مەزڵووم عەبدی سەردانی هەولێر دەکات

هاوڵاتى بڕیارە لووتکەی بەغدا بۆ هاوکاری و هاوبەشی  ئەمڕۆ لە كاتژمێر 12 نیوەڕۆ بە سەرپەرشتی مستەفا کازمی، سەرۆکوەزیرانی عێراق لە ئەنجوومەنی وەزیران دەستپێبکات و ماوەی 2 كاتژمێر بەردەوام دەبێت، سەرۆکی وڵاتان وتاریان دەبێت. لووتکەی بەغدا بۆ هاوکاری و هاوبەشی لە دوای ساڵی 2003ـەوە فراوانترین کۆبوونەوەی سەرۆک و وەزیرانی دەرەوەی نۆ وڵاتە لە عێراق. ئامانجی کۆبوونەوەکە ئەوەیە کە عێراق رۆڵی نێودەنگیری لە کێشە و ململانێکانی ناوچەکە ببینێت. لە دوای ساڵی 2003وە یەکەمجارە کۆبوونەوە و لووتکەیەکی فراوانی لەو شێوەیە لە بەغدا رێکبخرێت بە بەشداری سەرۆک و وەزیرانی دەرەوەی 9 وڵات، هەرچەند چاوەڕێی ئەوە دەکرێت لە پەراوێزی لووتکەکە کۆبوونەوەی دووقۆڵی بکرێت. ئامانجی سەرەکیی بەستنی ئەم لووتکەیە، پەیوەندیی بە پرسی ئابووری، سیاسییەکان و ئەمنی و سەقامگیری عێراق و ناوچەکە هەیە.  

هاوڵاتى ئەفغانستان كە نیو سەدەیە گیرۆدەی جەنگە بەگەڕانەوەی جارێكی دیكەی دەسەڵاتی تاڵیبان دوای (20) ساڵ بۆ ئەو وڵاتە بووە مایەی سەرنج، تاڵیبان كە لەتۆرابۆرا خۆی حەشار دەدا خۆی گیاندەوە دەسەڵات و خامنەیش پشتیوانییان دەكات. تاڵیبان لە رابردودا وەك دوژمنێكی ئایدیایی و ستراتیژیی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران ئێستا بووەتە دۆست و دراوسێی دوژمنەكەی جارانی، بۆیە لەنێو گەرمەی ئەو رووداوانەی ئێستا لەئەفغانستان دەگوزەرێت گرنگە پەی بەنهێنیی پەیوەندیی تاران و تاڵیبان ببرێت. تاڵیبانێك كە تۆمەتبارە بە كوشتنی (10) دیپلۆماتكارو رۆژنامەوانێكی كۆماری ئیسلامی ئێران و گرتنەوەی ئاو لەئێران ئەویش لەكاتێك كە ئەو وڵاتە گیرۆدەی وشكەساڵیی بووە چۆنە ئەمڕۆ متمانەی تارانی بەدەستهێناوە لەكاتێكدا ئێرانیش لە رابردودا ئەوەی لەدەستی هاتبێت بۆ دوژمنایەتیی ئەو گروپە درێغی نەكردوە و ساڵی (1998) بە جێگیركردنی (270)هەزار سەرباز لە سنورەكانی چاوەڕییی فەرمانی كۆتایی بوو بۆ لێدانی تاڵیبان و تەنانەت ساڵی (2001) هاوكاریی ئەمەریكای كرد بۆ لێدانی ئەلقاعیدە و تاڵیبان لە ئەفغانستان، هەموو ئەم روداوانە لە رابردوودا وا دەكەن بڕواكردن بە رێككەوتنی تاڵیبان و تاران قورس بێت لە كاتێكدا راستییەكی حاشاهەڵنەگرە. رەنگە پرسی (شیعە، ئاو، سنوری هاوبەش، ماددە هۆشبەرەكان، دوژمنی دوژمنەكان) گرنگترین ئەو بابەتانە بن كەتاران و تاڵیبان لەیەك نزیك دەكاتەوە. چۆن تاڵیبانی دوژمن دەبێت بەدۆستی ئێران ساڵی (1998) دوای ئەوەی تاڵیبان توانی زۆربەی شارەكانی ئەفغانستان داگیربكات، لەشاری مەزار شەریف هێرش كرایەسەر كۆنسوڵخانەی ئێران و لەئەنجامدا (10) دیپلۆماتكاری ئێرانی و رۆژنامەوانێكی سەر بە راگەیاندنی كۆماری ئیسلامی ئێران لەو روداوەدا كوژران و ئەمەش بەڕەشترین مێژووی نێوان ئێران و تاڵیبان لەقەڵەمدەدرێت، چونكە ئێران لەبەرامبەر ئەو هێرشەدا نزیكەی (270) هەزار سەربازو سوپای پڕچەكی خۆی بۆ لێدانی تاڵیبان لەسەر سنورەكانی نێوانیان جێگیر كردو لە ئان و ساتی روودانی ئەو جەنگەدا تاڵیبان رایگەیاند ئەو روداوە پەیوەندیی بەهێزە چەكدارەكانی ئەوانەوە نەبووەو گروپێك بەناوی (سوپای سەحابە) كە سەر بەوڵاتی پاكستان بوون ئەو هێرشەیان ئەنجام داوە، ئەم لێدوانەی تاڵیبان ئاوی كرد بە ئاگرەكەداو ئەو هەزاران سەربازو زرێپۆشانەی ئێران بۆ جەنگ لەدژی تاڵیبان ئامادەی كردبوو لەشێوازی مانۆڕێكی سەربازیی سەرجەمیان كشانەوە. ئەم روداوە بەئاستێك دۆخی ئێران و بەرپرسانی كۆماری ئیسلامیی ئاڵۆز كردبوو كە نوێنەرو نێردراوی تایبەتیی كۆماری ئیسلامی ئێران بەنهێنیی دەچێتە ئەفغانستان بۆ دڵنیایی لە راستیی روداوەكەو دواجاریش یەكێك لە كارمەند و دیپلۆماتكارە رزگاربووەكەی كۆنسوڵخانەی ئێران  لە مەزار شەریف بەگێڕانەوە راستیی روداوەكە دەبێتە هۆی رێگریی لەو جەنگە، لەسەر ئەم رووداوە فیلمێك بەناوی (مەزار شەریف) لەئێران بەرهەمهێنراوە كە چیرۆكێكە لەهۆكاری وەستانی جەنگی نێوان ئێران و تاڵیبان. ئاشكرابوونی پەیوەندییەكانی تاڵیبان و تاران لەساڵی (2013) بۆ یەكەمجار بەئاشكرا گروپی تاڵیبان دوو وەفدی خۆیان لە ئاستی باڵادا رەوانەی ئێران دەكەن بە مەبەستی دانوستان و پەیوەندیی سیاسی و لە بەرامبەردا حكومەتی ئەو كاتی ئەفغانستان رەخنەی لە كۆماری ئیسلامیی ئێران گرت كە مەبەستی لەو دانوستاندنە ئەوەیە تاڵیبان بۆ تێكدانی دۆخی ئەمنیی لە ئەفغانستان بەكاربهێنێت. ئێران دوای ساڵی (2014) دوای سەرهەڵدانی داعش بۆ پاراستنی سنورەكانی پەیوەندییەكانی لەگەڵ تاڵیبان بەرفراونتر كردو ئەمەش بووە هەنگاوێك بۆ پەیوەندیی سەربازیی و سیاسی و دیپلۆماسیی گەرم و گوڕتر لە نێوان تاران و تاڵیباندا. پەیوەندییەكانی تاران و تاڵیبان لەساڵی (2016) و دوای كوشتنی مەلا ئەختەر مەنسور یەكێك لەسەركردەكانی تاڵیبان لەلایەن فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەمەریكا زۆر زیاتر ئاشكرا بوو ، بۆ یەكەمجار كۆماری ئیسلامی ئێران لە ساڵی (2018) بوونی پەیوەندیی لەگەڵ ئەو گروپەدا رەت نەكردوەو رایگەیاند؛ ئێران بەئاگاداریی حكومەتی ئەفغانستان گفتوگۆو دانوستانی لەگەڵ تاڵیبان كردوە بەمەبەستی چارەسەری كێشە ئەمنی و ئاسایشییەكانی نێوان ئەو دوو وڵاتە. پاكستان رایگەیاند لەو ئۆتۆمبێلەی كە مەلا ئەختەری تێدا كراوەتە ئامانج، پاسپۆرتێك دۆزراوەتەوە كە دەریدەخات ئەو بۆ ماوەی دوو مانگ لەئێران بووە. ساڵی (2017) جەنەراڵ شەریف یەفتەلی سەرۆك ئەركانی پێشوی سوپای ئەفغانستان رایگەیاند؛ زۆرینەی ئەو چەك و كەرەستەی سەربازییانەی گروپی تاڵیبان بەكاریان دەهێنێت لە لایەن كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە بەرهەمهێنراوە یان دابین كراوە. لەلایەكی دیكەوە بەرپرسانی سەربازیی ئەفغانستان رایانگەیاندوە زۆربەی فەرماندە و سەركردەكانی گروپی تاڵیبان لەشاری مەشهەد لەئێران نیشتەجێن كەهاوسنورە لەگەڵ ئەفغانستان. رۆژنامەی (وۆڵستریت جۆرناڵ)ی ئەمەریكی لەساڵی (2012) و ساڵی (2015) بڵاوی كردوەتەوە كە ژمارەیەك لەسەركردەكان و ئەندامانی تاڵیبان لەساڵی (2014) لەشار مەشهەد جێگیربوون و تەنانەت نوسینگەی پەیوەندییەكانیان لەو شارە دامەزراندووە. ئەنتۆنیۆ جیوستاتس، نوسەری ئیتاڵی كە خاوەنی زیاترین لیكۆڵینەوەیە لەسەر تاڵیبان، ئاشكرای كردووە كە تاڵیبان چوار ناوەندی سەركردایەتیی هەیە كە بە (شورا) ناویان دەهێنێت و ئەو چوار شورایەش بریتین لەشوراكانی (پیشاوەر، میران شا، باكور، مەشهەد) بۆیە روونە كە بەشێك لە بڕیارو فەرمانەكان بۆ تاڵیبان لەشورای مەشهەدەوە دەردەكرێت. ئەو نووسەرە پێی وایە شورای مەشهەد كە لەلایەن (فەیلەقی قودس)ی سەر بەسوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێت كێشەو ناكۆكیی لەگەڵ بەشەكانی دیكەی سەركردایەتیی تاڵیباندا هەیەو لەساڵی (2017) مەلا هەیبەتوڵڵا كە یەكێك لە ئەمیرو سەركردەكانی تاڵیبانە، بڕیاردەر و فتوادەری ئەو گروپە بووە بەهۆی ناكۆكییەكانی لەگەڵ چەند سەركردەیەكی دیكەی ناو تاڵیبان، پەنایان بۆ ئێران هێناوەو لەو وڵاتە نیشتەجێبون. رۆژنامەی (تایمز)ی ئەمەریكی لەساڵی (2018) بڵاوی كردەوە كە بەهێزترین جەنگاوەرەكانی تاڵیبان لەئێران راهێنانی سەربازیی دەكەن و تائێستا نزیكەی (600) ئەندامی تاڵیبان لەبوارەكانی تەكنیكی بەرەنگاریی، توانای سەركردایەتی، هاندانی خەڵك بۆ پەیوەستبوون، بەكارهێنانی چەك و كەرەستەی سەربازیی، دروستكردنی بۆمب لەئێران راهێنانیان پێكرابێت. ساڵی (2019) وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریكا لەڕاپۆرتێكی تێروتەسەلی حەوت بەشیدا پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و تاڵیبانی بڵاوكردەوەو رایگەیاند تاران پشتیوانیی لەتاڵیبان و گروپە تیرۆریستییەكانی دیكەی ئەفغانستان دەكات. محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی پێشوی ئێران لەساڵی (2019) لەكاتی دانوستانەكانی نێوان ئەمەریكاو تاڵیبان لەوڵاتی قەتەر بەتەلەفیزیۆنی  (NDTV)ی هندستانی راگەیاند؛ بەدڵنیاییەوە تاڵیبان بەشێكن لەداهاتووی ئەفغانستان نەك هەمووی، دواتر لەساڵی (2020) تاڵیبان و واشنتۆن گەیشتنە رێككەوتن لەسەر كشانەوەی هێزەكانی ئەمەریكا لەئەفغانستان. بەرپرسانی حكومەتی پێشوی ئەفغانستان لەساڵی (2015) رایانگەیاند كە كۆماری ئیسلامی ئێران ناوچەیەكی سەرسنوری نێوان وڵاتەكەی و ئەفغانستانی لەنزیك شاری هەرات بۆ چەكدارانی تاڵیبان تەرخان كردووە لەكاتێكدا پێشتر ئەو ناوچەیە وەك بنكەیەكی سەربازیی بۆ رێكخراوی موجاهیدنی ئەفغانستان بەكاردەهێنرا. بەرپرسێكی ئەمەریكا رایگەیاندووە كە ترس لەداعش و شەڕ لەدژی ئەمەریكا دوو هۆكاری سەرەكین كە كۆماری ئیسلامی ئێران زۆر زیاتر لە رابردوو خۆی لەتاڵیبان نزیك كردووەتەوە. شیعە لەئەفغانستان ژمارەی دانیشتوانی ئەفغانستان كەدەگاتە نزیكەی (40) ملیۆن كەس و رێژەی شیعەكان لەنێوان (20%) تا (30%)ی دانیشتوانی ئەو وڵاتەیە كە رەچەڵەكی هەزارە زۆرترین شیعەیان تێدایەو دوای ئەوانیش (قزڵباش، سادات، هراتی، بلوچ، تاجیك، پەشتون) زیاترین ژمارەی شیعەی دوانزە ئیمامییەكانی ئەفغانستان پێكدێنن، چونكە هاوكات لەگەڵ شیعەی (12) ئیمامی، شیعەی جەعفەری و ئیسماعیلی لەو وڵاتە بوونیان هەیە كە ژمارەیان زۆر كەمەو دانیشتوی دوو ویلایەتی (بەدەخشان، بەغلان)ن لەئەفغانستان. لەنێوان ساڵانی (1297) تا (1318) لەجەنگی ناوخۆدا نزیكەی (60%)ی شیعەكانی ئەفغانستان لەسەر دەستی حكومەتی عەبدولڕەحمان خان  و بەپشتیوانیی فەتوای زانایانی ئایینی سوننە لەو وڵاتە كۆمەڵكوژ كران، چونكە ئەوان شیعەكانیان وەك لایەنگری ئێران و مەترسیی بۆ سەر حكومەتی ئەفغانستان لەقەڵەمدەدا. تاڵیبان هاوشێوەی دەسەڵات و حوكمڕانییەكانی رابردوو دەستی هەبووە لەكۆمەڵكوژیی شیعەكانی سەر بەهۆزی هەزارەو چەند ویلایەتێك كە زۆرینەیان شیعە بوون و لەساڵی (2020) بەپێی ئەو بەڵگانەی كە لەكۆبوونەوەكانی نێوان تاڵیبان و حكومەتی ئەفغانستان لەدەوحەی قەتەر بڵاوبوونەوە، ئەو گروپە هەڵوێستی بەرامبەر شیعەكان توند بووەو رایانگەیاندووە نابێت شیعە بەشداریی حكومەت و دەسەڵاتی سیاسیی لەئەفغانستان بكەن. ئێران كە دەستی باڵای هەیە لەچەكداركردنی هێزە شیعەكانی جیهان بەتایبەت بۆ جەنگ لەسوریا گروپێكی بەناوی (فاتمیون) دروست كردووە كە زۆربەیان لەپێكهاتەی شیعەی ئەفغانستانن و لەسوریا دژی نەیارانی دەسەڵات دەجەنگن، بۆیە شیعە لەئەفغانستان رەنگە لەم سۆنگەیەوە بۆ كۆماری ئیسلامیی ئێران گرنگ بێت، چونكە ئێران بەتەنها وڵاتێكی دەسەڵاتی شیعە لەقەڵەمدەدرێت كە خەونی هیلالی شیعەو یەكگرتنی هەموو شیعەكانی جیهانی هەیە. تاڵیبان كە خۆی بەموسوڵمانی سوننە دەزانێت و پەیڕەوی رێبازی (حەنەفییە) لەئێستادا ژمارەیەك لەهۆزی هەزارەو شیعەكانی ئەفغانستانی خستووەتە ریزی خۆیەوە كەئەمەش هەنگاوێكی سەرنجڕاكێشە لەگروپێكدا كە بەسوننەی توندڕەوو دژە شیعە پێناسە دەكرێت، بۆیە بەم هەنگاوە رەنگە جۆرێك دڵنیایی بداتە كۆمارە شیعەكەی ئێران. ئاو لەپەیوەندیی نێوان تاڵیبان و تاران ئێران كێشەی كەمیی ئاویی هەیەو لەمێژووی خۆی و پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەفغانستان لە (100) ساڵی رابردوودا بەردەوام كێشەی پشكی ئاوی لە روباری هیرمەند لەئەفغانستان هەبوو دواجار دوای كۆمەڵێك كۆبوونەوە و دانوستان لەدەیان قۆناغی جیاوازدا لەساڵی (1972) رێككەوتنێك لەنێوان حكومەتەكانی ئەو سەردەمی ئەو دوو وڵاتە واژۆ كراو بەپێی رێككەوتنەكە ئەفغانستان كە هەر چركەیەك (22) مەتر سێجا ئاو لە روباری هیرمەند بۆ روباری هامون لەئێران بەربدرێتەوە كەساڵانە دەكاتە (850) ملیۆن مەتر سێجاو بەم بڕە ئاوە دەوترێت مافی ئاو یان پشكی یاسایی. مێژوو پیشانی داوە كە لەگەڵ ئاڵوگۆڕی هەر حكومەت و سەركردەیەك لەدەسەڵات و حوكمڕانیی ئەو وڵاتەدا یەكەم كارتی فشار كە دژی دەسەڵاتی ئێران بەكاردەهێنرێت گرتنەوەی ئەو رێژە ئاوەیەو تەنانەت لەسەردەمی دەسەڵاتی تاڵیبان لەساڵی (1996) تاساڵی (2001)  كە بە (ئیمارەتی ئیسلامی ئەفغانستان) ناو دەهێنرا چەندینجار ئاوی روباری هیرمەند لەسەر ئێران گیرایەوەو ئەمەش ناكۆكییەكانی نێوان تاڵیبان و ئەفغانستانی لەو سەردەمەدا قوڵ كردەوە، چونكە لەو سەردەمەدا ئێران رووبەڕووی وشكەساڵیی بووەوە و ئەو بڕە ئاوەش بەسەرچاوەیەكی گرنگ و پێویستی دەریاچەی هامون لەئێران ئەژماردەكرێت كە سێیەم گەورەترین دەریاچەی ئەو وڵاتەیە. تریاك و تاڵیبان داهاتی ساڵانەی بەرهەمهێنانی تریاك لە رووەكی (كۆكنار) كە بەخەشخاش دەناسرێت زیاتر لە چوار ملیار دۆلارەو ئەم داهاتەش بەشێوازی جیاواز دەچێتە گیرفانی تاڵیبانەوە، چونكە تاڵیبان لەناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی خۆی زەكات لەو جوتیارانە وەردەگرێت كە تریاك بەرهەمدەهێن و هاوكات سەرانەو باج لەبازرگانەكان و زۆرجاریش لەقەبارەی گەورەدا باری تریاك لە رێگەی چەكدارانیەوە دەگوازێتەوە و هەموو ئەمانە دەبنە هۆی مسۆگەركردنی زیاتر لەچوار ملیار دۆلار داهات بەپێی راگەیەنراوی نەتەوەیەكگرتووەكان تاڵیبان لەساڵی (2018) تاساڵی (2019) تەنها بەگواستنەوەی تریاك (400) ملیۆن دۆلاری دەستكەوتووە. زۆبەی تریاكی بەرهەمهێنراوی ئەفغانستان كە دەكاتە (90%)ی هەموو تریاكی جیهان لەو وڵاتە پیشتر دەگوازرێتەوە بۆ ئێران و لەوێوە رەوانەی وڵاتانی توركیا و رۆژئاوا دەكرێت،  بۆیە ئەمەش وەك كارتێكی فشار لەلایەن كۆماری ئیسلامیی ئێران دژی وڵاتانی ئەوروپاو رۆژئاوا بەكاردەهێنرێت،  لەكاتێكدا ئەمەریكا تەنها بۆ بنبڕكردنی چاندنی كۆكنار لەئەفغانستان لەماوەی (15) ساڵدا نزیكەی هەشت ملیار دۆلاری تەرخان كردووە. بەم پێیە دەكرێت تریاك وەك خاڵێكی پێكەوە گرێدانەوەی تاران و تاڵیبان لێی بڕوانرێت. سنوری وشكانی ئێران لە رۆژهەڵاتەوە (954) كیلۆمەتر سنوری لەگەڵ ئەفغانستان هەیەو تاڵیبان بنكەو هێزەكانیان لەپارێزكاكانی كرمان، سیستان و بلوچستان واتە لەو سنورانەدا جێگیر كردووە، بۆیە ئەفسەران و فەرماندەكانی هێزە چەكدارەكانی ئێران بەبەردەوامی ئەو سنورانە بەهەستیار ناودەهێنن و گرنگە كۆماری ئیسلامی ئێران لەو سنورانە دڵنیا ببێتەوەو ئەم دڵنیاییەش دەكەوێتە دەست فەرمان و بڕیاری چەكدارانی تاڵیبان. دوژمنی دوژمنەكەی ئێران تاران كە زیاتر لەهەشت ساڵە نەیتوانیوە بگاتە هیچ رێككەوتنێكی راستەقینە لەگەڵ واشنتۆن، رەنگە ئەمە بەس بێت بۆ نزیكبوونەوەی زیاتر لەتاڵیبان و سیاسەتی دوژمنی دوژمنەكەم دۆستمە پەیڕەو بكات، چونكە ئەو گروپە خۆیان بەجەنگاوەری رێبازی ئیسلام و نەیاری ئەمەریكا دەزانن، بەڵام ئەو كۆمەڵە پرسەی كە لەنێوان ئەفغانستان و ئێراندا هەیە بەسە بۆ ئەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران رێككەوتن لەگەڵ هەموو هێزێكی باڵادەستی حوكمڕانی وڵاتانی درواسێی بكات. ئێستا سیاسەتی نێوەوڵەتیی بەشێوەیەكی خێرا لەگۆڕانكاریدایەو جەنگ و رێككەوتن لەنێوان سەرجەم هێزەكاندا ئەگەرێكی بەردەوامە كە بەئان و سات گۆڕانكاریی بەسەردا دێت لەم رووەوە چاوەڕوانكراوە: هێزێك كە رۆژانێك لەئەشكەوتەكانی تۆرابۆراوە دەركەوتبێت و هیچ ئەزمونێكی ئەوتۆی وڵاتداریی و حوكمڕانیی سیاسیی نەبێت، ئەمڕۆ بچێتە تاران و لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران لەئاستی باڵای سیاسی و ستراتیژیدا رێككەوتن بكات.

هاوڵاتى وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی هه‌رێمی كوردستان رایگەیاند:" ئەمڕۆ هەزار و 546 كه‌س له‌ هه‌رێمی كوردستان تووشی كۆرۆنا بوونه‌ و 25 تووشبوو‌ گیانیان له‌ده‌ستداوه‌". ئه‌مڕۆ هه‌ینی‌‌‌ 27ی ئابی 2021، ئاماری كۆرۆنای بڵاوكرده‌وه‌ و  له‌ماوه‌ی 24 كاتژمێری رابردوودا پشكنینی ڤایرۆسی بۆ 12 هەزار و 213كه‌س ئه‌نجامدراوه‌ و دوو هەزار و 246 تووشبووش‌ چاكبوونه‌ته‌وه‌. تووشبووەکان بەمشێوەیە بەسەر پارێزگاکان دابەشبوون:   هەولێر: 390 تووشبوو سلێمانی: 478 تووشبوو دهۆك: 484 تووشبوو هەڵەبجە: 109 تووشبوو گەرمیان: 51 تووشبوو راپەڕین: 34 تووشبوو   هاوکات 2246 تووشبووی پێشوو چاکبوونەتەوە:   هەولێر: 420 چاکبوونەوە سلێمانی: 993 چاکبوونەوە دهۆك: 698 چاکبوونەوە هەڵەبجە: 40 چاکبوونەوە گەرمیان: 72 چاکبوونەوە راپەڕین: 23 چاکبوونەوە   لەو ماوەدا 25 تووشبووی کۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە:   هەولێر: 8 گیانلەدەستدان سلێمانی: 5 گیانلەدەستدان دهۆک: 9 گیانلەدەستدان  گەرمیان: دوو گیانلەدەستدان راپەڕین: یەک گیانلەدەستدان      

هاوڵاتى  جێگری سەرۆكوەزیرانی هەرێم، پەیوەندی بەو کارمەندەی هاتوچۆ دەکات کە بەهۆی لێپێچینەوە لە سەرپێچیکارێک روبەروی دادگا دەکرێتەوە، رایگەیاند:" داكۆكیكار دەبێت لە مافەكانی ئەو كارمەندە". راگەیاندن و پەیوەندیەکانی ئیدارەی گەرمیان  رایگەیاندووە، دوای ئەوەی لەچەند رۆژی رابردوودا، کارمەندێکی هاتوچۆی گەرمیان لێپێچینەوە لە سەرپێچیکارێک دەکات و دواتر روبەروی دادگا دەکرێتەوە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم پەیوەندی بە کارمەندەکەی هاتوچۆ دەکات و پشتیوانی خۆی بۆ دوپاتدەکاتەوە و جەخت دەکاتەوە لەوەی، داکۆکیکاری سەرسەخت دەبێت بۆ بەدەستهێنانی مافەکانی ئەو کارمەندە و هەر کارمەندێک لەکاتی راپەڕاندنی ئەرکەکانی روبەری کێشە ببێتەوە، ئەوەش لەپێناو زامنکردنی ئاسایش و ئارامی بۆ هەمووان. هاوکات ئاماژە بەوەشكراوە، سەرپەرشتیاری ئیدارەی گەرمیان لەئێستادا بە ووردی چاودێری کەیسەکە دەکات و بڕیاری دادگا یەکلایی کەرەوە دەبێت بۆ ئەو کەیسە. لەچەند رۆژی رابردوودا، کارمەندێکی هاتوچۆی گەرمیان بەناوی (ئەحمەد عادل) لەکاتی ئەرکدا و لێپێچینەوە لە هاوڵاتیەک کە سەرپێچی هاتوچۆی ئەنجامدابوو، روبەڕوی هەڕشە دەبێتەوە و کەیسەکەی دەباتە بەردەم داداگا، دواتر تۆمەتبار سکاڵای یاسایی لەسەر کارمەندەکەی هاتوچۆ تۆمار دەکات بە تۆمەتی خراپ بەکارهێنانی دەسەڵات لەکاتی راپەڕاندنی ئەرکدا، بەو تۆمەتەش کارمەندەکەی هاتوچوو لەلایەن دادگاوە داوادەکرێت و دواتر بە کەفالەت ئازاد دەکرێت.

هاوڵاتى وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و ژینگه‌ی عێراق رایگه‌یاند:" له‌ 24 كاتژمێری رابردوودا‌ 79 توشبوی كۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە، حەوت هەزار و 202 توشبوی دیكه‌ تۆماركراون، زۆرترین حاڵەتی گیان لەدەستدانیش لەپارێزگاکانی هەرێم لەدهۆک تۆمارکراوە کە تێیدا 9 کەس گیانیان لەدەستداوە. وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی و ژینگه‌ی عێراق له‌راگه‌یه‌ندراوێكدا بڵاویكرده‌وه‌، له‌ 24 كاتژمێری رابردودا حەوت هەزار و 202 توشبوی نوێی كۆرۆنا تۆماركراون و كۆی گشتی توشبوان گه‌یشته‌ یەک ملیۆن و 862 هەزار و 983 توشبو. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، 8 هه‌زار و 202 توشبوی كۆرۆناش چاكبونه‌ته‌وه‌، هه‌روه‌ها 79 توشبوی كۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە.  

هاوڵاتى موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر لە بڕیاری بەشدارینەکردن لە هەڵبژاردن پاشگەزبووەوە و رایگەیاند:" بەشداریی هەڵبژاردن دەکەن کە بڕیارە لە 10ـی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت. ئەمڕۆ هەینی27ی ئابی 2021، موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر لەبارەی بەشدای كردنی لە هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراق رایگەیاند، لەپێناو نەهێشتنی گەندەڵی بەشداری هەڵبژاردنی ئەمساڵی عێراق دەکەن کە بڕیارە لە 10ـی ئۆکتۆبەری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت. دوای ئەوەی لە نێوەڕاستی مانگی تەممووز موقتەدا سەدر بایکۆتکردنی هەڵبژاردنەکانی راگەیاند، ئەمڕۆ هەینی 27-08-2021 لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەڤانیدا ئاماژەی بەوە دا، "هەندێک کەس گرەویان لەسەر ئەوە دەکرد کە ئێمە ناتوانین بگەڕێینەوە ناو هەڵبژاردن، بەڵام بە خەڵک دەڵێم کە پێکەوە هەموومان بەشداریی هەڵبژاردن دەکەین". لە هەڵبژاردنی پەرلەمانیی عێراق زیاتر لە سێ هەزار کەس خۆیان بەربژێر کردووە، کێبڕکێ لەسەر 329 کورسیی پەرلەمان دەکەن، تاوەکو ئێستاش حکومەت و کۆمیسیۆن سوورن لەسەر بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن لە وادەی خۆی. لە هەمان كاتیشدا كۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان جەختیان لە ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكان كردەوە لە كاتی دیاریكراوی خۆیدا، پێشتر جومانە غەلای وتەبێژی كۆمسیۆن بە وێستگە نیوزی راگەیاندبوو، ئامادەكاریەكانی هەڵبژاردن زۆربەی كراوە و لە كاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێت. جگە لە كۆمسیۆنیش حكومەتی عێراقیش دوپاتیكردەوە كە هەڵبژاردن لە كاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێت لەوانەش مستەفا كازمی، سەرۆكوەزیرانی عێراق ئاماژەی بەوەدا كە هەڵبژاردن لە كاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێت.

هاوڵاتى سەرۆکی پێشووی ئەمریکا  تەقینەوەکانی کابوولی بە "تراژیدی" ناودەبات و دەڵێت، "نەدەبوو هەرگیز رێگە درابا رووبدەن". دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا رۆژی پێنجشەممە 27-08-2021 لە راگەیێندراوێکدا وتی، "من و میلانیا هاوخەمیی خۆمان بۆ خێزانەکانی سەربازە قارەمان و بوێرەکانمان دەردەبڕین کە ئەرکەکەیان بەرامبەر ئەمریکا بۆ ئەوان واتایێکی زۆری هەبوو. بیر و دڵمان لای خێزانی ئەو خەڵکە سڤیلە بێتاوانەشە کە لە هێرشی دڕندانەی ئەمڕۆی کابوولدا گیانیان لەدەستدا." رۆژی پێنجشەممە تەقینەوەیەک لە دەروازەی سەرەکی فڕۆکەخانەی کابوول روویدا، ئەو هۆتێلەی تەقینەوەکە لە نزیکی روویدا لەلایەن هەندێک وڵاتەوە لە 14ی ئابەوە بەکاردەهێندرا بۆ دەربازبوون لە وڵاتەکە. جەنەراڵ کێنز مەکێنزی، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی هێزەکانی ئەمریکاش دەڵێت، "12 سەرباز کوژراون و 15ـی دیکەش بریندارن." لەو بارەوە ترەمپ ئاماژە بەوە دەکات، "نابێت هەرگیز رێگە درابا ئەم تراژیدییە رووبدات کە خەمی ئێمەی قووڵتکرد." دوای ئەو تەقینەوەیەش بە کەمتر لە کاژێرێک، تەقینەوەی دووەم روویدا. جۆن کێربی، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا - پێنتاگۆن تەقینەوەکانی پشتڕاست کردووەتەوە و رایگەیاند، یەکێکیان لە نزیک دەروازەیەکی سەرەکیی فڕۆکەخانەکە بووە و ئەوی دیکەشیان لەنزیک هۆتێلێکی نزیکی فڕۆکەخانەکە بووە. 

هاوڵاتى  سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان هێرشەکەی سەر فڕۆکەخانەی کابول سەرکۆنە دەکات و هاوخەمی لەگەڵ کەسوکاری قوربانیانی روداوەکە دەردەبڕێت. لە تویتێکدا سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لەبارەی رووداوەکانی رۆژی رابردووی فڕۆکەخانەی کابول رایگەیاند" ئێمە سەرکۆنەی هێرشە تیرۆریستییەکانی رۆژی پێنجشەممە دەکەین کە بوونەهۆی کوژرانی دەیان هاووڵاتیی ئەفغانی و سەربازانی ئەمریکی. هۆش و نزاکانمان لەگەڵ قوربانییان، خێزان و خۆشەویستەکانیانە". رۆژی پێنجشەممە 26-8-2021 تەقینەوەیەک لە دەروازەی سەرەکیی فڕۆکەخانەی کابوول روویدا. دوای ئەو تەقینەوەیەش بە کەمتر لە کاژێرێک، تەقینەوەی دووەمیش روویدا.جۆن کێربی، گوتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا - پێنتاگۆن رایگەیاند، یەکێکیان لە نزیک دەروازەیەکی سەرەکیی فڕۆکەخانەکە بووە و ئەوی دیکەشیان لەنزیک هۆتێلێکی نزیکی فڕۆکەخانەکە بووە.  داعش هەرزوو بەرپرسیارێتی خۆی لە تەقینەوە و هێرشەکانی فڕۆکەخانەی کابول راگەیاند. لە ئەنجامی هەردوو تەقینەوەکەش 13 سەربازی ئەمریکی گیانیان لەدەستداوە و دەیانی دیکەش برینداربوونە. چاوەڕێدەکرێت ژمارەی قوربانییەکان بەرزتر ببێتەوە.  بەرەبەیانی ئەمڕۆ جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا لەبارەی تەقینەوەکانی کابوولی پایتەختی ئەفغانستان و کوژران و برینداربوونی چەندین سەربازی ئەمریکی، وتارێکی پێشکێش کرد و رایگەیاند: "بۆ ئەوانەی کە ئەم هێرشەیان ئەنجامداوە و هەروەها بۆ هەرکەسێك کە خوازیاری زیانگەیاندنە بە ئەمریکا، دەڵێم، لەکەس خۆشنابین، دەتانگرین و سزاشتان دەدەین. من بە هەرشتێك کە لەژێر فەرمانمدایە بەرگری لە بەرژەوەندییەکانمان و هەروەها گەلەکەمان دەکەم". هەروەها تاڵیبان رایگەیاندووە؛ 28 چەکداریان لە تەقینەوەکانی کابوول گیانیان لەدەستداوە. چەند سەرچاوەیەکیش لە نەخۆشخانەکانی کابوول بۆ میدیای فەرمی رووسیایان گوتووە؛ 1338 کەس لە تەقینەوەکاندا برینداربوون و 90 کەسی دیکەش گیانیان لەدەستداوە. 

هاوڵاتى وتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێم رایگەیاند:" لەماوەی 10ساڵی ڕابردوودا بەهۆی بۆردومانەكانی دەوڵەتی توركیاوە، یەك ملیۆن دۆنم دارستان لەناوچە سنوورییەكانی هەرێمی كوردستان، سووتاون و لەناوچوون". ئەحمەد محەمەد، وتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێم لە دیدارێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەشکردووە، "هەموو جۆرە سووتانێك، كاریگەریی لەسەر پیسبوونی ژینگە دەبێت، بۆردومانەكانی توركیاش كاریگەرییان زۆرە لەسەر سووتان و لەناوبردنی ژینگەی سروشتی لە هەرێمی كوردستان". ئاماژەی بەوەشكردووە، "بەهۆی سووتانی دارستانەكانی هەرێمی كوردستانەوە، جگە لە سووتانی دارودرەخت، هەزاران گیانلەبەری هەمەجۆر لەناوچوون كە بەپێی دەستوور، دەبێت دەوڵەت پارێزگاری لە ژینگە و گیانلەبەرە هەمەجۆرەكانیش بكات". وتەبێژی دەستەی ژینگە، ڕاشیگەیاندووە، "بەهۆی بۆردومانەكانەوە، یەك لەسەر سێی ڕووبەری دارستەكانی هەرێم، سووتاون، بەجۆرێك لەماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا، یەك ملیۆن دۆنم تەنها ڕووبەری دارستانەكانی هەرێم لەناوچە سنوورییەكان، سووتاون. سەبارەت بە ڕێگریكردن لە بۆردومانەكانی دەوڵەتی توركیا و بڕینەوەی دارستانەكانی هەرێم لەلایەن توركیاوە، وتەبێژی دەستەی ژینگە وتی: بەهۆی مەترسیی بۆردومانەكان و نەپارێزراوی ناوچەكە، نەیانتوانیوە سەردانی ناوچە سنوورییەكان بكەن و هیچ داتایەكی فەرمیشیان لەبەردەست نییە، ئاخۆ زیانی دراستانەكان و بڕینەوەی دارەكان لەلایەن توركیاوە چەندە، وتیشی، "لەڕێگەی لیژنەی گۆڕانكاری كەشوهەواوە، بۆچوونی خۆیان دەربڕیوە لەسەر بڕینەوەی دارەكانی كوردستان لەلایەن دەوڵەتی توركیاوە". ئەوەشی ئاشکراکرد،"لەڕێگەی وەزارەتی ژینگەی عێراق و وەزارەتی دەرەوەی عێراق داوایان كردووە، كە دەبێت عێراق ژینگەی ناوچە سنوورییەكان بپارێزێت و داوایش لە توركیا بكەن، بۆردومانەكانی بۆ سەر خاكی هەرێمی كوردستان ڕابرگێت".

  هاوڵاتى لە گەڕەکی جیهاد تەقینەوەیەک رویداوە و 3 کەس کوژراون. تەقینەوەکە زیارەتکارانی شیعەی لە رێوڕەسمی چلەی ئیمام حوسێن لە گەڕەکی جیهاد کردووەتە ئامانج.    

  هاوڵاتى سەرۆکی پارتی ئاییندە رایگەیاند:" کەس هێز و توانای ئەوەی نییە تورکیا دابەش بکات". دەڵێت:" ئیستەنبووڵ گەورەترین شارە لە جیهاندا کە زۆرترین کورد تێیدا دەژین". ئەحمەد داودئۆغڵو، سەرۆکی پارتی ئاییندە و سەرۆکوەزیرانی پێشووتری تورکیا باسی لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی کورد و تورک کرد لە تورکیا و جەختی کردەوە، کەس هێز و توانای ئەوەی نییە تورکیا دابەش بکات. ئەحمەد داودئۆغڵو بە سەردانێكی سێ رۆژە لە پارێزگای جۆلەمێرگی باکووری کوردستانە. رۆژی پێنجشەممە لە شارۆچکەی شەمزینان لەگەڵ پیاوماقوڵان و خەڵکی شارۆچکەکە کۆبووەوە. سەرۆکی پارتی ئاییندە راشیگەیاند:" گەورەترین شارە لە جیهاندا کە کورد تێیدا دەژین، وەکو ئاماژەم پێدا، نە هەولێرە، نە دیاربەکرە [ئامەدە] و نە حەسەکەیە، بەڵکو ئیستەنبووڵە. تورکیا عێراق نییە، تورکیا ئێران نییە، تورکیا سووریا نییە، جیاوازییەکە ئەوەیە، ئەمڕۆ ئیستەنبووڵ گەورەترین شارە لە جیهاندا کە کورد تێیدا دەژین. بڕواننە عێراق، کورد بە گشتی لە باکووری عێراق دەژین، لە بەغدا کەمن و لە بەسرە دەتوانین بڵێین ناژین. بڕواننە سووریا، لە باکوور دەژین، لە شام کەمن و لە باشوور ناژین. ئێرانیش هاوشێوەیە، بەڵام تەنیا لە تورکیا، کورد و تورک لە هەر شارێکدا وەکو گۆشت و ئێسقان تێکەڵ بە یەکدی بوون و چیدیکە کەس هێزی دابەشکردنی تورکیای نییە". داودئۆغڵو کە پێشتر یەکێک بوو لە کەسایەتییە دیارەکانی ئاکپارتی و پۆستەکانی وەزیری دەرەوە، سەرۆکوەزیران و سەرۆکی گشتیی ئاکپارتیی بەڕێوەبردووە، ئاماژەی بەوە دا، دەست بە قۆناغێکی نوێ دەکەن لە تورکیا و بە رێبازی دیموکراسی شارەوانییەکان دەبەنەوە و رێگە نادەن بە دەسەڵاتی کەجەکە و قەیوم. هەروەها بە بایەخەوە باسی پەیوەندییەکانی تورکیای لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و هەرێمی کوردستان کرد و وتی، پێنج دەروازی سنووریی نوێ لەگەڵ هەرێمی کوردستاندا دەکەنەوە. سەرۆکی پارتی ئاییندە وتی، "بە هیچ شێوەیەک رێگە نادەین بە کەجەکە و قەیووم. دەروازەی سنووریی ئەسەندەرە دەکرێتەوە، لە سنوورەکاندا لەگەڵ عێراق نەک تەنیا دوو دەروازە، بەڵکو پێنج دەروازەی نوێ دەکەینەوە، لەگەڵ هەولێر سیاسەتی گونجاندنی ئابووری کە هەکاری و شرناخ و دیاربەکر بە کورد و تورک و عەرەب و تورکمانەوە پێکەوە دەبەستێەوە و پێشتر پیادەمان دەکرد، جارێکی دیکە درێژەی پێ دەدەین. ئەو پەیوەندییانەی لە چەند ساڵی رابردوودا پچڕان، سەرلەنوێ دروستیان دەکەینەوە". لە سەردانەکەیدا داودئۆغلو لە نزیکەوە چەندین کەسی بینی، یەکێک لەوانە ژنێکی بەتەمەنی کورد بوو کە خەڵکی گوندێکی شارۆچکەی گەڤەرە لە پارێزگای جۆلەمێرگ. ئەحمەد داودئۆغلو بە تورکی قسە دەکات و ژنە کوردەکەش بە زمانی خۆی دەدوێت، هەربۆیە لەو رێگەیەوە زۆر کەم لە یەک تێدەگەن. پارتی ئاییندەی تورکیا بە سەرۆکایەتیی ئەحمەد داودئۆغڵو رۆژی 12ی کانوونی یەکەمی 2019 لە ئەنقەرە دامەزرا. رۆژی 1ی تشرینی دووەمی 2020 یەکەم کۆنگرەی ئاسایی خۆی گرێدا؛ تاوەکو ئێستا لە 53 پارێزگای تورکیا و باکووری کوردستان، بە شارۆچکەکانیەوە، رێکخستنی دامەزراندووە و کۆنگرەی لقەکانی ئەنجامداوە. پارتەکەی داودئۆغڵو لەلایەن دەستەی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیاوە مافی پێ دراوە بەشداری لە هەڵبژاردن دا بکات.

  هاوڵاتى وەزیرى دەرەوەى عێراق رایگەیاند:" دۆخی عێراق لەگەڵ ئەفغانستاندا جیاوازە و بەراوردکردنى هەڵەیەکى گەورەیە، چونکە بزوتنەوەیەکی وەکو تاڵیبان بوونی نییە. فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاند، بەراوردکردنى نێوان عێراق و ئەفغانستان هەڵەیەکی گەورەیە، چونکە دۆخى ئەم دوو وڵاتە جیاوازەو لە هیچ روویەکەوە لەیەکتر ناچن. ئاماژەى بەوەشکردوە، هێزەکانی ئەمریکا ژمارەیان زۆر کەمە لە عێراقدا و حکومەتی ئەفغانستان و فیدڕاڵی بەراورد ناکرێن تەنانەت لە رووی سەربازیشەوە. فوئاد حسێن جەختیکردەوە کە عێراق ئەزموونی روبەڕوبوونەوەی داعشی هەیە و کەمبوونەوەی گرژییەکان لە ناوچەکان بە مانای کەمبوونەوەی گرژییە لەناو وڵاتدا.

هاوڵاتى هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) چەند پێشنیازێکی ئاڕاستەی پارتە بەرهەڵستکارەکانی تورکیا کردووە بۆئەوەی بتوانن سەرکەوتن بەسەر پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتداری تورکیا بەسەرۆکایەتیی رەجەب تەییب ئەردۆغان بەدەست بهێنن. سەلاحەددین دەمیرتاشی هاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) وەک ئاماژەیەک بۆ گرنگی کاری هاوبەش و ناونانی یەک پاڵێوراوی هاوبەش بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی تورکیا دەمیرتاش دەڵێت: یەکەم دەبێت وەک یەک تیم کار بکەن و دواتر هێرشبەرێک دەستنیشان بکەن و بەهەمووتان بیخەنە پێشەوە و لەڕێگای پاساتێکی زۆرەوە بواری گۆڵکردنی بۆ بڕەخسێنن. هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە لەبەشێکی تری قسەکانیدا باسی لە گرنگی چارەسەرکردنی پرسی کورد لە تورکیا کردووە و تێیدا دەڵێت" دەبێت تورکیا ببێتە دەوڵەتێکی هاوبەش کە ٨٥ ملیۆن کورد و تورک وەک یەک لەخۆبگرێت، ئومێد دەکەم هەڵبژاردنی داهاتوو دەرگا لەبەردەم دیموکراتییەتدا بکاتەوە و هەموو کەس بتوانن بە ئاشتیی و ئارامیی بەیەکەوە بژین".  دەشڵێت : هیچ کێشەیەک بە شەڕ و توندوتیژی و دەستگیرکردن و دوورخستنەوە چارەسەر ناکرێت، بەڵکو تاکە ڕێگا دانوستان و گفتوگۆکردنە، هەربۆیە بەردەوام دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ هەموو لایەک دەهێڵینەوە.      

هاوڵاتى وەزیری بەرگری بولغاریا رایگەیاند: " فشارێکی زۆر لەسەر سنوری وڵاتەکەمان دروست بووە. سەربازان ئەرکی پاراستنی سنور جێبەجێ دەکەن و جەندرمە لەسەر سنوور هاوکاری سەربازان دەکەن  بۆیە ناچاربوین سنورەكان توندوتۆڵتر بكەین". بە گوێرەی هەواڵی ئاژانسەکان، جۆرجی پانایۆیوڤ وەزیری بەرگری بولغاریا رایگەیاندووە: "فشارێک زۆر لەسەر سنوری وڵاتەکەی دروست بووە. سەربازان ئەرکی پاراستنی سنور جێبەجێ دەکەن و جەندرمە لەسەر سنوور هاوکاری سەربازان دەکەن. ئەم بریارە لەدوای زیادبوونی شەپولی پەنابەری دەرچووە". دوای کۆنتڕۆڵکردنی ئەفغانستان، لەلایەن بزوتنەوەی تاڵیبانەوە، کۆچی خەڵکی ئەفغانستان بەرەو وڵاتانی رۆژئاوا دەستیپێکرد. بولغاریاش لە نێوان سنوری خۆی و تورکیا و یوناندا 400 بۆ 700 سەربازی دیکە جێگیر دەکات. بولغاریا کە سنوری تێپەڕبوونی پەنابەرانە بۆ ئەوروپا، لەنێوان ساڵانی 2013 و 2018دا بە درێژایی 259 کیلۆمەتر سنورەکەی لەگەڵ تورکیا تەلبەند کرد. بولغاریا کە هەژارترین وڵاتی یەکێتی ئەوروپایە، تاوەکو ئێستا هیچ پەنابەرێکی لە وڵاتەکەی قبوڵ نەکردووە    

هاوڵاتى داعش لە پێگەکانی سەر بەخۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەرپرسیارێتی خۆی لە تەقینەوە و هێرشەکانی فڕۆکەخانەی کابول راگەیاند. پێگەکانی "گرووپە تیرۆریستییەکە" لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاویان کردەوە، "خۆکوژێک توانیویێتی خاڵەکانی پشکنین ببڕێت و لەنزیک هێزەکانی ئەمریکا خۆی بتەقێنێتەوە."  بڵاویشیکردووەتەوە، خۆکوژەکە سەربازانی ئەمریکا، وەرگێڕ و هاوکارەکانی ئەمریکای کردووەتە ئامانج.  داعش لە ئاژانسی الاعماق ـی سەر بەخۆی راگەیاند، لە تەقینەوەیەکی خۆکوژی دا لە کابوول دەیان سەربازی ئەمریکی و ئەوانەی هاوکارییان کردوون کوژراون و بریندار بوون. سەرچاوەیەکی سەربازیی لە ئاژانسی ئەعماق رایگەیاندووە، "چەکدارێکی دەوڵەتی ئیسلامی توانیویەتی بە گشت خاڵەکانی پشکنیندا بڕوات کە ئەمریکا و میلیشیاکانی تاڵیبان لە دەوروبەری کابوول و توانی خۆی بگەیێنێتە کۆمەڵێکی گەورەی وەرگێڕ و هاوکارانی ئەمریکا لە نزیک کەمپی باران کە نزیکە لە فڕۆکەخانەی کابوول. هەر لەوێ خۆی لەنێویاندا تەقاندووەتەوە کە بووەتە هۆی کوشتنی نزیکەی 60 کەس و برینداربوونی 100 کەسی دیکە. لە نێویاندا ئەندامانی تاڵیبان هەن." سەرچاوەکە راشیگەیاندووە کە هێرشەکە کەمتر لە پێنج مەتر لەو شوێنەوە نزیک بووە کە هێزە ئەمریکییەکان سەرپەرشتیی پرۆسەی کۆکردنەوەی بەڵگەنامەکانیان دەکرد لە سەتان وەرگێڕ و ئەوانەی کاریان بۆ دەکردن وەکو پشتگیری بۆ جێهێشتنیان لەو وڵاتە. هەروەها بانگەشەی کوشتن و برینداربوونی زیاتر لە 20 سەربازی ئەمریکی دەکات. ئەوە لەکاتێکدایە، جەنەراڵ کێنز مەکێنزی، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی هێزەکانی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "12 سەرباز کوژراون و 15ـی دیکەش بریندارن لە ئەنجامی دوو تەقینەوە لەلایەن چەکدارانی دەوڵەتی ئیسلامی." مەکێنزی وتیشی، لە هێرشەکەدا ژمارەیەک سڤیلی ئەفغانی کوژران و برینداربوون. داعش لەو راگەیێندراوەی لە پێگەکانی سەر بە خۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاویکردووەتەوە باسی لەوە کردووە، "ماوەی زیاتر لە هەفتەیەکە هێزە ئەمریکییەکان با هاوئاهەنگی لەگەڵ میلیشیای تاڵیبان پرۆسەی گواستنەوەی سەتان کارمەندی بیانی و وەرگێڕ و ئەو سیخوڕانەی دەستپێکردووە کە بە درێژایی ساڵانی رابردوو بۆ ئەمریکا کاریان کردووە."