ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

    سامان مەجید   لایەنە سیاسییەکانی عێراق پێش دەستپێکردنی هەڵبژاردنەکان هەوڵی کڕینی چەند پەیجێک دەدەن کەملیۆنان هەواداریان هەیەو نرخی هەندێک لەوانە تائێستا لەمامەڵەکردندا گەیشتووەتە ملیۆنێک دۆلار. ماڵپەری عەرەبی ئەلجەدید کەبارەگاکەی لە لەندەنە بڵاویکردەوە، چەند هێزێکی سیاسی سەرقاڵی کڕین و بەکرێگرتنی پەیجەکانی فەیسبوکن و مامەڵەی کڕینی هەندێکیان گەیشتووەتە ملیۆنێک دۆلار، راپۆرتەکە باس لەوە دەکات دیاردەکە لەهەرێمی کوردستانیشدا بەربڵاوە. ئەوەش لەکاتێکدایە شەممەی رابردوو رێواز فایەق سەرۆکی پەرلەمانی کورستان رایگەیاند میدیای کڕاو لەکوردستان زاڵە کەزۆرینەیان سۆشیال میدیان، بەڵام میدیای ئازاد و ئەهلی لەپاشەکشەدایە. بەپێی راپۆرتەکەی عەرەبی ئەلجەدید دەیان لاپەڕە لەفەیسبوک لەعێراق کەزیاتر لەملیۆنێک لایکیان هەیە لەژێر هەڕەشەی کڕیندان، کەزۆرینەیان  لەڕووی سیاسی و حزبییەوە پەیوەندییان بەهیچ لایەنێکەوە نییەو مێژووی دامەزراندنیشیان دەگەڕێتەوە بۆ نزیکەی (10) ساڵ یان کەمتر، ئەو پەیجانەش دوورن لەبژاردەی نەتەوەیی و تائیفی، بەڵکو بژاردەیەکی مەدەنییان هەیە و لایەنگری خۆپیشاندانی جەماوەریین و کەیسەکانی گەندەڵی و دیمەنی ناشیرینی حزبەکانی دەسەڵات دەخەنەڕوو. نموونەی ئەو پەیجانەش کە لەئێستادا ئەو لایەنە سیاسییانە دەیانەوێت بەهەر جۆرێک بێت بیانخەنە ژێر رکێفی خۆیان، بریتین لە «الخوة النظيفة»، «شكو ماكو»، «بغداد»، «عراقي كومنت»، «السليمانية» و»ستيفن نبيل» و چەند پەیجێکی تر کەڕۆژانە باس لەڕووداوو هەواڵەکان دەکەن، ئەو پەیجانە لەماوەی مانگەکانی رابردوودا پشتگیریی تەواوی خۆپیشاندەرانیان کردووە لەهەموو عێراق. شوجاع خەفاجی بەڕێوەبەری پەیجی «الخوة النظيفة‌« کە زیاتر لەسێ ملیۆن هەواداری هەیەو لەساڵی ٢٠١٢ەوە دامەزراوە، بەعەرەبی ئەلجەدیدی راگەیاندووە کەپەیجەکە تائێستاش لەلایەن کوتلە سیاسییەکانەوە داواکاری بۆ فرۆشتن پێشکەش دەکرێت، بەڵام جەختی لەوە کردووەتەوە کەئەوان بەهیچ شێوەیەک لەگەڵ حزبەکاندا مامەڵە ناکەن.  لەو بارەیەوە سەرچاوە سیاسییە عێراقییەکان لەبەغدا بۆ رۆژنامەکەیان ئاشکراکردووە، «ژمارەیەک لەخاوەنی ئەو لاپەڕانە لە فەیسبوک لەماوەی رابردوودا دانوستانیان لەگەڵدا کراوە، لەلایەن  کوتلەیەکی سەر بەسەرۆک وەزیرانێکی پێشوو (بەبێ ئەوەی ناوی بهێنێت) لەگەڵ یەکێک لەو پەیجە بەناوبانگانە کەوتووەتە مامەڵە بۆ ئەوەی بیکڕێت تا یەک ملیۆن دۆلاریشی پێداوە، هاوکات کوتلەیەکی تری سەرکردەیەکی سیاسی  کە لەئێستادا کوتلەیەکی تایبەت بەخۆی پێکهێنا سەرقاڵی هەمان مامەڵەیە».  راپۆرتەکە باس لەوەدەکات دوای ئەوەی دانوستانەکانی ئەوسەرکردەیە لەگەڵ پەیجێکی فەیسبوکدا شکستی هێنا بەمەبەستی کڕینی، لەئێستادا ئەو دوو لایەنە نزیکبوونەتەوە لە رێکەوتنی کرێی مانگانە بەرامبەر پێشکەشکردنی چالاکی حزبەکەی و لێدوانی سەرکردە جۆراوجۆرەکانی لەڕێی هەمان پەیجەوە. بەگوێرەی راپۆڕتی  رۆژنامەکە،» ژمارەیەک بەرپرسی ئەو لاپەڕانە لەڕاستیدا چوونەتە ناو دانوستان لەگەڵ کوتلەکەدا سەبارەت بەنرخ یان جۆری ئەو ناوەڕۆکەی کەبڕیارە  دابینی بکەن ئەگەر سنوورداربێت بەکرێی مانگانە». ئەم دیاردەیەش ماوەی چەند ساڵێکە لەهەرێمی کوردستان سەریهەڵداوەو ئەو پەیجانەی کەخۆڕسکانە دروستبوون دواتر لەلایەن هێزە سیاسییەکانەوە کڕدراون و دژی نەیارەکانیان بەکاردەهێنرێن. هەر لەم بارەیەوە شەممەی رابردوو رێواز فایەق، سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان رایگەیاند، جۆرێک لەمیدیای «کڕدراو» پەیدابووە کە «بە پارەی سیاسییەکان و پارەی گەندەڵی و دزراو ئاراستە دەکرێن و پەیام ئاراستە دەکات و لەمیدیای ئازاد زاڵترە». وتەکانی رێواز فایەق لەمیانی وتارێکی هات کەپێشکەشیکرد لە رێوڕەسمێکدا کەسەنتەری میترۆ بۆ داکۆکیکردن لە مافی رۆژنامەنووسان رێکیسخستبوو لەبارەی پێشێلکارییەکان دژی رۆژنامەوانان و دەزگاکانی راگەیاندن لەهەرێمی کوردستان و ناوچەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی کوردستان. لەسەر راپۆرتی پێشلێکارییەکان کەسەنتەری میترۆ خستیەڕوو، رێواز فایەق رایگەیاند، «ئەو ئامارانەی ئێستا گوێمان لێبوو دەلالەتێکی مەترسیداری پاشەکشەی ئازادی رادەربڕینە بەشێوەیەکی گشتی و ئازادی راگەیاندنە بەشێوەیەکی تایبەتی». رێواز فایەق وتی «میدیای حزبەکان ناسراون، منی هاووڵاتی، منی وەرگر کەقسەیەک لە تەلەفزیۆنی گەلی کوردستان وەردەگرم، وا وەریدەگرم کەئەمە سیاسەتی گشتیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانە، لە رووی دەروونی و فیکرییەوە خۆم ئامادەکردووە کەدەکرێت لەناو ئەو پەیامە میدیاییە دیدگای یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان ببینم.. بۆ نموونە شتێکم کە لەکوردستان تیڤییەوە گوێ لێدەبێت، خۆم ئامادەکردووە کە ئەوە تێڕوانینی سیاسیی پارتی دیموکراتی کوردستانە بۆ سێکتەرێکی دیاریکراو». هەروەها وتی کە جۆرێکی دیکە لەمیدیا هەن کە بەناڕاستەوخۆ پاڵپشتی دەکرێن «بۆ نموونە» رووداو، K24، کوردسات و کەناڵی دیکەش، ئەمەش بەناڕاستەوخۆ دەزانم پەیامی کێیە پێم دەگات، وەکو وەرگرێک ئامادەم بۆ وەرگرتنی ئەو پەیامە بە رووپۆشەوە». هەروەها وتی «ئێستا جۆرێکی دیکە لەمیدیا هەیە، میدیای کڕدراو، کە نە هی حزبەکانە، نە سێبەری حزبەکان و نە ئازادیشە، ئەو میدیایە لەنێو میدیای ئەلیکترۆنی بە پارەی سیاسییەکان و پارەی گەندەڵی و دزراو ئاراستە دەکرێن، پەیام ئاراستە دەکات و لەمیدیای ئازاد زاڵترە، ئێستا ئەوان زاڵترن، کەسایەتیی ناشرینت بۆ جوان دەکەن، کەسایەتییەک کە هیچ تاوانێکی نییە بۆتی ناشیرین دەکەن، وردە وردە خەریکە ئەمە دەبێتە بەشێک لە نەریت و کاردانەوە دروستدەکات». وتیشی «میدیای ئازادو ئەهلی لەپاشەکشەدایە.. بەپاشەکشەکردنی ئەو میدیایە سێکتەرەکانی دیکەش دەکەونە پاشەکشە». سەرۆکی پەرلەمانی کوردستان داوا لەوانە دەکات کە «میدیای ئازاد» بەڕێوە دەبەن و دەڵێت «یەک دیراسەی دۆخی میدیای ئازاد بکەن، (10) ساڵ پێش ئێستا لەگەڵ ئێستا، بزانن میدیای سیاسییە گەندەڵەکان زاڵترە یان ئەوەی ناوی میدیای ئازادە». کڕینی پەیجەکان لەکوردستان بۆ چەند ساڵێک لەمەوبەر دەگەڕێتەوە، بەجۆرێک هاووڵاتی ئاسایی تا رادەیەکی باش دەتوانێت بیانناسێتەوە لەبەرژەوەندی چ حزبێک، یان چ کەسایەتییەک کاردەکەن.  بەپێی راپۆرتەکەی عەرەبی ئەلجەدید کڕینی پەیج تەنها لەعێراقدا سەریهەڵنەداوە، بەڵکو هەرێمی کوردستانیشی گرتۆتەوە. ئەندامێکی  پەرلەمانی کوردستان لەشاری هەولێر کەنەیویستووە ناوی ئاشکرا بهێنرێت بە عەرەبی ئەلجەدیدی راگەیاندووە حزبێکی سەرەکی لەشاری سلێمانی لەگەڵ پەیجێکی کوردی کەزیاتر لە  ملیۆنێک لایەکی هەیە  گەیشتوونەتە ڕێککەوتن، ئەو پەیجەش لەکاتی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەکان لەمانگی 11ی ساڵی رابردوودا لەشارەکانی سلێمانی و رانیە و هەڵەبجەدا رۆڵی هەبووەو پشتگیریی ناڕەزایەتییەکانی ئەو دەڤەرەی کردووە.  پەرلەمانتارەکە باسی وردەکاری رێکەوتنەکەی نەکردووە، بەڵام روونیکردووەتەوە یەکێک لەبەرپرسانی ئەو پەیجە لەکاتی خۆپیشاندانەکانی سلێمانیدا دەستگیرکراوەو دواتر ئازادکراوە. کڕینی پەیجە کاریگەرەکان لەلایەن حزبەکانەوە لەکاتێکدایە بڕیارە لەمساڵدا هەڵبژاردن بەڕێوەبچێت، لەکاتێکدا عێراق و هەرێمی کوردستان بەدۆخێکی سیاسی و ئابوریی ناجێگریدا تێدەپەڕن.  لەکۆی (230) حزب کەناوی خۆیان تۆمارکردووە بۆ هەڵبژاردنەکانی عێراق، تەنیا (29) حزب مافی ئەوەی هەبووە لەهەڵبژاردەکانی مانگی حوزەیران بەشداری بکات و بڕواتە ململانێکەوە. بەپێی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق، ژمارەی دەنگدەرانی عێراق (25) ملیۆن و (139) هەزار کەسە، تائێستا (13) ملیۆن کارتی بایۆمەتری دەنگدان بەسەر هاووڵاتییاندا دابەشکراوە، هەروەها لەسەرتاسەری عێراقدا هەزارو  (74) بنکە دیاری کراوە بۆ ئەوەی هاووڵاتییان کارتی بایۆمەتری دەنگدان نوێبکەنەوە. جەمانە غەلای وتەبێژی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق رایگەیاند وەزارەتی دەرەوەی عێراق بانگهێشتنامەی بۆ (59) باڵیۆزخانەی وڵاتانی عەرەبی و (19) وڵاتی بیانی ناردووە تا لەڕێگەی تیمی خۆیانەوە چاودێریی هەڵبژاردنەکانی عێراق بکەن. زیاتر لە (٣٠) کەناڵی ئاسمانی عێراقی و (٦٠) وێبسایت و (١٢) رادیۆو دەیان پەیجی سەر بەحزبەکان و میلیسشاکان لەعێراقدا هەن و زاڵن بەسەر رای گشتیدا و هەوڵی کڕینی پەیجە سەربەخۆکانیش دەدەن، ئەوە سەرەڕای ئەوەی لەهەرێمی کوردستان لەم چەند ساڵانەی دواییدا بەهۆی ململانێکانەوە ژمارەی میدیاو پەیجی سەر بەحزبەکان لەهەڵکشاندایە. مانگی رابردوو مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا پشتیوانیکردنی وڵاتەکەی دەربڕی بۆ ئازادی راگەیاندن لەعێراق.  رۆژێک دواتر کونسوڵخانەی ئەمریکا لەهەولێر رایگەیاند، پشتیوانی وتەکانی مایک پۆمپیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەکەن لەبارەی ئازادیی راگەیاندن، کونسوڵخانەی ئەمریکا رایگەیاند «دەنگی خۆی دەخاتە پاڵ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بۆ پشتیوانیکردنی ئازادیی راگەیاندن لەهەرێمی کوردستانی عێراقدا».ئِ

هاوڵاتى ئێران دوای ترەمپ رزگاری نابێت ئێران هیوای لەسەر بایدن هەڵچنیوەو دەیەوێت ئابوری داڕماوی خۆی بائازادکردنی پارە بلۆککراوەکانی کەزیاتر لە (100) ملیار دۆلارە نۆژەن بکاتەوەو لەهەنگاوی یەکەمیشدا دۆلاری (25) هەزار تمەنی بۆ (15) هەزار تمەن دابەزێنێت، بەڵام ئەوەی روونە ئابووری ئەو وڵاتە پێویستی بەزیاتر لە پێنج ساڵ هەیە بۆ ئەوەی هەڵاوسانەکان و ئاستی بێکاری چارەسەر بکات و دواتر دۆلار دابەزێنێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی کەئێران چیتر هێزو قورسایی رابردووی لەناوچەکەداو بەتایبەت لای وڵاتانی کەنداو نەماوەو ئەمریکا چیتر وەک رابردوو پلانی بۆ کارکردن لەسەر ئەو وڵاتە لەبەرنامەی سیاسی خۆیدا نییە، چونکە دەزانێت ئەو وڵاتەی رۆژانێک دەیویست «شۆڕشەکەی» واتە کۆماری ئیسلامی هەناردە بکات ئێستا لەدابینکردنی سەرەتاییترین پێداویستییەکانی ژیانی خەڵکی وڵاتەکەیدا کێشەی هەیەو بڕستی لێبڕاوە بۆ دەستوەردان و سەپاندنی هەیمەنەکەی. ئەوەی لەسێ ساڵدا ترەمپ بەئێرانی کردووە نزیکەی (30) ساڵە هیچ سەرۆکێکی کۆشکی سپی بەدەسەڵاتی ئەو وڵاتەی نەکردووە، چونکە لەو ماوەیەدا بەلێشاو زیاتر لەدوو هەزار کۆمپانیاو ناوەندو کەسایەتیی سەر بەکۆماری ئیسلامی سزاداوەو تەنانەت ترەمپ دەیویست بەوەشاندنی گورزی سەربازیی  لەئێران ماوەی مانەوەی لەکۆشکی سپی درێژ بکاتەوە. چاودێرانی سیاسەتی نێودەوڵەتی پێیانوایە قازانج و بەرژەوەندی ئەمریکا لەدژایەتی ئێراندایە، لەکاتێکدا ئێران هێزی رابردووی بۆ بەرەنگاری ئەو دژایەتییانە نەماوەو ئەو وڵاتە بەمزووانە لەمۆتەکەی سزاکانی ترەمپ رزگاری نابێت. ترەمپ تەراتێنی بەئێران کرد ترەمپ لەماوەی سێ ساڵدا (165) جۆر سزای بەسەر زیاتر لە دوو هەزار کۆمپانیاو ناوەندو کەسایەتیی کۆماری ئیسلامی ئێراندا سەپاندووەو  ئەمە بەژمارەیەکی پێوانەیی لەمێژووی نێوان ئەمریکاو ئێران لەقەڵەمدەدرێت. بەرپرسانی ئێران بەبەردەوامی ئاماژەیان بەوە کردووە کە لە (42) ساڵی هاتنەسەر کاری کۆماری ئیسلامی لەوڵاتەکەیان، ئەمریکاو سەرجەم سەرۆکەکانی دژایەتی ئێرانیان کردووە، لەو ماوەیەشدا حەوت سەرۆکی کۆشکی سپی درێغییان نەکردووە لەدژایەتی کۆمارەکە، بەڵام ئێران توانیویەتی لەسەر پێی خۆی بوەستێیت، لەکاتێکیشدا دانیان بەوەدا ناوە کە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا توانیویەتی بەسەپاندنی کۆمەڵێک سزا داهاتی ساڵانەی وڵاتەکەیان کەزیاتر بووە لە (100) ملیار دۆلار بۆ کەمتر لە (40) ملیار دۆلار دابەزێنێت و هەناردەی نەوتی ئێران لەزیاتر لەسێ ملیۆن بەرمیل نەوتی رۆژانەوە بۆ کەمتر لە (500) هەزار بەرمیل دابەزێنێت و بەهای هەر دۆلارێکی سێ هەزارو (200) تمەنی بۆ (32) هەزار تمەن بەرزبکاتەوەو بووە هۆی خوڵقاندنی زیاترین کورتهێنانی بودجە لەمێژووی کۆماری ئیسلامی ئیران کەتەنانەت لەجەنگی هەشت ساڵەی نێوان عێراق و ئێران رووی نەدابوو، هەر ئەمە وادەکات شارەزایان پێشبینی بکەن بەڕۆیشتنی ترەمپ رەنگە گرەوی بەختی ئێران بەبایدن بکرێتەوە، بەڵام ئاماژەو دەرەنجامی ئەو سزایانەی ترەمپ سەپاندویەتی بۆ ماوەیەکی زۆر سێبەرەکەی لەسەر ئێران لاناچێت و کاریگەرییەکانی لەو وڵاتەدا بەردەوام دەبێت، سەرەڕای ئەوەش تیمەکەی ترەمپ لەدوایین رۆژەکانی کۆتایی خولی سەرۆکایەتی و ئیدارەکەی لەکۆشکی سپی حەوت ناوەندو کۆمپانیای ئێران لەئیمارات و چین و سێ کەسایەتیی دیکەی کۆماری ئیسلامی ئێران سزادا، کەهەندێک میدیاو راگەیاندن بەتوانجەوە دەڵێن ترەمپ لەجیاتی کۆچ و ماڵ گواستنەوە لەکۆشکی سپی، سەرقاڵی سزادانی ئێرانە. مایک پۆمپیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رۆژی هەینی (15/1/2021) رایگەیاند: حەوت دامەزراوەو کۆمپانیای دیکەی کۆماری ئیسلامی ئێران لەبواری کەشتیوانی و گواستنەوەو گەیاندن لەلایەن کۆشکی سپییەوە سزادراون. لەیەکەم کاردانەوەی ئێراندا مەحمود واعزی، بەرپرسی نووسینگەی سەرۆک کۆماری ئێران لەپەیامێکدا لەتویتەر نووسی: ئەو سزا نوێیانەی ئەمریکا زیاتر بۆ نمایشەو دەرخەری مایەپووچبوون و شەڕەنگێزیی دۆناڵد ترەمپە. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی هەواڵی (Axios)ی ئەمریکا، ترەمپ دەیەوێت لەماوەی کۆتایی دەسەڵاتەکەیدا لافاوو لێشاوێک لەسزا بەسەر ئێراندا بسەپێنێت بۆ ئەوە جۆو بایدن نەتوانێت بەئاسانی رێککەوتن لەگەڵ ئێران بکات یان بگەڕێتەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی، چونکە هەڵوەشانەوەی ئەو سزایانە پێویستی بەکاتی زۆرە. ئاکسیۆس روونیکردووەتەوە ترەمپ لە (10) هەفتەی کۆتایی دەسەڵاتەکەیدا هەر هەفتەیەک سزایەک یان کۆمەڵە سزایەکی نوێی بەسەر ئێراندا سەپاندووە تاگرێی بەختی ئێران بەبایدن نەکرێتەوەو ئەوەی ترەمپ دژی ئێران لە سێ ساڵدا کردوویەتی هیچ سەرۆکێکی ئەمریکا لەماوەی (30) ساڵدا دژی ئێران نەیکردووە. سەرەڕای ئەمانە پێشبینی دەکرا دۆناڵد ترەمپ بۆ درێژکردنەوەی مانەوەی لەکۆشکی سپی گورزێکی سەربازیی لەئێران بوەشێنێت، چونکە بەپێی یاساو دەستوری ئەمریکا لەکاتی روودانی جەنگ یان دروستبوونی گرژیی و تێکچوونی ئاسایشی نیشتمانی سەرۆک دوای تەواوبوونی خولی یاسایی دەتوانێت لەکۆشکی سپی بمێنێتەوە بەمەبەستی ئیدارەدانی جەنگ یان گەڕانەوەی ئاسایش و سەقامگیریی وڵاتەکەی. زمانی ئێران گۆڕاوە عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلای ئێران وەک باڵاترین دەسەڵاتی وڵاتەکەی دوای سەرکەوتنی جۆو بایدن وەک سەرۆکی ئەمەریکا چەند جارێک لەبۆنە و رێوڕەسمە جیاوازەکانی وڵاتەکەیدا وتوویەتی: «گرنگ لابردنی سزاکانە نەوەک گەڕانەوەی ئەمەریکا بۆ رێککەوتنی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران» کە ئەمەش ئاماژەیەکی روونە کە سەرکردایەتیی سیاسی و دەسەڵاتدارانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەکەمترین پاشگەزبوونەوەی ئەمەریکا لە سزاکانی سەر وڵاتەکەیان رازیین بۆ ئەوەی لەناوخۆدا بتوانن خەڵک لەخۆیان رازی بکەن، چونکە لە رابردودا بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بە پەیام و لێدوانی توند دژی سزاکانی کۆشکی سپی هەڵوێستیان دەدەبڕی و ئەو سزایانەیان بە بێکاریگەر ناودەبرد. سادق مەلەکی یەکێک لەپسپۆڕان و شارەزایانی سیاسەت لەئێران لەوتارێکیدا بۆ سایتی (دیپلۆماسی ئێرانی) بە ناونیشانی (بەخۆماندا بچینەوە، گۆپاڵ یا گێزەر) نووسیویەتی: چیتر ئێران لە پلانی سەرەکیی سیاسەتی درێژماوە و ستراتیژیی ئەمریکادا نییە، بەڵام لەسۆنگەی ئێرانەوە سەرجەم سزاکان و تێپەڕاندنی دۆخی قەیراناویی ئێستای وڵاتەکە بە ئیرادەی ئەمەریکاوە گرێدراوەتەوە و تێگەیشتن لەم بابەتە بەسە بۆ گۆڕانکاریی لە سیاسەتی کۆماری ئیسلامی ئێران. مەلەکی ئاماژەی  بەوە کردووە کە ئێران لەسیاسەتدا گەیشتووەتە بنبەستی ناوخۆیی و دەرەوە، نۆشینی ژەهر لەدوای هەشت ساڵ لەجەنگی ئێران و عێراق و ئەنجامی رێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و ڵاتانی (5+1)، سیاسەتمەدارانی کۆماری ئیسلامی ئێرانی هۆشیار نەکردووەتەوە بۆ ئەوەی تێبگەن کە «ئێران هەڵگری پەیامی جیهانی نییە و خەڵکەکەشی دەستنیشانکراوی پەروەردگار نییە، بەڵکو بەرپرسان دەبێت هەوڵی دابینکردنی نان و ئاوی خەڵکی خۆیان بدەن و دەست لە خەون و خەیاڵی خاو هەڵگرن و لەئاسمانەوە بگەڕێنەوە بۆسەر زەوی و دان بەشکستی رێبازەکەیاندا بنێن و سیاسەت و ستراتیژی خۆیان لەئاستی گشتییدا بگۆڕن، چونکە ئێمە توانای شکستپێهێنانی ئەمەریکامان نییە و لەگەڵ هاتنی بایدن گێزەرمان پێشکەش کرا، بەڵام بەرپرسان رەتی دەکەنەوە بۆ ئەوەی بیسەلمێنن شارەزای گۆپاڵن. مەلەکی جەختی لەوە کردووەتەوە کە تائێستا وڵاتەکەی هەنگاوی هەڵەی هاویشتوەو ئەوەش ئەنجامی هەڵە تێگەیشتن بووە لەهاوسەنگی و پێودانگی زاڵ بەسەر جیهانداو لەجیاتی ئەوەی هەڵە سیاسییەکان بەهۆکاری شکست ناوبهێنرێت، ئەمەریکا بەهۆکاری شکست و بنبەستەکان لەقەڵەم دەدرێن و چەند دەیەیەکە کە ئەمەریکا بووەتە بیانو بۆ پەردەپۆشکردنی هەڵەو گەندەڵی لەسیستم و پێکهاتەی کۆمای ئیسلامی ئێراندا. هاتنی بایدن و هۆکاری بادانەوەی ئێران لەکاتێکدا رێککەوتنی ئەتۆمی وەک کارتێکی فشارو بەردەوامبوونی دانوستان و گفتوگۆ لەنێوان ئێران و ئەمەریکا دەزانرا، بەڵام لەهەنگاوێکی چاوەڕواننەکراودا لەگەڵ سەرکەوتنی بایدن لەئەمەریکا، ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم بەپێچەوانەی چاوەڕوانییەکان لەئێران لە(3%) بۆ (20%) زیادی کرد، کەئەمەش ئەنجامی سیاسەتی باڵی محافزکارانی کۆماری ئیسلامی ئیران بوو کە لە رێگەی پەرلەمانەوە بە دوو خاڵی بەپەلە حکومەتی  وڵاتەکەیان ناچارکرد ئاستی پابەندبوون بە رێککەوتنی ئەتۆمیی وڵاتەکەیان کەمبکەنەوەو لەماوەیەکی کورتدا پیتاندنی یۆرانیۆم بەرز بکەنەوە لە کاتێکدا پێشتر بەرپرسانی حکومەت و بەتایبەت حەسەن رۆحانی، سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاندبوو؛ تەنانەت بەبێ بوونی ئەمەریکا هەوڵدەدەن پابەندی رێککەوتنە ئەتۆمییەکە بن. ئەو پلانە دوو خاڵییەی پەرلەمانی ئێران بووە هۆی ناکۆکیی سەرۆکایەتی پەرلەمان و حکومەت و رۆحانی وتی» با کەسانی شارەزا دەستوەردان لەبەرنامەی ئەتۆمیدا بکەن و هەندێک کەس نەبنە هۆی زیانگەیاندن بە بەرژەوەندییەکانی وڵاتەکە» لەبەرامبەردا محەمەد باقر قاڵیباف، سەرۆکی پەرلەمان وەڵامی رۆحانی دایەوە وتی» ناکرێت زیان و کەموکوڕییەکانی زیاتر لە حەوت ساڵی حکومەت لەئێران بەبیانوی رێککەوتنی ئەتۆمیی پەردەپۆش بکرێت، چونکە ئەو رێککەوتنە هیچ بەرهەمێکی بۆ خەڵکی وڵاتەکە نەبووە و حکومەت ناچارە بە جێبەجێکردنی پلانەکەی پەرلەمان بۆ بەرزکردنەوەی ئاستی پیتاندنی یۆرانیۆم. ئەوەی ئاشکرایە لەئێستادا پەرلەمان نوێنەرایەتی باڵی محافزکاری کۆماری ئیسلامی دەکات و لەبەرامبەردا حکومەت و سەرۆکەکەی نوێنەرایەتی باڵی ریفۆرمخواز لەئێران دەکات و بەپێی پێشبینییەکان لە هەڵبژاردنەکانی داهاتووی سەرۆک کۆماریی لەئێران ئاستی بەشداریی خەڵک کەم دەبێت و ئەمەش دەبێتە مایەی سەرکەوتنی کاندیدی محافزکاران و حکومەت لەگەڵ پەرلەمان دەکەوێتە دەست محافزکاران و بەمەش سیستمی حوکمڕانیی کۆماری ئیسلامی بەهەرسێ سەرۆکایەتی پەرلەمان و حکومەت و دادەوەریی دەکەوێتە دەست محافزکاران، بۆیە زیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی لەسەر دەستی محافزکاران ئەگەرێکی زۆر لاواز دەبێت، چونکە ئەو باڵە بەدژایەتی دانوستان لەگەڵ ئەمەریکا ناسراون. رێککەوتنی ئەتۆمی چەکی دەستی رۆحانی حەسەن رۆحانی دەیەوێت پێش ئەوەی تەمەنی سەرۆکایەتی و کابینەکەی حکومەتەکەی کۆتایی پێبێت، رێککەوتنی ئەتۆمیی زیندو بکاتەوە و ئەو رێککەوتنە بکاتە بەڵگەیەکی زێڕینی حکومەتەکەی لەمێژووی هەشت ساڵەی وڵاتەکەیداو لەم رێگەیەشدا هەموو هەوڵێک دەدات، چونکە پێش بوونی بەسەرۆک کۆمار، یەکێک بووە لەئەندامانی شاندنی دانوستانکاری ئەتۆمیی لەگەڵ ئەمەریکاو وڵاتانی ئەوروپاو ساڵی (2013) دوای بوونی بە سەرۆک کۆماری ئێران هەوڵەکانی بۆ گەیشتن بە رێککەوتنی ئەتۆمیی چڕتر کردووە و لەساڵی (2015) بە هاتنەئارای رێککەوتنی ئەتۆمیی نێوان ئێران و وڵاتانی (5+1) درێژترین و قورسترین رێککەوتنی نێودەوڵەتیی جیهانی بەناوی حکومەتەکەیەوە تۆمار کردو وەک گەورەترین شانازیی مێژووی کۆماری ئیسلامی ئێران لەبواری سیاسەتی نێودەوڵەتیدا ناوی هێنا، بەڵام ترەمپ هەموو ریسەکانی رۆحانی کردەوە بەخوری و لەساڵی (2017) ئەمریکای لەو رێککەوتنە کشاندەوەو هەر ئەمە بووەهۆی پووچەڵکردنەوەی سەرجەم خاڵ و بڕگەکانی رێککەوتنەکە و تەنانەت وڵاتانی ئەوروپا نەیانتوانی هیچ خاڵ و بڕگەیەکی رێککەوتنەکە بەبێ ئەمریکا جێبەجێ بکەن، بۆیە رێککەوتنەکە لەجیاتی شانازی بووە شەرمەزاریی بۆ رۆحانی و هۆکاری سەرهەڵدانی قەیرانی گەورەی ئابوریی لەو وڵاتە. رۆحانی لەنوێترین لێدوانیدا رایگەیاندوە پێش ئەوەی کۆتایی بەسەرۆکایەتییەکەی بێت رێککەوتنەکە زیندو دەکاتەوەو مێژوویەکی باش بۆ خۆی و خەڵکی وڵاتەکەی تۆمار دەکات. بایدن و بودجەی ئێران بودجەی ساڵی (2021)ی ئێران زیاتر لە (200) ترلیۆن تمەنە کەدەکاتە نزیکەی نۆ ملیار دۆلار، کورتهێنانی هەیە و حکومەت بەتەمایە لەگەڵ دەستبەکاربوونی بایدن ئاستی هەناردەی نەوتی وڵاتەکەی بۆ دوو ملیۆن و (400) هەزار بەرمیلی رۆژانە بەخەمڵاندنی نرخی زیاتر لە (40) دۆلار بەرز بکاتەوە کەشارەزایانی ئابوری ئەو رێژەیە لەهەناردە بەدور دەبینن و رەنگە بایدن بەمزووانە نەتوانێت سزاکانی سەر کەرتی نەوتی ئێران کە لەسەر دەستی ترەمپ سەپێنراوە لاببات. لەلایەکی دیکەوە حکومەتی رۆحانی بەڵێنی داوە بەزیندوکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی بەهای هەر دۆلارێک لە (25) هەزار تمەنەوە بۆ (15) هەزار تمەن کەمبکاتەوە لەکاتێکدا رۆژنامە و میدیاکانی رەخنەگری حکومەت رایانگەیاندووە قازانجی بەرپرسانی حکومەت و دەسەڵات لە بەرز راگرتنی دۆلاردایە، چونکە لەماوەی رابردوودا سەرەڕای دابەزینی نرخی زێڕو ئاڵتون بە رێژەی (6%) بەڵام نرخی هەر دۆلارێک تەنها (400) تمەن دابەزی کە رێژەیەکی زۆر کەمەو ئەمە دەریدەخات کۆمەڵێک دەستی باڵادەست و شاراوە ریگریی دەکەن لەدابەزاندنی بەهای دۆلار لەئێران. ئاسۆی ئاسوودەیی بۆ ئێران روون نییە بەپێی دۆخی سیاسی و ناکۆکی نێوان محافزکاران و ریفۆرمخوازان وەک دوو باڵی سەرەکیی کۆماری ئیسلامی ئێرانن لەناوخۆداو پێگەی ئەو وڵاتە لەئاستی نێودەوڵەتی و کاریگەرییەکانی سزاکانی ترەمپ لەدرێژماوەدا ئاسۆییەکی روون بۆ رزگاربوون لە قەیرانی ئابوریی و سیاسیی بەهاتنەسەرکاری جۆو بایدن وەک سەرۆکی ئەمریکا بەدیناکرێت، چونکە ئەمریکا لەجیاتی سەرقاڵکردنی خۆی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە پلانی ستراتیژیی بۆ رۆژهەڵاتی ئاسیا هەیەو چین وەک نەیاری سەرەکیی خۆی دەبینێت و لەو چوارچێوەیەدا دەیەوێت بەرەنگاری ئەو وڵاتە ببێتەوەو چیتر ئێران لەپلانی ستراتیژیی گەورەی ئەمەریکادا جێی نابێتەوە.

عه‌مار عه‌زیز - دهۆک ئاواره‌ ئێزدییه‌کانى قه‌زاى شنگال له‌پارێزگاى دهۆک نه‌ ده‌توانن بگه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ شوێنه‌کانى خۆیان و له‌هه‌مان کاتدا ئاستى هاوکارییه‌کانیش به‌راورد به‌ساڵانى رابردوو زۆر که‌مبووەته‌وه‌و ده‌ڵێن: «به‌ته‌واوى پشتگوێ خراون که‌ژماره‌مان (30) هه‌زار خێزانه‌ له‌نێو (16) که‌مپدا». خێرو سه‌عدو، ئاواره‌یه‌کى قه‌زاى شنگاله‌، ئێستا له‌که‌مپى ئیسیانى سه‌ر به‌قه‌زاى شێخان ده‌ژی، به‌‌هاوڵاتى وت: «ئێمه‌ ئێستا له‌چله‌ى زستانداین، هێشتا نه‌وتمان وه‌رنه‌گرتووه‌، له‌هه‌فتەیه‌کدا دوو جلیکان نه‌وت ده‌کڕم به‌ (30) هه‌زار دینار، واتا مانگانه‌ ده‌بێت (120) هه‌زار دینار به‌س نه‌وت بکڕم، قه‌سه‌م به‌خوا هه‌ندێک خێزان له‌ناو که‌مپه‌که‌مان هه‌ن ناتوانن یه‌ک لیتر نه‌وت بکڕن، به‌به‌تانى و لێفە خۆیان گه‌رم ده‌که‌نه‌وه‌«. خێرو سه‌عدو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد دواینجار که‌نه‌وتیان وه‌رگرتووه‌ مانگى ته‌مموزى ساڵى رابردوو بووه‌، له‌هیچ شوێنێکى دونیا هه‌یه‌ نه‌وت له‌هاوین دابه‌شبکرێت، «ئێ خۆ نایکه‌ینه‌ ناو موبه‌ریده‌«. خێرو سه‌عدو ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو پێش چه‌ند ساڵێک ده‌یان رێکخراو ده‌هاتنه‌ ناو که‌مپ، هه‌موو جۆره‌ هاوکارییه‌کیان دابه‌شده‌کرد به‌سه‌رماندا و ئێستا هیچ نه‌ماوه‌و بارودوخمان زۆر خراپه‌و پشتگوێخراوین. ئه‌و ئاواره‌یه‌ى شه‌نگال ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ زیاتر له‌مانگێکه‌ کارتۆنى خواردنیشیان وه‌رنه‌گرتووه‌و هێشتا دیارنیه‌ که‌ى وه‌رده‌گرن، «ئه‌وه‌ش ده‌بێت له‌سه‌ر حسابى خۆمان بیکڕین، ئه‌گه‌ر به‌رپرسه‌کان ژماره‌ى ئاواره‌کان بکه‌ن به‌بیانوو، ئه‌ى بۆچى پێش چه‌ند ساڵێک وانه‌بوو، هه‌موو سه‌ره‌تاى مانگ خواردنمان وه‌رده‌گرت، جلوبه‌رگ و به‌تانى و زۆر شتى تر، به‌ڵام ئێستا به‌ته‌واوى پێچه‌وانه‌ بووه‌ته‌وه‌«. به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى راگه‌یاندن له‌فه‌رمانگه‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى قه‌یرانه‌کان که‌سه‌رپه‌رشتى هه‌موو ئاواره‌و په‌نابه‌رانى پارێزگاى دهۆک ده‌کات، ده‌ڵێت:»راسته‌ له‌ئێستادا ئاستى هاوکارییه‌کان له‌لایه‌ن رێکخراوه‌کانى بیانى و ناوخۆ وه‌کو پێویست نیه‌«. کاروان زه‌کى، به‌ڕێوه‌به‌رى به‌شى راگه‌یاندن له‌فه‌رمانگه‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى قه‌یرانه‌کان سه‌ر به‌وه‌زاره‌تى ناوخۆى حکومه‌تى هه‌رێم که‌ئێستا سه‌رپه‌رشتى هه‌موو ئاواره‌و په‌نابه‌رانى پارێزگاى دهۆک ده‌کات، بههاوڵاتى وت «دواى رزگارکردنى شارى نه‌ینه‌واو ناوچه‌کانى تر زیاتر له‌سه‌دا 70%ی ئه‌و رێکخراوانه‌ى له‌پارێزگاى دهۆک هاوکاریى ئاواره‌کانیان ده‌کرد نه‌ماون و روویان له‌نه‌ینه‌واو ناوچه‌کانى تر کردووه‌«. کاروان باسى له‌وه‌شکرد مانگانه‌ کارتونێک خوارده‌مه‌نى و مادده‌ى پاککه‌ره‌وه‌ له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێم به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ به‌رێوه‌بەرایه‌تى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق بۆ ئاواره‌کان دابه‌شده‌کرێت، به‌ڵام» راسته‌ له‌ئێستادا ئاستى هاوکارییه‌کان له‌لایه‌ن رێکخراوه‌کانى بیانى و ناوخۆ وه‌کو پێویست نیه‌و ئێمه‌ به‌رده‌وام داوا له‌ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ین که‌ئاستى خزمه‌تگوزارى و هاوکارییه‌کان بۆ ئاواره‌کان زیادبکه‌ن». کاروان راشیگه‌یاند: «ئێستا ئێمه‌ سه‌رپه‌رشتى (16) که‌مپى ئاواره‌کان و پێنج که‌مپى په‌نابه‌رانى رۆژئاوا ده‌که‌ین به‌هه‌ماهه‌نگى ده‌زگاى خێرخوازى بارزانی، ساڵانه‌ دوو وه‌جبه‌ى نه‌وت که‌هه‌ر جارێک (100) لیتر له‌سه‌ر هه‌ر سه‌رۆک خێزانێک دابه‌شده‌که‌ین». هه‌روه‌ها سه‌رپه‌رشتیارى ئاواره‌و په‌نابه‌رانى پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ له‌ماوه‌ى قه‌ده‌غه‌ى هاتوچۆو بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا به‌رده‌وام که‌مپه‌کانیان ته‌عقیم کردووه‌ له‌گه‌ڵ گه‌یاندنى هه‌موو جۆره‌ خزمه‌تگوزارییه‌کى ته‌ندروستى، که‌ تائێستا ته‌نها (125) حاڵه‌تى کۆرۆنا له‌ناو که‌مپه‌کان تۆمارکراون، که‌ئه‌وه‌ش رێژه‌یه‌کى زۆر که‌مه‌ به‌راورد به‌ژماره‌ى ئاواره‌کان‌. له‌ئێستادا (30) هه‌زار خێزانى ئێزیدى له‌ناو (16) که‌مپ له‌سنورى پارێزگاى دهۆک ده‌ژین و  (45) هه‌زار خێزانى ئاواره‌ له‌ده‌ره‌وه‌ى که‌مپه‌کان ده‌ژین. به‌ڕێوه‌به‌رى فه‌رمانگه‌ى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌دات، له‌کۆى (70) رێکخراو ته‌نها چوار رێکخراو هاوکارى ئاواره‌و په‌نابه‌ران ده‌که‌ن له‌پارێزگاى دهۆک. ئه‌سکه‌نده‌ر محه‌مه‌د ئه‌مین، به‌ڕێوه‌به‌رى فه‌رمانگه‌ى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق له‌دهۆک به‌‌هاوڵاتى وت:»سه‌ره‌تاى ئاواره‌بوونى ئێزیدییه‌کان بۆ پارێزگاى دهۆک زیاتر له‌ (70) رێکخراوى بیانى و ناوخۆ هاوکارییان بۆ ئاواره‌کان هێناوه‌، به‌ڵام ئێستا ژماره‌که‌ زۆر که‌مبووته‌وه‌، ته‌نها رێکخراوه‌کانى (یوئێن ئێچ سى ئاڕ _ جى ئاى زێت _ ده‌بلیو ئێف پى _ ئاى ئو ئێم) و چه‌ند رێکخراوێکى ترن».  ئه‌سکه‌نده‌ر هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد هه‌ر له‌ڕۆژى یه‌که‌مى ئاواره‌بوونى ئێزیدییه‌کان، تائێستا هاوکارییه‌کانیان رانه‌گرتووه‌، به‌ڵکو به‌رده‌وام مانگانه‌ کەلوپەل به‌سه‌ر ئاواره‌کاندا دابه‌شده‌که‌ن، که‌پێکهاتووه‌ له‌کارتونێک خوارده‌مه‌نى و پاککەره‌وه‌«ته‌نانه‌ت له‌وه‌رزى زستاندا هه‌ر خێزانێک (200) لیتر نه‌وتی بێبه‌رامبه‌ر وه‌رگرتووه‌، ماوه‌یه‌که‌ ده‌ستمان به‌دابه‌شکردنى نه‌وت کردووەته‌وه‌، به‌ڵام به‌هۆى زۆرى ژماره‌ى ئاواره‌کان تائێستا سێ بۆ چوار که‌مپى تر ماوه‌ که‌نه‌وتیان پێبدرێت». به‌ڕێوه‌به‌رى فه‌رمانگه‌ى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق پێشیوابوو، دابه‌شکردنى هاوکاریى ته‌نها به‌یه‌ک لایه‌ن ناکرێت، به‌ڵکو ژماره‌ى ئاواره‌کانى دهۆک له‌هه‌موو پارێزگایه‌کانى تر زیاترن، که‌ژماره‌یان زیاتره‌ له‌ (30) هه‌زار خێزان. یه‌کێک له‌که‌مپه‌کانى ئاواره‌کانى ئێزیدى له‌پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌ی پشتڕاستکرده‌وه‌ که‌خواردن و نه‌وتیان به‌سه‌ردا دابه‌شنه‌کراوه‌و چاوه‌ڕێى لایه‌نه‌ په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ن. سه‌عدوڵلا عه‌بدوڵلا، به‌ڕێوه‌به‌رى که‌مپى ئیسیان به‌وه‌کاله‌ت به‌‌هاوڵاتى وت: «راسته‌ دابه‌شکردنى نه‌وت له‌(که‌مپى ئیسیان) دواکه‌وتووه‌، به‌ڵام ئه‌وه‌ ده‌مێنێته‌وه‌ سه‌ر پلانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق، که‌ئه‌وان خشته‌یه‌کیان داناوه‌ بۆ هه‌موو که‌مپه‌کان، هه‌رکاتێک که‌مپه‌کانى تر ته‌واوبوون لەکه‌مپه‌که‌ى ئێمه‌ش ده‌ست به‌دابه‌شکردنى نه‌وت ده‌کرێت». هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌به‌منزیکانه‌ ده‌ست به‌دابه‌شکردنى کارتۆنێک خوارده‌مه‌نى و پاککه‌ره‌وه‌ بۆ ئاواره‌کانى که‌مپه‌که‌یان ده‌که‌ن. «راسته‌ رێکخراوه‌کان وه‌ک پێویست هاوکاریى به‌سه‌ر ئاواره‌کاندا دابه‌ش ناکه‌ن، به‌ڵام پێداویستییه‌ سه‌ره‌کییه‌کان وه‌کو ئه‌رزاق و ئاوو کاره‌باو نه‌وت‌و به‌تانى و لێفە به‌به‌رده‌وامى بەسه‌ر ئاواره‌کاندا دابه‌شده‌کرێت»، به‌ڕێوه‌به‌رى که‌مپى ئیسیان به‌وه‌کاله‌ت واده‌ڵێت.

عه‌مار عه‌زیز . دهۆک‌   پارتى دیموکراتى کوردستان و ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات سه‌ر به‌یه‌کینه‌کانى به‌رخودانى شنگال له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردن و جێبه‌جێکردنى رێککه‌وتنه‌که‌ى حکومه‌تى عێراق و هه‌رێم ناکۆکن و هه‌ر لایه‌نه‌و ئه‌وى دیکه‌ تۆمه‌تبار ده‌کات. ‌له‌ ٣ى ئابى ٢٠١٤ چه‌کدارانى داعش هێرشیان کرده‌سه‌ر قه‌زاى شنگال و کۆنتڕۆڵیان کردو  نزیکه‌ى دوو هه‌زار ئێزیدیان کوشت و ژنه‌کانیان وه‌ک سه‌بایه‌ ده‌ست به‌سه‌راگرت،  له‌ ١٣ى تشرینى دوومى ٢٠١٥ هێزه‌کانى یه‌کینه‌کانى پاراستنى گه‌ل به‌پشتیوانى هێزه‌ هاوپه‌یمانه‌کان توانیان شنگال له‌ده‌ستى داعش رزگاربکه‌ن. له‌سه‌ره‌تاى مانگى تشرینى یه‌که‌مى ٢٠٢٠ رێککه‌وتنێک له‌نێوان به‌غداو هه‌ولێر بۆ ئاساییکردنه‌وه‌ى دۆخى شنگال واژۆکرا، به‌ڵام له‌ رێککه‌وتنه‌که‌دا ئه‌وانه‌ى شه‌نگالیان رزگار کرد په‌راوێزخران و  به‌و هۆیه‌وه‌ تائێستا نه‌توانراوه‌ رێککه‌وتنه‌که‌ وه‌ک خۆى جێبه‌جێ بکرێت. رێککه‌وتنى نێوان به‌غداو هه‌ولێر بۆ ئاساییکردنه‌وه‌ى دۆخى شنگال له‌ ٩ى تشرینى یه‌که‌مى ٢٠٢ له‌به‌غدا واژۆکرا،‌ رێککه‌وتنه‌که‌ له‌سه‌ر ئاستى ئه‌منی، ئیداریى و گه‌ڕانه‌وه‌ى ئاواره‌کان له‌نێوان هه‌ردوو حکومه‌تى عیراق و هه‌رێمى کوردستان ئه‌نجامدرا. به‌پێى ناوه‌ڕۆکى رێککه‌وتنه‌که‌ى به‌غداو هه‌ولێر قایمقامێکى نوێ بۆ شنگال داده‌نرێت، هه‌ر له‌ رێککه‌وتنه‌که‌دا هاتووه‌ دۆسیه‌ى ئه‌منى شنگال ده‌درێته‌ پۆلیسى ناوخۆیی، ده‌زگاى هه‌واڵگری، ده‌زگاى ئاسایشى نیشتمانى به‌هه‌ماهه‌نگى هێزه‌ ئه‌منییه‌کانى سه‌ر به‌حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنى دوو هه‌زار و (٥٠٠) کارمه‌ندى ئه‌منیى له‌ئاواره‌کان و خه‌ڵکى شنگال . جێگرى پارێزگارى نه‌ینه‌وا بۆ کاروبارى ئاواره‌کان ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌دات دواى ده‌رکردنى «هێزه‌ ناشه‌رعییه‌کان» ئیداره‌و قایمقامێکى نوێ داده‌نرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ش نه‌کراوه‌. عه‌لى عومه‌ر گه‌عبۆ، جێگرى پارێزگارى نه‌ینه‌وا بۆ کاروبارى ئاواره‌کان له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت «حکومه‌تى عێراق هه‌وڵیداوه‌و هێزێکى نوێى له‌سه‌ر سنورى عێراق و سوریاو سه‌نته‌رى شنگال جێگیرکردووه‌، به‌ڵام هێشتا هێزه‌ ناشه‌رعییه‌کان له‌ناو شنگالدا ماون، ئه‌وه‌ یه‌که‌م خاڵى رێککه‌وتنه‌، به‌ڵام هێشتا جێبه‌جێ نه‌کراوه‌«. ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد دواى ده‌رکردنى «هێزه‌ ناشه‌رعییه‌کان» ئیداره‌و قایمقامێکى نوێ بڕیاره‌ دابنرێت، به‌ڵام ئه‌وه‌ش نه‌کراوه‌، وتیشى:» جێبه‌جێنه‌کردنى رێککه‌وتنه‌که‌ له‌ئه‌ستۆى به‌غدا و هه‌ولێره‌، هه‌رچه‌نده‌ حکومه‌تى هه‌رێم قایمقامێکى نویێ ده‌ستنیشان کردووه‌، به‌ڵام چاوه‌ڕێى به‌غدایه‌«. فه‌رمانده‌ى پاراستنى ئێزیدخان له‌شنگال پێیوایه‌ «رێککه‌وتنه‌که‌ى شه‌نگال به‌ده‌ردى به‌ڵێنى سه‌رکرده‌کانى عێراق و هه‌رێم ده‌چێت». حه‌یده‌ر شه‌شۆ، فه‌رمانده‌ى پاراستنى ئێزیدخان له‌شنگال له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت «ئێمه‌ زۆر هیوامان به‌ رێککه‌وتنه‌که‌ى به‌غداو هه‌ولێر هه‌بوو، به‌ڵام ئێستا به‌پێچه‌وانه‌وه‌ ده‌ترسین ته‌نها له‌سه‌ر کاغه‌ز بمێنێته‌وه‌، چونکه‌ تائێستا هیچ خاڵێکى رێککه‌وتنه‌که‌ به‌ته‌واوى جێبه‌جێ نه‌کراوه‌، خه‌ریکه‌ به‌ده‌درى به‌ڵێنه‌کانى تری سه‌رکرده‌کانى عێراق و هه‌رێم بچێت وه‌کو حه‌بێکى موسه‌که‌ن بێت ته‌نها بۆ رازیى کردنى خه‌ڵکى شنگال بێت». فه‌رمانده‌ى پاراستنى ئێزیدخان له‌شنگال هه‌فته‌ى رابردوو له‌گه‌ڵ جینین پلاسخارت نوێنه‌رى نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان له‌شنگال کۆبووەته‌وه‌و داواى لێکردووه‌ به‌زووترین کات رێککه‌وتنه‌که‌ بچێته‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌. لێپرسراوى به‌شى راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌کانى لقى ١٧ى پارتى له‌شنگال ده‌ڵێت کۆمه‌ڵێک حزب و هێز خۆیان به‌خاوه‌نى شنگال داده‌نێن و ئاماده‌نین ناوچه‌که‌ چۆڵبکه‌ن. ئیدریس زۆزانى، لێپرسراوى به‌شى راگه‌یاندن و په‌یوه‌ندییه‌کان له‌لقى ١٧ى پارتى له‌شنگال که‌ئێستا له‌دهۆکن له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت: «هێزى ناشه‌رعى له‌شنگال هۆکارى سه‌ره‌کین که‌ تائێستا رێککه‌وتنه‌که‌ جێبه‌جێ نه‌کراوه‌، به‌داخه‌وه‌ ئه‌و هێزانه‌ له‌لایه‌ک شوێنێک چوڵده‌که‌ن، به‌ڵام دواى ماوه‌یه‌ک ده‌چنه‌ شوێنێکى تر خه‌باتى خۆیان ده‌که‌ن، یا به‌جلى مه‌ده‌نییه‌وه‌ دێنه‌وه‌ ناو سه‌نته‌رى شنگال». ئیدریس زۆزانى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ «حه‌شدى شه‌عبى» به‌ئاشکرا ده‌ڵێت له‌شنگال ده‌رناچن، وتیشى:»به‌و شێوه‌یەى ئێستا به‌دوورى ده‌بینم رێککه‌وتنه‌که‌ جێبه‌جێ بکرێت». ئه‌و به‌رپرسه‌ى پارتى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ لقى ١٧ى پارتى له‌گه‌ڵ ئاواره‌کاندا ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ شه‌نگال»هه‌رکاتێک رێککه‌وتنه‌که‌ بچێته‌ بوارى جێبه‌جێکردن له‌گه‌ڵ ئاواره‌کان ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ شنگال». به‌شێک له‌هاووڵاتیان و ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیمۆکرات سه‌ر به‌یه‌کینه‌کانى به‌رخودانى شنگال ئه‌وه‌ دووپاتده‌که‌نه‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ رێککه‌وتنه‌که‌دا نین و ئه‌وه‌شیان به‌مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق راگه‌یاندووه‌. ده‌خیل موراد، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات سه‌ر به‌یه‌کینه‌کانى به‌رخودانى شنگال له‌ناوچه‌ى خانه‌سور به‌‌ ‌هاوڵاتى وت «ئێمه‌ له‌گه‌ڵ رێککه‌وتنه‌که‌دا نین و به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ره‌تیده‌که‌ینه‌وه‌، چونکه‌ به‌بێ بۆچوونى شنگالییه‌کان رێککه‌وتنه‌که‌ واژۆکراوه‌«. ناوبراو باسى له‌وه‌شکرد که‌مانگێک پێش ئێستا له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ک سه‌رۆک عه‌شیره‌ت و پیاوانى ئایینى و به‌رپرسانى شنگال سه‌ردانى به‌غدادیان کردووه‌و له‌گه‌ڵ سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق کۆبوونه‌ته‌وه‌، وتیشى:»به‌ئاشکرا به‌مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراقمان وتووه‌ که‌ده‌بێت هه‌ندێک خاڵى رێککه‌وتنه‌که‌ بگۆڕێت به‌تایبه‌ت ده‌رکردنى هێزه‌کان و ده‌ستنیشانکردنى قایمقامێکى نوێ». ده‌خیل ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ئێستا هێزه‌کانى یه‌به‌شه‌ به‌دووریى پێنج کیلۆمه‌تر له‌ناو سه‌نته‌رى شنگال دورکه‌وتوونه‌ته‌وه‌، ته‌نها هێزه‌کانى ئاسایشى ئێزیدخان ماونه‌ته‌وه‌« به‌رپرسانى سه‌ربازیى به‌ئێمه‌یان وتووه‌ ده‌بێت هێزه‌کانى ئاسایش له‌ناو شنگالدا نه‌مێنن، ئێمه‌ش به‌هیچ شێوه‌یه‌ک رازیى نین چونکه‌ تاکه‌ هێزه‌ که‌ تائێستا شنگالیان پاراستووه‌ له‌هه‌موو هێرشێک و پیلانێک بۆ سه‌ر شنگال». فه‌رمانده‌یه‌کى حه‌شدى شه‌عبى له‌شنگال پێیوایه‌ هه‌ر رێککه‌وتنێک به‌بێ راى شنگالییه‌کان واژۆ بکرێت، جێبه‌جێکردنى زۆر قورس ده‌بێت. خال عه‌لى، فه‌رمانده‌ى حه‌شدى شه‌عبى له‌شنگال له‌لێدوانێکدا به‌‌ ‌هاوڵاتى وت «هه‌ر رێککه‌وتنێک له‌ده‌ره‌وه‌ى شنگال و به‌بێ راى شنگالییه‌کان واژۆ بکرێت، به‌دڵنییایه‌وه‌ زۆر قورسه‌ جێبه‌جێ بکرێت». «حه‌شدى شه‌عبى له‌ناو سه‌نته‌رى شنگال نه‌ماوه‌، به‌ڵکو له‌ده‌ره‌وه‌ى شنگاله‌، حه‌زده‌که‌ین ئیداره‌یه‌کى نوێ دابنرێت و قایمقامێکى تازه‌ دابنرێت، به‌ڵام ده‌بێت که‌سێکى بێلایه‌ن بێت و خه‌ڵکى شنگال بێت»، فه‌رمانده‌که‌ى حه‌شدى شه‌عبى له‌شنگال واده‌ڵێت.

‌‌‌‌‌هاوڵاتى. دهۆک به‌رپرسێکى لقى 1ى پارتى له‌ دهۆک ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات که‌ گرژییه‌کانى نێوان پێشمه‌رگه‌ و په‌که‌که‌ کۆتایى هاتووه‌ و ده‌شڵێت:» وه‌ک پارتى به‌هیچ شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانین شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هێزه‌کانى په‌که‌که‌ بکه‌ین». مه‌سعود سه‌رنى، لێپرسراوى به‌شى په‌یوه‌ندییه‌کان و ڕاگه‌یاندنى لقى 1ى پارتى له‌ دهۆک به‌ ‌‌‌‌هاوڵاتى وت «وه‌کو پارتى به‌هیچ شێوه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دانین شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هێزه‌کانى په‌که‌که‌ بکه‌ین له‌به‌رامبه‌ردا ده‌بێت هێزه‌کانى په‌که‌که‌ش ئه‌وه‌ بزانن که‌ خه‌باتى ئه‌وان له‌ باشورى کوردستان نیه‌ به‌ڵکو ده‌بێت بچنه‌ کوردستانى باکور «. مه‌سعود سه‌رنى ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد  ئه‌وکێشه‌ى نێوان پارتى و په‌که‌که‌ رویدا شتێکى زۆر ناخۆش بووه‌و چونکه‌ کاریگه‌رى له‌سه‌ر هه‌موو کوردستان هه‌بووه‌، وتیشى:» ئه‌وه‌ى روویدا ناخۆش بووه‌، به‌ڵام دواین جار رویدا هیودارین دواینجار بێت «. له‌ماوه‌ى رابردوودا هه‌ندێک گرژى له‌نێوان هێزه‌کانى پارتى و گه‌ریلاکانى پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که‌) روویدا و کوژراو بریندارى لێکه‌وته‌وه‌ و پارتى له‌چه‌ندین ناوچه‌ى بادینان چه‌ندین بنکه‌و سه‌نگه‌رى پێشمه‌رگه‌ى جێگیر کردووه‌. به‌رپرسه‌که‌ى لقى 1ى پارتى له‌ دهۆک وتیشى:»مافى خۆمانه‌ هێز له‌وناوچانه‌ جێگیربکه‌ین بۆ پاراستنى ناوچه‌که‌ له‌هه‌ر هێرشێک ،ئه‌و هێزه‌ی جێگیرکراوه‌ سه‌ربه‌ وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه‌یه‌ و له‌لیوا هاوبه‌شه‌کانى پارتى و یه‌کێتییه‌«. به‌رێوه‌به‌رى ناحیه‌ى کانی ماسی باسله‌وه‌ ده‌کات ماوه‌ى دوو مانگه‌ له‌ هه‌ر سێ ناحیه‌ى ( شیلادزێ، دێره‌لوک، کانی ماسی ) هێزى پێشمه‌رگه‌ جێگرکراوه‌. سه‌ربه‌ست سه‌برى، به‌رێوه‌به‌رى ناحیه‌ى کانی ماسی سه‌ر به‌قه‌زاى  ئامێدى له‌لێدوانێکدا به‌ ‌‌‌‌‌هاوڵاتى وت «پێش دوو مانگ هێزێکى پێشمه‌رگه‌ له‌سنورى قه‌زاى ئامێدى جێگیرکراوه‌ و ئه‌و هێزه‌یه‌ دابه‌شکراوه‌ به‌سه‌ر هه‌رسێ ناحیه‌ى ( شیلادزێ، دێره‌لوک، کانی ماسی ) و کۆتایى به‌ دڵه‌راوکێ هاوڵاتیان هاتووه‌و ئێستا ده‌چنه‌وه‌ گونده‌کانى خۆیان و ده‌ستیان به‌ چاندنى به‌رهه‌مه‌ کشتوکاڵیه‌کان کردووه‌ته‌وه‌«. ناوبراو ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ ساڵى رابردوو به‌هۆى بوردوومانى فرۆکه‌ جه‌نگیه‌کانى تورکیا بۆسه‌ر ناحیه‌ى کانی ماسى دوو هاووڵاتى سڤیل گیانیان له‌ ده‌ستداوه‌و  که‌سێکیش برینداربووه‌، به‌ڵام له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م ساڵه‌وه‌ تا ئێستا هیچ جارێک سنورى ناحیه‌که‌یان بۆردومان نه‌کراوه‌ و دۆخى ناوچه‌که‌ ئاسایى بووه‌ته‌وه‌. ناحیه‌ى کانی ماسى 76 گوندى له‌سه‌ره‌و  10 گوندیان زیاتر له‌ 30 ساڵه‌ چوڵکراون و 14 گوند وه‌رزى نه‌ خه‌ڵک زیاتر له‌ هاوین و زستان لێى ده‌ژین ئه‌وانه‌ى دیکه‌ ئاوه‌دانن.

‌‌هاوڵاتى قایمقامى پشده‌ر پێشنیار بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ده‌کات بۆ رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان»سه‌گ»ی تایمه‌تمه‌ند به‌کاربهێنێت تا رێگرى زیاترى لێبکرێت، به‌ڵام به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى نه‌هێشتنى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان ده‌ڵێت:» ئه‌وانه‌ى بازرگانى به‌و ماددانه‌وه‌ ده‌که‌ن زۆر له‌ سه‌گه‌کان زیره‌کترن». له‌ساڵى 2019 دا به‌پێى ئاماره‌کانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى نه‌هێشتنى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانى هه‌ولێرو دهۆک، هه‌زار و (712) تۆمه‌تبار ده‌ستگیرکراون و ده‌ست به‌سه‌ر (203) کلیۆو (16) گرام مادده‌ى هۆشبه‌ردا گیراوه‌. هه‌روه‌ها له‌ ساڵى 2020 دا  له‌پارێزگاى هه‌ولێرو دهۆک بڕى (555) کیلۆو (740) گرام مادده‌ى هۆشبه‌ر له‌هه‌رێمى کوردستاندا ده‌ستى به‌رسه‌ردا گیراوه‌و هه‌زار و (113) تۆمه‌تبارى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان ده‌ستگیرکراون. هاوکات، به‌پێى ئاماره‌کانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانى سلێمانى له‌ساڵى 2019دا زیاتر له‌یه‌ک ته‌ن مادده‌ى هۆشبه‌ر ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌و (350) که‌سیش ده‌ستگیرکراون و  له‌ساڵى 2020دا، (100) کیلۆ مادده‌ى هۆشبه‌ر ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه‌و (300) که‌سیش ده‌ستگیرکراوه‌. قه‌باره‌ى بازرگانیکردن به‌مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان و به‌کارهێنانى ته‌شه‌نه‌ى کردووه‌و قایمقامى پشده‌ر  پێشنیار بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ده‌کات که‌ «سه‌گى ئاشکراکردنى مادده‌ى هۆشبه‌ر» له‌سنوره‌کان و فرۆکه‌خانه‌کان دابنرێت له‌پێناو سه‌لامه‌تى کۆمه‌ڵگادا. به‌کر بایز، قایمقامى قه‌زاى پشده‌ر له‌لێدوانێکدا به‌‌‌‌هاوڵاتى وت: «له‌ئێران گرنگییه‌کى زۆرى پێده‌درێت، هه‌رچى زانیارى مرۆڤى هه‌یه‌و مرۆڤ ناتوانێت ده‌ستى پێبگات سه‌گى (موادیاب) ده‌ستى پێده‌گات، له‌هه‌ر کوێیه‌ک و هه‌ر شوێنێک مادده‌ى هۆشبه‌ر بشاردرێته‌وه‌ ئه‌و سه‌گانه‌ ده‌توانن بیدۆزنه‌وه‌«. ناوبراو وتیشى:»عه‌قڵى ئه‌وه‌ى رووبه‌ڕووبونه‌وه‌ى مادده‌ى هۆشبه‌رى پێسپێردراوه‌ ئه‌وه‌نده‌ فراوان نییه‌ بزانێت سه‌گى موادیاب چ رۆڵێک ده‌بینێت له‌ئاشکراکردنى مادده‌ى هۆشبه‌ردا، ئه‌مه‌ پێشنیارێکه‌ بۆ حکومه‌تى هه‌رێم و مه‌سه‌له‌که‌ سه‌لامه‌تى کۆمه‌ڵگایه‌، بۆ ئه‌وه‌ى شیرازه‌ى کۆمه‌ڵگا بپارێزین». قایمقامى قه‌زاى پشده‌ر ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ئه‌و سه‌گانه‌ تێچوونى ده‌وێت و   پێویستى به‌لیژنه‌یه‌کى ڤێته‌رنه‌رییه‌ سه‌رپه‌رشتى بکات، به‌ڵام ئه‌نجامه‌که‌ى سه‌لامه‌تى و کۆمه‌ڵگایه‌. به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى نه‌هێشتنى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانى هه‌ولێرو دهۆک ده‌ڵێت: «ئه‌وانه‌ى بازرگانى مادده‌ى هۆشبه‌ر ده‌که‌ن زۆر له‌سه‌گه‌کان زیره‌کترن، ئه‌گه‌ر زانیارى پێشوه‌خته‌ نه‌بێت ئاشکرا نابن». عه‌مید که‌یوان میرزا ، به‌ڕێوه‌به‌رى گشتى نه‌هێشتنى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانى هه‌ولێرو دهۆک له‌لێدوانێکدا به‌‌‌‌هاوڵاتى وت:» زیاتر پشت به‌زانیارییه‌کانمان ده‌به‌ستین بۆ ئاشکراکردنى بازرگانیکردن و به‌رکارهێنه‌رانى مادده‌ى  هۆشبه‌ر». ناوبراو وتیشى:»ئێمه‌ ئیش به‌سه‌گ ناکه‌ین، دوای دۆزینه‌وه‌ى مادده‌که‌ ئه‌گه‌ر پێویستى کرد سه‌گ به‌کار ده‌هێنین، له‌ده‌روازه‌کان سه‌گ هه‌یه‌و به‌کاریناهێنین، چونکه‌ زیاتر پشت به‌زانیارییه‌کان ده‌به‌ستین له‌به‌رئه‌وه‌ى ئه‌وانه‌ى بازرگانى ئه‌و ماددانه‌ ده‌که‌ن زۆر له‌سه‌گه‌کان زیره‌کترن، ئه‌گه‌ر وا نه‌بێت ئاشکرا نابن و ده‌ستگیرناکرێن». مانگى ئه‌یلولى ساڵى رابردوو په‌رله‌مانى کوردستان یاساى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى مادده‌ى هۆشبه‌رو کارتێکاره‌ عه‌قڵییه‌کانى په‌سه‌ندکرد، که‌ به‌پێى یاساکه‌  هه‌رکه‌سێک مادده‌ى هۆشبه‌ر به‌مه‌به‌ستى بازرگانیکردن به‌رهه‌مهێنابێت یان دروستکردبێت، یان رووه‌کێک له‌و رووه‌کانه‌ى مادده‌ى هۆشبه‌ری  لێ به‌رهه‌مدێت به‌مه‌به‌ستى بازرگانی پێکردنى هه‌نارده‌ یا هاورده‌کردبێت به‌ سزاى له‌سێداره‌دان یا هه‌تاهه‌تایی سزا ده‌درێت. جه‌لال محه‌مه‌د ئه‌ندامى لیژنه‌ى یاسایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان به‌‌هاوڵاتى وت: «ئامرازه‌کان و رێکاره‌کانى ئاشکراکردنى مادده‌ى هۆشبه‌ر له‌هه‌رێمى کوردستاندا کۆنن، سه‌گ یه‌کێکه‌ له‌و ئامرازه‌ سه‌رده‌مییانه‌ بۆ ئاشکراکردنى مادده‌ى هۆشبه‌ر، به‌ڵام له‌هه‌رێم زیاتر بۆ بابه‌تى چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نى به‌کاردێت». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى یاسایى په‌رله‌مانى پێشیوابوو تائێستا نه‌توانراوه‌ سه‌گ وه‌ک ئامرازێکى سه‌ره‌کى به‌کاربهێنرێت بۆ کۆنترۆڵکردنى بازرگانیکردن به‌مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان. جه‌لال محه‌مه‌د ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر په‌رله‌مانه‌ بۆ رێگرى کردن له‌بازرگانى و به‌کارهێنانى مادده‌ى هۆشبه‌ر ده‌رکردنى یاسایه‌ که‌ له‌ 16ی مانگه‌وه‌ که‌وتووه‌ته‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌، «ئه‌و یاسایه‌ به‌کارهێنه‌ر وه‌ک تاوانبار سه‌یر ده‌کات و مامه‌ڵه‌ى نه‌خۆشی له‌گه‌ڵدا ده‌کات، سزاى بازرگانیکردن به‌مادده‌ هۆشبه‌ره‌کانه‌وه‌ قورس کردووه‌و رێگه‌ دراوه‌ به‌لایه‌نى به‌رپرس بۆ  به‌کارهێنانى هه‌موو رێگایه‌ک بۆ ئاشکراکردنى بازرگانى و به‌کارهێنانى مادده‌ هۆشبه‌ره‌کان».

هاوڵاتى په‌رله‌مانتارێکى فراکسیۆنى یه‌کێتى ده‌ڵێت سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه‌ پابه‌ند بێت به‌بڕگه‌کانى پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021ى عێراقه‌وه‌، به‌ڵام تائێستا لیترێک نه‌وتى نه‌داوه‌ته‌ به‌غداو ده‌شڵێت:» ئه‌مڕۆ حکومه‌تى هه‌رێم نه‌وت ته‌سلیمى به‌غدا بکات له‌سبه‌ینێ باشتره‌«. رێزان شێخ دلێر ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بۆ ‌ هاوڵاتى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم و وه‌فده‌که‌ى له‌به‌غدا له‌گه‌ڵ فراکسیۆنه‌کانى یه‌کێتى و پارتى و فراکسیۆنى هیوا کۆبوونه‌ته‌وه‌و به‌ڵێنیانداوه‌ پابه‌ندى بڕگه‌و مادده‌کانى پرۆژه‌ بودجه‌ى ئه‌مساڵ بن، به‌ڵام حکومه‌تى هه‌رێم تائێستا یه‌ک لیتر به‌رمیل نه‌وتى ته‌سلیمى به‌غدا نه‌کردووه‌. پڕۆژه‌ بودجه‌ى عێراق له‌ (165) ترلیۆن دینار پێکهاتووه‌و پشکى هه‌رێم نزیکه‌ى (13) ترلیۆن دینار دانراوه‌ له‌به‌رانبه‌ر (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و ته‌سلیمکردنى داهاته‌ نه‌وتییه‌کان. په‌رله‌مانتاره‌که‌ى یه‌کێتى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد وه‌ک فراکسیۆنى یه‌کێتى و پارتى و هیوا یه‌ک هه‌ڵوێستین له‌به‌رگرىکردن له‌و بڕگه‌و ماددانه‌ى په‌یوه‌ندى به‌هه‌رێمى کوردستانه‌وه‌ هه‌یه‌، به‌ڵام په‌رله‌مانتارانى سوننه‌ پێش شیعه‌ له‌گه‌ڵ بڕگه‌و مادده‌کانى تایبه‌ت به‌هه‌رێم نین و ده‌ڵێن پێویسته‌ حکومه‌تى هه‌رێم هه‌موو نه‌وته‌که‌ى ته‌سلیم بکات که‌ رۆژانه‌ زیاتره‌ له‌ (450) هه‌زار به‌رمیل. رێزان شێخ دڵێر وتیشى:»متمانه‌ نه‌ماوه‌و په‌رله‌مانتاره‌کانى شیعه‌و سوننه‌ هیچ دڵنیاییه‌کیان نییه‌ له‌وه‌ى کورد پابه‌ند ده‌بێت، چونکه‌ تائێستا یه‌ک لیتر نه‌وتى ته‌سلیمى به‌غدا نه‌کردووه‌«. ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ پێشیوابوو گرنگه‌ حکومه‌تى حکومه‌تى هه‌رێم پێش په‌سه‌ندکردنى پڕۆژه‌ى بودجه‌ که‌ ره‌نگه‌ بکه‌وێته‌ کۆتایى ئه‌م مانگه‌و سه‌ره‌تاى مانگى داهاتوو نه‌وتى خاو راده‌ست بکات، که‌ڕۆژانه‌ (250) هه‌زار به‌رمیله‌، وتیشى:»حکومه‌تى هه‌رێم کێشه‌ی مووچه‌و بودجه‌ى هه‌یه‌و بۆ چاره‌سه‌رکردنى پابه‌ندبوون به‌بودجه‌ى عێراقه‌وه‌ گرنگه‌ ئه‌مڕۆ حکومه‌تى هه‌رێم نه‌وت ته‌سلیمى به‌غدا بکات له‌سبه‌ینێ باشتره‌«.

شاناز حه‌سه‌ن  به‌رپرسانى ته‌ندروستى ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌ده‌ن تائێستا له‌هه‌رێمى کوردستاندا (کیت)ی پشکنینى ئامێرى کۆرۆناى نوێیان نیه‌و وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت:» له‌ڕێگه‌ى نیشانه‌کانه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێت و به‌هه‌مان ئامێرى کۆرۆنا پشکنین ده‌که‌ین». به‌رێوه‌به‌رى ده‌زگاى ته‌ندروستى پێشمه‌رگه‌ ئاماژه‌ به‌وه‌ده‌دات که‌ تائێستا کییتى پشکنینى (کۆڤید 20)یان نییه‌. شه‌ماڵ جه‌بار یاوه‌ر، به‌ڕێوه‌به‌رى ده‌زگاى ته‌ندروستى پێشمه‌رگه‌، له‌لێدوانێکدا به‌‌ هاوڵاتى وت» تائێستا کیتى پشکنینى کۆرۆناى نوێمان نیه‌، به‌هۆى نه‌بوونى ئه‌و کیته‌وه‌ تائێستا پشکنین بۆ ڤایرۆسى کۆرۆناى نوێ نه‌کراوه‌«. وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت: «هه‌ر حاڵه‌تێکى کۆرۆناى نوێ (کۆڤید 20) له‌هه‌رێمدا هه‌بێت راده‌گه‌یه‌نرێت و ناشاردرێته‌وه‌و ئه‌مه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌پاراستنى گیانى هاووڵاتیان». هاوکات ئاسۆ حه‌وێزى، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لێدوانێکدا به‌‌ هاوڵاتى وت» کیتى پشکنینى کۆرۆناى نوێ له‌ئێستادا له‌هه‌رێمدا نیه‌و ته‌نیا له‌ڕێگه‌ى نیشانه‌کانه‌وه‌ ده‌رده‌که‌وێت، به‌هه‌مان ئامێرى کۆرۆنا پشکنین ده‌کرێت، به‌ڵام له‌هه‌موو خۆرهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاستدا ته‌نها دوو ئامێرى کیت هه‌یه‌«. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد له‌وڵاتانى ده‌وروبه‌ر  تۆمارکردنى حاڵه‌ت هه‌بووه‌، وتیشى: «بۆیه‌ مه‌ترسییه‌که‌ له‌سه‌رمان هه‌یه‌و به‌رده‌وام رێکاره‌کان ده‌گرینه‌به‌رو له‌پشکنین به‌رده‌وام ده‌بین». وته‌بێژى وه‌زاره‌تى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم باسى له‌وه‌شکرد له‌ئێستادا هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى که‌دێنه‌ هه‌رێمه‌وه‌ پشکنینیان بۆ ده‌کرێت و به‌ڵگه‌نامه‌یان بۆ پڕده‌کرێته‌وه‌، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌ر نیشانه‌یه‌کیان تێدا ده‌رکه‌وت سه‌ردانى ناوه‌نده‌کانى پشکنین بکه‌ن. « هه‌ر حاڵه‌تێکى کۆرۆناى نوێ (کۆڤید 20) له‌هه‌رێمدا هه‌بێت راده‌گه‌یه‌نرێت و ناشاردرێته‌وه‌و ئه‌مه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌پاراستنى گیانى هاووڵاتیان، بۆیه‌ راده‌گه‌یه‌نرێت به‌مه‌به‌ستى هۆشیارى و ئاگادارکردنه‌وه‌«، ئاسۆ حه‌وێزى وا ده‌ڵێت. ‌سه‌رهه‌ڵدانى ڤایرۆسێکى نوێ له‌جیهاندا که‌ناسراوه‌ به‌(کۆڤید 20)، له‌دواى بڵاوبوونه‌وه‌ى ساڵێک به‌سه‌ر ڤایرۆسى کۆرۆنا (کۆڤید 19)، رێوشوێنه‌کانى له‌هه‌موو جیهان توندتر کردو له‌هه‌رێمى کوردستانیش به‌مه‌ترسى داده‌نرێت به‌هۆى تۆمارکردنى حاڵه‌تى کۆرۆناى نوێ (کۆڤید 20) له‌وڵاتانى دراوسێى هه‌رێمى کوردستان. سامان به‌رزنجى، وه‌زیرى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان هه‌فته‌ى رابردوو رایگه‌یاند که‌ به‌ووردى چاودێریى هه‌موو که‌سێک ده‌که‌ن که‌ له‌و وڵاتانه‌ دێنه‌وه‌ که‌زنجیره‌ى نوێى کۆرۆناى نوێى (کۆڤید 20)یان تێدا بڵاوبووه‌ته‌وه‌، وتیشى: «له‌کاتى ئێستادا سنورداره‌و هه‌وڵى فراوانکردنى ئه‌م پشکنینه‌ ده‌ده‌ین».

هاوڵاتى سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت:»یه‌کێتى پێش ساڵى نوێ پرۆژه‌یه‌کى له‌شێوه‌ى په‌یڕه‌وێکدا داوه‌ته‌ پارتى له‌باره‌ى لامه‌رکه‌زییه‌وه‌، به‌ڵام هێشتا وه‌ڵامنه‌دراونه‌ته‌وه‌«. دوێنێ یه‌کشه‌ممه‌ 17ى کانونى دووه‌مى 2021، ئاوات شێخ جه‌ناب وه‌زیرى دارایى و ئابوورى له‌نووسراوێکى فه‌رمیدا که‌وه‌ڵامی ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى داوه‌ته‌وه‌و تێدا هاتووه‌«سه‌باره‌ت به‌ناردنى زانیارى تایبه‌ت به‌خه‌رجى و داهاتى (پارێزگاى سلێمانى و ئیداره‌ى گه‌رمیان و راپه‌ڕین) بۆ ساڵه‌کانى (2017،2018،2019و 2020) تائێستا زانیارى له‌م شێوه‌یه‌ نه‌دراوه‌ به‌هیچ پارێزگایه‌ک. هه‌روه‌ها تێیدا هاتووه‌:»بۆ ناردنى ئه‌م زانیارییانه‌ پێویسته‌ ره‌زامه‌ندیى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران وه‌ربگیرێت بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌باره‌ى ئه‌و نووسراوه‌وه‌ ده‌ڵێت:» که‌واته‌ هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌کان لاى سه‌رۆکى حکومه‌ته‌«. رێکه‌وت زه‌کى سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:» هه‌موو شتێک و ده‌سه‌ڵاته‌کان لاى سه‌رۆکى حکومه‌ته‌«.  هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌‌وه‌ڵامى وه‌زیرى دارایى بۆ داواکارى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى سه‌باره‌ت به‌داهاتى پارێزگاکه‌ روون و راشکاوه‌ که‌« تاکه‌ ده‌سه‌ڵات لاى سه‌رۆکى حکومه‌ته‌و لاى وه‌زاره‌تى داراییش نییه‌، که‌بڕیاره‌ خه‌زێنه‌ى وڵات بێت». ناوبراو پێشیوابوو ئه‌مه‌ باشترین وه‌ڵامه‌ بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ى ده‌ڵێن حکومه‌تى هه‌رێم «مه‌رکه‌زى نییه‌«و وه‌زیرو ده‌سته‌و پارێزگاکان ته‌واوى ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه‌. رێکه‌وت زه‌کى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ که‌یه‌کێتى پێداگره‌ له‌پرسى لامه‌رکه‌زیدا وتى:» یه‌کێتى پێش هاتنى ساڵى نوێ له‌کۆبوونه‌وه‌ى مه‌کته‌بى سیاسیدا په‌یڕه‌وێکى وه‌کو پرۆژه‌ داوه‌ به‌پارتى، که‌ ئه‌وه‌ بۆچوونى یه‌کێتییه‌، به‌ڵام تائێستا پارتى وه‌ڵامى فه‌رمى نه‌داوه‌ته‌وه‌«. زه‌کى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ئه‌م وه‌ڵامه‌ى وه‌زیرى دارایى ھه‌موو داواکارانى لامه‌رکه‌زیى سوورترو پێداگیرتر ده‌کات که‌پێویسته‌ داھاتى پارێزگاکان به‌ناوى پارێزگاکانه‌وه‌ تۆمار بکرێت نه‌ک وه‌زاره‌تى دارایی، له‌گه‌ڵ ته‌واوى ده‌سه‌ڵاته‌ کارگێڕیى و داراییه‌کانی تر که‌داواکراوه‌، وتیشى:»ده‌بێت سێ لایه‌نه‌که‌ى ناو حکومه‌ت جه‌خت له‌شۆڕکردنه‌وه‌و دابه‌شکردنى ده‌سه‌ڵاته‌کان بکه‌نه‌وه‌، که‌ئایا له‌حکومه‌تێکى مه‌رکه‌زیدا ده‌مێننه‌وه‌و به‌م شێوه‌یه‌ ره‌زامه‌ندن یان نا».

ئارا ئیبراهیم راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت کاردانه‌وه‌ى په‌رله‌مانتاران و شاره‌زایانى ئابوورى لێکه‌وتۆته‌وه‌و پێیانوایه‌ ورده‌کارى فرۆشتن و ده‌رهێنانى نه‌وت و قازانجى کۆمپانیاکانى به‌ورده‌کارییه‌وه‌ نه‌خستۆته‌ڕوو. به‌پێى ئه‌و راپۆرته‌ى کۆمپانیاى دیلۆیت له‌باره‌ى هه‌نارده‌و داهاتى نه‌وت بڵاویکردووەته‌وه‌، حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌نۆ مانگى سه‌ره‌تاى ساڵى رابردوودا  فرۆشتن و قازانج و داهاته‌که‌ى به‌م شێوه‌یه‌ بووه‌: (١١٨،٩٩٧،٥٥٣) به‌رمیل نه‌وت فرۆشراوه‌ (٣،١٧٦،١٣٦،٧٢١) دۆلار داهاتى نه‌وت بووه‌ (٢،٢٥٨٠٢١،٣٦٢) دۆلار خه‌رجى پرۆسه‌کانى نه‌وت بووه‌!!! ته‌نها (٩١٨،١١٥،٣٥٩) دۆلار پوخته‌ى داهات بووه‌، واته‌ حکومه‌ت له‌فرۆشتنى نه‌وت مانگانه‌ ته‌نها (١٠٢) ملیۆن دۆلارى بۆ ماوه‌ته‌وه‌!!!. هه‌روه‌ها بڕى (٩١٣،٦٦٦،٦٠٥) دۆلاریش پاره‌ى پێشه‌کى فرۆشتنى نه‌وت و گۆڕانکارى له‌ڕه‌سیدى کڕیاره‌کاندا چووەته‌سه‌ر حسابى حکومه‌ت، واته‌ چووەته‌سه‌ر هه‌ژمارى داهات، به‌ڵام داهاتى فرۆشى نه‌وت نه‌بووه‌ له‌و نۆ مانگه‌دا. که‌واته‌ له‌کۆى یه‌ک ملیارو (٨٣١) ملیۆن و (٧٨١) دۆلارى کۆى داهات و وه‌رگرتنى پاره‌ى پێشه‌کى بووه‌.  (٢٦) دۆلار و (٣٤٨) سه‌نت تێکڕاى نرخى یه‌ک به‌رمیل نه‌وت بووه‌ له‌و نۆ مانگه‌دا، واته‌ به‌ (١٣) دۆلار و نیو له‌خوار نه‌وتى برێنته‌وه‌ فرۆشراوه‌!!! هاوکات پێنج دۆلارو (٩٦٣) سه‌نت تێچووى گواستنه‌وه‌ى یه‌ک به‌رمیل نه‌وت بووه‌ له‌ڕێگه‌ى بۆرییه‌وه‌، له‌و بڕه‌ش (٣،٨٢٥) دۆلارى دراوه‌ به‌کۆمپانیاى بۆرى کوردستان واته‌ کار گرووپ، (٢،١٣٨) دولاریش دراوه‌ به‌تورکیا، که‌ به‌هه‌ردوولا نزیکه‌ى (٧١٠) ملیۆن دۆلاریان وه‌رگرتووه‌. به‌کۆى گشتى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌به‌هاى سێ ملیارو  (١٧٦) ملیۆن دۆلار نه‌وتى فرۆشتووه‌و  ته‌نها (٩١٨) ملیۆن دۆلارى بۆ ماوه‌ته‌وه‌، واتا مانگانه‌ (١٠٢) ملیۆن دۆلار ده‌کات. سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه‌ سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت ورده‌کارى چۆنیەتى فرۆشتن و ده‌رهێنان و قازانجى کۆمپانیاکانى تێدا نییه‌«. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح، سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه‌ سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:»راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت کۆمه‌ڵێک پرسیار هه‌ڵده‌گرێت، ئێمه‌ ده‌ستمان کردووه‌ به‌پرسیار کردن که‌ بۆ نه‌وتى هه‌رێم به‌ (١٣) دۆلار که‌متر له‌برێنت ده‌فرۆشرێت، ئایا به‌کێ ده‌فرۆشرێ، پێویسته‌ روونبکرێته‌وه‌و به‌کێ و چ کۆمپانیایه‌ک ده‌فرۆشرێت». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌خه‌رجییه‌کانى ده‌رهێنانى نه‌وت له‌هه‌رێمى کوردستاندا زۆر زۆره‌و بۆ ئه‌وه‌ى به‌راوردى بکه‌ین له‌گه‌ڵ قازانجى کۆمپانیاکانى نه‌وتدا. عه‌لى حه‌مه‌ساڵح وتیشى:» به‌تێکڕا (٩١٨) ملیۆن دۆلار بۆ نۆ مانگى ساڵى ٢٠٢٠ بۆ حکومه‌تى هه‌رێم ماوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام (٩١٣) ملیۆن دۆلارى فرۆشتنى نه‌وتیان هه‌بووه‌و پێشه‌کى وه‌ریانگرتووه‌، ئه‌مه‌ تێکه‌ڵ ناکرێت له‌گه‌ڵ ده‌ستکه‌وت و داهاتدا». سه‌رۆکى لیژنه‌ى سامانه‌ سروشتییه‌کان له‌په‌رله‌مانى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌ ئاماده‌ن وه‌زیرى نوێى سامانه‌ سروشتییه‌کان بانگهێشتى په‌رله‌مان و لیژنه‌که‌یان بکه‌ن تا روونکردنه‌وه‌یان پێبدرێت، وتیشى:» ئێمه‌ به‌نووسراوى فه‌رمى بانگهێشتى وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌کان ده‌که‌ین له‌سه‌ر راپۆرته‌که‌ى دیلۆیت و چه‌ندین شتى دیکه‌، که‌هه‌رێمى کوردستان به‌هیچ شێوه‌یه‌ک ئیش له‌سه‌ر دروستکردنى پاڵاوتنى نه‌وت ناکات، هه‌ندێ وڵات نه‌وت ده‌کڕن و پیشه‌سازیى نه‌وتیان هه‌یه‌، به‌ڵام هه‌رێم ته‌نها نه‌وت ده‌فرۆشێت». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان به‌فه‌رمى ئه‌وه‌ى راگه‌یاندووه‌ که‌ڕۆژانه‌ (٦٤٠) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌ به‌رهه‌مده‌هێنێت و (٣٠) هه‌زار به‌رمیلى بۆ ناوخۆ به‌کارده‌هێنێت و (٤٣٠) هه‌زار به‌رمیلى له‌ڕێگه‌ى بۆرى بۆ به‌نده‌رى جیهان هه‌نارده‌ى ده‌ره‌وه‌ ده‌کات. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» هه‌موو وه‌زیره‌کان به‌وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌کانیشه‌وه‌ بانگهێشتى په‌رله‌مان ده‌کرێن». زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:»هه‌موو کات وه‌ک فراکسیۆنى یه‌کێتى داواى شه‌فافیه‌تى نه‌وتمان کردووه‌«. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌کان و سه‌رجه‌م وه‌زیره‌کانى دیکه‌ش به‌ڕێکارى یاسایى خۆى خازعن بۆ لێپرسینه‌وه‌و بانگهێشتکردن و میواندارى لیژنه‌کان بێت یا له‌کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌ماندا گفتوگۆیان له‌گه‌ڵدا بکرێت.

عه‌مار عه‌زیز- دهۆک که‌مال ئه‌تروشی هه‌فته‌ی رابردوو له‌په‌رله‌مانی کوردستان به‌زۆرینه‌ی ده‌نگ بووه‌ وه‌زیری سامانه‌ سروشتییه‌کان، له‌هه‌مان کاتدا ژماره‌ی نیشته‌جێبووانی ناحیه‌ی ئه‌تروش له‌ (200) خێزان که‌مبووەته‌وه‌ بۆ نیوه‌، ئه‌وه‌ش به‌هۆی نۆژه‌ن نه‌کردنه‌وه‌ی خانووه‌کانیان که‌مێژووه‌که‌ی ده‌گه‌ڕێته‌ بۆ ساڵانی حه‌فتاکان. عارف تۆفیق ،(23) ساڵه‌ له‌سه‌نته‌ری ناحیه‌ی ئه‌تروش ده‌ژیت، به‌‌ هاوڵاتى وت « ئێمه‌ زۆر کێشه‌مان هه‌یه،‌ له‌وانه‌ دوو خوێندنگامان هه‌یه‌ زۆر کۆنن، مێژووی دروستکردنی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵانی حه‌فتا‌کان، به‌داخه‌وه‌ تائێستا نۆژه‌ن نه‌کراون،  پێویسته‌ خوێندنگایه‌کی نوێمان بۆ دروستبکرێت یان هه‌ردوو خوێندنگا‌که‌ نۆژه‌ن بکرێته‌وه‌، خانووه‌کانمان هی سه‌رده‌می رژێمی به‌عسن، ژیان له‌ناو ئه‌و خانووانه‌ زۆر قورس و ناخۆشه‌، داوامان کردووه‌ هه‌ریه‌کێک له‌ئێمه‌ پارچه‌ زه‌ویه‌کی پێبدرێت تاوه‌کو خانوو‌یه‌کی نوێ بۆ خۆی دروستبکات، به‌ڵام تائێستا هیچ دیارنیه‌«. عارف وتیشی « به‌پیێ زانیارییه‌کانم ئه‌تروش کونترین ناحیه‌یه‌ له‌سه‌رانسه‌ری هه‌رێمی کوردستان، له‌ساڵی 1918 خوێندنگای لێکراوه‌ته‌وه‌و کونترین مه‌ڵبه‌ندی زانیاری و خوێندن بووه‌، ده‌یان به‌رپرسی ئه‌تروشی هه‌ن له‌ناو حکومه‌تی عێراق و هه‌رێمی کوردستان، به‌ڵام ناحیه‌که‌ی خۆیان پشتگوێ خستووه‌، داوایان لێده‌که‌ین به‌هانای خه‌ڵکی ناوچه‌که‌وه‌ بێن و کێشه‌کانمان چاره‌سه‌ربکه‌ن». عارف تۆفیق ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا « ئه‌گه‌ر پاره‌م هه‌بیت یه‌ک رۆژیش له‌ئه‌تروش نامێنم و ده‌چمه شێخان یان شاری دهۆک، من دڵنیام ئه‌گه‌ر کێشه‌کان چاره‌سه‌رنه‌کرێن خه‌ڵکه‌که‌ زیاتر له‌ئه‌تروشه‌وه‌ کۆچ ده‌کات». ئه‌تروش له‌ساڵی 1878 بووەته‌ ناحیه‌، له‌ساڵی 1957 نزیکه‌ی (700) خێزان له‌ناحیه‌که‌ ده‌ژیان، کەئه‌وکات رێژه‌ی دانیشتوانی له‌شاری دهۆک زیاتر بوو، ناحیه‌ی ئه‌تروش سه‌ر به‌قه‌زای شێخانه‌ له‌سنوری پارێزگای دهۆک، ئێستا نزیکه‌ی (115)‌ خێزان له‌ناحیه‌که‌ ده‌ژین، ناحیه‌ی ئه‌تروش له‌ (81) گوند پێکهاتووه‌، له‌م ژماره‌یه‌ نزیکه‌ی (65) گوند ئاوه‌دانن و خه‌ڵک لێی نیشته‌جێیه‌. موحه‌مه‌د سلێمان، موختارى ناحیه‌ی ئه‌تروش به‌‌ هاوڵاتى وت « کێشه‌ی سه‌ره‌کی ئێمه‌ خانووه‌کانمانن له‌وه‌رزی زستان دڵوپ ده‌که‌ن، خانووه‌کان  مێژووی دروستکردنیان زۆر کونن و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ساڵانی حه‌فتا‌کان، ئێمه‌ نامانه‌وێت خانووه‌کان نۆژه‌ن بکه‌ینه‌وه‌، خه‌ڵکی ناحیه‌که‌ ده‌یانه‌وێت له‌شوێنێکی تر به‌ڵام هه‌ر له‌سنوری ناحیه‌که‌ پارچه‌ زه‌وییان پێبدرێت تاوه‌کو سه‌رله‌نوێ خانوو بۆ خۆیان دروستبکه‌ن». موختارى ناحیه‌ی ئه‌تروش وتیشی «خزمه‌تگوزارییه‌کانی تر وه‌کو ئاوو کاره‌باو شه‌قامه‌کان هیچ کێشه‌مان نیه‌، پێش دوو ساڵ به‌ڕێوه‌بەرایه‌تی ناحیه‌که‌ شوێنێکی نوێیان ده‌ستنیشانکردو بڕیار بوو له‌و شوێنه‌ هه‌ر خێزانێک پارچه‌ زه‌وییه‌کیان پێبدرێت تاوه‌کو خانوویه‌کی نوێ بۆ خۆیان دروستبکه‌ن، ئه‌تروشی کۆنیش بمێنێته‌وه‌ وه‌کو ناوچه‌یه‌کی شوێنه‌واری، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌م بارودوخه‌ی کوردستان ئه‌وه‌ش جێبه‌جێ نه‌کرا». موحه‌مه‌د سلێمان ئاماژه‌ی به‌وه‌شدا « پێش 2003 نزیکه‌ی (200) خێزان له‌ناو سه‌نته‌ری ناحیه‌ی ئه‌تروش ده‌ژیان، به‌ڵام ئێستا ژماره‌که‌ که‌مبووەته‌وه‌ بۆ (115) خێزان، ئه‌گه‌ر وابڕوات ژماره‌که‌ هێشتا که‌متر ده‌بێته‌وه‌، دۆخی خه‌ڵک زۆر خراپه‌ به‌هۆی ئه‌و خانووانه‌وه‌، له‌هه‌ندێک خانوو دوو خێزانی تێدا ده‌ژین و شوێنیان زۆر بچووک و ناخۆشه‌، داوا له‌وه‌زیری نوێی سامانه‌ سروشتییه‌کان و حکومه‌تی هه‌رێم ده‌که‌ین ئه‌و کێشه‌یه‌مان بۆ چاره‌سه‌ربکه‌ن». سالم عوزێر، به‌ڕێوه‌به‌ری فه‌رمانگه‌ی شاره‌وانی له‌ناحیه‌ی ئه‌تروش به‌ ‌ هاوڵاتى وت « هه‌ر له‌سنوری ناحیه‌ی ئه‌تروش شوێنێکی نوێمان ئاماده‌ کردووه‌ بۆ هاووڵاتیانی  ئه‌تروش که‌نزیکه‌ی (12) هەزار دۆن‌مه، هه‌ر سه‌رۆک خێزانێک پارچه‌زه‌ویه‌کی پێده‌درێت تاوه‌کو خانووه‌یه‌کی نوێ بۆخۆی دروستبکات، به‌ڵام به‌هۆی قه‌یرانی دارایی پرۆژه‌که‌ راوه‌ه‌ستاوه‌، له‌م کاته‌دا باوه‌ڕناکه‌م پڕۆژه‌که‌ جێبه‌جێ بکرێت، چونکه‌ هه‌ر ته‌نها دروستکردنی خانوو نیه‌، به‌ڵکو پێویستی به‌شه‌قام و ئاوو کاره‌با و زۆر خزمه‌تی تر هه‌یه‌ «. سالم عوزێر وتیشی «خانووه‌ کۆنه‌کانی ناحیه‌ی ئه‌تروش له‌لایه‌ن حزبی به‌عسه‌وه‌ دروستکراون،  بۆیه‌ ئه‌و خانووانه‌ موڵکی هاووڵاتی نین، هه‌رکاتێک پاره‌ی پێویست بۆپرۆژه‌که‌ خه‌رج کرا ئێمه‌ ده‌ستده‌که‌ین به‌دابه‌شکردنی پارچه‌ زه‌وی لەسه‌ر هاووڵاتیانی سه‌نته‌ری ناحیه‌ی ئه‌ترش».‌

 هاوڵاتى  به‌پێى راپۆرتى ماڵپه‌ڕێکى ئه‌مریکى، خۆکوشتنى ژنان وکچانى ئێزدى ماوه‌ى چه‌ند ساڵێکه‌ زیادیکردووه‌،بەهۆی هەڕەشەی ئەلکترۆنییەوە بووە و له‌ عێراقیش به‌پێى ئامارێک له‌ %80 ى ئه‌وانه‌ى خۆیان ده‌کوژن ژنانن . ئەو حاڵەتە خۆکوشتنانەی بەمدواییە لەناو کەمپی ئێزدییەکان روودەدات جیاوازە رێکخراوێک کە کاری بە بەڵگەنامە کردنی دۆخی ئێزدیەکانە ئاشکرایکردووە، ئەو حاڵەتە خۆکوشتنانەی بەمدواییە لەناو کەمپی ئێزدییەکان لە باشووری کوردستان روودەدات، حاڵەتی جیاوازە، هەرچەندە ماوەی نێوان خۆکوشتنەکان کەمە و سێ لەوانەش تەمەنیان خوار 18 ساڵ بوو سێ لەو کچانەی خۆیان کوشت، دوانیان تەمەنیان 15 ساڵ بو.  ئەو رێکخراوە دەڵێت دوو لەو کچانەی لەمدواییەدا خۆیان کوشت بەهۆی هەڕەشەی ئەلکترۆنییەوە بووە و هەرسێ کچەکەش لە کەمپەکانی شاریا و ئیسیان و بەرسڤی پارێزگای دهۆکە.  عەلی ئیبراهیم بەرپرسی نوسینگەی شەنگالی رێکخراوی بەبەڵگەنامەکردنی ژیانی ئێزدیەکان ئاماژەی پێکردووە، ئەو دوو کچەی تەمەنیان 15 ساڵ بووە لەلایەن کەسانی نەناسراوەوە هەڕەشەیان لێکراوە و هەر ئەوەش بووەتەهۆی خۆکوشتنیان، کچی سێیەمیش کە تەمەنی نەگەیشتبووە 18 ساڵ بەهۆی کێشەی خێزانی و تێنەگەیشتنی هاوسەرەکەی لێی خۆی کوشتووە. هەندێک لە کچان و ژنانی ئێزدی لەکەمپەکان گێچەڵیان پێدەکرێت سەرچاوەیەکیش لە کەمپی شاریا بە ماڵپەڕی حوڕرەی ئەمریکی وتووە، هەندێک لە کچان و ژنانی ئێزدی لەکەمپەکان گێچەڵیان پێدەکرێت و هەوڵی دەستدرێژی کردنە سەریان دەدرێت. خۆکوشتنی کچان و ژنانی ئێزدی لەکاتێکدایە، ئێزدییەکان بەهۆی ئەوەی ئاینیان جیاوازە، لە ترسی داعش و گروپە توندڕەوەکان پەنایان بۆ کەمپەکان بردووە، دوای ئەوەی ساڵی 2014 لەلایەن داعشەوە رووبەڕووی کۆمەڵکوژی بوونەوە.  بەوهۆیەشەوە بەپێی ئامارە جیاوازەکان زیاتر لە پێنج هەزار کچ و ژنی ئێزدی لەلایەن ئەو رێکخراوە توندڕەوەوە رفێندران، تەنها توانراوە کەمتر لە نیوەشیان ئازاد بکرێن و بەشێکی زۆریان وەک کەنیزە کڕین و فرۆشتنیان پێوەکراوە. نەتەوەیەکگرتووەکان هۆشداری دا لە زیادبوونی حاڵەتەکانی خۆکوشتن لەناو ئێزدییەکان مانگی 12 ی ساڵی رابردوو، نەتەوەیەکگرتووەکان هۆشداری دا لە زیادبوونی حاڵەتەکانی خۆکوشتن لەناو ئێزدییەکان و رایگەیاند لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا خۆکوشتنی ئێزدییەکان زیادیکردووە، بەتایبەتیش ژنانی ئێزدی. بەپێی ئامارێکی نەتەوەیەکگرتووەکانیش، لە ساڵی 2019 دا 590 کەس لەعێراق خۆیان کوشتووە، هەزار و 112 کەسیش هەوڵی خۆکوشتنیان داوە، کە %80 یان ژن بوون. لەم چەند ساڵەی دواییدا بەهۆی ئەو دۆخەی عێراق و بەتایبەتیش ناوچەی ئێزدییەکانی تێکەوتووە، خێزانە عێراقییەکان بەدەست کێشەی دەروونییەوە دەناڵێنن، بەهۆی ئەوەی بەشێکی زۆر لەئێزدیەکان تائێستا لە کەمپەکاندا دەژین.

شاناز حه‌سه‌ن کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌فته‌ى رابردوو بڕیاریدا پرۆژه‌ى بودجه‌ى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات، به‌ڵام چاوه‌ڕێى به‌غدا ده‌کات تاپشک و شایسته‌ داراییه‌کانى بزانێت. رۆژى پێنجشه‌ممه‌ى رابردوو، حکومه‌تى هه‌رێم به‌سه‌رۆکایه‌تى مه‌سرور بارزانى کۆبووه‌وه‌و تێیدا گفتوگۆ کرا له‌ماوه‌یه‌کى دیاریکراودا پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021 ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات تاله‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ خه‌رجى و داهاته‌کان روونببێته‌وه‌و وه‌زاره‌ته‌کانیش پلانى کاریان جێبه‌جێ بکه‌ن. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ساڵى 2014ه‌وه‌ پڕۆژه‌ى بودجه‌ى ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان نه‌کردووه‌، ئه‌وه‌ش به‌بیانووى قه‌یرانى دارایى و نه‌ناردنى شایسته‌ داراییه‌کان له‌به‌غداوه‌. په‌رله‌مانى عێراق ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ خوێندنه‌وه‌ى دووه‌م بۆ پرۆژه‌ بودجه‌ى 2021 ده‌کات و تێیدا پشکى هه‌رێم به‌ له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه‌ له‌به‌رانبه‌ر راده‌ستکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌و داهاته‌ فیدراڵییه‌کان. سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:»پێویسته‌ پڕۆژه‌ بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ند بکرێت و پشکى هه‌رێم روونببێته‌وه‌، ئنجا ده‌توانرێت پرۆژه‌ بودجه‌ى هه‌رێم ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات». زیاد جه‌بار، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌ هاوڵاتى  وت: «به‌پیى یاساو په‌یڕه‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان پێویسته‌ حکومه‌ت له‌مانگى (10)وه‌ ده‌ست بکات به‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجە بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ره‌تاى ساڵ کارى له‌سه‌ربکرێت، به‌ڵام بارودۆخى هه‌رێمى کوردستان جیاوازه‌و پێویسته‌ پڕۆژه‌ بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ندبکرێت تا حکومه‌ت به‌رچاو روونى هه‌بێت، ئنجا ده‌توانرێت پرۆژه‌ بودجه‌که‌ى ره‌وانه‌ بکات». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد ناردنى پڕۆژه‌ى بودجه‌ شه‌فافییه‌ت دروستده‌کات و گه‌نده‌ڵى که‌مده‌کاته‌وه‌و به‌رنامه‌و کارو پرۆژه‌ى وه‌زاره‌ته‌کانى تێدایه‌و یه‌کێکه‌ له‌ئه‌رک و کاره‌کانى په‌رله‌مان که‌په‌سه‌ندکردنى بودجه‌یه‌. زیاد جه‌بار جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌«پرۆژه‌ بودجه‌که‌ له‌سه‌ر دوو بنچینه‌ ده‌بێت، یه‌کێکیان پشکى هه‌رێمى کوردستانه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که‌ئێستا چووەته‌ ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران بڕیار ده‌ده‌رێت و له‌سه‌ر ئه‌وه‌ پشکه‌ که‌دیاریده‌کرێت، که‌ئه‌وه‌ نه‌بێت دووه‌م بنچینه‌، هه‌موو سه‌رچاوه‌کانى داهات و خه‌رجیه‌کانى ناوخۆ کۆده‌کرێته‌وه‌و له‌سه‌ر ئه‌و بنچینه‌یه‌ ئاماده‌ ده‌کرێت». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌ به‌پێى پێشبینییه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌بێت له‌مانگى ئازاردا  بینێرێته‌ په‌رله‌مانى کوردستان و له‌مانگى نیساندا په‌سه‌ند بکرێت. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى ‌هاوڵاتى، به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى گشتى بودجه‌ له‌وه‌زاره‌تى دارایى داواى کارنامه‌و پرۆژه‌کانى له‌وه‌زاره‌ته‌کان کردووه‌ بۆ ساڵى 2021و به‌شێکى زۆر له‌وه‌زاره‌ته‌کان پلانه‌کانیان ناردووه‌ته‌وه‌. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى پارتى ده‌ڵێت حکومه‌تى هه‌رێم به‌ڵێنیداوه‌ بۆ 2021 پرۆژه‌ى بودجه‌ ره‌وانه‌ى په‌رله‌مان بکات پاش په‌سه‌ندکردنى پرۆژه‌ بودجه‌ى عێراق. ئه‌رشه‌د حوسێن لۆلانى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى پارتى له‌لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌‌هاوڵاتى  وت:»حه‌وت ساڵه‌ ئه‌و بارودۆخه‌ى هه‌رێمى تێکه‌وتووه‌و بڕینى به‌شه‌ موچه‌ى هه‌رێم له‌لایه‌ن به‌غداوه‌ به‌ناهه‌ق و دروستبوونى شه‌رى داعش که‌ بووه‌ تێچوویه‌کى زۆر له‌سه‌ر حکومه‌ت و ئه‌مانه‌ هه‌مووى قه‌یران بوون پێکه‌وه‌ وایانکرد حکومه‌ت ئه‌و ئیراده‌یه‌ى نه‌بێت بودجه‌ بۆ په‌رله‌مان بنێرێت». ناوبراو باسی له‌وه‌شکرد هه‌موو ساڵێک حکومه‌تى هه‌رێم پرۆژه‌ بودجه‌ى دواکه‌وتووه‌و له‌مانگى دوو و سێ گه‌یشتووه‌ته‌ په‌رله‌مان، به‌ڵام» پرۆژه‌ بودجه‌ى عێراق په‌سه‌ندبکرێت ئه‌وکات حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانێت به‌به‌رنامه‌ى ئه‌و به‌شه‌ بودجه‌یه‌، پرۆژه‌ بودجه‌ ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات، به‌ڵام له‌ئێستادا چاوه‌ڕێى به‌غدایه‌ تا پشک و شایسته‌ داراییه‌کانى بزانێت». ئه‌و په‌رله‌مانتاره‌ى پارتى پێشیوابوو له‌ڕووى داراییه‌وه‌ تا ئه‌و بڕه‌ پاره‌یه‌ى به‌غدا بۆ هه‌رێمى ره‌وانه‌ ده‌کات تانه‌زانرێت بڕه‌که‌ى چه‌نده‌ «حکومه‌تى هه‌رێم ناتوانێت هیچ پرۆژه‌ بودجه‌یه‌ک ره‌وانه‌ى په‌رله‌مانى کوردستان بکات بۆ په‌سه‌ندکردنى». حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌ئێستادا چه‌ند جۆرێک داهاتى هه‌یه‌، که‌بریتین له‌داهاته‌کانى (فرۆشتنى نه‌وت، داهاتى ناوخۆ له‌باج و گومرگ، هاوکارى هێزه‌کانى هاوپه‌یمانان)، به‌ڵام به‌فه‌رمى هیچ ژماره‌یه‌کى روون نه‌دراوه‌ته‌ په‌رله‌مان که‌مانگانه‌ ئه‌و داهاتانه‌ ده‌گاته‌ چه‌ند. شه‌فاف نه‌بوونى سه‌رجه‌م داهاته‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم و نه‌ناردنى پرۆژه‌ى بودجه‌ى ساڵانه‌ بۆ په‌رله‌مانى کوردستان وایکردووه‌ په‌رله‌مانتارانیش وه‌ک پێویست نه‌یانتوانیوه‌ به‌دواداچوون و چاودێریى بۆ سه‌رجه‌م کاره‌کانى حکومه‌ت بکه‌ن. شاره‌زایه‌کى بوارى ئابوورى ده‌ڵێت له‌ڕووى ئابورییه‌وه‌ پرۆژه‌ بودجه‌ى عێراق هیچ په‌یوه‌ندى به‌پرۆژه‌ بودجه‌ى هه‌رێمه‌وه‌ نییه‌، چونکه‌ به‌خه‌مڵاندن داده‌نرێت. خالید حه‌یده‌ر، مامۆستاى زانکۆ له‌کۆلێژی ئابورى زانکۆى سلێمانى له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت» له‌ڕووى ئیدارى و ئابورییه‌وه‌ پرۆژه‌ بودجه‌ى عێراق و هه‌رێم هیچ په‌یوه‌ندى به‌یه‌که‌وه‌ نیه‌و ته‌واو جیاوازه‌، به‌ڵام هه‌رێم پێویسته‌ بزانێت چه‌ندى به‌رده‌که‌وێت له‌بودجه‌ى عێراق». هه‌روه‌ها وتیشى:» ده‌بوایه‌ پێشتر هه‌وڵبدرایه‌ بۆ ئه‌و بابه‌ته‌و ئه‌وانه‌ى به‌رپرسن له‌خه‌مڵاندنى ئه‌و بودجه‌یه‌، به‌خه‌مڵاندن پرۆژه‌ بودجه‌که‌یان دیاریبکردایه‌ چه‌ند پاره‌مان به‌رده‌که‌وێت به‌وپێیه‌ خه‌رجییه‌کان دیاریبکه‌ن، بۆیه‌ مه‌رج نیه‌ له‌سه‌دا سه‌د چاوه‌ڕێى بودجه‌ى عێراق بکه‌ین».

‌هاوڵاتى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى هه‌رێمى کوردستان ده‌ڵێن به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو پێشێلکارییه‌کان زیادیان کردووه‌و به‌ندکردن و لێدان و سوکایه‌تى تۆمار کراوه‌و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان تۆمه‌تبار ده‌کرێن به‌وه‌ى بێلایه‌نانه‌ مامه‌ڵه‌ ناکه‌ن. ‌سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان رایگه‌یاند ساڵى 2020 له‌هه‌رێمى کوردستان (315) پێشێلکاریى به‌رامبه‌ر میدیاکاران ئه‌نجامدراون و (138) حاڵه‌تى توندوتیژى به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان تۆمارکراون. به‌پێى راپۆرته‌که‌ى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌ساڵى 2020دا زیاتر له‌ (315) رۆژنامه‌نووس پێشێلکارییان به‌رامبه‌ر کراوه‌، که‌ (308)یان نێر و حه‌وت رۆژنامه‌نووسیان مێ بوون. هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ خراوه‌ته‌ڕوو که‌ چوار سکاڵا به‌رامبه‌ر پێنج رۆژنامه‌نووس به‌رز کراوه‌ته‌وه‌و سێ ده‌زگاى میدیایى داخراون و یه‌ک رۆژنامه‌نووسیش به‌ڵێننامه‌ى کارنه‌کردنى لێوه‌رگیراوه‌ته‌وه‌. یه‌کێک له‌و رۆژنامه‌نووسانه‌ى ساڵى رابردوو پێشێلکارى به‌رانبه‌ر کراوه‌ ده‌ڵێت:" دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم". ئازاد سه‌عدى، په‌یامنێرى ده‌زگاى میدیاى سپێده‌، له‌دهۆک له‌ماوه‌ى ساڵى 2020دا سێ جار پێشێلکارى به‌رامبه‌ر کراوه‌و له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت"دووجار له‌کاتى رووماڵکردنى کارى رۆژنامه‌نووسى به‌ندکراوم و جارێکیش ئازار دراوم و که‌لوپه‌له‌کانمان شکێنراوه‌، له‌کاتى رووماڵکردنى خۆپیشاندانه‌کان بووین، به‌بێ هۆکار من و کامێره‌مانه‌که‌یان ده‌ستگیرکردو مامه‌ڵه‌ى ناشرینیان له‌گه‌ڵ کردین تا بردیانینه‌ بنکه‌ى پۆلیس و ماوه‌ى چه‌ند کاتژمێرێک رایانگرتین". په‌یامنێره‌که‌ى که‌ناڵى سپێده‌ له‌دهۆک باسى له‌وه‌شکرد که‌ " لایه‌نه‌کانى ده‌سه‌ڵات له‌پێناو به‌رژەوه‌ندى خۆیان و به‌رته‌سکردنه‌وه‌ى ئازادى راده‌ربڕین به‌رده‌وامن له‌هێرشکردن و سه‌رکوتکردن که‌ئه‌مه‌ مه‌ترسییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه‌ بۆ سه‌ر کارى رۆژنامه‌نووسى له‌هه‌رێمدا". هه‌روه‌ها به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام پێیوایه‌ "یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن". فاروق عه‌لى، به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام له‌لێدوانێکدا به‌ ‌هاوڵاتى وت" به‌رده‌وام رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ونه‌ به‌ر هێرشى داموده‌زگاکان، چونکه‌ داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان نیشتیمانى نین و نیشتیمانیانه‌ بیر له‌ بارودۆخه‌که‌ بکه‌نه‌وه‌، به‌ڵکو حزبین و پشگیرییان ده‌کرێت و ئاراسته‌ ده‌کرێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندى حزبى". به‌ڕێوه‌به‌رى که‌ناڵى ئاسمانى په‌یام، که‌ سه‌ر به‌کۆمه‌ڵى ئیسلامییه‌ ده‌ڵێت:" ده‌زگا ئه‌منیه‌کان رۆژنامه‌نووسان به‌دژى خۆیان ده‌زانن، چونکه‌ هێزه‌ ئه‌منییه‌کانى سلێمانى یه‌کێتى ئاراسته‌یان ده‌کات و له‌هه‌ولێرو دهۆک پارتى ئاراسته‌یان ده‌کات". هه‌روه‌ها فاروق عه‌لى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه‌، ده‌سه‌ڵات یاسا له‌به‌رژه‌وه‌ندى خۆى به‌کارده‌هێنێت، ئه‌وه‌ یه‌کێکه‌ له‌گرفته‌کان و ده‌زگا ئه‌منییه‌کان راهینراون پێویسته‌ فێربکرێت چۆن هه‌ڵسوکه‌وت له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسان ده‌که‌ن و که‌دێنه‌ سه‌ر شه‌قامه‌کان، وتیشى:" زۆرجار یاسا ته‌نیا مه‌ره‌که‌بى سه‌ر کاغه‌زه‌و ته‌نیا له‌کاتى به‌رژه‌وه‌ندى خۆیان رۆژنامه‌نووسى پێ سزا ده‌ده‌ن". رۆژنامه‌نووسێکى میدیاى ئه‌هلى پێیوایه‌ له‌هه‌رێمدا شتێک نیه‌ ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه‌ مه‌زاجى حزبه‌ سیاسییه‌کانه‌. ئاسۆس هه‌ردى، رۆژنامه‌نووس له‌ لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت" له‌هه‌رێمدا شتێک نیه‌ ناوى یاساو پیشه‌یى داموده‌زگا ئه‌منییه‌کان بێت، ئه‌وه‌ى که‌هه‌یه‌ مه‌زاجى حزبه‌ سیاسییه‌کان که‌ئاراسته‌ى ده‌که‌ن و هێزى ئه‌منى حکومییمان نیه‌و هه‌مووى حزبین، سه‌ر به‌یه‌کێتى و پارتین و دادگا سه‌ربه‌خۆ نین و ته‌نیا دادوه‌رى سه‌ربه‌خۆمان هه‌یه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ که‌س له‌سه‌ر پێشێلکارى له‌سه‌ر ئازادى راده‌ربڕین لێپێچینه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ ناکرێت و نه‌ هیچ یاسایه‌کیش ده‌توانێت ئازادى راده‌ربڕین بپاریزێت". سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان ئه‌وه‌ ده‌خه‌نه‌ڕوو پێشێلکارییه‌کان به‌رانبه‌ر به‌ رۆژنامه‌نووسان به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیاتر بووه‌ و ده‌شڵێن:" له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه‌ ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت ئه‌وکاتانه‌ پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت". نه‌زاکه‌ت حسێن سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت "داتاو پێشێلکارییه‌کانى ئه‌مساڵ دڵخۆشکه‌ر نه‌بوون، به‌به‌راورد به‌دوو ساڵى رابردوو زیادى کردووه‌". سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان باسى له‌وه‌شکرد پێشێلکارى یاسایى و ئاسایى نیه‌ و نابێت ببێت، به‌ڵام له‌هه‌موو جیهاندا هه‌ر هه‌بووه‌و وابه‌سته‌یه‌ به‌گرژییه‌کان و ململانێکان" تاگرژییه‌کان له‌ناو وڵاتدا هه‌بێت پێشێلکارییه‌کان زیاتر ده‌بێت به‌رانبه‌ر رۆژنامه‌نووسان". نه‌زاکه‌ت پێشیوابوو به‌شێکى زۆرى کێشه‌کان رێکنه‌خستنه‌وه‌ى میدیایه‌و که‌میدیاکان زۆربه‌ى حزبین و ده‌چنه‌ ناو ململانێى سیاسییه‌وه‌، بۆیه‌ له‌وکاتانه‌دا تیڕوانین بۆ رۆژنامه‌نووس وه‌ک کادیرێکى سیاسى مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵ ده‌کرێت، که‌ئه‌مه‌ راست نیه‌، ئه‌وه‌ى هه‌یه‌ زیاتر به‌هۆى سیاسه‌ت و ئه‌جێنداى که‌ناڵه‌کانه‌وه‌یه‌ که‌ رۆژنامه‌نووس ده‌بێته‌ قوربانى. بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى پێشێلکاریه‌کان سکرتێرى لیژنه‌ى داکۆکى له‌مافى رۆژنامه‌نووسان پێى وابوو هه‌ر کاتێک میدیا ریکخرا له‌وڵاتداو کارى میدیا پیشه‌یى بوو و ده‌سه‌ڵات و هێزه‌ ئه‌منییه‌کان مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووس وه‌ک مامه‌ڵه‌یه‌کى تاوانبارانه‌ نه‌بوو، به‌ یاساو ئیتیک کارو پیشه‌ى رۆژنامه‌نووس رێکخرا، رێژه‌ى پێشێلکارى که‌مده‌بێته‌وه‌. له‌باره‌ى توندترین ئه‌و پێشێلکاریانه‌ى که‌ئه‌مساڵ به‌رامبه‌ر رۆژنامه‌نووسان کراوه‌، نه‌زاکه‌ت حسێن وتى" توندترین شێواز لێدان و گرتن و شکاندنى که‌لوپه‌ل بووه‌، به‌ڵام زۆرترین حاڵه‌ت رێگرى کردن بووه‌ له‌کارى رۆژنامه‌نووسى و رووماڵى رووداوه‌کان". له‌هه‌رێمى کوردستاندا ژماره‌ى پێشێلکارییه‌کان به‌پێى پارێزگاکان به‌م شێوه‌یه‌ بووه‌، که‌ له‌پارێزگاى هه‌ولێر (46) حاڵه‌ت، له‌پارێزگاى سلێمانى (36) حاڵه‌ت، (17) پێشێلکاریى له‌پارێزگاى هه‌ڵه‌بجه‌ و (14) پێشێلکاریش له‌پارێزگاى دهۆک تۆمارکراون. هاوکات ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، نه‌قیبى سه‌ندیکاى رۆژنامه‌نووسانى کوردستان له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت "ئاماره‌کان ده‌ربڕى هه‌قیقه‌تى راستییه‌کان نین، واته‌ که‌مى و زۆریى ژماره‌ى پێشێلکاریه‌کان ده‌ربڕى راستییه‌کان نین، زیاتر له‌کوردستان ئه‌و کاتانه‌ى که‌خۆپیشاندان و گردبوونه‌وه‌ ده‌بێت و به‌ریه‌ککه‌وتن دروست ده‌بێت، ئه‌و کاتانه‌ پێشێلکارییه‌کان زیاد ده‌بێت". یاساى کارى رۆژنامه‌نووسى له‌ساڵى 2007 له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌رچووه‌، به‌ڵام له‌لایه‌ن داموده‌زگاکانى حکومه‌تى هه‌رێمه‌وه‌ وه‌ک پێویست کارى له‌سه‌ر ناکرێت. ئازاد حه‌مه‌ده‌مین، له‌باره‌ى یاساى  کارى  رۆژنامه‌نووسییه‌وه‌ وتى: "ئه‌م یاسایه‌ هه‌ندێک پره‌نسیپى گشتى جیگیر کردووه‌، به‌ڵام هه‌موو ره‌هه‌ندێکى له‌ڕۆژنامه‌نووسى چاره‌سه‌ر نه‌کردووه‌، بۆیه‌ پاساو ده‌داته‌ دادگاکان که‌ به‌یاساى تر سزا ده‌درێت".

‌هاوڵاتى حکومه‌تى هه‌رێم (35) موچه‌ى پاشه‌که‌وت و هه‌شت موچه‌ى ته‌واوى موچه‌خۆران قه‌رزاره‌و کۆى پاره‌که‌ ده‌گاته‌ زیاتر له‌ (10) ترللۆن دینارو هیچ ئاسۆیه‌ک بۆ گێڕانه‌وه‌ى ئه‌و مووچانه‌ بۆ فه‌رمانبه‌ران رووننه‌بۆته‌وه‌. حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان رایگه‌یاند، له‌ساڵى 2020دا هه‌شت موچه‌ى دابه‌شکردووه‌، که‌ به‌شێکى پاره‌که‌ له‌لایه‌ن حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان و به‌شێکى دیکه‌شى له‌لایه‌ن حکومه‌تى فیدڕاڵییه‌وه‌ دابینکراوه‌، کۆى گشتى ئه‌و پاره‌یه‌ش زیاتر له‌شه‌ش تریلۆن و (500) ملیار دیناره‌. فه‌رمانگه‌ى میدیاو زانیارى حکومه‌تى هه‌رێم خشته‌ى دابه‌شکردنى موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى ساڵى رابردووى بڵاوکردووه‌ته‌وه‌، به‌پێى خشته‌که‌  ئه‌و پاره‌یه‌ى حکومه‌ت  بۆ پێدانى مووچه‌ دابینى کردووه‌ له‌ ٦٣% پۆینت هه‌شته‌ و حکومه‌تى عێراقیش 36% پۆینت یه‌کى مووچه‌ى ساڵى رابردووى دابین کردووه‌. دواى ئه‌و به‌یاننامه‌یه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم، له‌سۆشیال میدیاو راگه‌یاندنه‌کان زۆر باسى موچه‌ى پاشه‌که‌وتى فه‌رمانبه‌ران ده‌کرێت که‌ به‌شێک له‌موچه‌خۆران بێ هیوابوون له‌وه‌ى موچه‌ پاشکه‌وتکراوه‌کانیان وه‌ربگرنه‌وه‌. هاوار مه‌حمود، ته‌مه‌ن (45) ساڵ فه‌رمانبه‌ر له‌وه‌زاره‌تى شاره‌وانى له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت:» ساڵى رابردوو نیوه‌ى موچه‌کانمان وه‌رنه‌گرتووه‌، ئه‌وه‌ى وه‌رگیراوه‌ به‌لێبڕینه‌وه‌ بووه‌، به‌ڕاستى بێ ئه‌مه‌ل بووین له‌وه‌ى حکومه‌ت جارێکى دیکه‌ موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوه‌کانمان بداته‌وه‌«. هه‌روه‌ها پێشیوابوو موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوه‌کان قه‌رزه‌ له‌سه‌ر حکومه‌تى هه‌رێم، وتیى»ئێستا ئه‌گه‌ر حسابى بکه‌م ره‌نگه‌ نزیکه‌ى (18) ملیۆن دینارم لاى حکومه‌تى هه‌رێم هه‌بێت، به‌ڵام ئایا ئه‌مانده‌نه‌وه‌، هیچ نه‌بێت با بۆمان بخه‌نه‌ سه‌ر حسابى بانک تا پاره‌ى کاره‌باو ئاوى لێبده‌ین».  له‌ساڵى 2015ه‌وه‌ جگه‌ له‌وه‌ى که‌هه‌شت موچه‌ى ته‌واوى موچه‌خۆران قه‌رزاره‌، له‌هه‌مانکاتدا (35) مانگ چاره‌که‌ موچه‌و نیوه‌ موچه‌ دراوه‌ به‌موچه‌خۆران. له‌ساڵى 2015دا حکومه‌تى هه‌رێم چوار مووچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى به‌ته‌واوى دابه‌شنه‌کردووه‌، له‌ساڵه‌کانى 2016 و 2017، (23 مانگ) چاره‌که‌ موچه‌یان داوه‌ به‌فه‌رمانبه‌ران، له‌ساڵى 2018شدا، که‌ بۆ دووه‌مجار ده‌ستکارى پاشه‌که‌وتى موچه‌ کرا، (12) مانگى دیکه‌ موچه‌خۆران له‌نیوه‌ زیاتر موچه‌کانیان وه‌رگرت، واتا موچه‌ى ته‌واویان وه‌رنه‌گرتووه‌. وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى  حکومه‌تى هه‌رێم باسى ئه‌و (35) مانگه‌ ناکه‌ن که‌چاره‌که‌ موچه‌یان داوه‌و ته‌نها باسى ئه‌و هه‌شت مانگه‌ ده‌که‌ن که‌موچه‌ ته‌واوه‌کانیان نه‌داوه‌، له‌کاتێکدا پێش ئه‌وه‌ى پاشه‌که‌وتى موچه‌ رابگه‌یه‌نن حکومه‌ت به‌ڵێنیدا که‌موچه‌کانیان ده‌گه‌ڕێننه‌وه‌ بۆ موچه‌خۆران. ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو ده‌ڵێت:» ئه‌وه‌ى به‌ناوى پاشه‌که‌وته‌وه‌ له‌موچه‌خۆران بڕاوه‌ هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه‌ ده‌ستى موچه‌خۆران و فه‌رمانبه‌ران». ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت»چه‌ندین جار رامگه‌یاندووه‌ ئه‌وه‌ى به‌ناوى پاشه‌که‌وته‌وه‌ له‌موچه‌خۆران بڕاوه‌ هه‌رگیز ناگه‌ڕێته‌وه‌ ده‌ستى موچه‌خۆران، چونکه‌ هیچ پاڵپشتێکى یاسایى نیه‌، تائێستا حکومه‌ت نه‌چووه‌ هه‌ژمارى بانکى بکاته‌وه‌و ئه‌و ره‌سیده‌ بخرێته‌ سه‌ر هه‌ژماره‌کانیان». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد حکومه‌ت هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران بکردایه‌ته‌وه‌، ده‌یانتوانى فه‌رمانبه‌ران بۆ دانه‌وه‌ى پاره‌ى باجه‌کانى ئوتۆمبێل و خانووبه‌ره‌و زۆر بابه‌تى دیکه‌  به‌کاریبهێنن، به‌ڵام «حکومه‌ت خۆى متمانه‌ى به‌خۆى نیه‌، بۆیه‌ به‌هه‌موو قه‌ناعه‌تێکه‌وه‌ ئه‌و موچه‌یه‌ فه‌وتاوه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌و دزین و به‌هه‌ده‌ردانه‌ى سامانى گشتییه‌و هه‌رگیز گیرفانى موچه‌خۆران به‌و موچه‌ بڕدراوانه‌  گه‌رم نابێته‌وه‌«. ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى پێشیوابوو له‌یاساى چاکسازیدا زۆر جه‌خت له‌وە کراوه‌ته‌وه‌ که‌ حکومه‌ت هه‌ژمارى بانکى بۆ موچه‌خۆران بکاته‌وه‌، به‌ڵام تائێستا جێبه‌جێ نه‌کراوه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌و قه‌رزه‌ى خه‌ڵک هه‌یه‌تى هاوڵاتیان بتوانێت مامه‌ڵه‌و کڕین و فرۆشتنى پێوه‌ بکات، لانى که‌م بۆ قه‌رزى خانووبه‌ره‌ و ئاوو کاره‌با به‌کاربهێنرێت». هه‌رچه‌نده‌ وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان چه‌ند جارێک له‌باره‌ى هه‌ژمارى بانکییه‌وه‌ دڵنیایى داوه‌ته‌ په‌رله‌مانتاران، به‌ڵام به‌کردارى جێبه‌جێ نه‌کراوه‌. هاوکات، ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى کوردستان ده‌ڵێت:» له‌باشبوونى دۆخى دارایى حکومه‌ت ده‌بێت هه‌موو موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوه‌کان بداته‌وه‌و پابه‌نده‌ پێوه‌ى و ده‌یداته‌وه‌«. محه‌مه‌د سه‌عده‌دین، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى دارایى و ئابورى له‌په‌رله‌مانى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به‌‌هاوڵاتى وت»قه‌رزى موچه‌خۆران له‌سه‌ر حکومه‌ت به‌رپرسیاریه‌تیه‌که‌ پێویسته‌ بیداته‌وه‌ به‌موچه‌خۆران و ئه‌و موچانه‌ هه‌مووى وه‌ک قه‌رزه‌و ده‌بێت بیانداته‌وه‌، به‌ڵام ئێستا حکومه‌ت بودجه‌ى ساڵانه‌ى نیه‌و ناتوانێت له‌ئێستادا بیداته‌وه‌، به‌ڵام قه‌رزه‌و پێویسته‌ به‌ش به‌ش یان به‌هه‌ر شێوازێک بێت بیداته‌وه‌ موچه‌خۆران». هه‌روه‌ها وتیشى »له‌باشبوونى دۆخى دارایى حکومه‌تی هەرێم ده‌بێت هه‌موو موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوه‌کان بداته‌وه‌و پابه‌نده‌ پێوه‌ى‌«. بڕیارده‌رى لیژنه‌ى دارایى و ئابورى ئاماژه‌ى بۆ ئه‌وه‌کرد پێشنیازیان کردووه‌ له‌ڕێگه‌ى هه‌ژمارى بانکی و سیستمى ئه‌لیکترۆنیه‌وه‌ ئه‌و قه‌رزانه‌ بداته‌وه‌ به‌موچه‌خۆران و به‌کاریبهێنێت له‌هه‌ر ئیتیزامێکى دارایى که‌ له‌نێوان موچه‌خۆران و حکومه‌تى هه‌رێمدا هه‌یه‌، به‌ڵام تائێستا نه‌توانراوه‌ جێگیر بکرێت و بچێته‌ بوارى جێبه‌جێکردنه‌وه‌. هاوکات، محه‌مه‌د سه‌عده‌دین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه‌ که‌یه‌کێک له‌هه‌نگاوو پێشنیاره‌کانى په‌رله‌مانتاران به‌ئه‌لیکترۆنکردنى سیستمى حوکمڕانییه‌ تاهاووڵاتیان بتوانن سود له‌و موچه‌ پاشه‌که‌وتکراوانه‌یان وه‌ربگرن.