لە محمەد جۆلانیەوە بۆ ئەحمەد ئەلشەرع

هاوڵاتی-عەمار عەزیز میرزا خەلەف، فەرماندەیەکی پێشمەرگەیە لەمەزارگای شەرەفەددین لەشەنگال بەهاوڵاتی وت: «دۆخی ئەمنی شەنگال رۆژ بەڕۆژ بەرەو خراپتر دەڕوات بەتایبەت لەڕووی ئەمنییەوە، هۆکاری سەرەکی ئەم نەئارامییە دەگەڕێتەوە بۆ جێبەجێنەکردنی رێککەوتنی بەغداوهەولێر، رێککەوتنەکە لەمانگی تشرینی یەکەمی 2020 ئیمزاکراوە، بەڵام تائێستا تەنها لەسەدا 10%ی جێبەجێ کراوە، ئەگەر بارودوخەکە هەر بەم شێوەیە بڕوات وهێزەکانی نزیک لەیەبەشە بەتایبەت ئاسایشی ئێزدیخان لەشەنگال دەرنەچێت رەنگە شەڕ دروست بێت لەنێوان هێزەکانی یەبەشەو سوپای عێراق کەئەوەش دەرئەنجامی زۆر خراپی لێدەکەوێتەوە». میرزا خەلەف وتیشی: « سوپای عێراق 1ی نیسانی وەک دوایین وادە داوەتە ئەنجومەنی خۆسەری دیموکرات بۆ کشانەوەی ئاسایشی ئێزدیخان لەناوەندی شار، بەپێی زانیارییەکانم هێزەکانی یەبەشە خۆیان ئامادەکردووە بۆ وەڵامدانەوەی هەرهێرشێکی سەربازی لەلایەن سوپای عیراقەوە بۆ سەر هێزەکانی ئەوان، یەبەشە و حەشدی شەعبی نایانەوێت رێککەوتنی بەغداو هەولێر جێبەجێ بکرێت، چونکە لەبەرژەوەندی ئەواندا نییە». «بەرپرسیارەتی شەڕو ئاڵۆزی دەکەوێتە ئەستوی یەبەشە و حەشدی شەعبی، ئەگەر شەڕ دروست بێت ژمارەیەکی زۆر لەئێزدییەکان دەبنە قوربانی و جارێکی تر هەموو ئەو خەڵکەی گەڕاوەتەوە شەنگال دووبارە دەگەڕێنەوە هەرێمی کوردستان» میرزا خەلەف وای وت. حەسو ئیبراهیم، جێگری ئەنجومەنی خۆسەری دیموکرات لەشەنگال بەهاوڵاتی وت: « لەکۆبوونەوەو گفتۆگۆی ئێمەو سوپای عێراق باسمان لەدوو داواکاری سەرەکی کردووە، کەئەوانیش نابێت هیچ هێزێکی بیانی لەچیای شەنگال جێگیربیت، لە 3ی ئابی 2014 نەمانهێشت چیایەکە بکەویتە دەست داعش و بەخوێن بەرگریمان کرد، خەڵکێکی زۆر چاندنیان کردووە و مایەی خێرو بەرەکەتە بۆ خەڵکەکە، دووەم نابێت ئاسایشی ئێزدیخان لەناوەندی شەنگال دەربکرێت». «سوپای عێراق دەیان جار بەئێمەی وتووە کێشەکان چارەسەردەکەین، بەڵام بەداخەوە بەڵێنەکانی خۆیان جێبەجێ ناکەن، لەئێستادا شتێکی نوێیان بۆ ئێمە زیادکردووە، ئەویش دەرکردنی هێزەکانی ئاسایشی ئێزدیخان و جێبەجێکردنی رێککەوتنی بەغداو هەولێر، کەئەوەش بەلای ئێمەوە مایەی قبوڵکردن نییە.» «بەرپرسانی عێراق لەبەرامبەر داواکارییەکانمان دوو روون، کاتێک کۆبوونەوەیان لەگەڵ دەکەین دەڵێن ئێوە شایەنی هەموو شتێکن و هەموو داواکارییەکانی ئێوە جێبەجێ دەکەین، بەڵام کاتێک کۆبوونەوە لەگەڵ لایەنێکی تر دەکەن هەڕەشە لەئێمە دەکەن، ئەگەر ئەوان بە زۆر رێککەوتنەکەی بەغداو هەولێر لەسەر خەڵکی شەنگال جێبەجێ بکەن، ئاڵۆزی لەنێوان سوپاو خەڵک دروست دەبێت، چونکە رێککەوتنەکە خزمەت بەخەڵکی ناوچەکە ناکات، بەبڕوای من ئەو رێککەوتنە فەرمانێکی ترە بەسەر ئێزدییەکان و لەژێر سێبەری یاسا» حەسو ئیبراهیم وای وت. حەسو ئیبراهیم وتیشی: « شەڕخواز نین و شەڕ لەگەڵ هیچ لایەنێک ناکەین، بەڵام ئەگەر لایەنێک هێرش بکاتەسەرمان و بیەوێت ئیرادەی خەڵکی شەنگال بشکێنێت رووبەڕووی دەبینەوەو بەهەموو شێوەیەک بەرگریی لەخۆمان دەکەین، سوپای عێراق لەچەند رۆژی رابردوو و ئێستاش لەبازگەگان زۆر خەڵک بێزار دەکەن، پشکنینەکانی خۆیان زۆر توند کردووە، ئەمەش وەک وەڵامێکه بۆ ئێمە کەدەیانەوێت خۆیان سەرپەرشتی تەواوی مەلەفی ئەمنی بکەن». ناتق ئەحمەد، وتەبێژی پۆلیسی قەزای شەنگال بەهاوڵاتی وت: «سوپای عێراق 1ی نیسان وەک دوایین وادە دەستنیشان کردووە بۆ دەرکردنی هەموو هێزە ناشەرعییەکان لەناوەندی شەنگال، پێویسته هەموو هێزەکان پێداگیری بەبڕیارەکە بکەن، ئەوەش بۆ ئەوەیە کەتاوەکو چیتر رێککەوتنی بەغداو هەولێر دوانەکەوێت و تەواوی بەندەکانی وەک خۆی جێبەجێ بکرێن». ناتق ئەحمەد، وتیشی: «باوەڕناکەم شەڕ دروست بێت، گفتۆگۆو دانوستاندن لەنێوان سوپاو هەموو هێزەکانی ناو شەنگال بەردوامن تاوەکو بگەنە رێککەوتن و کێشەکان لەناو خۆیاندا چارەسەربکەن».  

شاناز حەسەن چەند رۆژێكە مریشكی زیندوو لەبازاڕەكانی هەرێم بەڕێژەیەكی بەرچاو بەرزبووەتەوەو  بەرپرسانی ئەو كەرتە هۆكارەكەی بۆ بێ‌ پلانی كۆمەڵەی كێڵگە پەلەوەرییەكان و دابەزینی بەهای دیناری عێراقی دەگەڕێننەوە. لەئێستادا نرخی كیلۆیەك مریشكی زیندوو لەبازاڕەكانی هەرێم و عێراقدا لەسێ هەزارو (500) دینارو تاچوار هەزار دینار دەفرۆشرێت. خدر مەولود، پیاوێكی تەمەن (63) ساڵانەو خاوەنی چوار منداڵە، باس لەوەدەكات لەگەڵ بەرزبوونەوەی نرخی مریشك دووبارە باری سەرشانیان لەدابینكردنی پێداویستیی رۆژانەی خێزانەكانیان قورستر بووەو وتی» رۆژ بەڕۆژ پێداویستییەكان یەكە بەیەكە گرانتر دەبن، كەئەمەش وادەكات ئەرك و ماندووبوونەكە بۆ سەرشانی بەخێوكەری ماڵ زیاتر بێت». ئەم پیاوە كاسبكارەو رۆژانە بە (30) هەزار دینار كاردەكات، وتی: « چەندین خێزان هەیە كەگۆشتی سوریان بۆ ناكڕدرێت و مریشك بەكاردەهێنن، بۆیە ناكرێت دەست بنێنە بینەقاقای خەڵك و بزانن چ شتێك زۆر بەكاردەهێنرێت، ئەوە گران بكەن». پێویستی هەرێمی كوردستان بۆ بەكارهێنانی مریشك ساڵانە بۆ هەر تاكێك (24) كیلۆ گۆشتی مریشكە. عەبدوڵڵا حسێن، خاوەنی یەكێك لەكێڵگە پەلەوەرییەكانە لەسنوری پارێزگای سلێمانی و ئاماژە بەوە دەدات بەچەندین دەفتەر دۆلار قەرزارەو زیانێكی زۆری بەركەوتووە. عەبدوڵڵا حسێن، خاوەنی كێڵگەی پەلەوەری هەرین لەسلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ماوەی هەشت ساڵە كێڵگەی پەلەوەریم  هەیەو مریشك بەخێودەكەم، هیچ كات بەوێنەی ئەم سێ ساڵە زیانم بەرنەكەوتووە، كەئێستا زیاتر لەدوو دەفتەر دۆلار قەرزار بووم». وتەبێژی كۆمەڵەی كێڵگە پەلەوەرییەكان"ئەم گرانبوونە كاتییەو ماوەی (20) رۆژی دیكە دەخایەنێت، چونكە جوجەڵەی (20) بۆ (25) رۆژی هەیە لەناو پڕۆژەكاندا، كەئەوانە گەورە بوون مریشك لەبازاڕدا زۆر دەبێتەوەو نرخەكان وەك پێشووتری لێدێتەوە" لەئێستادا لەهەرێمی كوردستان زیاتر لەهەزارو (625) پرۆژەی بەخێوكردنی پەلەوەر بەڕێگەی یاسایی هەیەو زیاتر لەهەزار پرۆژەی نایاسایش بوونیان هەیەو لەو رێژەیە زیاتر لە (850) پرۆژەی لەسنوری پارێزگای سلێمانی و هەڵەبجەدان. وتەبێژی كۆمەڵەی كێڵگە پەلەوەرییەكان دەڵێت:» دابەزینی بەهای دینار بەرانبەر بەدۆلار زۆر زیانی لێمان داوەو لەهەر (100) دۆلاردا بەتێكڕا (25) هەزار دینار زیانمان بەردەكەوێت، بۆیە ئەوە كاردەكاتە سەر بەرزبوونەوەی نرخی هەموو پێداویستییەكان و لەكۆتاییدا نرخی مریشك بەرزدەبێتەوە». نازم عەبدوڵڵا، وتەبێژی كۆمەڵەی كێڵگە پەلەوەرییەكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»بۆ كیلۆیەك گۆشتی مریشك (450) دینار زیانی دارایی لەسەر خاوەن كێڵگە پەلەوەرییەكان دەكەوێت، بۆیە نرخەكان لەهەموو عێراق بەرزبووەتەوەو خاوەن كێڵگەكان تووشی ئیفلاسی  هاتوون و هۆڵەكانیان داخستووە». وتەبێژی كۆمەڵەی كێڵگە پەلەوەرییەكان پێشیوابوو ئەم گرانبوونە كاتییەو ماوەی (20) رۆژی دیكە دەخایەنێت، چونكە جوجەڵەی (20) بۆ (25) رۆژی هەیە لەناو پڕۆژەكاندا، كەئەوانە گەورە بوون مریشك لەبازاڕدا زۆر دەبێتەوەو نرخەكان وەك پێشووتری لێدێتەوە. بەڕێوەبەری چاودێریی بازرگانی سلێمانی، ئاماژە بەوە دەدات بەرزبوونەوەی نرخی مریشك لەبازاڕدا بەهۆی دابەزینی بەهای دیناری عێراقییەوەیە بەرانبەر دۆلاری ئەمریكی. سۆران عەبدولڕەحمان، بەڕێوەبەری چاودێریی بازرگانی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «دابەزینی بەهای دیناری عێراقی بەرانبەر دۆلاری ئەمریكی كاریگەری زۆری هەبووە و هەموو بەرهەم و پێداویستییەكانی ئەو كەرتەی بەرزكردووەتەوە، بۆیە نرخی مریشك دووبارە بەرزبووەتەوە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد نرخی هەر كیلۆیەك مریشكی بەستوو (500) بۆ (750) دینار بەرزبووەتەوە، چونكە هەموو شتێك بەدۆلار دێتە هەرێمی كوردستانەوەو مامەڵەكان بەدۆلارن» بەرهەمی مریشك رۆژانە لەشارەكانی هەرێمەوە بەڕێژەیەكی زۆر بەرەو ناوەڕاست و خوارووی عێراق هەناردە دەكرێت، بەڵام هەركات لەناوخۆی هەرێمدا نرخی مریشك گەیشتە سێ هەزار و (500) دینار، واتە لەبازاڕەكاندا كەمبووەوە، هەناردەناكرێت و رادەگیرێت».

لاڤین مەحمود پارێزگاری سلێمانی ئاماژە بەوەدەدات كە دەسەڵاتیان داوەتە فەرمانگەكان بەهۆی بوونی كۆرۆناو دۆخی مووچەوە ئەو فەرمانبەرانەی هەیە بەسەر رۆژەكانی هەفتەدا دابەش بكرێن، بەڵام»نابێت ئیشی هیچ هاووڵاتییەك لەبەر ئامادەنەبوونی فەرمانبەر دوابكەوێت». كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم ماوەی شەش مانگە مووچە بەلێبڕینی لەسەدا 21% دابەش دەكات بەسەر مووچەخۆرانداو ئەوەش نیگەرانی لای فەرمانبەران دروستكردووەو ئامادەنین هەموو رۆژێك دەوام بكەن. بۆ چارەسەركردنی نەبوونی مووچەی تەواو حكومەتی هەرێم پەنای بردووەتە بەر (تەناوب) كە بەشێوەی نۆرە فەورمانبەران لەهەفتەیەكدا دوو رۆژ دەوام دەكەن لەجیاتی پێنج رۆژ. پارێزگاری سلێمانی: نابێت ئیشی هیچ هاووڵاتییەك دوابكەوێت هەڤاڵ ئەبوبەكر، پارێزگاریسلێمانی لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت:» لەهەفتەیەكدا دووڕۆژ دەوامناكرێت، بڕیاری ئێمە لەڕۆژی یەكشەممە تا پێنجشەممە لەهەموو فەرمانگەكان دەوامی فەرمییە». ناوبراو وتیشی: «دەسەڵاتمان داوە بەبەڕێوەبەری ئەو فەرمانگانە لەو باردۆخەی پێشوودا كەمووچە لەكاتی خۆیدا دابەشنەكراو باردۆخی كۆرۆنا زۆر سەختبوو خەڵك نەیدەتوانی لەماڵ بێتە دەرەوە بەپێی ئەو میلاكاتەی كەهەیەتی كارمەندەكانی دابەشدەكات بەسەر ئەو رۆژانەدا بەمەرجێك نابێت ئیشی هیچ هاووڵاتییەك لەبەر دەوامنەكردن یان لەبەر ئامادەنەبوونی فەرمانبەر دوابكەوێت». بۆ خۆپارێزی لەڤایرۆسی كۆرۆنا حكومەتی هەرێم لەبەرواری یەكی ئازاری  2020 بڕیاریدا بەكەمكردنەوەی دەوامی فەرمانبەران و گشت فەرمانگەكان سەرپشك دەكرێن بەكەمكردنەوەی پابەندبوونی فەرمانبەران، بەدەوامی فەرمی جگە لەو ستافانەی كەپێویستە بۆ راپەڕاندنی كاری فەرمانگەكان. ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی: حكومەت هیچ پلانێكی نییە ئەندامێكی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی دەڵێت:»دەوام بكرێت یان نەكرێت مادام حكومەت خزمەتگوزاری ناگەیەنێت بەهاووڵاتیان هیچ لەمەسەلەكە ناگۆڕێت، چونكە حكومەتێكی فاشیلە». ئەنوەر تاهیر، ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «ئەوەی هەیە لەفەرمانگاكان بەشێوەیەكی لێكراوە رۆژانە دەوام هەیە، بەڵام بەڕەچاوی كۆرۆناو قەیرانی دارایی حكومەت كەمووچەی نەداوە جۆرێك لەجۆرەكان ئاسانكاری بۆ فەرمانبەران كراوە». ناوبراو باسی لەوەشكرد هەموو رۆژەكانی هەفتە دەوام ئاسایی دەچێت بەڕێوە، بەڵام بەداخەوە حكومەتی هەرێم هیچ پلانێكی بۆ گەیاندنی خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیان نیە. ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی پێشیوابوو دەوام بكرێت یان نەكرێت مادام حكومەت خزمەتگوزاری ناگەیەنێت بەهاوڵاتیان هیچ لەمەسەلەكە ناگۆڕێت. وتیشی:»حكومەتی ئێمە حكومەتێكی فاشیلە، هیچ بیانویەكیان نیە چونكە ئەمانە ناتوانن خزمەتگوزاریی بۆ هاووڵاتیانیان دابین بكەن». شارەوانی سلێمانی: تەناوب كێشەی بۆ هاووڵاتیان دروستكردووە زەردەشت رەفیق، بەڕێوەبەری راگەیاندنی شارەوانی سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد وەك سەرۆكایەتی شارەوانی سلێمانی لەڕۆژی یەكشەممە دەوامیان هەیە تاڕۆژی پێنجشەمەو رۆژانی پێنجشەممان تایبەتە بەكۆبوونەوەی ئەنجومەنی شارەوانی سلێمانی. زەردەشت رەفیق وتیشی:»فەرمانبەر بەشێوەی (تەناوب) سەرە دەوام دەكات، فەرمانبەر هەیە بۆ ئەوەی نزیك نەبن لەیەكەوەو بەركەوتن نەبێت ئەگەر ژوورێك شەش كەس دەوامی تیابكات ئەو شەش كەسە بەسەرە دەوامی تێدا دەكەن». ناوبراو باسی لەوەشكرد بەدڵنیاییەوە»ئەم شێوازە كێشە بۆ مامەڵەی هاووڵاتیان دروستدەكات، بەڵام ئەم باری ئابووری هەم كۆرۆنا واپێویست دەكرێت بەم شێوەیە دەوامبكرێت». بەپێچەوانەی فەرمانگەی شارەوانی وەزارەتی كارەبا پێیوایە هیچ كێشەیەك بۆ مامەڵەی هاوڵاتیانیان دروست نەبووە. كارەبای سلێمانی: تەناوب كێشەی بۆ هاووڵاتیان دروست نەكردووە سیروان محەمەد، وتەبێژی وەزارەتی كارەبای سلێمانی لەلێدوانێكیدا بە هاوڵاتی وت: « حكومەتی هەرێم خۆی بڕیاریداوە دەوامكردن ‏٣٠% فەرمانبەرانە، ئەمە بەدەست فەرمانگاكان نیە لەپێناو تەندورستی كارمەندان و كەمكردنەوەی تێكەڵاوییە، ئێستا دەوام ئەكرێت بەڵام لە هۆبەیەكدا چوار كەسی تیادایە دەوامەكانیان دابەشكراوە هەفتەی دوو رۆژ دوو كەسیان دەوام ئەكات هەفتەكەی تر دووانی تر». هەروەها پێشیوابوو بڕوا ناكەم هیچ هاووڵاتییەك كێشەی هەبێت لەدەوامی تەناوبدا، چونكە دەبێت لەهەر بەشێك كارمەند هەبێت و نابێت چۆڵ بێت،»ئێمە هیچ كێشەیەكمان نیە، بەڵام هەندێك ئیش هەیە خۆی رۆتیناتی ئەوێت ئەگینا لەبەر دەوامكردن بڕواناكەم كێشە دروستبێت بۆ هاووڵاتیان رەنگە بەشێوەیەك لەشێوەكان هەیبووبێت بەڵام ئیتر ئەوە بڕیاری حكومەتە». بەڕێوەبەری گشتی باجەكان: دەوام ئاساییە كەمال تەیب، بەڕێوەبەری گشتیی باجەكان و خانووبەرەی میری لەوەزارەتی دارایی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكیدا بە هاوڵاتی وت» دەوام ئاساییە، بەڵام هەندێك فەرمانبەر (تناوب)سەرەیان پێدەكرێت، هەندێك فەرمانبەر تەندروستی باش نیە یاخود باری ئابووری باش نیە، هاوكاری دەكرێت». ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەسروشتی سلێمانی هەروایە بەئاسانی قەناعەت بەخەڵكی سلێمانی ناكرێت، «بەڕێوەبەرایەتییەكانی سلێمانی فەرمانبەریان زیاترە، ئەگەر بەشێك لەفەرمانبەرەكانیش دەوام نەكەن  كێشەمان بۆ دروست نابێت».

شاناز حەسەن وەزارەتی پێشمەرگە داوای لەحكومەتی هەرێم كردووە موچەی مانگێكی لیوا هاوبەشەكان بێ‌ لێبڕین دابینبكات، تاكو هاوكارییەكانی ئەمەریكا دەگات كە بڕیاریدابوو مووچەی سێ مانگیان پێبدرێت، بەڵام حكومەت تائێستا ئامادەیی دەرنەبڕیوە. ئەو بڕە پارەیەی كەهاوپەیمانان بۆ موچەی لیوا هاوبەشەكان دەینێرن (20) ملیۆن دۆلارە بۆ زیاتر لە (٣٠) هەزار پیشمەرگە کە بەهۆی «كێشەی تەكنیكییەوە» نەخراوەتە سەر هەژماری وەزارەتی پێشمەرگە. لیوا قارەمان كەمال جێگری سەرۆكایەتی ئەركان بۆ ئۆپراسیۆنەكان،  لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: وەك وەزارەت داوایان لەحكومەت كردووە موچەی مانگێكی لیوا هاوبەشەكانیان پێبدرێت بەقەرز تا هاوكارییەكان دەگات، دواتر ئەو پارەیە بگەڕێنێتەوە بۆ حكومەت. جێگری سەرۆكایەتی ئەركان بۆ ئۆپراسیۆنەكان جەختی لەوەشكردەوە وەزارەتی پێشمەرگە لەدوو قۆڵەوە كاردەكات، لەلایەكەوە لەگەڵ حكومەت بۆ ئەوەی موچەی مانگێكیان پێبدرێت تاكاتی گەیشتی هاوكارییەكان لەلایەن هاوپەیمانانەوە. لیوا قارەمان وتی: «لەلایەكیشەوە لەگەڵ هاوپەیمانان لەسەر هێڵە تا هاوكارییەكان  زوو بگات و هەرچی زوووە كێشە تەكنیكیەكان چارەسەر بكرێت و پارەكە بگاتە سەر هەژمارەكە». لیوا هاوبەشەكان (14) لیوان و زیاتر لە (30) هەزار پێشمەرگەن، ئەو بڕە پارەیەی كە هاوپەیمانان بۆ موچەی لیوا تایبەتەكان دەینێرن (20) ملیۆن دۆلارە. عوسمان كەریم، جێگری لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت: «وەك ئەرك و پیشەی خۆمان بەدواداچوونمان كردووە  بۆ ئەوەی بزانین كێشەی دابیننەكردنی موچەی لیوا هاوبەشەكان چیەو چۆن دەتوانرێت بەزووترین كات چارەسەر بكرێت». جێگری لیژنەی پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان ئەوەشی دوپاتكردەوە «هەم هەوڵی چارەسەركردنی كێشە تەكنیكیەكە دەدەین لەلایەن هاوپەیمانانەوەو هەم هەوڵی ئەوەی حكومەت موچەی مانگێك بێ‌ لێبڕین بداتە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ ئەوەی پێشمەرگە بەبێ‌ موچە نەمێنێتەوە». زیاتر لەدوو مانگە مووچەی لیوا هاوبەشەكانی پێشمەرگە دابەشنەكراوە، هەربۆیە لیژنەی پێشمەرگە داوا لەلایەنی پەیوەندیدار دەكات بەپەلە بێتە سەرخەت بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشەیە. دوای نەناردنی مووچەی لیوا هاوبەشەكان لەلایەن ئەمریكییەكانەوە بەهۆی گرفتێكی تەكنیكییەوە، كاتی دابەشكردنەكەی دواخراوەو زیاتر لەدوو مانگە لیوا هاوبەشەكان مووچەیان بۆ خەرجنەكراوە. عوسمان كەریم، وتی: «بۆ ئەم مەبەستە لە 15ی ئەم مانگەدا لیژنەی كاروباری پێشمەرگە بە نووسراوی فەرمی وەك پێشنیاز داوای لەلایەنی پەیوەندیدار كردووە تاهاتنی مووچەی ئەمریكییەكان، بە میكانیزمێكی گونجاو هەوڵبدرێت پارە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە دابینبكرێت تامووچە دابەشبكرێت بەسەر ئەو هێزانەدا». جێگری لیژنەی پێشمەرگە ئاماژەی بەوەشكرد «دابینكردنی بژێویی ژیانی ئەم هێزانە پەیوەستە بەمووچەوەو بەپێی بەدواداچوونەكان ژیانی زۆربەیان لەڕووی ئابوورییەوە سەخت بووە، بۆیە پێویستە مانگانە لەگەڵ فەرمانبەرانی حكومەت مووچەكە وەربگرن». مانگانە، ئەمریكا زیاتر لە (20) ملیۆن دۆلار بۆ هاوكاری پێشمەرگە دەنێرێت و مووچەی لیوا هاوبەشەكان دەدات، بەڵام بەهۆی ئەو گرفتە هونەرییەوە نزیكەی دوو مانگە خەرجنەكراوە. وەزارەتی پێشمەرگە لە 21ی مانگی رابردوودا رایگەیاند، لیوا هاوبەشەكانی وەزارەتەكە، بۆ ئەو مانگە سێ مووچە بەیەكەوە و بەبێ لێبڕین وەردەگرن. هاوكات دوێنێ‌ یەكشەممە، بڕیاربوو بەشێك لەپێشمەرگەكانی لیوای پێنجی شارەزوور گردبوونەوەیەكی ناڕازی رێكبخەن بۆ داواكردنی مووچەكانیان، بەڵام بەهۆی رێگریكردن و هەڕەشەكردن ئەو گردبوونەوەیە ئەنجام نەدرا. لەڕاگەیەنراوێكدا بەشی راگەیاندنی لیوای پێنجی پیادەی شارەزوور ئاگاداری سەرجەم ئەفسەرو پلەدارو پێشمەرگەكانی كردووەتەوە كەهەر كەسێك گردبوونەوەو خۆپیشاندان بكات بەپێی یاسای سەربازیی لێپرسنەوەیان لەگەڵدا دەكرێت». رۆژی 21-02-2021 وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، لیوا هاوبەشەكانی وەزارەتی پێشمەرگە سێ مووچە بەیەكەوە وەردەگرن، لیوا هاوبەشەكان سەر بەوەزارەتی پێشمەرگەن و سەر بەهێزەكانی (٧٠ و ٨٠)ی یەكێتی نین.

شاناز حەسەن تەندروستی هەرێم هۆشداری توند دەدات لەمەترسیداریی دۆخی ڤایرۆسی كۆرۆنای گۆڕاو كەزۆرترین تووشبوانی پێكدێنن، بەرپرسانی سلێمانیش رایدەگەیەنن توانای دیاریكردنی شەش جۆری نوێی كۆرۆنای گۆڕاویان هەیە. ژمارەی تووشبوون و گیانلەدەستدان بەڤایرۆسی كۆرۆنا بەرەو بەرزبوونەوە دەچێت و لایەنە تەندروستییەكانیش هۆشداری لەبارەی بڵاوبوونەوەی كۆرۆنای گۆڕاو دەدەن.  بەپرسانی وەزارەتی تەندروستی دەڵێن دوای تێپەڕینی چوار مانگ و لەمساڵدا بۆ یەكەمجار مردن بەكۆرۆنا ژمارەی پێوانەیی تێپەڕاندووە، بەجۆرێك لەسەرەتای ئەم هەفتەیەدا تەنها لە (١٢) كاتژمێردا (١٢) كەس مردوون، ئەمەش بەرزترن ژمارەی مردنە لەمساڵدا. دكتۆر ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستیی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتیوت «ژمارەیەكی زۆر خەڵك داخڵی نەخۆشخانەكان كراون و قەڕەوێڵەكانی بەشی چاودێریی چڕ خەریكە پڕ دەبنەوەو جێگە نامێنێت، بۆیە وابڕوات دەكەوینە قۆناغە زۆر مەترسیدارەكەوە». لەبارەی ئاماری تووشبوون بەكۆرۆنا ئاسۆ حەوێزی وتیشی «تووشبوون و مردن بەكۆرۆنا بەشێوەیەكی مەترسیدار زیاد دەكات، بەجۆرێك، لەماوەی (12) كاتژمێری رۆژی شەممەدا (12) تووشبووی كۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە و سەدان كەسیش تووشی ڤایرۆسەكە بوون. ماوەی زیاتر لەچەند مانگێكە ڤایرۆسی كۆرۆنای گۆڕاو لەهەرێمدا حاڵەت هەبووەو تۆمار كراوە، بەڵام لەئێستادا بەرپرسانی تەندروستی هۆشداری لەزیادبوونی ژمارەكان دەدەن بەتایبەت لەناو منداڵاندا. ئاسۆ حەوێزی ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد « لەسەدا 70-80٪ی تووشبووان، تووشی ڤایرۆسە گۆڕاوەكە بوون و رێژەی تووشبوونی منداڵانیش بەرزبووەتەوە». وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هۆكاری بەرزبوونەوەی ژمارەی تووشبووانی بۆ پابەندنەبوونی هاووڵاتیان گێڕایەوەو وتی: «وەزارەتی تەندروستی دەستی بەهەڵسەنگاندنی دۆخەكە كردووەو تاوەكو ئێستاش بەردەوامە، بەدڵنیاییەوە پێشنیازی نوێ دەدرێت بەلیژنەی باڵای بەرەنگاربوونەوەی كۆرۆنا بۆ ئەوەی بڕیاری لەبارەوە بدات». بەرپرسانی ئیداری و تەندروستی پارێزگای سلێمانی ئاماژە بەتۆماركردنی چوار جۆری نوێی ڤایرۆسی كۆرۆنای گۆڕاو دەكەن كە زیاترینیان  كۆرۆنای گۆڕاوی بەریتانین. هێرش سەید سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری گشتیی تەندروستیی سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی راگەیاند ژمارەی تووشبوون بەكۆرۆنا لەسلێمانی لەزیادبووندایە، 95٪ی ئەو كەسانەی تووش دەبن كۆرۆنای گۆڕاویان هەیە لەجۆری بەریتانیاكە. لەسەرەتای بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا ئاماژە بەوە درا ئامێری پشكنینی كۆرۆنای گۆڕاو لەگەڵ (كۆڤید19) تەنیا یەك ئامێرەو تەنیا كیتەكانی جیاوازەو جۆری ڤایرۆسەكەی پێ دیاریدەكرێت، كە تائێستا لەپارێزگای سلێمانی چوار جۆری دیاریكراوە. هێرش سەلیم وتیشی: «ئامێرەكان هەر یەكەو تەنیا كیتەكان جیاوازن، تەنیا ئەو بەشەی كەدەتوانێت زنجیرەی ڤایرۆسەكان جیابكاتەوە جیاوازە، ئێمەش ئێستا ئەوەی هەمانە كیتەكان لەڕێگەی ئیلاقاتی تایبەتەوە دەستمان كەوتووەو دەتوانین شەش جۆری كۆرۆنای گۆڕاوی پێ دیاریبكرێت». جەختی لەوەشكردەوە لەهەوڵدان ژمارەیەكی زۆری كیتەكان دەستبخەن بۆ ئەوەی بتوانن بۆ هەموو هاووڵاتیان پشكنینی كۆرۆنای گۆڕاو بكەن. لەكۆتایی وەرزی زستان و سەرەتای هاتنی بەهار چەندین جۆر پەتای وەرزی بڵاودەبێتەوە و  زۆربەی هاووڵاتیان تووشی دەبن، كە لەئێستادا مەترسی ڤایرۆسی كۆرۆنا وایكردووە دوودڵی لەجۆری ڤایرۆس و پەتاكان دروست ببێت. جێگری تەندروستی سلێمانی ئەوەی روونكردەوە «جیاوازی پەتاو ڤایرۆسەكان تەنیا لەڕێگەی پشكنینەوەیە، بۆیە هەركەس كە گومانی هەبوو تەنانەت پەتایەكی وەرزیشی بوو، پێویستە پشكنین بكات، چونكە زۆربەی نیشانەكانی رێڕەوی هەناسەی سەرەوە وەك یەكن، تەنیا پشكنینی تاقیگەیی یەكلاكەرەوە دەبێت». جێگری بەڕێوەبەری گشتیی تەندروستیی سلێمانی وتیشی «ئێمە پێشبینی دەكەین تاكۆتایی مانگی نیسان حاڵەتەكان زیاتر ببن و لەدوای ئەو كاتەوە بارودۆخەكە بەرەو باشبوون بڕوات». هاوكات پارێزگاری سلێمانی جەختی لەوەكردەوە لەگەڵ حكومەت لەهەوڵدان بۆ دابینكردنی ڤاكسینی گونجاو. هەڤاڵ ئەبوبەكر، پارێزگاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت» لەگەڵ حكومەت لەهەوڵدان بۆ دابیكردنی ڤاكسینی گونجاو بۆ هەموو كارمەندان و پزیشكان و هاووڵاتیانیش». پارێزگاری سلێمانی وتیشی: «ئێمە بەردەوام داوامان لەخەڵك كردووە پێویستە رێكارە خۆپارێزیی و رێنماییە تەندروستییەكان جێبەجێبكەن تا بەهەموومان تووشبوون بەڤایرۆسی كۆرۆنا كەمبكینەوەو رێگری بكەین». بەپێی دوایین ئاماری وەزارەتی تەندروستی لەبارەی تووشبوونی كۆرۆنا، تائێستا زیاتر لە  یەک ملیۆن و (359) هەزارو (222) کەس  پشكنینی بۆ كراوە و  لەو ژمارەیە (119) هەزارو  (480) كەس تووشی ڤایرۆسەكە بوون، لەژمارەی تووشبووانیش تائێستا (108) هەزارو (483) كەس لەڤایرۆسەكە بەتەواوی چاكبوونەتەوەو حەوت هەزارو (354) كەس لەژێر چارەسەردان لەنەخۆشخانەكانی هەرێمداو سێ هەزارو  (643) كەسیش بەڤایرۆسی كۆرۆنا گیانیان لەدەستداوە.

شاناز حەسەن ئەندامێكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق رایگەیاند رێكکەوتنەكەی دوێنێی هەرێم و بەغدا لەسەر پرۆژە یاسای بودجە هیچی لێ سەوزنابێت و بە «فێڵێكی یاسایی» ناودەبات بۆ فرۆشتنی نەوت بە «سیاسەتێكی فاشیل».  ئەحمەدی حاجی رەشید، ئەندامێكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق بە هاوڵاتی  وت «هەرێم زیاتر بەدوای ئەوەدا دەگەڕا كەنیزاعێكی قانونی دەستەكەوێت بۆ فرۆشتنی نەوت، بەدەر لەئەمە هیچی دیكەی لێ سەوز نابێت، چونكە ئەو ماددەییە، قابیل بەتەتبیق نیە، تەنیا بۆ بەدەستهێنانی خیداعێكی قانونییە بۆ فرۆشتنی نەوت بەو سیایەتە فاشیل و شكتخواردووەوەی كەهەیە». دوێنێ لیژنەی دارایی  ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق كە لەبارەی پڕۆژەیاسای بودجەی گشتیی ساڵی 2021 بەڕێوەچوو، ماددەی (11) لەپڕۆژە یاساكە كە تایبەتە بەپشكی هەرێم لەبودجەی گشتی، پەسەند كرا. بەپێی پڕۆژە یاساكە حكومەتی هەرێم دەتوانێت نەوت بفرۆشێت و كێشەی یاسایی بۆ نەوتی هەرێم دروست نابێت، بەڵام ئەگەر داهاتەكەی رادەستی بەغدا نەكات پشكی هەرێمی كوردستان نادرێت. ئەحمەدی حاجی رەشید وتی « ئەوەی دەنگی لەسەردرا، ماددەی (11)یە، دوو بەشەو هەر بەشەی پێنج بڕگەیە، لەبەرئەوەی باس لە (460) هەزار بەرمیل نەوت دەكات، كە (250) بەرمیلی بەشێوەی نرخ یان داهات رادەسی عێراق دەكرێت». هەر لەپڕۆژە بودجەدا باسی هاوتاكردنی بەركەوتەكان لەنێوان هەولێرو بەغدا دەكات لە 2003 تاوەكو 2020 بەچاودێریی هەردوولا. لەبەشێكی تریدا باسی ئەوە دەكات ئەو نەوتەی هەرێمی كوردستان دەریدەهێنێت، لە (460) هەزار بەرمیل كەمتر نەبێت و هەموو تێچووەكەشی دەبڕن، بەجۆرێك داهاتی (250) هەزار بەرمیل بەنرخی سۆمۆ رادەست بكرێت، بەسەرپەرشتی هەردوو وەزارەتەكانی نەوتی عێراق و سامانە سرووشتییەكانی هەرێمی كوردستان. هەروەها هەرێم پابەند كراوە بە رادەستكردنی 50%ی داهاتی نانەوتی، بەچاودێری هەردوولا، لەحاڵێكدا ئەگەر حكومەتی هەرێمی كوردستان پابەندبوو، دەبێ بەغدا بودجەی بۆ بنێرێت بەپێچەوانەشەوە ئەگەر پابەند نەبێت بودجە رەوانە ناكرێت. عەلی حەمە ساڵح ئەندامی پەرلەمانی كوردستان سەبارەت بە رێكکەوتنەكە وتی: «ئەمەی وەفدی ھەرێم بە زانین بێت یان نەزانین، لەڕووی داراییەوە زیانێكی گەورەدەبێت بۆ ھەرێم... ئەو بڕگەیەی ھەفتەی پێشوو رەتیانكردەوەو وتیان شیعە دەستكاری كردووە، دوێنێ نوێنەرانی پارتی و یەكێتی پێی ڕازیی بوون، بەپێی ئەو بڕگەیەی لە لیژنەی دارایی بەڕەزامەندی نوێنەرانی پارتی و یەكێتی پەسەندكراوە. -بۆ پشكی ھەرێم دەبێت، ھەرێم بەھای (250) ھەزار بەرمیل نەوت و نیوەی داھاتە فیدڕاڵیەكان بداتە حكومەتی فیدڕاڵی لەبەرامبەر پشكی ھەرێمدا. عەلی حەمە ساڵح وتی «ھەرێم نزیكەی (750) ملیار دینار دەدات و بەغداش ترلیۆنێك دەدات»... لەبڕگەیەكی دیكەدا ( ھ) ، ئەم بڕگەیەی سەرەوە بەتەواوی بەتاڵكراوەتەوە بۆ ئەوەی ھیچ بڕە پارەیەك بۆ ھەرێم نەیەت. وتیشی «لە لیژنەی دارایی وتوویانە مەقاسە قبوڵ نیە،  ئەگەر ھەرێم بەتەواوی پابەند نەبێت، ھیچ بڕە پارەیەك بۆ ھەرێم نانێرن». هەروەها وتی «ھەرێم ھیچ نەوتێك نادات تاوەكو پابەند نەبێت! ئەگەر بۆ ئەوەشە كە ھەرێم (750) ملیار دینارەكە بدات بۆ ئەوەی ترلیۆنەكە وەربگرێت ئەوەی نەدەویست بڵێن ھەرێم پابەند نابێ.« زیاتر وتی «بەدڵنیایی، بڕیار بەدەستی شیعە، بەھای (250) ھەزار بەرمیل بەرامبەر پشكی ھەرێم وەك مەقاسە لێكدەدەنەوە ھیچ بڕە پارەیەك نانێرن.» عەلی حەمە ساڵح داوایكرد كەوەفدی ھەرێم پێداگیری لەسەر ئەوە بكەن رۆژانە بڕی (250) ھەزار بەرمیل رادەستی سۆمۆ بكەن «كە ئەمەیان نەكرد، كەوتنە ھەڵەیەكی گەورەوە» . هەروەها وتی «ئەمە بەزانین وەفدی ھەرێم كردبێتیان یان لە نەزانین، ئەمە داوی شیعە بێت یان پلانی ھەرێم، لەئەنجامدا ھیچ بڕە پارەیەك لەبەغداوەو نایەت، بەم فۆڕمە بەڕێوەبردنەی ئێستاش لێبڕین بەردەوام دەبێت». وتیشی «مانگی ئایندە راستی و دروستی ئەم قسەیەی ئێمە دەردەكەوێت، لەدڵەوە ھیوا دەخوازم من ھەڵەبم بڕە پارەیەك لەبەغداوە بێت».

لاڤین مه‌حمود «ئه‌گه‌ر به‌جنێودان به‌ من کێشه‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌کات با جنێوم پێبده‌ن، به‌ڵام بێئه‌قڵییه‌که‌یان له‌وه‌دایه‌ دووژنم ھه‌یه‌، پێنج خوشکم ھه‌یه‌، دوو دایکم ھه‌یه‌، ھیچ نه‌بێت پێم بڵێن به‌کامیان داوه‌ تا ئاگاداریان بکه‌مه‌وه‌ «سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره‌، ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان بۆ ‌هاوڵاتى واده‌ڵێت. نزیکه‌ى (10) ساڵه‌ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان له‌هه‌رێمى کوردستاندا به‌کارده‌هێندرێت، سه‌ره‌تا تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى فه‌یسبوک بۆ بابه‌تى کۆمه‌ڵایه‌تى به‌کارده‌هێندرا، به‌ڵام دواتر بابه‌تى سیاسى و گروپى جیاواز جیاوازو په‌یجى فه‌یک دروستبووه‌ بۆ شکاندنى که‌سایه‌تییه‌ سیاسیى و حکومیى و ناوداره‌کان. رێکان ئه‌حمه‌د، تەمەن 26 ساڵ ناوی خوازراوی یه‌کێک له‌و که‌سانه‌یه‌ له‌سۆشیاڵ میدیا کۆمێنتێکی زۆر له‌سه‌ر بابه‌ته‌کان ده‌دات به ‌‌هاوڵاتى وت» ئاسوده‌ ده‌بم کاتێک که‌قسه‌ی دڵم ده‌که‌م ئه‌م حکومه‌ته‌ هیچ شتێکیان بۆ نه‌هێشتووینه‌ته‌وه‌ ئه‌وه‌ی هه‌یه‌ تۆزێ ئازادیمانه‌ له‌قسه‌کردن ئه‌گه‌ر بێت و ئه‌وه‌ش نه‌مێنێت خه‌ڵک چی بکات». رێکان پێشیوابوو» کۆمێنتێک» ده‌بێته‌ هۆکارێک تا بیرکردنه‌وه‌ی خه‌ڵکێک ده‌رباره‌ی بابه‌تێک بگۆڕیت، «هه‌تا ئێستاش خه‌ڵک هه‌یه‌ بڕوای به‌چاکسازیی ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ هه‌یه‌، به‌ڵام کاتێک کۆمێنتێک ده‌بینێت رای ده‌گۆڕێت». وتیشی: »سیاسییه‌کان ئه‌م وڵاته‌یان لەبه‌رچاوی گه‌نج خستووه‌، منیش تا دڵم ئیسراحه‌ت بکات ئه‌و کۆمێنتانه‌ ده‌نووسم». به‌شێوه‌یه‌کی گشتی به‌شێکی زۆر له‌که‌سایه‌تییه‌ دیاره‌کانی ناو تۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی به‌ر ئه‌م دیارده‌یه‌ که‌وتوون، له‌وانه‌ش که‌سایه‌تییه‌ سیاسییه‌کان. سه‌عدی ئه‌حمه‌د پیره‌، ئه‌ندامی مه‌کته‌بی سیاسیی یه‌کێتی نیشتیمانی کوردستان له‌لێدوانێکیدا به‌ ‌هاوڵاتى وت» ئه‌گه‌ر به‌جنێودان به‌من کێشه‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌کات با جنێوم پێبده‌ن، به‌ڵام بێئه‌قڵییه‌که‌یان له‌وه‌دایه‌ دووژنم هه‌یه‌، پێنج خوشکم هه‌یه‌، دوو دایکم هه‌یه‌، هیچ نه‌بێت پێم بڵێن به‌کامیان داوه‌ ئاگاداریان بکه‌مه‌وه‌«. هه‌روه‌ها سه‌عدى ئه‌حمه‌د پیره‌ وتیشی»ئه‌وه‌ی که‌ئومێدو هه‌موو ئه‌مه‌لی به‌جنێوه‌ چاره‌سه‌ره‌که‌ی له‌ئه‌وان بپرسه‌، هه‌ر بێزم نایات باسی ئه‌و بابه‌ته‌ بکه‌م». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى مه‌کته‌بى سیاسى یه‌کێتى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ته‌کنه‌لۆجیا پێویسته‌ به‌کاربهێنرێت بۆ راگۆڕینه‌وه‌و بۆ فراوانکردنی مه‌ودای فکری مرۆڤ، به‌ڵام «هه‌ر خه‌ریکی جنێوو به‌زم و ره‌زمن، گه‌ردنی باوکیان ئازاد بێت ئه‌وانه‌ی جنێو به‌من ده‌ده‌ن». سه‌رۆکی لیژنه‌ی رۆشنبیری کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نی له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:»کێشه‌که‌ له‌وه‌دایه‌ ئه‌کاونتی فه‌یک زۆره‌و رێکخستنی هێنده‌ ئاسان نیه‌«. سه‌لمه‌ فاتیح، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت»به‌کارهێنانی تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان پێویستی به‌ئاستی هۆشیاری خه‌ڵکه‌که‌ هه‌یه‌، که‌سێک  چۆن به‌کاریده‌هێنێت، ته‌عبیرکردنه‌ له‌که‌سایه‌تی ئه‌و که‌سه‌، چونکه‌ ئه‌مه‌ لاپه‌ڕه‌یه‌کی میدیاییه‌ به‌ده‌ست ئه‌م که‌سه‌وه‌، میدیاش ئه‌وه‌نده‌ بابه‌تێکی ئیتیکیه‌ که‌متر بابه‌تێکی یاساییه‌«.  ناوبراو پێشیوابوو «یاسا» ئازادییه‌کی ته‌واوی داوه‌ته‌ به‌کارهێنانی تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان، به‌کارهێنانی میدیا به‌گشتی، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا پێویست ده‌کات یاسا هه‌بێت بۆ رێکخستنی تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان. سه‌رۆکى لیژنه‌ى رۆشنبیرى له‌په‌رله‌مانى کوردستان هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد، ناتوانن تاک به‌تاکی که‌سه‌کان چاک بکه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی جنێوده‌ده‌ن، زۆربه‌ی ئه‌و که‌سانه‌ش فه‌یکن که‌سێک له‌پشتیانه‌، «ئه‌کاونتی فه‌یک زۆره‌و پێم وابێت رێکخستنی هێنده‌ ئاسان نیه‌، چونکه‌ ئه‌م ده‌زگایانه‌ ئێمه‌ خاوه‌ندارێتی له‌سه‌ر که‌سه‌کانه‌و ناتوانرێت سانسۆریان له‌سه‌ر دابنرێت». ئه‌م په‌رله‌مانتاره‌ باسی له‌چاره‌سه‌ری ئه‌م دیارده‌یه‌ کردو وتی»ئه‌وه‌نده‌ی گرنگه‌ ناوه‌نده‌ رۆشنبیرییه‌کان زیاتر کار له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌ بکه‌ن و خێزانه‌کان رۆڵی په‌روه‌رده‌ی باشتر بگێڕن تا تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان بۆ لایه‌نى باش به‌کاربهێنن». له‌هه‌رێمی کوردستان یاسایه‌ک هه‌یه‌ شێوازی ئامێره‌کانی په‌یوه‌ندیکردنی رێکخستوه‌و له‌کاتی خراپ به‌کارهێنانیدا رووبه‌ڕووی سزا ده‌بیته‌وه‌. له‌کاتێکدا زۆرترین که‌یسی تاوان له‌دادگاکاندا ده‌چنه‌  چوارچێوه‌ی ئه‌م یاسایه‌وه‌. یاسای قه‌ده‌غه‌کردنی خراپ به‌کارهێنانی ئامێره‌کانی په‌یوه‌ندیکردنی ژماره‌ ٦ی ساڵی ٢٠٠٨ له‌مادده‌ی «٢» دا به‌م جۆره‌ سزای یاسایی ئه‌و تاوانانه‌ی دیاریکردووه‌، که‌«هه‌رکه‌سێک ئه‌گه‌ر به‌خراپی ته‌له‌فۆن یا مۆبایل یان هه‌ر ئامێرێکی په‌یوه‌ندیکردنی ته‌لدار یان بێته‌ل یاخود ئینته‌رنێت یان پۆستی ئه‌لکترۆنی بۆ مه‌به‌ستی هه‌ڕه‌شه‌کردن یان تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن یان جنێودان یان بڵاوکردنه‌وه‌ی هه‌واڵی هه‌ڵبه‌ستراو به‌کارهێنا که‌ترس په‌یدا ده‌کات یادزه‌ی به‌گفتوگۆکردن کرد یان وێنه‌ی چه‌سپاوو جوڵاو یان کورته‌نامه‌ی بڵاوکرده‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ خووڕه‌وشتی گشتیدا ناگونجێن یان به‌بێ‌ رووخسه‌ت‌و مۆڵه‌ت وێنه‌ی گرت یان کاروبارێکی وا که‌ شه‌ره‌ف بریندار بکات یان هانی ئه‌نجامدانی تاوان یان کاری به‌دڕه‌وشتی یان بڵاوکردنه‌وه‌ی زانیاری په‌یوه‌ست به‌نهێنی ژیانی تایبه‌تی یان خێزانی بۆ تاکه‌کان بڵاوبکاته‌وه‌ که‌ به‌هه‌ر رێگایه‌ک بێت چنگی که‌وتوون هه‌تا ئه‌گه‌ر راستیش بن، ئه‌وا ئه‌گه‌ر به‌هۆی بڵاوکردنه‌وه‌یان و دابه‌شکردنیان سووکایه‌تی یاخود زیانیان پێبگه‌یه‌نێت، ئه‌وا بۆ ماوه‌یه‌ک به‌ند(حه‌پس) ده‌کرێت که‌ له‌شه‌ش مانگ که‌متر نه‌بێت‌و له‌پێنج ساڵیش زیاتر نه‌بێت‌و به‌ غرامه‌یه‌کیش سزا ده‌درێت که‌ له‌یه‌ک ملیۆن دینار که‌متر نه‌بێت و له‌پێنج ملیۆن دیناریش زیاتر نه‌بێت، یان به‌یه‌کێک له‌و دوو سزایه‌«. نووسه‌رو رۆژنامه‌نووسێک پێیوایه‌ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان هیچ یاسایه‌ک نایانگرێته‌وه‌و چاودێرییان له‌سه‌ر نیه‌. ئه‌نوه‌ر حسێن بازگر، رۆژنامه‌نووس له‌لێدوانێکیدا به‌ ‌هاوڵاتى وت «پێشتر ئێمه‌ ده‌مانوت حاڵه‌ته‌، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ له‌ئێستادا بووەته‌ دیارده‌، ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندی هه‌یه‌ به‌و یاسایانه‌ی کاری رۆژنامه‌نووسی له‌هه‌رێمی کوردستان سه‌رکه‌وتوو نه‌بوون له‌ رێگرتن له‌کاره‌ خراپه‌کانی کاری رۆژنامه‌نووسی، هه‌روه‌ها تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان هیچ یاسایه‌ک نایگرێته‌وه‌و چاودێریی له‌سه‌ر نیه‌«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد ئه‌و «جنێوه‌ی» ئێستا هه‌یه‌ له‌تۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی درێژه‌پێده‌ری ئه‌و شه‌ڕه‌ جنێوه‌یه‌ که‌  له‌ساڵه‌کانی نه‌وه‌ته‌کان و دواتریش هه‌بووه‌ به‌ڵام «ئه‌م جۆره‌ی ئێستا هه‌یه‌ خراپترین جۆری مامه‌ڵه‌ی خه‌ڵکه‌ له‌گه‌ڵ میدیاو ئه‌گه‌ر رێگاچاره‌ی بۆ نه‌دۆزرێته‌وه‌ له‌داهاتوو سه‌رده‌کێشێت بۆ خراپتر». بازگر جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ له‌گه‌ڵ «سانسۆر»کردنى تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا نین، به‌ڵام به‌یاسایەک رێکبخرێته‌وه‌و چاره‌سه‌ر بکرێت تاخه‌ڵک نه‌توانێت جنێو بدات، به‌ڵکو ره‌خنه‌ بگرێت. ده‌روونناس و راوێژکارێکى خێزانى ئاماژه‌ به‌هۆکاره‌کانى»جنێودان» له‌تۆڕه‌کانى کۆمه‌ڵایه‌تى ده‌دات و ده‌شڵێت:» زۆربه‌ی زۆری تاکه‌کان ماندوون و کاتێک قسه‌یه‌کی له‌گه‌ڵ ده‌که‌یت دووه‌م قسه‌ تووڕه‌ بووه‌«. شیلان حه‌مه‌، ده‌روونناس و راوێژکاری خێزانی له‌لێدوانێکیدا به‌‌هاوڵاتى وت» تاک واده‌زانێت ئازاد بووه‌و له‌و شتانه‌ی حه‌زی لێی نیه‌و رقی لێیه‌تی به‌دڵی خۆی قسه‌ی خۆی بکات، په‌روه‌رده‌کردن له‌ئاستێکی باشدا نیه‌ له‌ڕووی خێزانی  و کۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه‌«. ناوبراو پێشیوابوو «هیچ به‌هایه‌ک بۆ مرۆڤایه‌تی نه‌ماوه‌«، بۆیه‌ ئه‌م حاڵه‌ته‌ وایکردووه‌ تاک ماف به‌خۆی ده‌دات هه‌موو شت بڵێت و ده‌بێت چاوه‌ڕێی له‌وه‌ خراپتر بین. شیلان حه‌مه‌ ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ تاکی کۆمه‌ڵگه‌ى کوردستان شکستخواردووه‌و تاکێکی رووخاوه‌و خه‌مۆکه‌و نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌کان ساڵ به‌ساڵ له‌زیادبووندایه‌، زۆربه‌ی زۆری تاکه‌کان ماندوون و کاتێک قسه‌یه‌کی له‌گه‌ڵ ده‌که‌یت دووه‌م قسه‌ تووڕه‌ بووه‌«. ئه‌م ده‌روونناسه‌ باسی له‌ڕێگه‌ چاره‌سه‌رییه‌کان کرد بۆ ئه‌م دیارده‌یه‌، که‌ سه‌رله‌نوێ زیندوکردنه‌وه‌ی هه‌ستی به‌رپرسیارێتی تاک له‌ناوخۆیدا، ئه‌وه‌ش به‌په‌روه‌رده‌یه‌کی جوان ده‌کرێت که‌پێداچوونه‌وه‌ به‌و به‌ها کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌دا بکرێت که‌ تاکه‌کان له‌ژیانی خۆیاندا دایانناوه‌.

شاناز حه‌سه‌ن له‌ئێستادا له‌هه‌رێمى کوردستان ڤاکسینى کۆرۆنا بۆ کارمه‌ندانى ته‌ندروستى به‌کارده‌هێنرێت و هه‌ندێک که‌س ترسى له‌به‌کارهێنانى هه‌یه‌و به‌شێکیان ئه‌وه‌ ده‌خەنه‌ڕوو که‌دواى وه‌رگرتنى ژه‌مه‌ ڤاکسینه‌که‌ گیانت خاوده‌بێته‌وه‌و بێهێزت ده‌کات. له‌دووى ئازار ڤاکسینى کۆرۆنا گه‌یشته‌ هه‌رێمى کوردستان و سه‌ره‌تا له‌هه‌ولێرو دهۆک دواتر له‌سلێمانى بۆ چه‌ند سه‌د که‌سێک له‌ناو کارمه‌ندانى ته‌ندروستى به‌کارهێندراو به‌شێوه‌ى ئاره‌زوومه‌ندانه‌ بووه‌. کاروان به‌کر، کارمه‌ندى به‌شى خزمه‌تگوزارییه‌ له‌یه‌کێک له‌نه‌خۆشخانه‌کانى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:» ئه‌م ڤاکسینه‌ چینیه‌و ناوێرم به‌کاریبهێنم، ئه‌وه‌ بووەته‌ ترسێک بۆم». 4ى ئازارى 2021 به‌ئاماده‌بوونى به‌رپرسانى ته‌ندروستى هه‌ڵمه‌تى کوتان به‌پێکوته‌ى کۆرۆنا له‌هه‌ولێر ده‌ستیپێکردو یه‌که‌م کارمه‌ندى ته‌ندروستى به‌ناوى (گۆران عوسمان) ڤاکسینه‌که‌ى وه‌رگرت. گۆران عوسمان، کارمه‌ندى به‌شى چاودێریى ته‌وارى له‌هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت»وه‌ک یه‌که‌م کارمه‌ند ڤاکسینى کۆرۆنام وه‌رگرت و بێ هیچ ترسێک توانیم یه‌که‌م ژه‌مى وه‌ربگرم». ئه‌م کارمه‌نده‌ باسى له‌دواى به‌کارهێنانى ڤاکسینه‌که‌ کردو وتى» دواى کاتژمێرێک که‌مێک هه‌ست به‌گیان خاوبوونه‌وه‌ ده‌که‌یت و بێهێزى ده‌که‌یت، به‌ڵام هه‌ر ئه‌وه‌نده‌یه‌و هیچ کاریگه‌رییه‌کى قورسى نیه‌«. گۆران شه‌ش مانگ پێشتر ته‌نیا هه‌ڵگرى ڤایرۆسى کۆرۆنا بووه‌و وتى»ئێستاش ئاماده‌م دواى سێ هه‌فته‌ ژه‌مى دووه‌مى ڤاکسینه‌که‌ وه‌ربگرم». ڤاکسینى کۆرۆنا بۆ هه‌موو که‌سێک به‌کارده‌هێنرێت، به‌ڵام ئه‌و که‌سانه‌ى تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا بوون ده‌بێت له‌سێ مانگ که‌متر نه‌بێت و له‌شه‌ش مانگ زیاتر نه‌بێت، چونکه‌ له‌شى مرۆڤ له‌سێ مانگ تاشه‌ش مانگ دژه‌ ته‌ن به‌رامبه‌ر ڤایرۆسه‌که‌ په‌یداده‌کات و ده‌مێنێته‌وه‌. قۆناغى یه‌که‌مى ڤاکسینى کۆرۆنا له‌چوارچێوه‌ى پڕۆژه‌ى کۆڤاکسى سه‌ر به‌ڕێکخراوى ته‌ندروستى جیهانى که‌وڵاتى چین دابینیکردووه‌ گه‌یشته‌ کوردستان و رێژه‌که‌ى پێنج هه‌زار ژه‌مه‌ ڤاکسینه‌  بڕیاره‌ له‌چه‌ند رۆژى داهاتوودا قۆناغى دووه‌مى ڤاکسینى کۆرۆناش بگاته‌ هه‌رێمى کوردستان و وه‌زاره‌تى ته‌ندروستیش راهێنانى به‌کارمه‌ندانى ته‌ندروستى کردووه‌ له‌سه‌ر چۆنیه‌تى به‌کارهێنانى ڤاکسینه‌که‌. له‌ڕوى پزیشکییه‌وه‌ ڤاکسینى کۆرۆنا هه‌ر که‌سێک که‌ به‌کاریده‌هێنێت، ده‌بێت دوو ژه‌م به‌کاریبهێنێت، یه‌کێک له‌کاریگه‌رییه‌کانى دواى به‌کارهێنانى ئه‌گه‌رى هه‌یه‌ که‌سه‌که‌ تووشى له‌رزو تاو بێهێزى ببێت و بۆ ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک هه‌ست به‌ماندویەتى بکات. پزیشکێکى نه‌خۆشخانه‌ى قه‌ڵا له‌که‌لار که‌ڤاکسینه‌که‌ى به‌کارهێناوه‌ باس له‌وه‌ده‌کات به‌ داخه‌وه‌و شه‌رمه‌ کارمه‌ندو پزیشک بیت و بزانین ڤاکسین چیه‌ و ترست هه‌بێت له‌به‌کارهێنانى. شکار مولود،  پزیشکى گشتیى له‌نه‌خۆشخانه‌ى قه‌ڵا، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت» من ڤاکسینه‌که‌م وه‌رگرتووه‌و ته‌نیا که‌مێک ئازارى هه‌بووه‌و ماندووى کردووم و شوێنه‌که‌ى شین بووه‌ته‌وه‌«. له‌ئێستادا نزیکه‌ى (150) ژه‌مه‌ ڤاکسینى کۆرۆنا گه‌یشتووەته‌ که‌لارو بۆ کارمه‌ندان و پزیشکان به‌کارده‌هێنرێت. ئه‌م پزیشکه‌ ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌شکرد» ئێمه‌ کێشه‌مان له‌گه‌ڵ خه‌ڵکدا نیه‌، چونکه‌ ڤاکسینه‌که‌ تازه‌یه‌و ترسیان هه‌بێت ئاساییه‌، به‌ڵام کارمه‌ندان و پزیشکان، که‌ شته‌که‌ به‌زانستى ده‌زانن، واش ده‌ترسن، ئه‌وه‌ زۆر عه‌یبه‌، چونکه‌ ناکرێت شتێک له‌ڕووى پزیشکى و زانسییه‌وه‌ بزانیت چیه‌و لێى بترسى». ئه‌م پزیشکه‌ پێشیوابوو ڤاکسینه‌که‌ له‌هه‌موو وڵاتانه‌وه‌ دانی پێدانراوه‌و په‌سه‌ندکراوه‌، بۆیه‌ هیچ مه‌ترسییه‌کى نیه‌. محه‌مه‌د ئه‌حمه‌د، کارمه‌ندى ته‌ندروستیه‌و ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌که‌ ژه‌مى یه‌که‌مى ڤاکسینى کۆرۆناى به‌کارهێناوه‌، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت» شتێکى زۆر ئاساییه‌، ته‌نیا کاریگه‌رییه‌کەى له‌دواى چاره‌کى یه‌که‌مى به‌کارهێنانیه‌وه‌ تووشى تایه‌کى که‌م ده‌بیت و شه‌وه‌که‌ى تا رۆژى دواتر تووشى بێهێزى ده‌بیت و ته‌نیا یه‌ک رۆژ نیشانه‌کانى به‌رده‌وام ده‌بێت». هه‌روه‌ها ئه‌و کارمه‌نده‌ له‌نه‌خۆشخانه‌ى عه‌لى ناجى، باسى له‌وه‌کرد» ده‌بێت ئه‌و که‌سه‌ى ڤاکسینه‌که‌ى بۆ به‌کاردێت، پێشتر به‌ر له‌شه‌ش مانگ کۆرۆناى گرتبێت پێشتر ڤاکسینى ڤایرۆسه‌کانى دیکه‌ى به‌کارنه‌هێنابێت». له‌باره‌ى ترسى هاووڵاتیانه‌وه‌ ئه‌وه‌شى وت: « ته‌نیا کێشه‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ ڤاکسینه‌که‌ تازه‌یه‌و شتێکى تازه‌یه‌ له‌جیهاندا، بۆیه‌ خه‌ڵک هه‌یه‌ لێى ده‌ترسێت، بۆیه‌ ئه‌مه‌ شتێکى ئاساییه‌و  ماوه‌یه‌کى دیکه‌ خه‌ڵک له‌گه‌ڵى رادێت». پزیشکێک ده‌ڵێت له‌شى مرۆڤ هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ڤاکسینى کۆرۆنا دروستده‌کات. گۆنا عوسمان، پزیشکى ژنان و منداڵبوون، له‌ لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت: « ژه‌مى یه‌که‌مى ڤاکسینم وه‌رگرت و هیچ مه‌ترسییه‌کى نه‌بوو، بۆیه‌ پێویسته‌ هه‌موو که‌س وه‌ریبگرێت». ئه‌م پزیشکه‌ ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ ته‌نیا به‌ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک هه‌ست به‌تایه‌کى که‌م و بێهێزى ده‌که‌یت، که‌ ئه‌وه‌ش یه‌کێکە له‌و نیشانانه‌ى که‌ له‌شى مرۆڤ هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ ڤاکسینه‌که‌ دروستده‌کات. پزیشکێکى ده‌روونى ئه‌وه‌ دووپاتده‌کاته‌وه‌ که‌ ڤاکسین سووده‌که‌ى چه‌ندینی ئه‌و زیانه‌ لاوه‌کیانه‌یه‌، که‌ له‌وانه‌یه‌ له‌سه‌ر که‌سه‌که‌ ده‌ربکه‌وێت. محه‌مه‌د قادر، پزیشکى ده‌روونى له‌لێدوانێکدا بۆ ‌هاوڵاتى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد، له‌ڕووى ده‌روونیه‌وه‌ کۆمه‌ڵێک هۆکارى ناڕاست، که‌ له‌تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان بڵاوده‌بێته‌وه‌، له‌وانه‌یه‌ کاریگه‌ریى خراپى هه‌بێت و کار له‌ده‌روونى که‌سه‌کان بکات. ئه‌م پزیشکه‌ وتیشى» ڤاکسین ئه‌وه‌ى هه‌یه‌ ده‌وترێت نیشانه‌ لاوه‌کییه‌کانى زۆر به‌هێزه‌، بۆیه‌ خه‌ڵک به‌گشتى ترسى هه‌یه‌ له‌به‌کارهێنانى، به‌ڵام ئه‌مانه‌ هیچ بنه‌ماى نیه‌و سووده‌که‌ى چه‌ندینى ئه‌و زیانه‌ لاوه‌کیانه‌یه‌ که‌ له‌وانه‌یه‌ له‌سه‌ر که‌سه‌که‌ ده‌ربکه‌وێت». محه‌ممه‌د قادر جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ ڤاکسین  له‌ڕووى ته‌ندروستییه‌وه‌ هیچ زیانى نیه‌ و به‌پێویستى داده‌نێت هه‌موو که‌س به‌کاریبهێنێت.

سه‌رکۆ جه‌مال لایه‌نه‌ شیعییه‌کان به‌فه‌رمى هێشتا هیچ جێگره‌وه‌یه‌کیان بۆ ئه‌و ده‌قه‌ى رێککه‌وتنى له‌سه‌رکراوه‌ له‌نێوان هه‌ولێر به‌غدا نییه‌و به‌نافه‌رمى باسى ته‌سلیمکردنى (460) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ ده‌که‌ن، وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێت:»تاکاتى دانیشتنى په‌رله‌مانى عێراق بۆ بودجه‌ى 2021 دیارى نه‌کرێت وه‌فدى هه‌رێم ناچێته‌وه‌ به‌غدا». به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى ‌هاوڵاتى، شیعه‌کان دابه‌شى دوو به‌ره‌ى سه‌ره‌کى بوون له‌پرسى پشکى بودجه‌ى هه‌رێمدا، به‌شێکیان که‌فراکسیۆنى سائیرونى موقته‌دا سه‌در رێبه‌رى ره‌وتى سه‌در و فراکسیۆنى حیکمه‌ که‌ عه‌مار حه‌کیم سه‌رۆکایه‌تییان ده‌کات له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان ئه‌وه‌ى له‌پرۆژه‌ بودجه‌دا هاتووه‌ په‌سه‌ند بکرێت. هه‌روه‌ها فراکسیۆنه‌کانى ده‌وڵه‌تى یاسا به‌سه‌رۆکایه‌تى نورى مالیکى و فراکسیۆنى نه‌سر به‌سه‌رۆکایه‌تى حه‌یده‌ر عه‌بادى و فراکسیۆنى فه‌تح به‌سه‌رۆکایه‌تى هادى عامرى له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دان رۆژانه‌ (460) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ له‌هه‌رێم وه‌ربگیرێت وه‌ک جێگره‌وه‌یه‌ک بۆ ئه‌و ده‌قه‌ى هه‌رێم و عێراق رێکه‌وتوون له‌سه‌رى، که‌ رۆژانه‌ (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یه‌. ئه‌و لایه‌نه‌ شیعییانه‌ى داواى (460) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ ده‌که‌ن، ده‌یانه‌وێت هه‌نارده‌ى نه‌وتى هه‌رێم له‌ڕێگه‌ى کۆمپانیاى سۆمۆى نیشتمانى عێراق بێت و له‌به‌رانبه‌ردا شایسته‌ داراییه‌کانى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانى هه‌رێمى لێ ده‌ربکرێته‌وه‌و به‌نه‌وت بیده‌نه‌وه‌ به‌حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان. پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021ى عێراق که‌ بڕیاربوو ئه‌مڕۆ گفتوگۆى له‌سه‌ربکرێت، به‌ڵام سه‌رۆکایه‌تى په‌رله‌مان بڕیاریدا بۆ کاتێکى نادیار دوایبخات و ته‌نها گفتوگۆکردن له‌سه‌ر پرۆژه‌یاساى دادگاى فیدراڵى له‌به‌رنامه‌ى کاریدا هێشتووه‌ته‌وه‌. جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، تائێستا هیچ رێککه‌وتنێکى نوێ له‌نێوان هه‌ولێرو به‌غدا نه‌کراوه‌ که‌ببێته‌ جێگره‌وه‌ى ئه‌و رێککه‌وتنه‌ى له‌ پڕۆژه‌یاساى بودجه‌دا ئاماده‌کراوه‌. قوباد تاڵه‌بانی، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌ماڵپه‌ڕى «ناوه‌ندى هه‌واڵى نیشتمانی» راگه‌یاندووه‌، پێشووتر حکومه‌تى هه‌رێم و حکومه‌تى عێراق له‌سه‌ر پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2021 رێککه‌وتوون و دواتر پرۆژه‌یاساکه‌ نێردراوه‌ بۆ په‌رله‌مان و له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق تاووتوێ کراوه‌. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه‌، تائێستا سه‌باره‌ت به‌پشکى هه‌رێمى کوردستان پێشنیازى جێگره‌وه‌ نیه‌، به‌وپێیه‌ى هه‌ر پێشنیازێک ئاماده‌بکرێت پێویسته‌ له‌لایه‌ن هه‌ردوو حکومه‌تى فیدڕاڵ و حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه‌ جێبه‌جێ بکرێت. په‌یوه‌ست به‌ رێککه‌وتنى «50 ساڵه‌ى نه‌وت» له‌گه‌ڵ تورکیاش قوباد تاڵه‌بانى ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو، ئه‌وه‌ى له‌م باره‌یه‌وه‌ باسده‌کرێت راست نیه‌، چونکه‌ ئه‌وه‌ى له‌و رێککه‌وتنه‌دا هاتووه‌ بریتیە له‌گواستنه‌وه‌و به‌بازاڕکردنى نه‌وت له‌ڕێگه‌ى تورکیاوه‌و حکومه‌تى عێراقیش هه‌مان شێوازى رێککه‌وتنى هه‌یه‌. وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت:» تاکاتى دانیشتن و ده‌نگدان له‌سه‌ر پرۆژه‌ بودجه‌ له‌په‌رله‌مان دیارى نه‌کرێت، وه‌فدى هه‌رێم ناچێته‌وه‌ به‌غدا». سه‌میر هه‌ورامی، وته‌بێژى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى، وت:» وه‌فدى باڵاى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان بۆ گفتوگۆ له‌گه‌ڵ به‌غدا تادانیشتنى په‌رله‌مان له‌باره‌ى بودجه‌ى 2021ى عێراق رۆژه‌که‌ى دیارى نه‌کرێت ناچنه‌وه‌ به‌غدا». سه‌میر هه‌ورامى وتیشی:»هه‌رکاتێک واده‌ى دانیشتنى په‌رله‌مانى عێراق دیاریکرا، وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى ده‌چێته‌وه‌ بۆ به‌غدا، تائێستاش هه‌مان ئه‌و پێشنیازه‌ بۆ رێککه‌وتن جێگیرکراوه‌ که‌ له‌ناو ده‌قى پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2021دا هه‌یه‌«. سێ ئه‌ندامى هاوپه‌یمانى فراکسیۆنى هیوا ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر پشکى کورد به‌دڵى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان نه‌بوو ئه‌وکات قسه‌ى دیکه‌یان ده‌بێت. ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید، ئه‌ندامى فراکسیۆنى هیوا له‌په‌رله‌مانى عێراق، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت: »لایه‌نه‌ شیعه‌کان یان ئه‌و ده‌قه‌ ده‌هێنن که‌کورد پێى رازییه‌، یاخود ده‌قێک ده‌هێنن که‌قابیلى گفتوگۆیه‌، ئه‌و ده‌قه‌ى که‌داویانه‌ پێمان، به‌ڵام رێککه‌وتنى هه‌موو لایه‌نه‌کانى له‌سه‌ر نییه‌، ئه‌وه‌ش لاى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان قبوڵ کراوه‌«. ناوبراو باسى له‌وه‌شکرد، پشکى کورد له‌ناو بودجه‌ هه‌ر ده‌بێت» ئه‌گه‌ر تێپه‌ڕاندنى پشکى کورد به‌دڵى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان نه‌بوو ئه‌وکات قسه‌ى دیکه‌مان ده‌بێت، جارى وا هه‌بووه‌ به‌دڵمان نه‌بووه‌ بایکۆتمان کردووه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ى دراوه‌ به‌کورد زۆربه‌ى پێى رازییه‌«. «پێشنیاره‌کان گۆڕاون، له‌ئێستادا پێشنیارى (460) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت هه‌یه‌ له‌لایه‌ن شیعه‌کانه‌وه‌، به‌ڵام به‌شیعه‌کانمان وتووه‌ تاخۆتان له‌سه‌رى رێکده‌که‌ون ئێمه‌ گفتوگۆى له‌سه‌ر ناکه‌ین، به‌ڵام نازانرێت که‌ى پرۆژه‌ى بودجه‌ ده‌خرێته‌ به‌رنامه‌ى دانیشتنى په‌رله‌مانه‌وه‌«، ئه‌حمه‌د حاجى ره‌شید وا ده‌ڵێت. هۆشیار عه‌بدوڵا ئه‌ندامێکى دیکه‌ى فراکسیۆنى هیوایه‌و ده‌ڵێت: «هه‌ر پرسێک له‌گه‌ڵ مافه‌ ده‌ستورییه‌کانى هه‌رێم یه‌کبگرێته‌وه‌ له‌گه‌ڵى ده‌بن». هۆشیار عه‌بدوڵا، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت: «هه‌ر پرسێک له‌سه‌ر مافه‌ ده‌ستورییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان یه‌کبگرێته‌وه‌ یه‌کێتى و پارتى دژى بن یان دژى نه‌بن په‌سه‌ندى ده‌که‌ین». هۆشیار عه‌بدوڵا ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ته‌نها هێڵى سوور مافه‌ ده‌ستورییه‌کانى خه‌ڵکى کوردستانه‌، «ئه‌گه‌رنا ئه‌وه‌ى بیانه‌وێت درێژه‌بده‌ن به‌سیاسه‌تى تاڵانى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان ئێمه‌ بێگومان دژى ده‌بین». هاوکات موسه‌ننا ئه‌مین ئه‌ندامى فراکسیۆنى هیوا وتى:»ئه‌گه‌ر پشکى کورد له‌بودجه‌ تێنه‌په‌ڕێت له‌ئه‌ستۆى حکومه‌ته‌ شکستخواردووه‌که‌ى کوردستانه‌ که‌ناتوانێت له‌گه‌ڵ به‌غدا رێک بکه‌وێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى جه‌ختده‌کاته‌وه‌ که‌فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان له‌سه‌ر پشکى کورد یه‌کده‌نگن. ڤیان سه‌بری، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌په‌رله‌مانى عێراق، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت: »تائێستا روون نییه‌ که‌ى دانیشتنى په‌رله‌مانى عێراق سه‌باره‌ت به‌بودجه‌ى 2021 ئه‌نجامده‌درێت، وه‌کو کورد تائێستا یه‌کده‌نگین که‌پشکى کورد به‌و شێوه‌یه‌ى هه‌یه‌ تێبپه‌ڕێت». هه‌روه‌ها ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر به‌وشێوه‌یه‌ى کورد ده‌یه‌وێت بودجه‌ تێنه‌په‌رێت مه‌رج نییه‌ بایکۆت بکه‌ن. شیروان میرزا، ئه‌ندامى ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت: «مه‌سه‌له‌ى هه‌ڵوێست وه‌رگرتن له‌کاتێکدا پشکى کورد له‌بودجه‌ى عێراق به‌دڵى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان تێنه‌په‌ڕێت بڕیارى سیاسى ده‌وێت». شیروان میرزا پێشیوابوو مه‌رج نییه‌ ئه‌مجاره‌ وه‌کو رابردوو کورد بایکۆتى دانیشتنى په‌رله‌مانى عێراق بکات، به‌ڵام ئه‌گه‌رێکى دووره‌ پشکى کورد له‌بودجه‌ به‌و شێوه‌یه‌ى فراکسیۆنه‌کان ده‌یانه‌وێت تێنه‌په‌ڕێت،» تائێستاش پێشنیارى (460) هه‌زار به‌رمیله‌که‌ هه‌یه‌ که‌شیعه‌کان باسى ده‌که‌ن، به‌ڵام تائێستا به‌فه‌رمى پێشنیاره‌که‌ نه‌هاتووه‌ته‌ لاى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى فراکسیۆنى یه‌کێتى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌سه‌رجه‌م فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان پێشنیارى (460) هه‌زار به‌رمیلى رۆژانه‌ که‌ له‌لایه‌ن شیعه‌کانه‌وه‌ بێت قبوڵ بێت، به‌ڵام جارێ ده‌بێت شیعه‌کان له‌نێو خۆیاندا له‌سه‌رى رێکبکه‌ون ئه‌وکات پێشنیاره‌که‌ گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت. به‌پێى پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى گشتیى ساڵى 2021، که‌ له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه‌ ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان کراوه‌و رێککه‌وتنى نێوان هه‌ولێرو به‌غداى له‌سه‌ره‌، هه‌رێم جگه‌ له‌ڕاده‌ستکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى خاوى رۆژانه‌و نیوه‌ى داهاته‌ فیدراڵییه‌کان بنێرێته‌وه‌ بۆ عێراق، ئه‌وکات پشکى له‌سه‌دا (12.67)ى بۆ ره‌وانه‌ ده‌کرێت.

عه‌مار عه‌زیز ‌سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات ئه‌وه‌ ئاشکراده‌کات سوپاى عێراق ره‌زامه‌ندی داوه‌ له‌سه‌ر مانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئاسایشى ئێزدیخان له‌ناوه‌ندى شه‌نگال بمێننه‌وه‌.  له‌ڕۆژی 11ی ئازار گرژیى له‌نێوان سوپاى عێراق و لایه‌نگرانى ئه‌نجومه‌نى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى شه‌نگال له‌بازگه‌ى جیدالى سنورى ناحیه‌ى گرعوزێر روویدا، ئه‌وه‌ش دواى ئه‌وه‌ى لایه‌نگرانى ئه‌نجومه‌نى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى بۆ پشتگیرى کردن له‌مانه‌وه‌ى ئاسایشى ئێزدیخان له‌ناوه‌ندى شه‌نگال گردبوونه‌وه‌. ده‌خیل موراد، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات له‌خانه‌سور سه‌ر به‌قه‌زاى شه‌نگال به‌‌ ‌هاوڵاتى وت:»رۆژی 10ی ئازار سوپاى عێراق (24) کاتژمێرى به‌ئێمه‌ دابوو وه‌ک  دوا مۆڵه‌ت بۆ ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئاسایش له‌ناوه‌ندى شه‌نگال». ناوبراو ئاماژى به‌وه‌کرد پێش ته‌واوبوونى ئه‌و واده‌یه‌ لایه‌نگرانیان له‌ناحیه‌ى گرعوزێر ده‌یانویست بێنه‌ ناوه‌ندى شه‌نگال تا به‌شداریى بکه‌ن له‌خۆپیشاندان، به‌ڵام له‌بازگه‌ى جیدالى سوپاى عێراق رێگرى لێکردن، بۆیه‌ گرژیى له‌نێوان هه‌ردوولا دروستبوو. ده‌خیل باسى له‌وه‌شکرد رۆژى 12ى ئازار ئه‌نجومه‌نى خۆبه‌ڕێوه‌به‌رى نامه‌یه‌کیان ئاراسته‌ى سوپاى عێراق کرد، که‌ له‌نامه‌که‌دا داوایان کردووه‌ هێزه‌کانى ئاسایش له‌ناوه‌ندى شه‌نگال بمێننه‌وه‌.  سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو دواى ئه‌وه‌ کۆبوونه‌وه‌یه‌کیان له‌گه‌ڵ سوپاى عێراق کردووه‌و تاڕاده‌یه‌کى باش ره‌زامه‌ندیى خۆیان نیشانداوه‌ بۆ مانه‌وه‌ى هێزه‌کانى ئاسایش له‌ناوه‌ندى شه‌نگال تا رێککه‌وتنى به‌غداو هه‌ولێر جێبه‌جێده‌کرێت. هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ رێککه‌وتنى کۆتایى له‌نێوان ئه‌وان و سوپاى عێراق ده‌کرێت، ئه‌وه‌شى به‌هه‌نگاوێکى باش بۆ جێگیربوونى دۆخى ئه‌منى شاره‌که‌و دووباره‌نه‌بوونه‌وه‌ى گرژیى له‌نێوان سوپاو لایه‌نگرانى ئه‌نجومه‌نى خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری وه‌سف کرد. ده‌خیل موراد وتیشی»ئێمه‌ لاریمان نیه‌ که‌هێزه‌که‌ى ئاسایش بخرێته‌ سه‌ر ئه‌منى نیشتیمانى یان سوپاى عێراق، کێشه‌مان نیه‌ ناوه‌که‌ى یان ئاڵاکه‌ى بگوڕێت، گرنگ ئه‌وه‌یه‌ هێزه‌که‌ له‌ناوه‌ندى شار بمێننه‌وه‌«. سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌ «ده‌رکردنى هێزه‌کانى ئاسایش لاى ئێمه‌ خه‌تى سوره‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رازى نین، خه‌ڵکى ئێمه‌ش جگه‌ له‌هێزه‌کانى ئاسایش باوه‌ڕیان به‌هیچ هێزێکى تر نیه‌ که‌شه‌نگال بپارێزن». «تاکێشه‌که‌ى ئاسایشى ئێزدیخان چارەسه‌ر نه‌کرێت به‌یه‌کجاری، گرژیى و خۆپیشاندان له‌شه‌نگال به‌رده‌وام ده‌بن، چونکه‌ خه‌ڵکى ناوچه‌که‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ده‌ستبه‌ردارى ئاسایشى ئێزدیخان نابن و تاماون له‌ژیان پشتگیریى له‌هێزه‌که‌ى خۆیان ده‌که‌ن»، ده‌خیل موراد واى وت.

شاناز حه‌سه‌ن به‌رپرسێکى کوالێتى کۆنترۆڵى هه‌رێم باس له‌وه‌ده‌کات، پشکنینى به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کان چوار ساڵه‌ له‌وان وه‌رگیراوه‌ته‌وه‌و دراوه‌ته‌ کۆمپانیاکان و ده‌شڵێت:» هه‌ر پشکنینێک ده‌کرێت پێویسته‌ به‌پێى مه‌رجه‌ عێراقییه‌کان بێت». عه‌بدولغه‌فار محه‌مه‌د، به‌رپرسى کوالێتى کۆنتڕۆڵى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت: «هه‌ر پشکنینێک ده‌کرێت بۆ به‌نزین و به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کان پێویسته‌ به‌پێى مه‌رجه‌ عێراقییه‌کان یان مه‌رجه‌ ئه‌وروپییه‌کان یاخود سه‌رچاوه‌ى دروستکردنه‌که‌یه‌وه‌ بێت». هه‌روه‌ها وتیشی: «له‌ساڵى 2017وه‌ واتا چوار ساڵه‌ هه‌موو پشکنینه‌کان و به‌تایبه‌تیش به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کان له‌کواڵێتى کۆنترۆڵى هه‌رێم وه‌رگیراوه‌ته‌وه‌«. به‌رپرسى کوالێتى کۆنتڕۆڵى  هه‌رێم ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌زۆربه‌ى مادده‌کان دراونه‌ته‌ کۆمپانیاکانى که‌رتى تایبه‌ت به‌بڕیارى حکومه‌تى هه‌رێم» ته‌نها که‌ره‌سته‌ جوانکارییه‌کانى  خانمانمان لایه‌«. رێبوار عه‌بدولکه‌ریم، ئه‌ندامى لیژنه‌ى وزه‌و سامانه‌ سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت:»به‌رده‌وام له‌هه‌وڵداین بۆ پاراستنى به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کان و به‌تایبه‌تیش کوالێتى به‌نزین». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى وزه‌و سامانه‌ سروشتییه‌کان ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که‌یاداشتێکیان ئاراسته‌ى وه‌زاره‌تى سامانه‌ سروشتییه‌کان کردووه‌و چاوه‌ڕێى وه‌ڵامن. لاى خۆیه‌وه‌، هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر، پارێزگارى سلێمانی، ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌به‌رده‌وام به‌دواى پاراستنى کوالێتى به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کانه‌وه‌ن و به‌تایبه‌تیش گازو به‌نزین. وتیشى:» له‌ده‌روازه‌و مه‌رزه‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان پشکنینیان بۆ ده‌کرێت و چ له‌شوێنى به‌رهه‌مهێنانى و له‌به‌نزینخانه‌کانیش به‌رده‌وام چاودێریى ده‌کرێن». پارێزگارى سلێمانى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ تائێستا توانراوه‌ تائاستێکى باش کوالێتى هه‌موو به‌رهه‌مه‌ سووته‌مه‌نییه‌کان بپارێزرێت له‌سنورى پارێزگاى سلێمانى.

‌هاوڵاتى روونکردنه‌وه‌یه‌ک له‌بنه‌ماڵه‌ى (قادرى حاجى عه‌لى و ملازم عومه‌ر)ـه‌وه‌ له‌م رۆژانه‌دا، (رێکخه‌رى گشتیى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان) له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کى حزبیدا کۆمه‌ڵێک تۆمه‌تى خستۆته‌ پاڵ (قادرى حاجى عه‌لى و ملازم عومه‌ر). قادرى حاجى عه‌لى کۆچى دوایى کردووه‌و ملازم عومه‌ر-یش ته‌مه‌نى هه‌ڵکشاوه‌و له‌ساڵى ٢٠٠٠-ه‌وه‌ ده‌ستى له‌کارى حزبى و حکومى کێشاوه‌ته‌وه‌و هیچ په‌یوه‌ندییه‌کى به‌کارى سیاسییه‌وه‌ نه‌ماوه‌. ئێمه‌ (شیلان رۆسته‌م) و (به‌یار عومه‌ر) به‌پێویستمانزانى له‌برى هه‌ردووکیان وه‌ڵامى رێکخه‌رى ئێستاى بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان بده‌ینه‌وه‌، چونکه‌ به‌ناڕه‌واو نادروست ناوى ئه‌وانى هێناوه‌ له‌کۆبوونه‌وه‌یه‌کى حزبیدا له‌گردى زه‌رگه‌ته‌. پێده‌چێت رێکخه‌رى ئێستاى گۆڕان له‌ڕێى تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن بۆ هاوڕێکانى سه‌رده‌مى پێشمه‌رگایه‌تى بیه‌وێت له‌یه‌ک کاتدا هه‌م دڵى ده‌سه‌ڵات رازیبکات و هه‌م شه‌رعیه‌ت بدات به‌ته‌وریسى سیاسی. رێکخه‌رى ئێستاى گۆڕان ده‌ڵێت گوایه‌” ملازم عومه‌ر و قادرى حاجى عه‌لى داوایان له‌کاک نه‌وشیروان کردووه‌ گردى زه‌رگه‌ته‌ بکرێت به‌ناویانه‌وه‌”. راستى بابه‌ته‌که‌ به‌م شێوه‌یه‌یه‌؛ مام جه‌لال گردى زه‌رگه‌ته‌ ته‌نها ده‌دات به‌خودى کاک نه‌وشیروان، به‌ڵام کاک نه‌وشیروان پێى باش بووه‌و ویستوویه‌تى هاوڕێکانى له‌گه‌ڵدا بێت بۆ پرۆژه‌ سیاسییه‌که‌ی. له‌سه‌ره‌تاى ساڵى ٢٠٠٧دا، دواى وازهێنانى کاک نه‌وشیروان له‌یه‌کێتی، گردى زه‌رگه‌ته‌ له‌ مام جه‌لال وه‌رده‌گرێت، پێشنیار ده‌کات که‌زه‌ویه‌که‌ بکرێت به‌ناوى خۆى و محەمەد تۆفیق ره‌حیم و ملازم عومه‌ر و قادرى حاجى عه‌لى و سالار عه‌زیزه‌وه‌. به‌ڵام (قادرى حاجى عه‌لى و ملازم عومه‌ر) ئه‌و پێشنیاره‌یان ره‌تکردووەته‌وه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ى له‌دوو بنه‌ماڵه‌ى خانه‌دان و چاوتێره‌وه‌ هاتوون، بێگومان هاوڕێیانى تریش هه‌ڵوێستى جوانى خۆیان نیشانداوه‌. (قادرى حاجى عه‌لی) وتوویه‌تى ناکرێت ئه‌و زه‌ویه‌ بخه‌ینه‌سه‌ر خۆمان، چونکه‌ له‌دواى مردنمان ده‌چێته‌ سه‌ر منداڵه‌کانمان و چه‌ندین ساڵى خه‌بات و شۆڕشمان ده‌که‌وێته‌ ژێر پرسیاره‌وه‌و ئه‌و رێز و ته‌قدیره‌ى هه‌مانه‌ له‌ده‌ستى ده‌ده‌ین. (ملازم عومه‌ر)یش به‌کاک نه‌وشیروان ده‌ڵێت با زه‌وییه‌که‌ به‌ناوى که‌سمانه‌وه‌ نه‌بێت و ته‌نانه‌ت به‌ناوى جه‌نابیشته‌وه‌ نه‌بێت و بکرێت به‌وه‌قف و بخرێته‌ سه‌ر زانکۆى سلێمانى و یاخود بکرێت به‌موڵکى هه‌موو زانکۆکانى کوردستان. ئه‌وکات زه‌وى ناچێته‌ سه‌ر منداڵى که‌سمان و جه‌نابیشت و هه‌موومان به‌سه‌ربه‌رزى ده‌چینه‌ مێژووه‌وه‌. کاک نه‌وشیروان ئه‌وه‌ش ره‌تده‌کاته‌وه‌، سه‌ره‌نجام ملازم عومه‌ر زوویر ده‌بێت و به‌کاک نه‌وشیروان ده‌ڵێت کارى سیاسیتان له‌گه‌ڵ ناکه‌م و وه‌کو که‌سێکى خانه‌نشینى بێلایه‌ن ده‌مێنمه‌وه‌، به‌ڵام هه‌رکاتێک پێویستت به‌من بوو له‌خزمه‌تتدا ده‌بم و وه‌کو ئه‌وه‌ى له‌سه‌رده‌مى شاخ و پێشمه‌رگایه‌تى به‌رپرس و هاوڕێم بوویت، هه‌رگیز له‌وه‌ختى ته‌نگانه‌دا پشتت به‌رناده‌م، قادرى حاجى عه‌لى و ملازم عومه‌ر ئه‌م بابه‌ته‌یان بۆ ژماره‌یه‌ک له‌هاوڕێکانیان باس کردووه‌ که‌ زۆربه‌یان له‌ژیاندا ماون. له‌دواى رووداوه‌کانى ١٧ی شوباتى ٢٠١١، له‌و کاته‌ى که‌ پارتى ده‌یانه‌وێت په‌لامارى گردى زه‌رگه‌ته‌و کاک نه‌وشیروان بده‌ن؛ ملازم عومه‌ر سه‌ربارى ئه‌وه‌ى کارى سیاسى له‌گه‌ڵ کاک نه‌وشیرواندا ناکات، ده‌چێت بۆ لاى مام جه‌لال بۆ نێوه‌ندگیری، بۆ ئه‌وه‌ى هێزه‌کانى یه‌کێتى رێگه‌نه‌ده‌ن پارتى بێنه‌ ناو سلێمانییه‌وه‌. مام جه‌لال لێیده‌پرسێت و ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر پارتى په‌لامارى کاک نه‌وشیروان بده‌ن، تۆ چى ده‌که‌یت؛ ملازم عومه‌ر له‌وه‌ڵامدا ده‌ڵێت قه‌ناسه‌ کۆنێکى سه‌رده‌مى پێشمه‌رگایه‌تیم هه‌یه‌، به‌و قه‌ناسه‌وه‌ ده‌چم به‌رگرى له‌کاک نه‌وشیروان ده‌که‌م، چونکه‌ به‌درێژایى چه‌ندین ساڵ هه‌م به‌رپرس و هه‌م هاوڕێم بووه‌، دواى هه‌وڵ و ماندوبوونێکى زۆر رێگه‌ به‌پارتى نادرێت بێنه‌ ناو سلێمانییه‌وه‌. سه‌باره‌ت به‌وه‌ى که‌گوایه‌ هاوڕێکانى کاک نه‌وشیروان داواى پاره‌یان له‌ مام جه‌لال کردبێت، قسه‌یه‌که‌ جگه‌ له‌ تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن و قسه‌ى ناڕاست، هیچى تر نیه‌و هیچ قورساییه‌کى نیه‌. سوپاسى هه‌ر که‌سێک ده‌که‌ین ئه‌گه‌ر به‌ڵگه‌یه‌کمان بداتێ که‌هه‌ر که‌س له‌هاوڕێکانى کاک نه‌وشیروان پاره‌یان له‌ مام جه‌لال وه‌رگرتبێت، ئه‌وه‌ى وه‌رگیراوه‌ ته‌نها ئه‌و (١٠) ملیۆن دۆلاره‌یه‌، که‌ کاک نه‌وشیروان خۆى به‌ئاشکرا له‌وتارو چاوپێکه‌وتنه‌کانیدا باسى کردووه‌ له‌ مام جه‌لالى وه‌رگرتووه‌ بۆ دروستکردنى پرۆژه‌یه‌کى میدیایى و رۆشنبیرى که‌دوایى گۆڕا بۆ پرۆژه‌یه‌کى حزبى سیاسى په‌رله‌مانی. به‌داخه‌وه‌ بۆ رازییکردنى دڵى ده‌سه‌ڵات و شه‌رعیه‌تدان به‌ته‌وریسى سیاسى و خۆئاماده‌کردن بۆ هه‌ڵمه‌تى پێشوه‌ختى هه‌ڵبژاردن، رێکخه‌رى ئێستاى گۆڕان هه‌وڵى تۆمه‌ت هه‌ڵبه‌ستن و شکاندنى هاوڕێکانى ده‌دات، ئه‌و ئازاده‌ چۆن ده‌یه‌وێت موخاته‌به‌ى کادرانى حزبه‌که‌ى و خه‌ڵک بکات، به‌ڵام ناتوانێت مێژوو پێچه‌وانه‌ بکاته‌وه‌و مێژووى هاوڕێکانى ناشرین بکات. شیلان رۆسته‌م و به‌یار عومه‌ر

هاوڵاتى ئه‌و دیلانه‌، که‌ سوپاى تورک له‌ گاره‌ کوشتنی، له‌ ئه‌یلولى 2019دا نامه‌یان بۆ سه‌رۆک کۆمارى تورک، سه‌رۆکى په‌رله‌مانى تورکیا و سه‌رۆکى گشتیى جه‌هه‌په‌ نارد و له‌ نامه‌کاندا ره‌خنه‌ى ئه‌وه‌یان لێگرتون، که‌ له‌به‌ر چى بۆ ئازادکردنیان هیچیان نه‌کردووه‌ و دیالۆگیان ئه‌نجامنه‌داوه‌. ئاژانسى فوراتنیوز، ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 11ى ئازارى 2021، بڵاویکردووه‌ته‌وه‌ که‌ "سه‌رباز، پۆلیس و سیخوڕه‌ دیلکراوه‌کانى تورک، که‌ له‌ ئه‌نجامى هێرشى داگیرکه‌ریى سوپاى تورک بۆ سه‌ر گاره‌ و به‌هۆى بۆردومان و گازبارانکردنه‌وه‌ کوژران، نامه‌ى هاوبه‌شیان بۆ موسته‌فا شه‌نتۆپ سه‌رۆکى په‌رله‌مانى تورکیا، که‌مال قلیچدار ئۆغڵو سه‌رۆکى گشتیى پارتى کۆماریى گه‌ل (جه‌هه‌په‌) ناردووه‌. دیله‌کان نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیان و هه‌روه‌ها نامه‌یان بۆ ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورک ناردووه‌ و داوایانکردوه‌، کار بۆ ئازادکردنیان بکرێت". کۆپییه‌ک له‌ نامه‌ هاوبه‌شه‌کان له‌ سه‌رچاوه‌کانى هێزه‌کانى پاراستنى گه‌ل (هه‌په‌گه‌)ه‌وه‌ ده‌ست ئاژانسه‌که‌  که‌وتوون. نامه‌کان له‌ 6ى ئه‌یلولى 2019 دا نووسراون و ئیمزاى (سه‌دات سۆرگیون، ئومید گجر، سه‌دات یابالاک، وه‌دات کایا، حوسێن ساری، مه‌ولود قه‌هوه‌چی، سه‌میح ئۆزبه‌ی، سوله‌یمان سونگیور، موسلیم ئاڵتنتاش، ئایدن کۆسه‌، عادل کاباکلى و م. ساڵح کانجانى) پێوه‌یه‌. ده‌قى نامه‌که‌یان: له‌ نامه‌یه‌کدا، که‌ به‌ ناونیشانى "بۆ سه‌رۆکى ئه‌نجوومه‌نى نه‌ته‌وه‌یى گه‌وره‌ى تورکیا به‌ڕێز پرۆفیسۆر دکتۆر موسته‌فا شه‌نتۆپ" دا نووسراوه‌، زانیارى له‌ باره‌یانه‌وه‌، شێوه‌، کات و شوێنى دیلکردنیان له‌لاى ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کاندا هه‌یه‌. راشیانگه‌یاندووه‌، جگه‌ له‌ هاووڵاتییه‌ک، پۆلیسێک و سه‌ربازێکى ئه‌رکدار، ٤ سه‌بازى تریش هه‌یه‌، که‌ له‌ کاتى سه‌ربازیى ناچاریدا دیلکراون لێره‌دا هه‌ن. له‌ نامه‌که‌دا ئه‌وه‌ هاتووه‌، ماوه‌ى سه‌ربازیى ئه‌و سه‌ربازانه‌ چه‌ند ساڵ له‌وه‌ پێش کۆتایى پێهاتووه‌، هه‌ر خۆى به‌ هۆى یاساکانى په‌رله‌مانه‌وه‌ ماوه‌ى سه‌ربازى که‌مکراوه‌ته‌وه‌ بۆ ٦ مانگ و هه‌روه‌ها سه‌ربازیش به‌ پاره‌ ده‌کڕدرێته‌وه‌، بۆیه‌ ئه‌م پرسیاره‌یان کردووه‌، "باشه‌ تاوانى ئه‌و سه‌ربازانه‌ جێبه‌جێکردنى ئه‌رکه‌کانیان بووه‌ بۆ ده‌وڵه‌ت؟" له‌ نامه‌که‌دا ئه‌وه‌ش ده‌ستنیشانکراوه‌، هه‌مان ئه‌و پرسیاره‌ له‌لایه‌ن بنه‌ماڵه‌ى سه‌ربازه‌کانه‌وه‌ چه‌ندینجار له‌ به‌رده‌م کامێراکاندا دووباره‌ کراونه‌ته‌وه‌، به‌ڵام هیچ وه‌ڵامێکیان پێ نه‌دراوه‌ته‌وه‌. بۆ ٦٠٠ په‌رله‌مانتارى بخوێننه‌وه‌ دیله‌کان رایانگه‌یاندووه‌، به‌رپرسانى ده‌وڵه‌ت که‌م و زۆر ده‌زانن، که‌ ئه‌مان له‌ چ هه‌لومه‌رجێکدان و داوا له‌ موسته‌فا شه‌نتۆپ سه‌رۆکى په‌رله‌مان ده‌که‌ن، که‌ نامه‌که‌یان له‌ به‌رده‌م ٦٠٠ په‌رله‌مانتاردا بخوێنێته‌وه‌. دیله‌کان له‌ نامه‌که‌یاندا ئه‌وه‌شیان وتوه‌، "باشه‌ له‌به‌ر ئه‌وه‌ى که‌سه‌کان لێره‌ راگه‌یاندکار و منداڵى بنه‌ماڵه‌ ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان نین، ئیدى خاوه‌ندارى و  پشتیوانییان لێناکرێت؟ ئێمه‌ چاوه‌ڕێمان نه‌ده‌کرد، که‌ ده‌وڵه‌تى کۆمارى تورکیا زیاتر له‌ ٤ ساڵ، واته‌ نزیکه‌ى ١٥٠٠ رۆژ خاوه‌ندارى له‌ سه‌رباز و پۆلیسه‌کانى نه‌کات. چاوه‌ڕوانى بووین سه‌ره‌ى ئێمه‌ش بگات وه‌ک ئه‌و که‌سانه‌ى دیلکرابوون، چ هاووڵاتییانى کۆمارى تورکیا و چ ئه‌و که‌سانه‌ى هاووڵاتیى تورکیا نه‌بوون، هه‌وڵه‌کان له‌ ساڵى ٢٠١٤ له‌ کاتى گرتنى کۆنسوڵخانه‌ى تورکیا له‌ موسڵ له‌لایه‌ن رێکخستنى تیرۆریستیى داعش بۆ ئازادکردنى ئه‌و که‌سانه‌ى له‌ کۆنسوڵخانه‌که‌دا بوون، بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى له‌ نه‌یجیریا له‌لایه‌ن تیرۆریستانه‌وه‌ دیلکرابوون، بۆ وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌ندامانى فه‌تۆ له‌ گابۆن، بۆ سه‌ربازه‌ ئۆکرانییه‌کان، که‌ له‌لایه‌ن رووسیاوه‌ دیلکرابوون، بۆ ئازادکردنى تاتاره‌کانى کریمییه‌، بۆ ئازادکردنى رۆژنامه‌نووسه‌ ژاپۆنییه‌ دیلکراوه‌کانى ده‌ستى قاعدیه‌ دیالۆگتان کرد و له‌ ئه‌نجامى هه‌وڵه‌کان و دیالۆگ دا ئازاد بوون و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ناو بنه‌ماڵه‌کانى خۆیان و وڵاتى خۆیان. ئێمه‌ش به‌ ئومێده‌وه‌ سه‌یرى ئه‌و هه‌واڵانه‌مان کرد و به‌ ساڵان ئومێد و هیوامان ئه‌وه‌ بوو، که‌ سه‌ره‌ى ئێمه‌ش بێت. باشه‌ ده‌بێت ئێمه‌ داوا له‌ شوێنێکى تر بکه‌ین؟ له‌ ساڵانى رابردوودا که‌س نه‌یتوانى گارانتیى ته‌ندروستى و ئاسایشى ئێمه‌ بکات و ئێستاش ناتوانن. له‌ دۆخێکدا، که‌ ژیانمان گارانتیى  نییه‌، ئێوه‌ چۆن ده‌توانن ته‌رمى ئێمه‌ لێره‌ ببه‌نه‌وه‌؟ ئێوه‌ش منداڵتان هه‌یه‌، خۆتان بخه‌نه‌ شوێنى بنه‌ماڵه‌کانمان، بۆ نمونه‌ له‌ کاتى جه‌ژن دا ئێوه‌ چاوه‌ڕێن منداڵه‌که‌تان بێن و ده‌ستتان ماچ بکه‌ن، به‌ڵام ئه‌وه‌ ٩ جه‌ژنه‌ ئێمه‌ ناتوانین چاومان به‌ بنه‌ماڵه‌کانمان بکه‌وێت و ده‌ستیان ماچ بکه‌ین. باشه‌ ئێوه‌ ئه‌گه‌ر ته‌نها رۆژێک له‌ منداڵه‌کانتان دوور بن خێرا به‌ دوایاندا ناگه‌ڕێن؟ زیاتر له‌ ٤ ساڵه‌ ئێمه‌ش له‌ بنه‌ماڵه‌کانمان دورین و هیچ په‌یوه‌ندییه‌کمان له‌گه‌ڵیاندا نییه‌. له‌و دۆخه‌دا ئێمه‌ چى بکه‌ین؟ ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت ئێوه‌ ویژدانتان هه‌بێت. ئه‌گه‌ر ئێمه‌ تاوانبار ده‌کرێین، پێمان بڵێن، تاوه‌کو بیزانین ئه‌گه‌ر ئێمه‌ تاوانبار ده‌کرێین، ئه‌وا مافى ئه‌وه‌مان هه‌یه‌ له‌وه‌ ئاگادار بین و بیزانین. باشه‌ له‌سه‌ر ئێمه‌ بڕیارى سزادان هه‌یه‌؟ ئێمه‌ ده‌مانه‌وێت ئه‌وه‌ بزانین. وته‌ى 'سه‌بر بکه‌ن' بۆ بنه‌ماڵه‌کان ته‌نها بۆ دواخستن و نه‌بینینى کێشه‌که‌یه‌. چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵا ئۆجالان کرابوو و ئومێدى به‌ ئێمه‌ دابوو، به‌ڵام له‌وه‌ش ئه‌نجامێک ده‌ستنه‌که‌وت. بۆ له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌دا قسه‌ له‌سه‌ر ئێمه‌ش ناکرێت، بۆ نابین به‌ رۆژه‌ڤ؟ کاتێک بنه‌ماڵه‌ى ئه‌و که‌سانه‌ى بۆ کۆتایهێنان به‌ گۆشه‌گیریى سه‌ر عه‌بدوڵا ئۆجالان ده‌ستیان به‌ مانگرتن کردبوو، له‌ به‌رده‌م په‌رله‌ماندا چالاکیى دانیشتنیان ئه‌نجامدا، ئێوه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وان قسه‌تان کردبوو و وتبوتان، داواکه‌تان به‌ به‌رێز سه‌رۆک کۆمار و به‌ڕێز عه‌بدولحه‌مید گول وه‌زیرى داد ده‌گه‌یه‌نن. له‌و بابه‌ته‌دا حیزبێکى سیاسی، یان که‌سێک، که‌ داکۆکى له‌ مرۆڤه‌کان بکات، یان مرۆڤه‌کان ئازاد بکات، ئه‌و مرۆڤانه‌، که‌ تاوه‌کو کۆتایى ته‌مه‌نیان ئازاد بکرێن، بنه‌ماڵه‌ و ده‌ورووبه‌ره‌که‌یان قازانج ده‌کات و بۆلاى خۆیان رایانده‌کێشت. به‌و تێگه‌یشتنه‌وه‌ ئێمه‌ داواتان لێده‌که‌ین، که‌ به‌ به‌رپرسیاریه‌تێیه‌کانتان هه‌ستن". بۆ سه‌رۆگشتى جه‌هه‌په‌، که‌مال قلیچدار ئۆغڵو دیله‌کان له‌و کاته‌دا نامه‌یه‌کیشیان بۆ که‌مال قلیچدار ئۆغڵو سه‌رۆکى گشتیى جه‌هه‌په‌ نارد. دیله‌کان له‌و نامه‌یه‌دا باسى قۆناغه‌که‌یان کردبوو و رایانگه‌یاندبوو، "شه‌نه‌ل ساریخان خانم سه‌رۆکى کۆمسیۆنى مافه‌کانى مرۆڤ له‌ په‌رله‌مان له‌ ساڵى ٢٠١٦دا له‌باره‌ى ئه‌م باته‌وه‌ لێدوانى دابوو، به‌ڵام ئه‌وه‌ وه‌ک پێویست نه‌بوو. ئێمه‌ داواتان لێده‌که‌ین، که‌ نامه‌که‌مان و دۆخى ئێمه‌ له‌ به‌رده‌م کامێراکاندا بۆ راى گشتى بخه‌نه‌ڕوو. داواتان لێده‌که‌ین به‌ به‌رپرسیارى هه‌ستن". داوا له‌ ئه‌ردۆغانى سه‌رۆک کۆمار یه‌کێک له‌ دیله‌کان به‌ ناوى سه‌دات سۆرگیون نامه‌یه‌کى بۆ سه‌رۆک کۆمار ئه‌ردۆغان نووسیووه‌. سه‌دات سۆرگیون له‌ نامه‌که‌یه‌دا بۆ سه‌رۆک کۆمارى تورک نووسیویه‌تی، "به‌ڕێز سه‌رۆک کۆمارم، با ره‌حمه‌ت و به‌ره‌که‌تى خوا له‌سه‌ر ئێوه‌ و وڵاته‌که‌مان بێت. ئینشائه‌ڵا، ئامین". دواى ئه‌وه‌ش سۆرگیون خۆى ناساندووه‌ و باسى دیلبوونى خۆى و ئه‌و بارودۆخه‌ کردووه‌، که‌ تیایدایه‌تی. هاکان ئاتیلاى به‌ بیرهێنایه‌وه‌ سۆرگیون له‌ نامه‌که‌یه‌دا پرسیویه‌تی، "سه‌رۆک کۆمارم، من ده‌پرسیم، ئێمه‌ کێین؟" و له‌ به‌رده‌وامیى نامه‌که‌یدا نووسیویه‌تی، "لێره‌ پێمان ده‌ڵێن، 'ده‌وڵه‌ت له‌ ئێوه‌ ناپرسێت، خاوه‌نداریتان لێ ناکات، ئه‌گه‌ر خاوه‌نداریتان لێ بکات ده‌تاننێرینه‌وه‌، ئێمه‌ نامانه‌وێت ئێوه‌ لێره‌ رابگرین'. وادیاره‌ راست ده‌که‌ن. ئه‌وه‌ ٤ ساڵ تێپه‌ڕی، به‌ڵام سه‌ره‌ى ئێمه‌ نه‌گه‌یشت... به‌ڕێوه‌به‌رانى رێکخستن (په‌که‌که‌) دێن و قسه‌مان بۆ ده‌که‌ن و ده‌ڵێن، 'با ده‌وڵه‌ت داواى ئێوه‌ بکات، ئێمه‌ ئێوه‌ ئازاد ده‌که‌ین، به‌ڵام که‌س خاوه‌ندارى له‌ ئێوه‌ ناکات، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ ئێستا ئێوه‌ ئازاد بکه‌ین، به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ده‌وڵه‌ت ده‌تانکوژیت'.... کاتێک هاکان ئاتیلاى جێگرى سه‌رۆکى هاڵک بانک (دواى زیندانیکردنى له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه‌) گه‌ڕایه‌وه‌ بۆ تورکیا، ئێوه‌ له‌ چاوپێکه‌وتنێکدا وتتان، 'هاکان ئاتیلا رۆڵه‌ى ئێمه‌یه‌، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ خاوه‌ندارى له‌و نه‌که‌ین، ئه‌ى ئێمه‌ خاوه‌ندارى له‌ کێ بکه‌ین؟ باشه‌ دۆخى ئێمه‌ چى به‌سه‌ر دێت سه‌رۆک کۆمارم؟ من ناڵێم، بۆ خاوه‌نداریت له‌و کرد، به‌ڵام ده‌ڵێم، ئێمه‌ش هه‌ین...". نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیشیان نارد دیله‌کان له‌ هه‌مان کاتدا نامه‌یان بۆ بنه‌ماڵه‌کانیشیان نارد. له‌ نامه‌کاندا به‌ زۆرى باسى دۆخى خۆیان، حه‌ز و خه‌ون و چاوه‌ڕوانییه‌کانیان ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها گله‌یى و گازنده‌شیان کردووه‌. ئێمه‌ وه‌ک گوناحێک و تاوانێک ده‌شاردرێینه‌وه‌ بۆ نمونه‌ له‌ نامه‌که‌ى محه‌مه‌د ساڵح کانجا دا بابه‌تێکى سه‌رنجڕاکێش هه‌بوو. کانجا له‌ نامه‌که‌یدا نووسیبوی، "بابه‌تێکى سه‌رنج راکێش ئه‌وه‌یه‌، که‌ ده‌زگاکانى راگه‌یاندن و میدیاکان به‌ هیچ شێوه‌یه‌ک باس له‌ ئێمه‌ ناکه‌ن و نامانخه‌نه‌ رۆژه‌ڤ. ئاشکرایه‌ ئیراده‌یه‌ک و بڕیارێک له‌ پشت ئه‌و بێده‌نگییه‌وه‌ هه‌یه‌. ره‌نگه‌ ئه‌وه‌ هۆکارى زۆرى هه‌بێت، به‌ڵام پرسیاره‌که‌ ئه‌وه‌یه‌، که‌ ئه‌و هۆکارانه‌ چه‌ند ره‌وان؟ ئه‌گه‌ر به‌رپرسانى ده‌وڵه‌ت له‌باره‌ى دۆخى ئێمه‌وه‌ لێدوان و راگه‌یاندراو بڵاوبکه‌نه‌وه‌، ئه‌وه‌ بۆ هه‌مومان لێره‌ ده‌بێته‌ ئومێد و هیوا، به‌ڵام  بۆ ئێمه‌ وه‌ک قورسترین بار، یان وه‌ک گوناحێک و تاوانێک ده‌شاردرێینه‌وه‌".  

هاوڵاتى کۆمارى ئیسلامى ئێران به‌(42) ساڵ ته‌مه‌نى ده‌سه‌ڵاتدارییه‌وه‌ گیرۆده‌ى پلانى سزاکانى گه‌نجێکى ئه‌مه‌ریکى (41) ساڵه‌ و به‌ئامانجگرتنى نه‌وته‌که‌ى له‌سه‌ر ده‌ستى ئه‌و روویداوه‌ که‌داهاتى ساڵانه‌ى له‌ (١٠٠) ملیار دۆلاره‌وه‌ بۆ که‌متر له‌(11) ملیار دۆلار دابه‌زاندووه‌و به‌ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ناوده‌هێنرێت. به‌رپرسانى کۆمارى ئیسلامى ئێران نکۆڵییان له‌وه‌ نه‌کردووه‌ که‌ئه‌و گه‌نجه‌ هێنده‌ى زیانى جه‌نگى هه‌شت ساڵه‌ى نێوان عێراق و ئێران زیانى به‌وڵاته‌که‌یان گه‌یاندووه‌ که‌ به‌ (400) ملیار دۆلار خه‌مڵێنراوه‌، بۆیه‌ بایدن بۆ جارێکى دیکه‌ ده‌یه‌وێت راسته‌وخۆ سوود له‌و گه‌نجه‌ وه‌ربگرێت بۆ ناچارکردنى ده‌سه‌ڵاتى ئێران به‌مه‌به‌ستى گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ رێککه‌وتنى ئه‌تۆمى و ملکه‌چکردنى به‌خواسته‌کانى ئه‌مه‌ریکا. ریچارد نه‌فیۆ که‌ته‌مه‌نى ده‌گاته‌ (41) ساڵ له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌به‌شى په‌یوه‌ندییه‌ گشتى و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان خوێندویه‌تى و ماسته‌رى به‌پله‌ى باڵا له‌بوارى توێژینه‌وه‌ له‌سیاسه‌تى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى له‌زانکۆى جۆرج واشنتۆن له‌ساڵى  2004 به‌دستهێناوه‌. نه‌فیۆ له‌ساڵى 2003 بووه‌ به‌کارمه‌ندى نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانیى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێگریى له‌بڵاوبوونه‌وه‌ى چه‌کى ئه‌تۆمی. کتێبى هونه‌رى سزاکان(The Art of Sanctions) ی نه‌فیۆ به‌یه‌کێک له‌باشترین کتێبه‌کانى بوارى نێوده‌وڵه‌تیى زانکۆ کۆلۆمبیا له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت که‌ئه‌و زانکۆیه‌ له‌ساڵى  2017 بڵاوى کردووه‌ته‌وه‌و بۆ ماوه‌ى (10) ساڵ راوێژکارى به‌رپرسى ئه‌مه‌ریکا بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانى کۆشکى سپى بووه‌و هاوکات به‌رپرسى تیمى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست و رێکخه‌رى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌که‌ ئه‌تۆمییه‌کان له‌وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا بووه‌و له‌ساڵى (2008 بۆ 2011) ئه‌رکى هه‌ماهه‌نگیى سیاسه‌ت و سزاکانى وڵاته‌که‌ى له‌دژى ئێران له‌ئه‌ستۆ بووه‌ . ئه‌و له‌ساڵى 2015 ئه‌ندامى تیمى سه‌ره‌کیى دانوستانه‌ ئه‌تۆمییه‌کان له‌گه‌ڵ ئێران بووه‌و سه‌ره‌تاى ده‌رکه‌وتنه‌که‌شى ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌و رێککه‌وتنه‌ که‌ بەدورودرێژترین رێککه‌وتنى نێوده‌ڵه‌تیى له‌جیهان له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت. کتێبى هونه‌رى سزاکان.. ریچارد نه‌فیو له‌کتێبه‌که‌ى به‌ناوى (هونه‌رى سزاکان) جه‌ختى له‌به‌رده‌وامبوون و قورسترکردنى سزا کردووه‌ به‌بێ له‌به‌رچاوگرتنى مافه‌کانى مرۆڤ، چونکه‌ به‌وته‌ى ئه‌و ئامانجى سزا ئازارو ژانى وڵاتى به‌ئاماج گیراوه‌و دژى خه‌مخۆرییه‌ بۆ مافه‌کانى مرۆڤ . له‌به‌شێکى دیکه‌ى کتێبه‌کیدا نه‌فیۆ نووسیویه‌تی: «ئه‌مه‌ریکاو هه‌وپه‌یمانه‌کانى به‌شاره‌زایى له‌چیرۆکى راپه‌ڕینى ئێران و به‌بێ ترس له‌ناکۆکیى ئابوریى وه‌ک شێوازێکى زیره‌کانه‌ هه‌وڵى لێکترازانى رژێم و خه‌ڵکى ئێرانیان له‌یه‌کترداو رێگرییان کرد که‌گه‌وره‌یى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى و کۆمارى ئیسلامى له‌لایه‌ن به‌رپرسانى ئێرانه‌وه‌ به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که‌ بفرۆشرێته‌وه‌و چیتر ناتوانن ده‌ستکه‌وته‌کانى ئه‌و رێککه‌وتنه‌و ده‌سه‌ڵاته‌که‌یان به‌خه‌ڵکى وڵاته‌که‌یان بفرۆشنه‌وه‌و ئه‌مه‌ بکه‌نه‌ بیانوى درێژکردنه‌وه‌ى رژێمى کۆمارى ئیسلامى ئێران». هه‌روه‌ها نه‌فیۆ بڕوای وایه‌ له‌دواى جه‌نگى سارد، ئه‌مه‌ریکا بۆ جێبه‌جێکردنى سیاسه‌ته‌کان زیاتر په‌ناى بۆ ئامرازه‌ ئابورییه‌کان بردووه‌و زۆرترین سه‌رکه‌وتنى به‌راورد به‌جه‌نگى سه‌ربازیى به‌ده‌ستهێناوه‌، بۆیه‌ سزا ئابورییه‌کانى ئه‌مه‌ریکا زیاتر له‌هه‌ر کاتێکى دیکه‌ى سزا جیاوازه‌کانى ئه‌مه‌ریکا بۆسه‌ر ئێران گاریگه‌ریى هه‌بووه‌. ده‌ستێکى شاراوه‌ى گه‌نجێکى به‌هێز نه‌فیۆ پێچه‌وانه‌ى زۆربه‌رى به‌رپرسانى ئه‌مه‌ریکا زانیارییه‌کى ئه‌وتۆى له‌سه‌ر بڵاو نه‌بووه‌ته‌وه‌و هه‌ر ئه‌مه‌ش ئاماژه‌یه‌ که‌پاراستنى زانیارییه‌ تایبه‌تییه‌کانى ئه‌و که‌سه‌ بۆ ئه‌مه‌ریکاو کۆشکى سپى تاچ ئاستێک جێى بایه‌خه‌، چونکه‌ دیموکراته‌کان و کۆمارییه‌کان کۆکن له‌سه‌ر پلان و ئه‌رکه‌کانى بۆ سه‌پاندنى هه‌یمه‌نەى وڵاته‌که‌یان له‌ئاستى جیهاندا، بۆیه‌ ته‌نانه‌ت رۆژو ساڵى له‌دایکبوون و خێزان و خانه‌واده‌ى بۆ زۆر که‌س روون نییه‌و ره‌نگه‌ له‌گه‌ڕان به‌دواى ناوه‌که‌یدا ته‌نها به‌ رووخساریدا ته‌مه‌نى ئه‌و گه‌نجه‌ دیارى بکرێت و ته‌نانه‌ت ویکى پیدیا که‌پێگه‌یه‌کى به‌هێزى زانیارییه‌کانه‌، به‌شى ژیانى تایبه‌ت و بارى خێزانى و خانه‌واده‌ى نه‌فیۆى بڵاونه‌کردووه‌ته‌وه‌.  ریچارد نه‌فیۆ توێژه‌رو سیاسه‌تمه‌دارێکى ئه‌مه‌ریکییه‌و توێژه‌رى سه‌رپه‌رشتیارو به‌ڕێوبه‌رى ناوه‌ندى سیاسه‌تى جیهانیى وزه‌یه‌ له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا له‌ئه‌مه‌ریکاو هاوکات کارمه‌نده‌ له‌نووسینگه‌ى نێوده‌وڵه‌تیى ئاسایش و رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکاو ئه‌ندامى نووسینه‌گه‌ى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى رێگریى له‌په‌ره‌سه‌ندنى چه‌کى ئه‌تۆمیى له‌وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا. ئه‌و له‌ساڵى 2015 بووه‌ته‌ ئه‌ندامى ئینیستیوتى برۆکینگز (Brookings Institution)، که‌دامه‌زراویه‌کى ناحکومیى ئه‌مه‌ریکایه‌ بۆ توێژینه‌وه‌و شیکاریى له‌بوارى سیاسى و کۆمه‌ڵایه‌تى و ئابوریى که‌بنکه‌ى سه‌ره‌کیى له‌شارى واشنتۆن له‌ئه‌مه‌ریکایه‌و له‌ساڵى 1916 دامه‌زراوه‌و به‌یه‌کێک له‌دامه‌زراوه‌ ناحکومییه‌ به‌هێزه‌کانى ئه‌و وڵاته‌ له‌قه‌ڵه‌مده‌رێت، که‌ به‌شێک له‌سیاسه‌تى وڵاته‌که‌ له‌جیهاندا ئاڕاسته‌ ده‌کات و به‌ژوورى بیرکردنه‌وه‌ى ئه‌مه‌ریکا له‌جیهان وه‌سف ده‌کرێت. پێگه‌ى ئه‌لیکترۆنى بزوتنه‌وه‌ى به‌رگریى له‌جه‌نگى دراو (currency-war.ir) که‌ له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ده‌برێت و زانیاریى له‌سه‌ر ئه‌و که‌سانه‌ بڵاوده‌کاته‌وه‌ که‌ئێران و لایه‌نه‌کانى سه‌ر به‌و وڵاته‌ له‌ رووى ئابووریى و داراییه‌وه‌ سزا ده‌ده‌ن، نووسیویه‌تی: نه‌فیۆ به‌ڕێوەبه‌رى مێزى دژى ئێرانه‌ له‌ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتیمانیى کۆشکى سپى و یه‌کێکه‌ له‌پلانداڕێژه‌رانى سه‌ره‌کیى سزاکانى سه‌ر ئێران و هێزه‌کانیه‌تى له‌جیهاندا. نه‌فیۆ له‌ساڵى (2003 تا 2011) که‌ له‌نووسینگه‌ى ئاسایشى نیشتیمانى و رێگریى له‌چه‌کى ئه‌تۆمیى کارى کردووه‌و وه‌ک به‌رپرسى یه‌که‌مى لێکۆڵینه‌وه‌کان له‌ئێران ده‌ستى له‌سه‌پاندنى چوار بڕیارنامه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌ڵه‌تى به‌ژماره‌کانى (1779،1774،1803،1929) له‌دژى ئێران هه‌بووه‌و یه‌کێک له‌به‌رپرسانى سیاسه‌ته‌کانى ئه‌مه‌ریکا له‌بوارى چه‌کى ئه‌تۆمى له‌دژى کۆریاو هندستان بووه‌. ئه‌و له‌ساڵى 2010 به‌هۆى سه‌پاندنى بڕیارنامه‌ى ژماره‌ (1929)ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نێوده‌وڵه‌تى دژى ئێران که‌تایبه‌ته‌ به‌تۆمه‌تبارکردنى ئێران به‌پیشێلکردنى مافه‌کانى مرۆڤ له‌وڵاته‌که‌ی، له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌و وه‌زاره‌تى وزه‌ى ئه‌مه‌ریکا خه‌ڵات ده‌کرێت و به‌هۆکارى سه‌رکه‌وتنه‌کانى سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌دژى ئێران وه‌سف ده‌کرێت. نه‌فیۆ زانکۆ ئاڕاسته‌ ده‌کات ئاژانسى هه‌واڵى (ته‌سنیم) که‌ سه‌ر به‌توندڕه‌وه‌کانى محافزکارانه‌و به‌پێگه‌یه‌کى نزیک له‌ عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى کۆمارى ئیسلامى ئێران و سوپاى پاسداران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت، له‌ڕاپۆرتێکى خۆیدا هه‌ڵسه‌نگاندن بۆ رۆڵى ریچارد نه‌فیۆ له‌سه‌پاندنى سزاکان به‌سه‌ر ئێراندا ده‌کات و نووسیویه‌تى بوونى (نه‌فیۆ) له‌زانکۆى کۆڵۆمبیا بێ هۆ نییه‌، چونکه‌ ئه‌و زانکۆیه‌ خاوه‌نى بڕواپێکراوترین به‌شى (ناوه‌ندنى ئێران ناسی)یه‌ له‌ئه‌مه‌ریکاو زۆربه‌ى به‌رپرسه‌ باڵاکانى کۆشکى سپى خوێندنیان له‌و زانکۆیه‌ ته‌واو کردووه‌و باراک ئۆباما، چل و چواره‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا یه‌کێکه‌ له‌و به‌رپرسه‌ به‌رچاوو دیارانه‌ى که‌خوێندکارى  ئه‌و زانکۆیه‌ بووه‌. به‌بڕواى به‌رپرسانى ئێران په‌یوه‌ندییه‌کى توندوتۆڵ له‌نێوان ئیسرائیل و رێبازى ئاینى (به‌هایی) له‌گه‌ڵ زانکۆى کۆڵۆمبیا هه‌یه‌و ته‌نانه‌ت محه‌مه‌د ره‌زا په‌هله‌وی، دوایین پاشاى ئێران له‌لایه‌ن ئه‌و زانکۆیه‌وه‌ دکتۆراى فه‌خریى پێبه‌خشراوه‌و ئه‌و زانکۆیه‌ زۆرترین تووێژینه‌وه‌و لێکۆڵینه‌وه‌ى له‌سه‌ر ئێران هه‌یه‌و هه‌موو ئه‌مانه‌ سه‌لمێنه‌رى ئه‌وه‌ن که‌زانکۆکه‌ رۆڵى سه‌ره‌کیى ده‌بینێت له‌سیاسه‌تى ئه‌مه‌ریکا به‌رامبه‌ر ئێران و کۆمارى ئیسلامی. نه‌فیۆ که‌یه‌کێک بووه‌ له‌ڕێکخه‌ران و به‌ڕێوه‌به‌رانى بازنه‌ى به‌شى ئێران ناسى له‌زانکۆى کۆڵۆمبیاو به‌سه‌رنجدانێک له‌په‌یامه‌کانى له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تیى تویته‌ر ده‌رده‌که‌وێت زیاترین تویتى ئه‌و سه‌باره‌ت به‌ئێران و ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و وڵاته‌و به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمیى بووه‌و ره‌نگه‌ سه‌دان شاره‌زاى بوارى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تى چاوه‌ڕێى ئه‌رک و فه‌رمانه‌کانى ئه‌و بووبێتن بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى سیاسه‌تى نێوده‌وڵه‌تیى له‌دژى ئێران، چونکه‌ به‌یه‌کێک له‌گه‌نجه‌ شاره‌زاو پسپۆڕه‌کانى ئه‌مه‌ریکا سه‌باره‌ت به‌مێژوو و ده‌سه‌ڵاتى ئێران وه‌سف کراوه‌و هه‌ر ئه‌مه‌ وایکردووه‌ گرێى سه‌ره‌کیى په‌یوه‌ندیى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکه‌وێته‌ ده‌ستى ئه‌و گه‌نجه‌وه‌. پێشه‌نگى چوار سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا نه‌فیۆ له‌سه‌رده‌مى جۆرج ده‌بلیۆ بۆش، چل و سێیه‌مین سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا که‌ سه‌ر به‌کۆمارییه‌کانى ئه‌و وڵاته‌ بووه‌، وه‌ک گه‌نجێکى تازه‌ پێگه‌یشتوو ئه‌رک و کارى له‌کۆشکى سپى پێسێردراو له‌و سه‌رده‌مه‌وه‌ رۆڵى له‌ئیداره‌ جیاوازه‌کانى کۆشکى سپى هه‌بووه‌و له‌سه‌رده‌مى باراک ئۆباماى دیموکراتیشدا رۆڵى رێکخه‌رى سه‌ره‌کیى له‌سزاکانى دژى ئێران گێڕاوه‌. هاوکات له‌سه‌رده‌مى دۆناڵد تره‌مپ، سه‌رۆکى پێشوو له‌سه‌ر بنه‌ماى پلانه‌کانى نه‌فیۆ سزاکانى له‌سه‌ر ئێران چرکرده‌وه‌و وتى: «هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئێران بۆ بازاڕه‌کانى جیهان بۆ سفر داده‌به‌زێنین که‌به‌رپرسانى ئێران حاشایان له‌کاریگه‌ریى قورسى ئه‌و سزایانه‌ى که‌ نه‌فیۆ دایڕشتبوو نه‌کردو ئاشکرایان کرد که‌داهاتى ساڵانه‌ى  (100) ملیار دۆلار نه‌وت و غازى ئێران بۆ که‌متر له‌  (11) ملیار دۆلار دابه‌زیوه‌. جۆن کیری، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى سه‌رده‌مى باراک ئۆباما له‌دوایین رۆژه‌کانى ته‌واوبوونى ته‌مه‌نى ئیداره‌ى ئۆباما له‌ساڵی 2016، واتا ساڵێک دواى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى نێوان ئێران و وڵاتانی(5+1) وتی: «ئێمه‌ به‌هاوکاریى کۆمه‌ڵێک راوێژکار پلانێکى تۆکمه‌مان بۆ سزاو رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ ئێران بۆ سه‌رۆکى داهاتووى ئه‌مه‌ریکا داڕشتووه‌و ئیداره‌ى داهاتوو ده‌توانێت هێزى سازش و سزاى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر بنه‌ماى ئه‌و پلانه‌ له‌به‌رامبه‌ر ئێران بسه‌لمێنێت. کۆمارییه‌کان و دیموکراته‌کان به‌بێ جیاوازیى سودیان له‌پلان و بیرکردنه‌وه‌کانى ریچارد نه‌فیۆ بینییه‌وه‌ بۆ سزادانى ئێران، بۆیه‌ ره‌نگه‌ نه‌فیۆ له‌و ده‌گمه‌ن سیاسه‌تمه‌دارانه‌ بێت که‌ دوو حزبى سه‌ره‌کیى ئه‌مه‌ریکا سه‌ره‌ڕاى ناکۆکیى و رکابه‌ریى کۆک بن له‌سه‌رى و ده‌رگاى ئیداره‌کانیانى بۆ بخه‌نه‌سه‌ر پشت و بیکه‌نه‌ پێشه‌نگى سزادانى یه‌کێک له‌گه‌وره‌ترین نه‌یاره‌کانى ئه‌مه‌ریکا، بۆیه‌ جارێکى دیکه‌ سه‌رۆکێکى نوێ ده‌یه‌وێت سود له‌تواناکانى ببینێت و ئه‌مجاره‌ جۆو بایدن، پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى تایبه‌ت به‌ئێران پێده‌سپێرێت. ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران ده‌ستبه‌کار ده‌بێته‌وه‌ بڵاوبونه‌وه‌ى وه‌رگرتنى پۆستى راوێژکارى نوێنه‌رى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێران ده‌نگدانه‌وه‌ى زۆرى له‌و وڵاته‌ لێکه‌وته‌وه‌ وه‌ک بومه‌له‌رزه‌یه‌ک رۆژنامه‌و میدیاکانى ئێرانى هه‌ژاندو رۆژنامه‌و میدیاکانى محافزکارانى کۆمارى ئیسلامى ئێران ده‌ستبه‌کاربوونى نه‌فیۆیان به‌ئاماژه‌ى توندبوونه‌وه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر وڵاته‌که‌یان و به‌هۆکارى له‌باربردنى خه‌ون و ئاواتى سیاسه‌تمه‌دارانى ئێران له‌قه‌ڵەمدا که‌بڕوایان به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ بایدن و زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى هه‌بووه‌. له‌به‌رامبه‌ردا رۆژنامه‌و میدیاکانى سه‌ر به‌باڵى ریفۆرمخواز که‌پشتیوانیى له‌زیندوکردنه‌وه‌ى رێککه‌وتنى ئه‌تۆمیى ده‌که‌ن، نه‌فیۆ به‌تاکه‌ که‌سێک له‌قه‌ڵه‌مده‌ده‌ن که‌ده‌توانێت وه‌ک چۆن سزاکانى له‌سه‌ر ئێران قورس کردووه‌، به‌هه‌مان شێوه‌ى گرێى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێران بکاته‌وه‌و ره‌نگه‌ بایدن مه‌به‌ستى له‌ده‌ستنیشانکردنیشى ئه‌وو ناردنى ئاماژه‌ى ئه‌رێنى و هاوکات هۆشداریى بێت بۆ کۆمارى ئیسلامیى ئێران و وه‌ک شمشێرى دوو ده‌م به‌کارى بهێنێت. رۆژنامه‌ى (هه‌مشه‌هری) نزیک له‌ ریفۆرمخوازان به‌ناونیشانى (ئه‌ندازیارى سزاکانى ئێران له‌ئیداره‌ى بایدن پۆستى وه‌رگرت) نووسیویه‌تی: «ریچارد نه‌فیۆ نووسه‌رى کتێبى (هونه‌رى سزاکان) که‌ئه‌ندامى تیمى دانوستانکارى ئه‌مه‌ریکا بۆ رێککه‌وتنى نێوده‌وڵه‌تیى ئه‌تۆمیى بووه‌ له‌سه‌رده‌مى ئیداره‌ى باراک ئۆباما، پۆستى راوێژکارى رۆبێرت مه‌ڵی، نوێنه‌رى تایبه‌تى ئه‌مه‌ریکا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان بۆ کاروبارى ئێرانى له‌ئیداره‌ى جۆو بایدن پێدراوه‌و ئه‌و به‌داڕێژه‌رى بناغه‌ى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا بۆ سه‌ر ئێران له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت و نازناوى ئه‌ندازیارى سزاکانى وه‌رگرتووه‌. ئامانجى سزاکان .. گرنگترین ئامانجى سزاکانى ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر ئێران په‌راوێزخستنى ئه‌و وڵاته‌یه‌ له‌بازاڕه‌کانى نه‌وت له‌جیهان و به‌زمانێکى دیکه‌ سزاکانى ئه‌مه‌ریکا راسته‌وخۆ نه‌وتى ئێرانى کردووه‌ته‌وه‌ ئامانج و نه‌فیۆ له‌پلاندانه‌رى سه‌ره‌کیى ئه‌م پلانه‌ى وڵاته‌که‌یه‌تى و دۆخى ئابوریى و که‌مبوونه‌وه‌ى داهاتى نه‌وتى ئێستاى ئێران جێ په‌نجه‌ى پلانه‌کانى نه‌فیۆى به‌ روونى پێوه‌دیاره‌. بایدن بۆ رێککه‌وتن یان سزاى نوێ که‌ به‌سزاى زیره‌کانه‌ ناوى ده‌هێنێت پێویستى به‌ئه‌ندازیارى سزاکان هه‌یه‌، بۆیه‌ نه‌فیۆ له‌یه‌ک کاتدا ده‌توانێت گرێى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان ئێران و ئه‌مه‌ریکا بکاته‌وه‌و هاوکات له‌ده‌ستى دێت سزاى کاریگه‌رتر تاهه‌ره‌سپێهێنانى ده‌سه‌ڵاتى ئێران بسه‌پێنێت و ئه‌و ململانێیه‌ى نێوان واشنتۆن و تاران یه‌کلایى بکاته‌وه‌.

هاوڵاتى به‌هۆى هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شه‌نگال (200) خێزان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ پارێزگاى دهۆک دواى لێدوانه‌کانى ئه‌م  دواییه‌ى ئه‌ردۆغان که‌ وتبووی رۆژێک له‌ناکاو هێرش ده‌که‌ین. قاسم خودێدا، خه‌ڵکى قه‌زاى شه‌نگال ماوه‌ى شه‌ش مانگ بوو به‌یه‌کجارى ماڵئاوایى له‌ژیانى که‌مپ کردبوو، به‌ڵام پێش هه‌فته‌یه‌ک دووباره‌ گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ پارێزگاى دهۆک به‌‌هاوڵاتى وت»دواى زیاتر له‌شه‌ش ساڵ له‌ژیانى که‌مپ  له‌مانگى تشرینى یه‌که‌مى  2020 به‌یه‌کجارى ماڵئاواییمان له‌دهۆک کرد، زیاتر له‌پێنج مانگ ماینه‌وه‌و دووباره‌ ده‌ستمان به‌ژیان کرد له‌قه‌زاى شه‌نگال، ئه‌و ماوه‌یه‌ خه‌ریکى کشتوکاڵ و به‌خێوکردنى مه‌ڕو ماڵات بووین». قاسم خودێدا ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد سه‌ره‌تا هیچ کێشه‌یان نه‌بووه‌و رۆژانه‌ سه‌رقاڵى کارى خۆیان بوون، به‌ڵام به‌مدواییه‌ به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى ئه‌ردۆغان هه‌ڕه‌شه‌ى له‌شه‌نگال کرد و هێزى زیاتر ره‌وانه‌ى ناوچه‌که‌ کرا، بۆنى شه‌ڕو کاره‌ساتێکى تریان کردووه‌، بۆیه‌ دواتر گه‌ڕاونه‌تەوه‌ هه‌رێمى کوردستان. «هیچ ئاواره‌یه‌ک حه‌زناکات له‌ناو خێوه‌تدا بژی، به‌ڵام به‌ناچارییه‌وه‌ ده‌بێت له‌دهۆک بین تا ئه‌وکاته‌ى دۆخى شه‌نگال ئاسایى ده‌بێته‌وه‌، هه‌رچه‌نده‌ ئێستا رێژه‌ى هاوکاریى به‌سه‌ر ئاواره‌کان زۆر که‌مبووەته‌وه‌، به‌ڵام له‌هه‌رێمى کوردستان دۆخى ئه‌منى زۆر باشه‌و له‌هیچ شتێک ناترسین «قاسم خودێدا واى وت. ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان مانگى رابردوو رایگه‌یاند:» شه‌وێک له‌ناکاو  هێرش ده‌که‌ینه‌ سه‌ر شه‌نگال»، دواى ئه‌و هه‌ڕه‌شانه‌ى ئه‌ردۆغان حه‌شدى شه‌عبى زیاتر له‌ (10) هه‌زار چه‌کدارى خۆى ره‌وانه‌ى شه‌نگال کرد. کاروان زه‌کی، به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى راگه‌یاندن له‌فه‌رمانگه‌ى کۆچ  و کۆچبه‌ران و وەڵامدانه‌وه‌ى قه‌یرانه‌کان که‌سه‌رپه‌رشتى هه‌موو ئاواره‌ و په‌نابه‌رانى دهۆک ده‌کات، له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت»ماوه‌یه‌کە ژماره‌یه‌ک له‌خه‌ڵکى شه‌نگال داواى دووباره‌ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ناو که‌مپه‌کان ده‌که‌ن، رۆژانه‌ (20 تا 30  )خێزان سه‌ردانى ئێمه‌ ده‌که‌ن تا وه‌ریانبگرینه‌وه‌، لیژنه‌یه‌ک له‌کارگێڕى پارێزگاى دهۆک و فه‌رمانگه‌که‌مان پێکهێنراوە بۆ چۆنیه‌تى وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌و ئاوارانه‌«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ ئه‌و ئاوارانه‌ ده‌که‌ن و پرسیاریان لێده‌که‌ن بۆچى ده‌تانه‌وێت بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ دهۆک. ئێستا (27) هه‌زار و (164) خێزان له‌ناو که‌مپدان،(39) هه‌زارو (443) خێزان له‌ده‌ره‌وه‌ى که‌مپ ده‌ژین، ئه‌م ئاوارانه‌ زۆرینه‌یان خه‌ڵکى قه‌زاى شه‌نگالن. به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى راگه‌یاندن له‌فه‌رمانگه‌ى کۆچ  و کۆچبه‌ڕان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌بێگومان ئه‌و ئاوارانه‌ وه‌رده‌گرینه‌وه‌. ئه‌سکه‌نده‌ر موحه‌مه‌د ئه‌مین، به‌ڕێوه‌به‌رى فه‌رمانگه‌ى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق له‌دهۆک ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو هه‌ر ئاواره‌یه‌ک بگه‌ڕێته‌وه‌ زێدى خۆى فایله‌که‌ى ده‌رده‌هێنن و چیتر هاوکارى به‌سه‌ریاندا دابه‌ش ناکه‌ن، وتیشى:» ئه‌وانه‌ى ئێستا له‌شه‌نگاله‌وه‌ داواى دووباره‌ گه‌ڕانه‌وه‌یان کردووه‌ بۆ دهۆک ژماره‌یان سه‌رووى (200) خێزانه‌، وه‌رگرتنه‌وه‌یان له‌ناو که‌مپ له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێمه‌، ده‌بێت ئه‌وان نووسراوێکى فه‌رمى بنێرن تا ره‌وانه‌ى به‌غدای بکه‌ین بۆ دووباره‌ دابه‌شکردنى هاوکارى مانگانه‌یان». ئه‌سکه‌نده‌ر ئه‌وه‌شى باسکرد که‌وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم رازى بووه‌ له‌سه‌ر وه‌رگرتنه‌وه‌ى ئه‌و ئاوارانه‌، «ئێمه‌ چاوه‌ڕێی نووسراوى فه‌رمى ئه‌وان ده‌که‌ین، شوێن له‌دهۆک هه‌یه‌ بۆ وه‌رگرتنى ئاواره‌کان، هه‌رکاتێک مامه‌ڵه‌کانیان ته‌واو بوون دووباره‌ ده‌ست به‌دابه‌شکردنى هاوکارى بۆ ئه‌و ئاوارانه‌ ده‌که‌ین». لاى خۆیه‌وه‌، فه‌هد حامد قایمقامى قه‌زاى ناوه‌ندى شه‌نگال بۆ ‌هاوڵاتى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ له‌سه‌ره‌تاى ئازادکردنى شه‌نگال تائێستا (22) هه‌زار خێزان گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ ناوچه‌کانى خۆیان، زیاتر له‌سه‌دا 75% ی ئاواره‌کانى شه‌نگال هێشتا له‌هه‌رێمى کوردستانن و نه‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ زێدى خۆیان، وتیشى:»ئێمه‌ هه‌موو ئاسانکارییه‌ک بۆ ئه‌و ئاوارانه‌ ده‌که‌ین که‌ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ شه‌نگال ، هانى رێکخراوه‌کان و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌ده‌ین که‌ هاوکارى ئه‌و خێزانانه‌ بکه‌ن که‌تازه‌ ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌«. فه‌هد حامد وتیشی»هه‌رکه‌سێک بگه‌ڕێته‌وه‌ بۆ هه‌رێمى کوردستان ئێمه‌ رێگرى لێناکه‌ین، به‌ڵام ئه‌و ترس و  هه‌ڕه‌شه‌یه‌ ئه‌وه‌نده‌ نیه‌ ئاواره‌کان بگه‌ڕێنه‌وه‌، ناوچه‌که‌ ئارامه‌و هه‌رکاتێک  هێرش کرایه‌سه‌ر شه‌نگال هێزه‌کانى ئه‌منى شه‌وو رۆژ ئاماده‌ن به‌رگریى له‌خاکى شه‌نگال بکه‌ن».