.jpeg)
هاوڵاتى ژماره‌یه‌کى زۆر له‌په‌رله‌مانتارانى ئه‌وروپاو به‌پێشه‌نگایه‌تى ئه‌ڤین ئینجیر، که‌مپه‌ینێکیان بۆ ئازادیى سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاشى هاوسه‌رۆکى پێشوى پارتى دیموکراتى گه‌لان (هه‌ده‌په) ده‌ستپێکردوه. ئاژانسى فوراتنیوز بڵاویکرده‌وه که ئه‌ڤین ئینجیر که خه‌ڵکى شارى ئامه‌دى باکورى کوردستانه رایگه‌یاندووه سه‌ربارى ئه‌وه‌ى دادگاى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا بۆ جارى دووه‌م بڕیارى ئازادکردنى بۆ ده‌میرتاش ده‌رکردوه، به‌ڵام ئه‌و هێشتا له‌زینداندایه‌و ئازادنه‌کراوه. هه‌روه‌ها ده‌شڵێت: "ئێمه چاوه‌ڕوانبوین تورکیا ڕێز له‌بڕیارى دادگاى مافى مرۆڤى ئه‌وروپا بگرێت، به‌ڵام تورکیا ئه‌و بڕیاره‌ى ڕه‌تکردوه‌ته‌وه، که ناچاره به‌جێبه‌جێکردنی، له‌به‌رئه‌وه‌ش له‌مانگى کانونى دووه‌مه‌وه ده‌ستپێشخه‌رییه‌کم کردو پڕۆژه‌یه‌کم پێشکه‌شى په‌رله‌مانى ئه‌وروپا کرد". هاوکات، په‌ڕله‌مانتاره کورده‌که‌ى ناو په‌رله‌مانى ئه‌وروپا جه‌ختله‌وه ده‌کاته‌وه که له‌لایه‌ن زۆربه‌ى په‌رله‌مانتاره‌کانه‌وه په‌سه‌ندکراوه، به‌شێوه‌یه‌ک له‌کۆى 705 په‌رله‌مانتار 590یان پڕۆژه‌که‌یان بۆ ئازادیى ده‌میرتاش په‌سه‌ندکردووه" په‌رله‌مانتارانى ئه‌وروپا له47 وڵاتى ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى ئه‌وروپا به‌شدارى که‌مپه‌ینه‌که بون، ئێمه واژۆ کۆکراوه‌کانمان بۆ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى یه‌کێتیى ئه‌وروپا ناردوه، بابه‌ته‌که‌ش له‌سبه‌ینێ 10ى ئازار ده‌بێته ڕۆژه‌ڤى ئه‌نجومه‌نه‌که‌و هه‌ڵسه‌نگاندنى بۆ ده‌کرێت".
هاوڵاتى کۆمارى ئیسلامى ئێران به(42) ساڵ ته‌مه‌نى ده‌سه‌ڵاتدارییه‌وه گیرۆده‌ى پلانى سزاکانى گه‌نجێکى ئه‌مه‌ریکى (41) ساڵه و به‌ئامانجگرتنى نه‌وته‌که‌ى له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌و روویداوه که‌داهاتى ساڵانه‌ى له (١٠٠) ملیار دۆلاره‌وه بۆ که‌متر له(11) ملیار دۆلار دابه‌زاندووه‌و به‌ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ناوده‌هێنرێت. به‌رپرسانى کۆمارى ئیسلامى ئێران نکۆڵییان له‌وه نه‌کردووه که‌ئه‌و گه‌نجه هێنده‌ى زیانى جه‌نگى هه‌شت ساڵه‌ى نێوان عێراق و ئێران زیانى به‌وڵاته‌که‌یان گه‌یاندووه که به (400) ملیار دۆلار خه‌مڵێنراوه، بۆیه بایدن بۆ جارێکى دیکه ده‌یه‌وێت راسته‌وخۆ سوود له‌و گه‌نجه وه‌ربگرێت بۆ ناچارکردنى ده‌سه‌ڵاتى ئێران به‌مه‌به‌ستى گه‌ڕانه‌وه بۆ رێککه‌وتنى ئه‌تۆمى و ملکه‌چکردنى به‌خواسته‌کانى ئه‌مه‌ریکا. ریچارد نه‌فیۆ که‌ته‌مه‌نى ده‌گاته (41) ساڵ له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌به‌شى په‌یوه‌ندییه گشتى و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان خوێندویه‌تى و ماسته‌رى به‌پله‌ى باڵا له‌بوارى توێژینه‌وه له‌سیاسه‌تى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى له‌زانکۆى جۆرج واشنتۆن له‌ساڵى 2004 به‌دستهێناوه. نه‌فیۆ له‌ساڵى 2003 بووه به‌کارمه‌ندى نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانیى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێگریى له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى چه‌کى ئه‌تۆمی. کتێبى هونه‌رى سزاکان(The Art of Sanctions) ی نه‌فیۆ به‌یه‌کێک له‌باشترین کتێبه‌کانى بوارى نێوده‌وڵه‌تیى زانکۆ کۆلۆمبیا له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت که‌ئه‌و زانکۆیه له‌ساڵى 2017 بڵاوى کردووه‌ته‌وه‌و بۆ ماوه‌ى (10) ساڵ راوێژکارى به‌رپرسى ئه‌مه‌ریکا بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانى کۆشکى سپى بووه‌و هاوکات به‌رپرسى تیمى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و رێکخه‌رى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌که ئه‌تۆمییه‌کان له‌وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا بووه‌و له‌ساڵى (2008 بۆ 2011) ئه‌رکى هه‌ماهه‌نگیى سیاسه‌ت و سزاکانى وڵاته‌که‌ى له‌دژى ئێران له‌ئه‌ستۆ بووه . ئه‌و له‌ساڵى 2015 ئه‌ندامى تیمى سه‌ره‌کیى دانوستانه ئه‌تۆمییه‌کان له‌گه‌ڵ ئێران بووه‌و سه‌ره‌تاى ده‌رکه‌وتنه‌که‌شى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئه‌و رێککه‌وتنه که بەدورودرێژترین رێککه‌وتنى نێوده‌ڵه‌تیى له‌جیهان له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت. کتێبى هونه‌رى سزاکان.. ریچارد نه‌فیو له‌کتێبه‌که‌ى به‌ناوى (هونه‌رى سزاکان) جه‌ختى له‌به‌رده‌وامبوون و قورسترکردنى سزا کردووه به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنى مافه‌کانى مرۆڤ، چونکه به‌وته‌ى ئه‌و ئامانجى سزا ئازارو ژانى وڵاتى به‌ئاماج گیراوه‌و دژى خه‌مخۆرییه بۆ مافه‌کانى مرۆڤ . له‌به‌شێکى دیکه‌ى کتێبه‌کیدا نه‌فیۆ نووسیویه‌تی: «ئه‌مه‌ریکاو هه‌وپه‌یمانه‌کانى به‌شاره‌زایى له‌چیرۆکى راپه‌ڕینى ئێران و به‌بێ ترس له‌ناکۆکیى ئابوریى وه‌ک شێوازێکى زیره‌کانه هه‌وڵى لێکترازانى رژێم و خه‌ڵکى ئێرانیان له‌یه‌کترداو رێگرییان کرد که‌گه‌وره‌یى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى و کۆمارى ئیسلامى له‌لایه‌ن به‌رپرسانى ئێرانه‌وه به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که بفرۆشرێته‌وه‌و چیتر ناتوانن ده‌ستکه‌وته‌کانى ئه‌و رێککه‌وتنه‌و ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که‌یان بفرۆشنه‌وه‌و ئه‌مه بکه‌نه بیانوى درێژکردنه‌وه‌ى رژێمى کۆمارى ئیسلامى ئێران». هه‌روه‌ها نه‌فیۆ بڕوای وایه له‌دواى جه‌نگى سارد، ئه‌مه‌ریکا بۆ جێبه‌جێکردنى سیاسه‌ته‌کان زیاتر په‌ناى بۆ ئامرازه ئابورییه‌کان بردووه‌و زۆرترین سه‌رکه‌وتنى به‌راورد به‌جه‌نگى سه‌ربازیى به‌ده‌ستهێناوه، بۆیه سزا ئابورییه‌کانى ئه‌مه‌ریکا زیاتر له‌هه‌ر کاتێکى دیکه‌ى سزا جیاوازه‌کانى ئه‌مه‌ریکا بۆسه‌ر ئێران گاریگه‌ریى هه‌بووه. ده‌ستێکى شاراوه‌ى گه‌نجێکى به‌هێز نه‌فیۆ پێچه‌وانه‌ى زۆربه‌رى به‌رپرسانى ئه‌مه‌ریکا زانیارییه‌کى ئه‌وتۆى له‌سه‌ر بڵاو نه‌بووه‌ته‌وه‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه که‌پاراستنى زانیارییه تایبه‌تییه‌کانى ئه‌و که‌سه بۆ ئه‌مه‌ریکاو کۆشکى سپى تاچ ئاستێک جێى بایه‌خه، چونکه دیموکراته‌کان و کۆمارییه‌کان کۆکن له‌سه‌ر پلان و ئه‌رکه‌کانى بۆ سه‌پاندنى هه‌یمه‌نەى وڵاته‌که‌یان له‌ئاستى جیهاندا، بۆیه ته‌نانه‌ت رۆژو ساڵى له‌دایکبوون و خێزان و خانه‌واده‌ى بۆ زۆر که‌س روون نییه‌و ره‌نگه له‌گه‌ڕان به‌دواى ناوه‌که‌یدا ته‌نها به رووخساریدا ته‌مه‌نى ئه‌و گه‌نجه دیارى بکرێت و ته‌نانه‌ت ویکى پیدیا که‌پێگه‌یه‌کى به‌هێزى زانیارییه‌کانه، به‌شى ژیانى تایبه‌ت و بارى خێزانى و خانه‌واده‌ى نه‌فیۆى بڵاونه‌کردووه‌ته‌وه. ریچارد نه‌فیۆ توێژه‌رو سیاسه‌تمه‌دارێکى ئه‌مه‌ریکییه‌و توێژه‌رى سه‌رپه‌رشتیارو به‌ڕێوبه‌رى ناوه‌ندى سیاسه‌تى جیهانیى وزه‌یه له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌ئه‌مه‌ریکاو هاوکات کارمه‌نده له‌نووسینگه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکاو ئه‌ندامى نووسینه‌گه‌ى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى له‌وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا. ئه‌و له‌ساڵى 2015 بووه‌ته ئه‌ندامى ئینیستیوتى برۆکینگز (Brookings Institution)، که‌دامه‌زراویه‌کى ناحکومیى ئه‌مه‌ریکایه بۆ توێژینه‌وه‌و شیکاریى له‌بوارى سیاسى و کۆمه‌ڵایه‌تى و ئابوریى که‌بنکه‌ى سه‌ره‌کیى له‌شارى واشنتۆن له‌ئه‌مه‌ریکایه‌و له‌ساڵى 1916 دامه‌زراوه‌و به‌یه‌کێک له‌دامه‌زراوه ناحکومییه به‌هێزه‌کانى ئه‌و وڵاته له‌قه‌ڵه‌مده‌رێت، که به‌شێک له‌سیاسه‌تى وڵاته‌که له‌جیهاندا ئاڕاسته ده‌کات و به‌ژوورى بیرکردنه‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا له‌جیهان وه‌سف ده‌کرێت. پێگه‌ى ئه‌لیکترۆنى بزوتنه‌وه‌ى به‌رگریى له‌جه‌نگى دراو (currency-war.ir) که له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه به‌ڕێوه‌ده‌برێت و زانیاریى له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه بڵاوده‌کاته‌وه که‌ئێران و لایه‌نه‌کانى سه‌ر به‌و وڵاته له رووى ئابووریى و داراییه‌وه سزا ده‌ده‌ن، نووسیویه‌تی: نه‌فیۆ به‌ڕێوەبه‌رى مێزى دژى ئێرانه له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانیى کۆشکى سپى و یه‌کێکه له‌پلانداڕێژه‌رانى سه‌ره‌کیى سزاکانى سه‌ر ئێران و هێزه‌کانیه‌تى له‌جیهاندا. نه‌فیۆ له‌ساڵى (2003 تا 2011) که له‌نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانى و رێگریى له‌چه‌کى ئه‌تۆمیى کارى کردووه‌و وه‌ک به‌رپرسى یه‌که‌مى لێکۆڵینه‌وه‌کان له‌ئێران ده‌ستى له‌سه‌پاندنى چوار بڕیارنامه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌ڵه‌تى به‌ژماره‌کانى (1779،1774،1803،1929) له‌دژى ئێران هه‌بووه‌و یه‌کێک له‌به‌رپرسانى سیاسه‌ته‌کانى ئه‌مه‌ریکا له‌بوارى چه‌کى ئه‌تۆمى له‌دژى کۆریاو هندستان بووه. ئه‌و له‌ساڵى 2010 به‌هۆى سه‌پاندنى بڕیارنامه‌ى ژماره (1929)ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى دژى ئێران که‌تایبه‌ته به‌تۆمه‌تبارکردنى ئێران به‌پیشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤ له‌وڵاته‌که‌ی، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌و وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا خه‌ڵات ده‌کرێت و به‌هۆکارى سه‌رکه‌وتنه‌کانى سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌دژى ئێران وه‌سف ده‌کرێت. نه‌فیۆ زانکۆ ئاڕاسته ده‌کات ئاژانسى هه‌واڵى (ته‌سنیم) که سه‌ر به‌توندڕه‌وه‌کانى محافزکارانه‌و به‌پێگه‌یه‌کى نزیک له عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى کۆمارى ئیسلامى ئێران و سوپاى پاسداران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت، له‌ڕاپۆرتێکى خۆیدا هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ رۆڵى ریچارد نه‌فیۆ له‌سه‌پاندنى سزاکان به‌سه‌ر ئێراندا ده‌کات و نووسیویه‌تى بوونى (نه‌فیۆ) له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا بێ هۆ نییه، چونکه ئه‌و زانکۆیه خاوه‌نى بڕواپێکراوترین به‌شى (ناوه‌ندنى ئێران ناسی)یه له‌ئه‌مه‌ریکاو زۆربه‌ى به‌رپرسه باڵاکانى کۆشکى سپى خوێندنیان له‌و زانکۆیه ته‌واو کردووه‌و باراک ئۆباما، چل و چواره‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا یه‌کێکه له‌و به‌رپرسه به‌رچاوو دیارانه‌ى که‌خوێندکارى ئه‌و زانکۆیه بووه. به‌بڕواى به‌رپرسانى ئێران په‌یوه‌ندییه‌کى توندوتۆڵ له‌نێوان ئیسرائیل و رێبازى ئاینى (به‌هایی) له‌گه‌ڵ زانکۆى کۆڵۆمبیا هه‌یه‌و ته‌نانه‌ت محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌وی، دوایین پاشاى ئێران له‌لایه‌ن ئه‌و زانکۆیه‌وه دکتۆراى فه‌خریى پێبه‌خشراوه‌و ئه‌و زانکۆیه زۆرترین تووێژینه‌وه‌و لێکۆڵینه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئێران هه‌یه‌و هه‌موو ئه‌مانه سه‌لمێنه‌رى ئه‌وه‌ن که‌زانکۆکه رۆڵى سه‌ره‌کیى ده‌بینێت له‌سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا به‌رامبه‌ر ئێران و کۆمارى ئیسلامی. نه‌فیۆ که‌یه‌کێک بووه له‌ڕێکخه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانى بازنه‌ى به‌شى ئێران ناسى له‌زانکۆى کۆڵۆمبیاو به‌سه‌رنجدانێک له‌په‌یامه‌کانى له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تیى تویته‌ر ده‌رده‌که‌وێت زیاترین تویتى ئه‌و سه‌باره‌ت به‌ئێران و ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و وڵاته‌و به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمیى بووه‌و ره‌نگه سه‌دان شاره‌زاى بوارى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تى چاوه‌ڕێى ئه‌رک و فه‌رمانه‌کانى ئه‌و بووبێتن بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تیى له‌دژى ئێران، چونکه به‌یه‌کێک له‌گه‌نجه شاره‌زاو پسپۆڕه‌کانى ئه‌مه‌ریکا سه‌باره‌ت به‌مێژوو و ده‌سه‌ڵاتى ئێران وه‌سف کراوه‌و هه‌ر ئه‌مه وایکردووه گرێى سه‌ره‌کیى په‌یوه‌ندیى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکه‌وێته ده‌ستى ئه‌و گه‌نجه‌وه. پێشه‌نگى چوار سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا نه‌فیۆ له‌سه‌رده‌مى جۆرج ده‌بلیۆ بۆش، چل و سێیه‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا که سه‌ر به‌کۆمارییه‌کانى ئه‌و وڵاته بووه، وه‌ک گه‌نجێکى تازه پێگه‌یشتوو ئه‌رک و کارى له‌کۆشکى سپى پێسێردراو له‌و سه‌رده‌مه‌وه رۆڵى له‌ئیداره جیاوازه‌کانى کۆشکى سپى هه‌بووه‌و له‌سه‌رده‌مى باراک ئۆباماى دیموکراتیشدا رۆڵى رێکخه‌رى سه‌ره‌کیى له‌سزاکانى دژى ئێران گێڕاوه. هاوکات له‌سه‌رده‌مى دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى پێشوو له‌سه‌ر بنه‌ماى پلانه‌کانى نه‌فیۆ سزاکانى له‌سه‌ر ئێران چرکرده‌وه‌و وتى: «هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران بۆ بازاڕه‌کانى جیهان بۆ سفر داده‌به‌زێنین که‌به‌رپرسانى ئێران حاشایان له‌کاریگه‌ریى قورسى ئه‌و سزایانه‌ى که نه‌فیۆ دایڕشتبوو نه‌کردو ئاشکرایان کرد که‌داهاتى ساڵانه‌ى (100) ملیار دۆلار نه‌وت و غازى ئێران بۆ که‌متر له (11) ملیار دۆلار دابه‌زیوه. جۆن کیری، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سه‌رده‌مى باراک ئۆباما له‌دوایین رۆژه‌کانى ته‌واوبوونى ته‌مه‌نى ئیداره‌ى ئۆباما له‌ساڵی 2016، واتا ساڵێک دواى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى نێوان ئێران و وڵاتانی(5+1) وتی: «ئێمه به‌هاوکاریى کۆمه‌ڵێک راوێژکار پلانێکى تۆکمه‌مان بۆ سزاو رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ ئێران بۆ سه‌رۆکى داهاتووى ئه‌مه‌ریکا داڕشتووه‌و ئیداره‌ى داهاتوو ده‌توانێت هێزى سازش و سزاى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و پلانه له‌به‌رامبه‌ر ئێران بسه‌لمێنێت. کۆمارییه‌کان و دیموکراته‌کان به‌بێ جیاوازیى سودیان له‌پلان و بیرکردنه‌وه‌کانى ریچارد نه‌فیۆ بینییه‌وه بۆ سزادانى ئێران، بۆیه ره‌نگه نه‌فیۆ له‌و ده‌گمه‌ن سیاسه‌تمه‌دارانه بێت که دوو حزبى سه‌ره‌کیى ئه‌مه‌ریکا سه‌ره‌ڕاى ناکۆکیى و رکابه‌ریى کۆک بن له‌سه‌رى و ده‌رگاى ئیداره‌کانیانى بۆ بخه‌نه‌سه‌ر پشت و بیکه‌نه پێشه‌نگى سزادانى یه‌کێک له‌گه‌وره‌ترین نه‌یاره‌کانى ئه‌مه‌ریکا، بۆیه جارێکى دیکه سه‌رۆکێکى نوێ ده‌یه‌وێت سود له‌تواناکانى ببینێت و ئه‌مجاره جۆو بایدن، پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران پێده‌سپێرێت. ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ده‌ستبه‌کار ده‌بێته‌وه بڵاوبونه‌وه‌ى وه‌رگرتنى پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێران ده‌نگدانه‌وه‌ى زۆرى له‌و وڵاته لێکه‌وته‌وه وه‌ک بومه‌له‌رزه‌یه‌ک رۆژنامه‌و میدیاکانى ئێرانى هه‌ژاندو رۆژنامه‌و میدیاکانى محافزکارانى کۆمارى ئیسلامى ئێران ده‌ستبه‌کاربوونى نه‌فیۆیان به‌ئاماژه‌ى توندبوونه‌وه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر وڵاته‌که‌یان و به‌هۆکارى له‌باربردنى خه‌ون و ئاواتى سیاسه‌تمه‌دارانى ئێران له‌قه‌ڵەمدا که‌بڕوایان به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ بایدن و زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى هه‌بووه. له‌به‌رامبه‌ردا رۆژنامه‌و میدیاکانى سه‌ر به‌باڵى ریفۆرمخواز که‌پشتیوانیى له‌زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى ده‌که‌ن، نه‌فیۆ به‌تاکه که‌سێک له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن که‌ده‌توانێت وه‌ک چۆن سزاکانى له‌سه‌ر ئێران قورس کردووه، به‌هه‌مان شێوه‌ى گرێى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکاته‌وه‌و ره‌نگه بایدن مه‌به‌ستى له‌ده‌ستنیشانکردنیشى ئه‌وو ناردنى ئاماژه‌ى ئه‌رێنى و هاوکات هۆشداریى بێت بۆ کۆمارى ئیسلامیى ئێران و وه‌ک شمشێرى دوو ده‌م به‌کارى بهێنێت. رۆژنامه‌ى (هه‌مشه‌هری) نزیک له ریفۆرمخوازان به‌ناونیشانى (ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران له‌ئیداره‌ى بایدن پۆستى وه‌رگرت) نووسیویه‌تی: «ریچارد نه‌فیۆ نووسه‌رى کتێبى (هونه‌رى سزاکان) که‌ئه‌ندامى تیمى دانوستانکارى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێککه‌وتنى نێوده‌وڵه‌تیى ئه‌تۆمیى بووه له‌سه‌رده‌مى ئیداره‌ى باراک ئۆباما، پۆستى راوێژکارى رۆبێرت مه‌ڵی، نوێنه‌رى تایبه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێرانى له‌ئیداره‌ى جۆو بایدن پێدراوه‌و ئه‌و به‌داڕێژه‌رى بناغه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا بۆ سه‌ر ئێران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت و نازناوى ئه‌ندازیارى سزاکانى وه‌رگرتووه. ئامانجى سزاکان .. گرنگترین ئامانجى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر ئێران په‌راوێزخستنى ئه‌و وڵاته‌یه له‌بازاڕه‌کانى نه‌وت له‌جیهان و به‌زمانێکى دیکه سزاکانى ئه‌مه‌ریکا راسته‌وخۆ نه‌وتى ئێرانى کردووه‌ته‌وه ئامانج و نه‌فیۆ له‌پلاندانه‌رى سه‌ره‌کیى ئه‌م پلانه‌ى وڵاته‌که‌یه‌تى و دۆخى ئابوریى و که‌مبوونه‌وه‌ى داهاتى نه‌وتى ئێستاى ئێران جێ په‌نجه‌ى پلانه‌کانى نه‌فیۆى به روونى پێوه‌دیاره. بایدن بۆ رێککه‌وتن یان سزاى نوێ که به‌سزاى زیره‌کانه ناوى ده‌هێنێت پێویستى به‌ئه‌ندازیارى سزاکان هه‌یه، بۆیه نه‌فیۆ له‌یه‌ک کاتدا ده‌توانێت گرێى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان ئێران و ئه‌مه‌ریکا بکاته‌وه‌و هاوکات له‌ده‌ستى دێت سزاى کاریگه‌رتر تاهه‌ره‌سپێهێنانى ده‌سه‌ڵاتى ئێران بسه‌پێنێت و ئه‌و ململانێیه‌ى نێوان واشنتۆن و تاران یه‌کلایى بکاته‌وه.
کاکه‌لاو عه‌بدوڵا سه‌ردانه میژووییه‌که‌ى پاپا فرانسیس بۆ کوردستان په‌یامى ئاشتى و پێکه‌وه‌ژیانى له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناو خودى پاپا سوپاسى کوردى کرد که «وه‌ک برا پارێزگارییان له‌مه‌سیحییه‌کان» کرد له‌کاتى هاتن و وێرانکارى داعشدا. له‌عێراقێکى رووخاوو ماندوو به‌وێرانکارییه‌کانى داعش، پاپا فرانسیس هیوایه‌ک بوو بۆ مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که تاجارێکى تر هه‌ست به‌شوناسى خۆیان به‌که‌نه‌وه‌و هه‌وڵێکیش بوو بۆ دروستکردنى په‌یوه‌ندییه‌کى به‌هێزتر له‌نێوان مه‌سیحیه‌ت و ئایینه‌کانى تر به‌تایبه‌ت ئایینى ئیسلام. پاپا فرانسیس، پاپاى ڤاتیکان، له‌سه‌ردانه سێ رۆژییه‌که‌ى بۆ عێراق چه‌ندین ناوچه‌ى به‌سه‌رکرده‌وه‌و سه‌ردانى مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که‌ى کرد که به‌هۆى وێرانکارییه‌کانى داعشه‌وه ناوچه‌کانیان خاپور بوو بوون. سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فرانسیس له‌میدیا جیهانییه‌کاندا به‌گرنگییه‌وه باسى لێوه‌کراو جه‌خت له‌وه کرایه‌وه که‌سه‌ره‌ڕاى کیشه زۆره‌کانى وڵاته‌که، سه‌ردانه‌که‌ى پاپا گرنگى تایبه‌تى خۆى هه‌بوو. سه‌ردانه‌که‌ی بۆ هه‌رێمى کوردستان سه‌رله‌به‌یانی رۆژی یه‌کشه‌ممه ٧ی مارسی ٢٠٢١، پاپای ڤاتیکان له‌به‌غداوه گه‌یشته فڕۆکه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێرو چه‌ندین سه‌رکرده‌ى کورد پێشوازییان لێکرد. ئه‌مه یه‌که‌مجاره پاپایه‌کى کاسۆلیکی سه‌ردانی هه‌رێمى کوردستان و عێراق بکات و یه‌که‌م سه‌ردانی پاپا فرانسیس بوو له‌تشرینی دووه‌مى ٢٠١٩ه‌وه بۆ ده‌ره‌وه‌ی ئیتاڵیا. چه‌ندین سه‌رکرده‌ى کورد له‌وانه نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستان، مه‌سرور بارزانی سه‌رۆکی حکومه‌ت، قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت، هه‌روه‌ها چه‌ندین به‌رپرس و سه‌رکرده‌ی تر پێشوازییان له‌پاپا کرد. نێچیرڤان بارزانى به‌خێرهاتنى پاپا فرانسیسى کردو پێى راگه‌یاند سه‌ردانى پاپا «رووداوێکی مێژوویی مه‌زنه‌و جێگه‌ی ئه‌وپه‌ڕی شانازی و خۆشحاڵییه، ئێمه به‌هه‌موو پێکهاته‌کانی کوردستانه‌وه شانازی به‌سه‌ردانه‌که‌ی ده‌که‌ین، بڕوای ته‌واومان به‌ئازادی و فره ئایینی هه‌یه«. پاپا فرانسیس سوپاسی کوردی کرد بۆ پاراستنی مه‌سیحییه‌کان له‌جه‌نگی دژی داعش و رایگه‌یاند:»ئێوه له‌کاتی هێرشه‌کانی داعش مه‌سیحییه‌کانتان پاراست، ئێوه وه‌ک برا پێشوازیشتان له‌برا مه‌سیحییه‌کان کرد». پاپا فرانسیس هه‌ولێرى هه‌ڵبژارد بۆ مه‌راسیمی ئایینی رۆژی یه‌کشه‌ممه‌ی مه‌سیحییه‌کان و به‌ئاماده‌بوونى (١٠) هه‌زار که‌س مه‌راسیمه‌که له‌یاریگاى فره‌نسۆ هه‌ریرى به‌ڕێوه‌چوو. پاپا فرانسیس له‌یاریگاى فره‌نسۆ هه‌ریرى وتارێکى پێشکه‌شکردو رایگه‌یاند: جارێکی دیکه به‌پێویستی ده‌زانین جه‌خت له‌بنه‌ماکانی مه‌سیحییه‌ت بکه‌نه‌وه له‌هاوڕێیه‌تی، ئاشتی و پێکه‌وه‌ژیان و ده‌بێت له‌ڕێگه‌ی کرداره‌کان هه‌ڵه‌کان راستبکه‌نه‌وه، به‌تایبه‌ت هاووڵاتیانی عێراق له‌ماوه‌ی رابردودا بوونه‌ته قوربانی توندوتیژی به‌هۆکاری جیاواز. وره دانه‌وه به‌مه‌سیحییه‌کانى عێراق یه‌کێک له‌ئاماژه‌کانى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فراسیس دڵدانه‌وه‌و وره دانه‌وه بوو به‌مه‌سیحییه‌کانى وڵاته‌که که به‌هۆى داگیرکارى داعشه‌وه ئازارى زۆریان جه‌شتووه. پاپا فرانسیس چه‌ندین ناوچه‌ى مه‌سیحییه‌کانى به‌سه‌ر کرده‌وه‌و سه‌ردانى شارى ئورى کرد که به‌شوێنى له‌دایکبوونى پیغه‌مبه‌ر ئیبراهیم داده‌نرێت، پاپا سه‌ردانى موسڵیشى کردو له‌ناوچه وێرانکارییه‌کان به‌ده‌ستى داعش وتارى پیشکه‌ش به‌مه‌سیحییه‌کان کرد. مارک لۆون، په‌یامنێرى (بى بى سى) له رۆما له‌وتارێکى شیکاریدا باس له‌وه‌ده‌کات: «پاپا هه‌ست ده‌کات خاکى عێراق که‌ناوه‌نده بۆ مه‌سیحییه‌ت زۆر ده‌مێکه چاوه‌ڕوانى سه‌ردانێکى پاپایه‌و کۆمه‌لگه‌ى مه‌سیحى که‌ئازاریان چه‌شتووه پێویستیان به‌وه‌یه ورره‌یان بدرێتێ تا بمێننه‌وه‌و ئه‌وه‌ش که نابێ کاتى زیاتر به‌فیڕۆبدرێت بۆ هێنانى په‌یمانى ئاشتى و هیوا بۆ عێراق». هێشتا عێراق له‌کێشمه‌کیشمدایه له‌گه‌ڵ لێکه‌وته‌کانى دواى داگیرکارى عێراق له ٢٠٠٣دا، که‌وڵاته‌که‌ى به‌ره‌و ئاژاوه برد، ڤایرۆسى کۆرۆنا، که‌مى نرخى نه‌وت، هه‌روه‌ها گرژییه‌کانى ئێران و ئه‌مریکا هه‌موویان برینه‌که‌ى عێراقیان قوڵتر کردووه. «دڵم خۆشه چونکه که‌سایه‌تییه‌کى وا گرنگ سه‌ردانى عێراق ده‌کات، پیویسته ئێمه وه‌ک یه‌ک گه‌ل بژین به‌بێ گوێدانه ئه‌وه‌ى په‌یڕه‌وى له‌چ ئاینیک یان مه‌زهه‌بێک ده‌که‌ین و سه‌ردانه‌که‌ى پاپا یارمه‌تیده‌ر ده‌بێ له‌به‌هێزکردنى یه‌کگرتوویى هه‌موو عێراقییه‌کان»، میقداد رازى موسوڵمانێکى شیعه واى وت. له‌یه‌که‌م رۆژى سه‌ردانه‌که‌یدا، پاپا فرانسیس سه‌ردانى به‌رهه‌م ساڵح، سه‌رۆکى عێراقى کرد له‌ناوچه‌ى سه‌وزو رایگه‌یاند مه‌سیحییه‌کان و که‌مه نه‌تەوایه‌تى و ئاینییه‌کانى تر شایه‌نى هه‌مان ماف و پارێزگارییە که بۆ عێراقییه‌کى ئاساى فه‌راهه‌م هێنراوه. «هه‌مه‌جه‌شنى ئایینی، کلتوری، هه‌روه‌ها نه‌ژادى که‌نیشانه‌ى کۆمه‌ڵگه‌ى عێراقییه بۆ هه‌زاره‌ها ساڵه سه‌رچاوه‌یه‌کى به‌نرخه که لێى بکۆڵرێته‌وه نه‌ک به‌ربه‌ستێک بێت تاکۆتایى پێبهینرێت. له‌ئێستادا عێراق ئه‌وه‌ى چاوه‌ڕێ لێده‌کرێت که‌پیشانى هه‌موانى بدات، به‌تایبه‌تى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست که هه‌مه‌چه‌شنى له‌جیاتى ئه‌وه‌ى بیانوویه‌ک بێت بۆ ناکۆکى و جه‌نگ، ده‌بێت په‌ره‌بستێنێت بۆ هه‌ماهه‌نگى گەنجان و کۆکبوون له‌ژیانى هاووڵاتیانى عێراقدا»، پاپا واى وت. سه‌ره‌ڕاى ئه‌و ئازارو ناڕه‌حه‌تیانه‌ى تووشیان بووه له‌سه‌ر ده‌ستى داعش، به‌ڵام مه‌سیحییه‌کانى عێراق دڵخۆشن به‌سه‌ردانه‌که‌ى پاپاو پێیان وایه خۆشییان بۆ ده‌هێنێت. «ناتوانم وه‌سفى خۆشبه‌ختییه‌که‌ى خۆم بکه‌م، ئه‌مه رووداوێکى مێژوییه که دووباره نابێته‌وه«، یوسرا موباره‌ک ئه‌مه‌ی به‌ئاژانسى رۆیته‌رز وت که حه‌وت ساڵ له‌مەوبه‌ر ئاواره بوو دواى هاتنى داعش بۆ ناوچه‌که‌یان، ئوسرا له‌گه‌ڵ هاوسه‌ره‌که‌ى قه‌ره‌قوشى به‌جێهێشت و ئه‌وکات ماوه‌ى سێ مانگ بوو دووگیان بوو. «گه‌شتێکى زۆر سه‌ختمان به‌ڕێکرد، ئه‌وکاته‌ى رۆشتین هیچمان نه‌بردو ته‌نها جله‌کانى به‌رمان نه‌بێت.. که‌هاتینه‌وه هیچ نه‌مابوو، به‌ڵام ته‌نها خه‌ونمان ئه‌وه بوو بگه‌ڕێینه‌وه«. ‹هاوپه‌یمانى مه‌سیحی-موسوڵمان› یه‌کێکى تر له‌نیشانه‌ى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا فرانسیس، دروستکردن و به‌هێزکردنى په‌یوه‌ندى نێوان مه‌سیحییه‌ت و ئیسلام بوو، ئه‌مه‌ش به‌سه‌ردانیکردنى بۆ لاى عه‌لى سیستانی، مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه له‌عێراق، ده‌رکه‌وت که‌میدیا جیهانییه‌کان به‌چاوپێکه‌وتنێکى گرنگ و مه‌به‌ستدار باسى لێوه ده‌که‌ن. چه‌ندین ساڵه پاپا فرانسیس له‌هه‌وڵى په‌ره‌پێدانى په‌یوه‌ندى مه‌سیحی-موسوڵماندایه‌و کۆبوونه‌وه‌که‌ى له‌گه‌ڵ عه‌لى سیستانى گرنگترین چاوپێکه‌وتنه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌یه‌کى شیعی. پێشتریش له‌گه‌ڵ شێخ ئه‌حمه‌د ئه‌لته‌یب، ئیمامى گه‌وره‌ى ئه‌زهه‌ر، په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ موسوڵمانانى سوننه به‌هێزکرد له‌سه‌ردانه‌که‌یدا بۆ قاهیره‌ى میسر له‌ساڵى ٢٠١٩. «له‌چه‌ند ساڵى رابردوودا فرانسیس سوور بووه له‌سه‌ر پێکهێنانى ئه‌وه‌ى که‌ده‌توانین ناوى بنێین هاوپه‌یمانییه‌تێکى ئایینى له‌نێوان مه‌سیحییه‌ت و ئیسلامدا»، ئۆستن لێڤری، ژیاننامه نووسێکى پاپا فرانسیس و توێژه‌ر له‌مێژووى هاوچه‌رخى که‌نیسه له‌زانکۆى ئۆکسفۆرد ئه‌مه‌ى به(ئه‌ى بى سى) نیوزى ئه‌مریکى وت. لێڤری باسى له‌وه‌ش کرد که‌وه‌ک گه‌وره قه‌شه‌ى بۆینس ئایرز فرانسیس په‌یوه‌ندى به‌هێزى دروستکردووه له‌گه‌ڵ سه‌رکرده موسوڵمانه‌کان و له‌هه‌مانکاتیشدا له‌ڤاتیکان کارى له‌سه‌ر پێکهێنانى هاوپه‌یمانى مه‌سیحی-موسوڵمان کردووه وه‌ک شێوازێک بۆ دژایه‌تى کردنى خولگه‌ى تیرۆپرزمى ئیسلامى و کاردانه‌وه‌ى پۆپۆلیستى نیشتیمانپه‌روه‌رى (ناسیۆنالیستی). به‌هه‌مان شێوه عه‌لى سیستانى ته‌مه‌ن (٩٠) ساڵ داواى پیکه‌وه‌ژیانى ئاشتییانه‌و دیالۆگى کردووه له‌نێوان ئایینه‌کاندا، ئه‌مه‌ش به‌وته‌ى حه‌یده‌ر ئه‌لخوئى به‌ڕێوەبه‌رى په‌یوه‌ندییه‌کانى ده‌ره‌وه له‌په‌یمانگه‌ى ئه‌لخوئى که ئاکادیمیایه‌کى فره ئاینییه له‌نه‌جه‌ف. ئه‌لخوئی، که بۆ (ئه‌ى بى سى) نیوز قسه‌ى کردووه، وتیشى له‌کاتێکدا گروپه‌کانى سه‌ر به‌ده‌وڵه‌تى ئیسلامى (داعش) شیعه، مه‌سیحی، یه‌زیدی و که‌مه ئاینییه‌کانى تریان به‌ئامانج ده‌گرت، سیستانى هه‌موو قوربانییه‌کانى له‌خۆده‌گرت به‌بێ ره‌چاوکردنى ئایینه‌کانیان. «پێموایه ئه‌وه‌ى له‌نێو (دی ئێن ئه‌ی)ى دامەزراوه ئایینیه‌که‌ى نه‌جه‌فدایه«، ئه‌لخوئى واى وت. له‌کاتێکدا له‌ئێران لەدایکبووه، سیستانى وه‌ک هاوئاستێکى ئێران سه‌یر ده‌کرێت به‌وپێیه‌ى نوێنه‌رایه‌تى ره‌وتێک ده‌کات که‌دژى فه‌رمانڕه‌وایى راسته‌وخۆیه له‌لایه‌ن پیاوانى ئاینییه‌وه وه‌ک له‌ئێراندا باوه. له‌لێدوانێکى تریدا بۆ (بى بى سى)، ئه‌لخوئى باس له‌وه‌ده‌کات سه‌ردانه‌که‌ى پاپا بۆ نه‌جه‌ف و بۆ لاى سیستانى «ته‌نها سه‌ردانێکی که‌سیی نییه، به‌ڵکو سه‌ردانێکه بۆ ده‌زگای نه‌جه‌ف که‌نمونه‌ی ئیسلامێکی شیعیی میانڕه‌وه، له‌به‌رامبه‌ر ئیسلامی شیعه‌ی شۆڕشدا که‌مه‌رجه‌عه‌که‌ی له‌قومی ئێرانه«. مه‌سیحییه‌کانى عێراق کۆمه‌ڵگه‌ى مه‌سیحییه‌کانى عێراق پیش هاتنى داعشیش که له‌ساڵى ٢٠١٤دا به‌شێکى زۆرى وڵاته‌که‌ى داگیرکرد، له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌دا بوون و ده‌کرانه ئامانج له‌سه‌رده‌مى سه‌دام حوسه‌ین، سه‌رۆکى پێشووى عێراق. له‌ژیر ده‌سه‌ڵاتى داعش، مه‌سیحییه‌کان به‌ناچارى و به‌زۆر ناوچه‌کانى خۆیانیان به‌جێهێشت، ئه‌مه‌ش بووه هۆى که‌مبوونه‌وه‌ى دانیشتوانیان له‌وڵاته‌که. له راپۆرتێکى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مریکا که ٢٠١٩ بڵاوبووه‌ته‌وه باس له‌وه‌ده‌کات سه‌رکرده مه‌سیحییه‌کان ژماره‌ى مه‌سیحییه‌کان به‌که‌متر له (٢٥٠) هه‌زار که‌س ده‌خه‌مڵێنن، ئه‌مه‌ش به به‌راورد به (٨٠٠) هه‌زار بۆ ملیۆنێک و (٤٠٠) هه‌زار دانیشتوان له‌وڵاته‌که‌دا له‌پێش ساڵى ٢٠٠٣. به‌پێى راپۆرته‌که زۆربه‌ى مه‌سیحییه‌کانى عێراق کلدانین، که له‌سه‌دا ٦٧%ی پێکهاته‌که پێکده‌هێنن له‌عێراق و دواتر ئاسورییه‌کان دێن به له‌سه‌دا ٢٠%، دواى ئه‌وانیش ئه‌رمەنى و ئینجیلییه‌کان دێن. مه‌سیحییه‌کانى عێراق هیوایان وایه هاتنى پاپا ساڕێژى زامه‌کانیان بکات «پێموایه حکومه‌ت دواى سه‌ردانه‌که‌ى پاپا زیاتر گرنگیمان پێده‌دات»، ویسام یوسف که هاووڵاتییه‌کى مه‌سیحییه ئه‌مه‌ى به (ئه‌ى بى سى) نیوز وت، که خێزانه‌که‌ى ئاواره‌بوون له‌ساڵى ٢٠٠٨، له‌کاتێکدا میلیشیکانى قاعیده له‌به‌غداد ناوچه‌ى نیشته‌جێبوونیان گرت. یوسف له‌و مه‌سیحییانه‌یه که بڕواى وایه حکومه‌تى عێراقى زۆر که‌م یارمه‌تى مه‌سیحییه‌کانى داوه، که به‌ناچارى له‌سه‌رده‌مى داعشدا ئاواره‌بوون، هه‌رچه‌نده عێراق له‌کۆتایى ٢٠١٧دا سه‌رکه‌وتنى به‌سه‌ر داعشدا راگه‌یاند، به‌ڵام به‌شێکى مه‌سیحییه‌کان هێشتا نه‌گه‌ڕاونەته‌وه ناوچه‌ى نێشته‌جێبوونى خۆیان.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو له بازاره‌کانى جیهاندا به‌رزبووه‌ته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت 70 دۆلارى تێپه‌راند. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 8ى ئازارى 2021، نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت به 70 دۆلارو 42 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به 67 دۆلارو 13 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت.. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وتى خاو دواى هێرشه‌که‌ى حوسییه‌کان بۆسه‌ر کێڵگه نه‌وتییه‌کانى سعودیه به‌رزبووه‌یه‌وه که تا ئێستا به‌ته‌واوى زیانه‌کانى ئاشکرا نه‌زانراون. عەمید یەحیا سەریع وتەبێژی هێزەکانی حوسیەکان، رایگەیاند" هێزە مووشەکیەکان و هێزە ئاسمانییەکانیان هێرشێکی فراوان و هاوبەشیان لە قوڵایی سعودیە ئەنجام داوە و کۆمپانیای ئارامکۆی کردۆتە ئامانج لە دەربەندی رەئس تەنورە".
هاوڵاتى ئه‌مڕۆ یه‌ک شه‌ممه 7 ى ئازار نرخى نه‌وتى خاو له‌بازاره‌کانی جیهاندا به‌رزبووته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت نزیکه له 70 دۆلار. نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت به 69 دۆلار و 54 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مه‌ریکى(ته‌کساس) به 66 دۆلار و 26سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات، نرخى به‌رمیلێک نه‌وتى ئۆپێک پڵه‌س به 62 دۆلارو 15 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبوونه‌وه‌ى نرخى نه‌وت به‌قازانجێکى زۆر ده‌شکێته‌وه بۆ وڵاتانى ئۆپێک پڵه‌س و سودێکى زۆرى بۆ داهاتى حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستان هه‌یه که به‌رێژه‌ى له‌سه‌دا 85% پشت به‌داهاتى نه‌وتى فرۆشراو ده‌به‌ستن.
هاوڵاتى بڕیاره ڕۆژى دووشه‌ممه په‌رله‌مانى عێراق بۆ ته‌واوکردنى ده‌نگدان له‌سه‌ر پرۆژه‌یاساى دادگاى باڵاى فیدڕاڵى عێراق کۆبونه‌وه ئه‌نجام بدات. به‌پێى راگه‌یه‌نراوى سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مانى عێراق، ڕۆژى دووشه‌ممه ٨ى مارس دانیشتنى ژماره ٤٢ى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌نجام ده‌درێت و کارنامه‌ى دانیشتنه‌که له شه‌ش بڕگه پێکهاتووه، یه‌که‌میان ته‌واوکردنى ده‌نگدان له‌سه‌ر پرۆژه‌یاساى دادگاى باڵاى فیدڕاڵى ده‌بێت. هه‌روه‌ها له بڕگه‌یه‌کى ترى دانیشتنه‌که‌دا، گفتوگۆ له‌سه‌ر خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پرۆژه‌یاساى به‌کرێدانى زه‌ویه کشتوکاڵیه‌کان ده‌کرێت که له‌لایه‌ن لیژنه‌ى کشتوکاڵ و ئاو و زۆنگاوه‌کان و لیژنه‌ى داراییه‌وه ئاماده‌کراوه.
هاوڵاتى به‌هۆى هاتنى پاپاى ڤاتیکان، سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق بڕیارێکى نوێى ئاشکراکرد و ده‌ڵێت" رۆژى شه‌شى ئادارى هه‌موو ساڵێک له عێراق به ڕۆژى (ئاشتى و لێبورده‌یى نیشتمانی) دیاریکرا". ئێواره‌ى ئه‌مڕۆ شه‌ممه 6ى ئازارى 2021، مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق له تۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی تویته‌ر به زمانه‌کانى کوردى و عه‌ره‌بى په‌یامێکى بڵاوکرده‌وه‌و ڕایگه‌یاند:" به‌بۆنه‌ى دیداره مێژوییه‌که‌ى هه‌ردوو جه‌مسه‌رى ئاشتى و لێبورده‌یی، سه‌ماحه‌تى مه‌رجه‌عى باڵا سه‌ید عه‌لى سیستانى و قه‌داسه‌تى پاپا فره‌نسیس، دیدارى ئاینه‌کان له شارى ئورى مێژویی، ناودێرکردنى ڕۆژى شه‌شى ئازارى هه‌موو ساڵێک به (ڕۆژى نیشتمانى لێبورده‌یى و پێکه‌وه‌ژیان)، ڕاده‌گه‌یه‌نین". دوێنێ هه‌ینى پاپا فرانسیس به‌سه‌ردانێک گه‌یشته به‌غدادى پایته‌ختى عێراق و له‌لایه‌ن مسته‌فا کازمی، سه‌رۆکوه‌زیرانى عێراقه‌وه پێشوازیى لێکرا و ئه‌مڕۆ شه‌ممه دیدارێکى مێژووى له‌گه‌ڵ عه‌لى سیستانى مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان ئه‌نجامداو و بریاره سبه‌ینێ یه‌کشه‌ممه بگاته هه‌رێمى کوردستان.
هاوڵاتى پاپا فرانسیس، پاپاى ڤاتیکان له‌شارى ئور له‌پارێزگاى زیقار وتارێکى پێشکه‌شکرد و وتی" تیرۆر ئایین ده‌قۆزێته‌وه‌و ئێمه ده‌بێت رێگرى له‌وانه بکه‌ین که کرده‌وه‌کانیان به ئایین ده‌پۆشن". پێش نیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ شه‌ممه 6ى ئازارى 2021، پاپا فرانسیس، پاپاى ڤاتیکان گه‌یشته شارى مێژوویى ئور له پارێزگاى زیقار و ڕایگه‌یاند:" ئامانج له‌سه‌ردانیکردنم بۆ شوێنه ئاینیى و مێژوییه‌کان بۆ پشتیوانیکردنه له فره ره‌نگى ئاینیی، ئازادى بیروڕا و بۆچونى ئاینی، ده‌مانه‌وێت پارێزگارى له‌و شوێنانه بکرێت، چونکه کاتێک تیرۆر هێرشده‌کاته‌سه‌ر شوێنه پیرۆزه‌کان ده‌یه‌وێت به‌شێک له‌مێژوى ئاینییش بسڕێته‌وه". هه‌روه‌ها وتیشی" ئیمان پێکه‌وه کۆمان ده‌کاته‌وه‌و تیرۆر و توندوتیژى له ئایینه‌وه سه‌رچاوه ناگرن، تیرۆر، ئایین ده‌قۆزێته‌وه‌و ئێمه ده‌بێت رێگه له‌وانه بگرین که ئایین وه‌ک رۆپۆشێک ده‌قۆزنه‌وه. برایه‌تیمان پاڵمان پێوه‌ده‌نێت بۆ ئه‌وه‌ى مرۆییانه بژین". هاوکات، پاپا ئاماژه‌ى به قوربانییانى ئێزدییه‌کان کرد و وتی" سه‌دان که‌س له ئێزدییه‌کان مردن و مامه‌ڵه‌ى خراپیش له‌گه‌ڵ زۆرێکیاندا کرا، به‌تایبه‌ت منداڵه‌کانیان". دوێنێ هه‌ینى پاپا فرانسیس به‌سه‌ردانێک گه‌یشته به‌غدادى پایته‌ختى عێراق و له‌لایه‌ن مسته‌فا کازمی، سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراقه‌وه پێشوازیى لێکرا و له یه‌که‌م دیداردا له‌گه‌ڵ کازمى کۆبووه‌وه و له کۆشکى سه‌لامى سه‌رۆکایه‌تیى کۆماریش وتارێکى پێشکه‌شکرد، هاوکات بڕیاره سبه‌ینێ یه‌کشه‌ممه ٧ى ئازار سه‌ردانى هه‌ولێر بکات.
هاوڵاتى نوسینگه‌ى عه‌لى سیستانی، مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان رایگه‌یاند، له‌کۆبونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆى نێوان عه‌لى سیستانى و پاپا فرانسیس پاپاى ڤاتیکان باس له‌و ئاسته‌نگییه گه‌ورانه کراوه که روبه‌ڕوى مرۆڤایه‌تى بونه‌ته‌وه. ئه‌مڕۆ شه‌ممه 6ى ئازارى 2021، نوسینگه‌ى عه‌لى سیستانی، مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان له‌راگه‌یه‌نراوێکدا بڵاویکرده‌وه، عه‌لى سیستانى پێشوازى له پاپا فرانسیس پاپاى کاسۆلیکى و سه‌رۆکى ده‌وڵه‌تى ڤاتیکان کردووه، له‌دیدارێکدا باس له‌و ئاسته‌نگییه گه‌ورانه کراوه که‌روبه‌ڕوى مرۆڤایه‌تى له‌م سه‌رده‌مه‌دا بونه‌ته‌وه، له‌گه‌ڵ باوه‌ر به خوا، په‌یامه‌کانى و پابه‌ندون به بنه‌ما ئه‌خلاقییه به‌رزه‌کان. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که" سیستانى له‌و دیداره‌دا باسى له‌و گرفتانه‌کردوه که له‌زۆرێک له‌وڵاتاندا بونى هه‌یه له‌وانه‌ش سته‌مکاری، هه‌ژاری، سته‌م له‌سه‌ر بنه‌ماى جیاوازى ئاینی، پێشێلکردنى ئازادییه بنه‌ڕه‌تییه‌کان و نه‌بونى دادپه‌روه‌رى کۆمه‌ڵایه‌تی". هاوکات سیستانى ئاماژه‌یکردووه به‌وه‌ى زۆرێک له‌گه‌لانى ناوچه‌که به‌ده‌ست جه‌نگ، توندوتیژی، ئابڵوقه‌ى ئابورى و هه‌ڵمه‌ته‌کانى کۆچپێکردن ده‌ناڵێنن، له‌ناو ئه‌وانه‌شدا دۆخى گه‌لى فه‌ڵه‌ستین له‌سه‌ر خاکى داگیراویدا. نوسینگه‌ى مه‌رجه‌عى باڵاى شیعه‌کان ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو سیستانى باسى له‌کاریگه‌رى رێبه‌رانى ئاینیى کردووه بۆ سنوردانان بۆ نه‌هامه‌تییه‌کان به گرتبه‌رى چاره‌سه‌ره دانایى و عه‌قڵانییه‌کان له‌جێگه‌ى شه‌ڕو ناکۆکی و داواى چڕکردنه‌وه‌ى هه‌وڵه‌کانى کردووه بۆ چه‌سپاندنى ئاشتى و هاوسۆزى مرۆڤایه‌تى له‌سه‌رجه‌م کۆمه‌ڵگاکاندا له‌گه‌ڵ رێزگرتن له‌بیروبۆچون و ئاینه جیاوازه‌کان.
هاوڵاتى دواینیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ پاپاى ڤاتیکان گه‌یشته به‌غداد له کۆشکى سه‌لام له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵح، سه‌رۆک کۆمارى عێراقه‌وه پێشوازى لێکرا. دواى ئه‌وه‌ى له کۆشکى کۆمارى له‌لایه‌ن به‌رهه‌م ساڵح، سه‌رۆک کۆمارى عێراق پێشوازى له پاپاى ڤاتیکان کرا، له پێشکه‌شکردنى وتارێکدا سه‌رۆک کۆمارى عێراق ڕایگه‌یاند" عێراقییه‌کان شانازى به‌وه‌ده‌که‌ن که ئه‌وان بۆ چه‌ندین سه‌ده له شاره فره ره‌نگه‌کانیاندا ژیاون". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" مسوڵمان و سابیئه و جوله‌که بۆ چه‌ندین سه‌ده پێکه‌وه ژیاون و برایانه له یه‌ک شار و یه‌ک گه‌ڕه‌کدا ده‌ژین، هه‌روه‌ها کڵێساکان دراوسێى مزگه‌وت و حوسێنییه‌کانن، تیایدا ده‌نگى زه‌نگ و هه‌روه‌ها بانگه‌کان له ئاسمانى عێراق یه‌کده‌گرنه‌وه". لاى خۆیه‌وه پاپا فرانسیس له‌کۆشکى سه‌رۆکایه‌تى وتارێکى پێشکه‌شکرد و تێیدا جه‌ختى له‌سه‌ر پاراستنى برایه‌تى و یه‌کڕیزى گه‌لانى عێراق کرده‌وه و وتی" پێویسته جیاوازییه‌کان بکه‌ینه سه‌رچاوه‌ى تێگه‌یشتن له‌یه‌کترى و گه‌شه‌کردنى کۆمه‌ڵگا". راشیگه‌یاند" پێویسته گوێ له‌هاوڵاتیان بگیرێت و جیاوازییه‌کانى یه‌کترى قبوڵبکه‌ین، پێویسته به‌رژه‌وه‌ندییه تایبه‌ته‌کان بخه‌ینه لاوه، به‌سه توندوتیژى و یه‌کتر کوشتن". بڕیاره پاپا له‌سه‌ردانه‌که‌یدا چاوى به دیارترین مه‌رجه‌عه‌کانى شیعه له عێراق بکه‌وێت، له‌ناویاندا عه‌لى سیستانى، هه‌روه‌ها به پێى ئه‌جێنداى سه‌ردانه‌که‌ى چه‌ند ناوچه‌یه‌کى عیراق به‌سه‌رده‌کاته‌وه‌و دواتر روو له هه‌رێمى کوردستان بکات.
هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو له بازاڕه‌کانى جیهانیدا به‌رده‌وامه له به‌رزبوونه‌وه و به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت گه‌یشته 68 دۆلار ئه‌مڕۆ هه‌ینى 5ى ئازارى 2021، به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت به 68 دۆلارو سێ سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(رۆژئاواى ته‌کساس) به 64 دۆلارو 98 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاوکات به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئۆپێک پڵه‌س به 62 دۆلارو 18 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. به‌رزبونه‌وه‌ى نرخى نه‌وتى خاو له‌جیهاندا پاش بڕیاره‌که‌ى وه‌زاره‌تى نه‌وتى سعودیه هات که بریاریدا تا کۆتایى مانگى نیسانى داهاتوو هه‌نارده‌ى نه‌وت رۆژانه ملیۆنێک به‌رمیل که‌مبکاته‌وه.
هاوڵاتى گروپى چه‌کدارى که‌تائیبى سه‌یدشوهه‌داى عیراقى بێئاگایى خۆى له هێرشه موشه‌کییه‌کانى سه‌ر شارى هه‌ولێر راگه‌یاند:"حکومه‌تى هه‌رێم به ده‌ستگیرکردن و فشارخستنه سه‌ر ئه‌و گه‌نجانه تۆمه‌تبارن که گومانیان لێده‌کرێت سه‌ر به حه‌شدى شه‌عبیبن". که‌تائیبى سه‌ید شوهه‌دا له راگه‌یه‌ندراوێکیدا ئاشکرایکرد، "له ژێر رۆشنایى دانپێدانانى که‌سێک که دوور و نزیک هیچ په‌یوه‌ندى به ئێمه‌وه نییه، که‌تائیبى سه‌یدشوهه‌دا به هێرشه‌که‌ى سه‌ر هه‌ولێر تۆمه‌تبار ده‌کرێن". هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد، جارێکى دیکه ئه‌مریکا شکستى هێناوه و ناتوانێت هاوسه‌نگى رابگرێت که‌وتووه‌ته به‌خشینه‌وه‌ى تۆمه‌ت. "که‌تائیبى سه‌یدشوهه‌دا له کاتێکدا به هه‌موو توانایه‌وه سه‌رپه‌رشتى کار و گورز وه‌شاندنه‌کانى به‌رگرى له عیراقدا ده‌کات به ئامانجى ده‌رکردنى هێزه بیانییه‌کان، به‌توندى ره‌تیده‌کینه‌وه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کمان به هێرشه موشه‌کییه‌کانى سه‌ر پارێزگاى هه‌ولێر و فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌و پارێزگایه‌وه هه‌بێت"، که‌تائیبى سه‌یدشوهه‌دا وا ده‌ڵێن. هاوکات، داوا له حکومه‌تى هه‌رێم و سیاسه‌تمه‌داره‌کانى ده‌کات به‌دواى ئه‌و هه‌نگاو و شتانه‌دا نه‌که‌ون له ئه‌نجامى بێ هاوسه‌نگیدا ئه‌مریکا ئه‌نجامیده‌دات. مانگى رابردوو به موشه‌ک هێرشکرایه سه‌ر فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تى هه‌ولێر و پارێزگاى هه‌ولێر و چه‌ند که‌سێک گیانیان له‌ده‌ستادو برینداربوون، له‌یه‌که‌م کاردانه‌وه‌شدا گروپه چه‌کداره‌کانى نزیک له ئێران تۆمه‌تبار کران.
هاوڵاتى ژماره‌یه‌ک له کۆنگرێسمانه‌کانى ئه‌مریکا داواکارییه‌کانیان بۆ لێپرسینه‌وه له ئێران دووپاتده‌که‌نه‌وه و ئه‌و وڵاته به هۆکارى تێکچوونى سه‌قامگیرى ناوچه‌که داده‌نێن. به‌پێى هه‌واڵى میدیا ئه‌مریکییه‌کان، ئه‌ندامانى کۆنگرێسى ئه‌مریکا له ھه‌ردوو پارتى کۆمارى و دیموکراته‌کان جارێکى دیکه داوا ده‌که‌ن لێپرسینه‌وه له ئێران بکرێت، به‌رامبه‌ر به پێشێلکردنى مافى مرۆڤ و ناسه‌قامگیرکردنى ره‌وشى وڵاتانى ناوچه‌که. تۆم ماکلینتوک ئه‌ندامى کۆمارییه‌کان ده‌ڵێت، ده‌بێت ئیداره‌که‌ى جۆ بایدن لێکۆڵینه‌وه‌ى نێوده‌وڵه‌تى دابمه‌زرێنێت له‌سه‌ر پێشێلکارییه‌کانى ئێران که ماوه‌ى چوار ده‌یه‌یه به‌سه‌ر ئه‌و وڵاته‌دا سه‌لمێندراوه. مانگى رابردوو 112 ئه‌ندامى کۆنگرێسى ئه‌مریکا پرۆژه بریارێکیان پێنشیازکرد سه‌باره‌ت به پشتگیرى کۆنگرێس بۆ ئێرانێکى دیموکرات و عه‌لمانى و ئیدانه‌کردنى پلانه توندره‌وه‌کانی.
هاوڵاتى پاپا فرانسیس پاپاى ڤاتیکان رایگه‌یاند، سه‌ڕه‌راى هێرشه موشه‌کیه‌که‌ى سه‌ر سه‌ربازگه‌ى عه‌ین ئه‌سه‌د، سه‌ردانه‌که‌ى بۆ عێراق هه‌ڵناوه‌شێنێته‌وه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 3ى ئازارى 2021، ئاژانسى فرانس پرێس بڵاویکرده‌وه، پاپا فرانسیس جه‌ختى له‌سه‌ر سه‌ردانه‌که‌ى بۆ عێراق کردوه‌ته‌وه سه‌ره‌ڕاى هێرشه موشه‌کیه‌کانى ئه‌مڕۆى سه‌ر سه‌ربازگه‌ى عه‌ین ئه‌سه‌د. ئه‌و ئاژانسه هیچ زانیاریه‌کى دیکه‌ى له‌باره‌ى وته‌کانى پاپا و هه‌ڵوێسته‌کانى له‌باره‌ى هێرشه موشه‌کیه‌کان و روداوه ئه‌منیه‌کانى عێراق نه‌خستوه‌ته‌ڕو. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه، 10 موشه‌ک ئاڕاسته‌ى بنکه‌ى سه‌ربازى عه‌ین ئه‌سه‌د له پارێزگاى ئه‌نبارکران که هێزه‌کانى هاوپه‌یمانى نێوده‌وڵه‌تى تێدا جێگیرکراوه و هیچ ورده‌کارییه‌ک له‌باره‌ى زیانه‌کانى هێرشه‌که نه‌خراوه‌ته‌روو. بڕیاره پاپا فرانسیس رۆژى 5ى ئازار له فڕۆکه‌خانه‌ى فیومیتچینۆى رۆماوه به‌سه‌ردانێک بگاته فڕۆکه‌خانه‌ى نێوده‌وڵه‌تى به‌غدا و بۆ ماوه‌ى سێ رۆژ بمێنێته‌وه. به‌پێى به‌رنامه‌ى سه‌ردانه‌که‌ش، پاپا ده‌چێته نه‌جه‌ف و پاشانیش رو له پارێزگاى هه‌ولێر ده‌کات و چه‌ند ناوه‌ندێکى تایبه‌ت به مه‌سیحیه‌کان به‌سه‌رده‌کاته‌وه. هاوکات له یاریگاى فه‌ره‌نسو حه‌ریرى له هه‌ولێر له‌گه‌ڵ 10 هه‌زار کریستیاندا نوێژو دوعا ده‌که‌ن.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى ده‌سته‌ى هاوسه‌رۆکایه‌تیى په‌یه‌ده رایگه‌یاند:" له بارودۆخێکى ناچاریدا، عه‌فرینمان جێهێشتووه، ئه‌گه‌رچى له ڕووى جوگرافییه‌وه دوورین، به‌ڵام هه‌رگیز ده‌ستبه‌ردارى نابین". ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 2ى ئازارى 2021، ئه‌نجوومه‌نى هه‌رێمى عه‌فرین، کۆبوونه‌وه‌یه‌کى جه‌ماوه‌ریى بۆ ئاڵدار خه‌لیل، ئه‌ندامى ده‌سته‌ى هاوسه‌رۆکایه‌تیى په‌یه‌ده، ساز کرد و تێیدا رایگه‌یاند:" له تێکۆشانى زیاتر له‌پێناو نه‌هێشتنى داگیرکاریى ده‌وڵه‌تى تورک و ڕزگارکردنى عه‌فرین و هه‌موو ناوچه داگیرکراوه‌کانى دیکه هه‌وڵده‌ده‌ین و تێکۆشان ده‌که‌ین". ناوبراو راشیگه‌یاند:" له بارودۆخێکى ناچاریدا، عه‌فرینمان جێهێشتووه، بۆیه ئه‌گه‌رچى له ڕووى جوگرافییه‌وه له عه‌فرین دوورین، به‌ڵام هه‌رگیز ده‌ستبه‌ردارى نابین". ئاڵدار خه‌لیل، داواى کرد ئاستى تێکۆشانیان به‌رز بکه‌نه‌وه و به گیانى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى عه‌فرین، "تێبکۆشن بۆ ڕزگارکردنى سه‌رجه‌م ناوچه داگیرکراوه‌کان له ده‌ست ده‌وڵه‌تى تورکى داگیرکه‌ر و میلیشیاکانى".
.png)
