سێ وڵات داوا لە حـ.ـە.ما.س دەکەن پلانەکەى ترەمپ قبوڵ بکات

  هاوڵاتی برسیەتی و هەژاریی تەنگی بەخەڵكی ئێران هەڵچنیوەو بەپێی نوێترین ئامارەكان ئاستی خۆراكی بەراورد بەدانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان و یەمەن و ئەفەریقا خراپترە، چونكە تەنها لەماوەی هەشت ساڵدا نرخی زۆربەی پێداویستی و خۆراكەكان لەو وڵاتە (10) هێندە بەرزبوونەتەوەو رۆژانە (570) ملیار تمەن چاپ دەكات. كۆماری ئیسلامی ئێران كەخۆی بەیەكێك لەزلهێزە ئابوریی و سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و (18)یەمین ئابوریی جیهان دەزانێت، رووبەڕووی گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی بووەتەوەو زۆرترین رێژەی هەژاریی لە (42) ساڵی تەمەنی دەسەڵاتەكەیدا تۆمار كردووە و سندوقی نێودەوڵەتیی دراو پێشبینی كردووە هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەساڵی (2021) بگاتە زیاتر لە (40%)و كورتهێنانی بودجەی ئەو وڵاتە لە (13) ملیار دۆلار نزیك ببێتەوە، چونكە بانكی ناوەندیی ئەو وڵاتە لەقۆناغێكدا بۆ رێگریی لەهەڵاوسانی ئابوریی، رۆژانە بڕی  (570) ملیار تمەن پارەی چاپ كردووە. سەرەڕای هەژاریی و گرانی، پیربوونی كۆمەڵگەی ئێران بووەتە مەترسییەكی گەورەو گەشەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە لە (سفر) نزیك بووەتەوە، كەئەمەش دەبێتە هۆكارێكی دیكەی هەڵاوسان، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران دەیەوێت بەزیادكردنی بازرگانیی لەسنوری وڵاتانی دراوسێی بەتایبەت عێراق و هەرێمی كوردستان و رێككەوتنی (25) ساڵە لەگەڵ چین و پەرەپێدانی كشتوكاڵ ئاستی هەڵاوسانە گەورەكەی دابەزێنێت.  گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی ئێران بەپێی ئامارەكانی سندوقی نێودەوڵەتیی دراو؛ ئاستی نێوەنجی هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەساڵی (2020) گەیشتووەتە (36.5%) كەپێشبینی دەكرێت ئەمساڵ بگاتە (39.5%)و تازیاتر لە (40%) بەرز ببێتەوە، چونكە بەپێی بەراوردە داراییەكان و چاپكردنی زۆری پارە لەئێران رەنگە كورتهێنانی بودجە بگاتە (12) ملیار دۆلارو پێشبینییەكەی ئەو ناوەندە لەگەڵ ئامارەكانی ئێران هاوشانەو ئەگەری روودانی ئەو هەڵاوسانە گەورەیە لەئێران بەهێزە. ئەم پێشبینییە لەكاتێكدایە كەهەڵاوسانی ئابوریی وڵاتی ئەفغانستان تەنها (4.1%)ە، بەڵام هەڵاوسانی ئێران (25%)ە، نێوەنجی هەڵاوسانی ئابوریی ئەفغانستان دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوەو گەیشتووەتە نزمترین ئاستی خۆی كە بە (4.1%) مەزەندە دەكرێت و ئەمەش كەمترین ئاستی هەڵاوسانە لەحەوت مانگی رابردووداو نێوەنجی ئەو هەڵاوسانە لە (12) مانگی وڵاتەكەدا (7.7%) بەراورد كراوە، لەكاتێكدا جەنگ و ناسەقامگیریی ساڵانێكە بەرۆكی ئەو وڵاتە بەرنادات، بەڵام نێوەنجی هەڵاوسانی ئێران لەنێوان (25%) بۆ (50%) بەرزو نزم دەبێتەوەو هەڵاوسانەكەی چەند هێندەی ئەفغانستانە. حكومەتێكی قەرزدار بەپێی ئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران بڕی پارەی چاپكراوی وڵاتەكە تامانگی رابردوو گەیشتووەتە سێ هەزارو (300) ملیار تمەن و بانكی ناوەندیی تەنها لەمانگی رابردوودا رۆژانە (570) ملیار تمەن پارەی قورسی تمەنی خستووەتە بازاڕەوە. رۆژنامەی ئیعتیماد كە سەر بە ریفۆرمخوازانی ئێرانە بەناونیشانی (قەرزی 13 ژمارەیی حكومەتی داهاتوو) نووسیویەتی: بەهۆی زۆری چاپكردنی پارە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە بۆ چارەسەركردنی كورتهێنانی بودجە، حكومەتی ئێستا (177) هەزار ملیار تمەن كەدەكاتە زیاتر لەحەوت ملیار دۆلار كورتهێنانی بۆ حكومەتی داهاتوو جێدەهێڵێت. رۆژنامەكە ئاماژەی بەوە كردووە كەحكومەت بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەی ئەمساڵ كۆمەڵێك بەڵگەنامەو سەرچاوەی بانكیی و دارایی خستووەتە مەزادەوە بۆ ئەوەی بتوانێت لەسودی ئەو سەرچاوانە كورتهێنانی بودجە قەرەبوو بكاتەوە، بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە بەهۆی ئەوەی لەساڵەكانی (2018 و 2019) پارەی چاپكراوی زۆری خستووەتە بازاڕەكانەوە، بووەتە مایەی هەڵاوسانی ئابوریی. ئەگەرچی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران جەختیان لەوە كردەووەتەوە كەكورتهێنانی بودجە دەگاتە نزیكەی (13) ملیار دۆلار، بەڵام حكومەتی ئێستای وڵاتەكە زیاتر لە (177) هەزار ملیار تمەن كورتهێنان یان قەرزی هەیە، كە بێگومان بۆ حكومەتی داهاتووی جێدەهێڵێت. هەشت ساڵ هەژاریی بەپێی ئامارەكان زیاترین هەڵاوسان و قەرزو گرانی لەماوەی نزیكەی هەشت ساڵی حكومەتی حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەو وڵاتە روویداوە، چونكە تەنها لەسەردەمی ئەودا نرخی زۆربەی كاڵاو پێدوایستییە سەرەكییەكانی ژیان (10) هێندە بەرزبوونەتەوە. ئاژانسی هەواڵی (تەسنیم ) سەر بەتوندڕەوەكانی محافزكاران لەئێران بەناونیشانی (خراپترین حكومەت بەزمانی ئامار) نووسیویەتی: حكومەتی حەسەن رۆحانی بۆ یەكەمجار دوای (40) ساڵ لەمێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا، لەماوەی سێ ساڵی بەدوای یەكتردا ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی بۆ (30%)و لەدوو ساڵی بەردەوامی دیكەدا ئاستی هەڵاوسانی بۆ (40%) بەرزكردووەتەوە، كە لەساڵی (1980) هیچ حكومەتێكی ئێران هێندەی ئەم حكومەتە ئاستی هەژاریی لەو شێوەیەی نەخوڵقاندووە. تەسنیم روونیكردووەتەوە؛ بەپێی ئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران ئاستی هەڵاوسان لەساڵی (2018) گەیشتووەتە (31.2%)و ساڵی (2019) بۆ (41.2%) بەرز بووەتەوەو لەساڵی (2020) گەیشتوەتە زیاتر لە (44%)و بەپێی نرخی كاڵاكان دەردەكەوێت كە لەماوەی هەشت ساڵ لەحكومەتەكەی رۆحانیدا، نرخی كاڵاو پێداویستییە سەرەكییەكان بۆ (10) هێندە بەرز بووەتەوەو ئەم ژمارانە دەریدەخەن كە تاچ ئاستێك هەژاریی لەماوەی ئەو حكومەتەدا لەئێران قوڵتر بووەتەوە. بەدخۆراكی لەوڵاتێكی دەوڵەمەند گرانبوونی كاڵاو خۆراك و كەمبوونەوەی ئاستی داهاتی تاك دانیشتوانی ئێرانی تووشی بەدخۆراكی كردووە، بەجۆرێك كەبەكارهێنانی شیرەمەنی بۆ هەر كەسێكی ئێرانی (130) كیلۆ لەپێوەری جیهانی كەمترەو ئاستی بەكارهێنان و خواردنی گۆشت لەو وڵاتە بەراورد بەوڵاتانی هەژاری وەك ئەفەریقا، یەمەنو كۆریای باكور كەمترە . دامەزراوەی ئاسایشی خۆراكی ئێران ئاشكرای كردووە كەئاستی ساڵانەی بەكارهێنانی گۆشت بۆ هەركەسێك لەئێران دەگاتە شەش بۆ هەشت كیلۆ، لەكاتێكدا بەپێی راپۆرتی رێكخراوی خۆراكی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان (فاو) ئاستی بەكارهێنانی گۆشت بۆ هەركەسێك لەساڵێكدا لەغینا (9) كیلۆیە لەگینە (6.5) كیلۆو نیجیریا (8.5) كیلۆو تانزانیا (10) كیلۆو لەیەمەن (14.5) و لەكۆریای باكور (10.5) كیلۆیە. وەزارەتی بازرگانی ئێران بڕیاری داوە رێگە بەهاوردەی مریشكی دەرەوە تائاستی (50) هەزار تۆن بدرێت لەكاتێكدا پێشترو لەساڵی (2020) تەنها (112) تۆن مریشك هاوردەی ئێران كراوە، كە بەراورد بەساڵی (2019) هاوردەكە بەڕێژەی (90%) كەمی كردووە. لەلایەكی دیكەوە بەپێی ئامارەكان و پێوەرە جیهانییەكان، نێوەنجی خواردنی بەرهەمی شیرەمەنیی وەك ماست و پەنیرو..هتد بۆ هەر كەسێك لەجیهاندا دەگاتە (180) كیلۆگرام، بەڵام لەئێران دەگاتە (50) كیلۆگرام و جیاوازییەكی زۆر هەیە لەنێوان پێورە جیهانییەكان و ئاستی بەكارهێنانی شیرەمەنی لەئێران. ساڵانە تەنها (10) ملیۆن تۆن شیر لەئێران بەرهەمدەهێنرێت، كە شەش ملیۆن تۆنی لەبواری پیشەسازی بەكاردەهێنرێت و هاوكات بەهۆی دۆخی ئابوریی خراپی خەڵكەوە ئاسان نییە خەڵكی وڵاتەكە بتوانن خۆیان لەگەڵ پێوەرو ستانداردی جیهانی بەكارهێنانی شیرەمەنی بگونجێنن و ئەمەش بووەتە مایەی بەدخۆراكیی. (95%)ی خەڵكی ئێران هاوكاریی دارایی وەردەگرن ئێران (10) ساڵە سەرقاڵی جیاكردنەوەی ئەو هاووڵاتیانەیەتی كەداهاتیان زۆرەو پێویستیان بەهاوكاریی دارایی (یارانە) لەوڵاتەكە نییە، بەڵام تائێستا حكومەت و پەرلەمان نەیانتوانیوە چارەنووسی سێ ئاستی كۆمەڵایەتیی ئابوریی لەكۆی (10) ئاستی كۆمەڵایەتیی كەپێویستیان بەو هاوكارییە نییە، یەكلایی بكەنەوەو لەنوێترین هەنگاویشدا بڕیاری لابردنی هاوكاریی ئەو كەسانە لەبودجەدا لابراوە. ژمارەی دانیشتوانی ئێران نزیكەی (84) ملیۆن كەسەو (95%)ی ئەو ژمارەیە واتە (78) ملیۆن كەس مانگانە بڕی (45) هەزار تمەن كەدەكاتە نزیكەی دوو دۆلار دەخرێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانیان و كۆی گشتی ئەو بڕە یارانەیە لەساڵێكدا دەكاتە زیاتر لەیەك ملیارو (600) ملیۆن دۆلار لەكاتێكدا بەپێی لێدوانی بەرپرسان نزیكەی یەك لەسەر سێی كۆی دانیشتوانی ئێران داهاتیان باشەو پێویستیان بەو هاوكارییە داراییەی حكومەت نییە كەپێی دەوترێت یارانە. گرانیی وەچەخستنەوەی لەئێران كەمكردووەتەوە.. بەپێی ئاماری (10) مانگی رابردووی ساڵی رابردوو لەئێران گەشەی ژمارەی دانیشتوان بۆ كەمتر لە(1%) دابەزیوە، لەكاتێكدا ئاستی گەشە لەساڵی (1986) گەیشتووەتە نزیكەی (4%)، بەڵام لەساڵی (2019) ئاستی گەشە بۆ كەمتر لە (0.6%) دابەزیوە، واتە لەسفر نزیك بووەتەوەو دابەزینەكەش بەردەوامە. بەپێی ئامارەكان لەساڵی رابردوودا نزیكەی (946) هەزار منداڵ لەئێران لەدایكبوون، بەڵام لەبەرامبەردا ژمارەی كەسانی بەتەمەن و بەساڵاچوو پێنچ هێندەی منداڵانی تازە لەدایكبووەو هاوكات ئاستی بەرزبوونەوەی رێژەی بەساڵاچووان بەراورد بە لەدایكبوونی منداڵان گەیشتوە (15%)، بۆیە ئەگەر ژمارەكان بەوشێویە بەردەوام بێت ئاستی گەشەی دانیشتوانی ئێران تا (10) ساڵی دیكە دەبێتە سفر. بەرپرسان و تووێژەرانی كۆمەڵایەتی گرانی و دۆخی بژێویی خەڵك بەهۆكاری سەرەكیی كەمبوونەوەی وەچەخستنەوەو گەشەی دانیشتوان لەئێران دەزانن. ئێران بەهیوای فرۆشی نەوت و رێككەوتنی چینە پێگەی ئەلیكترۆنیی ئۆیل پرایس (Oil Price) ئاشكرای كردووە كە چین كڕینی نەوتی لەسەرجەم وڵاتان و بەتایبەت عێراق كەمكردووەتەوە، بەڵام بەپێچەوانەوە دوای رێككەوتنە (25) ساڵەكەی لەگەڵ ئێران كڕینی نەوتی لەو وڵاتە بۆ نزیكەی یەك بەرمیل نەوت لەڕۆژێكدا بەرز كردووەتەوە. ئۆیل پریس ئاماژەی بەوەكردووە كە چین كڕینی نەوتی لەمانگی مارسی رابردوو بەڕێژەی (8.81%) بەراورد بەمانگەكانی پێشووتر كەم كردووەتەوەو لەو مانگەدا رۆژانە بڕی زیاتر لە (11) ملیۆن بەرمیل نەوتی كڕیوەو بەپێی ئامارەكان لەو ماوەیەدا رۆژانە لەنێوان (856) هەزار بۆ یەك ملیۆن بەرمیل نەوتی لەئێران كڕیوە، كە بەراورد بەمانگی رابردووتر دوو هێندە بەرزبووەتەوە لەبەرامبەرداو لەو ماوەیەدا كڕینی نەوتی لەعێراق و سعودیە كەمكردووەتەوە كە رەنگە هۆكاری ئەمەش بۆ رێككەوتنی (25) ساڵەی نێوان تاران و پەكین بگەڕێتەوە. ئێران (90%)ی بودجەكەی پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت و سزاكانی ئەمەریكا بووە هۆی لەدەستدانی بەشێكی بەرچاوی ئەو داهاتە، چونكە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا رایگەیاندبوو كە واشنتۆن مەبەستیەتی هەناردەی نەوتی ئێران بگەیەنێتە سفرو رێگریی لەفرۆشتنی نەوتی ئەو وڵاتە بكات، لەبەرامبەردا ئێران دەیەوێت بە رێككەوتن لەگەڵ چین زۆربەی بەرهەمی نەوتەكەی كە لەدوو ملیۆن و (450) هەزار بەرمیلی رۆژانە نزیك دەبێتەوە رەوانەی چین بكات و قەرەبووی كورتهێنان و بودجەی وڵاتەكەی پێبكاتەوە. ئێران ئاسانكاریی بازرگانیی بۆ هەرێم دەكات عێراق دوای وڵاتی چین زیاترین كاڵای ئێرانی بۆ هاوردە دەكرێت و سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتە بۆ تاران، بۆیە لەو چوارچێوەیەشدا ئێران دەیەوێت سنورە بازرگانییەكانی لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان زیاد بكات و لەنوێترین هەنگاودا سنوری سەیرانبەن بەشێویەكی فەرمی بۆ گەشتیاری و بازرگانیی بەتەواوەتی دەكاتەوەو هەوڵی زیادكردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لەسنورێكی دیكەش لەگەڵ هەولێر دەدات. ئاژانسی هەواڵی مێهر بەناونیشانی (ئامادەیی ئێران بۆ بەهێزكردنی ئاڵوگوڕی بازرگانیی لەگەڵ هەولێر) لێدوانی محەمەد عەلی شەهریاری، پارێزگاری ورمێ لەڕۆژهەڵاتی كوردستانی بڵاوكردووەتەوە، كە لەدیدارێكی هەفتەی رابردوو لەگەڵ سەركۆنسوڵی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەولێر رایگەیاندووە كەئێران دەیەوێت ئاڵوگۆڕە بازرگانییەكانی لەگەڵ هەولێر زیاتر بكات و بۆ ئەو مەبەستەش ئامادەكاریی پێویست دەكات. شەهریاری وتوویەتی: بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بوارە كەلتوری و ئابورییانەی لەنێوان ئێمە و هەولێر هەیە، ئەو پارێزگایە یەكێكە لەو شوێنانەی كەئێران كاڵای بۆ رەوانە دەكات، ئامادەین هەوڵی نەمانی  ئەو ئاستەنگانە بدەین كە رێگرن لەبەردەم بەهێزكردنی بازرگانیی نێوانمان. بەپێی لێدوانی ئەو بەرپرسەی ئێران ساڵانە بەبەهای سێ ملیار دۆلار كەلوپەل و خۆراكی ئێرانی لەسنوری پارێزگای ورمێ بۆ وڵاتانی (عێراق و توركیا و ئازربایجان) هەناردە دەكرێت. خەڵكی هەژارو ئابوریی گەورە وەك لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی پێكراوە نزیكەی (78) ملیۆن دانیشتوی ئێران بۆ بژێویی رۆژانەیان پێویستییان بەهاوكاریی داراییەو ئەم ژمارەیە بەزمانێكی دیكە بەهەژار ئەژمار دەكرێن، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەو دۆخە نالەبارو سزا ئابورییانەی بەسەر ئێراندا سەپاوە بەپێی راپۆرتی سندوقی نێودەوڵەتیی دراوو بانكی جیهانی؛ پلەی ئابوریی ئێران لەماوەی (10)ساڵدا سەرەڕای سزا توندەكان لەنێوان (16) بۆ (22) بووە لەئاستی وڵاتانی جیهاندا. ئێران لەماوەی (40) ساڵدا بە بەردەوامی لە رووی ئابوریی و هێزی كارەوە گەشەی بەخۆیەوە بینیوەو هاوكات ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی گەشەی كردووەو بەو پێوەرانە پلەی ئێستای ئابوریی ئێران لەجیهاند لە(18)یەو سندوقی نێودەوڵەتیی دراو پێشبینی كردووە كە ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی ساڵی (2021) لەئێران بگاتە (651) ملیار دۆلار، لەكاتێكدا ئەو بڕە لەساڵی (2017) نزیكەی (430) ملیار دۆلار بووە.  

  لاڤین مەحمود   وشكەساڵی بەهۆی كەمی بارینی بەفرو باران تەنها راگەیاندنی بەفەرمی ماوەو بەراورد بەساڵی رابردوو ئاوی بەنداوەكانی دوكان و دەربەندیخان بۆ نیوە دابەزیوەو ئەوەش بەمەترسی بۆ دابینكردنی ئاوی پێویست دادەنرێت. لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا عەبدولستار مەجید، وەزیری كشتوكاڵ ئەوەی ئاشكراكرد كە لەبەرنامەیاندایە (19) بەنداوی نوێ دروستبكەن بۆ گلدانەوەی ئاو لەناوچە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان و بەشێكیان كاریان تێدا كرا، بەڵام وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی كابینەی نۆیەم دەڵێت:» بەهۆی قەیرانی داراییەوە دروستكردنی ئەو بەنداوانە كارەكانیان راگرتووە». لەساڵی 2019دا ئاوی بەنداوی دوكان بەتەواوی پڕ بوو، ئاو لەسەروو (بێل ماوس)كەی دوكان سەرڕێژی كردو هاووڵاتیان دەچوونە سەردانی، بەڵام ئێستا ئاستی بەنداوەكە بۆ نیوە دابەزیوە بەهۆی كەمی باران بارینەوە. بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان ئاماژە بەوەدەدات ئاستی بەنداوەكە لەنزمترین ئاستیدایەو تەنها سێ ملیارو (500) ملیۆن مەتر ئاوی تێدایە. كۆچەر جەمال، بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »ئاستی ئاوی دەریاچەكەمان بە بەراورد بەساڵی رابردوو  زۆر كەمیكردووەو گەیشتووەتە سێ ملیارو (500) ملیۆن مەترسێجا لەكاتێكدا بەحەوت ملیار مەترسێجا پڕ دەبێت». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد ئەمساڵ رێژەی باران بارین كەم بووە لەناوچەی دوكان (268) ملم  باریوە، لەكاتێكدا كۆی گشتی  (600) ملم مەترە، واتا نەگەیشتووەتە نیوەی رێژەی پێویست. بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەمانگی 10ی ساڵی رابردوو تائێستا ئەو بڕە پێویستە نیە كەبەشی وەرزەكانی بەهارو هاوینی ئەمساڵ بكات. كۆچەر جەمال هێمای بۆ ئەوەشكرد دوودڵن لەداهاتووی ئاو كەپێویستە  حساب بۆ یەك دڵۆپە ئاوێك بكەن كە لەبەنداوەكە دەڕواتە دەرەوە. كەمی بارانبارین لەمساڵدا، كاریگەری نەرێنی كردووەتە سەر ئاوی بەنداوەكان و نەبوونی پلانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم بۆ زیادكردنی بەنداوەكان كە بڕیاربوو (18) بەنداوی نوێ دروست بكرێت هێشتا یەكلاینەكراوەتەوە كە بۆ گلدانەوەی ئاو سوودی دەبێت. رەحمان خانی، بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان ئاماژە بەوە دەدات كەئەمساڵ ئاستی ئاو لەبەنداوی دەربەندیخان حەوت مەترو نیو بەراورد بەساڵی رابردوو دابەزیوە. رەحمان خانی وتیشی:» بەهۆی ئەو بەنداوانەی لەدیوی ئێران دروستكراون دەستیان بەخەزنكردن كردووە ئاو بەئاڕاستەی بەنداوی دەربەندیخان زۆر كەمبووەتەوە، كە بەراورد بە (60) ساڵی رابردوو ئاستی ئاوی دەربەندیخان ئەوەندە كەم نەبووە». رەحمان خانی باسی لەوەشكرد ئەو ئاوەی لەبەنداوی دەربەندیخان هەیە بەپێی ئەو پلانەی كەهەیانە لە ١/٦ دەڕێژن لانی كەم پێویستییەكانی خەڵك رەچاو دەكەن بۆ ئاو خواردنەوەو باخداری و دارستان، بەڵام رەنگە نەتوانن ئاو بۆ پڕۆژە ئاودێرییەكان دابین بكەن. «ئەو بارانەی كەباریوە لەو حەوزەی ئێمە هەمووی لەئاستی 50% تێكڕایی چەند ساڵی رابردوو كەمترە، سەبارەت بەبەنداوی دەربەندیخان ئەو داهاتەی كە كۆمانكردۆتەوە هاتۆتە بەنداوی دەربەندیخان دەتوانین بڵێین ئەمساڵ ساڵێكی وشكەساڵییە»، بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان وا دەڵێت. بەشی زۆری ناوچەكانی گەرمیان بەناوچەی بارانی نامسۆگەر دادەنرێت هەر ساڵێك رێژەی باران بارین نەگاتە (250) ملم باران ئەوە دووچاری وشكەساڵی دەبێتەوە بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان ئەوە ئاشكرادەكات وشكەساڵی ئەمساڵ هاوشێوەی وشكەساڵییەكەی 2008 دەبێت. شادیە حسێن بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد لەساڵی 2008 گەرمیان تووشی وشكەساڵی بووەتەوەو بودجەی بۆ تەرخانكراوە، بۆ ئەمساڵیش هاوشێوەی 2008 دەبێت. شادیە حسێن وتیشی:»دانەوێڵەی گەرمیان لەكاتی دروێنە زیانی نەبێت پێویستی بە (250) ملم بارانە، ئێمە ئەمساڵ بەداخەوە لەھیچ ناوچەیەكماندا نەگەیشتۆتە (200) ملم كە ئەمە بۆخۆی كاریگەری سەرەكی بۆ لەناوچوونی دانەوێڵەی سنورەكەمان هەیە». بەڕێوەبەری كشتوكاڵی گەرمیان پێیوابوو كۆمەڵێك پلانی درێژخایەن و كورتخایەن هەیە كەداوایان لەوەزارەتی كشتوكاڵ كردووە بودجەیان بۆ تەرخان بكرێت»حكومەتی هەرێم دەبێت بێتە سەرخەت بۆ دروستكردنی ئەو دوو بەنداوەی لەسنوری گەرمیان راگیراون یەكێكان لەبواری جێبەجێكردنە كەبەنداوی باوەنورو بەردەسورە ئەگەر ئەو بەنداوانە هەبوونایە گەرمیان گرفتی زۆری پێوە دیارنەدەبوو». وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم ئەوە ئاشكرادەكات دروستكردنی بەنداوەكان بەهۆی قەیرانی داراییەوە راگیراون. ‌حسێن حەمە كریم، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: » (18) بۆ (19) بەنداو كاری تێداكراوەو هەندێكیان ‏20% بۆ 80%ی تەواو بووە، بەڵام بەهۆی نەبوونی بودجەی پێویست و قەیرانی دارایی وەستاون». سەبارەت بەكەمبوونەوەی ئاو لەمساڵدا، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو ئەوەی روونكردەوە لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی راوێژكارییان هەیە ئەمڕۆ دووشەممە بەبەشداری سەرجەم بەڕێوەبەرانی گشتی كشتوكاڵی پارێزگاكان و داوایان لێكردوون هەریەكە سەرنج و پێشنیاری خۆیان بخەنەڕوو لەسەر دیاریكردنی ئەو ناوچانەی زیاتر كاریگەری وشكەساڵییان لەسەرە. پسپۆڕێكی ژینگەو بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی ئاو دەڵێت ئەمساڵ سەرەتای قەیرانی كەمی ئاو لەهەرێمی كوردستاندا دەستپێدەكات و حكومەتی هەرێمیش هیچ باكی نییە. دكتۆر عەبدولمەتەلیب رەفعەت، پسپۆڕی ژینگەو سەرچاوەكانی ئاو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: » پێنج بۆ شەش ساڵ دەبێت پێشبینی ئەوەم كردبوو رووبارەكانمان بەرەو قەیران دەچێت بەتایبەتی بەنداوەكانمان نە حكومەتی هەرێم، نە عێراق گوێ لەم شتانە ناگرن و ئەمساڵ سەرەتای قەیرانەكانەو بۆ لەمەودوا سەختر دەبێت». ناوبراو هێمای بۆ ئەوەكرد ئەگەر بەشێوەیەكی زانستی ئاو بەڕێوە ببەن قەیرانی كەمی ئاو دەتوانن تێبپەرێنن، وتیشی:»ئەو ئاوەی دەستماندەكەوێت دەبێت بزانین چۆن خەرجی بكەین كە بەشی هەموو تاكێك بكات... یەكێك لەو بوارانە بۆ نموونە لەڕووی كشتوكاڵیەوە، ئاو لەسەر زەویی رێدەكات بەشێوەیەكی نازانستی 70% بەفیڕۆدەچێت، پێویستە رێگای ئاودێری نوێ وەك دڵۆپاندن یان پرژاندن بەكاربهێنین».  

هاوڵاتى ‌وه‌زاره‌تى ناوخۆى هه‌رێم چه‌ند بڕیارێکى نوێى ده‌رکرد و تیایدا هاتووه‌، پڕۆسه‌ى خوێندن له‌ قۆناغى یه‌کى بنه‌ڕه‌تى تاوه‌کو 11ى ئاماده‌یى به‌ شێوازى ئۆنڵاین به‌رده‌وام ده‌بێت. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌کراوه‌ که‌ قۆناغى ١٢ى ئاماده‌یى له‌ وانه‌ خوێندن به‌رده‌وام ده‌بن. هاوکات باسى له‌وه‌کردووه‌ که‌ کردنه‌وه‌ى مزگه‌وته‌کان به‌پێى رێنماییه‌کانى وه‌زاره‌تى ئه‌وقاف ده‌بێت.  

ئارا ئیبراهیم دوای ناردنی دوو نامە لەلایەن رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕانەوە بۆ فراكسیۆنەكەی لەبەغدا كە لەنامەی دووەمیاندا زۆر بەتوندی نووسیویەتی:» یان وەرنەوە ژێر باڵی گۆڕان، یان خواحافیزتان بێت»، لەبەرانبەریشدا فراكسیۆنەكە وەڵامێكی دەدەنەوە كە لەسێ خاڵی جەوهەری پێكهاتووەو وەك پێشمەرج وەسفی دەكەن. عومەر سەید عەلی، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لەنامەیەكدا كە لەماوەی چەند مانگی رابردوو رەوانەی فراكسیۆنەكەی كردووە داوای كردووە بێنەوە ناو گۆڕان و كێشەكان بەدیالۆگ چارەسەر بكەن. هەروەها لەنامەی دووەمی رێكخەردا بۆ فراكسیۆنەكەی لەبەغدا دەنووسێت:» یان وەرنەوە ژێر باڵی گۆڕان، یان خواحافیزتان بێت». لەبەرانبەر ئەو نامەیەدا فراكسیۆنی گۆڕان لەبەغدا كۆدەبنەوەو لەوەڵامی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەری گشتی دەدەنەوە. بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی كەهاوڵاتی كردوویەتی و لەئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان وەریگرتووە كە سێ خاڵیان وەك پێشمەرج هەیە، كەیەكەمیان بریتییە لەوەی بزووتنەوەی گۆڕان لەحكومەتی هەرێم بكشێتەوە كە نەیتوانیوە چاكسازیی بكات و كێشەكان لەناو حوکمرانی چارەسەر بكات،»داوای روونكردنەوەمان كردووە كەمانگانە (250) هەزار دۆلار بەناوی گۆڕانەوە لەپارتی وەردەگیرێت». هەروەها لەبارەی خاڵی دووەمەوە ئاماژەیان بەوە كردووە كەپێویستە بزووتنەوەی گۆڕان ببێتەوە بە «گۆڕانەكەی جاران» نەك ئەم گۆڕانەی ئێستا كەهەڵوێستی سیاسی لاوازە و دووركەوتووەتەوە لەخەڵكی فەقیرو هەژار. هاوكات لەخاڵی سێیەمدا باسی ئەوەكراوە كەپێویستە بزووتنەوەی گۆڕان گۆڕانكاری لەناوخۆی خۆیدا بكات و هەیكەلی بەڕێوەبردنی بەم شێوازەی ئێستا نەبێت. هاوڵاتی كە لەئەندامانی فراكسیۆنەكەی گۆڕان دەستیكەوتووە ئەوەیان ئاشكراكرد كە عومەر سەید عەلی لەهەردوو نامەكەیدا مەجالی گفتوگۆی هێشتووەتەوە لەگەڵ فراكسیۆنی گۆڕان لەبەغدا، بەڵام پێویستە ئەو مەرجانە جێبەجێ بكرێت. لەبارەی ئەوەی چەند كەسێك دیاریكراون بۆ ئەوەی لەنێوان فراكسیۆن و رێكخەر دانوساندن بكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، ئەوەیان دووپاتكردەوە كە ئاگاداری ئەو هەوڵانە نین. هاوكات ئەوەشیان دووپاتكردەوە كە بەزەحمەتی دەبینن بزووتنەوەی گۆڕان بەم سەركردایەتییەی ئێستای بتوانێت گۆڕانكاری دروست بكات ئەگەر ئیرادەیەك لەناو جڤاتی نیشتمانی دروست نەبێت و ئازایانە بڕیاری لەسەر بدەن. یەكێكی دیكە لە ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان، ئەوەی بۆ هاوڵاتی خستەڕوو كە تائێستا ئەوان ناوەڕۆكی نامەكەیان بۆ رای گشتی بڵاونەكردووەتەوەو نامەكەی رێكخەری گشتیش لای ئەوان پارێزراوە، وتیشی:» بەداخەوە لەناو ئۆرگانەكانی گۆڕان نامەكەی ئێمە كە بەفەرمی بۆ ئۆرگانی گۆڕان نێردراوەو دزەی كردووەتە ناو میدیاكان». دەربارەی ئەوەی نامەكەیان بۆ رای گشتی بڵاودەكەنەوە، ئەوەی روونكردەوە كە هەركات بەپێویستی بزانن ناوەڕۆكی نامەكەیان بەفەرمی بڵاودەكەنەوە. هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە دلێر عەبدولخالق وتەبێژی بزوتنەوەی گۆڕان، باسی لەوەكرد كەهیچ قسەیەكی لەوبارەیەوە نییەو تەنها راگەیەندراوێكی كورتی فەرمییان هەیە لەبارەی رەتكردنەوەی ئەو هەواڵەی كە باسی وەرگرتنی پارە لەپارتی دەكات. هاوكات، هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە كاردۆ محەمەد، رێكخەری ژووری پەرلەمان و حكومەتی گۆڕان، تەنها باسی لەوەكرد ئەوە پرسێكی ناوخۆییەو پێویستی بەچارەسەركردنە.  

هاوڵاتی  سەرۆککۆماری عێراق رایگەیاند "هەڵبژاردنی داهاتوو وێستگەیەكی گرنگ و جیاكەرەوەیە و بە كۆڵەكەی قۆناغی داهاتووی عێراق دادەنرێت"جەختیکردەوە " مافی هەموو خەڵكی عێراقە سود لەخێروبێری وڵاتەكەیان ببینن و دوودڵ نەبن لە ژیان و بژێوی خۆیان و خێزانەكانیان. رۆژی دووشەممە 12-02-2021  بەرھەم ساڵح، سەرۆککۆماری عێراق مەرسومی كۆماریی تایبەت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراقی واژۆکرد، كە لە رۆژی 10ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت. سەرۆککۆماری عێراق جەختیکردەوە، هەڵبژاردنی داهاتوو وێستگەیەكی گرنگ و جیاكەرەوەیە و بە كۆڵەكەی قۆناخی داهاتووی عێراق دادەنرێت، "بۆیە پێویستە رەنگدانەوەی خواستی گەل بێت بۆ چاكسازی و راستكردنەوەی رێڕەوی حوكمڕانی، بۆیە زامنكردنی مافی دەنگدەران لە دیاریكردنی نوێنەرەكانیان دوور لە گوشار و دزینی دەنگەكانیان كارێكی هەرە لەپێش و سەرەكییە بە ئاڕاستەی كۆتاییهاتنی قەیرانە كەڵەكەبووەكانی رابردوو و چارەسەری كێشەكانی بژێویی ژیان و گوزەرانی خەڵك". ھەروەھا  بەرهەم ساڵح دووپاتیکردەوە، لەدوای دەرچوونی ئەو مەرسومە لایەنە پەیوەندیدارەكان پێویستە پابەندبن بە زەمینە خۆشكردن لەبەردەم هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لە تەواوی قۆناخە جیاوازەكاندا، بەجۆرێك كە دووربێت لە هەر گومان و نیگەرانییەك "كە لە رابردوودا هۆكاری سەرەكی بووە بۆ ناڕەزایەتیی بەشێكی بەرفراوانی خەڵك لە هەڵبژاردنەكان". دەقی وتارەکەی د. بەرهەم ساڵح، سەرۆککۆماری عێراق: بەناوی خوای گەورە و میهرەبان  بە پشتبەستن بە دەستوور، مەرسومی كۆماری تایبەت بە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقم واژووکرد، كە لە رۆژی 10ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوەدەچێت، بەتایبەت دوای بڕیاری ئەنجومەنی نوێنەران سەبارەت بە هەڵوەشاندنەوەی خۆی و راوێژ  لەگەڵ هێز و سەركردە سیاسی و چالاكە مەدەنییەكان. هەڵبژاردنی داهاتوو وێستەگەیەكی گرنگ و جیاكەرەوەیە و بە كۆڵەكەی قۆناغی داهاتووی عێراق دادەنرێت، بۆیە پێویستە رەنگدانەوەی خواستی گەل بێت بۆ چاكسازی و راستكردنەوەی رێڕەوی حوكمڕانی، بۆیە زامنكردنی مافی دەنگدەران لە دیاریكردنی نوێنەرەكانیان دوور لە گوشار و دزینی دەنگەكانیان كارێكی هەرە لە پێش و سەرەكییە بەئاڕاستەی كۆتاییهاتنی قەیرانە كەڵەكەبووەكانی رابردوو و چارەسەری كێشەكانی بژێوی ژیان و گوزەرانی خەڵك. دوای دەرچوونی ئەم مەرسومە لایەنە پەیوەندیدارەكان پێویستە پابەند بن بە زەمینە خۆشكردن لەبەردەم هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد لە تەواوی قۆناغە جیاوازەكاندا، بەجۆرێك كە دوور بێت لەهەر گومان و نیگەرانییەك كە لە رابردوودا هۆكاری سەرەكی بووە بۆ نارەزایەتی بەشێكی بەرفراوانی خەڵك لە هەڵبژاردنەكان. لەم چوارچێوەیەدا هەماهەنگی نێوان نەتەوە یەكگرتووەكان و كۆمسیۆنی هەڵبژاردنەكان كارێكی پێویستە بۆ چاودێری و پاك و بێگەردی هەڵبژاردن و رێزگرتن لە بڕیاری سەربەخۆی خەڵک. من دەزانم ئاستەنگی زۆر لەپێشە، بەتایبەت گەر پەتای كۆرۆنا تا ئەوكات بەردەوام بێت، ئەمە جگە لە ئاستەنگی ئەمنی و رووبەڕووبوونەوەی مەترسییەكانی تیرۆر و گرفتەكانی دیکە، بەڵام لەهەمان كاتیشدا پشت ئەستورین بە هوشیاری خەڵك و توانای هێزە ئەمنیەكانمان كە پارێزگاری هەڵبژاردنەكان و دەنگدەران بگرنە ئەستۆ. مافی هەموو خەڵكی عێراقە سود لەخێروبێری وڵاتەكەیان ببینن و دوودڵ نەبن لە ژیان و بژێوی خۆیان و خێزانەكانیان، لەم پێناوەدا پێویستە بەئاڕاستەی چاكسازی راستەقینەو دوور لە ترس و دڵەراوكێ كەشوهەوای هەڵبژاردنێكی ئازاد دەستەبەر بكرێت كە دەنگدەران حكومەت و پەرلەمانێك هەڵبژێرن بتوانێ دادپەروەری و دەرفەتی یەكسان بۆ هەمووان فەراهەم بكات. بۆیە داوا لە یەك بەیەكتان دەكەم كە ساز و ئامادەبن بۆ بەشداریكردن لەهەڵبژاردنی داهاتوودا، چونكە ئەوە تاكە دەرفەتی ئێوەیە بۆ بەدیهێنانی خواستەكانتان و تاقیكردنەوەی ئیرادی ئازادانەی خۆتان لە بەدیهێنانی ژیانێكی ئارام و گوزەرانێكی باشتردا. ساز و ئامادەبن بۆ دەنگدان بۆ ئەوەی دەنگەكانتان بكەن بە پردی پەڕینەوە بۆ قۆناغێكی باشتر و شیاوتر بۆ خۆتان و نەوەكانتان. ئێوەش ھاووڵاتیانی ئازیز ھەمیشە سەربەرز و سەرفرازبن بە خوای گەورەتان دەسپێرم.

هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان  رایگە‌یاند، " دواى 18 ساڵ له‌ رووخانى رژێمى پێشووى عێراق و بنياتنانى عێراقى تازه‌، ئيدی ده‌بێت كۆتايى به‌ قۆناغى راگوزه‌ربێت و قۆناغێكى نوێ له‌ وڵات ده‌ستپێبكات". لە سێیەم رۆژی سەردانەکەیدا بۆ بەغدا، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان سه‌ردانى ژماره‌يه‌ك سه‌ركرده‌ و هێزه‌ سياسييه‌كانى عێراقى كرد و جەختی لەوە کردەوە کە ''پێويسته‌ هێز و لايه‌نه‌ سياسييه‌كان و پێكهاته‌كانى عێراق بگه‌نه‌ ديدگه‌ و لێكگه‌يشتنێكى هاوبه‌ش بۆ داهاتووى عێراق كه‌ سه‌قامگيرى و پێكه‌وه‌ژيان و يه‌كترقبووڵكردن مسۆگه‌ر بكات'' و راشیگەیاند "دواى 18 ساڵ له‌ رووخانى رژێمى پێشووى عێراق و بنياتنانى عێراقى تازه‌، ئيدی ده‌بێت كۆتايى به‌ قۆناغى راگوزه‌ربێت و قۆناغێكى نوێ له‌ وڵات ده‌ستپێبكات." لە کۆبوونەوەکاندا سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئاماژەی بەوەدا " ئاوه‌دانى و خزمه‌تگوزاريى زياتر و باشتر پێشكه‌ش به‌ هه‌موو عێراقييه‌كان له‌ سه‌رتاسه‌رى وڵات بكرێت و عێراق شوێن و پێگه‌ى خۆى له‌سه‌ر ئاستى هه‌رێمى و جيهانى وه‌ربگرێته‌وه‌." وەک لە راگەیێندراوەکەی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستاندا هاتووە، سەرکردە عێراقییەکان "هاوڕاى سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى بوون كه‌ به‌ روانگه‌يه‌كى هاوبه‌ش كار بۆ ئاينده‌يه‌كى باشتر له‌ عێراق بكرێت و به‌ بوونی ئیراده‌ی سیاسی و تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش ده‌کرێت کۆسپه‌کان له‌به‌رده‌م پرۆسه‌ی سیاسی لاببرێن، بۆ ئه‌مه‌ش تێپه‌ڕاندنی یاسای بودجه‌ی عێراق و هه‌مواری یاسای دادگەی فیدراڵی و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی په‌رله‌مانیان به‌ نموونه‌ هێنایه‌وه‌." هێز و لایه‌نه‌ عێراقییه‌کان سه‌ردانی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان-یان بۆ به‌غدا "به‌ ده‌رفه‌تێك زانى بۆ نوێكردنه‌وه‌ى تۆڕى په‌يوه‌ندييه‌كانى هێزه‌ سیاسییه‌کان و كارى پێكه‌وه‌يى له‌پێناو په‌ڕاندنه‌وه‌ى وڵات بۆ قۆناخێكى باشتر كه‌ سه‌قامگيرى و ئاوه‌دانى و پێشكه‌وتن و هاوبه‌شى و به‌شداريى هه‌مووان له‌ پرۆسه‌ى سياسى و به‌ڕێوه‌بردنى وڵاتدا له‌سه‌ر بنه‌ماى هاووڵاتيبوون و به‌رژه‌وه‌ندیی هاوبه‌ش دابين بكات و هيوايان خواست ئه‌نجامى باشى لێ بكه‌وێته‌وه‌ و ئه‌م سه‌ردان و دیدارانه‌ بۆ هاوهه‌ڵوێستی و دروستکردنی زه‌مینه‌ی تێگه‌یشتنی هاوبه‌ش به‌رده‌وام بن." رۆژی دووشەممە 12-04-2021 نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان به‌ جيا له‌گه‌ڵ سه‌ليم جبوورى، سه‌رۆكى گردبوونه‌وه‌ى شارستانى بۆ چاكسازى (كار)، عادل عه‌بدولمه‌هدى، سه‌رۆكوه‌زيرانى پێشووی عێراق، هومام حه‌موودى، سه‌رۆكى ئه‌نجوومه‌نى باڵاى ئيسلاميى عێراقى، ئه‌ياد عەللاوى، ئه‌ميندارى گشتيى پارتى ويفاقى نيشتمانى و خه‌ميس خه‌نجه‌ر، سه‌رۆكى هاوپه‌يمانيى ئه‌لعه‌زم كۆبووه‌وه‌.

شاناز حەسەن ماوەی زیاتر لەمانگێكە ڤاكسینی دژە كۆرۆنا گەیشتۆتە هەرێمی كوردستان و لەدوای كەرتی تەندروستی تائێستا زیاتر لەهەزار لە هاووڵاتیانی هەرێم ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە. وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات پێشوازی هاووڵاتیان بۆ ڤاكسینەكە لەئاستێكی باشدایە و لەهەوڵدان بۆ دابینكردنی ڤاكسینی دژە كۆرۆنا بۆ تەواوی هاووڵاتیان. ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بەخۆشحاڵییەوە پێشوازی خەڵك بۆ ڤاكسینەكە زۆر باشەو ئێستا خەڵكانێكی زۆر رۆژانە لەبنكەكاندا نۆرە دەبەستن بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكەو ناو تۆمار دەكەن». وتەبێژەكەی وەزارەتی تەندروستی هەرێم پێشیوابوو خەڵك هۆشیاری ئەوەی لا دروست بووە، وەرگرتنی ڤاكسین هیچ مەترسی نیە و تەنیا هەندێك نیشانەی سوكی هەیە كەجێگەی مەترسی نیە و سەد لەسەد لەمردن دەتپارێزێت. ئاسۆ حەوێزی، وەك لایەنی حكومەت ئەوەشی دووپاتكردەوە، هەر كەسێك بیەوێت ڤاكسین وەربگرێت، دەبێت بۆی دابین بكرێت و وتی: « بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران دەبێت ڤاكسین بۆ هەموو هاووڵاتیەك دابین بكرێت و پشتوانی زۆریشمان هەیە بۆ دەستخستنی». وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی لەبارەی دۆخی ئێستای هەرێمەوە ئەوەی روونكردەوە دۆخەكە باش نیەو وتی:» رۆژانە ژمارەی تووشبووەكان كەم و زۆر دەبن، بەڵام بەگشتی دۆخەكە بەداخەوە باش نیەو ژمارەی تووشبوو لەزیادبووندایە». تائێستا لەجیهاندا حەوت جۆر ڤاكسینی دژە كۆرۆنا دۆزراوەتەوەو لەوڵاتاندا بەكاردەهێنرێت و سێ جۆر لەوانە گەیشتوونەتە عێراق  و دوو جۆریان لەهەرێمدا بەكاردەهێنرێن. یەكەم جۆری ڤاكسینی دژە كۆرۆنا لەجۆری سینۆفارم بەبێ‌ بەرامبەر لەلایەن چینەوە پێشكەش هەرێمی كوردستان كراو  كەرتی تەندروستی و كەسە بەتەمەنەكان وەریانگرت. لەئێستادا دووەم جۆری ڤاكسینی كۆرۆنا بەناوی ئەسترازینیكا ی بەریتانی گەیشتۆتە هەرێم، ماوەی (45) رۆژە هاووڵاتیان لەبنكەكاندا وەریدەگرن. دوێنێ‌، یەكشەممە، یەكەم كاروانی ڤاكسینی فایزەر گیشتە عێراق و چاوەڕوان دەكرێت لەماوەیەكی نزیكدا بەشی هەرێمی كوردستان بنێردرێت. لەپارێزگای سلێمانی تائێستا زیاتر لە (10) هەزار كەس ڤاكسینی كۆرۆنای وەرگرتووەو حەوت مەڵبەندی تایبەت كراوەتەوە بۆ هاووڵاتیان. رزگار عەلی، بەڕێوەبەری نەخۆشییە گوازرەكان لەپارێزگای سلێمانی، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت» تائێستا حەوت مەڵبەندمان كردۆتەوە بۆئەوەی هاووڵاتیان بتوانن سەردان بكەن و ڤاكسین وەربگرن، كە بەنیازین بیكەینە (32) مەڵبەند بۆ ئەوەی لەكەمترین ماوەدا زۆرترین هاووڵاتیان سودی لێوەربگرن». بەڕێوەبەری نەخۆشییە گوازراوەكان ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد تائێستا زیاتر لە (10) هەزار هاووڵاتی ڤاكسینیان وەرگرتووە. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە هاووڵاتیان ترسیان كەمبووەتەوەو خۆیان دەچن ناو دەنووسن و سەردان دەكەن بۆئەوەی ڤاكسینەكە وەربگرن. لەپارێزگای دهۆك هەشت هەزار كەس ڤاكسینی كۆرۆنای وەرگرتووە، (29) مەڵبەندی وەرگرتنی ڤاكسین بۆ هاووڵاتیان كراوەتەوە. حەمزە رەزیفی، بەرپرسی راگەیاندنی تەندروستی دهۆك، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « لەئێستادا (29) بنكەی وەرگرتنی ڤاكسینمان كردووەتەوەو زیاتر لەهەشت هەزار كەس ڤاكسینەكەیان بۆ بەكارهاتووە». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو هاووڵاتیان بە پەرۆشەوە سەردانی مەڵبەندەكان دەكەن و دەیانەوێت ڤاكسینەكە وەربگرن كەدەزانن تاكە رێگەیە بۆ بەرگری پەیداكردنی ڤایرۆسەكە. لەپارێزگای هەڵەبجە (170) كەس ڤاكسینی كۆرۆنایان وەرگرتووە كەتەنیا یەك مەڵبەندی تایبەت بەهاووڵاتیان كراوەتەوە. شاناز نەقشبەندی، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی هەڵەبجە، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ئێمە تائێستا یەك بنكەمان كردووەتەوەو (170) كەس ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە». وتەبێژی تەندروستی هەڵەبجە ئەوەی روونكردەوە پێشوازی خەڵك بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكە وەك پێویست نیەو وتی:» بەداخەوە خەڵكی لەپارێزگاكە ڤاكسینەكە وەرناگرن، بۆیە داوایان لێدەكەین  سەردانی مەڵبەندەكە بكەن و رێگاكانی خۆپارێزی بگرنەبەر بۆ كۆترۆڵكردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا». لەپارێزگای هەولێر (43) مەڵبەندی وەرگرتنی ڤاكسین كراوەتەوە، تائێستا شەش هەزار كەس ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە. بژار موسا، وتەبێژی تەندروستی هەولێر، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەخۆشحاڵییەوە هاووڵاتیان بە رێژەیەكی باش سەردانی مەڵبەندەكان دەكەن و ڤاكسینەكە وەردەگرن، كەئەمە مانای ئەوەیە خەڵكەكە ترسی نەماوە». وتەبێژی تەندروستی هەولێر جەختی لەوەشكردەوە» لەپارێزگاكە بەشێوەیەكی باش خەڵكی خۆیان دەپارێزن و ڤاكسینەكەش وەردەگرن، بۆیە ئەمە خۆشحاڵییەو ئومێدێكە بۆ ئەوەی خەڵكی پابەندی رێنمایەكانن و خۆیان دەپارێزن». تائێستا لەهەرێمی كوردستان زیاتر لە (132) هەزارو (270) كەس تووشی كۆرۆنا بوون و  لەو ژمارەیەش سێ هەزارو (786) گیانلەدەستدان تۆماركراوەو  (113) هەزارو (959) كەس چاكبوونەتەوە.

هاوڵاتى جێگری سە‌رۆكی ئە‌نجومە‌نی وە‌زیران لە‌ پە‌رلە‌مانی كوردستان رایگە‌یاند، "حكومە‌تی ھە‌رێم پابە‌ند دە‌بێت بە‌و ئە‌ركانە‌ی كە‌ لە‌سە‌ریە‌تی لە‌ یاسای بودجە‌ی 2021ی عێراق بۆ بە‌دە‌ستھێنانی ماف و شایستە‌ داراییە‌كانی ھاوڵاتیان". ئەمڕۆ دووشەممە، قوباد تاڵەبانی جێگرى سەرۆکی ئەنجومەنى وەزیران و سەرۆکى شاندی دانوستانکارى حکومەتی هەرێم هاوڕێ لەگەڵ ئەندامانی وەفدەکە، سەردانی پەرلەمانی کوردستانی کرد و لەلایەن سەرۆکی پەرلەمان و ژمارەیەک لەئەندامانی پەرلەمانەوە پێشوازییان لێ كرا. دواتر، شاندەکە‌ لەگەڵ سە‌رۆكایە‌تی پە‌رلە‌مان و سە‌رۆكی فراكسیۆنە‌كان و لیژنە‌ پە‌یوە‌ندیدارە‌كان کۆبۆوە بۆ خستنەڕووى ناوەرۆکى ئەو رێککەوتنەى کەوەفدی باڵای حکومەتی هەرێم لەگەڵ لایەنە عێراقییەکان ئەنجامیان داوە و جێگیرکراوە لەیاساى بودجەى 2021ى عێراق دا. لەکۆبوونەوەکەدا جێگرى سەرۆکی ئەنجومەنى وەزیران ئاماژەى بەوەداوە، "کە ئەم رێکكە‌وتنە‌ لە دەرئە‌نجامی کۆبوونەوەکان و لێکتێگەیشتنی نێوانمان بوو کە توانیمان بەڕاست و دروستی زانیارییەکان بگەیەنین و زۆر بەڕاشکاوانە گفتوگۆمان کرد لەسەر پرسەکانى تایبەت بەماف و شایستە داراییەکانی هەرێمی کوردستان و پرسی بودجە و داهات و خەرجییەکان و چۆنییە‌تی جێگیركردنی بڕگە‌یە‌ك لە‌و یاسایە‌ كە‌ قابیلی جێبە‌جێ كردن بێت". قوباد تاڵەبانی، ئاماژەى بەوەشدا وە‌ك حکومەتى هەرێمی کوردستان پابەندبوونی خۆمان دەربڕیوە بەجێبەجێکردنی ئەو رێککەوتنە ولایە‌نە‌ پە‌یوە‌ندیدارە‌كانیشمان راسپاردووە‌ بۆ ئە‌و مە‌بە‌ستە‌. دواتر سەرۆکایەتی پەرلەمان و ئەندامانی پەرلەمان ستایشی هەوڵەکانی وەفدی دانوستانکارى حکومەتى هەرێمیان کرد و داوایان کرد ئە‌و یاسایە بکەوێتە بوارى جێبەجێکردنەوە.

هاوڵاتى باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق جەخت لەوە دەکاتەوە کە بەردەوام دەبن لە پشتگیریکردنی سوپای عێراق و هێزەکانی پێشمەرگە لە روبەڕوبونەوەی هەڕەشەکانی داعش.  ئەمڕۆ دووشەممە 12ی نیسانی 2021 مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ماتیۆ تولەر، باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق کۆبووەوە و گفتوگۆیان لەبارەی دوایین پێشهاتەکانی عێراق و پەیوەندییەکانی هەرێمی کوردستان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کرد. باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق لە دیدارەکەدا کە رۆب واڵەر، کۆنسوڵی گشتیی ئەمریکا لە هەولێر ئامادەی بوو، تیشکی خستە سەر دیالۆگی ستراتیجیی ئەمریکا و عێراق و ئاماژەی بەوە دا، لە چوارچێوەی هێزەکانی هاوپەیمانان بەردەوام دەبن لە پشتگیریکردنی سوپای عێراق و پێشمەرگە بۆ روبەڕوبونەوەی هەڕەشەکانی داعش. بەپێی راگەیێندراوی حکومەتی هەرێمی کوردستان، باڵیۆزی ئەمریکا ستایشی چاکسازییەکانی حکومەتی هەرێمی کوردستانی کردووە، بەتایبەتی هەنگاوەکانی چاکسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە. هەروەها مەسرور بارزانی پابەندبوونی حکومەتی هەرێمی کوردستانی بە جێبەجێکردنی یاسای بودجە دووپاتکردووەتەوە و داوایکردووە حکومەتی فیدراڵی ئەرکەکانی خۆی لە بەرامبەر هەرێمی کوردستان لە چوارچێوەی یاسای بودجە جێبەجێ بکات.

هاوڵاتى وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە سۆران رایگەیاند، چیدی پێویست ناکات هاوڵاتییانی قەزاکانی سۆران، چۆمان، رواندز و مێرگەسۆر بۆ نوێکردنەوەی مۆڵەتی شۆفێری و ساڵانە سەردانی هەولێر بکەن، دەتوانن لە سۆران تەواوی کارەکانیان ئەنجام بدەن. رێبەر ئەحمەد، وەزیری ناوخۆی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ دووشەممە، 12 نیسانی 2021 لە كۆنگرەیەكی ڕۆژنامەوانیدا لە سۆران رایگەیاند، چیدی پێویست ناکات هاووڵاتییانی قەزاکانی سۆران، چۆمان، رواندز و مێرگەسۆر بۆ نوێکردنەوەی مۆڵەتی شۆفێری و ساڵانە سەردانی هەولێر بکەن، دەتوانن لە سۆران تەواوی کارەکانیان ئەنجام بدەن.  لەبارەی دۆخی کۆرۆناش، وەزیری ناوخۆ داوای هاوکاری زیاتری لە هاووڵاتیان کرد و وتیشی، ئەمڕۆ رێنمایی نوێی رووبەڕووبوونەوەی کۆرۆنا دەردەچێت.

هاوڵاتى راوێژکارێکی پێشووی مەحموود ئەحمەدی نژاد، سەرۆککۆماری پێشووی ئێران رایگەیاند، ئەحمەدی نژاد پێیوایە کۆماری ئیسلامی دەڕوخێت و دەسەڵاتی ئێران لەبەریەک هەڵدەوەشێتەوە. عەبدولڕەزا داوەری، راوێژکاری پێشووی مەحموود ئەحمەدی نژاد لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ماڵپەڕێکی ناوخۆی ئێران رەخنە لە سیاسەتەکانی ئەحمەدی نەژاد دەگرێت و دەڵێت، ئەحمەدی نژاد ئێستا خۆی وەکو "نێردراوی خوا" یان "جێگری تایبەتی ئیمام مەهدی لەسەر زەوی" دەبینێت.  بە وتەی داوەری، ئەحمەدی نژاد پڕۆژەیەکی لە مێشکدایە کە پێیوایە کۆماری ئیسلامی بەزوویی دەڕوخێت و ئێران تووشی چارەنووسێکی هاوشێوەی سۆڤیەت دەبێت. دەشڵێت، ئەحمەدی نژاد پێیوایە  ئەگەر سێ رووداو رووبدەن، کۆماری ئیسلامی دەڕوخێت، کە یەکەمیان مردنی عەلی خامنەیی، رێبەری باڵای شۆرشی ئیسلامیی ئێرانە. عەبدولڕەزا داوەری دەڵێت: "یەکێك لەو هەواڵانەی کە لە کۆبوونەوە تایبەتییەکانی مەحموود ئەحمەدی نژاددا بە تایبەتی باسی دەکرێت،  تەندروستیی رێبەری کۆماری ئیسلامییە، چونکە پێیوایە بە مردنی خامنەیی، دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی لەبەریەک هەڵدەوەشێتەوە". بەوتەی داوەری، ئەحمەدی نژاد هەروەها پێشوازی لە هێرشی سەربازی ئەمریکا بۆ سەر ئێران دەکات و پێیوایە  "ئەگەر ئەمریکا هێرش بکات و ژێرخانەکانی ئەو وڵاتە بکاتە ئامانج، ئەو کارە دەبێتە خاڵی دەستپێکی لەبەریەک هەڵوەشانەوەی کۆماری ئیسلامی". راوێژکارەکەی پێشووی ئەحمەدی نژاد هەروەها دەڵێت، سەرۆککۆماری پێشووی ئێران چاوەڕێی ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتی دەکات و پێیوایە بە پشتیوانی هەندێک وڵاتی بیانی دەتوانێ ببێتە ئاڵاهەڵگری گۆڕانکاری لە ئێران و دەسەڵات بەدەستەوە بگرێت. مەحموود ئەحمەدی نژاد لەنێوان ساڵەکانی 2005 تاوەکو 2013 سەرۆککۆماری ئێران بوو و دوای تەواوبوونی ماوەی سەرۆکایەتییەکەی لەلایەن خامنەییەوە کرایە ئەندامی کۆڕی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی.  عەبدولڕەزا داوەری بە چالاکوانێکی سیاسی و میدیایی نزیک لە مەحموود ئەحمەدی نژاد دەناسرێ و لە سەردەمی سەرۆککۆماری ئەودا، جێگری بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی هەواڵی فەرمی حکومەتی ئێران بوو، بەڵام ماوەیەک پێش ئێستا عەلی ئەکبەر جەوانفکر، راوێژکاری میدیایی ئەحمەدی نژاد رایگەیاند، داوەری لە ئەحمەدی نژاد نزیک نییە.

هاوڵاتى قایمقامی سلێمانی رایگەیاند، لە مانگی رەمەزاندا چاودێرییەکانیان چڕتردەکەنەوە و رێگە بە گرانکردنی نرخ و ساغکردنەوەی خواردن و کاڵای زیانبەخش نادەن. دەشڵێت، "ئەو شوێنانەی پابەندی رێنماییەکانی خۆپارێزی نەبن و سەرپێچی بکەن شوێنەکانیان دادەخرێت". ئەمڕۆ دووشەممە، بەشی راگەیاندنی قائیمقامیەتی سلێمانی بڵاویکردەوە، ئاوات محەمەد قائیمقامی شارەکە لەگەڵ سەرۆک و ئەندامانی لیژنە ھاوبەشەکان کۆبووەتەوە و پلانی لیژنەکان بۆ مانگی رەمەزان دانراوە. راشیگەیاند، لە مانگی رەمەزاندا لیژنە چاودێرییەکانیان چڕتر دەکەنەوە و بەرۆژ و شەو سەردانی ھەموو ئەو شوێنانە دەکەن کە خواردن و پێداویستی تێدا دەفرۆشرێت. ئاماژەی بەوەشكرد، رێگە بە گرانکردنی نرخ و ساغکردنەوەی خواردن و کاڵای زیانبەخش نادەن و ھەر کەسێک پابەند نەبێت روبەڕوی سزای توندی یاسایی دەکرێتەوە. هاوکات، لیژنە ھاوبەشەکانیشی راسپارد لەپێناو تەندروستی و بەرژەوەندی گشتی خەڵک بە وردی بەدواداچون بکەن و رێگە بە ھیچ جۆرە سەرپێچییەک نەدەن. دەشڵێت، لە پاڵ بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی مەرج و رێنماییەکانی کارکردن، لیژنەھاوبەشەکان بەدواداچوون بۆ جێبەجێکردنی رێنماییەکانی خۆپارێزی لە کۆرۆنا لە ھەموو ئەو شوێنانەی کە بە مەرج رێگە بە کارکردنیان دراوە دەکەن. باسی لەوەشکرد، لە ئەگەری پابەندنەبونی شوێنەکان بە رێکارەکانەوە، ئەوا روبەڕوی سزای توندی یاسایی دەبنەوە و لە ئەگەری بەردەوامبوونیان لەسەر سەرپێچی شوێنەکانیان دادەخرێت.

  هاوڵاتى وەزیری دارایی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە پەرلەمان رایگەیاند، ئەگەر عێراق بودجە نەنێرێت، پێدانی مووچە هاوشێوەی مانگی رابردوو بە لێبڕینی 21% دەبێت. ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان لە پەرلەمان رایگەیاند، لێبڕینی مووچە بەردەوام دەبێت و مووچە هاوشێوەی مانگی رابردوو بە لێبڕینی 21% دابەش دەکرێت. ئەمڕۆ شاندی دانوستاندنكاری حكومە‌تی ھە‌رێمی کوردستان بە ‌سە‌رۆكایە‌تی، قوباد تاڵە‌بانی لە‌گە‌ڵ سە‌رۆكایە‌تی پە‌رلە‌مان و سە‌رۆكی فراكسیۆنە‌كان و لیژنە‌کانی دارایی و وزە و سامانە سرووشتییەکان کۆبوونەوە. لەبارەی چارەنووسی مووچەی فەرمانبەرانەوە، ئاوات شێخ جەناب، وەزیری دارایی هەرێمی کوردستان رایگەیاندووە، ناتوانن بەبێ لێبڕین مووجە دابەش بکەن چونکە ئەو بودجەیەی بەغدا دەینێرێت، بەشی مووچەی 682 هەزار فەرمانبەر دەکات، لەکاتێکدا هەرێمی کوردستان زیاتر لە یەک ملیۆن و 200 هەزار فەرمانبەری هەیە. وەزیری دارایی وتوویەتی، لێبڕینی مووچە هاوشێوەی مانگەکانی رابردوو بەردەوام دەبێت و لەهەمانکاتدا حکومەتی هەرێمی کوردستان لەوادەی خۆیدا و بە لیبڕینی 21% مووچە دابەشدەکات.

لاڤین مەحمود سەرەڕای ئەوەی داوای (107) كەسی پزیشكی كراوە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە، لەئێستادا (52) كەسیان یەكلاكراونەتەوە، ئەمیداری گشتی وەزارەت دەڵێت:» دامەزراندنەكان بەگرێبەستەو بەمووچەی مانگانەی (500) هەزار دینار دەبێت». لیوا قارەمان كەمال، جێگری سوپاسالاری وەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «وەزارەتی پێشمەرگە داوای كردووە  لەحكومەت  بۆ دابینكردنی بەشێك لەكارمەندی پزیشكی داواكرا لەخەڵك تەقدیمی بكەن بەمەبەستی وەرگرتنیان، بەشێكی زۆر لەخەڵك تەقدیمی كردووەو بەڕێوبەرایەتی پزیشكی سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە هەڵیبژاردوون». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد پاش ئەوەی ناوەكان چووە ئەنجومەنی وەزیران و رەزامەندی پێدرا، بەڕێوەبەرایەتی پزیشكی لەوەزارەتی پێشمەرگە لیژنەیەكیان پێكهێناوە لەڕێگەی ئەو لیژنەیەوە ئەو كەسانەی پێشكەشیان كردووە لێیان هەڵبژێردراوە، دواتر نێردراوە بۆ وەزارەت و ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندیی لەسەر داوە. سەبارەت بەو دەنگۆیانەی كە باس لەوەدەكرێت پارتی بەشێكی زۆری خۆی دامەزراندووە، لیوا قارەمان وتی: « نەخێر شتی وانیە تیایدا نەنووسراوە ئەمە یەكێتییەو ئەمە پارتییە، ناوەكان بەرزكراوەتەوە هەندێكی هاتۆتەوەو هەندێكی نەهاتۆتەوە، نەخۆشخانەكە نەخۆشخانەیەكی نوێیەو پێویستی بەو كادرانەیە كەئێمە ناردوومانن.» نەخۆشخانەی پێشمەرگە، لەسەر ئەركی حكومەتی ئەڵمانیا بۆ پێشمەرگە دروستكراوەو یەكێكە لەگرنگترین ئەو پڕۆژانەی، كەحكومەتی ئەڵمانیای فیدڕاڵ وەك دیاری پێشكەش بەوەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانی كردووە، لەیەكی ئازاری ئەمساڵدا بەفەرمی لەهەولێر كراوەتەوە. جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت: « تائێستا هیچ دامەزراندنێك نەهاتووە، تەنها وەزارەتی پێشمەرگە داوای كردووە، ئەویش پزیشك نا یاریدەدەری پزیشكی بۆ دامەزرێنن بۆ نەخۆشخانەی وەزارەتی پێشمەرگە». ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە، ئەوەشی روونكردەوە كە ئەو یاریدەدەری پزیشكیانە بەگرێبەست دامەزراون و مانگانە بەمووچەی (500) هەزار دینار دەوام دەكەن «ناوی نزیكەی (52) كەسیان هاتۆتەوە، چاوەڕێی وەجبەی دووەمیان دەكەین بۆ نەخۆشخانەی پێشمەرگە دایاندەمەزرێنین».

پ.دهۆك لەسنوری پارێزگای دهۆك رێژەی توشبوون بەڤایرۆسی كۆرۆنا گەیشتووەتە ئاستێكی مەترسیدارو بەرپرسانی تەندروستی دەڵێن لەسەدا 60%ی هاووڵاتیان رێنماییەكانی تەندروستی جێبەجێ ناكەن. وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم سەرەڕای ئەوەی رۆژانە ئامارەكانی تووشبوون و گیانلەدەستدان و چاكبوونەوە بەڤایرۆسی كۆرۆنا رادەگەیەنێت، لەگەڵ ئەوەشدا داوای خۆپاراستن و جێبەجێكردنی رێنماییەكان دەكات. دكتۆر فەرهاد ئیسماعیل، بەڕێوەبەری كاروباری خۆپاراستنی دهۆك لەلێدوانێكدا  بەهاوڵاتی وت:»ئێمە رۆژانە سێ بۆ چوار هەزار پشكنینی كۆرۆنا بۆ خەڵك دەكەین، ئەگەر بەراوردی بكەین بەناوچەكانی تر بەتایبەت سلێمانی رێژەكەی ئێمە دوو ئەوەندە زیاترە». ناوبراو پێشیوابوو زیادبوونی رێژەی تووشبوون بەكۆرۆنا لەدهۆك پەیوەندی بەژمارەی زۆری پشكنینەوە هەیەو لەگەڵ ئەوەشدا پاپەندنەبوونی هاووڵاتیانیشی بەهۆكارێكی دیكە دانا بۆ زۆربوونی تووشبووان بەكۆرۆنا. دكتۆر فەرهاد ئیسماعیل وتیشی» ئێستا لەشەپۆلی دووەمی كۆرۆناداین، ئەگەر هاووڵاتیان پاپەند نەبن رێژەی تووشبوون و گیانلەدەستدانیش هێشتا زیاتر دەبێت». بەپێی ئامارێكی وەزارەتی تەندروستی لەماوەی هەفتەی رابردوو لەیەكی نیسان تا 10 نیسان سێ هەزار و (901) كەس تووشی كۆرۆنا بوون لەپارێزگای دهۆك و (40) كەسیش گیانیان لەدەستداوە. بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراونەكان لەدهۆك دەڵێت لەسەدا 60%ی هاووڵاتیان پابەندی رێنماییە تەندروستییەكان نابن. سەگڤان حەسەن عەلی، بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراوەكان لەدهۆك بەهاوڵاتی وت:» لەمانگی ئادار بەتایبەت لەڕۆژانی جەژن لەسەدا98 %ی خەڵك پێگیر نەبوون بە رێنماییەكانی تەندروستی، ئێستاش لەسەدا 60٪ی دانیشتووانی پارێزگای دهۆك بەتەواوی رێنماییەكان جێبەجێ ناكەن». بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراوەكان لەدهۆك ئاماژەی بەوەشكرد ئێستا سەنتەری نەخۆشخانەی (50) قەرەوێڵەیی (كۆڤید 19)و نەخۆشخانەی لالاف ئەویش (100) قەڕەوێڵەیی و نەخۆشخانەی هاوارهاتنی زاخۆو بەشێك لەنەخۆشخانەی گوڵان لەئاكرێ ، ئەمانە تایبەتن بەنەخۆشی كۆرۆنا. هاوكات، سەگڤان حەسەن ئەوەشی خستەروو (70) تا (80)  تووشبووی كۆرۆنایان لەژێر چاودێری وردی پزیشكیدایە، وتیشی:»تائێستا نەگیشتووینەتە رادەیەكی زۆر مەترسیدار، بارودۆخەكە لەژێر كۆنترۆڵی ئێمەدایە، ئەگەر ناچاربین ئەوكات بەشێك لەنەخۆشخانەی گشتیی ئازادی لەناوەندی دهۆك بۆ تووشبووانی كۆرۆنا ئامادە دەكەین». «قەدەغەی تەواوەتی زۆر باشە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی تووشبوون بەكۆرۆنا، بەڵام لەعێراق و كوردستان زەحمەتە جارێكی تر قەدەغەی تەواوەتی رابگەیەنرێت، ئەوەش بەهۆی دۆخی دارایی و بژێویی خەڵك، پێشنیارمان كردووە شەوانی رەمەزان بكرێتە قەدەغەی هاتوچۆ چونكە دوای بەربانگ قەرەباڵغییەكی زۆر دروستدەبێت بەتایبەت لەناو بازاڕدا» سەگڤان حەسەن وای وت. سەگڤان حەسەن رەتیكردەوە كە بەرزبوونەوەی ئاماری كۆرۆنا بەهۆی ئەو كەسانەوە بێت كە لەدەرگای نێودەوڵەتی ئیبراهیم خەلیل دێنە دهۆك، وتیشی: «هەركەسێك لەدەروازەكە بێتە ناو دهۆك پشكنینی كۆرۆنای بۆدەكرێت، بەرزبوونەوەی ئامارەكان هیچ پەیوەندیی بەدەروازەكەوە نیە، زیاتر لەناو دانیشتووان بەخێراییەكی زۆر بڵاودەبێتەوە».