.jpeg)
هاوڵاتى میدیا عێراقیه‌کان نووسراوێکى فه‌رمى عه‌لى سیستانى مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کانیان به‌زمانى فارسى بڵاوکردووه‌ته‌وه که ئاڕاسته‌ى سه‌رۆکى شاره‌وانى زابلى ئێران کراوه و تێدا سیستانى داواى گۆڕینى ناوى شه‌قامێک ده‌کات که به ناوى ئه‌وه‌وه نراوه ئه‌وه‌ش وه‌ک دوورکه‌وتنه‌وه‌ى له تاران وه‌سف ده‌کرێت. نووسراوه‌که به هه‌ماهه‌نگى نوسینگه‌ى سیستانى له شارى قوم ئاڕاسته‌ى سه‌رۆکى شاره‌وانى زابل کراوه و تێیدا هاتووه:"ئایه‌توڵا سیستانى قبوڵ ناکات هیچ شه‌قام و باڵه‌خانه‌یه‌ک به‌ناوى ئه‌وه‌وه بکرێت و داواى گۆڕینى ناوى شه‌قامه‌که ده‌کات". شارى زابل ده‌که‌وێنه پارێزگاى سیستان و به‌لوچستان و ده‌ریاى هاموون، دانیشتووانه‌که‌ى زیاتر له 128 هه‌زار که‌س ده‌بن، که زۆربه‌ى فارسن و که‌مێکیشیان به‌لوچ و په‌شتۆن، هاوکات، ئایینى زۆربه‌یان شیعه مه‌زهه‌بى ئایینى ئیسلامه.
هاوڵاتى دواى سه‌ردانه‌که‌ى پاپاى ڤاتیکان بۆ به‌غدا و هه‌ولێرو موسڵ، سه‌رۆکى دیوانى وه‌قفى سوننى عێراقى رایگه‌یاند، به‌مه‌به‌ستى سه‌ردانکردنى وڵات، نامه‌ى سه‌رۆکى حکومه‌ت و په‌رله‌مانى گه‌یاندووه‌ته شێخى ئه‌زهه‌ر و به خۆشحاڵییه‌وه قبوڵى کردووه. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 12ى ئازارى 2021، ئه‌حمه‌د که‌مبه‌ش، سه‌رۆکى دیوانى وه‌قفى سوننى عێراقى له‌گه‌ڵ باڵیۆزى وڵاتدا سه‌ردانى ئه‌حمه‌د ته‌یب، شێخى ئه‌زهه‌ریان کرد و تیایدا که‌مبه‌ش بانگهێشتننامه‌ى مسته‌فا کازمى سه‌رۆکى حکومه‌ت و محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مان دراوه‌ته شێخى ئه‌زهه‌ر به‌مه‌به‌ستى سه‌ردانکردنى بۆ به‌غدا. سه‌رۆکى دیوانى وه‌قفى سوننى عێراق ده‌ڵێت:" سه‌ردانکردنى شێخى ئه‌زهه‌ر پشتیوانیه‌کى گه‌وره‌یه بۆ یه‌کگرتوویى عێراق و بانگهێشتنامه‌که‌ش گوزارشته له خۆشه‌ویستى گه‌ل". شێخى ئه‌زهه‌ر ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو عێراق مێژویه‌ک و شارستانیه‌تێکى هه‌یه ره‌گى داکوتیووه و شانازى به بوونى په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵیان ده‌کات"زاناکانیان خزمه‌تێکى زۆرى ئیسلام و عه‌ره‌ب و زانستیان کردووه". هه‌روه‌ها ئاماده‌یى خۆى ده‌ربڕیوه بۆ سه‌ردانه‌که‌ى بۆ عێراق، به‌ڵام باسى کاته‌که‌ى نه‌کراوه. پێنجى ئازار پاپا فرانسیس، پاپاى ڤاتیکان به‌سه‌ردانێکى سێ رۆژه گه‌یشته عێراق و له‌گه‌ڵ به‌رپرسانى باڵا کۆبووه‌وه‌و چووه شارى موسڵ و هه‌ولێر.
هاوڵاتى فه‌رمانده‌ى هێزه‌کانى سووریاى دیموکرات (هه‌سه‌ده)، ڕایده‌گه‌یه‌نێت: ئه‌و خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه‌ى ئه‌مڕۆ له ڕۆژئاڤاى کوردستان هه‌موو گه‌ل و نه‌ته‌وه‌کانى له‌خۆگرتوه، به‌رهه‌مى ڕاپه‌ڕینى قامشلۆیه. ئه‌مڕۆ هه‌ینى 12ى ئازار، 17 ساڵ تێپه‌ڕده‌بێت به‌سه‌ر ڕاپه‌ڕینى 12ى ئازارى 2004ى قامشلۆ له دژى ڕژێمى به‌عسى سوورى که تێیدا ڕژێم زۆر دڕندانه چه‌ندین ڕۆڵه‌ى کوردى شه‌هید کرد و به‌وهۆیه‌وه، مه‌زڵوم عه‌بدى فه‌رمانده‌ى هه‌سه‌ده، له تویته‌ر یادى ئه‌و ڕۆژه‌ى کردووه‌ته‌وه. جه‌نه‌راڵ مه‌زڵوم عه‌بدى له تویتێکدا نووسیویه‌تی: “به‌رهه‌مى قوربانیى ڕۆڵه‌کانى گه‌ل و شه‌هیده‌کانمان، ئه‌و خۆبه‌ڕێوه‌به‌رییه که له سایه‌یدا، هه‌موو ڕه‌نگ و ئه‌تنیکه جیاوازه‌کان به که‌رامه‌ته‌وه ده‌ژین". ناوبراو ئه‌وه‌شى دووپاتکردووه‌ته‌وه که ڕاپه‌ڕینى 12ى ئازارى قامیشلۆ، هه‌وێنى شۆڕشى 19ى ته‌مووزى 2012ى ڕۆژئاڤاى کوردستانه.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاوى عێراقى گه‌یشته 70 دۆلارو ئه‌وه‌ش به به‌رزترین ئاست له‌ماوه‌ى 14 مانگى رابردودا تۆمارکراوه. به‌پێى هه‌واڵى ئاژانسى عێراقی، دوانیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ هه‌ینی، نرخى نه‌وتى خاوى عێراقى گه‌یشته 70 دۆلار که ئه‌وه‌ش به‌رزترین ئاسته له‌ماوه‌ى 14 مانگى رابردودا. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت له بازاڕه‌کانى جیهان، به 69.44 دۆلار مامه‌ڵه‌ى پێوه‌کراوه و نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا به 65.79 دۆلار فرۆشراوه له‌ماوه‌ى چه‌ند رۆژى رابردودا به‌هۆى بڕیارێکى رێکخراوى "ئۆپێک پڵه‌س" بۆ به‌رده‌وامیدان به که‌مکردنه‌وه‌ى بڕى به‌رهه‌مهێنانى نه‌وت له مانگى (نیسان/4)دا، نرخى نه‌وت به‌رزبونه‌وه‌ى به‌رچاوى به‌خۆیه‌وه بینیووه.
هاوڵاتى وته‌بێژى سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى تورکیا ڕایگه‌یاند:"هه‌ڵه‌ى چاپکردنى پوله‌که ڕاست نه‌کرێته‌وه سزاى قورسى ده‌بێت"، راشیگه‌یاند:" بێ ڕێزییه‌کى گه‌وره کراوه و قبوڵناکرێت". ئه‌مرۆِ هه‌ینى، به‌پێى هه‌واڵێکى ڕۆژنامه‌ى (یه‌نى شه‌فه‌ق)ى تورکى، ئیبراهیم کاڵن، وته‌بێژى سه‌رۆکایه‌تى کۆمارى تورکیا ڕایگه‌یاند:"پێویسته حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌ستبه‌جێ هه‌ڵه‌که ڕاستبکاته‌وه، ئه‌گه‌ر وانه‌کات ئه‌وا قورسترین سزا وه‌رده‌گرێت". ئیبراهیم کاڵن ئاماژه‌ى به‌وه‌شداوه، "بێ ڕێزییه‌کى گه‌وره کراوه و قبوڵناکرێت، ده‌ستبه‌جێ کونسوڵخانه‌که‌مان سکاڵاى له‌و کاره کردووه". کاڵن هه‌ڕه‌شه‌ى ئه‌وه‌شیکردووه، ده‌بێت ده‌ستبه‌جێ ئه‌وه‌ى کراوه ڕاستبکرێته‌وه ئه‌گه‌رنا "قورسترین ئه‌نجامى ده‌بێت". هه‌روه‌ها دوێنێ ڕۆژى پێنج شه‌ممه ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی، سه‌رۆکى مه‌هه‌په له تویته‌رى خۆى نوسى: "که‌س ناتوانێت له‌دروستکردنى ئه‌و پوله‌ى بۆ سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فرانسیس دروستکراوه په‌نجه‌ى تۆمه‌تمان بۆ درێژبکات، چونکه له‌ڕاستیدا ئه‌و نه‌خشه‌یه له‌ژێر پێماندایه". رۆژى 7ى ئازار له‌کاتى سه‌ردانى پاپاى ڤاتیکان، شه‌ش پول له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى گواستنه‌وه‌و گه‌یاندن دروستکرابوو یه‌کێکیان وێنه‌ى پاپاى ڤاتیکان بوو نه‌خشه‌ى کوردستانى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بوو، دواى بڵاوبونه‌وه‌ى کاردانه‌وه‌ى تورکیاو ئێرانى لێکه‌وته‌وه. له‌به‌رانبه‌ردا جوتیار عادل وته‌بێژى حکومه‌تى هه‌رێم جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که حکومه‌تى هه‌رێم له‌چوارچێوه‌ى یاسا کارپێکراوه‌کانى عێراقدا کار ده‌کات و دروستکردنى ئه‌و پوله په‌سه‌ند نه‌کرابوو.
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ هه‌ینى ته‌قینه‌وه‌یه‌کى گه‌وره له‌ویلایه‌تى وارداک له‌رۆژهه‌ڵاتى ئه‌فغانستان یه‌که‌ى ئۆپه‌راسیۆنى هێزه تایبه‌ته‌کانى ئه‌و وڵاته‌ى کرده ئامانج و تا ئێستا به‌فه‌رمى زیانه گیانییه‌کان ئاشکرا نه‌کراون. به‌پێى هه‌واڵێکى ئاژانسى روسیا توده‌ی، ته‌قینه‌وه‌یه‌کى گه‌وره له‌ویلایه‌تى وارداک له‌رۆژهه‌ڵاتى ئه‌فغانستان رویدا و یه‌که‌ى ئۆپه‌راسیۆنى هێزه تایبه‌ته‌کانى ئه‌و وڵاته‌ى کردووه‌ته ئامانج. ئه‌و که‌سانه‌ى که روداوه‌که‌یان بینیوه ئاماژه‌یان به‌وه‌کردووه که ته‌قینه‌وه‌که بنکه‌یه‌کى هێزى ئۆپه‌راسیۆنه تایبه‌ته‌کانى له مه‌یدان شه‌هر کردۆته ئامانج و به‌هۆیه‌وه ژماره‌یه‌کى زۆر قوربانى لێکه‌وتۆته‌وه. ته‌قینه‌وه‌که به‌هۆى بارهه‌ڵگرێکى بۆمبڕێژکراوه‌وه بووه و دوکه‌ڵێکى زۆرى لێ به‌رزبووه‌ته‌وه و ئامارى قوربانییانى رووداوه‌که ئاشکرا نه‌کراوون.
هاوڵاتى ئه‌و دیلانه، که سوپاى تورک له گاره کوشتنی، له ئه‌یلولى 2019دا نامه‌یان بۆ سه‌رۆک کۆمارى تورک، سه‌رۆکى په‌رله‌مانى تورکیا و سه‌رۆکى گشتیى جه‌هه‌په نارد و له نامه‌کاندا ره‌خنه‌ى ئه‌وه‌یان لێگرتون، که له‌به‌ر چى بۆ ئازادکردنیان هیچیان نه‌کردووه و دیالۆگیان ئه‌نجامنه‌داوه. ئاژانسى فوراتنیوز، ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 11ى ئازارى 2021، بڵاویکردووه‌ته‌وه که "سه‌رباز، پۆلیس و سیخوڕه دیلکراوه‌کانى تورک، که له ئه‌نجامى هێرشى داگیرکه‌ریى سوپاى تورک بۆ سه‌ر گاره و به‌هۆى بۆردومان و گازبارانکردنه‌وه کوژران، نامه‌ى هاوبه‌شیان بۆ موسته‌فا شه‌نتۆپ سه‌رۆکى په‌رله‌مانى تورکیا، که‌مال قلیچدار ئۆغڵو سه‌رۆکى گشتیى پارتى کۆماریى گه‌ل (جه‌هه‌په) ناردووه. دیله‌کان نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیان و هه‌روه‌ها نامه‌یان بۆ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورک ناردووه و داوایانکردوه، کار بۆ ئازادکردنیان بکرێت". کۆپییه‌ک له نامه هاوبه‌شه‌کان له سه‌رچاوه‌کانى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل (هه‌په‌گه)ه‌وه ده‌ست ئاژانسه‌که که‌وتوون. نامه‌کان له 6ى ئه‌یلولى 2019 دا نووسراون و ئیمزاى (سه‌دات سۆرگیون، ئومید گجر، سه‌دات یابالاک، وه‌دات کایا، حوسێن ساری، مه‌ولود قه‌هوه‌چی، سه‌میح ئۆزبه‌ی، سوله‌یمان سونگیور، موسلیم ئاڵتنتاش، ئایدن کۆسه، عادل کاباکلى و م. ساڵح کانجانى) پێوه‌یه. ده‌قى نامه‌که‌یان: له نامه‌یه‌کدا، که به ناونیشانى "بۆ سه‌رۆکى ئه‌نجوومه‌نى نه‌ته‌وه‌یى گه‌وره‌ى تورکیا به‌ڕێز پرۆفیسۆر دکتۆر موسته‌فا شه‌نتۆپ" دا نووسراوه، زانیارى له باره‌یانه‌وه، شێوه، کات و شوێنى دیلکردنیان له‌لاى ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کاندا هه‌یه. راشیانگه‌یاندووه، جگه له هاووڵاتییه‌ک، پۆلیسێک و سه‌ربازێکى ئه‌رکدار، ٤ سه‌بازى تریش هه‌یه، که له کاتى سه‌ربازیى ناچاریدا دیلکراون لێره‌دا هه‌ن. له نامه‌که‌دا ئه‌وه هاتووه، ماوه‌ى سه‌ربازیى ئه‌و سه‌ربازانه چه‌ند ساڵ له‌وه پێش کۆتایى پێهاتووه، هه‌ر خۆى به هۆى یاساکانى په‌رله‌مانه‌وه ماوه‌ى سه‌ربازى که‌مکراوه‌ته‌وه بۆ ٦ مانگ و هه‌روه‌ها سه‌ربازیش به پاره ده‌کڕدرێته‌وه، بۆیه ئه‌م پرسیاره‌یان کردووه، "باشه تاوانى ئه‌و سه‌ربازانه جێبه‌جێکردنى ئه‌رکه‌کانیان بووه بۆ ده‌وڵه‌ت؟" له نامه‌که‌دا ئه‌وه‌ش ده‌ستنیشانکراوه، هه‌مان ئه‌و پرسیاره له‌لایه‌ن بنه‌ماڵه‌ى سه‌ربازه‌کانه‌وه چه‌ندینجار له به‌رده‌م کامێراکاندا دووباره کراونه‌ته‌وه، به‌ڵام هیچ وه‌ڵامێکیان پێ نه‌دراوه‌ته‌وه. بۆ ٦٠٠ په‌رله‌مانتارى بخوێننه‌وه دیله‌کان رایانگه‌یاندووه، به‌رپرسانى ده‌وڵه‌ت که‌م و زۆر ده‌زانن، که ئه‌مان له چ هه‌لومه‌رجێکدان و داوا له موسته‌فا شه‌نتۆپ سه‌رۆکى په‌رله‌مان ده‌که‌ن، که نامه‌که‌یان له به‌رده‌م ٦٠٠ په‌رله‌مانتاردا بخوێنێته‌وه. دیله‌کان له نامه‌که‌یاندا ئه‌وه‌شیان وتوه، "باشه له‌به‌ر ئه‌وه‌ى که‌سه‌کان لێره راگه‌یاندکار و منداڵى بنه‌ماڵه ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان نین، ئیدى خاوه‌ندارى و پشتیوانییان لێناکرێت؟ ئێمه چاوه‌ڕێمان نه‌ده‌کرد، که ده‌وڵه‌تى کۆمارى تورکیا زیاتر له ٤ ساڵ، واته نزیکه‌ى ١٥٠٠ رۆژ خاوه‌ندارى له سه‌رباز و پۆلیسه‌کانى نه‌کات. چاوه‌ڕوانى بووین سه‌ره‌ى ئێمه‌ش بگات وه‌ک ئه‌و که‌سانه‌ى دیلکرابوون، چ هاووڵاتییانى کۆمارى تورکیا و چ ئه‌و که‌سانه‌ى هاووڵاتیى تورکیا نه‌بوون، هه‌وڵه‌کان له ساڵى ٢٠١٤ له کاتى گرتنى کۆنسوڵخانه‌ى تورکیا له موسڵ له‌لایه‌ن رێکخستنى تیرۆریستیى داعش بۆ ئازادکردنى ئه‌و که‌سانه‌ى له کۆنسوڵخانه‌که‌دا بوون، بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى له نه‌یجیریا له‌لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه دیلکرابوون، بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌ندامانى فه‌تۆ له گابۆن، بۆ سه‌ربازه ئۆکرانییه‌کان، که له‌لایه‌ن رووسیاوه دیلکرابوون، بۆ ئازادکردنى تاتاره‌کانى کریمییه، بۆ ئازادکردنى رۆژنامه‌نووسه ژاپۆنییه دیلکراوه‌کانى ده‌ستى قاعدیه دیالۆگتان کرد و له ئه‌نجامى هه‌وڵه‌کان و دیالۆگ دا ئازاد بوون و گه‌ڕانه‌وه بۆ ناو بنه‌ماڵه‌کانى خۆیان و وڵاتى خۆیان. ئێمه‌ش به ئومێده‌وه سه‌یرى ئه‌و هه‌واڵانه‌مان کرد و به ساڵان ئومێد و هیوامان ئه‌وه بوو، که سه‌ره‌ى ئێمه‌ش بێت. باشه ده‌بێت ئێمه داوا له شوێنێکى تر بکه‌ین؟ له ساڵانى رابردوودا که‌س نه‌یتوانى گارانتیى ته‌ندروستى و ئاسایشى ئێمه بکات و ئێستاش ناتوانن. له دۆخێکدا، که ژیانمان گارانتیى نییه، ئێوه چۆن ده‌توانن ته‌رمى ئێمه لێره ببه‌نه‌وه؟ ئێوه‌ش منداڵتان هه‌یه، خۆتان بخه‌نه شوێنى بنه‌ماڵه‌کانمان، بۆ نمونه له کاتى جه‌ژن دا ئێوه چاوه‌ڕێن منداڵه‌که‌تان بێن و ده‌ستتان ماچ بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه ٩ جه‌ژنه ئێمه ناتوانین چاومان به بنه‌ماڵه‌کانمان بکه‌وێت و ده‌ستیان ماچ بکه‌ین. باشه ئێوه ئه‌گه‌ر ته‌نها رۆژێک له منداڵه‌کانتان دوور بن خێرا به دوایاندا ناگه‌ڕێن؟ زیاتر له ٤ ساڵه ئێمه‌ش له بنه‌ماڵه‌کانمان دورین و هیچ په‌یوه‌ندییه‌کمان له‌گه‌ڵیاندا نییه. له‌و دۆخه‌دا ئێمه چى بکه‌ین؟ ئێمه ده‌مانه‌وێت ئێوه ویژدانتان هه‌بێت. ئه‌گه‌ر ئێمه تاوانبار ده‌کرێین، پێمان بڵێن، تاوه‌کو بیزانین ئه‌گه‌ر ئێمه تاوانبار ده‌کرێین، ئه‌وا مافى ئه‌وه‌مان هه‌یه له‌وه ئاگادار بین و بیزانین. باشه له‌سه‌ر ئێمه بڕیارى سزادان هه‌یه؟ ئێمه ده‌مانه‌وێت ئه‌وه بزانین. وته‌ى 'سه‌بر بکه‌ن' بۆ بنه‌ماڵه‌کان ته‌نها بۆ دواخستن و نه‌بینینى کێشه‌که‌یه. چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵا ئۆجالان کرابوو و ئومێدى به ئێمه دابوو، به‌ڵام له‌وه‌ش ئه‌نجامێک ده‌ستنه‌که‌وت. بۆ له چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا قسه له‌سه‌ر ئێمه‌ش ناکرێت، بۆ نابین به رۆژه‌ڤ؟ کاتێک بنه‌ماڵه‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى بۆ کۆتایهێنان به گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان ده‌ستیان به مانگرتن کردبوو، له به‌رده‌م په‌رله‌ماندا چالاکیى دانیشتنیان ئه‌نجامدا، ئێوه له‌گه‌ڵ ئه‌وان قسه‌تان کردبوو و وتبوتان، داواکه‌تان به به‌رێز سه‌رۆک کۆمار و به‌ڕێز عه‌بدولحه‌مید گول وه‌زیرى داد ده‌گه‌یه‌نن. له‌و بابه‌ته‌دا حیزبێکى سیاسی، یان که‌سێک، که داکۆکى له مرۆڤه‌کان بکات، یان مرۆڤه‌کان ئازاد بکات، ئه‌و مرۆڤانه، که تاوه‌کو کۆتایى ته‌مه‌نیان ئازاد بکرێن، بنه‌ماڵه و ده‌ورووبه‌ره‌که‌یان قازانج ده‌کات و بۆلاى خۆیان رایانده‌کێشت. به‌و تێگه‌یشتنه‌وه ئێمه داواتان لێده‌که‌ین، که به به‌رپرسیاریه‌تێیه‌کانتان هه‌ستن". بۆ سه‌رۆگشتى جه‌هه‌په، که‌مال قلیچدار ئۆغڵو دیله‌کان له‌و کاته‌دا نامه‌یه‌کیشیان بۆ که‌مال قلیچدار ئۆغڵو سه‌رۆکى گشتیى جه‌هه‌په نارد. دیله‌کان له‌و نامه‌یه‌دا باسى قۆناغه‌که‌یان کردبوو و رایانگه‌یاندبوو، "شه‌نه‌ل ساریخان خانم سه‌رۆکى کۆمسیۆنى مافه‌کانى مرۆڤ له په‌رله‌مان له ساڵى ٢٠١٦دا له‌باره‌ى ئه‌م باته‌وه لێدوانى دابوو، به‌ڵام ئه‌وه وه‌ک پێویست نه‌بوو. ئێمه داواتان لێده‌که‌ین، که نامه‌که‌مان و دۆخى ئێمه له به‌رده‌م کامێراکاندا بۆ راى گشتى بخه‌نه‌ڕوو. داواتان لێده‌که‌ین به به‌رپرسیارى هه‌ستن". داوا له ئه‌ردۆغانى سه‌رۆک کۆمار یه‌کێک له دیله‌کان به ناوى سه‌دات سۆرگیون نامه‌یه‌کى بۆ سه‌رۆک کۆمار ئه‌ردۆغان نووسیووه. سه‌دات سۆرگیون له نامه‌که‌یه‌دا بۆ سه‌رۆک کۆمارى تورک نووسیویه‌تی، "به‌ڕێز سه‌رۆک کۆمارم، با ره‌حمه‌ت و به‌ره‌که‌تى خوا له‌سه‌ر ئێوه و وڵاته‌که‌مان بێت. ئینشائه‌ڵا، ئامین". دواى ئه‌وه‌ش سۆرگیون خۆى ناساندووه و باسى دیلبوونى خۆى و ئه‌و بارودۆخه کردووه، که تیایدایه‌تی. هاکان ئاتیلاى به بیرهێنایه‌وه سۆرگیون له نامه‌که‌یه‌دا پرسیویه‌تی، "سه‌رۆک کۆمارم، من ده‌پرسیم، ئێمه کێین؟" و له به‌رده‌وامیى نامه‌که‌یدا نووسیویه‌تی، "لێره پێمان ده‌ڵێن، 'ده‌وڵه‌ت له ئێوه ناپرسێت، خاوه‌نداریتان لێ ناکات، ئه‌گه‌ر خاوه‌نداریتان لێ بکات ده‌تاننێرینه‌وه، ئێمه نامانه‌وێت ئێوه لێره رابگرین'. وادیاره راست ده‌که‌ن. ئه‌وه ٤ ساڵ تێپه‌ڕی، به‌ڵام سه‌ره‌ى ئێمه نه‌گه‌یشت... به‌ڕێوه‌به‌رانى رێکخستن (په‌که‌که) دێن و قسه‌مان بۆ ده‌که‌ن و ده‌ڵێن، 'با ده‌وڵه‌ت داواى ئێوه بکات، ئێمه ئێوه ئازاد ده‌که‌ین، به‌ڵام که‌س خاوه‌ندارى له ئێوه ناکات، ئه‌گه‌ر ئێمه ئێستا ئێوه ئازاد بکه‌ین، به دڵنیاییه‌وه ده‌وڵه‌ت ده‌تانکوژیت'.... کاتێک هاکان ئاتیلاى جێگرى سه‌رۆکى هاڵک بانک (دواى زیندانیکردنى له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه) گه‌ڕایه‌وه بۆ تورکیا، ئێوه له چاوپێکه‌وتنێکدا وتتان، 'هاکان ئاتیلا رۆڵه‌ى ئێمه‌یه، ئه‌گه‌ر ئێمه خاوه‌ندارى له‌و نه‌که‌ین، ئه‌ى ئێمه خاوه‌ندارى له کێ بکه‌ین؟ باشه دۆخى ئێمه چى به‌سه‌ر دێت سه‌رۆک کۆمارم؟ من ناڵێم، بۆ خاوه‌نداریت له‌و کرد، به‌ڵام ده‌ڵێم، ئێمه‌ش هه‌ین...". نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیشیان نارد دیله‌کان له هه‌مان کاتدا نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیشیان نارد. له نامه‌کاندا به زۆرى باسى دۆخى خۆیان، حه‌ز و خه‌ون و چاوه‌ڕوانییه‌کانیان ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها گله‌یى و گازنده‌شیان کردووه. ئێمه وه‌ک گوناحێک و تاوانێک ده‌شاردرێینه‌وه بۆ نمونه له نامه‌که‌ى محه‌مه‌د ساڵح کانجا دا بابه‌تێکى سه‌رنجڕاکێش هه‌بوو. کانجا له نامه‌که‌یدا نووسیبوی، "بابه‌تێکى سه‌رنج راکێش ئه‌وه‌یه، که ده‌زگاکانى راگه‌یاندن و میدیاکان به هیچ شێوه‌یه‌ک باس له ئێمه ناکه‌ن و نامانخه‌نه رۆژه‌ڤ. ئاشکرایه ئیراده‌یه‌ک و بڕیارێک له پشت ئه‌و بێده‌نگییه‌وه هه‌یه. ره‌نگه ئه‌وه هۆکارى زۆرى هه‌بێت، به‌ڵام پرسیاره‌که ئه‌وه‌یه، که ئه‌و هۆکارانه چه‌ند ره‌وان؟ ئه‌گه‌ر به‌رپرسانى ده‌وڵه‌ت له‌باره‌ى دۆخى ئێمه‌وه لێدوان و راگه‌یاندراو بڵاوبکه‌نه‌وه، ئه‌وه بۆ هه‌مومان لێره ده‌بێته ئومێد و هیوا، به‌ڵام بۆ ئێمه وه‌ک قورسترین بار، یان وه‌ک گوناحێک و تاوانێک ده‌شاردرێینه‌وه".
هاوڵاتى سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل، جه‌ختیکرده‌وه، ئه‌و "مۆسادى ناردووه‌ته ناوه‌ڕاستى تاران بۆ ھێنانى نهێنییه‌کانى دۆسیه‌ى ئه‌تۆمى ئێرانى و نمایشکردنیان بۆ جیهان، بۆ ئه‌وه‌ى ببینن پلانه نهێنییه‌کانى ئێران له‌م باره‌وه چین". ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 10ى ئازارى 2021، بنیامین ناتنیاهۆ رایگه‌یاند:" کارى دیکه‌شمان کردووه، به‌ڵام ئاشکرایان ناکه‌م، من رۆڵم وه‌ک سه‌رۆکى حکومه‌تى ئیسرائیل ئه‌وه‌یه پابه‌ندم به رێگه‌گرتن له ئێران له ده‌ستبه‌رکردنى چه‌کى ئه‌تۆمى بۆ هه‌ڕه‌شه‌کردن له‌ده‌وروبه‌رى و له ده‌وڵه‌تى جووله‌که". هه‌روه‌ها ناوبراو راشیگه‌یاند:" فه‌رمانم به سوپاى ئیسرائیل کردووه، به هه‌ر نرخێک بێت رێگرى جێگیربوونى ئێران له سووریا بکه‌ن و ئێوه ده‌بینن، ئێمه ھه‌ر چه‌ند رۆژ جارێک سووریا بۆردومان ده‌که‌ین". هاوکات، سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه"ئه‌گه‌ر ئێران ھه‌وڵ بدات ھێرشمان بکاته سه‌ر، ھێرشیان ده‌که‌ینه سه‌ر، یان پێش ئه‌وان ئێمه ھێرشیان ده‌که‌ینه سه‌ر". بنیامین ناتنیاهۆ ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که په‌یوه‌ندییه‌کى ته‌له‌فۆنی له‌گه‌ڵ جۆو بادین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا، ئه‌نجامداوه که به‌درێژایى 40 ساڵ ھاوڕێى بووه، "ئه‌ویش پابه‌ندبوونى خۆى نوێکرده‌وه له رێگه‌گرتن له گه‌یشتنى ئێران به چه‌کى ئه‌تۆمی".
هاوڵاتى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى لیبیا متمانه‌ى به‌خشیه حکومه‌تى نوێى وڵاته‌که‌ى به سه‌رۆکایه‌تى عه‌بدولحه‌مید ئه‌لده‌بیبه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 10ى ئازارى 2021، عه‌قیله ساڵح سه‌رۆکى په‌رله‌مانى لیبیا رایگه‌یاند:"ئه‌ندامانى په‌رله‌مان به ده‌نگى 132 ئه‌ندام په‌رله‌مان متمانه‌یان به‌خشیه عه‌بدولحه‌مید ئه‌لده‌بیبه سه‌رۆکى حکومه‌تى نیشتمانى لیبیا و ره‌زامه‌ندییان له‌سه‌ر تێپه‌ڕاندنى ئه‌و کابینه‌یه‌دا" . لاى خۆیه‌وه عه‌بدولحه‌مید ئه‌لده‌بیبه سه‌رۆکى حکومه‌تى نیشتیمانى لیبیا رایگه‌یاند:"به‌هۆى رێکنه‌که‌وتنى لایه‌نه‌کان له‌سه‌ر کاندیدى پۆسته‌کانى وه‌زیرى ده‌ره‌وه و به‌رگرى چه‌ند فشارێکى نێوده‌وڵه‌تیش به به‌تاڵى ده‌مێنه‌وه تا پرکردنه‌وه‌ى ئه‌و پۆستانه‌ش سه‌رۆک وه‌زیران خۆى به‌ڕێوه‌یان ده‌بات". عه‌بدولحه‌مید ده‌بیبه ئه‌مڕۆى به رۆژێکى مێژویی بۆ لیبییه‌کان وه‌سف کردو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که دابه‌شکاریه‌ى لیبیا کۆتایى پێبهێنرێت که ساڵانێکه بووه‌ته نه‌هامه‌تى بۆ گه‌لى لیبیا. هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که کار بۆ به‌دیهێنانى ئاشته‌وایى نیشتمانى بکه‌ن و نابێت جه‌نگ له‌و وڵاته دووباره ببێته‌وه. مانگى شوباتى رابردو له چوارچێوه‌ى گفتوگۆکانى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتوه‌کان له جنێف عه‌بدولحه‌مید ئه‌لده‌بیبه وه‌ک سه‌رۆکى حکومه‌تى نیشتیمانى لیبى هه‌ڵبژێردرا بۆ سه‌رپه‌رشتیکردنى هه‌ڵبژاردنه‌کانى ئه‌و وڵاته که بڕیاره کۆتایى ئه‌م ساڵ ئه‌نجامبدرێت. به‌هۆى شه‌رو پێکدادانه‌کانى حکومه‌تى ویفاقى نیشتمانى به پاڵپشتى تورکیاو میلیشیاکانى به‌رانبه‌ر خه‌لیفه خه‌فته‌ر هه‌زاران که‌س بوونه قوربانى و سه‌دان هه‌زار که‌سیش ئاواره بوون.
هاوڵاتى ماڵپه‌رى فه‌رمى حوسیه‌کان بڵاویکرده‌وه، هێزه‌کانى هاوپه‌یمانیى عه‌ره‌بى به رابه‌رایه‌تى سعودیه، چل هێرشى ئاسمانیى کردوه‌ته سه‌ر پێنج شارى یه‌مه‌ن له نێویاندا سه‌نعاى په‌یاته‌خت. ماڵپه‌ڕى ئه‌نساروڵڵاى سه‌ربه حوسییه‌کان بڵاویکرده‌وه، هێزه‌کانى هاوپه‌یمانیى عه‌ره‌بى به رابه‌رایه‌تى سعودیه چل هێرشى ئاسمانییان کردۆته سه‌ر شاره‌کانى سه‌نعا، سه‌عده، زه‌مار، مه‌ئریب و جۆف له یه‌مه‌ن. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که ئه‌و هێرشانه هه‌ڵکشانێکى مه‌ترسیداره، کۆمه‌ڵگا و رێکخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بێ ده‌نگن به‌رامبه‌ری،" ئێمه‌ش مافى وه‌ڵامدانه‌وه‌مان ده‌بێت له کاتى و شوێنى خۆیدا". ئه‌و ماڵپه‌ڕه ئاشکراشیکرد هێزه‌کانى هاوپه‌یمانى ه‌ره‌بى زیاتر له 114 پێشێلکارییان به‌رامبه‌ر به رێککه‌وتنى هێوربونه‌وه‌ى نێوانیان ئه‌نجامداوه ، هه‌وڵیش ده‌ده‌ن به قوڵایى 16 کیلۆ مه‌تر بێنه ناو خاکى یه‌مه‌نه‌وه.
هاوڵاتى ژماره‌یه‌کى زۆر له‌په‌رله‌مانتارانى ئه‌وروپاو به‌پێشه‌نگایه‌تى ئه‌ڤین ئینجیر، که‌مپه‌ینێکیان بۆ ئازادیى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاشى هاوسه‌رۆکى پێشوى پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) ده‌ستپێکردوه. ئاژانسى فوراتنیوز بڵاویکرده‌وه که ئه‌ڤین ئینجیر که خه‌ڵکى شارى ئامه‌دى باکورى کوردستانه رایگه‌یاندووه سه‌ربارى ئه‌وه‌ى دادگاى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا بۆ جارى دووه‌م بڕیارى ئازادکردنى بۆ ده‌میرتاش ده‌رکردوه، به‌ڵام ئه‌و هێشتا له‌زینداندایه‌و ئازادنه‌کراوه. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت: "ئێمه چاوه‌ڕوانبوین تورکیا ڕێز له‌بڕیارى دادگاى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا بگرێت، به‌ڵام تورکیا ئه‌و بڕیاره‌ى ڕه‌تکردوه‌ته‌وه، که ناچاره به‌جێبه‌جێکردنی، له‌به‌رئه‌وه‌ش له‌مانگى کانونى دووه‌مه‌وه ده‌ستپێشخه‌رییه‌کم کردو پڕۆژه‌یه‌کم پێشکه‌شى په‌رله‌مانى ئه‌وروپا کرد". هاوکات، په‌ڕله‌مانتاره کورده‌که‌ى ناو په‌رله‌مانى ئه‌وروپا جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که له‌لایه‌ن زۆربه‌ى په‌رله‌مانتاره‌کانه‌وه په‌سه‌ندکراوه، به‌شێوه‌یه‌ک له‌کۆى 705 په‌رله‌مانتار 590یان پڕۆژه‌که‌یان بۆ ئازادیى ده‌میرتاش په‌سه‌ندکردووه" په‌رله‌مانتارانى ئه‌وروپا له47 وڵاتى ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى ئه‌وروپا به‌شدارى که‌مپه‌ینه‌که بون، ئێمه واژۆ کۆکراوه‌کانمان بۆ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى یه‌کێتیى ئه‌وروپا ناردوه، بابه‌ته‌که‌ش له‌سبه‌ینێ 10ى ئازار ده‌بێته ڕۆژه‌ڤى ئه‌نجومه‌نه‌که‌و هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ ده‌کرێت".
هاوڵاتى کۆمارى ئیسلامى ئێران به(42) ساڵ ته‌مه‌نى ده‌سه‌ڵاتدارییه‌وه گیرۆده‌ى پلانى سزاکانى گه‌نجێکى ئه‌مه‌ریکى (41) ساڵه و به‌ئامانجگرتنى نه‌وته‌که‌ى له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌و روویداوه که‌داهاتى ساڵانه‌ى له (١٠٠) ملیار دۆلاره‌وه بۆ که‌متر له(11) ملیار دۆلار دابه‌زاندووه‌و به‌ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ناوده‌هێنرێت. به‌رپرسانى کۆمارى ئیسلامى ئێران نکۆڵییان له‌وه نه‌کردووه که‌ئه‌و گه‌نجه هێنده‌ى زیانى جه‌نگى هه‌شت ساڵه‌ى نێوان عێراق و ئێران زیانى به‌وڵاته‌که‌یان گه‌یاندووه که به (400) ملیار دۆلار خه‌مڵێنراوه، بۆیه بایدن بۆ جارێکى دیکه ده‌یه‌وێت راسته‌وخۆ سوود له‌و گه‌نجه وه‌ربگرێت بۆ ناچارکردنى ده‌سه‌ڵاتى ئێران به‌مه‌به‌ستى گه‌ڕانه‌وه بۆ رێککه‌وتنى ئه‌تۆمى و ملکه‌چکردنى به‌خواسته‌کانى ئه‌مه‌ریکا. ریچارد نه‌فیۆ که‌ته‌مه‌نى ده‌گاته (41) ساڵ له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌به‌شى په‌یوه‌ندییه گشتى و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان خوێندویه‌تى و ماسته‌رى به‌پله‌ى باڵا له‌بوارى توێژینه‌وه له‌سیاسه‌تى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى له‌زانکۆى جۆرج واشنتۆن له‌ساڵى 2004 به‌دستهێناوه. نه‌فیۆ له‌ساڵى 2003 بووه به‌کارمه‌ندى نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانیى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێگریى له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى چه‌کى ئه‌تۆمی. کتێبى هونه‌رى سزاکان(The Art of Sanctions) ی نه‌فیۆ به‌یه‌کێک له‌باشترین کتێبه‌کانى بوارى نێوده‌وڵه‌تیى زانکۆ کۆلۆمبیا له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت که‌ئه‌و زانکۆیه له‌ساڵى 2017 بڵاوى کردووه‌ته‌وه‌و بۆ ماوه‌ى (10) ساڵ راوێژکارى به‌رپرسى ئه‌مه‌ریکا بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانى کۆشکى سپى بووه‌و هاوکات به‌رپرسى تیمى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و رێکخه‌رى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌که ئه‌تۆمییه‌کان له‌وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا بووه‌و له‌ساڵى (2008 بۆ 2011) ئه‌رکى هه‌ماهه‌نگیى سیاسه‌ت و سزاکانى وڵاته‌که‌ى له‌دژى ئێران له‌ئه‌ستۆ بووه . ئه‌و له‌ساڵى 2015 ئه‌ندامى تیمى سه‌ره‌کیى دانوستانه ئه‌تۆمییه‌کان له‌گه‌ڵ ئێران بووه‌و سه‌ره‌تاى ده‌رکه‌وتنه‌که‌شى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و رێککه‌وتنه که بەدورودرێژترین رێککه‌وتنى نێوده‌ڵه‌تیى له‌جیهان له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت. کتێبى هونه‌رى سزاکان.. ریچارد نه‌فیو له‌کتێبه‌که‌ى به‌ناوى (هونه‌رى سزاکان) جه‌ختى له‌به‌رده‌وامبوون و قورسترکردنى سزا کردووه به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنى مافه‌کانى مرۆڤ، چونکه به‌وته‌ى ئه‌و ئامانجى سزا ئازارو ژانى وڵاتى به‌ئاماج گیراوه‌و دژى خه‌مخۆرییه بۆ مافه‌کانى مرۆڤ . له‌به‌شێکى دیکه‌ى کتێبه‌کیدا نه‌فیۆ نووسیویه‌تی: «ئه‌مه‌ریکاو هه‌وپه‌یمانه‌کانى به‌شاره‌زایى له‌چیرۆکى راپه‌ڕینى ئێران و به‌بێ ترس له‌ناکۆکیى ئابوریى وه‌ک شێوازێکى زیره‌کانه هه‌وڵى لێکترازانى رژێم و خه‌ڵکى ئێرانیان له‌یه‌کترداو رێگرییان کرد که‌گه‌وره‌یى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى و کۆمارى ئیسلامى له‌لایه‌ن به‌رپرسانى ئێرانه‌وه به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که بفرۆشرێته‌وه‌و چیتر ناتوانن ده‌ستکه‌وته‌کانى ئه‌و رێککه‌وتنه‌و ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که‌یان بفرۆشنه‌وه‌و ئه‌مه بکه‌نه بیانوى درێژکردنه‌وه‌ى رژێمى کۆمارى ئیسلامى ئێران». هه‌روه‌ها نه‌فیۆ بڕوای وایه له‌دواى جه‌نگى سارد، ئه‌مه‌ریکا بۆ جێبه‌جێکردنى سیاسه‌ته‌کان زیاتر په‌ناى بۆ ئامرازه ئابورییه‌کان بردووه‌و زۆرترین سه‌رکه‌وتنى به‌راورد به‌جه‌نگى سه‌ربازیى به‌ده‌ستهێناوه، بۆیه سزا ئابورییه‌کانى ئه‌مه‌ریکا زیاتر له‌هه‌ر کاتێکى دیکه‌ى سزا جیاوازه‌کانى ئه‌مه‌ریکا بۆسه‌ر ئێران گاریگه‌ریى هه‌بووه. ده‌ستێکى شاراوه‌ى گه‌نجێکى به‌هێز نه‌فیۆ پێچه‌وانه‌ى زۆربه‌رى به‌رپرسانى ئه‌مه‌ریکا زانیارییه‌کى ئه‌وتۆى له‌سه‌ر بڵاو نه‌بووه‌ته‌وه‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه که‌پاراستنى زانیارییه تایبه‌تییه‌کانى ئه‌و که‌سه بۆ ئه‌مه‌ریکاو کۆشکى سپى تاچ ئاستێک جێى بایه‌خه، چونکه دیموکراته‌کان و کۆمارییه‌کان کۆکن له‌سه‌ر پلان و ئه‌رکه‌کانى بۆ سه‌پاندنى هه‌یمه‌نەى وڵاته‌که‌یان له‌ئاستى جیهاندا، بۆیه ته‌نانه‌ت رۆژو ساڵى له‌دایکبوون و خێزان و خانه‌واده‌ى بۆ زۆر که‌س روون نییه‌و ره‌نگه له‌گه‌ڕان به‌دواى ناوه‌که‌یدا ته‌نها به رووخساریدا ته‌مه‌نى ئه‌و گه‌نجه دیارى بکرێت و ته‌نانه‌ت ویکى پیدیا که‌پێگه‌یه‌کى به‌هێزى زانیارییه‌کانه، به‌شى ژیانى تایبه‌ت و بارى خێزانى و خانه‌واده‌ى نه‌فیۆى بڵاونه‌کردووه‌ته‌وه. ریچارد نه‌فیۆ توێژه‌رو سیاسه‌تمه‌دارێکى ئه‌مه‌ریکییه‌و توێژه‌رى سه‌رپه‌رشتیارو به‌ڕێوبه‌رى ناوه‌ندى سیاسه‌تى جیهانیى وزه‌یه له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌ئه‌مه‌ریکاو هاوکات کارمه‌نده له‌نووسینگه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکاو ئه‌ندامى نووسینه‌گه‌ى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى له‌وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا. ئه‌و له‌ساڵى 2015 بووه‌ته ئه‌ندامى ئینیستیوتى برۆکینگز (Brookings Institution)، که‌دامه‌زراویه‌کى ناحکومیى ئه‌مه‌ریکایه بۆ توێژینه‌وه‌و شیکاریى له‌بوارى سیاسى و کۆمه‌ڵایه‌تى و ئابوریى که‌بنکه‌ى سه‌ره‌کیى له‌شارى واشنتۆن له‌ئه‌مه‌ریکایه‌و له‌ساڵى 1916 دامه‌زراوه‌و به‌یه‌کێک له‌دامه‌زراوه ناحکومییه به‌هێزه‌کانى ئه‌و وڵاته له‌قه‌ڵه‌مده‌رێت، که به‌شێک له‌سیاسه‌تى وڵاته‌که له‌جیهاندا ئاڕاسته ده‌کات و به‌ژوورى بیرکردنه‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا له‌جیهان وه‌سف ده‌کرێت. پێگه‌ى ئه‌لیکترۆنى بزوتنه‌وه‌ى به‌رگریى له‌جه‌نگى دراو (currency-war.ir) که له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت و زانیاریى له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه بڵاوده‌کاته‌وه که‌ئێران و لایه‌نه‌کانى سه‌ر به‌و وڵاته له رووى ئابووریى و داراییه‌وه سزا ده‌ده‌ن، نووسیویه‌تی: نه‌فیۆ به‌ڕێوەبه‌رى مێزى دژى ئێرانه له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانیى کۆشکى سپى و یه‌کێکه له‌پلانداڕێژه‌رانى سه‌ره‌کیى سزاکانى سه‌ر ئێران و هێزه‌کانیه‌تى له‌جیهاندا. نه‌فیۆ له‌ساڵى (2003 تا 2011) که له‌نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانى و رێگریى له‌چه‌کى ئه‌تۆمیى کارى کردووه‌و وه‌ک به‌رپرسى یه‌که‌مى لێکۆڵینه‌وه‌کان له‌ئێران ده‌ستى له‌سه‌پاندنى چوار بڕیارنامه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌ڵه‌تى به‌ژماره‌کانى (1779،1774،1803،1929) له‌دژى ئێران هه‌بووه‌و یه‌کێک له‌به‌رپرسانى سیاسه‌ته‌کانى ئه‌مه‌ریکا له‌بوارى چه‌کى ئه‌تۆمى له‌دژى کۆریاو هندستان بووه. ئه‌و له‌ساڵى 2010 به‌هۆى سه‌پاندنى بڕیارنامه‌ى ژماره (1929)ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى دژى ئێران که‌تایبه‌ته به‌تۆمه‌تبارکردنى ئێران به‌پیشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤ له‌وڵاته‌که‌ی، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌و وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا خه‌ڵات ده‌کرێت و به‌هۆکارى سه‌رکه‌وتنه‌کانى سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌دژى ئێران وه‌سف ده‌کرێت. نه‌فیۆ زانکۆ ئاڕاسته ده‌کات ئاژانسى هه‌واڵى (ته‌سنیم) که سه‌ر به‌توندڕه‌وه‌کانى محافزکارانه‌و به‌پێگه‌یه‌کى نزیک له عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى کۆمارى ئیسلامى ئێران و سوپاى پاسداران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت، له‌ڕاپۆرتێکى خۆیدا هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ رۆڵى ریچارد نه‌فیۆ له‌سه‌پاندنى سزاکان به‌سه‌ر ئێراندا ده‌کات و نووسیویه‌تى بوونى (نه‌فیۆ) له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا بێ هۆ نییه، چونکه ئه‌و زانکۆیه خاوه‌نى بڕواپێکراوترین به‌شى (ناوه‌ندنى ئێران ناسی)یه له‌ئه‌مه‌ریکاو زۆربه‌ى به‌رپرسه باڵاکانى کۆشکى سپى خوێندنیان له‌و زانکۆیه ته‌واو کردووه‌و باراک ئۆباما، چل و چواره‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا یه‌کێکه له‌و به‌رپرسه به‌رچاوو دیارانه‌ى که‌خوێندکارى ئه‌و زانکۆیه بووه. به‌بڕواى به‌رپرسانى ئێران په‌یوه‌ندییه‌کى توندوتۆڵ له‌نێوان ئیسرائیل و رێبازى ئاینى (به‌هایی) له‌گه‌ڵ زانکۆى کۆڵۆمبیا هه‌یه‌و ته‌نانه‌ت محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌وی، دوایین پاشاى ئێران له‌لایه‌ن ئه‌و زانکۆیه‌وه دکتۆراى فه‌خریى پێبه‌خشراوه‌و ئه‌و زانکۆیه زۆرترین تووێژینه‌وه‌و لێکۆڵینه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئێران هه‌یه‌و هه‌موو ئه‌مانه سه‌لمێنه‌رى ئه‌وه‌ن که‌زانکۆکه رۆڵى سه‌ره‌کیى ده‌بینێت له‌سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا به‌رامبه‌ر ئێران و کۆمارى ئیسلامی. نه‌فیۆ که‌یه‌کێک بووه له‌ڕێکخه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانى بازنه‌ى به‌شى ئێران ناسى له‌زانکۆى کۆڵۆمبیاو به‌سه‌رنجدانێک له‌په‌یامه‌کانى له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تیى تویته‌ر ده‌رده‌که‌وێت زیاترین تویتى ئه‌و سه‌باره‌ت به‌ئێران و ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و وڵاته‌و به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمیى بووه‌و ره‌نگه سه‌دان شاره‌زاى بوارى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تى چاوه‌ڕێى ئه‌رک و فه‌رمانه‌کانى ئه‌و بووبێتن بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تیى له‌دژى ئێران، چونکه به‌یه‌کێک له‌گه‌نجه شاره‌زاو پسپۆڕه‌کانى ئه‌مه‌ریکا سه‌باره‌ت به‌مێژوو و ده‌سه‌ڵاتى ئێران وه‌سف کراوه‌و هه‌ر ئه‌مه وایکردووه گرێى سه‌ره‌کیى په‌یوه‌ندیى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکه‌وێته ده‌ستى ئه‌و گه‌نجه‌وه. پێشه‌نگى چوار سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا نه‌فیۆ له‌سه‌رده‌مى جۆرج ده‌بلیۆ بۆش، چل و سێیه‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا که سه‌ر به‌کۆمارییه‌کانى ئه‌و وڵاته بووه، وه‌ک گه‌نجێکى تازه پێگه‌یشتوو ئه‌رک و کارى له‌کۆشکى سپى پێسێردراو له‌و سه‌رده‌مه‌وه رۆڵى له‌ئیداره جیاوازه‌کانى کۆشکى سپى هه‌بووه‌و له‌سه‌رده‌مى باراک ئۆباماى دیموکراتیشدا رۆڵى رێکخه‌رى سه‌ره‌کیى له‌سزاکانى دژى ئێران گێڕاوه. هاوکات له‌سه‌رده‌مى دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى پێشوو له‌سه‌ر بنه‌ماى پلانه‌کانى نه‌فیۆ سزاکانى له‌سه‌ر ئێران چرکرده‌وه‌و وتى: «هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران بۆ بازاڕه‌کانى جیهان بۆ سفر داده‌به‌زێنین که‌به‌رپرسانى ئێران حاشایان له‌کاریگه‌ریى قورسى ئه‌و سزایانه‌ى که نه‌فیۆ دایڕشتبوو نه‌کردو ئاشکرایان کرد که‌داهاتى ساڵانه‌ى (100) ملیار دۆلار نه‌وت و غازى ئێران بۆ که‌متر له (11) ملیار دۆلار دابه‌زیوه. جۆن کیری، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سه‌رده‌مى باراک ئۆباما له‌دوایین رۆژه‌کانى ته‌واوبوونى ته‌مه‌نى ئیداره‌ى ئۆباما له‌ساڵی 2016، واتا ساڵێک دواى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى نێوان ئێران و وڵاتانی(5+1) وتی: «ئێمه به‌هاوکاریى کۆمه‌ڵێک راوێژکار پلانێکى تۆکمه‌مان بۆ سزاو رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ ئێران بۆ سه‌رۆکى داهاتووى ئه‌مه‌ریکا داڕشتووه‌و ئیداره‌ى داهاتوو ده‌توانێت هێزى سازش و سزاى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و پلانه له‌به‌رامبه‌ر ئێران بسه‌لمێنێت. کۆمارییه‌کان و دیموکراته‌کان به‌بێ جیاوازیى سودیان له‌پلان و بیرکردنه‌وه‌کانى ریچارد نه‌فیۆ بینییه‌وه بۆ سزادانى ئێران، بۆیه ره‌نگه نه‌فیۆ له‌و ده‌گمه‌ن سیاسه‌تمه‌دارانه بێت که دوو حزبى سه‌ره‌کیى ئه‌مه‌ریکا سه‌ره‌ڕاى ناکۆکیى و رکابه‌ریى کۆک بن له‌سه‌رى و ده‌رگاى ئیداره‌کانیانى بۆ بخه‌نه‌سه‌ر پشت و بیکه‌نه پێشه‌نگى سزادانى یه‌کێک له‌گه‌وره‌ترین نه‌یاره‌کانى ئه‌مه‌ریکا، بۆیه جارێکى دیکه سه‌رۆکێکى نوێ ده‌یه‌وێت سود له‌تواناکانى ببینێت و ئه‌مجاره جۆو بایدن، پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران پێده‌سپێرێت. ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ده‌ستبه‌کار ده‌بێته‌وه بڵاوبونه‌وه‌ى وه‌رگرتنى پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێران ده‌نگدانه‌وه‌ى زۆرى له‌و وڵاته لێکه‌وته‌وه وه‌ک بومه‌له‌رزه‌یه‌ک رۆژنامه‌و میدیاکانى ئێرانى هه‌ژاندو رۆژنامه‌و میدیاکانى محافزکارانى کۆمارى ئیسلامى ئێران ده‌ستبه‌کاربوونى نه‌فیۆیان به‌ئاماژه‌ى توندبوونه‌وه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر وڵاته‌که‌یان و به‌هۆکارى له‌باربردنى خه‌ون و ئاواتى سیاسه‌تمه‌دارانى ئێران له‌قه‌ڵەمدا که‌بڕوایان به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ بایدن و زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى هه‌بووه. له‌به‌رامبه‌ردا رۆژنامه‌و میدیاکانى سه‌ر به‌باڵى ریفۆرمخواز که‌پشتیوانیى له‌زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى ده‌که‌ن، نه‌فیۆ به‌تاکه که‌سێک له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن که‌ده‌توانێت وه‌ک چۆن سزاکانى له‌سه‌ر ئێران قورس کردووه، به‌هه‌مان شێوه‌ى گرێى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکاته‌وه‌و ره‌نگه بایدن مه‌به‌ستى له‌ده‌ستنیشانکردنیشى ئه‌وو ناردنى ئاماژه‌ى ئه‌رێنى و هاوکات هۆشداریى بێت بۆ کۆمارى ئیسلامیى ئێران و وه‌ک شمشێرى دوو ده‌م به‌کارى بهێنێت. رۆژنامه‌ى (هه‌مشه‌هری) نزیک له ریفۆرمخوازان به‌ناونیشانى (ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران له‌ئیداره‌ى بایدن پۆستى وه‌رگرت) نووسیویه‌تی: «ریچارد نه‌فیۆ نووسه‌رى کتێبى (هونه‌رى سزاکان) که‌ئه‌ندامى تیمى دانوستانکارى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێککه‌وتنى نێوده‌وڵه‌تیى ئه‌تۆمیى بووه له‌سه‌رده‌مى ئیداره‌ى باراک ئۆباما، پۆستى راوێژکارى رۆبێرت مه‌ڵی، نوێنه‌رى تایبه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێرانى له‌ئیداره‌ى جۆو بایدن پێدراوه‌و ئه‌و به‌داڕێژه‌رى بناغه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا بۆ سه‌ر ئێران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت و نازناوى ئه‌ندازیارى سزاکانى وه‌رگرتووه. ئامانجى سزاکان .. گرنگترین ئامانجى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر ئێران په‌راوێزخستنى ئه‌و وڵاته‌یه له‌بازاڕه‌کانى نه‌وت له‌جیهان و به‌زمانێکى دیکه سزاکانى ئه‌مه‌ریکا راسته‌وخۆ نه‌وتى ئێرانى کردووه‌ته‌وه ئامانج و نه‌فیۆ له‌پلاندانه‌رى سه‌ره‌کیى ئه‌م پلانه‌ى وڵاته‌که‌یه‌تى و دۆخى ئابوریى و که‌مبوونه‌وه‌ى داهاتى نه‌وتى ئێستاى ئێران جێ په‌نجه‌ى پلانه‌کانى نه‌فیۆى به روونى پێوه‌دیاره. بایدن بۆ رێککه‌وتن یان سزاى نوێ که به‌سزاى زیره‌کانه ناوى ده‌هێنێت پێویستى به‌ئه‌ندازیارى سزاکان هه‌یه، بۆیه نه‌فیۆ له‌یه‌ک کاتدا ده‌توانێت گرێى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان ئێران و ئه‌مه‌ریکا بکاته‌وه‌و هاوکات له‌ده‌ستى دێت سزاى کاریگه‌رتر تاهه‌ره‌سپێهێنانى ده‌سه‌ڵاتى ئێران بسه‌پێنێت و ئه‌و ململانێیه‌ى نێوان واشنتۆن و تاران یه‌کلایى بکاته‌وه.
کاکه‌لاو عه‌بدوڵا سه‌ردانه میژووییه‌که‌ى پاپا فرانسیس بۆ کوردستان په‌یامى ئاشتى و پێکه‌وه‌ژیانى له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناو خودى پاپا سوپاسى کوردى کرد که «وه‌ک برا پارێزگارییان له‌مه‌سیحییه‌کان» کرد له‌کاتى هاتن و وێرانکارى داعشدا. له‌عێراقێکى رووخاوو ماندوو به‌وێرانکارییه‌کانى داعش، پاپا فرانسیس هیوایه‌ک بوو بۆ مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که تاجارێکى تر هه‌ست به‌شوناسى خۆیان به‌که‌نه‌وه‌و هه‌وڵێکیش بوو بۆ دروستکردنى په‌یوه‌ندییه‌کى به‌هێزتر له‌نێوان مه‌سیحیه‌ت و ئایینه‌کانى تر به‌تایبه‌ت ئایینى ئیسلام. پاپا فرانسیس، پاپاى ڤاتیکان، له‌سه‌ردانه سێ رۆژییه‌که‌ى بۆ عێراق چه‌ندین ناوچه‌ى به‌سه‌رکرده‌وه‌و سه‌ردانى مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که‌ى کرد که به‌هۆى وێرانکارییه‌کانى داعشه‌وه ناوچه‌کانیان خاپور بوو بوون. سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فرانسیس له‌میدیا جیهانییه‌کاندا به‌گرنگییه‌وه باسى لێوه‌کراو جه‌خت له‌وه کرایه‌وه که‌سه‌ره‌ڕاى کیشه زۆره‌کانى وڵاته‌که، سه‌ردانه‌که‌ى پاپا گرنگى تایبه‌تى خۆى هه‌بوو. سه‌ردانه‌که‌ی بۆ هه‌رێمى کوردستان سه‌رله‌به‌یانی رۆژی یه‌کشه‌ممه ٧ی مارسی ٢٠٢١، پاپای ڤاتیکان له‌به‌غداوه گه‌یشته فڕۆکه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێرو چه‌ندین سه‌رکرده‌ى کورد پێشوازییان لێکرد. ئه‌مه یه‌که‌مجاره پاپایه‌کى کاسۆلیکی سه‌ردانی هه‌رێمى کوردستان و عێراق بکات و یه‌که‌م سه‌ردانی پاپا فرانسیس بوو له‌تشرینی دووه‌مى ٢٠١٩ه‌وه بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئیتاڵیا. چه‌ندین سه‌رکرده‌ى کورد له‌وانه نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆکی حکومه‌ت، قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت، هه‌روه‌ها چه‌ندین به‌رپرس و سه‌رکرده‌ی تر پێشوازییان له‌پاپا کرد. نێچیرڤان بارزانى به‌خێرهاتنى پاپا فرانسیسى کردو پێى راگه‌یاند سه‌ردانى پاپا «رووداوێکی مێژوویی مه‌زنه‌و جێگه‌ی ئه‌وپه‌ڕی شانازی و خۆشحاڵییه، ئێمه به‌هه‌موو پێکهاته‌کانی کوردستانه‌وه شانازی به‌سه‌ردانه‌که‌ی ده‌که‌ین، بڕوای ته‌واومان به‌ئازادی و فره ئایینی هه‌یه«. پاپا فرانسیس سوپاسی کوردی کرد بۆ پاراستنی مه‌سیحییه‌کان له‌جه‌نگی دژی داعش و رایگه‌یاند:»ئێوه له‌کاتی هێرشه‌کانی داعش مه‌سیحییه‌کانتان پاراست، ئێوه وه‌ک برا پێشوازیشتان له‌برا مه‌سیحییه‌کان کرد». پاپا فرانسیس هه‌ولێرى هه‌ڵبژارد بۆ مه‌راسیمی ئایینی رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ی مه‌سیحییه‌کان و به‌ئاماده‌بوونى (١٠) هه‌زار که‌س مه‌راسیمه‌که له‌یاریگاى فره‌نسۆ هه‌ریرى به‌ڕێوه‌چوو. پاپا فرانسیس له‌یاریگاى فره‌نسۆ هه‌ریرى وتارێکى پێشکه‌شکردو رایگه‌یاند: جارێکی دیکه به‌پێویستی ده‌زانین جه‌خت له‌بنه‌ماکانی مه‌سیحییه‌ت بکه‌نه‌وه له‌هاوڕێیه‌تی، ئاشتی و پێکه‌وه‌ژیان و ده‌بێت له‌ڕێگه‌ی کرداره‌کان هه‌ڵه‌کان راستبکه‌نه‌وه، به‌تایبه‌ت هاووڵاتیانی عێراق له‌ماوه‌ی رابردودا بوونه‌ته قوربانی توندوتیژی به‌هۆکاری جیاواز. وره دانه‌وه به‌مه‌سیحییه‌کانى عێراق یه‌کێک له‌ئاماژه‌کانى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فراسیس دڵدانه‌وه‌و وره دانه‌وه بوو به‌مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که که به‌هۆى داگیرکارى داعشه‌وه ئازارى زۆریان جه‌شتووه. پاپا فرانسیس چه‌ندین ناوچه‌ى مه‌سیحییه‌کانى به‌سه‌ر کرده‌وه‌و سه‌ردانى شارى ئورى کرد که به‌شوێنى له‌دایکبوونى پیغه‌مبه‌ر ئیبراهیم داده‌نرێت، پاپا سه‌ردانى موسڵیشى کردو له‌ناوچه وێرانکارییه‌کان به‌ده‌ستى داعش وتارى پیشکه‌ش به‌مه‌سیحییه‌کان کرد. مارک لۆون، په‌یامنێرى (بى بى سى) له رۆما له‌وتارێکى شیکاریدا باس له‌وه‌ده‌کات: «پاپا هه‌ست ده‌کات خاکى عێراق که‌ناوه‌نده بۆ مه‌سیحییه‌ت زۆر ده‌مێکه چاوه‌ڕوانى سه‌ردانێکى پاپایه‌و کۆمه‌لگه‌ى مه‌سیحى که‌ئازاریان چه‌شتووه پێویستیان به‌وه‌یه ورره‌یان بدرێتێ تا بمێننه‌وه‌و ئه‌وه‌ش که نابێ کاتى زیاتر به‌فیڕۆبدرێت بۆ هێنانى په‌یمانى ئاشتى و هیوا بۆ عێراق». هێشتا عێراق له‌کێشمه‌کیشمدایه له‌گه‌ڵ لێکه‌وته‌کانى دواى داگیرکارى عێراق له ٢٠٠٣دا، که‌وڵاته‌که‌ى به‌ره‌و ئاژاوه برد، ڤایرۆسى کۆرۆنا، که‌مى نرخى نه‌وت، هه‌روه‌ها گرژییه‌کانى ئێران و ئه‌مریکا هه‌موویان برینه‌که‌ى عێراقیان قوڵتر کردووه. «دڵم خۆشه چونکه که‌سایه‌تییه‌کى وا گرنگ سه‌ردانى عێراق ده‌کات، پیویسته ئێمه وه‌ک یه‌ک گه‌ل بژین به‌بێ گوێدانه ئه‌وه‌ى په‌یڕه‌وى له‌چ ئاینیک یان مه‌زهه‌بێک ده‌که‌ین و سه‌ردانه‌که‌ى پاپا یارمه‌تیده‌ر ده‌بێ له‌به‌هێزکردنى یه‌کگرتوویى هه‌موو عێراقییه‌کان»، میقداد رازى موسوڵمانێکى شیعه واى وت. له‌یه‌که‌م رۆژى سه‌ردانه‌که‌یدا، پاپا فرانسیس سه‌ردانى به‌رهه‌م ساڵح، سه‌رۆکى عێراقى کرد له‌ناوچه‌ى سه‌وزو رایگه‌یاند مه‌سیحییه‌کان و که‌مه نه‌تەوایه‌تى و ئاینییه‌کانى تر شایه‌نى هه‌مان ماف و پارێزگارییە که بۆ عێراقییه‌کى ئاساى فه‌راهه‌م هێنراوه. «هه‌مه‌جه‌شنى ئایینی، کلتوری، هه‌روه‌ها نه‌ژادى که‌نیشانه‌ى کۆمه‌ڵگه‌ى عێراقییه بۆ هه‌زاره‌ها ساڵه سه‌رچاوه‌یه‌کى به‌نرخه که لێى بکۆڵرێته‌وه نه‌ک به‌ربه‌ستێک بێت تاکۆتایى پێبهینرێت. له‌ئێستادا عێراق ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕێ لێده‌کرێت که‌پیشانى هه‌موانى بدات، به‌تایبه‌تى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست که هه‌مه‌چه‌شنى له‌جیاتى ئه‌وه‌ى بیانوویه‌ک بێت بۆ ناکۆکى و جه‌نگ، ده‌بێت په‌ره‌بستێنێت بۆ هه‌ماهه‌نگى گەنجان و کۆکبوون له‌ژیانى هاووڵاتیانى عێراقدا»، پاپا واى وت. سه‌ره‌ڕاى ئه‌و ئازارو ناڕه‌حه‌تیانه‌ى تووشیان بووه له‌سه‌ر ده‌ستى داعش، به‌ڵام مه‌سیحییه‌کانى عێراق دڵخۆشن به‌سه‌ردانه‌که‌ى پاپاو پێیان وایه خۆشییان بۆ ده‌هێنێت. «ناتوانم وه‌سفى خۆشبه‌ختییه‌که‌ى خۆم بکه‌م، ئه‌مه رووداوێکى مێژوییه که دووباره نابێته‌وه«، یوسرا موباره‌ک ئه‌مه‌ی به‌ئاژانسى رۆیته‌رز وت که حه‌وت ساڵ له‌مەوبه‌ر ئاواره بوو دواى هاتنى داعش بۆ ناوچه‌که‌یان، ئوسرا له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ى قه‌ره‌قوشى به‌جێهێشت و ئه‌وکات ماوه‌ى سێ مانگ بوو دووگیان بوو. «گه‌شتێکى زۆر سه‌ختمان به‌ڕێکرد، ئه‌وکاته‌ى رۆشتین هیچمان نه‌بردو ته‌نها جله‌کانى به‌رمان نه‌بێت.. که‌هاتینه‌وه هیچ نه‌مابوو، به‌ڵام ته‌نها خه‌ونمان ئه‌وه بوو بگه‌ڕێینه‌وه«. ‹هاوپه‌یمانى مه‌سیحی-موسوڵمان› یه‌کێکى تر له‌نیشانه‌ى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فرانسیس، دروستکردن و به‌هێزکردنى په‌یوه‌ندى نێوان مه‌سیحییه‌ت و ئیسلام بوو، ئه‌مه‌ش به‌سه‌ردانیکردنى بۆ لاى عه‌لى سیستانی، مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه له‌عێراق، ده‌رکه‌وت که‌میدیا جیهانییه‌کان به‌چاوپێکه‌وتنێکى گرنگ و مه‌به‌ستدار باسى لێوه ده‌که‌ن. چه‌ندین ساڵه پاپا فرانسیس له‌هه‌وڵى په‌ره‌پێدانى په‌یوه‌ندى مه‌سیحی-موسوڵماندایه‌و کۆبوونه‌وه‌که‌ى له‌گه‌ڵ عه‌لى سیستانى گرنگترین چاوپێکه‌وتنه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌یه‌کى شیعی. پێشتریش له‌گه‌ڵ شێخ ئه‌حمه‌د ئه‌لته‌یب، ئیمامى گه‌وره‌ى ئه‌زهه‌ر، په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ موسوڵمانانى سوننه به‌هێزکرد له‌سه‌ردانه‌که‌یدا بۆ قاهیره‌ى میسر له‌ساڵى ٢٠١٩. «له‌چه‌ند ساڵى رابردوودا فرانسیس سوور بووه له‌سه‌ر پێکهێنانى ئه‌وه‌ى که‌ده‌توانین ناوى بنێین هاوپه‌یمانییه‌تێکى ئایینى له‌نێوان مه‌سیحییه‌ت و ئیسلامدا»، ئۆستن لێڤری، ژیاننامه نووسێکى پاپا فرانسیس و توێژه‌ر له‌مێژووى هاوچه‌رخى که‌نیسه له‌زانکۆى ئۆکسفۆرد ئه‌مه‌ى به(ئه‌ى بى سى) نیوزى ئه‌مریکى وت. لێڤری باسى له‌وه‌ش کرد که‌وه‌ک گه‌وره قه‌شه‌ى بۆینس ئایرز فرانسیس په‌یوه‌ندى به‌هێزى دروستکردووه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده موسوڵمانه‌کان و له‌هه‌مانکاتیشدا له‌ڤاتیکان کارى له‌سه‌ر پێکهێنانى هاوپه‌یمانى مه‌سیحی-موسوڵمان کردووه وه‌ک شێوازێک بۆ دژایه‌تى کردنى خولگه‌ى تیرۆپرزمى ئیسلامى و کاردانه‌وه‌ى پۆپۆلیستى نیشتیمانپه‌روه‌رى (ناسیۆنالیستی). به‌هه‌مان شێوه عه‌لى سیستانى ته‌مه‌ن (٩٠) ساڵ داواى پیکه‌وه‌ژیانى ئاشتییانه‌و دیالۆگى کردووه له‌نێوان ئایینه‌کاندا، ئه‌مه‌ش به‌وته‌ى حه‌یده‌ر ئه‌لخوئى به‌ڕێوەبه‌رى په‌یوه‌ندییه‌کانى ده‌ره‌وه له‌په‌یمانگه‌ى ئه‌لخوئى که ئاکادیمیایه‌کى فره ئاینییه له‌نه‌جه‌ف. ئه‌لخوئی، که بۆ (ئه‌ى بى سى) نیوز قسه‌ى کردووه، وتیشى له‌کاتێکدا گروپه‌کانى سه‌ر به‌ده‌وڵه‌تى ئیسلامى (داعش) شیعه، مه‌سیحی، یه‌زیدی و که‌مه ئاینییه‌کانى تریان به‌ئامانج ده‌گرت، سیستانى هه‌موو قوربانییه‌کانى له‌خۆده‌گرت به‌بێ ره‌چاوکردنى ئایینه‌کانیان. «پێموایه ئه‌وه‌ى له‌نێو (دی ئێن ئه‌ی)ى دامەزراوه ئایینیه‌که‌ى نه‌جه‌فدایه«، ئه‌لخوئى واى وت. له‌کاتێکدا له‌ئێران لەدایکبووه، سیستانى وه‌ک هاوئاستێکى ئێران سه‌یر ده‌کرێت به‌وپێیه‌ى نوێنه‌رایه‌تى ره‌وتێک ده‌کات که‌دژى فه‌رمانڕه‌وایى راسته‌وخۆیه له‌لایه‌ن پیاوانى ئاینییه‌وه وه‌ک له‌ئێراندا باوه. له‌لێدوانێکى تریدا بۆ (بى بى سى)، ئه‌لخوئى باس له‌وه‌ده‌کات سه‌ردانه‌که‌ى پاپا بۆ نه‌جه‌ف و بۆ لاى سیستانى «ته‌نها سه‌ردانێکی که‌سیی نییه، به‌ڵکو سه‌ردانێکه بۆ ده‌زگای نه‌جه‌ف که‌نمونه‌ی ئیسلامێکی شیعیی میانڕه‌وه، له‌به‌رامبه‌ر ئیسلامی شیعه‌ی شۆڕشدا که‌مه‌رجه‌عه‌که‌ی له‌قومی ئێرانه«. مه‌سیحییه‌کانى عێراق کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌سیحییه‌کانى عێراق پیش هاتنى داعشیش که له‌ساڵى ٢٠١٤دا به‌شێکى زۆرى وڵاته‌که‌ى داگیرکرد، له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌دا بوون و ده‌کرانه ئامانج له‌سه‌رده‌مى سه‌دام حوسه‌ین، سه‌رۆکى پێشووى عێراق. له‌ژیر ده‌سه‌ڵاتى داعش، مه‌سیحییه‌کان به‌ناچارى و به‌زۆر ناوچه‌کانى خۆیانیان به‌جێهێشت، ئه‌مه‌ش بووه هۆى که‌مبوونه‌وه‌ى دانیشتوانیان له‌وڵاته‌که. له راپۆرتێکى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا که ٢٠١٩ بڵاوبووه‌ته‌وه باس له‌وه‌ده‌کات سه‌رکرده مه‌سیحییه‌کان ژماره‌ى مه‌سیحییه‌کان به‌که‌متر له (٢٥٠) هه‌زار که‌س ده‌خه‌مڵێنن، ئه‌مه‌ش به به‌راورد به (٨٠٠) هه‌زار بۆ ملیۆنێک و (٤٠٠) هه‌زار دانیشتوان له‌وڵاته‌که‌دا له‌پێش ساڵى ٢٠٠٣. به‌پێى راپۆرته‌که زۆربه‌ى مه‌سیحییه‌کانى عێراق کلدانین، که له‌سه‌دا ٦٧%ی پێکهاته‌که پێکده‌هێنن له‌عێراق و دواتر ئاسورییه‌کان دێن به له‌سه‌دا ٢٠%، دواى ئه‌وانیش ئه‌رمەنى و ئینجیلییه‌کان دێن. مه‌سیحییه‌کانى عێراق هیوایان وایه هاتنى پاپا ساڕێژى زامه‌کانیان بکات «پێموایه حکومه‌ت دواى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا زیاتر گرنگیمان پێده‌دات»، ویسام یوسف که هاووڵاتییه‌کى مه‌سیحییه ئه‌مه‌ى به (ئه‌ى بى سى) نیوز وت، که خێزانه‌که‌ى ئاواره‌بوون له‌ساڵى ٢٠٠٨، له‌کاتێکدا میلیشیکانى قاعیده له‌به‌غداد ناوچه‌ى نیشته‌جێبوونیان گرت. یوسف له‌و مه‌سیحییانه‌یه که بڕواى وایه حکومه‌تى عێراقى زۆر که‌م یارمه‌تى مه‌سیحییه‌کانى داوه، که به‌ناچارى له‌سه‌رده‌مى داعشدا ئاواره‌بوون، هه‌رچه‌نده عێراق له‌کۆتایى ٢٠١٧دا سه‌رکه‌وتنى به‌سه‌ر داعشدا راگه‌یاند، به‌ڵام به‌شێکى مه‌سیحییه‌کان هێشتا نه‌گه‌ڕاونەته‌وه ناوچه‌ى نێشته‌جێبوونى خۆیان.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو له بازاره‌کانى جیهاندا به‌رزبووه‌ته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت 70 دۆلارى تێپه‌راند. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 8ى ئازارى 2021، نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت به 70 دۆلارو 42 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 67 دۆلارو 13 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وتى خاو دواى هێرشه‌که‌ى حوسییه‌کان بۆسه‌ر کێڵگه نه‌وتییه‌کانى سعودیه به‌رزبووه‌یه‌وه که تا ئێستا به‌ته‌واوى زیانه‌کانى ئاشکرا نه‌زانراون. عەمید یەحیا سەریع وتەبێژی هێزەکانی حوسیەکان، رایگەیاند" هێزە مووشەکیەکان و هێزە ئاسمانییەکانیان هێرشێکی فراوان و هاوبەشیان لە قوڵایی سعودیە ئەنجام داوە و کۆمپانیای ئارامکۆی کردۆتە ئامانج لە دەربەندی رەئس تەنورە".
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ یه‌ک شه‌ممه 7 ى ئازار نرخى نه‌وتى خاو له‌بازاره‌کانی جیهاندا به‌رزبووته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت نزیکه له 70 دۆلار. نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت به 69 دۆلار و 54 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مه‌ریکى(ته‌کساس) به 66 دۆلار و 26سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات، نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى ئۆپێک پڵه‌س به 62 دۆلارو 15 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبوونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت به‌قازانجێکى زۆر ده‌شکێته‌وه بۆ وڵاتانى ئۆپێک پڵه‌س و سودێکى زۆرى بۆ داهاتى حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستان هه‌یه که به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 85% پشت به‌داهاتى نه‌وتى فرۆشراو ده‌به‌ستن.
.png)
