ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

‌ هاوڵاتى سزا نێودەوڵەتییەکانی سەر ئێران و قەیرانە ئابورییەکان، ئەو وڵاتەی گوشیوەو کەوتووەتە ژێر گەورەترین فشاری سیاسی و نێودەوڵەتیی مێژویی خۆیەوە، لەگەڵ ئەم دۆخەدا قەیرانی حوکمڕانیی لەو وڵاتە بەدژایەتی و ململانێی ئاشکرای نێوان سەرۆکی حکومەت و سەرۆکی پەرلەمان بووەتە قەیرانێکی گەورەتر کەئێرانی تالێواری هەڵدێڕ بردووە، چونکە ئەو دوو سەرۆکایەتییە لەدۆخێکی زۆر هەستیاری وڵاتەکەیاندا سەرقاڵی سەپاندنی هەیمەنەی خۆیانن بەبێ گوێدانە پێگەی سیاسەتی نێودەوڵەتی و دۆخی ناوخۆیی وڵاتەکەیان، حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران بەئاشکرا رایگەیاندووە نابێت پەرلەمان دەستوەردان لەکاروباری حکومەتدا بکات و لەبەرامبەردا محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمان پرۆژە یاسای پەسندکراوی پەرلەمانی بۆ هەڵگرتنی سزا نێودەوڵەتییەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە کەپێچەوانەی رێوشوێنە ئیداری و حوکمڕانییەکانە، هاوکات قاڵیباف دژی بودجەی حکومەت وەستاوەتەوەو ئەمەش وای لە رۆحانی کردووە کەزیاتر توڕە ببێت و بەپێی میدیاکانی ئێران سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە پێچەوانەی رابردوو شمشێری بۆ شەڕ راکێشاوە. رۆحانی؛ سیاسەت بەمێزەرو عەباوە «رۆحانی خومەینی دەکات بەئیمام» حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران کە لەلایەن ریفۆرمخوازانی ئەو وڵاتەوە پشتیوانی لێدەکرێت و لەشارۆچکەی (سورخە) لەپارێزگای سمنان لەدایک بووەو ئێستا تەمەنی (72) ساڵەو ناوی ئەو پێشتر حەسەن فەرەیدون بووەو دوای ئەوەی خوێندنی ئاینی لەشاری (قوم) خوێندووەو گەیشتووەتە پلەی ئاینیی موجتەهیدو نازناوەکەی لەساڵی (1961) بە رۆحانی واتە کەسی ئاینیی گۆڕیوە، ئەو بەیەکێک لەهەوادارانی سەرسەختی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدرێت و رۆحانی یەکەم کەس بووە کە لەڕێوڕەسمێکدا لەساڵی (1977) خومەینی وەک (ئیمام) لەقەڵەمدەدات و خومەینی دەکاتە خاوەنی هەمیشەیی پێشگرەی ئیمام و تەنانەت لەدەستوری ئێراندا وەک ئیمام خومەینی ناوی دەهێنرێت، رۆحانی لەساڵی (1972) چووەتە زانکۆی تاران و لەبواری (یاسا)دا خوێندویەتی و دواتر چووەتە بەریتانیا و لەساڵی (1995) پلەی دکتۆرای لەیاسای دەستوریدا بەدەستهێناوە، ئەو توانیویەتی لەپێنج خولی پەرلەمانی وڵاتەکەیدا بەشدار بێت و جێگری سەرۆکی پەرلەمان بووە لەخولی چوارەم و پێنجەم، وەک خۆی دەڵێت ئەزموونی (20) ساڵی لەبواری پەرلەماندا هەیە، لەسێ خولی چوار ساڵەشدا نوێنەری تاران بووە لە(ئەنجومەنی دەستەبژێرەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران)، ئەو لە ساڵی (1989) بۆ ساڵی (2005) ئەندامی (ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانیی) وڵاتەکەی بووە، هاوکات لەساڵی (1992) تا (2013) سەرۆکی (ناوەندی توێژینەوەی ستراتیژیی ئەنجومەنی دیاریکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران) بووەو ساڵی (2013) دوای خۆکاندیدکردنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی، توانی (18) ملیۆن دەنگ لەهەڵبژاردنەکانی وڵاتەکەیدا بەدەستبهێنێت و شکست بە محەمەد باقر قاڵیباف بهێنێت کە بەشەش ملیۆن دەنگ، سێیەم جاری بوو کەخۆی بۆ بەدەستهێنانی ئەو پۆستە کاندید کردبوو. رۆحانی جارێکی دیکە لەساڵی (2017) خۆی بۆ سەرۆک کۆماریی خولی دوانزەیەم لەکۆماری ئیسلامی ئێران کاندید کردو توانی بەبەڵێنی بەردەوامبونی رێککەوتنی ئەتۆمیی و باشکردنی دۆخی ئابوریی زیاتر لە (23) ملیۆن دەنگ واتە (57%)ی دەنگەکان بەدستبهێنیت و  جارێکی دیکە ئەو پۆستە مسۆگەر بکاتەوە کەسەرکەوتنی دوناڵد ترەمپ لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمەریکا لە (2016) و کشانەوەی واشنتۆن لەڕێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) بەفەرمانی ترەمپ بووە هۆی ئەوەی رۆحانی هیچ یەک لەبەڵێنەکانی بۆ جێبەجێ نەکرێت و ئەمە وایکرد لایەنی محافزکارانی کۆماری ئیسلامی ئێران کەخۆیان بەدژی رێککەوتنی ئەتۆمیی لەقەڵەمدەدا هەلەکە لەبەرژەوەندیی خۆیان بقۆزنەوەو لەهەڵبژارنەکانی ئەنجومەنی شورای ئیسلامی ئێران (پەرلەمان ) لەسەرەتای (2020) سەرکەوتن بەدەستبهێنن و بەمسۆگەرکردنی (221) کورسی لەکۆی (272) کورسی، پەرلەمانی ئێران بەتەواوەتی بدەستەوە بگرن و تەنها (20) کورسی پشتیوانی رۆحانی و باڵی ریفۆرمخوازن بۆ لایەنگرانی مایەوەو ئەمە وایکرد هەڵوێستی پشتیوانەکانی حکومەت و لایەنگرانی ریفۆرمخواز لەپەرلەمانی ئێران بەتەواوەتی لاواز بێت و تەنانەت ململانێکان گەیشتە ئەوەی لەپەرلەمانی ئێران داوای لەسێدارەدانی رۆحانی دەکرا بەهۆی ئەو قیرانە ئابورییەی رووبەڕووی وڵاتەکە بووەتەوە، بۆیە عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەچەند لێدوانێکدا داوایکرد پەرلەمان و حکومەت ناکۆکییەکانیان زەق نەکەنەوەو نەبنە هۆی ئاڵۆزی و لاوازیی وڵاتەکە و دڵخۆشیی دوژمنان. قاڵیباف سەربازێکی سەرکوتکار محەمەد باقر قاڵیباف، لەدایکبووی ساڵی (1961) لەپارێزگای خوراسان-ە لەئێران، باوکی کوردو دایکی فارس-ە، بەڵام هیچ کات ئاماژەیەکی تایبەتی بەکوردبوونی خۆی یان باوکی لەژیانی سیاسی و تایبەتیدا نەکردووە تەنها ئەو لەساڵی (1978) وەک ئەندامێکی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی بۆ سەرکوتی نەیارە کوردەکانی کۆماری ئیسلامی رووی لە رۆژهەڵاتی کوردستان کردووە و لەگەڵ دەستپێکردنی جەنگی ئێران و عێراق لەساڵی (1980) بووەتە یەکێک لەفەرماندەکانی بواری هەواڵگریی ئەو جەنگە لەئێران و دواتر لەتەمەنی (29) ساڵیدا پلەی (عەمید)ی پێبەخشراو بووە گەنجترین فەرماندەی سوپای پاسدارن لەو سەردەمەداو لەساڵی (2004) بووەتە فەرماندەی ناوەندی بونیادنانی (خاتەمولئەنبیا) سەر بەسوپای پاسداران، ئەو کەخاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لەبواری جوگرافیای سیاسیی، لەساڵی (1997) بەبڕیاری خامنەیی دەکرێتە فەرماندەی گشتیی هێزە ئاسمانییەکانی سوپای پاسداران و لەساڵئ (1999) بۆ مەبەستی تاقیکردنەوەی فڕۆکەوانیی ئەیرباس رووی لەفەڕەنسا کردووەو لە ئێستاشدا بە رەسمی ئەندامی تیمی فڕۆکەوانانی کۆمپانیای فڕۆکەوانیی (ئێران ئەیر)ی وڵاتەکەیەتی و ساڵی (2000) بە بڕیاری عەلی خامنەیی بووە فەرماندەی گشتی هێزەکانی پۆلیسی ئێران و رۆڵی باڵای هەبوو لەنوێکرنەوەی هێزەکانی پۆلیسی وڵاتەکەی و نوێترین چەک و کەرەستەی سەردەمییانەو پێشکەوتووی بۆ پۆلیسی ئێران دابینکردو ئەو هێزانە لەسەردەمی قاڵیبافدا زیاترین دەوریان هەبوو لەسەرکوت و گرتنی رۆشنبیران و رۆژنامەوانان و تەنانەت قاڵیباف دانی بەوەدا نا کەساڵی (2009) وەک پۆلیسێک بەسواری ماتۆڕەوە دژی خۆپیشاندەران و ناڕەزایەتییەکان وەستاوەتەوەو هێرشی کردووەتە سەر خۆپیشاندەران، قاڵیباف لەساڵی (2005) تا (2017) سەرۆکی شارەوانیی تارانی پایتەختی وڵاتەکی بووە، کە هەر لەو ماوەیەدا زیاترین دۆسیەی گەندەڵیی لەسەر تۆمار کراوەو تۆمەتبارە بەکڕینی هەزاران دۆنم زەوی بەنرخی هەرزان و نیوەی نرخ و زیاتر لەدوو هەزار دۆسیەی گەندەڵی لەسەر تۆمار کراوەو تۆمەتبارە بەدامەزراندنی نایاسایی (13) هەزار کەس لەپێناو سەرکەوتن لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی لەئێران و قەرزاربوونی بەبڕی سێ هێندەی بودجەی شارەوانیی تاران کەدەکاتە نزیکەی سێ ملیار دۆلار. ئەو لەساڵی (2015) بووەتە ئەندامی ئەنجونی دەستنیشانکردنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران و لەساڵی (2020) خۆی بۆ خولی  یانزەیەمی پەرلەمانی وڵاتەکەی لەسەر لیستی محافزکاران کاندید کردو بووە پەرلەمانتارو بە (230) دەنگ بووە شەشەمین  سەرۆکی پەرلەمانی کۆماری ئیسلامی ئێران. ململانێ لەگەڵ رۆحانی یەخەی وەزیرەکانی گرتووە لەهەڵمەتی بانگەشەی کاندیدەکانی پۆستی سەرۆک کۆماری لەساڵی (2013)و لەگفتوگۆیەکی تەلەفیزیۆنیدا قاڵیباف بە رۆحانی وت ئەوکاتەی تۆ لەگەڵ فڕانسۆ میتران سەرۆکی فەڕەنسا سەرقاڵی قاوە خواردنەوە بووی، ئێمە بەموشەکەکانی دروستکراوی ئەو وڵاتە لەشەڕی نێوان عێراق و ئێران دەکراینە ئامانج، کە لەبەرامبەردا رۆحانی وتی من شارەزای کاروباری سەربازیی نیم و کاری سیاسی و دیپلۆماسی دەکەم و وەک تۆ ناتوانم خەڵک سەرکوت بکەم، ئەم گفتوگۆیە بووە هۆی دروستبونی بریسکەی ئاگرێک لەنێوان رۆحانی و قاڵیباف و لەئێستاشدا کە رۆحانی سەرۆک کۆمارەو قاڵیباف سەرۆکی پەرلەمان ئەو ئاگرە زیاتر پەلی هاویشتووەتە بەڕێوبردنی وڵاتەکەوەو تائێستا پەرلەمان بەسەرۆکایەتی قاڵیباف داوای لێپێچنیەوەی لەزۆربەی وەزیرەکانی کابینەی رۆحانی کردووەو بیژەن زەنگە، وەزیری نەوت بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمانتارن کارتی زەردی بەڕوویدا بەرز کراوەتەوەو لەلێواری لێسەندنەوەی متمانە دەربازی بوو، هاوکات محەمەد جەواد زەریف دوای چەند جارێک بانگهێشتکردن لەپەرلەمان لێپرسینەوەی لێکراو تەنانت پەرلەمان ئاڵۆزیی تێکەوت و وەڵامەکانی زەریف سەبارەت بە رێککەوتنی ئەتۆمیی رەتکرایەوەو لەئێستادا پەرلەمان داوای لێپێچینەوەو لێسەندنەوەی متمانە لەوەزیری کشتوکاڵ و وەزیری دارایی حکومەتەکەی رۆحانی دەکات، لەکاتێکدا حکومەتەکەی رۆحانی تەنها شەش مانگی ماوە. پەرلەمان پلانەکانی حکومەت رەتدەکاتەوە پێشتر حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندبوو هاوکاریی مادیی حکومەت بۆ (60) ملیۆن هاووڵاتیی ئێران بەمەبەستی دابینکردنی پێداویستییەکانی ژیان تەرخاندەکات، بەڵام پەرلەمان رەتیکردەوەو رایگەیاند ناکرێت ئەو بڕە زۆرە پارە بۆ هاووڵاتیان دابین بکرێت و ئەمە زیانی گەورە بەئابوریی وڵاتەکە دەگەیەنێت، بۆیە جارێکی دیکە رۆحانی رایگەیاند کەحکومەتەکەی بۆ ماوەی چوار مانگ، مانگانە (100) هەزار تمەن بۆ (30) ملیۆن کەسی دانیشتوی ئێران تەرخان دەکات و قەرزی یەک ملیۆنی کەدەکاتە (40) دۆلار بۆ (10) ملیۆن خێزان دابین دەکات کە لەماوەی (30) مانگدا وەردەگیرێتەوەو ئەمەش وەک پشتیوانییەکی حکومەتە بۆ بژێویی خەڵک لەسەردەمی کۆرۆناداو هەنگاوی دیکەش بەڕێوەیە کەئەو پلانەش دوای دوو هەفتە تاووتوێکردن و رەخنەگرتنی پەرلەمان پەسندکرا. بودجە و پەرلەمان و حکومەت حکومەت لەڕەشنووسی بودجەی ساڵی (2021) ویستی قەرەبووی خستنەخوارەوەی فرۆکە گەشتیارییەکەی ئۆکرانیا لەسندوقی گەشەی نیشتیمانیی ئێران رادەستبکات کەدەگاتە نزیکەی (200) ملیۆن یۆرۆ، بەڵام پەرلەمان ئەو بڕگەیەی لەبودجەی رەتکردەوەو هاوکات سەرۆکی پەرلەمان رایگەیاند پێچەوانەی بانگەشەکان، حکومەت لەبودجەی ساڵی داهاتوو پشتی بەفرۆشتنی نەوت بەستووەو ئەمە لادانە لەبەڵێنەکانی حکومەت، چونکە ئەگەر نەتوانێت ئاستی فرۆشی نەوت بگەیەنێتە زیاتر لە دوو ملیۆن بەرمیلی رۆژانە ئەوا تووشی کورتهێنانی بودجە بەڕێژەی زیاتر لە (10) ملیار دۆلار دەبینەوە، بۆیە پەرلەمان نەشتەرگەریی بۆ بودجەی حکومەت دەکات. شەڕی ئاماری پەرلەمان و حکومەت بەپێی تووێژینەوەی پەرلەمانی ئێران ئاستی بێکاریی لەوڵاتەکەدا گەیشتووەتە (24%)، لەکاتێکدا دامەزراوەی ناوەندی ئاماری ئێران ئاستی بێکاریی بە (9.8%) بڵاوکردووەتەوە کەجیاوازیی ئەم دوو ژمارەیە زیاترە لەدوو هێندە، بەڵام بەزمانێکی سادە دەکرێت بووترێت ژمارەکەی پەرلەمانی ئێران لەڕاستییەوە نزیکە، چونکە بەچاوخشاندێکی خێرا کەبەرزبوونەوەی هەڵاوسان گەیشتووەتە (46%)، دەردەکەوێت بێکاریی لەوڵاتەکەدا بەشێوەیەکی بەرچاو زیادی کردووە، چونکە بەرزبوونەوەی ئاستی بێکاری و ئاستی هەڵاوسان پەیوەندیی راستەوخۆیان بەیەکترەوە هەیە. هاوکات هەر بەپێی راپۆرتێکی ناوەندی تووێژینەوەکانی پەرلەمانی ئێران؛ حکومەت لەساڵی رابردوودا بۆ چارەسەری کورتهێنانی بودجە، بەبڕی (80) هەزار ملیار تمەن یان (80) ترلیۆن، پارەی نوێی چاپکردەوە کە بەپێی خەمڵاندنەکان بەدۆلار بەنرخی سیستمی حکومەت (نیما) دەکاتە زیاتر لەحەوت ملیار دۆلار، لەکاتێکدا کورتهێنانی بودجەی حکومەت لەنێوان ساڵانی (2019 بۆ 2020) زیاتر بووە لە (131) هەزار ملیار تمەن، چونکە حکومەت لەسەر بنەمای فرۆشتنی رۆژانەی نەوت بودجەی داڕشتووەو سزاکانی ئەمەریکا بووەتە هۆی رێگریی لەفرۆشتنی ئەو بڕە نەوتەی حکومەت کە بەبەهای (448) هەزار ملیار تمەن پێشبینی کردبوو. پەرلەمان رێککەوتنی ئەتۆمیی هەڵدەوەشێنێتەوە پەرلەمانی  ئێران بەبیانوی پابەندنەبوونی وڵاتانی (5+1) بە رێککەوتنی ئەتۆمیی و تیرۆری موحیسن فەخری زادە، زانای ئەتۆمی و بەرپرسی گەشەی بەرنامەی موشەکیی ئەو وڵاتە، پەسندکردنی پرۆژە یاسایەکی دوو خاڵیی بەپەلەی بۆ زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم راگەیاند کەدەبێت حکومەت بەپێی ئەو پرۆژە یاسایە لەماوەی یەک مانگدا پیتاندنی یۆرانیۆم لە (120) کیلۆوە بۆ زیاتر لە هەزارو (500) کیلۆگرام زیادبکات و ئەمەش پێچەوانەی رێککەوتنە ئەتۆمییەکەی ئێران و وڵاتانی جیهانەو ئەگەر ئەو پرۆژە یاسایە جێبەجێ بکرێت هەموو سزا نێودەوڵەتییەکان دژی ئێران چالاک دەکرێتەوەو ئەمە راستەوخۆ ناڕەزایەتیی و کاردانەوەی حەسەن رۆحانی، ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆمارو محەمەد جواد زەریف وەزیری دەرەوەو عەلی رەبیعی، وتەبێژی حکومەتی لێکەوتەوە، بەڵام لەنوێترین پەیامدا قاڵیباف رایگەیاند پرۆژە یاساکەی بەپێی دەسەڵاتەکانی خۆی خستووەتە بواری جێبەجێکردنەوە، چونکە حکومەت ئامادە نەبووە ئەو پڕۆژە یاسایە بخاتە بواری جێبەجێکردنەوەو ئەمەش پێشێلکردنی دەستوری وڵاتەکەیە لەلایەن حکومەتەوە. پەرلەمان و حکومەت میدیاکان بەخۆیانەوە سەرقاڵ دەکەن زۆربەی میدیاکانی ئێران بووەتە گۆڕەپانی ململانێکانی حکومەت و پەرلەمان و لەو چوارچێوەیەدا رۆژنامەی (ئیبتیکار) نزیک لەڕیفۆرمخوازان بەناونیشانی (بازاڕی تانەو تەشەر لەنێوان حکومەت و پەرلەماندا گەرمە) نووسیویەتی: ململانێی پەرلەمان و حکومەت بەردەوامەو رۆژانە لایەنی جیاوازی ئەو ململانێیە دەردەکەوێت، محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمان و پەرلەمانتاران لەلایەک و حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆمارو تیمی حکومەت لەلایەکی دیکەوە بەتانەو تەشەرەوە وەڵامی یەکتری دەدەنەوە، ئەوەش لەکاتێکدایە کەدۆخی ئابوریی وڵاتەکە خراپەو ژیان و بژێویی خەڵک لەژێر فشاری ئابوریدایە، بەڵام پێناچێت بەرپرسان ئامانجێکی دیکەیان جگە لەشکستی یەکتر هەبێت. بەپێی زانیارییەکانی رۆژنامەکە پەسەندکردنی دوو پرۆژە یاسای تایبەت بەکشانەوە لە رێککەوتنی ئەتۆمیی لەلایەن پەرلەمانەوە بووەتەهۆی بەرزبوونەوەی نرخی کاڵاو پێویستییە سەرەکییەکانی بژێویی و کاریگەرییەکی خێراو خراپی لەسەر ئابوریی هەیە، بۆیە رۆحانی لەلێدوانێکدا وتی: دەستی هەموو ئەوانەی دەیانەوێت خزمەت بەخەڵک بکەن ماچ دەکەم، بەڵام رێگەبدەن ئەوانەی زیاتر لە (25) ساڵە ئەزموونی سیاسی و دیپلۆماسییان هەیە بەهێمنی سەرقاڵی ئەو رێککەوتنە ئەتۆمییە بن، لەبەرامبەردا قاڵیباف لەدیدارێکی تەلەفیزیۆنیدا وتی: حەوت ساڵە چاوەڕوانی هەنگاوی حکومەتین و پڕۆژە یاسای ئێمە بۆ کشانەوە لە رێککەوتنی ئەتۆمی نەبووە، وتمان چونکە لایەنی بەرامبەر پابەندی رێککەوتنەکە نەبووە ئێمەش ئاستی پابەندبوونەکەمان بەو رێککەوتنەوە کەمبکەینەوە. لەلایەکی دیکەوە رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) کەزمانحاڵی حکومەتە نووسیویەتی: پرۆژە دوو خاڵییەکەی پەرلەمانی ئێران بۆ کشانەوەی بەپەلەی حکومەت لە رێککەوتنی ئەتۆمیی، بووە بەیاساو لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە پەسند کراوە، بەڵام حکومەت دژی ئەو یاسایە نامەی بۆ ئەحمەد جەننەتی، سەرۆکی ئەنجومەنی چاودێریی  ناردووەو لەبەرامبەردا محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمانی ئێران لەنامەیەکدا بۆ حەسەن رۆحانی، داوای کردووە حکومەت لەیەک مانگدا دەبێت یاسای پەرەپێدانی بواری ئەتۆمیی جێبەجێ بکات وەک ئاماژەیەک بۆ پابەندنەبوونی لایەنەکانی ناو رێککەوتنەکە. بەپێی زانیارییەکانی رۆژنامەکە پڕۆژەو پلانی پەرلەمان دوای تاووتوێکردنی لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێران دوو رەخنەی لێگراوەو بۆ چاکسازیی رەوانەی پەرلەمان کراوەتەوە ئەو مۆڵەتەی دراوە بەحکومەت لەیەک مانگەوە بووە بەدوو مانگ و پەسند کراوە، بەڵام حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران و سەرجەم ئەندامانی تیمی حکومەت دژی ئەو یاسایەن. ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆماری ئێران لەنامەیەکدا بۆ سەرۆکی ئەنجومەنی چاودێری کۆماری ئیسلامی ئێران داوای کردووە پەرلەمان دەستوەردان لەپرسی ئەتۆمیی وڵاتەکەیدا نەکات، چونکە بەپێی دەستورو بەبڕیاری عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، پرسی ئەتۆمی رادەستی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی کراوەو سەرەکیترین پرسی ئاسایشی وڵاتەکەیە. جیهانگیریی وتوویەتی: لەپرسی ئەتۆمیی ئێراندا تەنانەت حکومەت ناتوانێت بڕیاری یەکلاکەرەوە بدات و هەندێک جار حکومەتیش تەنها راپۆرت لەسەر ئەو بابەتە بۆ ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی دەنێرێت و بڕیار لای ئەنجومەنەکەیە، بۆیە ئەو پڕۆژەیەی پەرلەمان بۆ زیادکردنی پیتاندنی یۆرانیۆم وەک دەستوەردانێکی نەگونجاوەو پێویست ناکات.

‌ هاوڵاتى هەندێک چالاکوان هۆشدارییان داوە لەکەیسەکانی خۆکوشتن لەنێو ژنانی ئێزیدیداو داوا لەحکومەت دەکەن راهێنانی پیشەیی و چاودێری تەندروستی دەروونییان بۆ دابینبکات، لەکۆی هەزاران ژنی رزگارکراوی ژێر چنگی داعش تەنها (375) کەسیان قەرەبوویەکی ماددی کەمیان وەرگرتووە. به‌رزبوونه‌وه‌ی ئەمدواییەی ژماره‌ی خۆکوشتن لەنێو رزگاربووانی تاوانه‌کانی رێکخراوی "دەوڵەتی ئیسلامی" (داعش)دا عێراقییەکانی نیگەران کردووە دەربارەی ئەوەی ئاخۆ چاودێریی پێویست و دەرفەتی راهێنانیان پێدەدرێت یان نا. ئەو پسپۆڕانە پێشنیازی پشتیوانی کۆمەڵایەتی و دەروونییان کرد بۆ ئەندامانی کۆمەڵگەی ئێزیدی کە رزگاریان بووه‌ لەده‌ستبه‌سه‌رداگرتنه‌ تووندوتیژانه‌که‌ی شارەکەیان لە 2014و ئه‌و داگیرکارییه‌ی به‌دوایدا هات. تەنها لەئەیلولدا سێ ژنی ئاوارەی ئێزیدی خۆیان کوشتووە لەکەمپەکانی دهۆک و چیای شەنگال، ئەوانەش ئەو کەسانە بوون کەڕووبه‌ڕووی تووندوتیژی و کۆیلایەتی لەسەردەستی داعش بووبوونه‌وه‌. سەرەڕای ئەوەش، مەرگی زۆرێک لە ئەندامانی خێزانەکانیان لەسەردەستی داعش و مانەوەی دوورودرێژیان لەکەمپەکانی ئاوارەکاندا مەینەتیانی هێندەی دیکە زیادکردبوو. حوسام عەبدوڵا بەرپرسێکە لەڕێکخراوی ئێزیدی بۆ بەڵگەنامەکردن، وتی "خۆکوشتن لەنێو ئێزیدییەکاندا ئاماژەیەکی مەترسیدارە". باسی لەوەشکرد کەزیادبوونی ریشەیی ئەمدواییە لەژمارەی کەیسەکانی خۆکوشتنی ئێزیدییەکاندا جێی هۆشدارییەو ئاماژەیکرد بەوەی تەنیا لەدوو مانگی رابردوودا، حەوت حاڵه‌تی خۆکوژی لەنێو ژناندا بەتەمەنی جیاوازەوە روویانداوە. سه‌رباری ئاستی ئەو خزمەتگوزارییەی دابین دەکرێن، کەمپەکان زۆر لەژیانی ئاساییەوە دوورن، دانیشتوانی کەمپه‌کان پەراوێزخراون و لەژێر فشاری داراییدان بەهۆی بێکارییەوە، کەیارمەتییان نادات زاڵبن بەسەر گرێی لاقەکردن یان رفاندنیاندا لەلایەن داعشەوە، بەتایبەتی لەنێو کچانی لاودا. عەبدوڵا وتی "پێویستی به‌گەشەپێدانی پلانێکی چڕوپڕ بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئەم کێشەیە زۆر گرنگەو حکومەت و دەزگا پەیوەندیدارەکان دەبێت بەدوایدا بچن". وتیشی "پێویستی هەرە بەرچاوی ئێزیدییە ئاوارەکان: دەرفەتی کار، باشترکردنی دۆخی ژیان و پەرەپێدانی خزمەتگوزارییە گشتییەکانە". داوای لەحکومەت کرد باربووی زیاتر دابینبکات بۆ ئێزیدییەکان و وتی تەنیا ژمارەیەکی کەمیان تائێستا سوودیان لەو باربووانە بینیوە. لەنێو هەزاران ژنی ئێزیدیدا که‌ئەشکەنجەدراون و مامەڵەی خراپیان لەگەڵ کراوه‌، تەنیا (375) که‌س دوو ملیۆن دیناری عێراقی (1,680 دۆلار)یان وەرگرتووە. عەبدوڵا وتی "قوربانییەکان پێویستیان بەچاودێریی هەمیشەیی هەیە که‌سنووردار نه‌بێت به‌پشتیوانی داراییه‌وه‌، بەڵکو درێژببێتەوە بۆ چاودێری تەندروستی دەروونیش". بەڕێوەبەری گشتی کاروباری ئێزیدییەکان لەحکومەتی هەرێمی کوردستان، خەیری بوزانی وتی "پێویستییه‌کی زۆر هەیە به‌تاووتوێکردنی ئەو گرێ دەروونییانەی ئێزیدییە ئاوارەکان ئەزموونیان کردووە". وتیشی "پشتیوانیکردنی گەڕانەوەی خێزانە ئاوارەکان بۆ ناوچەکانیان فاکتەرێکی سەرەکییە لەبەرگرتن بەم قەیرانە". هەروەها وتی "بەڵام گەڕانەوەکە دەبێت هاوکات بێت بەدابینکردنی ژینگەیەکی سەلامەت بۆ گەڕانەوەیان و پشتیوانی دارایی گەڕاوەکان بکرێت تا کار دەدۆزنەوە". زیاد لە (20) هەزار خێزانی ئێزیدی گەڕاونەتەوە بۆ شەنگال لە سێ ساڵی رابردوودا، بەڵام زۆرێک هێشتا ئاوارەن. بەگوێرەی ئامارە فەرمیەکان، نزیکه‌ی (300) هەزار ئێزیدی هێشتا لەکەمپەکاندان، کەزۆرێکیان لەهەرێمی کوردستانی عێراقن. بوزانی داوای دابینکردنی موچەی مانگانەی کرد، نەک تەنیا باربوو، بۆ هەموو ئەو ژنە ئێزیدیانەی لەلایەن ئەندامانی داعشەوە زیانیان لێدراوە. وتی "پێویستیشیان بەبەرنامەی ئاساییکردنه‌وه‌ی بارودۆخی ژیانیان هەیە تایارمەتییان بدات زاڵبن بەسەر کاریگەرییە دەروونی و جەستەییەکانی ئەو زیانەدا که‌ پێیانگەیشتووە، وتی ئەمە یارمەتی رێگرتن دەدات لەوەی بکەونە نێو بازنەی نائومێدی و بێهیواییەوە". لەیلا بەرزنجی بەڕێوەبەری جود، کە رێکخراوێکی مرۆییه‌ له‌موسڵ بۆ گەشەپێدان و بنیاتنانەوە، وتی کاری لەگەڵ ژنانی په‌ککه‌وته‌و رزگاربووانی تیرۆریزم کردووە کەکێشه‌ و گرێی دەروونیی سه‌ختیان بۆ دروستبووە. وتیشی "پابەندبووین بەپشتیوانیکردنیان و به‌خشینی هیوا پێیان، یەکەم هەنگاو دابینکردنی راهێنان بوو تا بگه‌ن به‌دۆزینه‌وه‌ی کار لەبواری درومان و پیشە دەستییەکاندا." هەروەها وتی "کار هەستی متمانەو سوربوونیدا بەم ژنانە تاژیانیان باشتربکەن و داهاتوویەکی روونتریان هەبێت". بەرزنجی جەختیکردەوە لەوەی دابینکردنی راهێنانی پیشەیی و دەرفەتەکانی کار دەبێت بەشێکی سەرەکی بێت له‌هەر بەرنامەیەکی حکومی کە مەبەستی یارمەتیدانی گروپە پەراوێزخراوەکان بێت، لەنێویاندا ئێزیدییەکان.  

ماردین نوره‌دین دوو په‌رله‌مانتارى گۆڕان و یه‌کێتى باسى خۆپیشاندان ده‌که‌ن له‌هه‌ولێرو یه‌کتر تۆمه‌تبار دەکەن که‌ خۆپیشاندان پێویسته‌ له‌هه‌ولێر ئه‌نجامبدرێت. په‌رله‌مانتاره‌که‌ى گۆڕان ده‌ڵێت:" هه‌ر که‌سێک خۆپیشاندان بکات له‌هه‌ولێر له‌گه‌ڵیاندا ده‌بین» و په‌رله‌مانتاره‌که‌ى یه‌کێتیش ده‌ڵێت:» داوامان کردووه‌ په‌رله‌مانتاران خۆپیشاندان بکه‌ن له‌به‌رده‌م بیناى حکومه‌تى هه‌رێمدا، ئه‌گه‌ر یه‌کێتى بیه‌وێت خۆپیشاندان بکات له‌هه‌ولێر حکومه‌ت ده‌له‌رزێنین".   دابان محه‌مه‌د په‌رله‌مانتارى گۆڕان  ئێمه‌ له‌ماوه‌ى رابردوو (37) په‌رله‌مانتار بووین له‌کۆتا کۆبوونه‌وه‌ داواى جه‌لسه‌یه‌کى په‌رله‌مانمان کرد بۆ قوت و بژێویى و موچه‌ى خه‌ڵک بێت، سه‌ربارى ئه‌وه‌ى ئه‌وکاته‌ تازه‌ خۆپیشاندانه‌کان ده‌ستىپێکردبوو ئه‌ویش بۆ راگرتنى ئه‌و توندوتیژیه‌ى که‌ لەلایه‌ن هێزه‌ ئه‌منییه‌کان دژى خۆپیشانده‌ران به‌کارده‌هات. دواتر ئه‌وان کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مانیان نه‌کرد، ئێمه‌ داوامان کرد که‌ (37) واژو کۆبکرێته‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ژماره‌ى ته‌واوى ئه‌ندامان، بۆ ئه‌وه‌ى دانیشتنه‌که‌ ئه‌نجامبدرێت، بۆ ئه‌وه‌ش ئێمه‌ مانمان گرت قه‌رار بوو هه‌ریه‌ک له‌یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستان و نه‌وه‌ى نوێ له‌گه‌ڵمان بن، به‌و حسابه‌ى سه‌رۆکى په‌رله‌مان لاى یه‌کێتیه‌ نه‌هاتن، نه‌وه‌ى نوێش ئاماده‌ نه‌بوون، له‌دواى ئه‌وه‌ ئه‌م دوو هێزه‌ که‌مپینێکى زۆر ناشرینیان له‌ناو خه‌ڵک ده‌ستپێکرد که‌گوایه‌ ئێمه‌ له‌ناو هۆڵى په‌رله‌مانداین و نایه‌ینه‌ ناو خۆپیشانده‌ران.  ئێمه‌ بۆ کۆتا جار داوامان لێکردنه‌وه‌ که‌واژۆکان بکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى کۆبوونه‌وه‌که‌ى په‌رله‌مان بکرێت بۆ ئه‌و فشاره‌ى که‌ئێستا له‌سلێمانى هه‌یه‌، ئه‌و خوێنڕشتنه‌ى که‌ئێستا هه‌یه‌ مایه‌ى قبوڵکردن نییه‌، له‌17ی شوباتدا به‌سێ مانگ چه‌ند که‌سێک شه‌هیدبوون، به‌ڵام مه‌نتقى تیا نیه‌ له‌ماوه‌ى سێ رۆژدا ئه‌و هه‌موو خه‌ڵکه‌ بکوژرێ و زیاتر له‌ (120) که‌س بریندار بکرێت و سه‌دان که‌س ده‌ستگیربکرێت که‌هه‌مووشى مافى خۆیه‌تى بۆ داواکردنى موچه‌ى خۆى هاتۆته‌ سه‌ر شه‌قام. دواتر ئه‌و خۆپیشاندانانه‌ى سلێمانى بوو، ئێمه‌ بۆ ئه‌وه‌ى توندوتیژى نه‌بێت پاڵپشتى خۆپیشانده‌ران و ده‌نگى ناڕازیى و به‌رگرى له‌خوێن و مافى خه‌ڵک بکه‌ین به‌ره‌و سلێمانى هاتینه‌وه‌ له‌بازگه‌که‌ رێگریمان لێکرا نه‌یانهێشت بێینه‌وه‌، فه‌رمانیان پێکرابوو ئێمه‌ش گه‌ڕاینه‌وه‌ بۆ هه‌ولێر، له‌دواى ئه‌وه‌ که‌مپینێکى تریان ده‌ستپێکرد که‌گوایه‌ بۆچى ئێمه‌ له‌هه‌ولێر خۆپیشاندان ناکه‌ین، له‌سلێمانى خوێن رژاوه‌ هاتووین به‌رگرى لێبکه‌ین، له‌هه‌ولێریش بێت، له‌دهۆکیش بێت به‌رگرى لێده‌که‌ین. له‌هه‌مووى بێماناتر و خراپتر قسه‌ى چه‌ند په‌رله‌مانتارێکى یه‌کێتى نیشتیمانى کوردستانه‌ ده‌ڵێ پۆلیسێ به‌په‌رله‌مانتاره‌کانى وتووه‌ بڕۆن له‌هه‌ولێر خۆپیشاندان بکه‌ن، راستى هیچ جیاوازى له‌نێوان ئه‌م دوو هێزه‌دا نیه‌، یه‌کێتى کاتێ تۆى قبوڵه‌ به‌گژى پارتیدا بچێته‌وه‌، پارتى کاتێ تۆى قبوڵه‌ به‌گژى یه‌کێتیدا بچیته‌وه‌، ئێستا خه‌ڵک موچه‌ى خۆى ده‌وێت، ئه‌مه‌ش په‌یوه‌ندى به‌داهاتى ناوخۆو مه‌له‌فى نه‌وت و رێکه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا هه‌یه‌. هه‌ر که‌س خۆپیشاندان له‌هه‌ولێر بکات ئێمه‌ پشتیوانى لێده‌که‌ین، خۆپیشاندانى سلێمانى ئێمه‌ نه‌مانکردووه‌، ئێمه‌ له‌شوێنێک خۆپیشاندانمان نه‌کردووه‌ تا بڵێین له‌هه‌ولێریش ده‌یکه‌ین، ئه‌وه‌ قسه‌ى هێزێکى وه‌ک یه‌کێتیه‌، په‌رله‌مان له‌هه‌ولێره‌، حکومه‌ت له‌هه‌ولێره‌، سه‌رۆکایه‌تى هه‌رێم له‌هه‌ولێره‌، به‌ڵام تۆ له‌سلێمانى فیشه‌ک به‌خه‌ڵکه‌وه‌ ده‌نێیت کوڕى خه‌ڵک ده‌کوژى توندوتیژى ده‌که‌ی. یه‌کێتى (21) په‌رله‌مانتارى هه‌یه‌ له‌په‌رله‌مانى کوردستان، هه‌مووى سه‌حب کردۆته‌وه‌ بۆ سلێمانى، حه‌وت واژۆ ناکه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى جموجۆڵ بکه‌وێته‌ په‌رله‌مان و په‌رله‌مان کارا بکرێته‌وه‌، سه‌رۆکى په‌رله‌مان لاى ئه‌وه‌، لایه‌نى که‌م ئاکتیڤى بکاته‌وه‌ ئه‌وکاته‌ خۆپیشاندان له‌هه‌ولێریش ده‌کرێت، یه‌کێتى با پێشمان بکه‌ون ئێمه‌ش پشتگیرییان ده‌که‌ین.   هاورێ مه‌لا ستار. په‌رله‌مانتارى یه‌کێتى   ئێمه‌ له‌په‌رله‌مانى کوردستان (37) په‌رله‌مه‌نتار که‌ناومان لێنرا به‌ره‌ى ناڕازیى، ئه‌م به‌ره‌یه‌ کۆمه‌ڵێ بیرۆکه‌مان تاووتوێ کرد که‌چۆن رێکبکه‌وین و هه‌وڵبده‌ین له‌گه‌ڵ شه‌قامدا به‌شدار بین له‌خۆپیشاندان و ناڕه‌زایه‌تییه‌کان، ئێمه‌ په‌رله‌مانتارین، نوێنه‌رى خه‌ڵکین که‌ڕووداوێکى له‌م جۆره‌ دروست ده‌بێت، پێویسته‌ په‌رله‌مانتاران هه‌ڵوێستیان هه‌بێت. باسى ئه‌وه‌مان کرد نزیکه‌ى (10) ساڵه‌ خۆپیشاندان له‌سلێمانى و گه‌رمیان و هه‌ڵه‌بجه‌و راپه‌ڕین تاقىکراوه‌ته‌وه‌ به‌چه‌مچه‌ماڵیشه‌وه‌، هیچ ده‌ره‌نجامێک و ده‌ستکه‌وتێکى نه‌بووه‌ بۆ خه‌ڵک، پێشنیارمان کرد بۆ هه‌ڤاڵه‌کانمان په‌رله‌مانتاره‌کان با له‌پێش ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران مانگرتن بکه‌ین و خێمه‌ هه‌ڵبده‌ین له‌هه‌ولێرو خۆپیشاندان بکه‌ین، دڵنیاین له‌وێ کاریگه‌رى زیاتره‌ وه‌ک له‌وه‌ى له‌شوێنێکى دیکه‌ بکرێت، هه‌ولێر چه‌قى ململانێکان و سیاسه‌تکردن و یه‌کلایکردنه‌وه‌ى دۆخى دارایى خه‌ڵکه‌، حکومه‌تى مه‌رکه‌زى هه‌رێمى کوردستان له‌وێیه‌، بڕیاره‌کان له‌وێ ده‌ره‌چێت.  ئه‌مه‌ دوو به‌شه‌ به‌شێکیان ئه‌گه‌ر خۆپیشاندانێکى خۆڕسک خۆى دروست ده‌بێت، به‌دڵنیاییه‌وه‌ ئێمه‌ پشتیوانیان ده‌بین، به‌ڵام ئه‌گه‌ر کاتێک دێته‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ئێمه‌ خۆمان خۆپیشاندان بکه‌ین ئه‌مه‌ مه‌وزوعێکى تره‌. هه‌رکات بێته‌ ئه‌وه‌ى ئێمه‌ خۆمان خۆپیشاندان بکه‌ین ئه‌گه‌ر له‌هه‌ولێر بێت یان له‌بادینان ره‌نگه‌ بۆ ئێمه‌ زۆر به‌ئاسانى بتوانین هه‌ر خۆپیشاندانێکى سه‌رتاسه‌ریش دروستبکه‌ین، به‌ڵام واقیعه‌که‌ ئێستا جیاوازه‌، هاوسه‌رۆکانى یه‌کێتى له‌به‌غدا بوون، ئه‌م چه‌ندڕۆژه‌ وه‌فدى هه‌رێمى کوردستان له‌به‌غدایه‌، چاوه‌ڕوانى ده‌ره‌نجامى ئه‌م سه‌ردانانه‌ ببین بزانین ده‌ره‌نجامه‌که‌ى چى ده‌بێت، ئه‌گه‌ر بگاته‌ ئه‌وه‌ى ئێمه‌ بڕیار بده‌ین له‌هه‌ولێر خۆپیشاندان بکه‌ین به‌دڵنیاییه‌وه‌ خۆپیشاندان ده‌که‌ین و به‌ئاسانیش ده‌توانین ئه‌و حکومه‌ته‌ بله‌رزێنین. ئه‌و په‌رله‌مانتارانه‌ى که‌گه‌ڕاونه‌ته‌وه‌ ئه‌و پێشمه‌رگه‌ به‌ڕێزه‌ یان ئه‌و ئاسایش و پۆلیسه‌ که‌ڕێگرییان کردووه‌ ئه‌مه‌یان پێوتووه‌، وتویانه‌ ئێوه‌ له‌هه‌ولێرن ئه‌گه‌ر نوێنه‌رى ئێمه‌و خه‌ڵکن له‌هه‌ولێر ده‌بێت خۆپیشاندانمان بۆ بکه‌ن، نه‌ک هه‌ولێر جێبهێڵن و بێنه‌ سلێمانى، له‌کاتێکدا ئه‌مه‌ بڕواى ئێمه‌شه‌، ده‌بوو ئه‌و براده‌رانه‌ هه‌ولێر جێنه‌هێڵن بێنه‌وه‌ بۆ سلێمانى، ده‌بوو له‌هه‌ولێر خۆپیشاندان بکرایه‌ بابگیرانایه‌، ئه‌گه‌ر بڕوایان وایه‌ که‌ئه‌ترسن هه‌سته‌که‌ن مه‌ترسى له‌سه‌ر ژیانیان هه‌یه‌. هه‌رچه‌نده‌ ئیدانه‌ى ئه‌و مه‌وزوعه‌م کرد، دژى هه‌ر رێگریه‌کین که‌ له‌هه‌ر په‌رله‌مانتارێک بکرێت، به‌ڵام هه‌ندێ جار پاساو هه‌یه‌، پاساوه‌کانیش ئه‌وه‌بوو که‌پارێزگار بڕیارى ده‌رکردبوو، ئه‌و پێشه‌مه‌رگه‌یەش پێیانى وتبوو.

‌هاوڵاتى لەدوو بەرەوە تورکیا تەنگی پێهەڵچنراوەو سزای قورسی ئابوری چاوەڕێی دەکات بەجۆرێک رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی وڵاتەکەی ترساندووەو داوای «دیالۆگ و دانوستان» دەکات لەگەڵ سزا سەپێنەرەکان – ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا. لە هەینی رابردوو، ١١ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بەدەنگی (٨٤) ئەندام (سیناتۆر)ی ئەنجومەنەکە پرۆژەیاسای بەرگری نیشتمانی ٢٠٢١ی تێپەڕاندو لەبڕگەیەکیدا سەپاندنی سزا دیاری دەکات بەسەر تورکیادا بەهۆی کڕینی سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێس-٤٠٠ی رووسی. لەڕۆژی بوون بەیاساوە، دەبێت لەماوەی (٣٠) رۆژدا سزا بسەپێنرێت بەسەر ئەنقەرەدا لەلایەن دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکاوە کەپێشتر چەندین جار ڤیتۆی لەسەر سزا سەپاندن بەسەر تورکیادا کردبوو بەهۆی نزیکی و پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەردۆغاندا. بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ لەمێژە داوای سەپاندنی سزا دەکەن بەسەر ئەنقەرەدا کاتێک لەتەمموزی ٢٠١٩ یەکەمین پارچەکانی سیستمەکەی پێگەشت، کە واشنتن پێیوایە سیستەمەکە دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی زانیارییە نهێنییەکانی فڕۆکەی ئێف-٣٥ی ئەمریکی. بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ رووسیا ئەنجامی داوە، تورکیا دوو ملیار و (٥٠٠) ملیۆن دەدات بە مۆسکۆ لەبەرامبەر کڕینی سیستەمەکەدا  کە پێیوایە سیستمەکە پێویستییەکی هەنوکەییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ململانێ سەربازییانەی لەدەوروبەری وڵاتەکەیدا هەن و رایگەیاندووە هاوپەیمانەکانی بەئەمریکاشەوە لەناتۆ نەیانتوانیوە جێگرەوەیەکی بۆ دابین بکەن – وەک سیستەمی بەرگری پایتریۆتی ئەمریکی - کە لایان قبوڵکراو بێت. لە راپۆرتێکی تایبەتی ئاژانسی رۆیتەرز هاتووە، سزاکە ئاژانسی دابینکردنی بەرگری تورکیاو سەرۆکی ئاژانسەکە دەگرێتەوە کە ئیسماعیل دەمیرە. بە پشتبەستن بەوتەی دوو بەرپرسی ئەمریکی، رۆیتەرز باسی لەوەش کردووە ئەمجارە دۆناڵد ترەمپ خۆی راوێژکارەکانی راسپاردووە بۆ سزا سەپاندن بەسەر ئەنقەرەدا. تۆڕی میدیای بلۆمبێرگ لە راپۆرتێکیدا بڵاویکردووەتەوە دۆناڵد ترەمپ رەزامەندی خۆی دەربڕیوە لەسەر پاکێجێکی سزا کە لەلایەن مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوە، پێشنیاری بۆ کراوە بۆ سەپاندنی سزا بەسەر تورکیادا، بەڵام باس لەوە نەکراوە سزاکان چی لەخۆدەگرن. بەپێی وتەی سەرچاوەکانی بلومبێرگ، سزاکان لەمیانی یاسای (رووبەڕووبونەوەی نەیارەکانی ئەمریکا لەڕێی سزاوە) یاخود کورتکراوەکەی (کاتسا)وە دەسەپێنرێت، کە هەمان یاسایە تێیدا سزای جۆراوجۆر بەسەر ئێراندا سەپێنراوە لەماوە چوار ساڵی دەسەڵاتی ترەمپدا. دوابەدوای بڵاوبوونەوەی ئەم هەواڵانە لیرەی تورکی لەسەدا ١.٥٪ دابەزینی بەخۆیەوە بینی کە لەمساڵدا زیاتر لەسەدا (٢٥) بەهای خۆی لەدەستداوە. تەنها رۆژێک پێش پەسەندکردنی پرۆژەیاسەکەی کۆنگرێس، یەکێتی ئەوروپاش  بڕیاریدا سزای ئابوری بەسەپێنێت بەسەر ئەنقەرەدا لەبەر دەرهێنان و بەدواداگەڕانی گازی سروشتی لەدەریای سپی ناوەڕاست. ماوەی چەند مانگێکی زۆرە گرژی لەنێوان یۆنان و تورکیا دروستبووە لەسەر مافی دەرهێنانی گازی سروشتی و تورکیا چەندین جار کەشتی ناردووە بۆ بەشی «قوبرسی تورکی»  کە ئەسینا و یەکێتی ئەوروپا پێیانوایە سەرپێچییەو سنوربەزاندنی خاکی قوبرسە. تورکیا باس لەوە دەکات لەو ناوچەیەدا کار دەکات کەدەکەوێتە بەشی خۆیەوە کە قوبرسی تورکی مافی هەیە تێیدا. بڕیارە لەچەند هەفتەی داهاتوودا جۆزێپ بۆریڵ، سەرۆکی کاروباری دەرەوەی یەکێتییەکە، ناوی ئەو کەس و کۆمپانیا تورکیانە ئاشکرا بکات کە سزاکە دەیانگرێتەوە. سزاکان بریتین لەقەدەغەکردنی گەشت و بلۆککردنی چەند سەرمایەیەکی تورکی کە فەرەنسا و یۆنان پێیانوایە سزایەکی سووکە و داوای سزای سەختتریان کرد. «ئەوروپا توانستی خۆی دەرخستووە بۆ بەرەنگاری تورکیا بە سەپاندنی سزا تا ئەوەی دەستهەڵبگرێت لەکردەوە تاکلایەنەکانی لەدەریای سپی ناوەڕاست. ئێمە مانگی تشرینی یەکەم هەلێکماندا بەتورکیاو پەیوەندیمان پێوەکردو مەرجمان بۆ دانان، بەڵام بە کۆی دەنگ تێبینی ئەوەمان کرد تورکی بەردەوام لەکردەوە تووندەکانی»، ئیمانیۆل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا وای وت. دوابەدوای بڕیاری یەکێتییەکە، وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە بەیاننامەکەیدا رایگەیاند رێکارەکان «لایەنگریی پێوە دیارەو نایاسایین»، جگە لەوەی دەبێت برۆکسل وەک «هەماهەنگکارێکی راستگۆ» هەڵسوکەوت بکات لەناکۆکییەکەدا. هەروەها ئەوەش هاتووە کە یەکێتییەکە پیویستە بە «ژیری» مامەڵە لەگەڵ کێشەکە بکات نەک گوێ لە داخوازییەکانی یۆنان بگرێت. رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆکی تورکیا دوابەدوای هەواڵەکە لەکۆبوونەوەیەکیدا لەگەڵ بەرپرسانی پارتەکەی وتی: «ئێمە پەیوەندی رەگداکوتاوی سیاسی و ئابوریمان هەیە لەئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا کەناکرێت هیچ لایەکیان فەرامۆشی بکەن یان لەدەستی بدەن. هیچ کێشەیەک نییە کە لەڕێی دیاکۆگ و هەماهەنگییەوە چارەسەر نەکرێت». سزاکانی یەکێتی ئەوروپا تەنها سەرەتایەو لەمانگی ئازاری ٢٠٢١ جۆزێپ بۆڕێڵ سزای فراوانتر رادەگەیەنێت دوای ئەوەی یەکێتییەکە دانوستان لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا دەکات. ئەنجێلا مێرکڵ، راوێژکاری ئەڵمانیا دوابەدوای بڕیاری یەکێتییەکە رایگەیاند تاووتوێی قەدەغەی ناردنی چەکیان کردووە لەگەڵ ئەوەی چۆن لە لوتکەی ناتۆ باس بکرێت، هەروەها رایگەیاند «دەمانەوێت هەماهەنگی لەگەڵ ئیدارەی نوێی ئەمریکا بکەین دەربارەی تورکیا». جۆو بایدن، سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا، چەندینجار جەختی لەوە کردووەتەوە لەبەرامبەر تورکیاو ئەردۆغاندا تووند دەبێت و سەرپێچییەکانی ئەنقەرە فەرامۆش ناکات. یەکێتی ئەوروپاو ناتۆ لەپلانیاندایە لوتکەیەک رێکبخەن لەگەڵ جۆو بایدن دوای ئەوەی لەکانونی دووەمی ٢٠٢١ دەسەڵات دەگرێتە دەست. بەپێی  ئاماری ئاژانسی یۆرۆستات-ی سەر بەیەکێتی ئەوروپا، لەساڵی ٢٠١٨دا یەکێتییەکە بە بەهای (٥٤) ملیۆن و (٥٣) هەزار دۆلار چەکی هەناردەی تورکیا کردووە کەمووشەکیش لەخۆدەگرێت، بەڵام فرۆشتنی فرۆکەی جەنگی بەوڵاتەکە دەگاتە نزیکەی چەند ملیار یۆرۆیەک. پەیمانگەی توێژینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی ستۆکهۆڵم بڵاویکردووەتەوە ئەمریکا، ئیتاڵیا، هەروەها ئیسپانیا یەکەمی ریزبەندییان گرتووە لەهەناردەکردنی چەک بۆ تورکیا. چەندین وڵاتی ئەوروپی وەک فینلەندا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، هۆڵەندا، ئیسپانیا، هەروەها سوید لەتشرینی یەکەمی ٢٠١٩ رێککەوتن لەسەر ئەوەی فرۆشتنی چەک کەم بکەنەوە یان رایبگرن بەتورکیا، بەڵام نەیانتوانی بەکۆی یەکێتییەکە بڕیار بدەن لەسەر بابەتەکە. بڕیاری ئەو وڵاتانە دوای ئەوە دێت کەتورکیا پەلاماری رۆژئاوای کوردستانی دا لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩و چەندین ناوچەی ژێردەستی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)یان داگیرکرد. وڵاتانی ئەوروپی کە ئەندامیش نین لە رێکخراوی ناتۆ، لەسەر چەندین بابەتی تریش نیگەرانی خۆیان دەربڕیوە لەمەڕ کردەوەکانی تورکیا وەک دەستتێوەردانی ئەنقەرە لەجەنگی ناوخۆیی لیبیاو سوریا هەروەها کڕینی سیستەمی بەرگری ئێس-(٤٠٠) لە رووسیا. ئەوروپییەکان باس لەوە دەکەن سیستەمی بەرگری ئێس- (٤٠٠) لەگەڵ سیستەمی بەرگری ناتۆدا ناگونجێت و دەبێتە هۆی پێدانی زانیاری رێکخراوکە بە رووسیا. «سزا خۆی لەخۆیدا کۆتایی نییە ئەگەر تورکیا بەردەوام بێت لەکردەوە تووندەکانی. چاوەرێ دەکرێت تورکیا رێبازی خۆی بگۆڕێت و وادیارە ئەوروپا  یەکگرتووەو پشتگیری یۆنان و قوبرس دەکات»، کیریاکۆس میتسۆتاکیس، سەرۆک وەزیرانی یۆنان وای وت.  

عه‌مار عه‌زیز، دهۆك قەبارەی پڕۆژەکانی وەبەرھێنان لە پاریێزگای دھۆک لەمساڵدا400 ملیۆن دۆلاری تێپەڕاند کە زیاتر له‌ 23 پرۆژه‌ی خزمه‌تگۆزاری پاره‌ یان بۆ خه‌رجكراوه‌. به‌ڵام هێشتا پرۆژه‌كاتی ستراتیژی وه‌كۆ ته‌واو كردنی فرۆكخانه‌ی دهۆك و ژماره‌یه‌ك نه‌خۆشخانه‌ هێشتا ته‌واو نه‌كراون. كوردو ئیحسان ، به‌رێوه‌به‌ری گشتی وه‌به‌رهێنان له‌ پارێزگای دهۆك به‌ هاوڵاتی وت "ئێمه‌ ئامارێكمان هه‌یه‌ كه‌ له‌ مانگی كانونی دووه‌می 2019 وه‌ تاوه‌كۆ كۆتایی مانگی كانونی یه‌كه‌می 2020 پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان به‌ بهای چوارسه‌د و چوارده‌ ملیون و پێنج سه‌دو سیهو دوو ملیون دولار بۆ، هه‌رله‌م ماوه‌یه‌دا 22 پرۆژه‌ی وه‌به‌رهێنان له‌ سنوری پارێزگای دهۆك جێبه‌جێ كراون و ئێستا له‌ قوناغی كۆتایی دان ، پرۆژه‌كان جۆرا و جۆرن زیاتریان پرۆژه‌كانی پێشه‌سازی و گه‌شتیاری و كشتوكاڵی نه". به‌هۆی جێبه‌جێنه‌كردنی رێنماییه‌كانى ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنان مۆڵه‌تی دروستكردنی پرۆژه‌ له‌ 25 بازرگان وەرگیراوەتەوە، بەھۆی دواکەوتی جیبەجیکردنی پڕۆژەکانیان. كوردو ئیحسان وتی "رێگه‌مان نه‌داوه‌ ده‌ست بکەن به‌جێبه‌جێ كردنی پرۆژه‌كانیان، ئێمه‌ به‌رده‌وام به‌دواداچوون بۆ چونیه‌تی جێبه‌جێ كردنی هه‌موو پرۆژه‌كان ده‌كه‌ین هه‌ربازرگانێك به‌پیێ مه‌رجه‌كانمان پرۆژه‌كه‌ی خۆی ته‌واو نه‌كات سزا ده‌ده‌ین " به‌رێوه‌به‌ری گشتی وه‌به‌رهێنان له‌ پارێزگای دهۆك وتیشی " بۆ ساڵی 2021 پلانێكی زۆر باش و ورد مان داناوه‌، به‌نیازین پرۆژه‌كانی وه‌به‌رهێنان له‌ هه‌موو قه‌زایه‌كانی سنوری پارێزگای دهۆك به‌بێ جیاوازی جێبه‌جێ بكه‌ین، پرۆژه‌كانیش جورا جۆرن ئه‌مه‌ش ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر پێویستی قه‌زایه‌كان چونكه‌ هه‌موو قه‌زایه‌ك وه‌كۆ یه‌ك نیه‌ بۆ نموونه‌ قه‌زای به‌رده‌ره‌ش و ئامێدی، به‌رده‌ره‌ش ناوچه‌یه‌كی كشتوكاڵی یه‌ زیاتر پێویستی به‌ هه‌ندێك پرۆژه‌ی چاندن هه‌یه‌ به‌ڵام قه‌زای ئامێدی ناوچه‌یه‌كی گه‌شتیاری كۆمه‌ڵێك پرۆژه‌ی گه‌شتیاری مان ده‌بێت بۆئه‌و قه‌زایه‌" . كوردو ئيسحان به‌هاوڵاتی وتیشی "ڕاسته‌له‌ رابوردودا نه‌یه‌كسانیه‌كی زۆر هه‌بوو له‌نێوان قه‌زایه‌كانی سنوری پارێزگای دهۆك بۆ پرۆژه‌كانی وه‌رهێنان زیاتر بازرگانه‌كان پرۆژه‌كانی خۆیان له‌ سه‌نته‌ری دهۆك یان ئه‌نجام ده‌دا به‌ڵام زیاترئه‌مه‌ قبول ناكه‌ین " سه‌باح عه‌لی شه‌ریف ، ئه‌ندامی ئه‌نجۆمه‌نی پارێزگای دهۆك به‌ هاوڵاتی وت "ئێمه‌ ئاگاداری ئه‌و بڕه‌ پاره‌ یه‌ نین كه له‌لایه‌ن حوكمه‌تی هه‌رێمه‌وه‌ خه‌رج ده‌كرێت بۆ ته‌واو كردنی پرۆژه‌كانی خزمه‌تگۆزاری، ڕاسته‌ له‌ساڵی 2020 ژماره‌یه‌ك پرۆژه‌ ته‌واوكراون به‌ڵام به‌ گشتی پرۆژه‌ ستراتیژییه‌كان وه‌كۆ فرۆكخانه‌ نه‌خۆشخانه‌ی هه‌وار هاتن نه‌خۆشخانه‌ی 100 ته‌ختی له‌ قه‌زای به‌ڕده‌ره‌ش و ژماره‌یه‌ك پرۆژه‌ی تر كه‌هێشتا ته‌واو نه‌كراون " سه‌باح وتیشی " ئه‌و پرۆژانه‌ی له‌ سنوری پارێزگای دهۆك جێبه‌جێ ده‌كرێن له‌ ئاست ئه‌و قوربانیه‌ی خه‌ڵكی دهۆك نیه‌، پارێزگای دهۆك زۆرترین شه‌هیدى داوه‌ له‌ شه‌ڕی دژی داعش ،ده‌یان پرۆژه‌ی گه‌وره‌ له‌ هه‌ولێر و سلێمانی دروست كراون به‌ڵام له‌ دهۆك نه‌كراون چه‌ندین جار داوامان كردوه‌ سایلویه‌ك دروست بكرێت چونكه‌ ناوچه‌كه‌ی ئێمه‌ زه‌نگینه‌ له‌ رووی چاندنه‌وه‌ به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ نه‌كراوه‌" رۆژنامه‌ی هاوڵاتی په‌یوه‌ندی به‌چه‌ند لێپرسراوێكی پارێزگای دهۆك كرد تاوه‌كۆ چه‌ند ئامارێك ده‌ست بكه‌وێت به‌ڵام سه‌رجه‌میان وتیان زانیاریمان نیه‌، به‌پیێ ئه‌و به‌دواداچوونه‌ ئێمه‌ كردومانه‌ پرۆژه‌كانی خزمه‌تگۆزاری له‌ مانگی 1ی 2020 تا ئێستا زیاتر له‌ 23 پرۆژه‌ له‌ سنوری پارێزگای دهۆك پاره‌یان بۆ خه‌رج كراوه‌ جێبه‌جێ كراون. مانگی كانونی دووه‌م به‌ گۆژمه‌ی زیاتر له‌ چوار ملیار دینار چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌ت گۆزاری له‌ ناحیه‌ی فه‌یدیه‌ كرانه‌وه‌ مانگی شوبات رێگای گرشین، سحێلا به‌ درێژای 20 كم به‌ بهای 53 ملیون و 648 هه‌زار دولار كرایه‌وه‌ مانگی ئادار به‌ردی بناغه‌ بۆ دوو پرۆژه‌ی كاره‌با له‌ سنوری قه‌زای زاخۆ به‌ بهای 259 ملیون دولار مانگی نیسان كردنه‌وه‌ی نه‌خۆشخانه‌یه‌كی تایبه‌ت به‌ توشبووانی كۆرۆنا به‌ ملیونێك و 800 هزار دولار مانگی ته‌موز 1_به‌ردی بناغه‌ بۆ دروستكردنی پرۆژی كۆمه‌ڵگای پێشه‌سازی تايبه‌ب به‌ كه‌ل و په‌لی خواردن به‌ كۆژمه‌ی70 ملیار دینار 2_23 پرۆژه‌ی جۆرا جۆر له‌ سنوری قه‌زایه‌كانی ئامێدی، ئاكرێ، به‌ڕده‌ره‌ش، زاخۆ به‌ كۆژمه‌ی 3 ملیار دینار جێبه‌جێ ده‌كرێن 3_ پرۆژی ئه‌نده‌ر پاسه‌كانی ناو سه‌نته‌ری شاری دهۆك به‌ كۆژمه‌ی 103 ملیار دینار جێبه‌جێ ده‌كرێن   مانگی ئه‌یلول به‌كۆژمه‌ی 80 ملیار دینار چه‌ند پرۆژه‌یه‌ك ل سنوری قه‌زای ئامێدی جێبه‌جێ ده‌كرێن _1 كردنه‌وه‌ی چه‌ند شه‌قامێك له‌ سنوری قه‌زای زاخۆ به‌ كۆژمه‌ی 322 ملیار دینار _ 2 به‌ردی بناغه‌ بۆ دروستكردنی نه‌خۆشخانه‌یه‌كی 100 ته‌ختی له‌ قه‌زای ئامێدی به‌ كۆژمه‌ی 43 ملیار دینار _3 مانگی تشرینی یه‌كه‌م به‌ كۆژمه‌ی 84ملیون دولار رێگای سه‌ره‌كی نێو ده‌وڵه‌تی گۆپال كه‌ ده‌كه‌وێته‌ نێوان هه‌ولێر و دهۆك كرایه‌وه‌ _ 1 2_پرۆژه‌ی قێركردنی رێگای نیوده‌وله‌تی ئیبراهیم خه‌لیل به‌ كۆژمه‌ی زیاتر له‌ 36ملیار دینار مانگی تشرینی یه‌كه‌م 1_به‌ كۆژمه‌ی 84ملیون دولار رێگای سه‌ره‌كی نێو ده‌وڵه‌تی گۆپال كه‌ ده‌كه‌وێته‌ نێوان هه‌ولێر و دهۆك كرایه‌وه‌ 2_ پرۆژه‌ی قێركردنی رێگای نیوده‌وله‌تی ئیبراهیم خه‌لیل به‌ كۆژمه‌ی زیاتر له‌ 36ملیار دینار مانگی تشرینی دووه‌م 1_ بڕی 144 ملیون دینار بۆ دروستكردنی پرۆژه‌ی سندوقی سولینه‌كانی ناحیه‌ی شیلادزێ ، هه‌روه‌ها 168 ملیون دینار بۆدروستكردنی كارگه‌یه‌كی ئوكسجین له‌ نه‌خۆشخانه‌ی هێڤی تایبه‌ت به‌ منداڵان ، پرۆژه‌ی قێركردنی رێگه‌كانی ناوخۆی شێلادزێ له‌گه‌ل ئاوی سولینه‌كان به‌ كۆژمه‌ی 589و مليون دينارو383 هزار دينار 2_بڕی 18ملیار دینار بۆ ته‌واوكردنی چه‌ند رێگایه‌كی سنوری قه‌زای ئاكرێ 3_ پرۆژه‌ی ڕاكێشانی كاره‌با له‌ناوچه‌ی كواشێ بۆ تلكه‌به‌ر به‌ كۆژمه‌ی 6،9 مليون دولار 4_ به‌كۆژمه‌ی ملیارێك و سێ سه‌د ملیون دینار بۆ پرۆژه‌ی قیرتاوكردنی رێگه‌ی دۆمیز مانگی كانونی یه‌كه‌م 1_ بڕی 33 ملیون دولار پرۆژه‌ی دروست كردنی ئاوی ناحیه‌ی فه‌یدی 2_ بڕی 15 ملیار دینار بۆ ژماره‌یه‌ك پرۆژه‌ی خزمه‌تگۆزاری له‌ سنوری قه‌زای زاخۆ 3_ بڕی 22 ملیون دینار بۆ دروستكردنی چه‌ند پرۆژه‌یه‌كی خزمه‌تگۆزاری له‌ سنوری قه‌زای زاخۆ .

هاوڵاتى، شاناز حه‌سه‌ن هه‌رێم عه‌لى، بۆ کرینى له‌فه‌یه‌ک داواى پاره‌ له‌باوکى ده‌کات، به‌ڵام پێى نادات تا نه‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌ى ماڵه‌که‌یان، به‌ڵام بێ ئه‌وه‌ى پاره‌ى پێبێت ده‌چێته‌ ده‌ره‌وه‌و ته‌رمه‌که‌ى گه‌ده‌رێته‌وه‌ بۆ ماڵه‌که‌یان. هه‌رێم عه‌لى، بچوکترین قوربانى خۆپیشاندانه‌کانه‌ که‌ ته‌مه‌نى 13ساڵه‌ و چوار برا و یه‌ک خوشکى هه‌یه‌ و کوڕه‌ بچوکى ماڵ بووه‌، دانیشتووى قه‌زاى سه‌یدسادق بوو، ڕۆژى خۆپیشاندانه‌کان چووه‌ته‌ ناو بازاڕ بۆ له‌فه‌ کڕین به‌ر فیشه‌کى هێزه‌ ئه‌منیه‌کان ده‌که‌وێت و گیان له‌ده‌ستده‌دات . ماوه‌ى 10 رۆژ خۆپیشاندان له‌ پارێزگاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه‌و گه‌رمیان و راپه‌رین و چه‌ندین قه‌زاى دیکه‌ ئه‌نجامدرا به‌هۆى خراپى دۆخى دارایى و دواکه‌وتنى موچه‌وه‌، به‌ڵام له‌ زۆربه‌ى ناوچه‌کان گرژى و ئاڵۆزى لێکه‌وته‌وه‌و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان گازى فرمێسک رێژیان به‌کارهێناو به‌شێک له‌ باره‌گاى حزبه‌کان به‌ فیشه‌ک وه‌ڵامیان دایه‌وه‌. به‌پێى ئامارێکى سه‌نته‌رى 122له‌ سه‌ره‌تاى خۆپیشاندانه‌کانه‌وه‌ 92که‌س برینداربوون و  55 که‌سیان له‌نه‌خۆشخانه‌ى شار له‌سلێمانى چاره‌سه‌ریان وه‌رگرتووه‌  حه‌وت خۆپیشانده‌رى بریندار گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و 30 که‌سیان له‌ شوێنى رووداوه‌کاندا له‌قه‌زاکاندا چاره‌سه‌ریان بۆ کراوه‌. عیرفان عه‌لى، به‌ڕێوه‌به‌رى کارگێڕى سه‌نته‌رى 122، له‌ لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت" تائێستا 92 برینداربوون و 55که‌سیان گه‌یاندراونه‌ته‌ نه‌خۆشخانه‌ و ئه‌وانه‌ى دیکه‌ له‌لایه‌ن تیمه‌کانمانه‌وه‌ له‌ شوێنى خۆیاندا چاره‌سه‌ریان بۆ کراوه‌، تائێستاش ته‌نیا دوو بریندار له‌نه‌خۆشخانه‌کاندا ماون و بارى ته‌ندروستیان جێگیره‌". عیرفان عه‌لى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ له‌وانه‌یه‌ که‌سى دیکه‌ هه‌بێت بریندار بووبێت یا گیانى له‌ده‌ستدا بێت، به‌ڵام تیمه‌کانیان پێى نه‌گه‌شتبێت. هێمن براى هه‌رێم عه‌لى ته‌مه‌ن 13 ساڵ که‌ له‌شارۆچکه‌ى سه‌ید سادق بووه‌ قوربانى،  له‌ لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت" رێگه‌ ناده‌م خوێنى براکه‌م به‌هه‌ده‌ر بڕوات و هه‌قى ده‌سێنم، ئاماده‌م بچمه‌ په‌رله‌مانى عێراق و له‌ وڵاتانى ده‌ره‌وه‌ و مافى مرۆڤ داواى هه‌قى براکه‌م بکه‌م". هێمن ئه‌وه‌شى باسکرد ڕۆژێک پێش ئه‌و رووداوه‌ ئاگاداریان کردووه‌ که‌ براکه‌ت بچوکه‌ به‌شدارى خۆپیشاندانه‌کان ده‌کات با نه‌چێت و تووشى رووداوێک ده‌بێت بۆیه‌ " منیش پێم وت و وتى باشه‌ کاکه‌ گیان ناچم". باسى پێش شه‌هید بونى هه‌رێمى براى کردو وتى"ئه‌و رۆژه‌ش تا کاتژمێر دوو له‌ماڵه‌وه‌ بووه‌ و سه‌رقاڵى گۆڕینى سه‌قفى ژورى میوانه‌که‌ بووه‌ له‌گه‌ڵ براکانى ترم، به‌ڵام بۆ له‌فه‌ خواردن چۆته‌ ده‌ره‌وه‌ و نه‌گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌ به‌ فیشه‌کى هێزه‌ ئه‌منیه‌کانى سه‌ر به‌ یه‌کێتى کوژراوه‌". هێمن جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌" سکاڵاى یاسایی تۆمار ده‌که‌ین و له‌سه‌ر هێزى ئه‌منى و هێزه‌کانى یه‌کێتى که‌ له‌و ناوچه‌یه‌ بون و له‌وکاته‌دا به‌رپرس بون". که‌سوکارى خۆپیشانده‌ره‌ قوربانییه‌کان ده‌ڵێن سکاڵا له‌سه‌ر لایه‌نه‌ به‌رپرسه‌کان و ده‌زگا ئه‌منى و حزبییه‌کان تۆمار ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها یه‌کێکى تر له‌ خۆپیشاندانه‌کاندا که‌ بووه‌ته‌ قوربتانى هیوا فواد ته‌مه‌ن 21 ساڵه‌  له‌ ناحیى ته‌کیه‌ که‌ تاقانه‌ى شه‌ش خوشکه‌ و هه‌شت ساڵ پێش ئێستا برایه‌کى دیکه‌ى له‌ کێشه‌یه‌کى عه‌شایه‌ریدا کوژراوه‌ ئه‌وه‌ش به‌وته‌ى که‌سوکاره‌که‌ى. محه‌مه‌د تۆفیق، خاڵى هیوا فواد، له‌ لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت" هیوا دواى خۆپیشاندانه‌که‌ چۆته‌ ده‌ره‌وه‌و هه‌واڵى بریندار بونى ئامۆزایه‌کى ده‌بیستێت و به‌ره‌و نه‌خۆشخانه‌ به‌رێده‌که‌وێت، له‌به‌رده‌م نه‌خۆشخانه‌ى ته‌کیه‌ فیشه‌کى به‌ر ده‌که‌وێت و دواى چه‌ند خوله‌کێک گیان له‌ده‌ست ده‌دات".  خاڵى هیوا وتیشى" خوشکه‌که‌م هه‌شت ساڵ پێش ئێستا کورێکى دیکه‌ى له‌ کێشه‌ى عه‌شائیریدا جه‌رگى سوتا و ئێستاش به‌هه‌مان شێوه‌ جه‌رگى سوتایه‌وه‌ دوو کوڕه‌که‌ى له‌ده‌ستدا".  محه‌مه‌د تۆفیق، ئه‌وه‌شى باسکرد له‌لایه‌ن کۆسره‌ت ره‌سوڵ سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى باڵاى سیاسى یه‌کێتى و عه‌لى باپیر ئه‌میرى کۆمه‌ڵ و حزب و لایه‌نه‌ سیاسیه‌کان سه‌ره‌خۆشییان لێکراوه‌.  خاڵى هیواى ئه‌وه‌شى دوپاتکرده‌وه‌"ئه‌وانه‌ى که‌ باره‌گا ده‌سوتێنن حزبه‌کان خۆیان ده‌یاناسن و چاوپۆشیان لێده‌که‌ن و گه‌نجى بێتاوان و منداڵى هه‌ژاران ده‌کوژن".  خاڵى هیوا فوئاد ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد که‌" ئه‌و که‌سه‌ى  که‌ به‌رپرسى ناو شار بوه‌ ئامۆزاکانى هیوا ئاگاداریان کردۆته‌وه‌ و پێیان وتووه‌ تۆ خوێنێک قه‌رزاریت و به‌ فه‌رمانى تۆ ته‌قه‌ى لێکراوه‌،" بۆیه‌ سکاڵا تۆمار ده‌که‌ین، یاسا هیچمان بۆ نه‌کات، به‌ کێشه‌ى عه‌شایه‌رى تۆڵه‌ى خۆمان ده‌که‌ینه‌وه‌". هاوکات، ئه‌دهه‌م یه‌حیاى ته‌مه‌ن 24ساڵ دانیشتووى چه‌مچه‌ماڵ که‌ خاوه‌نى سێ برا و دوو خوشکه‌ بۆ کڕینى پێداویستیه‌کان ده‌چێته‌ بازاڕ و به‌وته‌ى که‌سوکاره‌که‌ى" له‌ ڕێگه‌دا به‌ر فیشه‌کى لقى 19ى پارتى ده‌که‌وێت و گیان له‌ده‌ستده‌دات". زانا مه‌نوچه‌ر، خاڵۆزاى ئه‌دهه‌م، چیرۆکى ژیانى ڕۆژانه‌ى ئه‌دهه‌مى گێڕایه‌وه‌ و وتى" ئه‌دهه‌م و دوو برا و باوکى به‌کارى شوانیه‌وه‌ سه‌رقاڵ بوون و هه‌موو رۆژێک کاتژمێر دوو چوونه‌ته‌ لاى مه‌ڕو ماڵاته‌کانیان و تا شه‌و نه‌گه‌ڕاونه‌وه‌ ئه‌مه‌ کارى هه‌موو ڕۆژێکیان بووه‌". باسى له‌وه‌کرد" ئه‌و ڕۆژه‌ پێداویستى بازاڕیان هه‌بووه‌، بۆیه‌ باوکى ناردویه‌تیه‌ بازار و پێداویستیه‌کانى کریوه‌ و له‌ رێگه‌ى گه‌رانه‌وه‌یدا تێکه‌ڵ خۆپیشانه‌دران بووه‌ و به‌ره‌و لقى 19ى پارتى خۆپیشانده‌ران ڕۆیشتوون، له‌وێ ده‌بێته‌ ته‌قه‌ و  ئه‌دهه‌م بووه‌ته‌ قوربانى". ئه‌دهه‌م له‌ پۆلى دووى ناوه‌ندى وازى له‌ خوێندن هێناوه‌ و یارمه‌تى باوکى داوه‌ بۆ په‌یداکردنى بژێوى ژیانى خێزانه‌که‌یان، خاڵۆزاکه‌ى وتى:"له‌دادگاى چه‌مچه‌ماڵ سکاڵامان له‌سه‌ر به‌رپرسى یه‌که‌مى له‌ لقى 19ى پارتى له‌ناو چه‌مچماڵ تۆمار کردووه‌". یه‌کێکى دیکه‌ له‌ قوربانى خۆپیشاندانه‌کان، شڤان محه‌مه‌د ته‌مه‌ن 20 ساڵ و دانیشتووى قه‌زاى کفرى خاوه‌نى پێنج خوشک و برایه‌که‌. باوکى شڤان به‌هاوڵاتى وت:" کوره‌که‌م چووه‌ برا بچوکه‌که‌ى بهێنێته‌وه‌ و له‌و شوێنه‌دا باره‌گاى هیچ حزبێکى لێ نه‌بووه‌، ته‌نها هێزى پێشمه‌رگه‌ى لیواى 136ى گه‌رمیانى لێبووه‌و کوڕه‌که‌ى من پێوه‌ بووه‌". محه‌مه‌د شکور ئه‌وه‌شى باسکرد" سکاڵامان له‌سه‌ر تۆمارکردن له‌ دادگاى کفرى، داواکارین که‌یسه‌که‌ به‌لاڕێدا نه‌برێت و یاسا سه‌وه‌ر بێت و بکوژى سه‌ره‌کى ده‌ستگیربکرێت و دادگا بڕیارى خۆى بدات". تائێستا له‌ناوو قوربانییه‌ خۆپیشانده‌ره‌کاندا که‌ به‌"شۆڕشى گه‌نجان" ناویان ده‌برێت دوو پێشمه‌رگه‌ش بونه‌ته‌ قوربانى، یه‌کێکیان ئاوات تاڵب له‌ پێنجوێن که‌ پاسه‌وانى باره‌گاى ناوچه‌ى پارتى بووه‌و ئه‌وه‌ى دیکه‌یان هه‌مزه‌ حه‌مه‌د له‌ قه‌زاى دوکان. ئاوات تاڵب 15ساڵه‌ پێشمه‌رگه‌ى پارتى بووه‌و خێزانداره‌ و دوو کچى هه‌یه‌، دوو که‌سى نزیکى ئاوات تاڵب بۆ هاوڵاتى چیرۆکه‌که‌یان به‌م شێوه‌یه‌ گێرایه‌وه‌ که‌" له‌ به‌رده‌م بیناى پارتى له‌ پێنجوێن له‌ ده‌وامى فه‌رمى خۆیدا بووه‌ و شه‌هید بوه‌،  سکاڵامان له‌سه‌ر بکه‌رى ئه‌نجامده‌رى ئه‌و تاوانه‌ هه‌یه‌ و ئه‌مڕۆ ده‌چنه‌ مه‌رکه‌زى پۆلیس و سکاڵا تۆمار ده‌که‌ین". هه‌روه‌ها ئه‌و دوو که‌سه‌ى بنه‌ماڵى ئاوات تاڵب له‌به‌ر هه‌ستیارى باردوۆخه‌که‌ نه‌یانویست ناویان بنوسرێت، جه‌ختیان له‌وه‌شکرده‌وه‌ به‌رپرسانى حزبى و بنه‌ماڵه‌یى پارتى په‌یوه‌ندیان به‌ که‌سوکارى ئاواته‌وه‌ کردووه‌ و هاوخه‌مى خۆیان ده‌ربریوه‌ و دوێنێ یه‌کشه‌ممه‌ ناردویانه‌ به‌دواى ژن و دایکى و باوکى ئاوات تاڵب و بردوویان بۆ لاى مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان" سێ ڕۆژ پێش خۆپیشاندانه‌کان هه‌موو دۆسیه‌ و مه‌له‌فه‌کانى ناو بیناکه‌ى پارتى گوازراونه‌ته‌وه‌و خۆیان ئاماده‌کردووه‌ بۆ ئه‌گه‌رى رووداوه‌کانى خۆپیشاندانه‌کان، به‌ڵام گیانى پێشمه‌رگه‌ و پاسه‌وانه‌کانیان به‌لاوه‌ گرنگ نه‌بووه‌". "کچه‌ بچوکه‌که‌ى ئاوات تاڵب پێش خۆپیشاندانه‌کان وتویه‌تى باوکه‌ پاره‌ وه‌رده‌گریت و و ده‌توانى سیسه‌مێکم بۆ بکڕى تا له‌سه‌ر بخه‌وم".

ئارا ئیبراهیم به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى که‌ له‌ سه‌رۆکایه‌تى کۆماه‌وه‌ ده‌ستى که‌وتووه‌، سبه‌ینێ به‌ئاماده‌بونى هه‌رسێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق و سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان و وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم ریرێککه‌وتنى هه‌ردوولا له‌سه‌ر نه‌وت و بودجه‌ راده‌گه‌یه‌ندرێت. هه‌ر ئێستا سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌به‌غداوه‌ به‌هاوڵاتى وت:" کۆبونه‌وه‌یه‌کى ئیجابى زۆر باش له‌نێوان به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیران کراوه‌و له‌ناو کۆبونه‌وه‌که‌وه‌ په‌یوه‌ندى به‌ چه‌ند به‌رپرسێکى په‌یوه‌ندیدار به‌ دۆسیه‌ى لێکتێگه‌شتن بۆ رێکه‌وتنى هه‌رێم و عێراق کراوه‌ و سبه‌ینێ کۆبونه‌وه‌یه‌کى فراوان ئه‌نجام ده‌درێت". هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ به‌ئاماده‌بونى سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق و نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێم و وه‌فدى باڵاى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ماڵى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رجه‌م ئه‌و پرۆژانه‌ى هه‌بوون و یه‌ک خراون و بریارى له‌سه‌ر ده‌درێت بۆ کۆتایى هێنان به‌گفتوگۆکانى نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم. هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ به‌رهه‌م ساڵح رۆڵى سه‌ره‌کى هه‌بووه‌ بۆ یه‌کخستنى پرۆژه‌و پێشنیازه‌کانى نێوان هه‌ولێرو به‌غدا،" رێککه‌وتن ده‌کرێت و کۆتایى دێت و راده‌گه‌یه‌ندرێت".   

ئارا ئیبراهیم به‌رهه‌م ساڵح هه‌وڵه‌کانى چڕکردووه‌ته‌وه‌ که‌ ئه‌مشه‌و یا سبه‌ینێ رێکه‌وتن له‌نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم رابگه‌یه‌ندرێت و چاوه‌روان ده‌کرێت نێچیرڤان بارزانیش به‌م زوانه‌ سه‌ردانى به‌غدا بکات. له‌ دوو سه‌رچاوه‌ى جیاوازه‌وه‌ هاوڵاتى ئه‌و هه‌واڵه‌ پشت راستده‌کاته‌وه‌ که‌ له‌ میدیا عێراقییه‌کانه‌وه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ کرا که‌ به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى کۆببنه‌وه‌ بۆ ئاماده‌کاریى راگه‌یاندنى رێککه‌وتنێک بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌ى به‌غداو هه‌ولێر. میدیا عێراقییه‌کان بڵاویانکرده‌وه‌ که‌ ئه‌مشه‌و مسته‌فا کازمى سه‌رۆکوه‌زیران و به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق، کۆبوونه‌وه‌یه‌کى به‌رفراوان رێکده‌خه‌ن به‌ به‌شدارى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم و وه‌زیرى نه‌وت و دارایى عێراق. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌ به‌غداوه‌ که‌ ئاگادارى دانوساندنى نێوان هه‌ردوو حکومه‌تى هه‌رێم و عێراقه‌ به‌هاوڵاتى وت:"تا نیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم باسیان له‌وه‌ کردووه‌ که‌ ته‌نها داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت زائیده‌ن له‌سه‌دا 50% داهاتى خاڵه‌ گومرگییه‌کان ده‌ده‌ینه‌ به‌غدا، به‌ڵام عێراق به‌وه‌ رازى نه‌بووه‌و پێیانى راگه‌یاندووه‌ نه‌وتى ده‌وێت نه‌ک داهاته‌که‌ى". هه‌روه‌ها وتیشى:" سینارۆیه‌کى دیکه‌ هه‌یه‌و به‌غدا داواى هه‌موو نه‌وتى هه‌رێم ده‌کات بدرێته‌ کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى، چونکه‌ لایه‌نى عێراقى وه‌کو شتێکى سیادى سه‌یرى فرۆشتنى نه‌وت ده‌کات، ئیتر 250 هه‌زار به‌رمیل بێت یا هه‌موو نه‌وته‌که‌ بده‌نه‌ سۆمۆ بودجه‌ى هه‌رێم له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ زیادو که‌م ده‌کات". هاوکات، ئه‌وه‌شى ئاشکرا کرد بڕیاره‌ سبه‌ینێ یان دوو سبه‌ى نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى به‌غدا بکات. ده‌رباره‌ى ئه‌و هه‌واڵه‌ى میدیاکانى عێراق له‌سه‌ر کۆبونه‌وه‌ى به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق و مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق بۆ راگه‌یاندنى رێکه‌وتن ئه‌نجامى ده‌ده‌ن، ئه‌و سه‌رچاوه‌ ئاگاداره‌ وتى:" راسته‌، به‌ڵام مه‌رج نییه‌ ئه‌مشه‌و رابگه‌یه‌ندرێت، به‌ڵکو ده‌که‌وێته‌ سبه‌ینێ شه‌ممه‌ ئه‌وه‌ش که‌وتووه‌ته‌ سه‌ر ئه‌وه‌ى هه‌رێمى کوردستان ره‌زامه‌ندى ته‌واو نیشاند بدات بۆ ته‌سلیمکردنى نه‌وت نه‌ک داهاتى نه‌وت". له‌لایه‌کى دیکه‌وه‌، سه‌رچاوه‌یه‌ک له‌ وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ که‌ تا ئێستا به‌فه‌رمى باسى هیچ کۆبونه‌وه‌یه‌ک نه‌کراوه‌ له‌نێوان سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق و سه‌رۆک کۆمار به‌ئاماده‌بونى قوباد تاڵه‌بانى، سه‌رۆکى وه‌فدى هه‌رێم له‌به‌غدا"هه‌ر رێککه‌وتنێک ئه‌نجام بدرێت راده‌گه‌یه‌ندرێت". وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم داوایان کردووه‌ له‌به‌رانبه‌ر نه‌وت و نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه‌ سنورییه‌کان پێویستیان به‌ ترلیۆنێک و 100 ملیار دینار هه‌یه‌ بۆ دابینکردنى موچه‌و پرۆژه‌کانى وه‌به‌رهێنان، وه‌فدى حکومه‌تى عێراق ته‌نها پێیان راگه‌یاندوون له‌پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021 له‌سه‌دا 12.67 پشکى هه‌رێم ده‌بێت. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى، به‌رهه‌م ساڵح هه‌وڵه‌کانى چڕ کردووه‌ته‌وه‌ بۆ رێککه‌وتنى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق، به‌غداو هه‌ولێریش چاوه‌رێى سه‌رۆک کۆمار ده‌که‌ن که‌ رۆڵ ببینێت بۆ ئه‌وه‌ى کێشه‌ داراییه‌کان له‌سه‌ر نه‌وت و بودجه‌ چاره‌سه‌ر ببێت. هاوکات، حه‌سه‌ن جیهاد، وته‌بێژى سه‌رۆک کۆمارى عێراق له‌لێدوانێکدا به‌هاوڵاتى وت:" چاوه‌روان بن ئینشائه‌ڵا رێککه‌وتن ده‌کرێت".

‌هاوڵاتى چەند سەرچاوەیەکی عێراقی و نێودەوڵەتی پشتڕاستیان کردەوە کە بەرپرسێکی سوپای پاسدارانی ئێرانی  بەناوی موسلیم شەهدان لەهێرشێکی درۆندا هەفتەی رابردوو لەسەر سنووری عێراق و سوریا کوژرا، ئەگەرچی حەشدی شەعبی ئەوە رەتدەکاتەوە. کوشتنەکەی تەنها دوو رۆژ بوو دوای کوشتنی زانای ئەتۆمی باڵای ئێران، موحسین فەخریزادە، کە ئێران ئیسرائیل تۆمەتباردەکات بەکوشتنەکەی. موقەدەم هیشام مستەفا سەرۆکی نوسینگەی هەماهەنگی و پەیوەندییەکانی دەرەوەی دەسەڵاتی سیاسیی پارێزگای حەسەکە لەسوریا، وتی «درۆنێکی نەناسراو ئۆتۆمبیلێکی کردە ئامانج کە موسلیم شەهدانی تێدابوو، خۆی و سێ سەرنشینی تری دەستبەجێ کوشت.» ئۆپەراسیۆنەکە لەناو سنووری سوریادا ئەنجامدرا، لەکاتێکدا کاروانەکەیان بەخاڵی پەڕینەوەی قائیم و ئەلبوکەمالدا تێدەپەڕی، کە لەعێراقەوە هاتبوون. موقەدەم هیشام مستەفا وتی «سەرنج خرایەسەر شەهدان، کە فەرماندەیەکی باڵا بوو لەسوپای پاسداراندا، دوای ئەوەی فەرماندەی هێزی قودسی سوپای پاسداران قاسم سولەیمانی لەهێرشێکی ئەمریکادا لەعێراق کوژرا لەکانونی دووەمی ئەمساڵدا». مستەفا وتی «شەهدان بەرپرس بوو لەسەرپەرشتیکردنی میلیشیاکانی سەر بەئێران کە لەخۆرئاوای سوریا جێگیرکراون، لە باشوری رووباری فورات». لەوانە میلیشیا عێراقییەکانی وەک کەتائیب حزبوڵا، حەرەکەت نوجەباو لیوای حەیدەریون؛ هێزەکانی حزبوڵای لوبنانی؛ هەروەها لیواکانی زەینەبیون و فاتمیون، کەیەکەمیان بەکرێگیراوانی پاکستانی و دووەمیان ئەفغانی لەخۆدەگرن. وتی «شەهدان راستەوخۆ بەرپرس بوو لەچالاکییە تیرۆریستییەکانی میلیشیاکان، لەنێویاندا کوشتن و دەستگیرکردن و ئەشکەنجەدانی دانیشتوانی ناوچەکان، هەروەها هەوڵدان بۆ هێنانەئارای گۆڕانی دیمۆگرافی. موقەدەم هیشام مستەفا وتی «کوشتنی شەهدان گورزێکی تووند دەوەشێنێت لەئێران، بەتایبەتی کە ئۆپەراسیۆنەکە تەنها دوای دوو رۆژ روویدا لەتیرۆرکردنی فەخریزادە لەتاران». وتیشی «کوشتنی شەهدان سەرلەشێوان و نیگەرانییەکی زۆری ئەمنیی هێناوەتە ئاراوە لە ریزەکانی ئەو میلیشیایانەدا کە بەدرێژایی سنووری عێراق و لە دێرەزوور و شامییە و مەیادین جێگیرکراون تا دەگاتە پایتەختی (سوریا) دیمەشق.» هەروەها وتی «شێوازی کاری میلیشیاکان لەسەروبەری هەر هێرشێکدا پەنابردنە بۆ جێگۆڕکێ و تووندکردنەوەی ئەمنییەت لەو بنکانەی لێی جێگیرکراون، بەهەڵکەندنی خەندەق و پتەوکردنی بەربەستەکان بۆ خۆئامادەکردن بۆ هێرشی نوێ، بەڵام ئەوە نایانپارێزێت لەوەی دیسان بۆردومان بکرێن.» بنکەکانی میلیشیاکانی سەر بەئێران لەناوچەکانی سەر سنووری عێراق و سوریا زۆر جاران دەکرێنە ئامانج لەڕێی فڕۆکەی نەناسراوەوە، کە لەجبەخانەکان و ئۆتۆمبیل و چەکداران دەدەن. سەرچاوەکان بە کەناڵی عەرەبیەیان وت «گوێیان لەتەقینەوەیەک بووە نزیکی خاڵی پەڕینەوەی قائیم لەنێو خاکی سوریادا رۆژی یەکشەممە، بەناو راڕەوە ئەمنییەکان کە زۆرجاران لەلایەن کەتائیب حزبوڵا و میلیشیاکانی ترەوە بەکاردەهێنرێن بۆ جوڵە لەنێوان عێراق و سوریادا.» ئێران و حەشد کوشتنەکەی رەتدەکەنەوە وەزارەتی دەرەوەی ئێران نکوڵی کرد لەکوشتنەکەی شەهدان و وتەبێژی وەزارەتەکە، سەعید خەتیبزادە، وتی وەزارەت «هیچ راپۆرتێکی پێنەگەیشتووە دەربارەی ئەو هێرشە». میدیاکانی ئێران و زۆربەی میدیا فارسی زمانەکانی دەرەوەی وڵاتیش باسیان لەو بابەتە نەکردووە، هەروەها فەرماندەی هێزەکانی حەشدی شەعبی لەئەنبار قاسم موسڵح، نکوڵیکرد لەهێرشەکە. بەڵام سەرچاوەیەکی حەشدی شەعبی بە سۆمەرییە نیوزی وت «حەشدی شەعبی کاریان بەوە نییە ئەو هەواڵ و رووداوە سەربازییانە بگوێزنەوە کە لەدەرەوەی کاروبارەکانی عێراقدان».  بەڵام دوو بەرپرسی پلەبەرزی ئاسایشی عێراق بەشێوەی جیاجیا بەڕۆیتەرزیان وتووە؛ ئەو ئۆتۆمبێلانەی کە لەگەڵ موسلیم شەهدان بوون، چەک و تەقەمەنیان پێبووە و بەتەمابوون بەرەو سووریا بیگوازنەوە، بەڵام پیش ئەوەی بگەنە ناو خاکی سووریا کەوتوونەتە بەر هێرشی مووشەکی. ئەو دوو بەرپرسە پلەبەرزە ئەوەشیان وت کە گرووپە میلیشیاکانی عێراق کە سەر بەڕژێمی ئێرانن، بۆ گەڕانەوەی تەرمەکانیان هاوکارییان کردووە. کوژرانی “موسلیم شەهدان” تەنیا چەند رۆژێک دوای کوژرانی “موحسین فەخریزادە” لەتاران روودەدات، کە ئێران ئیسرائیل بەکوشتنی “فەخریزادە” تۆمەتبار دەکات. کاریگەری ئێران لەدەروازەکانی سوریا چەند دەروازەیەکی نافەرمی لەنێوان سوریاو عێراق لەو ناوچەیەدا هەن، کە لەژێر کۆنتڕۆڵی کەتائیبی حزبوڵڵای عێراقدان، لەو رێگایانەوە ئۆتۆمبێلی بارهەڵگر لەعێراقەوە دەچنە نێو سوریا. پێشتریش چەند جارێک چەکدارانی سەر بەکەتائیبی حزبوڵڵا لەو ناوچەیە لەڕێگەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کراونەتە ئامانج، کە چەند ساڵێکە لەو ناوچەیە جێگیربوونە. چاودێران هۆکاری رەتکردنەوەی تیرۆرکردنی فەرماندەکەی سوپای پاسدارانی ئێرانی لەلایەن فەرماندەکانی حەشدی شەعبی بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە کە نایانەوێ‌ لەبارەی پەڕینەوەی فەرماندە ئێرانییەکان لەعێراقەوە بەئاراستەی سوریا بێ گرتنەبەری رێوشوێنی فەرمی و یاسایی تووشی شەرمەزاری بن. محەممەد حەبیب، نووسەرو رۆژنامەنووس وتی «پشت بەو رەتکردنەوەیەی حەشد نابەسترێت ئەگەر سەرچاوەیەکی دیکەی لەگەڵ نەبێت، لەماوەی رابردووشدا لێدوانی چەند کەسایەتییەکی نێو حەشد هاودژبوونە، حەشدیش لایەنی زۆر لەخۆدەگرێت و بەشێوەیەکی ناوەندی سەرپەرشتی ناکرێت.» هەروەها مەعن جبوری، راوێژکاری پێشوو لەوەزارەتی بەرگریی عێراق وتی «ناوچەی سنووری نێوان عێراق و سوریا، بە یەکێک لەو خاڵە لەبارانە دادەندرێت کە سوپای پاسدارانی ئێران بۆ هاتوچۆکردن لەنێوان هەردوو وڵات بەکاریدێنن». کاریگەریی سوپای پاسداران لەدێرەزوور ماوەی چەند ساڵێکە سوپای پاسدارانی ئێران لەهەوڵدان بۆ راکێشانی دانیشتوانی دەێرەزوور وەکو ئه‌ندامان بۆ نێو میلیشیاکانیان، بەزۆریش لاوان و هەرزەکاران دەکەنە ئامانج، کە لەهەژارترین خێزانەکانن یان لە بەشە گوندنشینەکانی پارێزگاکەن. جەمیل عەبد چالاکوانێکی دێرەزوورە، وتی «پاسداران دەستیکردووە بەفراوانکردنی هەڵمەتەکانی لە چەند بەشێکی خۆرهەڵاتی پارێزگاکە وەک وەڵامێک بۆ هەڵمەتێکی روسەکان بۆ راکێشانی لاوانی ناوچەکە بۆنیو میلیشیای فەیلەقی (٥)». باسی لەوەکرد کە راکێشەران هەژارترین خێزانەکان دەکەنه‌ ئامانج، دایک وباوکانیش فشاریان لێدەکرێت و بەپارە هانده‌درێن بۆ ناردنی کوڕەکانیان بۆ پەیوەندیکردن بەمیلیشیاکانەوە. موچەی دابینکراو زۆر نییەو (10) هەزار لیرەی سورییە کەدەکاتە (50 دۆلار) به‌رزترینه‌ که‌ بدرێته‌ راکێشراوێکی لاوی ئاسایی. زۆربەی ئه‌وانه‌ راکێشراون بۆ خزمه‌تکردن لەمیلیشیاکاندا لەڕێی بەشداریکردنیانەوە لە یه‌که‌کانی دیده‌وانیدا که‌ له‌لایه‌ن ناوەندی کلتوری ئێرانی لەدێرەزوور رێکخراون. جەمیل عەبد «ئەم یه‌کانه‌ی دیده‌وانی وەک په‌روه‌رشگایه‌ک خزمه‌تیان ده‌کردو مێشکی دیده‌وانه‌کانیان بەئایدۆلۆژیای پاسداران دەشۆردەوەو هەندێک راهێنانی شێوازی سەربازییان پێدەکردن». وتیشی «حزبوڵای لوبنانی وەک مۆدێلێک به‌کارهاتووه‌ بۆ ئامادەکردن و راکێشانی لاوان و ئاماژەیکرد بەوەی حزبوڵا بۆ ماوەی چەندین ساڵ هەمان شێوازی بەکارهێناوە لەهەوڵەکانی خۆیدا بۆ راکێشانی ئه‌ندامان لەلوبنان». پاسداران گەنجانی سوری رادەکێشێت بۆ گۆڕینی باوەڕیان سوپای پاسدارانی ئێران بەردەوامە لەبره‌وپێدانی هه‌ژمونی خۆی لەپارێزگای دێرەزووری سوریا لەڕێگای چەندین ناوه‌ندی کەلتوورییه‌وه‌ کە لەهەرێمەکە کردوونیەتەوە. جەمیل عەبد چالاکوانی دێرەزوور، وتی «ئەم ناوه‌ندانه‌ تەنیا بۆ کاری کەلتووری بەکارناهێنرێن، بەڵکو بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیای سوپای پاسداران و راکێشانی گه‌نجان بۆ نێو هێزەکانیشیەتی.» هەروەها وتی «سوپای پاسداران ناوه‌نده‌ که‌لتووریه‌کانیان لەچەندین بەشی دێرەزوور کردۆتەوه‌ کە لەژێر کۆنترۆڵیدایەو «ئۆپه‌راسیۆنی گەورەی ئەندام کۆکردنەوە لەژێر ناوی چالاکی کەلتووریدا ئەنجامدەدەن». وتیشی «چالاکییە کەلتوورییەکان وانەوتنەوە لەخۆدەگرن بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیای مەزهەبگەراو سیاسیی سوپای پاسداران». یەکێتی گەنجانی شۆڕشگێری سەر بەڕژێمی سوریا رێگای خۆشکردووە بۆ کاری ناوه‌نده‌ کەلتوورییەکان. یەکێتییەکە بەمدواییانە بانگهێشتی سەرۆکی ناوه‌ندێکی کەلتووری کردبوو، کەهاووڵاتییەکی ئێرانییە و وانەی ده‌وتەوە لەبارەگای یەکێتییەکە لەشارۆچکەی جورا له‌شاری دێرەزوور. جەختیکرده‌وه‌ لەپێویستی پشتیوانیکردن و بوونه‌ ئەندام لە میلیشیاکانیداو باسیشی لەو سوودانه‌ کردبوو کە کەسێک وەریدەگرێت لەسوپای پاسداران دوای ئەوەی دەبێتە ئەندامی لقێکی. جەمیل عەبد وتی «ناوه‌نده‌ کەلتوورییەکان دەستیانکردووە بەناردنی خوێندکاران بۆ زانکۆ ئێرانییەکان لەسەر بەخششی خوێندن، ئەولەویەتیش دراوە بەخوێندکارانی بابەتە ئایینیەکان. وتیشی «بۆچوونەکە ئەوەیە دەرچووان بگەڕێنەوە لەئێرانەوە بۆ سوریا بۆ بڵاوکردنەوەی پرەنسیبە سیاسی و ئایینیەکانی کە سوپای پاسدارانی لەسەر دامەزراوە». ناوه‌نده‌ کەلتوورییەکان سەرنجیان لەسەر مامۆستایان و خوێندکارانی زانکۆو قوتابخانەکانە لەگەڵ کوڕانی سەربازانی رژێمی سوریا کە لەجەنگدا کوژراون. جەمیل عەبد وتی «ئەمە لەژێر ناوی هاوکاری بۆ منداڵانی شەهیداندا ئەنجامدەدرێت، بەقۆستنەوەی رەوشی خراپی داراییان». وتیشی «ناوه‌نده‌کان دیاری و پارەش دابەشدەکەن بەتایبەتی بەسەر منداڵانداو بۆنەی ئایینی دەگێڕن تا لەوکاتەدا باوەڕیان بگۆڕن».

ھاوڵاتی دوای (30) ساڵ لەداخستنی، جارێکی دیکە دەروازەی عەرعەر لەنێوان عێراق و سعودیە کرایەوە.  دەروازەکە بەبڕی (75) ملیۆن دۆلار بەپشتیوانی دارایی سعودیە بنیاتنرا، ئەوەش لەکاتێکدایە ریاز هەوڵدەدات بەهێزەوە بگەڕێتەوە نێو بازاڕەکانی عێراقی، کەپڕن لەکاڵای ئێرانی و تورکی. دەروازەکە، کەپاریزگای ئەنبار لەخۆرئاوا دەبەستێتەوە بەو شانشینەوە، بەشێوەیەکی فەرمی لە 18ی تشرینی دووەم کرایەوە، دوای (30) ساڵ لەداخران، پێشتر بڕیاربوو لەتشرینی یەکەمی 2019 بکرێتەوە، بەڵام چەندین جار دواخرا. شەممەی رابردوو، سێ بارهەڵگری سعودی کەکاڵای جیاوازی وڵاتەکەیان هەڵگرتبوو لەدەروازەی عەرعەر بۆ یەکەم جار هاتنە ناو خاکی عێراقەوە. هێزە ئەمنییەکان ئاسایشی ئەو هێڵە نێودەوڵەتییە خێرایەیان لەئەستۆ گرتووە، بەدێژایی رۆژ ئەو بارهەڵگرانە دەپارێزن کە لەسعودیەوە کاڵا هاوردە دەکەن. دوای داگیرکردنی کوەیت لەساڵی 1990، سعودیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ رژێمی سەدام پچڕاند. دەروازەی عەرعەر لەڕۆژئاوای ئەنبار هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی سعوودیە، یەکەمجارە دوای بەفەرمی کرانەوەی پێشوازی لەو سێ بارهەڵگرە سعودیە بکات و بەوەش جووڵەی بازرگانی لەنێوان هەردوو وڵات دەستپێدەکاتەوە.  عێراق، لەڕۆژئاوا سنووری لەگەڵ سوریاو ئوردن هەیە، تورکیا دەکەوێتە باکوور، ئێران لەڕۆژهەڵات و سعودیەو کوەیت لەباشووریەتی. کردنەوەی دەروازەی سنووریی عەرعەر لەنێوان عێراق و سعودیەدا ئاماژەیەکی دیکەیە بۆ پەیوەندییە بەگوڕەکانی نێوان ئەو دوو دراوسێیەو سوودی بەرجەستەی دەبێت بۆ خەڵکی عێراق، بەرپرسانی عێراق و چاودێرانی ناوچەکە وتیان. ئاژانسی فرانس پرێس رایگەیاند ئەو دوو وڵاتە کردنەوەی دەروازەی دووەم لەخاڵی جومەیمە تاووتوێ دەکەن، لەسەر سنووری باشوری عێراق بەو شانشینەوە. بەغداد عەرعەر بەجێگرەوەیەك دەبینێت بۆ دەروازەکانی لەگەڵ ئێران، کە لەڕێیانەوە عێراق پشکێکی زۆری هاوردەکانی دێنێتە ناوەوە. هاوکات، حکومەتەکەی سەرەکوەزیرانی عێراق مستەفا کازمی هەوڵیداوە وەبەرهێنانی بیانی برەوپێبدات، لەنێویاندا پشتیوانیی سعودیە بۆ کەرتی وزەو کشتوکاڵ. حکومەتی عێراق چاوەڕێدەکات ئەم هەوڵە پشتیوانییەک بێت بۆ وەبەرهێنان و گەشەسەندن، لەکاتێکدا ئەو چاودێرانەی عێراق کە قسەیان لەگەڵ دیارونا کرد پشتیوانیی خۆیان دەربڕی بۆ نزیککردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان عێراق و سعودیە و وتیان ئاماژەیەکە بەدوورکەوتنەوە لەئێران. مەستەفا عەرسان جێگری پارێزگاری ئەنبار وتی کردنەوەی دەروازەکە «بەلوتکە گەیشتنی کۆبوونەوە هاوبەشەکان بوو لەنێوان عێراق و سعودیەدا کەماوەی دوو ساڵە بەردەوامن». دەروازەکە بە (75) ملیۆن دۆلار بەپشتیوانی دارایی سعودیە بنیاتنرا، چەندین باڵەخانەی جیاواز لەخۆدەگرێت، لەگەڵ دەستگای خزمەتگوزاری، رووبەرێکی فراوان لەشوێنی هاتوچۆی بازرگانی و پیادە، سیستمی پشکنینی ئێکس رەی، سیستمی کێشانی لۆری و دوو وێستگەی کارەباو پاڵاوتنی ئاو. وتی لەم چەند ساڵەی دواییدا، دەروازەی ئەنبار بەشێوەیەکی سنووردار کرایەوە تا رێگە بەهاتوچۆی حەج و عەمرەی حاجییان بدات و وتیشی بەکردنەوەی فەرمیی دەروازەکە جارێکی دیکە بۆ مامەڵە و بازرگانی بەکاردەهێنرێت. وتی «دەروازەکە دەرچەیەك و دەمارێکی ئابوریی گرنگ دەبێت بۆ عێراق» و ئاماژەیکرد بەوەی «دەستپێکردنەوەی گەشت و بازرگانیی دوولایەنەی نێوان پیشەسازییەکان لەگەڵ سعودیە داهات بۆ گەنجینەی دەوڵەت بەرهەمدەهێنێت و هەلی کار دێنێتە کایەوەو ئابوریی ناوخۆ دەبوژێنێتەوە. پتەوکردنی پەیوەندییەکانی عێراق‌و سعودیە ئەنجومەنی هەماهەنگیی سعودیە-عێراق، کە لە 2017 دامەزرا بۆ باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە، ئاسانکاریی کرد بۆ کردنەوەکە بەچەندین جار کۆبوونەوە پێش بۆنە فەرمییەکە. شاندێکی فراوانی سعودیە لە 8ی تشرینی دووەم سەردانی بەغدایان کرد بۆ بەئەنجامگەیاندنی رێکەوتنەکانی وەبەرهێنان لەکەرتەکانی کشتوکاڵ و پیشەسازیدا کەدەکرێت بایی ملیاران دۆلار بن. لوتکەی نێوان عێراق و سعودیە لە 10ی تشرینی دووەم لەپەخشێکی داخراوی تەلەفزیۆنیدا ئەنجامدرا، کەتیایدا کازمی و شازادەی جێنشینی سعودیە محەمەد بن سەلمان بەشدارییان تێداکرد. ئەمە بەردی بناغەی هاریکاریی سیاسی و ئەمنی و ئابوریی داناو دەروازەی کردەوە بۆ کۆمپانیا سعودییەکان تا وەبەرهێنان لەعێراق بکەن. وەك هەنگاوی دوای کردنەوەی دەروازەی عەرعەر، نێردەیەکی بازرگانیی سعودیە لەبەغدا دەستبەکاردەبێت. عەرسان وتی سعودیە ئەزمونێکی زۆری لەچەندین کەرتدا هەیە، لەنێویاندا کشتوکاڵ و ئاژەڵداری و دەتوانێت یارمەتی عێراق بدات سەرچاوەکانی لەڕێی چەندین پرۆژەی گەورەی وەبەرهێنانەوە گەشە پێبدات. وتی «ئەم جۆرە لەهاریکاری گەشەپێدان پشتیوانی لەعێراقییەکان دەکات لەئاستەکانی ئابوری و خزمەتگوزاری و گەشەپێداندا». یەحیا محەمەد پەرلەمانتاری عێراق، جەختیکردەوە لەگرنگیی برەودان و بەهێزکردنی هاوبەشی عێراق لەگەڵ سعودیە. وتی «ئەمە بەشداریدەکات لەگەشەپێدانی ئابوری عێراق و دروستکردنی پەیوەندییەکی بەهێز کەسوودی بۆ هەردوو وڵات دەبێت». وتیشی «بەهیواین کردنەوەی دەروازەی عەرعەر دەستپێکی چالاکی بنکەفراوان بێت لەنێوان عێراق و سعودیەو ناساندنی پرۆژەکانی وەبەرهێنان و کراوەیی بەرفراوانی سعودیە کە سوودی دەبێت بۆ هەوڵەکانی بنیاتنان و گەشەپێدان و راکێشانی وەبەرهێنان... لەئێستادا عێراق ژینگەیەکی بەپیتی وەبەرهێنانی دابینکردووە.» ئاماژەیکرد بەوەی پێویستە عێراق بکرێتەوەو هاریکاری لەگەڵ وڵاتانی دیکەی عەرەبی بکات لەگەڵ دەستەبەرکردنی هاوبەشیی هاوسەنگ و پەیوەندی لەگەڵ ژینگە هەرێمیەکەی لەسەر بنەمای بەرژەوەندیی هاوبەش. دژایەتی لایەنەکانی سەر بەئێران چاودێرانی عێراقی وتیان کردنەوەی دەروازەکەو نزیکبوونەوەی پەیوەندیی نێوان عێراق و سعودیە لایەنەکانی سەر بەئێرانی تووڕەکردووە، کەهەڕەشەیان کردووە دژی ئەم هەنگاوە بوەستنەوە. ئاژانسی فرانس پرێس رایگەیاند کەپێش کردنەوەی دروازەی عەرعەر، گروپێك کەخۆی بە ئەسحاب کەهف ناساندووە بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوەو «رەتکردنەوەی خۆی بۆ پرۆژەی سعودیە لەعێراق» راگەیاند. کازمی لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە 17ی تشرینی دووەم سەرکۆنەی ئەم هەڕەشانەی کردو جەختیکردەوە لەوەی حکومەت بەرەو پەیوەندیی نزیکتر دەچێت لەگەڵ سعودیەو دەرگاکانی بەڕووی وەبەرهێنانەکانی سعودیەدا دەکاتەوە. چاودێران وتیان نزیکبوونەوەی پەیوەندی لەنێوان عێراق و سعودیەدا گۆشەگیریی نێودەوڵەتی ئێران زیاد دەکات و ئەو قازانجە ئابورییەی ناهێڵێت کە لەهەناردەکردنەوە بۆ بازاڕی عێراقی دەستیدەکەوت. پەیوەندی نزیکی نێوان عێراق و سعودیە کاریگەریی دەبێت بۆ سەر نفوزی ئێران و هەوڵەکانی بۆ جڵەوکردنی عێراق لەڕێی ئەو رێکەوتنە ئەمنی و ئابورییانەوە کەخزمەت بە بەرژەوەندیەکانی ناکەن. فەیسەڵ حسێن بەڕێوەبەری ناوەندی تووێژینەوە ستراتیژییەکان، وتی «عێراقییەکان چەندین جار داوایان لەئێران کردووە کۆتایی بەسیاسەتە دوژمنکارانەکانی بهێنێت و چیتر لەڕێی بریکارەکانیەوە هەڕەشە نەکات». وتی «بەڵام ئێران بەردەوامە لەپشتیوانیکردنی دارایی بریکارەکانی و چەك و مووشەکیان بۆ دابیندەکات تاسەقامگیریی عێراق نەهێڵێت و سەرچاوەکانی قۆرخ بکات». وتیشی «عێراق وڵاتێکی خاوەن سەروەرییەو مافی دامەزراندنی پەیوەندیی هەیە لەگەڵ هەمووان، لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی لەگەڵ سیاسەتێکی هاوسەنگ.» ھەروەھا وتی «هەرچی سعودیەشە، وڵاتێکی دەوڵەمەندو گەشەکردووە لەچەندین بوارداو بەپێنجەم بەهێزترین وڵات دادەنرێت لەجیهاندا.» ئەو دوو وڵاتە پەیوەندیی خێزانی و خێڵەکیشیان لەنێواندایە، لەگەڵ پەیوەندی مێژوویی و چەندین هاوبەشی دیکەو ئاماژەی کرد بەوەی «سعودیە رۆڵێکی ئەرێنی و بنیاتنەری بینیوە» لەعێراق. فەیسەڵ حسێن وتی  «بۆ عێراق گرنگە سوود لەتوانای بەردەستی سعودیە ببینێت، بەتایبەتی لەڕووی وەبەرهێنانەوە.» وتیشی «وەبەرهێنانی کشتوکاڵیی سعودیە لەعێراق  کە بەدەستهێنانەوەی هەزاران هێکتار لەخاکی کشتوکاڵی و دامەزراندنی کەرتی بەرفراوانی پیشەسازی خۆراك و بەرهەمهێنان لەخۆدەگرێت گرنگییەکی زۆری هەیە». ئەو لێکنزیکبوونەوەیە دوای ئەوە دێت، عێراق لەسەردەمی نوری مالیکی سەرۆکوەزیرانی پێشووتری عێراق، ببووە شوێنکەوتەی ئێران». ئەمە بەوتەی ئەحمەد رکبان، کەشارەزایەکی بواری ئەمنیی سعودیە. حوسێن عەللاوی، شارەزای ئەمنی عێراقی دەڵێت «پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەگەشەکردنێکی کارا تێدەپەڕێت، ئەمەش ئەنجامی کۆبوونەوەکانی ئەنجوومەنی ستراتیژی عێراقی- سعودیە، کەئەنجوومەنێکی هاوئاهەنگییە ئامانجەکەی پەرەپێدان و بەهێزکردنی دامودەزگاکانی نێوان هەردوو وڵاتە». عەللاوی دەشڵێت، هەردوو وڵات پلانی کردنەوەی دەروازەیەکی دیکەشیان هەیە، کەدەروازەی جمیمەیە، بەڵام وادەی کردنەوەکە دیارینەکراوە. هەر لەدرێژەی قسەکانیدا عەللاوی  ئاماژە بەوەدەکات، ئەو دەوازەیە دەبێتەهۆی پەرەسەندنی پەیوەندییە بازرگانییەکان و جموجۆڵی وەبەرهێنان لەنێوان هەردوو وڵات و گەشەپێدانی ژێرخان لەلایەن کۆمپانیاکانی سعودیە، ئەمەش لەڕێگەی وەبەرهێنان لەکەرتەکانی تەندروستی، کشتوکاڵ، پیشەسازی، پترۆکیمیایی، پرۆژە هاوبەشەکان لەنەوت و چیمەنتۆو کارەبا. کەرتەکانی پیشەسازیی و کشتوکاڵ لەعێراق پووکاونەتەوە، لەکاتێکدا قەیرانی ئابووری و گوزەران لەزیادبوونە. عەللاوی دەڵێت «عێراق بڕیاریداوە رێڕەوەکانی کێبڕکێ بکاتەوە، ئەمەش بۆ فرەیی ئەو کاڵایانەی دێنە عێراق، تاوەکو ئاراستەی نوێ  دروستبکات بۆ پیشەسازیی، کشتوکاڵ، وزەو رەخساندنی هەلیکار بۆ گەنجان». بەکاربەری عێراق خواستی لەسەر بەرهەمەکانی سعودی، تورکی و ئوردنییە، چونکە کوالێتیان بەرزە، لەبەرامبەردا ئەوانەشی داهاتی کەمە، روویان لەبەرهەمی ئێرانییە، کەکوالێتییەکەی نزمە.

‌هاوڵاتى تیرۆری رەش کۆماری ئیسلامی ئێران رەش دەکات دوای ئاشکرابوونی پەرەسەندنی چالاکیی بەرنامە ئەتۆمییەکانی ئێران نزیکەی (10) زانای بواری فیزیاو ئەتۆم لەو وڵاتە کوژراون کەدوایین نموونەیان کوشتنی موحسین فەخری زادە بوو کە بەپێشکەوتووترین پلانی تیرۆر لەجیهاندا لەقەڵەمدەدرێت و دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی بەگەورەترین گورز دژی کۆماری ئیسلامی ئێران هەژمار دەکرێت چونکە بەپێی ئەو زانیارییانەی کەمیدیاکانی ئێران ئاشکرایان کردووە بەچەکی ئۆتۆماتیک و لەڕێگەی مانگی دەستکردووە ئەو زانایە کوژراوەو زنجیرەی ئەم کوشتنانە لەلایەن کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە بەتیرۆری رەش ناوی دەهێنرێت و بەرپرسانی وڵاتەکە راستەوخۆ ئەمەریکاو ئیسرائیل و بەریتانیا تۆمەتباردەکەن و ئەو سێ وڵاتە بەسێ گۆشەی رەش ناوزەد دەکەن. کوشتنی فەخری زادە بەتیرۆری کەسی پێنجەمی باڵادەستی نێو بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدرێت کە بەباوکی موشەکی و ئەتۆمیی ئێران دەناسرێت، بۆیە ئەم رووداوە بەگورزێکی کوشندەی دیکە دژی کۆماری ئیسلامی هەژمار دەکرێت کەپێشبینی دەکرێت کاردانەوەی توندی لێبکەوێتەوە. دەستپێکردنی کوشتنی زانایانی ئەتۆمیی تەلەفیزیۆنی ئێن بی سی (NBC) ئەمەریکا ئاشکرای کردووە لەساڵی (2007) چوار زانای ئەتۆمیی لەلایەن رێکخراوی موجاهیدنی خەلقی ئێران کە نەیاری کۆماری ئیسلامی ئێرانن، کوژراون و ئەمە دەستپێکی ئەو زنجیرە تیرۆرانەیە کە دژی زانایانی ئەتۆمیی کۆماری ئیسلامی ئێران دەستیپێکردووە و لەساڵی (2010) تا (2012) شەش زانای ئەتۆمیی ئێران کراونەتە ئامانج و تەنها یەک کەسیان رزگاری بووەو کۆماری ئیسلامی ئێران دانی بەوەداناوە کە لەو دوو ساڵەدا پێنج زانای بواری ئەتۆمیی کوژراوەو تیرۆر کراون. ئەو تەلەفیزۆنەی ئەمەریکا ئاماژەی بەوەکردووە کوشتنی موحسین فەخری زادە کە رۆژی هەینی (27/11/202) لەشارۆچکەی ئابسەرد لەتاران روویدا درێژکراوەی ئەو زنجیرە بەئامانجگرتنانەیە کە بووەتەهۆی کوشتنی زانایانی ئەتۆمیی ئێران. سێگۆشەی رەش ئیلی کوهن، وەزیری هەواڵگریی ئیسرائیل لەلێدوانێکیدا رۆژی هەینی و حەوت رۆژ دوای کوشتنی فەخری زاد رایگەیاند: بەهۆی کوشتنی موحسین فەخری زادە، خەویان لەچاوی زاناکانی دیکەی ئێران زڕاندووەو مەرگ چاوەڕوانی ئەو کەسانە دەکات کە دەبنەهۆی هەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل و ناوچەکە و جیهان. ئەم لێدوانەی کوهن بەگرتنە ئەستۆی کوشتنی زانا ئەتۆمییەکانی ئێران بەتایبەت فەخری زادە لەقەڵەمدەدرێت، بەڵام هیچ کاتێک ئیسرائیل بەوشێوەیە بەئاشکرا کوشتنی هیچ زاناو پسپۆڕێکی ئەتۆمیی ئێرانی لەئەستۆ نەگرتووەو ئەمەش ئەوە دەسەلمێنێت کەکۆماری ئیسلامی ئێران بەبێ بەڵگە بانگەشەی ئەوەی نەکردووە کە (ئەمەریکا، ئیسرائیل، بەریتانیا) راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ دەستیان لەکوشتنی زاناکانیدا هەیەو بەسێگۆشەی رەش ناوی هێناون. دەزگای هەواڵگریی ئێران (ئیتلاعات) رایگەیاندووە؛ ئەو چەکە ئۆتۆماتیکەی کە لەڕێگەی مانگی دەستکردەوە موحسین فەخریی پێ تیرۆرکراوە لەلایەن ئەمەریکاوە دروستدەکرێت و هەر ئەمەش ئاماژەیە کە ئەمەریکا هاوشێوەی رابردوو دەستی لەو تیرۆرەدا هەیە. بەڵگەی ئێران بۆ تۆمەتبارکردنی بەریتانیا لەتیرۆری زانا ئەتۆمییەکانی ئەوەیە، کە لەڕابردوودا چەند هاووڵاتییەکی بەڕەگەزنامە بەریتانیی بەتۆمەتی سیخوڕی لەسەر بەرنامەی ئەتۆمیی وڵاتەکەی دەستگیرکردووە و دانیان بەوەدا ناوە کەدەستیان هەبووە لەکوشتنی زانا ئەتۆمییەکاندا، بەڵام رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ ئاشکرایان کردووە ئەو دانپێدانانە لەژێر فشاردا بووەو دووربون لەڕاستییەوە. ئیسرائیل ئەزموونێک لەتیرۆری ئەتۆمیی ئیسرائیل بڕوای وایە ئەگەر کۆماری ئیسلامی  ئێران ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمیی، دەبێتە گەورەترین هەڕەشە بۆسەر وڵاتەکەی، لەو چوارچێوەیەدا دەستی لەهیچ هەوڵێک بۆ راگرتنی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران نەپاراستووەو بەئاشکرا رایگەیاندووە هەر کەسێک ببێتە هەڕەشە بۆسەر وڵاتەکەی، دەیکاتە ئامانج، بۆیە هەمان رێگەی لەدژی زانا ئەتۆمییەکانی عێراق لەسەردەمی سەددام حسێن-دا گرتەبەرو ژمارەیەک زانای ئەتۆمیی عێراق بەدەستی سیخوڕەکانی دەزگای هەواڵگریی ئیسرائیل (مۆساد) لە فەڕەنساو چەند وڵاتێکی عەرەبی و ئەوروپا تیرۆر کران. مۆساد مێژوویەکی دورودرێژی لەکوشتنی زانایانی بواری ئەتۆمیی و موشەکیی وڵاتانی (ئەڵمانیا، میسر، عێراق، ئێران) هەیەو گۆڤاری (ئەتلانتیک) لەساڵی (2012)دا راپۆرتێکی سەبارەت بەکوشتنی ژمارەیەک لەزاناکانی ئەو وڵاتانە بەدەستی مۆساد بڵاوکردووەتەوەو نووسیویەتی لەساڵی (1963) لەچوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی دامۆکلس (Operation Damocles) وەک کاردانەوەیەک بەرامبەر بەهەوڵەکانی میسر بۆ پەرەپێدانی بواری موشەکیی، زانایەکی ئەڵمانیی بەناوی ئەتتو سکۆرتسێنی لەو وڵاتە لەڕێگەی پۆستکردنی پاکەتێکی بۆمبیی کوشت و دواتریش بەهەمان شێوە چەند پاکەتێکی پۆستیی بۆ ژمارەیەک زانای موشەکیی میسر رەوانە کردو پێنج زانای میسری کوشت. مۆساد لەساڵی (1979) دوای ئەوەی عێراق گەشەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی دەستپێدەکات، هەوڵەکانی بۆ راگرتنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئەو وڵاتە دەخاتەگەڕو لەساڵی (1980) یەحیا ئەلمەشەد، زانای ئەتۆمیی و بەڕێوەبەری گەشەی بەرنامەی ئەتۆمیی عێراق لەهوتێلێک لەڕێگەی ژنێک لەبەرگی خزمەتکاری هوتێلەکەدا دەکوژێت کەدەوترێت ئەو ژنە، تسیبی لیڤنی بووە کە ئەوکات کاراکتەرێکی سەرەکی بووە بۆ بەئامانجگرتنی زانا ئەتۆمییەکانی عەرەب و بەتایبەت عێراق، لیڤنی لەساڵی (2006) تا (2009) وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل بوو. ئەگەرچی مۆساد بەکوشتنی یەحیا ئەلمەشەد گورزێکی کاریگەری لەعێراق دابوو، بەڵام دەستبەرداری کوشتنی زانا ئەتۆمییەکانی عێراق نەبوو لەڕێگەی تەقینەوە لەکۆمپانیایەک لەوڵاتی ئیتاڵیا ژمارەیەک زانای دیکەی عێراقی کوشت و دواتر دوو زانای دیکەی ئەو وڵاتەی ژەهراوی کردو گیانیان لەدەستدا. ئەم هەوڵانەی مۆساد سەلمێنەری ئەوەیە کەئیسرائیل توانایەکی تایبەتی هەیە بۆ لەناوبردن و بەئامانجگرتنی ئەو کەسانەی بەجۆرێک لەجۆرەکان دەبنە مەترسیی بۆسەر بەرژەوەندییەکانی وڵاتەکەی و لەو چوارچێوەیەشدا سڵ لەکوشتنی کەس ناکاتەوە ئەگەر ئەڵمانی و یان ئێرانی بێت، بۆیە کوشتنی موحسین فەخری زادە کەبەڕێوەبەری گەشەپێدانی بەرنامەی موشەکیی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران بووە بەئامانجێکی گرنگی مۆساد هەژمار کراوە. فەخری زادەی سوپای پاسداران موحسین فەخری زادە لەدایکبووی ساڵی (1957) لەپارێزگای ئەسفەهان لە ئێران بووە و هەندێک میدیاو راگەیاندنی وڵاتەکەی زیاتر پێگە زانستییەکەی بڵاودەکەنەوە، لەکاتێکدا یەکێک بووە لەفەرماندە سەرەکییەکانی سوپای پاسدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەڕێوەبەری گەشەپێدانی بەرنامەی موشەکیی ئەو سوپایە بووە لەوڵاتەکەی کە رەنگە هەر ئەمەش وایکردبێت ئیسرائیل بیری لەکوشتنی کردبێتەوە . گۆڤاری (فۆڕن پۆڵسی) بڵاویکردووەتەوە فەخری زادە خاوەنی بڕوانامەی ماستەر بووە لەبواری ئەندازیاری ئەتۆمی و بەپێنجەم کەسی بەهێزی ئێران لەقەڵەمدەدرێت و ناوی لەلیستی ئەو بەرپرسانەی ئێراندا بووە کەساڵی (2007) لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بەنەتەوەیەکگرتووەکانەوە سزایان بەسەردا سەپاوەو گەشتی دەرەوەیان لەژێر چاودێریدا بووە، ئەو بەمەبەستی گەشەپێدانی بەرنامەی موشەکی و ئەتۆمیی وڵاتەکەی هاوڕێ لەگەڵ حەسەن تارانی مۆقەدەم یەکێک لەفەرماندەکانی سوپای پاسداران لەشەڕی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران، سەردانی کۆریای باکور دەکەن و لەنزیکەوە سێیەم تاقیکردنەوەی بۆمبی ئەتۆمیی ئەو وڵاتە لەنزیکەوە دەبینن و چاودێریی ئەو تاقیکردنەوە ئەتۆمییە دەکەن. فەخری زادە جگە لەوەی دەیان ناوەندی زانستیی تایبەت بەفیزیاو بایۆلۆژیی لەزانکۆکانی ئێران دامەزراندووە، لەساڵی (2011) ناوەندی پەرەپێدان و تووێژینەوەی بەرگریی (سپند)ی لەوەزارەتی بەرگریی و پشتیوانیی هێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران دامەزراند کەئەرکی ئەو ناوەندە پەرەپێدانی بەرنامەی موشەکیی و سەربازیی وڵاتەکەیەتی. دوو مانگ پێش تیرۆرکردنی فەخری زادە، (ئەنجومەنی نیشتیمانی بەرگریی ئێران) کە سەر بەڕێکخراوی موجاهیدنی خەلقی ئێرانە ئاشکرای کرد: دوو دامەزراوەی ئەتۆمیی ئێران لەباشوری تاران و شاری ئابادە لەپارێزگای فارس-ی ئەو وڵاتە بەسەرپەرشتیی موحسین فەخری زادەو ناوەندی (سپند) چەکی ئەتۆمیی تێدا تاقیدەکرێتەوە. ساڵی (2010) رۆژنامەی گاردیەن-ی بەریتانی نووسی: گومان دەکرێت فەخری زادە بەرپرسی سەرەکیی بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران بێت و ساڵی (2012) رۆژنامەی وۆڵستریت جۆرناڵ-ی ئەمەریکا فەخری زادەی بەمامۆستای بۆمبی ئەتۆمیی ئێران لەقەڵەمداو ساڵی (2014) رۆژنامەی نیویۆرک تایمز ئەوی بە ئۆپنهایمەر(Julius Robert Oppenheimer)ی ئێران ناوبرد، چونکە ئۆپنهایمەر یەکەم زانای بەرهەمهێنی بۆمبی ئەتۆمیی ئەمەریکایە لەسەردەمی دووەم جەنگی جیهانی، سەرەڕای هەموو ئەمانە زۆربەی بەرپرسانی ئێران لەکاتی کوژرانی فەخری زادەدا هەوڵیاندا ئەو وەک مامۆستایەکی زانکۆو زانایەکی بایۆلۆژی لەقەڵەم بدەن، بەڵام عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەپرسەنامەیەکدا دانی بەوەدا نا کەئەو پسپۆڕی بواری ئەتۆمیی وڵاتەکەی بووە. بیانوی ئێران بۆ کشانەوە لەڕێککەوتنی ئەتۆمیی دوای کوشتنی فەخری زادە، پەرلەمانی ئێران جارێکی دیکە پرۆژەو پلانی کشانەوەی لە رێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان وڵاتەکەی و وڵاتانی (5+1) هێنایەوە ناو دانیشتنەکانیەوەو دوای چەند رۆژ تاووتوێکردن، پلانەکە بە دوو خاڵی سەرەکی و بەپەلە وەک یاسا پەسندکرا کە لەماوەی یەک مانگدا حکومەت ناچاردەکات پیتاندنی یۆرانیۆم لە (120) کیلۆگرامەوە بۆ نزیکەی هەزارو (500) کیلۆ بەرزبکاتەوە، لەکاتێکدا بەپێی رێککەوتنی ئەتۆمی دەبێت رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆمی ئێران لە (300) کیلۆ کەمتر بێت، هەر ئەمەش ناکۆکیی لەنێوان بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێراندا دروست کردووە، چونکە محەمەد باقر قاڵیباف سەرۆکی پەرلەمان رایگەیاندوە بەرزکردنەوەی پیتاندنی یۆرانیۆم بووە بە یاساو حکوت ناچارە جێبەجێی بکات و ئەمە دەبێتە هەنگاوێک بۆ بەردەوامبوونی رێگەو رێبازی موحسین فەخری زادە، لەبەرامبەردا حەسەن رۆحانی سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندووە سەرجەم ئەندامانی تیمی حکومەت دژی بەرزکردنەوەی یۆرانیۆمی پیتێنراون لەوڵاتەکەیان و ئەم کارە دەبێتەهۆی ئەوەی نەتوانن دانوستان و گفتوگۆ لەسەر بەرنامەی ئەتۆمیی بەتایبەت لەگەڵ ئەمەریکا بکەن، هاوکات ئیسحاق جیهانگیری، جێگری یەکەمی سەرۆک کۆماری رایگەیاندووە نابێت پەرلەمان بەهیچ بیانوویەکەوە دەستوەردان لەپرسی ئەتۆمیی وڵاتەکەدا بکات، چونکە بەپێی دەستوری ئێران ئەو پرسە لەژێر بڕیارو فەرمانی عەلی خامنەیی، رێبەری وڵاتەکەو ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتیمانی ئێراندایە. لەلایەکی دیکەوە محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاندووە ئەو یاسایەی پەرلەمان هاوشێوەی کشانەوەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا لەڕێککەوتنی ئەتۆمی دەبێتەهۆی پەراوێزکەوتنی وڵاتەکەمان. کوشتنی فەخری زاد لەئێران بووەتە مایەی پەرەسندنی ململانێکانی نێوان حکومەت و پەرلەمان و هاوکات ناکۆکیی بەرپرسانی بۆ تۆڵەسەندەوە زەق کردووەتەوە. ئێران بەدوای گۆڕەپانی تۆڵەوەیە ئەگەرچی باڵیۆزو نوێنەری هەمیشەیی ئێران لەنەتەوەیەکگرتووەکان لەنامەیەکدا بۆ بەڕێوبەری نووسینگەی رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەڤیەننا داوای کردووە تیرۆری موحسین فەخری زادە، زانا ئەتۆمییەکەی ئێران، لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئیدانە بکرێت و کۆماری ئیسلامی ئێران دەیەوێت سکاڵای یاسایی لەدژی ئیسرائیل تۆمار بکات، بەڵام زۆرینەی بەرپرسانی سەربازیی و فەرماندەکانی سوپای پاسداران پەیامی توند بڵاودەکەنەوەو راستەوخۆ هەڕەشە لەئیسرائیل دەکەن. عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێرانی سەبارەت بەکوژرانی موحسین فەخری زادە، لەپەیامێکدا وتی: پیرۆزبایی شەهیدبوون لەو زانایە دەکەم چونکە ئەمە پاداشتی خودایە بۆ ئەوو هاوکات سەرەخۆشی لەهەموو کەسوکارو خەڵکی ئێران دەکەم بۆ لەدەستدانی زانایەکی پایەبەرز، دەبێت بە زووترین کات هەموو رێگایەک بگیرێتەبەر بۆ دۆزینەوەو تۆڵەسەندنەوە لەهۆکارو بکەرانی ئەو تاوانەو پێویستیشە رێگەی زانست و پیشەیی ئەو زانایە بەردەوام بێت. عەلی شەمخانی، سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای نیشتیمانی ئێران دوای کوشتنی فەخری زادە رایگەیاند: پێشتر گومانمان هەبووە کەئیسرائیل هەوڵی کوشتنی ئەو زانا ئەتۆمییە دەدات، چونکە لە رابردوشدا هەوڵی تیرۆکردنی دراوە بەڵام هەوڵەکە پووچەڵکرایەوە، بۆیە کارەکە پێشبینیکراو بوو ئێران وەڵامی گونجاوی دەبێت. رۆژنامەی (کەیهان) کە سەر بەتوندڕەوکانی باڵی محافزکارو بەزمانحاڵی سوپای پاسداران لەقەڵەمدەدرێت، دوای کوشتنی فەخری زادە، بەناونیشانی (کاتی ئەوە هاتووە هێرش بکەینەسەر بەندەری حەیفا) نووسیویەتی: بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران پێشتر چەندجارێک وتوویانە ئەگەر ئیسرائیل هەڵەبکات هێرش دەکەینەسەر حەیفا لەو وڵاتە، بۆیە لەئێستادا کە ئاماژەکانی تیرۆرکردنی موحسین فەخری زادە، زانای بواری ئەتۆمیی و بەرگریی ئێران دەریدەخەن تەلئەبیب دەستی لەو تیرۆرەدا هەبووە، کاتی ئەوەیە کۆماری ئیسلامی ئێران هێرشی موشەکیی بکاتەسەر حەیفا لەئیسرائیل. کەیهان جەختی لەوە کردووەتەوە وەڵامدانەوەی تیرۆری فەخری زادە نابێت هاوشێوەی موشەکبارانەکەی ئێران بۆسەر بنکەی (عەین ئەسەد)ی هێزەکانی ئەمەریکا لەعێراق بێت کەزیانێکی ئەوتۆی لێنەکەوتەوە، بەڵکو دەبێت بەندەری حەیفا لەئیسرائیل بەتەواوەتی لەناوبچێت بۆ ئەوەی هێرش و تیرۆرەکان لەدژی کۆماری ئیسلامی ئێران کۆتایی پێبێت و رابگیرێن. عەلی رەبیعی، وتەبێژی حکومەتی ئێران لەوتارێکدا بۆ رۆژنامەی (ئێران) نووسیویەتی تیرۆری قاسم سولەیمانی و موحسین فەخری زادەو تیرۆرکردنی زانایانی ئەتۆمیی وڵاتەکەمان لە (10) ساڵی رابردوودا ئەنجامی ئەو سەرکەوتن و شانازییەیە کە لەبواری زانست و سیاسەت و ستراتیژیدا بەدەستمان هێناوەو ئامانج لەتیرۆری کوێرو زیرەکانە، تێکدانی ئاسایشی دەروونیی کۆمەڵگە و بێهیواکردنی خەڵک و سەرلێشواندنی ستراتیژیی ئێرانە، بەڵام مێژوی (40) ساڵی رابردووی کۆماری ئیسلامی ئێران پیشانیداوە ئەو تیرۆرانە ئەنجامی پێچەوانەی هەبووەو هاوکات کۆماری ئیسلامی بەو ئەزموونەی کە هەیەتی، کات و شوێنی جوگرافیایی وەڵامدانەوەو تۆڵەکردنەوە بەوردیی لێکدەداتەوەو ناکەوێتە داوی ئەو پیلانەی دوژمنان بەتایبەت ئەمەریکا و ئیسرائیل کەدەیانەوێت ئێران دەستبەجێ و لەناوچەکەدا یان لەو گۆڕەپانەی ئەوان دەستنیشانیان کردووە کاردانەوەی هەبێت، ئەو تیرۆرە بێ وەڵام نابێت، بەڵام لەگۆڕەپان و کاتێکدا کەئێران بۆ یارییەکە دیاریی دەکات.

‌هاوڵاتى سەدەها خۆپیشاندەر ئێوارەی دوێنێ یەکشەممە رژانە سەرشەقامەکان لەخۆپیشاندانێکى پڕ لەگرژییدا وەکو بەشێک لەو ناڕەزایەتیانەی کە شارو شارۆچکەکانی پارێزگای سلێمانیان گرتۆتەوە دژ بەدواکەوتنن مووچە. دانیشتوانی پیرەمەگروون یادەوەری (11) ساڵ لەمەوبەریان بیرھێنایەوە کاتێک دژ بە نەبوونی خزمەتگوزاری رژانە سەر شەقام، پیرەمەگروون نەیھێشت خۆپیشاندان دامرکێتەوە. یەکێتی دەڵێت تەقەیان لە خۆپیشاندەران نەکردووە، بەڵام پارتی دەڵێت بەناڕاستەوخۆ فیشەکی گڕداریان تەقاندووە بۆ بڵاوەپێکردنی خۆپیشاندەرانی نزیک لەبارەگاکەیان. ھەردوو حزبەکەش دەڵێن لەنێو خۆپیشاندەرانەوە تەقە کراوە. خۆپیشاندانەکە لەکاتێکدا ھات کەچەند رۆژێک بوو خۆپیشاندانە دوو رۆژیەکەی ھەفتەی رابردووی سلێمانی بەرەو کپبوونەوە دەڕۆیشت بەھۆی دەستگیرکردنی چەندین مامۆستای خۆپیشاندەر کە لەھەڵسوڕاوانی گردبوونەوە جەماوەریەکەی چوارشەممەو پێنجشەمەی ھەفتەی رابردوو بوون. خۆپیشاندەرانی پیرەمەگروون بارەگای یەکێتی نیشتیمانی کوردستانیان لەشارەکە سوتاند، ئەوەش یادی خۆپیشاندانێکی (11) ساڵ لەمەوبەری وەبیرھێنایەوە کە شارۆچکەکە رۆژێک لەپەشێوى و فەرتەنەی بەسەربرد کەدەیەها بریندارو سووتانى ئۆتۆمبێلى پۆلیسى لێکەوتەوە. ئەو رۆژە گەورەترین توندوتیژى شەقام بوو لەھەرێمی کورددستان لەپاش سووتانی مۆنۆمێنتی ھەڵەبجە لە 2006  لەلایەن خۆپیشاندەرانەوە. تەنھا گەنجان نەبوون کە بەشداری خۆپیشاندانەکەی دوێنێی پیرەمەگروونیان کرد، بەڵکو خەڵکانی بەتەمەنیش بەشداربوون. یەکێک لەوانە کەپیاوێکی بەساڵاچووی خانەنشین بوو، وتی (40) ملیۆن دینار پارەی پاشەکەوتی لای حکومەتەو پارەی حەوت مانگی ئەمساڵیشی وەرنەگرتووە بۆیە ھاتۆتە سەر شەقام. جەزا سەید مەجید، بەرپرسی مەڵبەندی سلێمانیی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان رایگەیاند هەندێک کەس لەناو خۆپشاندەرەکان ئاراستەی خۆپیشاندانیان گۆڕیوەو چوونەتە سەر کۆمیتەی یەکێتی لەپیرەمەگروون. بەپێی ئەو ڤیدیۆیانەی لە سۆشیاڵ میدیا بڵاوبوونەتەوە، خۆپێشاندەران هێرشیان کردووەتەسەر بارەگای پارتیش لەشارۆچکەکە، بەڵام بە تەقە وەڵامدراونەتەوە.  پێگەى فەرمى یەکێتى بڵاویکردەوە، ژمارەیەک لەهاووڵاتیانی ناحیەی پیرەمەگروون چونە سەر بارەگای کۆمیتەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و بەبێ ئەوەی هیچ گرژییەک لەنێوان پاسەوانانی کۆمیتەکەو خۆپیشاندەراندا رووبدات، خۆپیشاندەران بارەگای کۆمیتەی یەکێتییان سووتاند.  ئاماژەى بەوەشکردووە «دوای سووتاندنی بارەگای کۆمیتەی یەکێتی، خۆپیشاندەران چوونە سەر ناوچەی پارتی، بەڵام لەلایەن پاسەوانانی ناوچەی پارتییەوە بەچەک وەڵامدرانەوەو تەقەیان لێکرا». شایەتحاڵەکان وتیان پۆلیسی چالاکییە مەدەنییەکان پارێزگاری لەناوچەی پارتی دەکەن و هەوڵی دوورخستنەوەی خۆپیشاندەران دەدەن.  بەڵام بەرپرسى لیژنەى ناوچەى پیرەمەگروونى پارتى رایگەیاند، زیاتر لەسێ کاتژمێرە تەقەیان لێدەکرێت، لەلایەن خەڵکێکى زۆرەوە کە لەبەردەم بارەگاکەیان کۆبوونەتەوە. شێروان عەبدوڵڵا، بەرپرسی ناوچەی پارتی لەپیرەمەگروون وتی «هەڤاڵانمان لەگەڵ ئەنجوومەنی سەرکردایەتی لەسەر هێڵن لەگەڵ هێزە ئەمنییەکانی سلێمانی، بەڵام کەمتەرخەمییەکی زۆریان پێوە دەبیندرێت... نزیکەی سێ کاژمێرە هێرشمان لەسەرەو تاوەکو ئێستا نەهاتوون بەهانامانەوە». ھەندێک لەشایەتحاڵەکان وتیان لەناو بارەگای پارتییەوە تەقە کراوە، بەڵام شێروان عەبدوڵڵا، وتی « تەقەی راستەوخۆمان لەخۆپێشاندەران نەکردووە، ئەگەری هەیە هەندێک تەڵقەی ئاسمانی بەهەواداو بەئاسماندا کرابێت.. ئەوەش تەنیا کاتەکەی درێژکردووەتەوە بۆ کەمکردنەوەی هێرشەکان». بەپێی چەند گرتە ڤیدیۆیەک کە بڵاوبووەتەوە دەنگی تەقە لەشارۆچکەکە دەبیستران و گولەی گڕدار دەچوون بەئاسماندا، پۆلیس دەڵێت ئەفسەرێکی ھێزەکانی ناوخۆ لەگرژیەکەدا بریندار بووە. جەزا سەید مەجید، بەرپرسی مەڵبەندی سلێمانی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان راگەیاند «لەناو خۆپێشاندەرانی پیرەمەگروون تەقە کراوە، پشێوی نراوەتەوە و ئاراستەی خۆپێشاندانەکانیان گۆڕیوە». پێشتر وابڵاوکرایەوە کە خۆپێشاندەران هێرشیان کردبووە سەر مەکۆی گۆڕانیش لەپیرەمەگروون، بەڵام عەزیز محەممەدئەمین، لێپرسراوی بازنەی پیرەمەگروونی گۆڕان وتی هیچ بارەگایەکیان لە پیرەمەگروون نییە، زیاتر لە پێنج مانگە مەکۆکەیان چۆڵکردووە. هاوکات شایەتحاڵەکان لەشارەدێی پیرەمەگروون باس لەوەدەکەن، کە لەوکاتەی خۆپیشاندەران چوونە سەر ناوچەی پارتی، لەبارەگاکەوە تەقە بەسەر خۆپیشاندەراندا کرا بۆ رێگری لێکردنیان، بەڵام هەر بارەگاکەی پارتی بەشێکی سووتێنرا. شێروان عه‌بدوڵڵا ، به‌رپرسی ناوچه‌ی پارتی له‌پیره‌مه‌گروون رایگەیاند، هیچ هێزێکی ئەمنی بەرگری لەناوچەی پارتی لەپیرەمەگروون ناکات. لای خۆشیەوە، کادیرێکی کۆمیتەی یەکێتی لەپیرەمەگروون باس لەوەدەکات، خۆپیشاندەران چوونەتە سەر کۆمیتەی یەکێتی و ئێمەش هیچ کاردانەوەیەکمان نەبوو بەرامبەریان و داوایان لەپاسەوانەکان کرد، کە بارەگاکە چۆڵ بکەن و هیچ تەقەیەک نەکەن، خۆمان دوورخستەوەو کۆمیتەکەمان سووتێنراو خۆپیشاندان لەلای ئێمە کۆتایی پێهات. وتیشی “زیانەکان لەئەنجامی سووتاندنی کۆمیتە بەنزیکەی (40) ملیۆن دینار مەزەندە دەکرێت و ئێمە هیچ کاردانەوەیەکمان بەرامبەر خۆپیشاندەران نەبوو، سوپاس بۆ خوا یەک قەترە خوێن لەلووتی کەس نەهات”. ئەمە یەکەمجار نیە دانیشتوانی پیرەمەگروون خۆپیشاندان دەکەن، لەکۆتایی مانگی 12ی ساڵی 2017دا دانیشتوانی ئەو ناوچەیە بارەگای سەرجەم حزبەکانیان لەشارۆچکەکە سووتاند. ھەروەھا لەساڵی 2009 بۆ یەکەم جار خۆپیشاندان لەپیرەمەگروون روویدا کەتێیدا دانیشتوانەکەی داوای خزمەتگوزاریی باشتریان بۆ شارۆچکەکەیان کرد، بەڵام توندوتیژی لێکەوتەوە. هۆکارى خێرا کەوتنەوەى توندوتیژییەکانی خۆپیشاندانەکەی (11) ساڵ لەبەوبەر بەهۆى دەرکەوتنى سەرۆکى شارەوانى ئاوات تۆفیق بوو کەشەوێک پێشتر لەسەر شاشەیەکى تیڤییەوەو خەڵکى شارۆچەکەکەى بە «کوێر» ناوزەند کردبوو وتبووی «پێشکەوتنەکان نابینن». لەساڵی 2009 دانیشتوانى شارۆچکەکە تووڕەبوون لەسەرۆکى شارەوانیەکەیان ئاوات تۆفیق کە لەلایەن یەکێتیەوە دانرابوو، فەرمانبەرانی شارۆچکەکە ئەوکات مووچەی مانگانەیان لەکاتی خۆیدا وەردەگرت، بەڵام دەیانوت شارۆچکەکەیان لەڕووی خزمەتگوزارییەوە پشتگوێ خراوە، زۆربەى خەڵکەکەى باسیان لەنەبوونى کارەبا و سیستەمى ئاوەڕۆو ئاویان دەکرد، بەڵام ئەمساڵ کەمتر باسی ئەو شتانەیە، بەڵکو زیاتر باسی مووچەیان دەکرد. (11 ) ساڵ لەمەوبەر پیرەمەگروونیەکان هەڵیانکوتایە سەر بارەگاى سەرۆکى شارەوانى و هەستان بەشکاندنى پەنجەرەکانى بەبەردو شێواندنى باخچەکەى بەردەمى. خۆپیشاندەران پەرتەوازەبوون پاش ئەوەى لەیەکێک لەسەربانەکەکانى بنکەیەکى نزیکى یەکێتیەوە چەکدارەکان دەستیانکرد بەتەقەکردن بەسەریاندا، بەڵام ئەمساڵ یەکیتی دەڵێت تەقەی نەکردووە، بەڵام پارتی نایشارێتەوە تەقەی ناڕاستەوخۆی کردووە. جەزا سەید مەجید، بەرپرسی مەڵبەندی سلێمانی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان راگەیاند هاووڵاتیان و مووچەخۆران لەشارۆچکەی پیرەمەگروون خۆپیشاندانیان کردووەو ئەوانیش بەپاسەوانانی بارەگاکانیان وتووە «بەهیچ جۆرێک نابێت ئازار بەهیچ کەسێک بگات و نابێت کەس تەقە بکات». دانیشتوانی شارۆچکەکە زیاتر لە (30) ھەزار کەس دەبن، سەدان کەس لەکەسوکاری قوربانیانی ئەنفال لەو شارۆچکەیەدا دەژین. پیرەمەگرون لەساڵى 1988 دروستکراوە وەک کامپێکى ئاوارە بۆ ئەو خەڵکەى کە لەلایەن سەدامەوە راگوێزراون وەک بەشێک لەهەڵمەتى ئەنفالى دژ بەکورد.

شاناز حه‌سه‌ن مامۆستایه‌کى ناڕازیى و چالاکوانى مه‌ده‌نى ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات کارده‌که‌ن بۆ خۆپیشاندانى سه‌رتاسه‌رى و پلانى ورد داده‌ڕێژن بۆ خه‌باتى مه‌ده‌نى له‌هه‌رێمى کوردستان. ماوه‌ى چەند رۆژێکە خۆپیشاندانی هاووڵاتیان و فەرمانبەران و مامۆستایانى ناڕازیى بەڕێوەدەچێت، لەدوو رۆژی خۆپیشاندانی سەرەتادا لەسلێمانی گرژیی تێکەوت، دواتر ژمارەیەک مامۆستای سەرپەڕسیتاری خۆپیشاندانەکە دەستگیرکران و دوای دوو رۆژ ئازادکران. مامۆستایان دەڵێن دەستگیرکردنەکان نایانوەستێنێت و بەردەوام دەبن لەخۆپیشاندان، دەشڵێن خۆپیشاندانەکە تەنها دەربڕینی پەیامی ناڕەزایەتی بووە بەڵکو کاردەکەن بۆ خۆپیشاندانی سەرتاسەری. عوسمان گوڵپى، چالاکوانى مه‌ده‌نى له‌پارێزگاى سلێمانى له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت « ئه‌و دوو رۆژه‌ ته‌نیا ده‌ربڕینى ناڕه‌زایى بووه‌، به‌ڵام بۆ داهاتوو کار بۆ خۆپیشاندانى سه‌رتاسه‌رى ده‌که‌ین که‌پێویستى به‌پلانه‌، له‌مه‌ودوا به‌پلان کارده‌که‌ین پلانێکى تۆکمه‌ترو فراوانتر داده‌نێین». هەروەها وتی «خۆپیشاندانه‌کانى رۆژانی رابردوو ده‌نگى ناڕه‌زایى موچه‌خۆران و هه‌موو خه‌ڵکى کوردستان بوو، نه‌ک ته‌نیا چین و تووێژێک، کێشه‌کان هى هه‌موومان و قه‌یرانه‌کان بۆ هه‌موو خه‌ڵکه‌، بۆیه‌ پێکه‌وه‌ ناڕه‌زاییه‌کان ده‌رده‌بڕین و هه‌وڵ بۆ چاره‌سه‌رکردنى ده‌ده‌ین». عوسمان گوڵپى، داوای لەهاووڵاتیان و خۆپیشاندەران کرد کەبێهیوا نەبن و وتی «بێهیوا بوون به‌قازانجى ده‌سه‌ڵاته‌و پێویسته‌ پێمان وابێت ته‌نیا چاره‌سه‌ر خه‌باتى مه‌ده‌نییه‌، بۆیه‌ هیچ شتێک نابێت ساردمان بکاته‌وه‌و دواجار هه‌ر خه‌باتى مه‌ده‌نى پێویسته‌ سه‌ربکه‌وێت و ببێته‌ رزگارکه‌رى ئه‌م میلله‌ته‌«. ئه‌نجومه‌نى ناڕازى مامۆستایان (5) ساڵه‌ دامه‌زراوه‌و تائێستا زیاتر له‌ (60) جار خۆپیشاندانیان کردووه‌و هیچ کات موڵه‌تیان بۆ خۆپیشاندانه‌کان وه‌رنه‌گرتووه‌.‏ پێشنیوه‌ڕۆى پێنجشه‌ممه‌ 3-12-2020 خۆپیشاندان له‌سه‌راى سلێمانى ده‌ستیپێکرد، دواتر هێزێکى ئه‌منى زۆر له‌سه‌راى سلێمانى بۆ کۆنترۆڵى خۆپیشاندانه‌کان بڵاوه‌یان پێکراو گازى فرمێسکڕێژ به‌کارهێنراو زیاتر له‌ (43) مامۆستاو موچه‌خۆر ده‌ستگیرکران. ئه‌نجومه‌نى مامۆستایانى ناڕازیى هه‌ر ئه‌و رۆژه‌ له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌وانیدا جه‌ختیان له‌وه‌ کرده‌وه‌، به‌رده‌وام ده‌بن له‌خۆپیشاندان و ناڕه‌زاییه‌تیه‌کان تا به‌ڵێنى یه‌کلاکه‌ره‌وه‌ وه‌رده‌گرن. مامۆستا عادل حه‌سه‌ن، مامۆستاى ناڕازیى له‌پارێزگاى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت «هه‌فته‌ى داهاتوو ئه‌نجومه‌ن کۆده‌بێته‌وه‌و هه‌ڵوێستى خۆمان له‌سه‌ر هه‌موو رووداوه‌کان و کارى داهاتوومان راده‌گه‌یه‌نین». ئه‌م مامۆستایه‌ خۆى یه‌کێک بووه‌ له‌و گیراوانه‌ى که‌ له‌به‌رده‌رکى سه‌راى سلێمانى گیراوه‌و وتى «ئه‌و (43) که‌سه‌ى که‌ گیرابووین، (30) که‌سیان مامۆستا بوون، بۆیه‌ زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى له‌خۆپیشاندانه‌کاندان مامۆستان و دواى ئه‌وانیش موچه‌خۆرو خه‌ڵکى گشتین». هه‌روه‌ها وتیشى «خۆپیشاندانه‌کان به‌کارتى فشار ده‌زانین بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵات، چونکه‌ حکومه‌ت و ده‌سه‌ڵات وایان له‌خه‌ڵکى نێوده‌وڵه‌تى و جیهانى گه‌یاندووه‌ ئه‌و بارودۆخه‌ نه‌خوازراوه‌ى بۆ خه‌ڵکیان خوڵقاندووه‌، پێیان وایه‌و ده‌ڵێن خه‌ڵک رازییه‌، بۆیه‌ ئه‌مه‌ کارتێکى فشاره‌ بۆ ئه‌و درۆیه‌ى ده‌سه‌ڵاتداران که‌دەڵێن خه‌ڵک رازییه‌، به‌ڵکو خه‌ڵک زۆر ناڕازییه‌«. وتیشى «جاران سه‌رکوتکردن ته‌نیا له‌ده‌ڤه‌رى زه‌رد هه‌بوو، ئێستا گوازراوه‌ته‌وه‌ ده‌ڤه‌رى سه‌وز، بۆیه‌ ئێستا هیچ جۆره‌ جیاوازییه‌ک له‌نێوان پارتى و یه‌کێتى و ده‌ڤه‌رى سه‌وز و زه‌رد نیه‌، هه‌موویان به‌یه‌ک جۆر مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ ئازادى راده‌ربڕین ده‌که‌ن». زیاتر وتی «یه‌کێتى نه‌یتوانى له‌پارتى جیاواز بێت و کرده‌وه‌کانى پارتى دووباره‌ کرده‌وه‌، بۆیه‌ پارتى نه‌بوایه‌ خه‌ڵک به‌گشتى ده‌هاته‌ سه‌ر شه‌قام». سه‌باره‌ت به‌به‌شداریکردنى خه‌ڵک و موچه‌خۆران له‌خۆپیشاندانه‌کاندا وتى «پارتى و یه‌کێتى و هێزه‌کانى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌و دوو حزبه‌، دۆخێکى نائومێدییان خوڵقاندووه‌، خیانه‌ت و درۆیان له‌گه‌ڵ ئومێدى خه‌ڵک کردووه‌، ئومێدى خه‌ڵکیان خسته‌ خزمه‌تى گه‌نده‌ڵییه‌کانى ده‌سه‌ڵات، بۆیه‌ ئومێد زۆر که‌مبووه‌ به‌خۆپیشاندان و به‌هه‌موو هه‌وڵه‌کان». ئه‌م ئه‌ندامەى ئه‌نجومه‌نى مامۆستایان، وتیشی «ئێمه‌ شەش ساڵه‌ مۆڵه‌تمان وه‌رنه‌گرتووه‌ بۆ هیچ خۆپیشاندانێک، بۆیه‌ زوڵمه‌ به‌و درۆیانه‌ خۆپپیشانده‌رو ده‌نگى ناڕه‌زایى کپ بکه‌ن». بەپێی یاسای خۆپیشاندانەکان کە پەرلەمانی کوردستان پەسەندی کرد، دەبێت پێش خۆپیشاندان مۆڵەت وەربگیرێت، بەڵام مامۆستایان پابەند نابن بەمۆڵەتەوە. عادل حه‌سه‌ن وتی «به‌ به‌رپرسه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێم، ئه‌گه‌ر کوردستان ئه‌منه‌ و ئاسایشه‌، بۆچى (62) هه‌زار پۆلیسى پاسه‌وانمان هه‌یه‌؟ بۆیه‌ پێویسته‌ خۆیان وه‌ڵامى ئه‌وه‌ بده‌نه‌وه‌و کار بۆ ئه‌منیه‌تى هه‌رێم بکه‌ن». دوابەدوای خۆپیشاندانەکانی سلێمانی، خۆپیشاندان لەچەند شارو شارۆچکەیەکی تر بەڕێوەچوو، شەوی رابردووش بارەگای یەکێتی لەپیرەمەگروون سووتێنرا. شه‌ممه‌ 5ى کانونى یه‌که‌مى 2020، له‌شارى رانیه‌ش خۆپیشاندانى هاووڵاتیان و موچه‌خۆران ده‌ستیپێکردوو داوایان له‌حکومه‌تى هه‌رێم کرد دۆخى ژیان و گوزه‌رانى هاووڵاتیان باش بکات و موچه‌ له‌کاتى خۆیدا بدات و چیتر له‌وه‌ زیاتر دوانه‌خرێت. فه‌تاح عه‌بدولکه‌ریم، هاووڵاتیه‌کى موچه‌خۆرى شارى رانیه‌یه‌و جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ بارودۆخیان زۆر خراپه‌و خه‌ڵک گه‌یشتۆته‌ ئه‌وه‌ى ته‌نیا خۆپیشاندان و خه‌بات دژى ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ ده‌توانێت ببێته‌ فشارێکى به‌هێز له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارانى هه‌رێم. فه‌تاح عه‌بدولکه‌ریم، ته‌مه‌ن (43) ساڵه‌ و خێزانداره‌، فه‌رمانبه‌ره‌ له‌یه‌کێک له‌فه‌رمانگه‌کان و ته‌نیا بژێویى له‌سه‌ر موچه‌که‌یه‌تى، وتى»ئه‌مه‌ ژیان نیه‌، چاوبه‌ره‌و ژێرى لاى ماڵ و منداڵیان کردووین». ئه‌م پیاوه‌ یه‌کێک بوو له‌خۆپیشانده‌ران، خاوه‌نى (5) منداڵە، ته‌نیا بژێوی له‌سه‌ر موچه‌که‌یه‌تی، وتی «بۆیه‌ ئه‌وه‌ زوڵمه‌ نه‌توانم مانگى جارێک موچه‌که‌م وه‌ربگرم و ماڵ و منداڵەکه‌مى پێ بژیه‌نم». فه‌تاح عه‌بدولکه‌ریم، ئه‌وه‌شى باسکرد که‌زۆربه‌ى خه‌ڵکى رانیه‌ له‌گه‌ڵ خۆپیشاندانه‌کاندان و وتى «له‌ئێستاوه‌ کارده‌که‌ین بۆ خۆپیشاندانى سه‌رتاسه‌رى و گه‌یاندنى ناڕه‌زاییه‌کانى خه‌ڵک به‌حکومه‌ت و ده‌سه‌ڵات». لەبەرامبەردا دوێنێ لیژنەی باڵای ئەمنی رایگەیاند هیزه ئەمنیەکان دەستکراوه کراون «بەشێوازیکی یاسایی» بەئەرکی خویان هەڵبسن. لە راگەیانراوێکی لیژنەی باڵای ئەمنیدا هاتووە: ‎١-لەئەنجامی خۆپیشاندانە بێ مۆڵەتەکەی ئەمڕۆی شارۆچکەی پیرەمەگرون پشێوی و توندووتیژی لێکەوتەوە، بەداخەوە لەناو خۆپیشاندەرەکانەوە تەقە بەئاڕاستەی هێزەکانی پۆلیسی چالاکییە مەدەنیەکان کراو لەئەنجامدا ئەفسەرێک بەپلەی نەقیب بەفیشەک بریندارکراو لەمەرگ گەڕایەوە. ‎٢- لێرەوە داوا لەهەموو لایەک دەکەین هێمنی و ئارامی بپارێزن، چونکە نەریتی سوتاندنی بارەگا حزبییەکان و دامودەزگاکانی حکومەت مافەڕەواکانی کۆمەڵانی خەڵک دەستەبەرناکات . ‎٣-هێزە ئەمنییەکان بەهیچ شێوەیەک رێگە نادەن ئارامی و جوڵەی کاسبی و ژیانی خەڵک تێکبدرێت و پاراستنی دامودەزگا حکومییەکان و بارەگا حزبیەکان لەئەرکه فەرمیەکانی هێزه ئەمنیەکانه و بۆ ئەم مەبەسته دەستکراوه کراون بەشیوازێکی یاسایی بەئەرکی خویان هەڵبستن.

    ئارا ئیبراهیم   حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق گه‌یشتونه‌ته‌ لێکتێگه‌شتنێک بۆ رێککه‌وتن له‌سه‌ر پڕۆژه‌ بودجه‌ى 2021 و بڕیاره‌ 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و له‌سه‌دا 50% داهاته‌ فیدراڵییه‌کان بدرێته‌ به‌غدا و له‌به‌رانبه‌ردا نزیکه‌ى تریلۆنێک دینارى مانگانه‌ ره‌وانه‌ بکرێت. پڕۆژه‌ بودجه‌ى 2021ى عێراق بڕه‌که‌ى 153 تریاۆن دیناره‌و 45 تریلۆن کورتهێنانى هه‌یه‌ که‌ ده‌کاته‌ له‌سه‌دا 30%ى کۆى گشتى بودجه‌که‌ و نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وتى خاو به‌ 42 دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک جێگیر ده‌کرێت. هه‌فته‌ى رابردوو وه‌فدێکى ته‌نکیکى حکومه‌تى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى ئاوات شێخ جه‌ناب وه‌زیرى دارایى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى عێراقیان کردو گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ کۆمپانیاى سۆمۆى عێراقى و وه‌زیرى دارایى عێراقدا کردووه‌و گه‌یشتونه‌ته‌ لێکتێگه‌شتنێک له‌سه‌ر پڕۆژه‌ بودجه‌ى ساڵى داهاتوو که‌ له‌ دوو پێشنیار پێکهاتووه‌: 1.حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان ئاماده‌یه‌ رۆژانه‌ داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ى هه‌رێم له‌گه‌ڵ نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه‌ سنورییه‌ فیدراڵییه‌کان ته‌سلیمى به‌غدا بکات، له‌به‌رانبه‌ردا حکومه‌تى هه‌رێم شایسته‌ داراییه‌کانى پێبگات و خۆى به‌رپرس ده‌بێت له‌پێدانى شایسته‌ داراییه‌کانى کۆمپانیاکانى نه‌وت که‌ له‌هه‌رێمى کوردستان کار ده‌که‌ن. 2.حکومه‌تى هه‌رێم ئاماده‌یه‌ داهاتى 450 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ ته‌سلیمى به‌غدا بکات، به‌ڵام ده‌بێت عێراق شایسته‌ داراییه‌کانى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کان بدات، هه‌روه‌ها نیوه‌ى داهاتى ده‌روازه‌ فیدراڵییه‌کان و له‌به‌رانبه‌ردا شایسته‌ داراییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم مانگانه‌ ره‌وانه‌ى هه‌ولێر بکرێت. ئه‌و ره‌شنووسه‌ى که‌ له‌نێوان هه‌رێم و به‌غداوه‌ له‌ دوو رۆژى رابردوودا په‌سه‌ندکراوه‌، هه‌مان ئه‌و رێککه‌وتنه‌یه‌ که‌ له‌ یاسایى بودجه‌ى 2019ى عێراقدا هاتووه‌، به‌ڵام هه‌ندێک ده‌ستکارى کراوه‌. وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم، کۆپییه‌کى راپۆرتى کۆمپانیاى ( دیلۆیت ) که‌ وردبینیکردن له‌ پرۆسه‌ى  نه‌وتى هه‌رێم دا ئه‌نجام ده‌دات، داوه‌ته‌ وه‌فدى حکومه‌تى عێراق، که‌ له‌ دوا راگه‌یاندنیدا ئاشکرایکرد که‌ به‌رهه‌مهێنانى رۆژانه‌ى نه‌وتى هه‌رێم 460 هه‌زار به‌رمیله‌، له‌و بڕه‌ به‌رهه‌مهێنراوه‌ 430 هه‌زار به‌رمیلى ده‌فرۆشرێت، 30 هه‌زار به‌رمیلیشى بۆ به‌کارهێنانى ناوخۆى هه‌رێمى کوردستانه‌. بڕیاره‌ ئه‌مرۆ دووشه‌ممه‌ مسته‌فا کازمى له‌سه‌ر کۆى پرۆژه‌ یاساى بودجه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سه‌ره‌کییه‌کانى عێراق له‌ به‌غدا کۆبێته‌وه‌، رۆژى سێ شه‌ممه‌ش ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانى عێراق له‌سه‌ر دوا ده‌ستکارى پرۆژه‌ یاساکه‌ کۆده‌بێته‌وه‌و دواتر راده‌ستى په‌رله‌مان بکرێت. به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى ‌هاوڵاتى که‌ له‌دوو سه‌رچاوه‌ى ئاگادار تاکیدى کردووه‌ته‌وه‌، حکومه‌تى عێراق ره‌زامه‌ندى له‌سه‌ر پێشنیارى یه‌که‌م ده‌ربڕیووه‌ که‌ رۆژانه‌ 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى پێبکات له‌گه‌ڵ له‌سه‌دا 50%ى داهاتى ده‌روازه‌ سنورییه‌کان. یه‌کێک له‌و سه‌رچاوانه‌ که‌ ئاگادارى کۆبونه‌وه‌ى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق بووه‌ به‌‌هاوڵاتى وت:» حکومه‌تى هه‌رێم نییه‌تى جدى هه‌یه‌ بۆ گه‌یشتن به‌ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق، ئه‌و دوو پێشنیاره‌ش تاوتوێکراوه‌ ئینجا دراوه‌ته‌ به‌رپرسانى عێراق». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد:» هه‌نارده‌ى نه‌وت هه‌ر له‌رێگه‌ى بۆرى هه‌رێمى کوردستان ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ ده‌کرێت و راسته‌وخۆ داهاتى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ته‌سلیمى کۆمپانیاى سۆمۆى نیشتمانى عێراق ده‌کرێت له‌گه‌ڵ له‌سه‌دا 50 داهاتى ده‌روازه‌ سنورییه‌کان، حکومه‌تى عێراقیش له‌سه‌دا 12.67ى پشکى هه‌رێم ره‌وانه‌ ده‌کات که‌ نزیکه‌ى 12 تریلۆن دیناره‌ بۆ ماوه‌ى ساڵێک» که‌ پشکى پێشمه‌رگه‌شى تێدایه‌«. هاوکات، سه‌رچاوه‌که‌ى ‌هاوڵاتى، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ له‌ کۆبونه‌وه‌ى وه‌فدى ته‌کنیکى هه‌رێم و سه‌رۆکى حکومه‌ت و جێگره‌که‌یدا و به‌شداربوانى کابینه‌ی نۆیه‌م به‌ (پارتى، یه‌کێتى، گۆڕان)ه‌وه‌، ئه‌م لێکتێگه‌شتنه‌یان به‌لاوه‌ په‌سه‌نده‌و ئه‌گه‌ر له‌ په‌رله‌مانى عێراق بڕیارى له‌سه‌ر بدرێت، هه‌رێم پابه‌ند ده‌بێت به‌ته‌واوى رێککه‌وتنه‌که‌وه‌ له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق. سه‌رچاوه‌یه‌کى دیکه‌ى ئاگادار له‌ حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى بۆ ‌هاوڵاتى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ له‌ئێستادا رۆژانه‌ 460 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌م ده‌هێندرێت و 430 هه‌زار به‌رمیل له‌رێگه‌ى بۆرى ره‌وانه‌ى ده‌ره‌وه‌ ده‌کات و 30 هه‌زار به‌رمیل بۆ به‌کارهێنانى ناوخۆ دانراوه‌، وتیشى:» ئه‌و 430 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یه‌ پشکى کۆمپانیاکانى نه‌وتى تێدایه‌و ته‌نها 265 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت ده‌مێنێته‌وه‌و حکومه‌تى عێراقیش ئاگاداره‌«. ده‌رباره‌ى ناردنى 320 ملیار دینارى مانگى 10 ئه‌مساڵ، ئه‌و به‌رپرسه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌ى ئاشکرا کرد تا ئێستا حکومه‌تى عێراق ره‌زامه‌ندى نه‌داوه‌ له‌سه‌ر ناردنى 320 ملیار دیناره‌که‌ بۆ هه‌رێم. ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له‌ په‌رله‌مانى عێراق ده‌ڵێت:»حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق رێکبکه‌ون و له‌بودجه‌دا جێگیر بکرێت و مانگانه‌ نزیکه‌ى تریلۆنێک دینار بۆ هه‌رێم ره‌وانه‌ بکرێت سه‌رجه‌م کێشه‌ داراییه‌کان چاره‌سه‌ر ده‌بێت». شیروان میرزا ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:» دوو پێشنیار دراوه‌ته‌ حکومه‌تى عێراق، حکومه‌تى هه‌رێم هه‌ر پێشنیارێکیان بێت به‌راده‌ستکردنى 250 هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ بێت یان 450 هه‌زار به‌رمیل نه‌وت و به‌غدا خۆى ته‌حه‌مولى تێچووى کۆمپانیاکانى نه‌وت بکات باشترین رێگاه‌یه‌ بۆ چاره‌سه‌رکردنى دۆخى دارایى». ناوبراو وتیشى:»رێکه‌وتن بکرێت مانگانه‌ نزیکه‌ى تریلۆنێک دینار ره‌وانه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم دەکرێت له‌گه‌ڵ داهاته‌ ناوخۆییه‌کان که‌ بۆ هه‌رێم ده‌مێنێته‌وه‌، ئه‌وکاته‌ ده‌گه‌رێینه‌وه‌ سه‌رده‌مى زێرینى حکومه‌تى هه‌رێم له‌رووى داراییه‌وه‌ که‌ کێشه‌ى موچه‌و وه‌به‌رهێنان و پڕۆژه‌کان به‌ته‌واوى چاره‌سه‌ر ده‌بێت واتا ده‌گه‌رێینه‌وه‌ ساڵى 2011 و 2012 له‌رووى داراییه‌وه‌«. ده‌رباره‌ى ئه‌رکى فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان تا دانوساندن له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه‌ شیعى و سونییه‌کاندا بکه‌ن، شیروان میرزا وتى:» ده‌بێت جوڵه‌ى سیاسى له‌لایه‌ن حزبه‌ سیاسییه‌ کوردییه‌کان بکرێت له‌گه‌ڵیدا ئێمه‌ش گفتوگۆ له‌گه‌ڵ فراکسیۆن و ئه‌ندامانى شیعه‌و سونه‌ بکه‌ین تا له‌کاتى گفتوگۆ له‌سه‌ر پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021 قه‌ناعه‌ت بکه‌ن و په‌سه‌ند بکرێت». « ئه‌رکى ئێمه‌یه‌ وه‌ک فراکسیۆنه‌ کوردییه‌کان دابنیشن له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه‌کانى سونه‌و شیعه‌دا، به‌ڵام پێویسته‌ دڵنیایی وه‌ربگرین له‌ حکومه‌تى هه‌رێم که‌ پێوه‌ى پابه‌ند بێت تا متمانه‌ بگه‌رێته‌وه‌«. سه‌ره‌راى گفتوگۆى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم له‌گه‌ڵ حکومه‌تى عێراق بۆ گه‌یشتن به‌ رێککه‌وتن له‌سه‌ر پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021ى ساڵى داهاتوو، به‌ڵام جوڵه‌ى سیاسى حزبه‌ سیاسییه‌ کوردییه‌کان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌کانى شیعه‌و سونه‌ ده‌چێته‌ خزمه‌تى په‌سه‌ندکردنى پرۆژه‌ بودجه‌ى عێراقه‌وه‌ که‌ مافه‌کانى کورد به‌پێى ده‌ستور فه‌راهه‌م بکرێت. شوان ته‌ها، به‌رپرسى لقى 5ى پارتى له‌ به‌غدا له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:»کێشه‌کان له‌نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراقدایه‌، به‌ڵام ده‌توانین ته‌رجه‌مه‌ى بکه‌ین که‌ کێشه‌کان سیاسیین، په‌رله‌مانى عێراق بۆ خۆى کێشه‌یه‌ و پێویستمان به‌ لێکتێگه‌شتنى ته‌واو هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌کاندا». به‌رپرسى لقى 5ى پارتى له‌ به‌غدا، ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ عێراق به‌رده‌ر نییه‌ له‌هاوکێشه‌ ئیقلیمییه‌کان که‌ په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان هه‌رێم و عێراق و ته‌نانه‌ت کێشه‌ى له‌نێوان هێزه‌ سیاسییه‌کان و پارێزگاکانى عێراقیشدا تێکداوه‌، وتیشى:» سه‌رجه‌م لایه‌نه‌ کوردییه‌کان به‌تایبه‌ت پارتى که‌ ئه‌و حه‌قه‌مان هه‌یه‌ وا بڵێن، زۆر جدین له‌ چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کان و هه‌وڵده‌ده‌ین به‌ په‌یوه‌ندیکردنمان و گفتوگۆکانمان له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ سیاسییه‌کانى به‌غدا کێشه‌کانى نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم چاره‌سه‌ر بکه‌ین».

‌هاوڵاتى دابەزینی ئاستی ئامێری پڕوپاگەندەی داعش کە رۆژێک لەڕۆژان زۆر پێشکەوتوو بوو، لەدەستدانی خاک و ئایدیۆلۆژیاکەی گروپەکە دەردەخات کە لەم چەندساڵەی دواییدا دووچاری هاتووە، ھەروەھا ھەزاران ئەکاونتی لەتۆڕە کۆمەڵایەتییە ناسراوەکان داخراوەو پەنا بۆ تۆڕە کەمناسراوەکان دەبات. کەناڵە پڕوپاگەندەکانی رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) لە تەلەگرام و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانی دیکە لەم چەند مانگەی دواییدا بەشێوەیەکی بەرچاو خراپبوون، کە بڵاوکراوەکانیان تەنیا نووسین و جارجارەش وێنەو ڤیدیۆی بێکوالێتی لەخۆدەگرن. ئەم دۆخەی رەنگدانەوەی ئەو لەدەستدانانەیە کە گروپەکە لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست، لەئەفغانستان و بەشەکانی دیکەی جیهان دووچاری هاتووە. شکستی ناوچەیی داعش لەخۆرهەڵاتی ناوەڕاست لەئازاری 2019 گورزێکی کوشندەی لەناوەندی سەرەکیی پڕوپاگەندەی گروپەکە وەشاند، لەکاتێکدا ئەندامان و پڕوپاگەندەچییەکانی یان کوژران یان دەستگیرکران دوای داڕمانی بەناو «خەلافەتەکە». لەوکاتەوە، چەندین ئۆپەراسیۆنی ئەمنی و هەواڵگری توانا تەکنیکییەکانی گروپەکەیان سنووردار کردووە و زۆربەی سەکۆ میدیاییەکانی، تەکنەلۆژیا، ڤیدیۆگرافەرەکان، تەکنیکارانی دەنگ و پڕوپاگەندەچییەکان و کارمەندەکانی دیکەشی لێدابڕیون. ماوەی دوای ژمارەیەک هێرشی گەورەی ئەمدواییە بەرەو خراپترچوونی ئۆپەراسیۆنە میدیاییەکانی گروپە تیرۆریستییەکەیان دەرخستووە. لەچەند ساڵی رابردوودا، میدیای داعش چەندین وێنەو ڤیدیۆی کوالێتی بەرزی تاوانەکانی، لەپێش ئەنجامدان و لەکاتی ئەنجامدان و دوای ئەنجامدانیانی بڵاودەکردەوە. بەڵام ئێستا، لەگەڵ کاڵوکرچ بوونی توانای میدیاکەی، وێنەی بێ کوالێتی بڵاودەکاتەوە، ئەوەش دەریدەخات گروپە تیرۆریستییەکە هیچ توانایەک و کەرەستەیەک یان کارمەندێکی نییە بۆ دۆکیومەنتکردنی هێرشەکان بەدرێژایی پرۆسەی ئەنجامدانیان. خراپبوونی ئاستی ئەو میدیایە لەسوریاو عێراق زۆر روونە، ئەو شوێنانەی گروپەکە رۆژێک لەڕۆژان زۆرترین ناوچەی لەژێردەستدا بوو. لەکاتێکدا چیتر ناتوانێت سەرکەوتنی سەربازیی پیشانبدات یان زوڕنا بۆ خەلافەتەکەی لێبدات، گروپەکە ئێستا بەزۆری پەیامی نووسراوی سادە بڵاودەکاتەوە کە زۆربەی کات لەئەستۆگرتنی ئەنجامدانی هێرشەکانی ناتوانرێت پشتڕاست بکرێنەوە. داعش لەهه‌موو جیهاندا لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان راودەنرێت لەوکاتەوەی داعش لەهەموو تۆڕە کۆمەڵایەتییە سەرەکییەکان قەدەغەکراوە، گروپەکە توانای لەدەستداوە بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیا تووندڕەوەکەی. شیکاروانانی هەواڵگری و رۆژنامەوانی دەڵێن رێکخراوی «دەوڵەتی ئیسلامی» (داعش) رووبەڕووی چەند بەربەستێکی بەرچاو بووەتەوە له‌هەوڵدانیدا بۆ بڵاوکردنەوەی پەیامەکانی لەسەر ئینتەرنێت. هەموو تۆڕە کۆمەڵایەتییە سەرەکییەکان -- لەنێویاندا فەیسبووک، تویتەر، واتسئەپ، تەلەگرام -- که‌ناڵ و پەیجەکانی گروپەکەیان داخستووەو ناچاریانکردووە چەند تۆڕێکی نادیار بەکاربهێنێت بۆ برەودان بە چالاکی و ئایدۆلۆژیا تووندڕەوەکەی. ئەمە زیاتر ده‌رکه‌وت کاتێک ئەکاونتێکی پەیوەندیدار بەئاژانسی هەواڵی ناشری داعشه‌وه‌ هێرشەکەی 29ی تشرینی دووەمی سه‌ر پردێکی لەندەن (له‌نده‌ن بریدج)ی لەئەستۆگرت لەڕێی بەرنامەیەکی پەیام گۆڕینەوەی روسییەوە بەناوی تامتام. دەستبەجێ دوای چەند رۆژێک لەهێرشەکە، بەهەزاران ئەکاونت و که‌ناڵی تەرخانکراو بۆ بڵاوکردنەوەی پروپاگەندەی داعش لەسەر تامتام دەرکەوتن. بەڵام بەگوێرەی چاودێرانی نێودەوڵەتی لە 3ی کانوونی یەکەم، تامتام سەدان ئەکاونتی پەیوەندیدار بەداعشی سڕییەوەو بەشێوەیەکی کاریگەر گرووپەکەی لەمینبەرەکە دەرکرد. لەکارخستنی تۆڕی ئینتەرنێتی داعش رەعد کەعبی مامۆستای تووێژینه‌وه‌ رۆژنامەوانیەکان لەزانکۆی بەغدا، باس لەوەدەکات کەهەوڵەکانی داعش بۆ بەکارهێنانی مینبەرە کەمناسراو یان ناجەماوەرییەکان «سەلمێنەری ئەوەیە کە چیتر ئازاد نیە بۆ بڵاوکردنەوەی هەرشتێک کەبیەوێت بەشێوەیەکی بەرفراوان لەسەر تۆڕە جەماوەرییەکان». کەعبی وتی «وادیارە هەوڵدەدات بەدوای دەرچەی دیجیتاڵی جێگرەوەدا بگەڕێت، چونکە گرنگترین شت بۆ گروپەکە ناردنی پەیامەکانێتی بۆ جیهانی دیجیتاڵی لەهەر رێگەیەکەوە بێت. زۆرێک لەتۆڕە کۆمەڵایەتییەکان پرۆگرامی وایان داڕشتتووە کە خۆکارانە رێدەگرن لەو بابەت و ڤیدیۆیانەی بره‌و به‌داعش ده‌ده‌ن. لە 2017، تەلەگرام رایگەیاند زیاد لە 8 هەزارو (500) که‌ناڵی قەدەغەکردووە کەپروپاگەندەی تووندڕەوییان بڵاودەکردەوە، داعش گواستییه‌وه‌ بۆ تەلەگرام دوای ئەوەی لەتویتەرو فەیسبووک دەرکرایە دەرەوە. هه‌روه‌ها هەوڵەکانی داعش بۆ بەکارهێنانی ئینستاگرام، کە لەلایەن فەیسبووکەوە خاوەندارێتی دەکرێت و لەگەڵ سناپچات و ھەروەھا تیک تۆک، کە لەلایەن کۆمپانیای چینی بایتدانسەوە خاوەندارێتی دەکرێن، لەلایەن بەکارهێنەران و کارمەندانی کۆمپانیاکان و فیلته‌ره‌کانی زیرەکی دەستکردەوە چاودێری دەکرێن. لەتشرینی دووەم، کارمەندێکی تیک تۆک بەئاژانسی فرانس پرێسی وت مینبەرەکە نزیکەی (10) ئەکاونتی داعشی سڕیوەتەوە له‌سه‌ر بڵاوکردنەوەی چەند ڤیدیۆیەک کە جەستەی مرۆڤیان نیشاندەدا بەنێو شەقامەکاندا رادەکێشران لەگەڵ چەکدارانی داعش بەچەکەوە. تیک تۆک، کە رێ بەبەکارهێنەرانی دەدات ڤیدیۆی کورت دروستبکەن و بڵاوبکەنەوە، بەتایبەتی لەنێو لاواندا باوە. پێشئەوەی داعش هێرشەکەی پردی لەندەن لە ئەستۆ بگرێت لەسەر تامتام، یۆرۆپۆل، دەزگای جێبەجێکردنی یاسای یەکێتی ئەوروپا، رایگەیاند بەشێوەیەکی کاریگەر تۆڕی سەر ئینتەرنێتی داعشی لەکارخستووەو نزیکەی (26) هەزار ماڵپەڕو ئەکاونتی ئینتەرنێتی داخستووە. هەڵمەتەکە ئەکاونتەکانی سەر تەلەگرامی داعشی له‌خۆگرت، وەک ئاژانسی هەواڵی «ناشر»، کە بابەته‌کانی «ئەعماق»ی بڵاودەکردەوە، که‌ باڵی پروپاگەندەی داعشه‌. سوپای ئەمریکاش ماوەیەکە کاردەکات بۆ لەکارخستنی هەوڵەکانی داعش بۆ پروپاگەندەی سەر ئینتەرنێت بەئۆپەراسیۆنێکی هاککردن کەدەگەڕێتەوە بۆ 2016. پێشتر بەڵگەنامە تەواو نهێنیەکانی ئاسایشی نیشتمانی لە 21ی کانونی دووەم بڵاوکرانەوەو رایانگەیاند که‌فەرماندەیی ئینتەرنێتی ئەمریکا «بەشێوەیەکی سەرکەوتووانە بەسەر داعشدا زاڵبووە لەبواری زانیاری» و هەوڵەکانی سەر ئینتەرنێتی سنووردارکردووە بۆ تووندڕەوکردن و راکێشانی خەڵک. کەعبی وتی «لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، هەوڵی کۆنترۆڵکردنی بابەتی تووندڕەوانە لەسەر ئینتەرنێت سەرکەوتوو بووە»و وتیشی سەرکەوتنەکە «رێ لەتیرۆریستان دەگرێت دەرفەتی ئەوەیان هەبێت کاریگەری بخەنەسەر جەماوەرو مێشکیان ژەهراوی بکەن یان بیانتۆقێنن». رێگرتن لەپروپاگەندەی داعش فازل ئەبوڕەغیف پسپۆڕی عێراقی له‌بواری هەواڵگریدا، وتی «وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆو دەزگای هەواڵگری نیشتمانی عێراق توانیویانە رێگربن لەچالاکییە ئینتەرنێتیەکانی داعش و لەڕێی هەوڵێکی هاوبەشی چەند مانگییەوە قەدەغەیان بکەن». باسی لەوەکرد «ئەم هەوڵە بووە هۆی دەستگیرکردنی چەند تۆڕو کەسێک کە تێوەگلابوون لەدروستکردن و بەڕێوەبردنی چەندین پەیج و ئەکاونت کەپشتیوانیی چالاکی و ئایدۆلۆژیای داعشیان دەکرد لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان». نزیکەی دوو ھەزار کەس لەتەواوی عێراقدا دەستگیرکراون و (22) مینبەری ئینتەرنێتی چالاکی گروپەکە داخراون. ئەبوڕەغیف وتی «بەدەستگیرکردنی پشتیوانانی داعش لەتەواوی جیهانداو داخستنی پروپاگەندەی سەر ئینتەرنێتیان «سەختە بۆ داعش لەمڕۆدا ئەو مینبەرانە بەکاربهێنێت بۆ خزمەتکردن بەکارنامەکەی». وتیشی «هەوڵی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی هەن که‌ رێده‌گرن لەمە.» بەڵام هۆشدارییدا لەوەی بەکارهێنانی ئینتەرنێت بۆ بڵاوکردنەوەی ئایدۆلۆژیای تووندڕەو «هێشتا هەڕەشەیە، سەرەڕای هەنگاوەکان بۆ رێگرتن لەوەی ئەمە بکەن». ھەروەھا وتی «بۆ ئەوەی ئەمە کەمبکرێتەوە دەبێت چاودێریی ئەلیکترۆنی چڕبکرێتەوە». دوای لەدەستدانی سەکردەو پارەکانی، میدیاش لەدەستدەدات داعش گەیشتووەتە کۆتایی خۆی دوای ئەوەی زۆرینەی سەرکردایەتی باڵای لەدەستدا، لەگەڵ سەرچاوەکانی پشتیوانی دارایی و تواناکانی شه‌ڕکردنی. ئیبراهیم سەراجی بەڕێوەبەری رێکخراوی بەرگری لەمافەکانی رۆژنامه‌وانان، وتی «هەوڵە بەردەوامەکانی گروپەکە بۆ دۆزینەوەی پێگەیەکی سەلامەت و بێ چاودێریی لەسەر تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان تووشی شکست بوون و ناتوانن سەرکەوتوو بن بەهۆی ستراتیژە جیهانییەکانه‌وه‌ بۆ بەرگرتن بەو بابەتانەی لەسەر ئینتەرنێت پشتیوانی له‌تیرۆر دەکەن.» سەراجی وتی «سەرنجەکە بەردەوام لەسەر جوڵەو چالاکییەکانی داعشەو راستییەکەی ئەوەی پەنادەبەن بۆ مینبەری دیکه‌، مانای ئه‌وه‌ نییه‌ دەتوانن لەوە رزگاربن کەئاشکرا بکرێن و بەدوویان بکەون». جەختیکردەوە لەپێویستیی جێبەجێکردنی «یاسای نێودەوڵەتیی تووند» کە رێگربن لەوەی ئینتەرنێت و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بەکاربهێنرێن بۆ بڵاوکردنەوەو برەودان به‌تووندڕەوی.