۆرێک داڕێژراوە کەئەو داهاتە دەچێتە ئەمەریکاو پشکی وڵاتی کوەیتی بۆ قەرەبووی جەنگی عێراق لەدژی لێدەبڕدرێت و ئەوی دیکەی دەگەڕێنرێتەوە بۆ بانکی ناوەندی عێراق، بۆیە سزاکانی سەر ئێران بووەتە هۆی دەستەوەستانبوونی عێراق، ئەگەرچی بەغدا بەئاگاداریی واشنتۆن بەشێک لەقەرزەکانی ئێرانی لەبەرامبەر کڕینی کاڵا رادەست کردووە بەڵام لە رابردووشدا تاران سودی لەو شێوازە وەگرتنەوەی قەرزە وەرگرتووەو ئەگەر ئەو پارانە بگەڕێنرێتەوە ئابوریی ئێران و بەهای تمەن بووژانەوە بەخۆیانەوە دەبینن. عێراق و سزاکانی ئەمەریکا دژی ئێران عێراق و ئێران هەردووکیان ئابورییەکەیان پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت و بودجەی ئەو دوو وڵاتە لەسەر بنەمای نرخی نەوت دادەڕێژرێت ئەگەرچی ئاستی پشتبەستنی ئێران کەمترە، بەڵام سزاکانی ئەمەریکا بووە هۆی سەرهەڵدانی قەیرانی قووڵ لەئێران و بەرپرسانی ئەو وڵاتەش دانیان بەوەدا نا کەداهاتی ساڵانەی نەوت لە (100) ملیار دۆلارەوە بۆ کەمتر لە (20) ملیار دۆلاری ساڵانە دابەزیوەو بودجەی ئەمساڵی ئەو وڵاتەش دوای دوو مانگ لەململانێی نێوان پەرلەمان و حکومەت سەرەڕای دەستکارییەکان زیاتر لە(13) ملیار دۆلار کورتهێنانی هەبوو لەلایەن پەرلەمانەوە رەتکرایەوەو پێشبینی دەکرێت هەر بەهۆی پەسەندنەکردنی بودجەوە قەیرانە ئابورییەکان لەئێران زیاتر بێت. حەمیدی حسێنی ئەندامی سەرۆکایەتی ژووری هاوبەشی بازرگانیی عێراق و ئێران رایگەیاندووە؛ دوای هێرشی ئەمەریکا لەساڵی (2003)و هێرشەکانی داعش لەساڵی (2014) ژێرخان و کۆڵەکە سەرەکییەکانی عێراق داڕماوەو ئەو وڵاتە پێویستی بەئاوەدانکردنەوەیە، لەسەر ئەو بنەمایە پەیوەندییەکی ئابوریی ئاڵۆز ئەو دوو وڵاتەی پێکەوە گرێداوەتەوە، چونکە سەرەڕای سزاکانی ئەمەریکا بەڵام گرێبەستی درێژماوە لەنێوان بەغداو تاران هەیەو تەنانەت ئەمەریکا کەمۆڵەتەکانی کڕینی غازو کارەبای ئێران بۆ عێراق بۆ ماوەی (45) رۆژ درێژدەکاتەوە، لەبنەڕەتدا ماوەی ئەو گرێبەستانە زیاترە لە دوو ساڵ و بەئۆتۆماتیک نوێدەکرێتەوەو ئەوەش ئاماژەیە بەرپرسانی عێراق زۆر پابەندی سزاکانی ئەمەریکا نابن و ئێران پێزانینی بۆ ئەو ئاستە لەبەرپرسیارێتییە هەیە. عێراق بە جۆو کۆریای باشور بەئامبوڵانس قەرزی ئێران دەدەنەوە کۆریای باشور بەپێشنیاری پێدانی ئامبوڵانس و کەرەستەی پزیشکی و عێراق بەپێشنیاری پێدانی جۆ بەئێران لەجیاتی قەرزەکانیان بۆ ئەو وڵاتە بوونەتە مایەی توڕەبوونی بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران و رۆژنامەی (ئیبتیکار) لەئێران بە ناونیشانی ( بەردەوامیی دانوستانەکان بۆ خولێکی دیکە، ئێران لەپێشنیاری کۆریای باشور توڕەیە) نووسیویەتی: ئەو وەفدەی وەزارەتی دەرەوەی کۆریای باشور کە بەمەبەستی دانوستان سەبارەت بەچارەنووسی پارە بلۆککراوەکان و قەرزەکانی ئێران سەردانی تاران-یان کردبوو، گەڕاونەتەوە وڵاتەکەیان و سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندووە: ئێمە تەنها پێویستمان بەو پارانەیە کە سێ ساڵە لەکۆریای باشور بلۆککراوە، بەڵام ئەوان پێشنیاری پێدانی ئامبوڵانس و ئۆتۆمبێلی تایبەت بە تەندورستییان داوە، کەئێران هیچ پێویستییەکی بەو ئۆتۆمبێلانە نییە و پێداگرە لە وەرگرتنەوەی قەرزو پارە بلۆککراوەکانی. لەلایەکی دیکەوە حەمید نایف، وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئاشکرای کرد کەعێراق پیشنیاری کردووە لەجیاتی پارەی قەرزەکان بەبڕی (700) هەزار تۆن جۆ بۆ ئێران بنێردرێت و نرخی هەر تۆنێک جۆی عێراقی بۆ ئێران بە (125) دۆلار خەمڵێنراوەو حکومەت بەم کارە دەتوانێت بەشێک لەقەرزەکانی عێراق بداتەوە. شۆردنەوەی پارەی ئێران لەعێراق بەرپرسانی ئێران ئاشکرایان کردووە عێراق تەنها لەبواری غازو کارەبادا بەبڕی زیاتر لە شەش ملیار دۆلار قەرزاری ئێرانە، بەڵام سزاکانی ئەمەریکا رێگرە لەوەی ئەو پارانە لەبانکەکانی عێراق بەرەو هەژمارە بانکییەکانی ئێران لەبانکەکانی جیهان بگوازرێتەوە، چونکە لەگەڵ گواستنەوەی پارەکە دەستی بەسەردا دەگیرێت، بۆیە ئێران پێشنیاری بەعێراق کردووە کە لە جیاتی وەرگرتنی پارە کاڵاو شتومەک بۆ وڵاتەکەی بکڕێت و بەم کارە دەوترێت (تەهارەت) یان شۆرنەوەی پارە، بەڵام بەهۆی ئەوەی بازرگانەکانی عێراق داوای سودو قازانجێکی زۆریان کردووە، تاران رەتیکردووەتەوە. عێراق گیرۆدەی دوو سزایە عێراق بەهۆی بەندی ژمارە (6)ی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێت قەرەبوی جەنگی کوەیت بکاتەوە، بۆیە سەرجەم داهاتەکانی لەیەکەم قۆناغدا رەوانەی بانکێکی ئەمەریکا دەکرێت و بەپێی ئەو یاسایە رێگە بەبەکارهێنانی داهاتەکەی دەدرێت و لەلایەکی دیکەشەوە بەهۆی ئەو سزایانەی لەلایەن ئەمەریکاوە بەسەر ئێراندا سەپێنراوە عێراق ناتوانێت بەخواستی خۆی پارە یان قەرزەکانی رەوانەی ئێران بکاتەوە، بۆیە عێراق دەبێت لە رێگەی بانکەکانی چەند وڵاتێکی وەک (قەتەر، کوەیت، تورکیا، ئیمارات، ئوردن) هەوڵبدات پارەکانی ئێران بگەڕێننەوە، بەڵام بەرپرسانی وەزارەتی ئابوری و بازرگانیی کۆماری ئیسلامی ئێران رایانگەیاندووە حکومەتی ئێستای مستەفا کازمی بەراورد بەحکومەتەکانی رابردووی عێراق محافزکارترەو دەترسێت، ئەمە وایکردووە وەرگرتنەوەی قەرزەکان لەعێراق زۆر قورستر بێت. قەتەر پلانی بۆ ئێران و عێراق شێخ محەمەد بن عەبدولڕەحمان، وەزیری دەرەوەی قەتەر پێشتر رایگەیاندبوو وڵاتەکەی کێشەکانی لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی کەنداو چارەسەر کردووەو دەیەوێت نێوندگیریی لەنێوان ئەمەریکا و ئێران بکات بۆ ئەوەی ئەو دوو وڵاتە کێشەکانی نێوانیان چارەسەر بکەن، بەڵام لەنوێترین لێدوانیدا بۆ تەلەفیزیۆنی (بلۆمبێرگ)ی ئەمەریکا وتوویەتی: قەتەر دەتوانێت ببێتە بەدیل و جێگرەوەی ئێران بۆ هەناردەکردنی غاز بۆ عێراق. لێدوانەکەی وەزیری دەرەوەی قەتەر لەکاتێکدایە پێگەی ئەلیکترۆنی هەواڵ و شیکاریی (خلیج ئۆنلاین) بڵاویکردووەتەوە؛ ئێران بەهۆی قەرزەکانی عێراقەوە هەناردەی غازی کەمکردووەتەوەو ئەمەش بووەتە هۆی کەمبوونەوەی سووتەمەنی وێستگە کارەباییەکان و کەمبوونەوەی کارەبا لەو وڵاتە، چونکە لەکۆتایی ساڵی رابردووەوە ئاستی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق بە رێژەی (40%) کەمی کردووە و بەغدا (400) ملیۆن دۆلاری رادەستی تاران کردووە، لەبەرامبەردا ئێران دەڵێت بەغدا پێنج ملیار دۆلار قەرزاری غازە و دەبێت قەرزەکانی بداتەوە بۆ ئەوی ئاستی هەناردەی غاز بۆ ئەو وڵاتە بەرزبکرێتەوە، بۆیە دوور نییە قەتەر بیەوێت ببێتە بەدیلێک بۆ غازی ئێران کە بۆ مەبەستی سووتەمەنی وێستگە غازییەکانی کارەبا لەعێراق سودی لێوەردەگیرێت.
هاوڵاتى پنتاگۆن ئاشکرایکرد، هێزه‌کانى ئه‌مریکا له سوریا چیتر به‌رپرس نین له پاراستنى نه‌وت له ناوچه‌که، به‌ڵکو تواناکانى خۆى بۆ ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى داعش ته‌رخان ده‌کات، ئه‌وه‌ش به ئامانجى گۆڕینى ستراتیژیى کارکردنیان که پێشتر دۆناڵد تره‌مپ دایڕشتبوو. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 9ى شوباتى 2021، جۆن کێربى وته‌بێژى وه‌زاره‌تى به‌رگرى ئه‌مریکا رایگه‌یاند:" نه وه‌زاره‌تى به‌رگرى و نه به‌ڵێنده‌ره‌کانی، ده‌سه‌ڵاتى ئه‌وه‌یان نیه چیتر ده‌ستى هاوکارى بۆ کۆمپانیا تایبه‌ته‌کان درێژ بکه‌ن که هه‌وڵى کۆنترۆڵکردنى سه‌رچاوه نه‌وتییه‌کانى سوریا بدات". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:"هێزه‌کانى سوپاى ئه‌مریکا له باکور و ڕۆژهه‌ڵاتى سوریا بڵاوه‌یان پێکراوه که ژماره‌یان 900 سه‌ربازه، بۆ پاڵپشتى ئه‌و هێزانه له‌وێ ماونه‌ته‌وه که دژ به داعش ده‌جه‌نگن". زۆرینه‌ى زۆرى کێڵگه نه‌وتییه‌کانى ڕۆژهه‌ڵات و باکورى ڕۆژهه‌ڵاتى سوریا له ده‌ره‌وه‌ى کۆنترۆڵى ڕژێمى سوریایه‌و له‌لایه‌ن هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده) وه کۆنتڕۆڵ کراون. ساڵى 2020 ڕێککه‌وتنێک له نێوان کۆمپانیاى نه‌وتى ئه‌مه‌ریکا “ده‌لتا کریسنت ئینێرجی” و ئیداره‌ى خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریدا واژۆ کرا که ڕێگه به هه‌سه‌ده ده‌دات له مه‌ودایه‌کى فراواندا له سزاکانى ئه‌مریکا دژ به ڕژێمى سوریا ده‌ربازى ببێت. هێزه‌کانى ئه‌مریکا گرنگترین کێڵگه‌کانى نه‌وت و غازیان له رۆژهه‌ڵاتى سوریا کۆنترۆڵ کردووه که گرنگترینیان کێڵگه‌ى نه‌وتى (عومه‌ر، تینکه) که گه‌وره‌ترین کێڵگه‌ى نه‌وتى سوریان له ڕۆژهه‌ڵاتى دێره‌زور و کێڵگه‌ى غازى (کۆنیکۆ) که گه‌وره‌ترین کێڵگه‌ى غازه له سوریا که بۆ به‌رهه‌مهێنانى کاره‌باش به‌کارده‌هێنرێت و ده‌که‌وێته باکورى شارۆچکه‌ى دێره‌زۆر.
کاکەلاو عەبدوڵا گرژییەکانی تورکیاو ئەمریکا تادێت قوڵتردەبێتەوە، ئەمەش دوای دەستبەکاربوونی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، بەجۆرێک کەئەنقەرە تا رادەیەک هیوای نەماوەو دەزانێت ئیدارەی بایدن وەک ئیدارەی پێشوو چاوپۆشی لێناکات، بەتایبەتی لەسەر کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠) و پرسی کورد لەناوخۆی وڵاتەکە و لەسوریا. لەچەند رۆژی رابردوودا تورکیا ئەمریکای بەوە تۆمەتبار کرد کە لەپشت هەڵگیرسانی کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦ بووە لەوڵاتەکەدا، تۆمەتێک کەواشنتن بەتەواوی رەتیکردەوە. سولەیمان سۆیلۆ، وەزیری ناوخۆی تورکیا، لەلێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەی حوریەتی تورکی رایگەیاند، «زۆر روونە کە ئەمریکا لە پشت کودەتاکەی ١٥ی تەمموز بووە، ئەوە ‹فەتۆ› بوو کە ئەنجامیاندا بەفەرمانی ئەوان»، کە مەبەست لەفەتۆ ‹رێکخراوی تیرۆریستی فەتحوڵڵا گولەن»ە کە بەرپرسانی وڵات بەو ناوە دەیناسێنن. لەوەڵامی ئەم تۆمەتەدا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بەیاننامەیەکی دەرکردو رایگەیاند: ئەمریکا هیچ بەشدارییەکی نەکردووە لەکودەتاکەی ٢٠١٦ لە تورکیاو بەتوندی ئیدانەی کرد، تۆمەتەکانی ئەم دواییانە لەلایەن بەرپرسانی باڵای تورکیاوە بەتەواوی ناڕاستن». پەیوەندی نیوان هەردوو وڵات زیاتر بەرەو خراپی دەڕوات و ئەمریکا هەڕەشەی سزای زیاتر دەکات، دوای سەپاندنی سزا لەکۆتایی ساڵی رابردوودا بەهۆی کڕینی سیستەمی (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەلایەن ئەنقەرەوە. لەیەکەمین لێدوانیدا لەمانگی رابردوو، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند: پێموایە دەبێت لەو کاریگەرییە بڕوانین کەسزاکانی ئیستا دروستیان کردووەو بڕیار لەسەر ئەوە بدەین کەئاخۆ سزای زیاتر پیویستە کە بسەپێنرێت». لە ١٤ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئەمریکا سزای سەپاند بەسەر پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیاو سەرۆکی ئاژانسەکە کە ئیسماعیل دەمیرە بەهۆی کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەساڵی ٢٠١٩. پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیا ئەو دامەزراوە حکومیەیە کە بەرپرسیارە لەدابینکردن و هەناردەکردنی کەلوپەلی سەربازیی و گەشەپیدانی پیشەسازی بەرگریی ناوخۆ. لەتەمموزی ٢٠١٩ تورکیا یەکەمین پارچەکانی سیستەمەکەی پێگەشت، کە واشنتن پێیوایە سیستەمەکە دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی زانیارییە نهێنییەکانی فڕۆکەی (ئێف-٣٥)ی ئەمریکی. بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ رووسیا ئەنجامی داوە، تورکیا دوو ملیارو (٥٠٠) ملیۆن دۆلاری داوە بەمۆسکۆ لەبەرامبەر کڕینی سیستەمەکەدا، کەپێیوایە پێویستییەکەی هەنوکەییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ململانێ سەربازییانەی لەدەوروبەری وڵاتەکەیدا هەن و رایگەیاندووە هاوپەیمانەکانی، بەئەمریکاشەوە، لەناتۆ نەیانتوانییوە جێگرەوەیەکی بۆ دابین بکەن – وەک سیستمەی بەرگریی پاتریۆتی ئەمریکی - کە لایان قبوڵکراو بێت. یەکێکی تر لەبابەتە هەستیارەکانی نێوان هەردوو وڵات پرسی کوردە کەجۆو بایدن دژی سیاسەتەکانی ئەردۆغانە لەمەڕ سەرکوتکردنی کورد لەتورکیا و باکوری رۆژئاوای سوریا. جۆو بایدن بەوە جیادەکرێتەوە کەهاوڕێی کوردەکانە، تەنانەت باس لەوە دەکرێت سەرسەختترین پشتگیریکەری کوردە. لەسەروبەندی پڕچەککردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات بەسەرکردایەتی یەکینەکانی پاراستنی گەڵ (یەپەگە) لەلایەن ئەمریکاوە دژی داعش، بایدن کەئەوکات جێگیری باراک ئۆبامای سەرۆک بوو، رەتیکردەوە لەچەندین دانیشتندا لەگەڵ بەرپرسانی تورکیا یەکیبنەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بەتیرۆریست ناوببات. بایدن یەکێک بوو لەوانەی لەساڵی ٢٠١٥ پشتگیری بۆ پڕچەککردنی کوردەکانی سوریا دەربڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی کەئەمە مەترسییەکی جددی بوو بۆ تورکیا، بەو هۆیەشەوە ئەنقەرە نیگەرانی خۆی لەو بارەیەوە دەربڕی و پەیوەندییەکانی واشنتۆن و ئەنقەرە گرژیی تێکەوت. تەنانەت لەکاتی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەسوریا لە ٢٠١٩ بەفەرمانی ترەمپ، بایدن نیگەرانیی خۆی دەربڕی و وتی کە سەرۆکی ئەمریکا «کوردەکانی فرۆشت». لەسەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ دۆناڵد ترەمپ بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای دا لەباکوری سوریا کە رێی خۆشکرد بۆ تورکیا تاهێرش بکاتەسەر هاوپەیمانەکەی ئەمریکا لەجەنگی دژی داعش، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە). «ئەو هێزە کوردو عەرەبە ئازایانە [هەسەدە] باجێکی قورسیاندا بەقوربانیکردنی (١٠) هەزار جەنگاوەر کەچی ترەمپ هەموویانی فرۆشت»، بایدن دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا ئەمەی وت. لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ سەرنووسەرانی نیویۆرک تایمز کەمێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ مانگی کانونی یەکەمی ٢٠١٩ بایدن دەڵێت: هەڵوێستێکی توندتری دەبوو بەرامبەر سەرۆکی تورکیا سەبارەت بەهێرشکردنەسەر کوردەکان لەسوریا بەپێچەوانەی ترەمپەوە کە رێی بۆ چۆڵکرد. «ئەگەر من بومایە دوایین شت بمکردبا ملدان بوو بۆ ئەو سەبارەت بەکوردەکان. بەدڵنیاییەوە ئەوە دوایین شت دەبوو». هەموو ئەمانە وایکردووە کەتورکیا وەک سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، هەموو ئەو کارانەی کردووویەتی لەسەرکوتکردنی کورد و تەنانەت ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکە نەتوانێت ئەنجامی بدات لەماوەی ئیدارەی بایدندا. ئەیکان ئەردەمیر پەرلەمانیتارێکی پێشووی تورکیا رایگەیاند، «لەماوەی ئیدارەی ترەمپدا، حکومەتەکەی ئەردۆغان دەیتوانی دژی واشنتن بجوڵیتەوە و لێی دەرباز ببێت، بەڵام ئێستا ئێمە ئەوە دەبینین کە پێموایە رەتکردنەوەیەکی بەهێزە بۆ تۆمەتە بێ بنەماکانی ئەنقەرە». دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی، کە ناوەندێکی تووێژینەوەی ئەمریکییە، لە (٢١) خاڵدا چەندین پێشنیاری خستووەتەڕوو بۆ ئیدارەی بایدن تا رووبەڕووی تورکیا ببێتەوە و یەکیک لەو خاڵانە کاراکردنەوەی پرۆسەی ئاشتییە لەتورکیا و رێگریکردنە لەتورکیا لەدەستدرێژییەکانی بۆ سەر هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لەسوریا. لەڕاپۆرتێکیدا کە لەکۆتایی مانگی رابردوو بڵاوی کردووەتەوە دامەزراوەکە داوا لەئیدارەی بایدن دەکات فشار بخاتە سەر تورکیا تا «پرۆسەی ئاشتی» کارابکاتەوە کە رێککەوتنی ئاشتییە لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە). پرۆسەی ئاشتی ساڵی ٢٠١٣ بووە هۆی روودانی ئاگربەست لەنێوان هەردوولا و تا ٢٠١٥ بەردەوام بوو، بەڵام دواتر شکستی خوارد. دامەزراوەکە داواش لە سەرۆکی ئەمریکا دەکات «پستگیری دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ بکات لەتورکیا» تا فشارەکانی سیستمی دادوەری تورکیا بوەستێنێت بۆ سەر ئۆپۆزسیۆن و پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە). دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی ساڵی ٢٠٠١ دامەزاوە و ئامانجی «بەهێزکردنی ئاسایشی ئەمریکا و لاوازکردن و بنبڕکردنی ئەو هەڕەشانەیە کە لەلایەن نەیارانی ئەمریکاوە دروستدەکرێن». رێکخراوەکە بەناوەندێکی توێژینەوەی پارێزکار دەدانرێت و باس لەوەدەکرێت کەنزیکە لە لۆبی ئیسرائیل لەئەمریکادا. دامەزراوەکە پیشنیاری ئەوە دەکات کەئیدارەی نوێی ئەمریکا «رێکەوتنێک رێکبخات لەنیوان تورکیا و کوردانی سوریا»، ئەمەش فشار خستەنەسەر تورکیایە تا چیتر هێرش نەکاتەسەر رۆژئاوای کوردستان و دان بەئیدارەی خۆسەری کوردانی سوریادا بنێت. تەنانەت لەڕاپۆرتەکەدا هاتووە کەئەمریکا سەربازەکانی بهێڵیتەوە لەسوریاو ئەگەر پێویست بکات بڕیاری ‹›کشانەوە هەڵبوەشێنرێتەوە» کەفەرمانی دۆنالد ترەمپ بوو لەساڵی ٢٠١٩دا. هەروەها باس لەوەش کراوە پێویستە ئیدارەی بایدن «بەردەوام بێت لەهاوکاریی و راهێنانی هەسەدە و «یارمەتی ئیدارە ناوخۆییەکان بدات لەباکوری رۆژئاوای سوریا تا پەرە بەسەرچاوەکانی وزەیان بدەن». لەنوێترین وتاری شیکاریدا، مایکڵ روبن، توێژەری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپێگەی ناشناڵ ئینترێست داوای ئەوە لە ئەمریکا دەکات کەمامەڵە لەگەڵ پەکەکەدا بکات و چیتر لەچاوی تورکیاوە سەیری گروپەکە نەکات. «کاتی ئەوەیە ئەمریکا بوەستێت لەدانانی سیاسەتەکانی لەمەڕ کورد لەدیدگای تورکیاوە... لەجیاتی ئەوە کار بکات لەگەڵ ئەو بزووتنەوانەدا کەشەرعیەتی گەلیان هەیە، دەرکردن و جیاکردنەوەی پەکەکە بەسادەیی هەرگیز ناچێتە سەر»، روبن وای نوسیووە.
هاوڵاتى ره‌وشى ئه‌منى به‌غدا نائارامه و له شه‌وى رابردووه‌وه هێزه‌کانى سه‌رایا سه‌لامى سه‌ر به ره‌وتى سه‌در له شه‌قامه‌کانى به‌غدا و نه‌جه‌ف و چه‌ند شارێکى دیکه‌ى باشور و نێوه‌ڕاستى عێراق بڵاوه‌یان پێکراوه به‌هۆى مه‌ترسى هێرشى چه‌کدارى داعشه‌وه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 9ى شوباتى 2021، میاکادنى عێراق بڵاویانکرده‌وه که ره‌وتى سه‌در ئاشکرایانکردووه هۆکارى بڵاوبوونه‌وه‌ى هێزه‌کانیان په‌یوه‌ندى به بوونى هه‌ڕه‌شه‌ى چه‌کداره‌کانى داعشه‌وه هه‌یه بۆ سه‌ر چه‌ند شارێک و شوێنه پیرۆزه‌کان. هه‌روه‌ها سه‌فا ته‌میمى وته‌بێژى میلیشیاکانى سه‌رایا سه‌لام رایگه‌یاند:" ئه‌م بڵاوبوونه‌وه‌ى هێزه بۆ پارێزگارى پارێزگا هه‌ڕه‌شه‌لێکراوه‌کانه له‌لایه‌ن داعشه‌وه". ته‌میمى راشیگه‌یاند پلانێکیان ئاشکراکردووه که هه‌وڵ هه‌یه بۆ کردنه ئامانجى چه‌ند ناوچه‌یه‌ک، بۆیه هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ده‌زگا ئه‌منییه‌کانیشدا هه‌یه بۆ رێگرتن و پوچه‌ڵکردنه‌وه‌ی. لاى خۆیه‌وه، مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیران و فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه چه‌کداره‌کان له په‌یامێکدا له تویته‌ر نیگه‌رانى خۆى له‌بڵاوه‌پێکردنى ئه‌و هێزانه ده‌ربڕی مسته‌فا کازمى نوسیویه‌تى:" بنیاتنانه‌وه به رێگا گرتن و ده‌ستدرێژى بۆ سه‌ر ره‌مزه‌کان و لێدان له دامه‌زراوه‌کان نابێت، به‌ڵکو به پشتگیرییان ده‌بێت، بۆیه سازش ناکه‌ین له‌سه‌ر بنیاتنانه‌وه‌ى ده‌وڵه‌ت". ئه‌مه جارى یه‌که‌م نییه میلیشیا شیعه‌کان ده‌ڕژێنه سه‌ر شه‌قامه‌کانى شاره‌کانى عێراق، له ماوه‌ى رابردوو جارێکى دیکه میلیشیاکانى عه‌سائیب رژانه شه‌قامه‌کان و له پێکدادان له‌گه‌ڵ هێزه ئه‌منییه‌کان نزیکبوونه‌وه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا ئۆپه‌راسیۆنێکى نوێى سه‌ربازیى له ناوچه‌کانى تورکیا دژى گه‌ریلاکانى پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) ده‌ستپێکرد. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 8ى شوباتى 2021، وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا له ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا ئاشکرایکرد، له‌ژێر ناوى "ئارن-8" له ناوچه‌کانى (هاتای، غازى عه‌نتاب، عوسمانییه) ئۆپه‌راسیۆنێکى سه‌ربازیى دژى په‌که‌که ده‌ستپێکردووه. وه‌زاره‌تى ناوخۆى تورکیا هێماى بۆ ئه‌وه‌کردووه ئۆپه‌راسیۆنه‌که به‌به‌شداریى هه‌زار و 670 ئه‌ندامى هێزه ئه‌منیه‌کان ده‌بێت و ئامانج لێى پاککردنه‌وه‌ى ناوچه‌که‌یه له په‌که‌که.
هاوڵاتى به‌شێک له‌کوردانى هه‌ر چوار پارچه‌ى کوردستان، که‌مپینێکى کۆکردنه‌وه‌ى واژۆیان بۆ ئازادکردنى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش، سه‌رکرده‌ى دیارى پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) ده‌ستپێکردوه و له‌گه‌ڵ کۆکردنه‌وه‌ى واژۆکه‌دا نامه‌یه‌کى ئاماده‌کراو بۆ په‌رله‌مانتاران ده‌نێردرێت. که‌مپینه‌که به‌ناونیشانى " ئازادى بۆ ده‌میرتاش" سه‌رپێخراوه و تێیدا هاتووه له‌ساڵى 2015 سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش به‌بێ هیچ بنه‌مایه‌کى یاسایى له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانى تورکیاوه زیندانى کراوه و سه‌ره‌ڕاى بڕیارى ئه‌نجومه‌نى مافى مرۆڤ و دادگاى ئه‌وروپا بۆ ئازادکردنی، به‌ڵام هێشتا له‌زینداندا هێڵراوه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها له‌نامه‌ى که‌مپینه‌که‌دا ئه‌وه‌خشراوه‌ته‌روو هه‌رچه‌نده دادگاى ده‌ستورى تورکیا دانى به‌وه‌دا ناوه که ده‌ستگیرکردنى ده‌میرتاش پێشێلکاریى یاسایى و ده‌ستورییه، به‌ڵام له‌مانگى 12ى 2020-دا ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى تورکیا بریاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌نى مافى مرۆڤى ئه‌وروپاى وه‌ک بڕیارى سیاسى له‌قه‌ڵه‌مدا و رایگه‌یاند:" تورکیا پابه‌ندنابێت به‌جێبه‌جێکردنى ئه‌و بڕیاره". بڕیاره ده‌میرتاش و به‌شێک له‌سه‌رکرده و لایه‌نگرانى ده‌ستگیرکراوى هه‌ده‌په رۆژى 26 ى نیسانى داهاتوو روبه‌ڕوى دادگا بکرێنه‌وه.
.jpeg)
هاوڵاتى عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى باڵاى کۆمارى ئیسلامى ئێران مه‌رجى وڵاته‌که‌ى بۆ پابه‌ندبون به رێککه‌وتنى ئه‌تۆمى له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا و وڵاتانى کاریگه‌رى جیهان ئاشکراکرد و رایگه‌یاند:" پێویسته سه‌ره‌تا ئه‌مریکا گه‌مارۆکانى سه‌ر ئێران هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه". ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه 7ى شوباتى 2021، به‌پێى میدیاکانى ئێران، عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى باڵاى کۆمارى ئیسلامى ئێران له‌میانه‌ى پێشکه‌شکردنى وته‌یه‌کدا رایگه‌یاند:" تا واشنتن سزاکانى سه‌ر تاران هه‌ڵنه‌وه‌شێنێته‌وه ده‌ستبه‌ردارى پێشکه‌وتنه‌کانمان نابین له‌پرۆگرامى ئه‌تۆمیدا".
هاوڵاتى سوپاى نیشتیمانى لیبیا به‌سه‌رۆکایه‌تى خه‌لیفه حه‌فته‌ر پێشوازى له پێکهێنانى ئه‌نجومه‌نى نوێى به‌ڕێوه‌بردنى کاتى له‌لیبیا ده‌کات. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 6ى شوباتى 2021 له راگه‌یه‌ندراوێکدا سوپاى نیشتیمانى لیبیا به‌سه‌رۆکایه‌تى خه‌لیفه حه‌فته‌ر رایگه‌یاند پشتیوانى له پێکهێنانى ئه‌نجومه‌نى نوێى ده‌سه‌ڵاتى کاتى لیبیا ده‌که‌ین. له‌و راگه‌یه‌نراوه‌دا سوپاى نیشتیمانى لیبیا داواى له‌حکومه‌تى نوێ کردووه مه‌رجه‌کانى ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنێکى پاک و بێگه‌رد رابگه‌یه‌نێت و زه‌مینه‌سازى بۆ بکات که بڕیاره له‌مانگى 12ى ئه‌مساڵدا ئه‌نجام بدرێت. دوێنێ هه‌ینى، ئه‌نجومه‌نى به‌ڕێوه‌بردنى کاتى لیبیا له ئه‌نجامى ده‌نگدانى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى دیالۆگى سیاسى ئه‌و وڵاته هه‌ڵبژێردرا که له وڵاتى سویسرا به سه‌رپه‌رشتى نه‌ته‌وه یه‌کگرتوه‌کان به‌ڕێوه‌چوو بۆ کۆتایى هێنان به‌شه‌ڕ. حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى له‌لایه‌ن ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیاوه پشتیوانى کراو هه‌زاران میلیشیاى چه‌کدارى ره‌وانه‌ى ئه‌و وڵاته کرد، سوپاى نیشتمانى لیبیاش به سه‌رۆکایه‌تى خه‌لیفه خه‌فته‌ر له‌لایه‌ن روسیاوه پشتیوانى ده‌کرا.
هاوڵاتى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ده‌نگى له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ک بڕگه‌ى بودجه‌دا که دیارترینیان هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان و ئاماژه بۆ ئه‌وه ده‌کات که کورتهێنانى بودجه له (49٪)ه‌وه بۆ (19٪) که‌مراوه‌ته‌وه. له‌راگه‌یه‌ندراوێکدا هه‌یسه‌م جبوری، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاندووه، لیژنه‌یه‌کیان ده‌نگیان له‌سه‌ر ژماره‌یه‌ک بڕگه‌ى نێو پڕۆژه یاساى بودجه داوه، له‌وانه‌ش که‌مکردنه‌وه‌ى بودجه‌ى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق به‌رێژه‌ى (20٪) و که‌مکردنه‌وه‌ى کورتهێنانى بودجه له (47٪)ه‌وه بۆ (19٪)، واته له (76) ترلیۆن دیناره‌وه بۆ (25) ترلیۆن دینار. هه‌روه‌ها لیژنه‌ى دارایى بڕگه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینانى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌و هه‌روه‌ها (199) ملیۆن دۆلاریشى ته‌رخانکردوه بۆ دروستکردنى هه‌زار قوتابخانه له‌ته‌واوى عێراق. هاوکات لیژنه‌که له پاره‌ى گه‌شه‌پێدانى پارێزگاکان له دوو ترلیۆن دیناره‌وه بۆ چوار ترلیۆن دینار زیاد کراوه و بڕى پاره‌ى پترۆ دۆلاریش زیاد کراوه. گرنگترین ئه‌و خاڵانه‌ى که لیژنه‌ى دارایى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له‌ناو پرۆژه‌یاسای بودجه‌ی 2021دا دوای گۆڕانکاریى په‌سه‌ندى کردووه: 1-هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى لێبڕینى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و خانه‌نشینان 2ـ که‌مکردنه‌وه‌ى بودجه‌ى سه‌رۆکایه‌تییه‌کانى عێراق به رێژه‌ى 20% 3ـ که‌مکردنه‌وه‌ى کورتهێنان به 47% بۆ 19% واته له 47 ترلیۆن دیناره‌وه بۆ 25 ترلیۆن دینار 4ـ که‌مکردنه‌وه‌ى قه‌رز 51 ترلیۆن دینار 5ـ مسۆگه‌رکردنى پاره‌ى وانه‌بێژان و گرێبه‌سته‌کان 6ـ چالاککردنى سیستمى کۆکردنه‌وه‌ى باج و کرێى خزمه‌تگوزارییه‌کان 7ـ زیاکردنى پاره‌ى پترۆدۆلار بۆ پارێزگاکان له 500 ملیاره‌وه بۆ ترلێونێک دینار 8ـ زیادکردنى بودجه‌ى سوپاى عێراق و ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کان 9ـ زیادکردنى بودجه‌ى تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى به‌بڕى 1.5 ترلیۆن دینار 10ـ زیادکردنى بودجه‌ى وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده بۆ چاپکردنى کتێب 11ـ ته‌رخانکردنى بودجه‌یه‌ک بۆ قه‌ره‌بوونى زیانلێکه‌وتووانى گۆڕینى به‌هاى دۆلار له که‌رتى تایبه‌ت 12ـ ته‌رخانکردنى پاره‌ى ته‌واوى جوتیاران و ته‌رخانکردنى 200 ملیار بۆ هاورده‌ى په‌ین و ده‌رمان و تۆو بۆیان 13ـ پاڵپشتیکردنى سیستمى ناناوه‌ندێتنى (لامه‌رکه‌زی) له پارێزگاکان 14ـ ناچارکردنى وه‌زاره‌ته‌کان به‌کڕینى به‌رهه‌مى ناوخۆیی 15ـ پاڵپشتیکردنى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبی 16ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى بڕگه‌کانى فرۆشتنى موڵکى ده‌وڵه‌ت 17ـ ته‌رخانکردنى پاره بۆ فڕۆکه‌خانه‌ى نه‌ینه‌وا و به‌نده‌رى فاو و فڕۆکه‌خانه‌ى زیقار 18ـ زیادکردنى 339 ملیار بۆ کڕینى ده‌رمان 19ـ مسۆگه‌رکردنى راده‌ستکردنى نه‌وتى خاوى کوردستان به حکومه‌تى ناوه‌ندی 20– زیادکردنى پاره‌ى زیانلێکه‌وتوانى تیرۆر و زیندانیانى سیاسى و شه‌هیدان 21ـ ته‌رخانکردنى 199 ملیۆن دۆلار بۆ دروستکردنى هه‌زار قوتابخانه 22ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى مۆله‌ته‌کانى کۆمپانیاکانى مۆبایل پاش بژاردنى قه‌رزه‌کان 23ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى پاره‌ى کۆنگره و نه‌سریه‌ى میواندارى سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ته‌کان 24ـ ناچارکردنى حکومه‌ت به ئۆتۆماتیکى کردنى گومرگ و باج و په‌یوه‌ستکردنى به‌بانکى ناوه‌ندی ـ25 ناچارکردنى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران به جێبه‌جێکردنى سیستمى بایۆمه‌ترى فه‌رمانبه‌ران بۆ ده‌رخستنى بندیوار 26ـ پێداچوونه‌وه به گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کان و گرێبه‌سته‌کانى کاره‌با 27ـ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى به‌خشینه گومرگییه‌کان بۆ سه‌رجه‌م وڵاتان
هاوڵاتى فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده)، هیواداره جۆ بایدن، سه‌رۆکى نوێى ئه‌مریکا، هه‌ڵه‌کانى ئیداره‌که‌ى تره‌مپ له‌رۆژئاڤاى کوردستان سوریا، راستبکاته‌وه، که هه‌ڵکردنى گڵۆپى سه‌وز بووه بۆ داگیرکارییه‌کانى تورکیا. مه‌زڵوم کۆبانێ، فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده)، رایگه‌یاند:" هیوادارم جۆ بایدن، سه‌رۆکى نوێى ئه‌مریکا، هه‌ڵه‌کانى ئیداره‌که‌ى تره‌مپ له‌رۆژئاڤاى کوردستان سوریا، راستبکاته‌وه، که هه‌ڵکردنى گڵۆپى سه‌وز بووه بۆ داگیرکارییه‌کانى تورکیا". تورکیا عه‌فرین و گرێسپى و سه‌رێکانى داگیر کردووه‌و ئه‌وه‌ش به‌ره‌زامه‌ندى هه‌ڵکردنى گڵۆپى سه‌وز بووه له‌لایه‌ن دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى پێشترى ئه‌مریکاوه. ئه‌و قسانه‌ى مه‌زڵوم کۆبانی، فه‌رمانده‌ى گشتى هه‌سه‌ده، له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکیدا هاتون له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى "شه‌رق ئه‌وسه‌ت" که ئه‌مڕۆ هه‌ینى بڵاوکراوه‌ته‌وه. مه‌زڵوم کۆبانى داواى له ئیداره‌که‌ى بایدن کردوه، په‌یڕه‌وى ستراتیژێکى نوێ بکات بۆ کاراکردنه‌وه‌ى رۆڵى ئه‌مریکاو دانانى سنورێک بۆ کۆمه‌ڵکوژییه‌کان له سوریا. کۆبانى ئاماژه‌ى به‌وه‌شداوه که له دیداره‌کانیدا له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى به‌سه‌رۆکایه‌تى ئه‌مریکا بۆى ده‌رکه‌وتوه که ئاڕاسته‌یه‌ک هه‌یه بۆ به‌رفراوانکردنى ئۆپه‌راسیۆنه‌کان له‌دژى داعش. هه‌روه‌ها فه‌رمانده‌ى گشتى هه‌سه‌ده جه‌ختیشى کردۆته‌وه که داگیرکردنى ناوچه‌کانى سه‌رێ کانى و گرێ سپى له‌لایه‌ن تورکیاوه، هاوکاربوه له ژیاندنه‌وه‌ى داعشدا له‌ڕێگه‌ى ئه‌و هاوکارییانه‌ى له‌لایه‌ن تورکیاوه ده‌کرێت که ئامانجییه‌تى روبه‌رى داگیرکارییه‌کانى له رۆژهه‌ڵاتى فوڕات زیاتر بکات. هاوکات، مه‌زڵوم کۆبانى سه‌باره‌ت به په‌یوه‌ندییه‌کانیان له‌گه‌ڵ په‌که‌که، ئاماژه‌ى به‌وه‌داوه که پارتى کرێکارانى کوردستان حزبێکى کوردى دۆستیانه به‌ڵام له‌ڕوى رێکخستنه‌وه په‌یڕه‌وى له‌و حزبه ناکه‌ن و وتوشیه‌تی، ئێمه وه‌ک هه‌سه‌ده سه‌ربه‌خۆیین له بڕیاره‌کانماندا و ستراتیژییه‌تێکى رونمان هه‌یه‌و به‌پێى ئه‌و ستراتیژه له‌سوریا کارده‌که‌ین که سوریاش تاکه گۆڕه‌پانى کارکردنمانه. به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش وتویه‌تی، ئێمه ته‌به‌نى هزرو پڕۆژه‌که‌ى ئۆجه‌لان به‌ناوى نه‌ته‌وه‌یى دیموکراتیکه‌وه ده‌که‌ین. له‌باره‌ى دانوستان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى سوریا، مه‌زڵوم کۆبانى ئاماژه‌ى به‌وه‌داوه که هۆکارى ئه‌وه‌ى هێشتا گفتوگۆکاندا له ره‌هه‌نده سه‌ربازییه‌که‌وه نه‌په‌ڕیونه‌ته‌وه بۆ رێککه‌وتنى سیاسی، ئه‌وه‌یه که حکومه‌تى سوریا هێشتا ده‌یه‌وێت وڵات بۆ ساڵى به‌ر له 2011 بگه‌ڕێته‌وه. جه‌ختیشى کردۆته‌وه که ئه‌وان دژى به‌شداریکردنیان نین له دامه‌زراوه‌یه‌کى سه‌ربازیى هاوبه‌شیى سوریدا به‌و مه‌رجه‌ى تایبه‌تمه‌ندییه‌کانى هه‌سه‌ده پارێزراو بن و هه‌روه‌ها ئه‌و دامه‌زراوه‌یه مۆرکێکى نه‌ته‌وه‌یى و دینى و مه‌زهه‌بى پێوه نه‌بێت و ملکه‌چیش نه‌بێت بۆ لایه‌نه ده‌ره‌کییه‌کان.
هاوڵاتى ساڵح موسلیم، ئه‌ندامى ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تیى پارتى یه‌کێتیى دیموکرات(په‌یه‌ده) رایگه‌یاند:" یه‌کێتیى نه‌ته‌وه‌یى کوردان، به دیاریکردنى دوژمنى ستراتیژى گه‌لى کورد دێته دی"، ده‌شڵێت:" دوژمنى ستراتیژیى کورد ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ره". ساڵح موسلیم ڕایگه‌یاند:"یه‌کێتیى نه‌ته‌وه‌یى کوردان، به دیاریکردنى دوژمنى ستراتیژى گه‌لى کورد، دێته دی، هه‌ڵوێسته‌کانى ئه‌مدواییه‌ى حکومه‌تى دیمه‌شق به‌رامبه‌ر خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریى ڕۆژئاڤا به هاوکاریى ده‌وڵه‌تى تورک بووه. ساڵح موسلیم، ڕاشیگه‌یاند:" هه‌ڵوێست و ئاڵۆزییه‌کانى ئه‌مداوییه‌ى حکومه‌تى دیمه‌شق به‌رامبه‌ر خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریى ڕۆژئاوا، به هاوکاریى ده‌وڵه‌تى تورک بوه که هه‌وڵى لاوازکردنى ڕۆژئاڤا ده‌دات". ئه‌ندامه‌که‌ى ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تیى په‌یه‌ده، له‌باره‌ى دۆخى یه‌کێتیى نه‌ته‌وه‌یى گه‌لى کورده‌وه، جه‌ختى له‌وه کردوه‌ته‌وه، هه‌ر کاتێک گه‌لى کورد، توانیى دوژمنى ستراتیژیى خۆى دیارى بکات، ئه‌و کات یه‌کێتیى نه‌ته‌وه‌یى کورد دێته دی. موسلیم، ئه‌وه‌شى دووپاتکردووه‌ته‌وه که دوژمنى ستراتیژیى گه‌لى کورد، "ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ره".
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق رایگه‌یاند له مانگی کانوونى یه‌که‌مى رابردودا داهاتی نه‌وت گه‌یشتۆته چوار ملیارو 793 ملیۆن و 82 هه‌زار دۆلار. له به‌یاننامه‌یه‌کدا وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه کردووه که به‌پێى ئاماره‌کانى کۆمپانیاى به بازاڕکردنى نه‌وتى عێراق (سۆمۆ)، له مانگى کانوونى دووه‌مى ئه‌مساڵ، 88 ملیۆن و 922 هه‌زار و 697 به‌رمیل نه‌وت هه‌نارده‌ى بازاڕه‌کانى جیهان کراوه. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو کۆى گشتى داهاتیش له‌و مانگه‌دا چوار ملیار و 793 ملیۆن و 82 هه‌زار دۆلار بووه. هاوکات ئه‌وه‌شى روونکردووه‌ته‌وه که نرخى هه‌ر به‌رمیلێک نه‌وتى خاو له مانگى کانوونى دووه‌مى ڕابردوودا 53 دۆلار و 29 سه‌نت بووه.
هاوڵاتى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند، تا تێپه‌ڕاندنى پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2021، کاره‌کانى په‌رله‌مان به‌رده‌وام ده‌بێت و پشوو وه‌رناگرن. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 4ى شوباتى 2021 راگه‌یه‌ندراوى نوسینگه‌ى راگه‌یاندنى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراق، محه‌مه‌د حه‌لبوسى رایگه‌یاندووه، کاره‌کانى په‌رله‌مان به‌رده‌وام ده‌بێت تا تێپه‌ڕاندنى پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى گشتى فیدڕاڵى بۆ ساڵى دارایى 2021. پێشتر په‌رله‌مانى عێراق، وه‌رزى یاسادانانى یه‌که‌مى له سێیه‌م ساڵى یاسادانان، بۆ ماوه‌ى مانگێک درێژکرده‌وه، به‌مه‌به‌ستى ته‌واوکردنى چه‌ند یاسایه‌کى گرنگ له نێویاندا پرۆژه‌یاساى بودجه. رۆژى 29ى (کانونى یه‌که‌م/12)ى 2020، سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى عێراق، گه‌یشتنى پڕۆژه یاساى بودجه‌ى له‌لایه‌ن حکومه‌ته‌وه راگه‌یاند و رۆژى 9ى مانگى رابردوو، کۆبونه‌وه‌کانى تایبه‌ت به‌گفتوگۆکردن له‌سه‌ر ئه‌و پرۆژه‌یاسایه ده‌ستپێکرد.
کاکەلاو عەبدوڵڵا تورکیا دەیەوێت بەهەر نرخێک بێت یه‌به‌شه لەشەنگال دەربکات، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەمجارە ئاستەنگەکانی بەردەم ئەنقەرە زیاترن بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن وەک لە ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی رۆژانەی تورکیا کە سەر بەحکومەتی وڵاتەکەیە خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا، چوار پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراقی تائۆپەراسیۆن ئەنجامبدرێت لەدژی یه‌به‌شه لەشەنگال، ئەمەش بەمەبەستی نەهێشتنی هەژموونی گروپەکە لەناوچەکە و پچڕانی پەیوەندی لەنێوان یه‌به‌شه و پارتەکانی رۆژئاوای کوردستان. لەراپۆرتەکەدا هاتووە کە ئەنقەرە دەیەوێت بەچوار سیناریۆی جیاواز ئۆپەراسیۆن ئەنجامبدات و یەکێکیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە کەبریتین لەئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان تورکیاو عێراق، ئۆپەراسیۆنی سوپای عێراق بەهاوکاری هێزی ئاسمانی تورکیا، ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان، یان وەک ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر تورکیا بەتەنها هێرش ئەنجامبدات. نیازی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەنێو بەرپرسانی تورکیا شاراوە نییەو سەردانی وەفدەکەی ئەنقەرە بەسەرکردایەتی خلوسی ئاکار لەمانگی رابردوودا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان هەر بۆ ئەو مەبەستە بوو. لە ١٨ی مانگی رابردوو وەفدەکەی تورکیا گەیشتنە بەغدادو لەگەڵ بەرپرسانی حکومەتی عێراقی کۆبوونەوەو دواتریش سەردانی هەولێریان کرد کەتێیدا چاویان بە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم و نیچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان کەوت. خلوسی ئاکار لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەکونسوڵخانەی تورکیا لەهەولێر رایگەیاند هێزەکانی یه‌به‌شه «بەمزووانە لەناوچەکە دەردەکرێن لەڕێی ئەو رێکارانەی دەگیرێنە بەر لەداهاتوویەکی نزیکدا». ئاکار وتیشی، «گفتوگۆ هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وەفدەکە (تورکیا-عێراق) بەردەوام دەبێت، بڕوام وایە ئەم هەنگاوانە بەمزووانە دەرئەنجامی ئەرێنی لەسەر ئەرزی واقیع دەخەنەڕوو»، جەختیشی لەوە کردەوە کەئامادەیی حکومەتی هەرێمی بۆ هاوکاریکردنی تورکیا لەشەڕی دژی پەکەکە زۆر جێی «رێزە» لای ئەنقەرە. دوای سەردانەکەی وەزیری بەرگریی تورکیا بۆ عێراق، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیاش نیازی خۆی نەشاردەوە لەپەلاماری شەنگاڵ و رایگەیاند «تورکیا هەمیشە ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لەگەڵ عێراق دژی پەکەکە، رەنگە لەپڕێکدا لە شەوێکدا بگەینە ئەوێ». لەساڵی ٢٠١٤ پەکەکە توانی پێگەی خۆی بەهێز بکات لەشەنگال دوای چوونە ناوەوەی هێزەکانی بۆ پارێزگاریکردن لەیەزیدییەکانی ناوچەکە و شەڕکردنی دژی داعش، تائیستاش یەکینەکانی پاراستنی شەنگال (یەبەشە)ەوە هەژموونی خۆی هەیە بەسەر قەزاکەوە. لەمانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان بەسەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان رێککەوتنێکیان ئەنجامدا بۆ دەرکردنی هەموو هێزەکانی شەنگال و دامەزراندنی هێزێکی حکومی بۆ پاراستنی ناوچەکە، بەڵام تا ئیستا ئەو رێکەوتنە شکستی هێناوە، ئەمەش لەئاستی چاوەڕوانییەکانی تورکیادا نییە. لەکۆبوونەوەی وەفدەکەی تورکیاو حکومەتی عێرقدا، بەرپرسانی تورکیا داوای دامەزراندنی بنکەی کاتیی سەربازییان کردووە لەموسڵ و هەرێمی کوردستان و زیادکردنی بنکەکانیان کە ئێستا (١٠) بنکەیان هەیە لەوڵاتەکەدا. بەپێی وتەی یەریڤان سەعید، شیکەرەوە لە ناوەندی تووێژینەوەی میدل ئیسترن ئەفێرس، رەنگە ئەمە ئامادەکاری بێت بۆ ئۆپەراسیۆنی سەربازیی گەورەی تورکیا لەبەهاری ئەمساڵدا. «لەئێستادا کەشوهەواو تۆپۆگرافی ناوچەکە زۆر نالەبارە تاکردەی سەربازیی تێیدا سەرکەوتوو بێت»، یەریڤان سەعید ئەمەی بەپێگەی عەرەب نیوز وت. لەئەگەری ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن بۆ سەر شەنگال، تورکیا رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە کە لەئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتردا رووبەڕووی نەبووەتەوە. یەکێک لەبەربەستەکان ئەوەیە کە تورکیا یەبەشە بە تیرۆریست و سەر بە پەکەکە لە قەڵەمدەدات، لەکاتێکدا حکومەتی عێراقی دەیەوێت بیکاتە بەشێک لەحەشدی شەعبی. فەهیم تەستەکین، ستوننووسی پێگەی ئەلمۆنیتەری ئەمریکی، لەوتاریکدا باس لەو ئاستەنەگە دەکات و دەڵێت: تێکەڵکردنی یەبەشە بۆ نێو حەشدی شەعبی بۆ ئەوەیە تا پێکدادان لەنێو ئەو هێزانەی لە شەنگالدان دووربخرێتەوە. تەستەکین باس لەوەش دەکات ئەو ناوچەیەی تورکیا دەیەوێت ئۆپەراسیۆنی تێیدا ئەنجامبدات حەشدی شەعبی سەر بەئێرانی تێیدا جێگیرە، ئەمەش بەربەستێکی ترە بۆ داواکەی تورکیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی پەکەکە. بیڵگای دومان، رێکخەری تووێژینەوەکانی عێراق لە ناوەندی تووێژینەوەی تورکی ئۆرسام، پێی وانییە ئۆپەراسیۆنێکی سێ لایەنی بەمزووانە رووبدات بەهۆی ئەو ناکۆکییەی لایەنەکان هەیانە سەبارەت بەدانەپاڵی وشەی «تیرۆر» بەگروپەکانی شەنگالەوە. «ئەوان هێشتا ناکۆکن لەسەر ئەوەی چۆن چاو لەگروپەکانی سەر بە پەکەکە بکەن لەعێراق. لەلایەکی تررەوە ئەرزی واقیع جیاوازترە»، دومان وای وت. بەپێی وتەی دومان کە بۆ عەرەب نیوز دواوە، بەغدادو هەولێر جیاکاری دەکەن لەنیوان هەڕەشەکانداو ئەو گروپانە بە ئامانج ناگرن کە بەربەستی ئەمنییان بۆ دروستناکەن. «یەبەشە بەشێوەیەکی بەرچاو تێکەڵی حەشدی شەعبی ئێرانی بووە کەبودجە و چەکیشی بۆ تەرخان دەکات»، دومان وای وت. لەلایەکی ترەوە، چەندین پارت و کوتلەی پەرلەمانی عێراق دژی ئۆپەراسیۆنی زیاتری تورکیان بۆ سەر ناوچەکانی عێراق. «لەکاتێکدا تورکیا یارمەتی عێراق دەدات بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەژمونی ئێران، بەڵام کازمی نایەوێت پاڵپشتی هێزە گەورەکانی عێراق لەدەست بدات لەسەروبەندی هەڵبژاردنی گشتی لەوڵاتەکەدا کەبڕیارە لە تشرینی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت»، تەستەکین وای نوسیووە. لەچەندین ئۆپەراسیۆنی سەربازیی تورکیادا لەماوەی رابردوودا عێراق و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی رۆتینی ئیدانەیان کردووە، بەڵام هیچ کارێکی کردەییان نەکردووە بۆ وەستاندنیان. لەمانگی حوزەیرنی ٢٠٢٠، حکومەتی عێراقی ئیدانەی هەردوو ئۆپەراسیۆنی چنگی پڵنگ و هەڵۆی تورکیای کرد کەئامانج گرتنی پەکەکە بوو لەقەندیل و سنجارو مەخموور، بەهۆی ئەوەی گوندەکانی ناوچەکان دەکرانە ئامانج و تێیدا دوو ئەفسەری سەر بەسوپای عێراق کوژران. شارەزایان باس لەوەش دەکەن هەردوو حکومەتی عیراقی و هەرێمی کوردستان چاوەڕێی ئاماژەکانی ئیدارەی نوێی ئەمریکان بەسەرکردایەتی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، پێش قبوڵکردنی هەر داوایەکی تورکیا. «بەغدادو هەولێر رەنگە بیانەوێت ئاستی ئەو گۆڕانکارییانە ببینن کە ئیدارەی بایدن ئەنجامی دەدات پێش ئەوەی مل بدەن بۆ هەر داواکارییەکی تورکیا»، تەستەکین وای نوسیووە. تەنانەت ئەگەری بەشداریکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەر ئۆپەراسیۆنێکی تورکیادا دژی پەکەکە ئەگەری روودانی کەمە بەهۆی فشاری ناوخۆیی و دروستبوونەوەی شەڕی براکوژی. پێکدادانە سەختەکەی نێوان هێزەکانی پەکەکەو پارتی دیموکراتی کوردستان لەناوچەی گارە لە ١٣ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠ بووە هۆی ئیدانەکردنی شەڕەکە لەلایەن خەڵکی هەرێمی کوردستانەوەو ترسی شەڕی براکوژی سەریهەڵدایەوە. هەرچەندە بەشداری کردنی پارتی ئەگەرێکی کزە، بەڵام چەندین جار پەکەکە پارتی دیموکراتی کوردستانی بەوە تۆمەتبار کردووە کەهاوکاری تورکیا دەکات بەپێدانی زانیاری و وردەکاری هەواڵگری لەسەر هێزەکانیان. «پێدانی زانیاری هەواڵگری رەنگە یەکێک بێت لەو هاوکاری و هەماهەنگییەی» خلوسی ئاکار باسی کرد لەلایەن حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستانەوە، یەریڤان سەعید وای وت.
هاوڵاتى بانکى نێوده‌وڵه‌تى عێراق رایگه‌یاند، کار له‌سه‌ر ده‌ستپێشخه‌رییه‌کى جیهانى ده‌که‌ن، بۆ گه‌ڕاندنه‌وه‌ى ئه‌و پارانه‌ى عێراق، که به نایاسایى براونه‌ته ده‌ره‌وه. ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 2ى شوباتى 2021 ره‌مزى نوعمان نێرده‌ى تایبه‌تى بانکى نێوده‌وڵه‌تى عێراق راگه‌یاند:" گۆڕانکارى له به‌هاى دینار به‌رامبه‌ر به دۆلار واده‌کات، که عێراق بتوانێت داهاته‌کانى زیاتر بکات". نێرده‌ى تایبه‌تى بانکى نێوده‌وڵه‌تى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه، له ئێستادا یه‌ده‌گى دراوى عێراق، زیاتر له 55 ملیار دۆلاره. پێشتر یوسف محه‌مه‌د سه‌رۆکى فراکسیۆنى گۆڕان له په‌رله‌مانى عێراق به‌هاوڵاتى وت:" به‌دواداچون بۆ هه‌موو ئه‌و پارانه ده‌که‌ین که براونه‌ته ده‌ره‌وه به نایاسایى". پێشتر، بانکى ناوه‌ندى عێراقى نرخى 100 دۆلارى به‌رامبه‌ر به 145 هه‌زار دینار جێگیرکرد و له وه‌زاره‌تى دارایى و له بانکه‌کانیشدا به‌رامبه‌ر به146 هه‌زار دینار و بۆ هاوڵاتیانیش به 147 هه‌زار دینار دیاریکرد.
