.jpeg)
هاوڵاتى کۆمارى ئیسلامى ئێران یادى (42) ساڵه‌ى دامه‌زراندنى له‌کاتێکدا ده‌کاته‌وه که‌دروشم و خه‌ونه‌کانى بۆ نه‌هاتوه‌ته‌دى کۆمه‌ڵێک قه‌یرانى دروستکردوه که له‌کۆى (84) ملیۆن که‌سى دانیشتوانه‌که‌ى (62) ملیۆنیان به‌هه‌ژار ئه‌ژمار ده‌کرێن. دروشم و دوژمنه‌کانى کۆمارى ئیسلامى ئێران کۆمارى ئیسلامى له‌ئێران ساڵى (1978) به‌دروشمى «نا بۆ رۆژهه‌ڵات نا بۆ رۆژئاوا، به‌ڵێ بۆ ده‌سه‌ڵاتى کۆمارى ئیسلامی »دواى رووخانى سیستمى پاشایه‌تى له‌ئێران کۆڵه‌که‌و بناغه‌ى کۆمارێکى به‌ناو ئیسلامیى له‌سه‌ر ده‌ستى روحه‌ڵڵا خومه‌ینى له‌سه‌ر بنه‌ماى رێبازى شیعه‌ى (12) ئیمامه دامه‌زراو له‌و چوارچێوه‌یه‌داو به‌دروشمى وه‌ستانه‌وه دژى سته‌م و داگیرکه‌رو پشتیوانیى له‌هه‌ژاران هه‌وڵى سه‌پاندنى هه‌یمه‌نه‌ى خۆى له‌ناوخۆى ئێران و وڵاتانى شیعه به‌تایبه‌ت (عێراق، سوریا، لوبنان، یه‌مه‌ن، ئه‌فغانستان) ده‌دا، به‌ڵام ئه‌وه‌ى له‌سیاسه‌ت و هه‌نگاوى ئه‌و کۆماره‌دا به‌دیناکرێت به‌دیهاتنى دروشم و خه‌ونه‌کانیه‌تى، چونکه به‌هۆى دوژمنایه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریکا په‌نا بۆ وڵاتانى رۆژهه‌ڵات ده‌بات و گه‌وره‌ترین نموونه‌ى رێککه‌وتنى (25) ساڵه له‌گه‌ڵ وڵاتى چین و هه‌وڵى رێککه‌وتنى درێژخایه‌نى (20 بۆ 50) ساڵه له‌گه‌ڵ روسیا-یه. کۆمارى ئیسلامى ئێران له‌کاتیکدا یادى (42) ساڵه‌ى دامه‌زراندنى ده‌کاته‌وه که‌پێشتر به‌پرسانى ئێسرائیل به‌ڵێنیان دابوو به‌هۆى ئه‌و سزایانه‌ى به‌سه‌ر ئێراندا سه‌پێنراوه ئه‌و کۆماره هه‌ره‌س بهێنێت و نه‌توانێت یادى دامه‌زراندنه‌که‌ى بکاته‌وه، که‌ئه‌مه‌ش هه‌رزوو کاردانه‌وه‌ى محه‌مه‌د جه‌واد زه‌ریف، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئێرانى لێکه‌وته‌وه‌و وتی» نه‌ک یادى (42)ساڵه‌ى دامه‌زراندن، به‌ڵکو یادى (43)و ساڵه‌کانى دیکه‌ش ده‌که‌ینه‌وه«. شه‌یتانى گه‌وره ئێران باجى هه‌ڵکوتانه سه‌ر باڵیۆزخانه‌ى ئه‌مه‌ریکا ده‌دات روحه‌ڵڵا خومه‌ینی، دامه‌زرێنه‌رى کۆمارى ئیسلامى له‌ساڵى (1979) دواى ئه‌وه‌ى که‌ژماره‌یه‌ک له‌لایه‌نگران و ئه‌ندامانى سه‌ر به‌کۆمارى ئیسلامى ئێران هه‌ڵده‌کوتنه‌سه‌ر باڵیۆزخانه‌ى ئه‌مه‌ریکا له‌تاران و (53) دیپلۆماتى ئه‌مه‌ریکى ده‌ستگیرده‌که‌ن، ده‌سته‌واژه‌ى (شه‌یتانى گه‌وره) بۆ ئه‌مه‌ریکا به‌کارده‌هێنێت وه‌ک ئاماژه‌یه‌ک بۆ پشتیوانیى ئه‌و که‌سانه‌ى دژایه‌تى و دوژمنایه‌تیى ئه‌مه‌ریکا ده‌که‌ن و ئه‌م وته‌یه‌ى خومه‌ینى تائێستاش باڵى به‌سه‌ر په‌یوندییه‌کانى نێوان ئه‌مه‌ریکاو ئێراندا کێشاوه‌و ته‌نانه‌ت دواى (35) ساڵ له‌و رووداوه له‌ساڵى (2015) کۆنگرێسى ئه‌مه‌ریکا یاسایه‌کى په‌سندکرد بۆ ئه‌وه‌ى پاره‌ى قه‌ره‌بووى هه‌ڵکوتانه‌سه‌ر باڵیۆزخانه‌که‌یان له‌پاره بلۆککراوه‌کانى ئێران له‌وڵاتانى جیهان به‌تایبه‌ت له‌فه‌ڕه‌نسا وه‌رگرنه‌وه، بۆیه نزیکه‌ى چوار ملیۆن و (400) هه‌زار دۆلار وه‌ک قه‌ره‌بوو له‌پاره‌کانى ئێران راده‌ستى هه‌رکه‌سێک له‌و (53) دیپلۆماته ئه‌مه‌ریکییه کرا که (444) رۆژ له‌لایه‌ن کۆمارى ئیسلامى ئێرانه‌وه ده‌ستبه‌سه‌ر کرابوون، واته بۆ هه‌ر رۆژێک ده‌ستبه‌سه‌ربوونى هه‌ر ئه‌مه‌ریکییه‌ک له‌ئێران نزیکه‌ى (10) هه‌زار دۆلار قه‌ره‌بوو ته‌رخان کراوه. ئه‌مه‌ریکا و ئێران به‌ڕه‌سمى له‌ساڵى (1899) تا (1979) په‌یوه‌ندیى سیاسى و دیپلۆماسى و ئابورییان هه‌بووه‌و دواى رووخانى سیستمى پاشایه‌تى هیچ جۆره په‌یوه‌ندى و دانوستانێکى ئاشکرا له‌نێوان ئه‌و دوو وڵاته‌دا نامێنێت و کۆمارى ئیسلامى ئێران بۆ یه‌که‌مجار له‌ساڵى (1979) ده‌که‌وێته به‌ر لێشاوى زیاتر له (25) بڕیارنامه‌و سزاى ئه‌مه‌ریکا که‌خۆیان له‌هه‌زاران جۆرى سزا ده‌بیننه‌وه که گه‌وره‌ترینیان به‌ربه‌ستى هه‌نارده‌ى نه‌وتى ئه‌و وڵاته بووه که‌داهاتى نه‌وتیى ئێرانى له‌زیاتر له (100) ملیار دۆلاره بۆ (11) ملیار دۆلار دابه‌زاندووه، جگه له‌وه‌ى تائێستا (154) ملیار دۆلارى ئه‌و وڵاته‌شى له‌بانکه جیهانییه‌کان بلۆک کردووه‌و کۆمارى ئیسلامى ئێران و هیچ وڵاتێکى دیکه ناتوانن ئه‌و پارانه به‌کاربهێنن جگه له‌ئه‌مه‌ریکا. ئێران و ئیسرائیل کۆمارى ئیسلامى ئێران به‌به‌رده‌وامى بوونى وڵاتى ئیسرائیل ره‌تده‌کاته‌وه، له‌کاتێکدا ئیسرائیل و ئێران له‌سه‌رده‌مى پاشایه‌تیى محه‌مه‌د رەزا په‌هله‌وى له‌نێوان ساڵانى (1947 بۆ 1978) په‌یوه‌ندییه‌کى توندوتۆڵ له‌نێوانیاندا هه‌بوو ته‌نانه‌ت به‌شێک له‌ده‌زگا هه‌واڵگرییه‌کان و سه‌ربازییه‌کانى سه‌ر به‌پاشاى ئێران له‌لایه‌ن ئیسرائیله‌وه راهێنانیان پێده‌کرا، به‌ڵام له‌گه‌ڵ هاتنه‌سه‌رکارى کۆمارى ئیسلامیی، شکستى سوپاى عێراق له‌جه‌نگى که‌نداوو رووخانى یه‌کێتى سۆڤیه‌ت له روسیاو تێکچوونى هاوسه‌نگییه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست، ئه‌و رووداوانه له‌دواى ساڵى (1991) بووه هۆى به‌هێزبوونى کۆمارى ئیسلامى، هه‌ر ئه‌مه‌ش وایکرد ئیسرائیل و ئێران خۆیان به دوو هێزى سه‌ره‌کیى ئه‌م ناوچه‌یه بزانن و تیرو شیر له‌یه‌کتر بسونه‌وه‌و له‌قۆناغى ئاشتیى سارد به‌ره‌و توندوتیژیى له‌لێدوانى سه‌رکرده‌کانیاندا هه‌نگاو بنێن، به‌جۆرێک که‌ده‌یان به‌رپرسى سیاسى و سه‌ربازیى ئێران له‌لێدوانه‌کانیاندا رایانگه‌یاندووه ئیسرائیل له‌نه‌خشه‌ى جیهان ده‌سڕنه‌وه‌و له‌ناوى ده‌به‌ن. حکومه‌تى سه‌رده‌مى ئیسحاق رابین له‌ئیسرائیل و له‌ساڵانى (1992 تا 1994) ببووه مۆته‌که‌یه‌ک بۆ کۆمارى ئیسلامى ئێران، چونکه ئه‌و زیاترین هه‌ڵوێستى توندى به‌رامبه‌ر تاران ده‌ده‌بڕى و هاوکات بڕواى به‌ڕێککه‌وتن له‌گه‌ڵ فه‌له‌ستین هه‌بوو به‌بێ ده‌ستوه‌ردانى کۆمارى ئیسلامى له‌ئێران، تائێستاش ئیسرائیل له‌هیچ شوێنێکى جیهان خۆی نا‌پارێزێت له‌گورزوه‌شاندن دژى کۆمارى ئیسلامى ئێران که‌نوێترین نموونه‌کانى ئه‌م گورزانه بریتین له‌هێرشه ئاسمانییه‌کانى ئیسرائیل له‌دژى چه‌کدارانى ئێران له‌سوریاو کوشتنى موحسین فه‌خرى زاده، گه‌وره‌ترین زانای ئه‌تۆمیى که به‌باوکى ئه‌تۆمى کۆمارى ئیسلامى ناوده‌هێنرا. وه‌ک کاردانه‌وه‌یه‌ک به‌رامه‌ر کوشتنى باوکى ئه‌وتۆمیى ئێران، په‌رله‌مانى کۆمارى ئیسلامى ئێران له‌هه‌وڵدایه پرۆژه یاسایه‌ک په‌سەند بکات که به‌پێى بڕگه‌و مادده‌کانى ده‌بێت تاساڵى (2040) حکومه‌تى وڵاته‌که‌یان هه‌موو هاوکارییه‌ک پێشکه‌شى فه‌له‌ستین و لایه‌نه نه‌یاره‌کانى ئیسرائیل بکات بۆ له‌ناوچوونى ته‌واوه‌تى ئیسرائیل. کۆمارى ئیسلامى ئێران به‌به‌رده‌وامى ئیسرائیل به‌داگیرکارى به‌شێک له‌خاکى فه‌له‌ستین له‌قه‌ڵه‌مده‌دات و ئه‌و وڵاته تۆمه‌تبار ده‌کات به‌کوشتنى پێنج زاناى ئه‌تۆمیى وڵاته‌که‌ى و پشتیوانیى له‌حزبى موجاهیدینى خه‌لقى ئێران و جوندوڵا له‌دژى کۆمارى ئیسلامى و له‌به‌رامبه‌ردا ئیسرائیل کۆمارى ئیسلامى تۆمه‌تبار ده‌کات به‌وه‌ى که پشتیوانیى له (حزیبوڵڵا) له‌لوبنان و جیهادى ئیسلامى و حه‌ماس له‌فه‌له‌ستین ده‌کات بۆ دژایه‌تیى وڵاتى ئیسرائیل. خه‌ونى گه‌وره لەنه‌خشه‌ى رۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست هێڵێکى که‌وانه‌یى وڵاتانى (لوبنان، سوریا، عێراق، ئێران، پاکستان و ئه‌فغانستان) به‌یه‌کتره‌وه ده‌به‌ستێته‌وه‌و ئه‌م که‌وانه‌یه زۆربه‌ى ئه‌و وڵاتانه ده‌گرێته‌وه که‌خه‌ڵکى شیعه‌مه‌زهه‌بى تێدا نیشته‌جێیه‌و ئه‌مه‌ش ده‌توانێت سوننه‌کان له‌داهاتووى ده‌سه‌ڵات و پێگه‌ى به‌هێزى سیاسى خۆیان له‌و وڵاتانه‌و ته‌نانه‌ت جیهانیش نیگه‌ران بکات، بۆیه یه‌کێک له‌گومانه به‌هێزه‌کان به‌پێى ده‌ستوه‌ردانه‌کانى تاران له‌و وڵاتانه ئه‌وه‌یه که‌کۆمارى ئیسلامى ئێران خه‌ونى به‌دیهێنانى ده‌سه‌ڵات و هه‌یمه‌نه‌ى شیعه‌ى له‌و وڵاتانه هه‌یه‌و ئه‌مه‌ش به‌خه‌ونى که‌وانى شیعه له‌لایه‌ن نه‌یارانى کۆمارى ئیسلامیى ئێرانه‌وه ناوده‌هێنرێت. ئه‌و وڵاتانه‌ى به‌که‌وانى شیعه ناوده‌هێنرێن زیاترین ناسه‌قامگیریى سیاسى و ئابوریى تێدا به‌دیده‌کرێت و ئه‌مه‌ش به‌دیهاتنى خه‌ونه گه‌وره‌که‌ى کۆمارى ئیسلامى ئێران بۆ که‌وانى یان هیلالى شیعه ئاڵۆز ده‌کات و به‌ره‌و نه‌مانى ده‌بات. عێراق شوێنى هه‌ناسه‌دانی کۆمارى ئیسلامى ئێران په‌یوه‌ندییه دێرین و میژووییه‌کانى عێراق و ئێران به‌تایبه‌ت له رووى ئایینى و شیعه‌گه‌رییه‌وه بووه‌ته ده‌روازەیەک بۆ بازرگانى و دواى رووخانى به‌عس کۆمارى ئیسلامى هیواى گه‌وره‌ى له‌سه‌رهه‌ڵچنى، که ئه‌و هیوایه‌ى به‌هۆى رێگرییه‌کانى ئه‌مه‌ریکاو نه‌یارانى کۆمارى ئیسلامى له‌عێراق نه‌هاتووه‌ته دی. رووخانى رژێمى به‌عس له‌عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریکاوه له‌ساڵى (2003) بووه هۆى «گۆڕانکارییه‌کى گه‌وره بۆ ده‌ستوه‌ردانى ئێران، کۆمارى ئیسلامى ئه‌و هه‌له‌ى له‌به‌رژه‌وه‌ندیى خۆى و شیعه‌کانى عێراق قۆسته‌وه‌و هاوکاریى گروپه شیعه‌کانى ده‌کرد بۆ پێکهێنانى حکومه‌تێکى نوێى شیعى دواى سه‌دام و ئه‌مه‌ش بووه‌هۆى زاڵبوونى هه‌یمه‌نه‌ى سیاسى ئه‌و زۆرینه شیعه‌یه‌ى که له‌ڕابردودا رۆڵیان له‌ده‌سه‌ڵاتى سیاسى به‌غدا پێنه‌ده‌دراو بگره سه‌رکوت ده‌کران و ئه‌مه‌ش کۆمارى ئیسلامى ئێرانی له‌خه‌ونه‌که‌ى زیاتر نزیک کردووه‌ته‌وە. ئه‌مه‌ریکا له‌عێراق راپۆرتێکى هەزارو (300) لاپه‌ڕه‌یى له‌باره‌ى ئۆپراسیۆنى وڵاته‌که‌ى له‌نێوان ساڵانى (2003 تا 2018) بڵاوکرده‌وه‌و ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه که‌دواى ئه‌و چه‌ند ساڵه‌و گۆڕانکارییه‌کان له‌عێراق، واده‌رده‌که‌وێت که‌ئێران براوه‌ى یه‌که‌مه له‌وڵاته‌که‌دا، چونکه گروپه شیعه‌کان ده‌سه‌ڵاتى سه‌رجه‌م داموده‌زگاکانیان به‌ده‌سته‌وه گرتووه. هه‌یمه‌نه‌ى ئێران له‌عێراق نه‌یارو دژبه‌رى هه‌یه‌و کوشتنى قاسم سوله‌یمانى و که‌مکردنه‌وه‌ى ئاستى هاورده‌ى کاڵاى ئێرانى و که‌مکردنه‌وه‌ی کڕینى غازو کاره‌با به‌شێکه له‌و ئاسته‌نگانه‌ى نایارانى کۆمارى ئیسلامى ئێران له‌عێراق به‌تایبه‌ت که‌ئه‌مه‌ریکا پشتیوانیى له‌سنوردارکردنى ده‌ستوه‌ردانه‌کانى کۆمارى ئیسلامى له‌عێراق ده‌کات، به‌ڵام به‌هاتنه‌سه‌رکارى جۆو بایدن وه‌ک سه‌رۆکى نوێى ئه‌مه‌ریکا پێده‌چێت بوارى هه‌ناسه‌دان بۆ ئێران بکرێته‌وه‌و له‌و چوارچێوه‌یه‌شدا گه‌شتى ئه‌م دواییه‌ى فوئاد حسێن، وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى عێراق له‌گه‌ڵ شاندێکى یاوه‌رى بۆ تاران وه‌ک ئاماژه‌یه‌کى ئه‌و بواره له‌قه‌ڵه‌مده‌درێت. ئێران پێشتر هیواى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر ئابوریى و بازرگانى له‌گه‌ڵ عێراق هه‌ڵچنیبوو خوازیارى ئه‌وه بوو ساڵانه ئاستى بازرگانیى نێوانیان بگاته (20) ملیار، به‌ڵام به‌پێى ئاماره‌کان؛ ئاستى بازرگانییه‌کانى ساڵانه‌ى نێوان ئه‌و دوو وڵاته ناگاته حه‌وت ملیار دۆلار، له‌لایه‌کى دیکه‌وه به‌وته‌ى به‌رپرسانى کۆمارى ئیسلامى ئێران زیاتر له (36) ملیار دۆلار له‌پاره‌کانى وڵاته‌که‌ى له‌عێراق به‌هۆى سزاکانى ئه‌مه‌ریکاوه بلۆک کراوه‌و ناگه‌ڕێنرێنه‌وه بۆ ئێران ئه‌مه‌ش وایکردوه چاوه‌ڕوانییه‌کانى ئێران له‌عێراقیش نه‌یه‌نه‌دى و ته‌نها بوارى هه‌ناسه‌دانێکى ئاسایى پێبدرێت. کۆمارێک له‌بێکاریی سندوقى دراوى نێوده‌وڵه‌تى (International Monetary Fund) له‌نوێترین راپۆرتى ساڵانه‌ى خۆیدا ئاشکراى کردووه ئاستى بێکاریى له‌جیهاندا به‌شێوه‌یه‌کى به‌رچاو زیادى کردووه‌و پێناچێت به‌تێپه‌ڕاندنى دۆخى کۆرۆنا ئاستى بێکاریى وه‌ک رابردوو که‌م ببێته‌وه‌و پێشبینیى کردووه ئاستى بێکاریى له‌ئێران بگاته (16.3%) له‌کاتێکدا به‌پێى ژماره‌ى بێکاره‌کان پێده‌چێت ئاست و رێژه‌ى بێکاریى له‌و وڵاته زیاتر بێت له‌و رێژه‌یه‌و له‌لایه‌کى دیکه‌وه ناوه‌ندى ئامارى سه‌ر به‌حکومه‌تى ئێران بڵاویکردووه‌ته‌وه که رێژه‌ى بێکاریى له‌وڵاته‌که‌ى له‌ساڵى (2020)دا گه‌یشتووه‌ته (9.5%)، بۆیه به‌چاوخشاندنێک به‌ڕیزبه‌ندى ئێران له رووى بێکارییه‌وه، ده‌رده‌که‌وێت ئه‌و ژماره‌یه دووره له‌ڕاستییه‌وه‌و ئاستى بێکاریى زۆر له‌ژماره‌که‌ى ناوه‌ندى ئامارى ئێران زیاتره. (ئاژانسى ته‌سنیم) سه‌ر به‌محافزکارانى کۆمارى ئیسلامى ئێران ئامارێکى سه‌رنجڕاکێشى سه‌باره‌ت به‌بێکاریى له‌وڵاته‌که‌ى بڵاوکردووه‌ته‌وه‌و به‌پێى ئاماره‌که له‌کۆى (83) ملیۆن و (158) هه‌زار که‌سى دانیشتووى ئێران، (61) ملیۆن و (666) هه‌زار که‌س ده‌چنه خانه‌ى بێکاری له‌و وڵاته‌دا که (23) ملیۆن (492) هه‌زار که‌سیان ته‌مه‌نیان له (15) ساڵدایه، به‌ڵام له‌و (61) ملیۆن که‌سه، ته‌نها (24) ملیۆن و (167) هه‌زار که‌سیان کاریان هه‌یه یان چالاکن. له‌و (61) ملیۆن که‌سه‌ى ده‌ستى کار، پێنج ملیۆن و (989) که‌س خاوه‌نى بڕوانامه‌ى خوێندنى باڵان، که یه‌ک ملیۆن و (204) هه‌زار که‌سیان بێکارن. ته‌سنیم روونیکردووەته‌وه له‌کۆى ئه‌و (24) ملیۆن و (167) هه‌زار که‌سه‌ى که‌کار ده‌که‌ن (18) ملیۆن و (282) که‌سیان خاوه‌نى هیچ جۆره بڕوانامه‌یه‌کى خوێندنى باڵا نین. کۆمارێک له‌هه‌ڵاوسان جه‌واد حسێن زاده، به‌ڕێوەبه‌رى ناوه‌ندى ئامارى ئێران رایگه‌یاندووه (475) که‌ڵاو پێدوایستى خه‌ڵک له‌ناو لیستى هه‌ڵاوساندایه که‌ئاستى هه‌ڵاوسانه‌کانیان (26%) بۆ (55%)ە، به‌ڵام هه‌میشه جیاوازیى هه‌یه له‌ئاستى هه‌ڵاوسان به‌ژماره‌و ئه‌وه‌ى که‌خه‌ڵک هه‌ستى پێده‌کات، چونکه ژماره‌ى هه‌ڵاوسانه‌کان به‌پێى خاڵ و مانگ و ساڵ گۆڕانکاریى به‌سه‌ردا دێت و له‌کاڵایه‌که‌وه بۆ کاڵایه‌کى دیکه جیاوازه، بۆیه جارى وا هه‌یه ته‌نها کاڵایه‌ک گران ده‌بێت، به‌ڵام خه‌ڵک هه‌ست به‌هه‌ڵاوسان و گرانییه‌کى زۆر ده‌کات، ئه‌مه‌ش به‌پێى تواناى ماددى و دارایى که‌سه‌کان جیاوازه‌و ته‌نها رێگاچاره‌ى به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى ئه‌و هه‌ڵاوسانه چالاککردنى (70%)ی هێزى کارى ناو وڵاته‌که‌یه. کۆمارێک له‌سزا به‌پێى وته‌ى به‌رپرسانى کۆمارى ئیسلامى ئێران دواى جه‌نگى هه‌شت ساڵه‌ى نێوان عێراق و ئێران، سزاکانى ئه‌مه‌ریکا زیاترین زیانى له‌ئابوریى وڵاته‌که‌یان داوه‌و ئه‌مه‌ریکا له‌سه‌ر ده‌ستى دۆناڵد تره‌مپ-ى سه‌رۆکى پێشوو جه‌نگى ئابوریى له‌دژى ئێران به‌ڕێوه‌بردووه‌و له سێ ساڵدا هه‌ر (48) سەعاتێک سزایه‌کى به‌سه‌ر ئێراندا سه‌پاندووه‌و شاره‌زایانى ئابوریش پێیانوایه ئێران پێویستى به (15) ساڵ کاته تادۆخى ئاسایى ببێته‌وه‌و زیان و قه‌یرانه ئابورییه‌کانى ناوخۆو ده‌ره‌وه‌ى قه‌ره‌بوو بکاته‌وه‌و ئه‌م دۆخه وا له‌کۆمارى ئیسلامى ده‌کات له‌جیاتى هه‌وڵه‌کانى بۆ ده‌ستوه‌ردان و سه‌پاندنى هه‌یمه‌نه‌ى خۆی، سه‌رقاڵ و گیرۆده‌ى چاره‌سه‌رى دۆخى سیاسى و ئابوریى ناوخۆیى خۆى و وڵاتى ئێران بێت.
شاناز حه‌سه‌ن ئه‌وانه‌ى له‌ڤایرۆسى کۆرۆنا چاکبوونه‌ته‌وه کاریگه‌ریى نه‌رێنییان له‌سه‌ر ده‌رکه‌وتووه‌و به‌شێکیان به‌و هۆییه‌وه گیانیان له‌ده‌ستداوه‌و تووشى نه‌خۆشییه‌کانى (ئازارى ماسولکهکان، گورچیله، کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌دان، مێشک و ده‌مار، نه‌مانى هه‌ستى بۆنکردن و تامکردن)یان بۆ دروست ده‌بێت. دوێنێ یه‌کشه‌ممه سامان به‌رزنجى وه‌زیرى ته‌ندروستى حکومه‌تى هه‌رێم هۆشدارییه‌کى نوێیدا بۆ هاووڵاتیان تا پابه‌ندى رێنماییه‌کان بن به‌وپێیه‌ى کۆرۆنا بوونى ماوه‌و رایگه‌یاند:»له‌سه‌ر‌تاسه‌رى جیهاندا کۆرۆنا ماوه‌و له‌هه‌ندێ شوێن دووباره زیادى کردووه‌ته‌وه، راست نییه بوترێت کۆرۆنا له‌هه‌رێمدا نه‌ماوه‌و پێویسته هاووڵاتیان پابه‌ندى رێنماییه‌کان بن». له‌هه‌رێمى کوردستاندا زیاتر له (106)هه‌زار و (870) که‌س توشى کۆرۆنا بوون و (102) هه‌زار و (234) که‌س چاکبوونه‌ته‌وه و سێ هەزارو (496) که‌س به‌هۆى ڤایرۆسه‌که‌وه گیانیان له‌ه‌دستداوه. هاوڵاتى چیرۆکى چه‌ند خێزانێکى وه‌رگرتووه‌و که‌سوکاریان ئاماژه به‌کاریگه‌رییه نه‌رێنییه‌کانى دواى چاکبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا ده‌که‌ن و به‌شێک له‌وانه به‌و هۆیه‌وه دواى ماوه‌یه‌ک گیانیان له‌ده‌ستداوه. خه‌ڵات ستار، ته‌مه‌ن (27) ساڵ بۆ هاوڵاتى، ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد مانگێک پێش ئێستا دایکى تووشى کۆرۆنا بووه‌و دواى دوو هه‌فته زۆر به‌سه‌ختى ڤایرۆسه‌که‌ى تێپه‌ڕاندو ته‌واو چاکبووەته‌وه‌و پێشتر هیچ نه‌خۆشییه‌کى دیکه‌ى نه‌بووه. ئه‌م کچه به‌گریانه‌وه بۆ هاوڵاتى دواو وتیشى:» دایکم دواى چاکبوونه‌وه‌ى له‌کۆرۆنا تووشى خه‌ستیى خوێن بوو بوو، کاریگه‌ریى زۆرى کردبووه سه‌ر سییه‌کانى و دواى مانگێک گیانى له‌ده‌ستدا». دایکى خه‌ڵات (59) ساڵه‌و کێشى جه‌سته‌ى زیاد بوو، مانگێگ دواى چاکبوونه‌وه‌ى له‌کۆرۆنا تووشى خوێن خه‌ستبونه‌وه‌ى کردووه‌و تووشى جه‌ڵده‌ى مێشکى کردووه وه‌ک خه‌ڵاتى کچى ده‌ڵێت. تووشبویه‌کى دیکه‌ى کۆرۆنا باس له‌بارودۆخى دواى چاکبوونه‌وه‌ى له‌کۆرۆنا ده‌کات و ده‌ڵێت» ئازارى ماسولکه‌و گورچیله‌م بۆ دروستبووه«. نه‌ریمان خه‌سره‌و، (41) ساڵ، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: »ماوه‌ى شه‌ش مانگ پێش ئێستا تووشى کۆرۆنا بووم و دواى دوو هه‌فته له‌چاکبوونه‌وه‌م له‌ئێستادا تووشى ئازارى گورچیله‌و ماسولکهکان بووم، کۆرۆناکه به‌قه‌د ئه‌م ئازارانه ئازارى نه‌داوم، له‌دواى چاکبوونه‌وه‌م رۆژێک به‌لەشى ساغ نه‌ژیاوم». ئه‌م پیاوه ماوه‌ى شه‌ش مانگه چاکبووەته‌وه‌و هه‌شت جار چۆته سه‌ردانى پزیشک و وتیشى »تائێستا بارودۆخى ته‌ندروستیم زۆر خراپه‌و وه‌زعم باش نیه، به‌رده‌وام نه‌خۆشم و هه‌موو گیانم ئازارى هه‌یه«. نه‌ریمان ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه پێشتر هیچ نه‌خۆشییه‌کى نه‌بووه، ماوه‌ى چوار ساڵه سه‌ردانى پزیشکى نه‌کردووه، پێش ئه‌وه‌ى تووشى کۆرۆنا ببێت. هه‌ندێک له‌و که‌سانه‌ى تووشى ڤایرۆسى کۆرۆنا ده‌بن، دواى چاکبوونه‌وه‌یان له‌ڤایرۆسه‌که، نیشانه‌ى نه‌خۆشى دیکه‌یان تێدا ده‌رده‌که‌وێت، وه‌ک خۆیان باسى ده‌که‌ن نه‌خۆشییه‌کانى (ئازارى ماسولکهکان، گورچیله، کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌دان، مێشک و ده‌مار، نه‌مانى هه‌ستى بۆنکردن و تامکردن). نه‌رمین خدر، ژنێکى ته‌مه‌ن (38) ساڵه‌و ماوه‌ى نۆ مانگ پێش ئێستا کۆرۆناى گرتووه‌و چاکبۆته‌وه بۆ هاوڵاتى باسى له‌وه‌کرد له‌و کاته‌وه‌ى چاکبووه‌ته‌وه تائێستا به‌ئاواته‌وه‌یه رۆژێک له‌شى ساغ بێت، وتیشى:» به‌رده‌وام سه‌رئێشه‌یه‌کى توندو ئازارێکى زۆرم له‌ماسولکه‌کان هه‌یه و به‌رده‌وام ده‌رمان به‌کارده‌هێنم تا به‌رگه‌ى ئازارى گیانم بگرم و پزیشکه‌کان ده‌ڵێن به‌هۆى تووشبونته‌وه‌یه به‌کۆرۆنا». به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌خۆشخانه‌ى عه‌لى ناجى ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه ئه‌وانه‌ى له‌ڤایرۆسى کۆرۆنا چاکده‌بنه‌وه دواى ئه‌وه کاریگه‌ریى به‌جیده‌هێڵن له‌سه‌ر که‌سه‌که، به‌رگرى له‌شى تووشبوه‌که کاریگه‌رییه‌کان ده‌گۆڕێت. سه‌رخێڵ ئاراس، پزیشکى نه‌خۆشى گشتیى و به‌ڕێوه‌به‌رى نه‌خۆشخانه‌ى عه‌لى ناجى بۆ تووشبوانى کۆرۆنا له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت »کاتێک نه‌خۆشییه ڤایرۆسییه‌کان تووشى جه‌سته‌ى مرۆڤ ده‌بن دواى خۆیان کاریگه‌ریى به‌جێده‌هێڵن له‌سه‌ر که‌سه‌که‌و به‌پێى تواناو به‌رگرى له‌شى تووشبوه‌که‌ش کاریگه‌رییه‌کان ده‌گۆڕێن». ناوبراو وتیشى:» تووشبوانى کۆرۆناو زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى تووشى نه‌خۆشییه ڤایرۆسیه‌کان ده‌بن دواى چاکبوونه‌وه‌یان کاریگه‌ریى نه‌خۆشیى دیکه‌یان له‌سه‌ر ده‌رده‌که‌وێت، وه‌ک نه‌خۆشى گورچیله‌و کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌و هه‌ستى بۆنکردن و تامکردن و نه‌خۆشییه‌کانى مێشک و ده‌مار». ئه‌م پزیشکه پسپۆڕه پێشیوابوو نه‌خۆشى کۆرۆنا زیاتر کاریگه‌ریى له‌سه‌ر سییه‌کان جێده‌هێڵێت و زیانى پێده‌گه‌یه‌نێت. له‌دواى بڵاوبوونه‌وه‌ى ڤایرۆسى کۆرۆنا وه‌ک ڤایرۆسێکى نوێ، چه‌ندین تاقیکردنه‌وه‌ى له‌سه‌ر کراو زانیارى نوێ له‌باره‌ى ڤایرۆسه‌که‌وه دۆزرایه‌وه، له‌تازه‌ترین تاقیکردنه‌وه‌کان ده‌رکه‌وتووه کۆرۆنا له‌دواى خۆى کاریگه‌ریى زۆر نه‌خۆشى دیکه له‌له‌شى مرۆڤدا جێده‌هێڵێت به‌تایبه‌تیش ئه‌و نه‌خۆشیانه‌ى په‌یوه‌ندى راسته‌وخۆیان به‌کۆئه‌ندامى هه‌ناسه‌و سییه‌کانه‌وه هه‌یه. محه‌مه‌د قادر، پسپۆڕى نه‌خۆشییه ده‌رونییه‌کان له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت »ئه‌وانه‌ى تووشى کۆرۆنا ده‌بن، ده‌رکه‌وته‌ى کورتخایه‌ن و درێژخایه‌نى هه‌یه، له‌سه‌ر لایه‌نى جه‌سته‌یى و ده‌روونى تووشبوه‌که«. «لایه‌نى ده‌روونى به‌پێى داتاکان له‌سه‌دا 20ى ئه‌وانه‌ى تووشى کۆرۆنا ده‌بن دواى چاکبوونه‌وه‌یان ده‌رکه‌وته‌ى ده‌رونییان ده‌بێت و تووشى چه‌ندین شڵه‌ژانى ده‌روونى ده‌بن که‌حاڵه‌تى خه‌مۆکى و دڵه‌ڕاوکێ و بیرهێنانەوە‌ى ژیانى پێشوو له‌که‌سه‌که‌دا ده‌رده‌که‌وێت»، محه‌مه‌د قادر وا ده‌ڵێت. له‌باره‌ى چاره‌سه‌رییه‌کانه‌وه وتیشى »له‌زۆر باردا ئه‌مانه ته‌نیا به‌پاڵپشتى ده‌روونى و چاودێرى کۆمه‌ڵایه‌تى چاره‌سه‌رده‌بن، به‌ڵام هه‌ندێکیان پێویستیان به‌سه‌ردانى پزیشک هه‌یه‌و هه‌ندێکیشیان پێویستیان به‌به‌کارهێنانى ده‌رمانه بۆ ئه‌وه‌ى بتوانن کاریگه‌ریى کۆرۆنا له‌سه‌ریان نه‌مێنێت». دکتۆر محه‌مه‌د قادر، باسى له‌به‌رکه‌وته جه‌سته‌ییه‌کان کردو وتى»زۆربه‌ى ڤایرۆسه‌کان دواى چاکبوونه‌وه‌یان ده‌رکه‌وته‌ى جه‌سته‌ییان هه‌یه، به‌ڵام ئه‌وه‌ى له‌کۆرۆنا ریپۆرت ده‌کرێت به‌به‌راورد به‌ڤایرۆسه‌کانى تر درێژخایه‌نه‌و ده‌مێنێته‌وه له‌سه‌ر ئاستى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌مه تۆمارکراوه و سه‌ڵمێندراوه
عه‌مار عه‌زیز . دهۆک له‌چه‌ند رۆژى رابردوو هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى سه‌دان چه‌کداریان بردووه‌ته شەنگال وه‌ک ئاماده‌کارى بۆ هه‌ر هێرشێکى تورکیاو فه‌رمانده‌که‌شیان ده‌ڵێت:» ئه‌و هێزانه‌ى له‌چه‌ند رۆژى رابردوو بردوومانه‌ته شەنگال ده‌مێننه‌وه تامه‌ترسییه‌که نامێنێت». خال عه‌لى فه‌رمانده‌ى حه‌شدى شه‌عبى له‌شەنگال له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»هه‌فته‌ى رابردوو ده‌زگاى گشتى حه‌شدى شه‌عبى بڕیاریدا ژماره‌یه‌ک لیوا ره‌وانه‌ى شەنگال بکات، ئه‌وه‌ش دواى هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شەنگال و ده‌ستپێکردنى ئۆپه‌راسیونى تورکیا بۆ سه‌ر چیاى گاره له‌سنورى پارێزگاى دهۆک». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد هه‌ریه‌ک له‌لیواکانى (21،33،14،51)ى حه‌شدى شه‌عبى ئێستا له‌شەنگالن، هه‌ر لیوایه‌ک له‌سێ هه‌زار چه‌کدار پێکهاتووه، وه‌ک فه‌رمانده‌که‌یان ده‌ڵێت:»به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک ئاماده‌ین بۆ شه‌ڕ له‌دژى تورکیا بۆ پاراستنى شەنگال، ئێمه ئاماده‌کارى باشمان کردووه‌و به‌شه‌وو رۆژ چاودێرى دۆخى ناوچه‌که ده‌که‌ین، هه‌رکاتێک هێرش کرا به‌بێ دوودڵی ئێمه‌ش شه‌ڕ له‌دژى تورکیا ده‌که‌ین». خال عه‌لى وتیشی»کۆى گشتیى ژماره‌ى سه‌ربازانى حه‌شدى شه‌عبى ئێستا له‌شەنگال نزیکه‌ی (15) هه‌زاره، ئه‌م هێزه له شەنگال ده‌مێنێته‌وه‌و به‌هیچ شێوه‌یه‌ک خاکى شەنگال چوڵناکه‌ن تا به‌ته‌واوى دڵنیابن که‌هیچ مه‌ترسییه‌ک نه‌ماوه، ئینجا ده‌چنه‌وه شوێنه‌کانى خۆیان، به‌ڵام هه‌رکاتێک دووباره مه‌ترسى دروستببێت جارێکى تر ده‌گه‌ڕێنه‌وه«. «هه‌ندێک زانیارى به‌ئێمه گه‌یشتووە که‌پێشمه‌رگه نیازى هه‌یه له‌دواى هێرشى تورکیا بۆ سه‌ر شەنگال دووباره بگه‌ڕێته‌وه، به‌ڵام ئێمه رازى نین و رێگاناده‌ین پێشمه‌رگه بگه‌ڕێته‌وه،تائێستا به‌ته‌واوى نازانین که‌ئایا تورکیا هێرش ده‌کاته‌سه‌ر شەنگال یان نا، به‌ڵام زانیاریمان وه‌رگرتووه که‌تورکیا به‌نیازه هێرشێکى گه‌وره بکاته سه‌ر شەنگال»، خال عه‌لى وا ده‌ڵێت. فه‌رمانده‌که‌ى حه‌شدى شه‌عبى ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌هێزه‌کانى دیکه له‌شەنگال له‌ئاماده‌باشیدان وه‌کو سوپاى عێراق و هێزه‌کانى پاراستنى به‌رخودانى شەنگال (یه‌به‌شه) «ئیراده‌ى خه‌ڵکى شەنگال و ئه‌و هێزانه‌ى له‌شەنگالن له‌هه‌موو شتێک به‌هێزتره‌و له‌هیچ هه‌ڕه‌شه‌و فشار ناترسین، به‌پێچه‌وانه زیاتر به‌هێز ده‌بین».
.jpg)
هاوڵاتى به‌پێى ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى ئاراسته‌یان کراوه‌و ئاسایش دانپێدانانیانى له‌سه‌ر تۆمه‌ته‌کان خستۆته‌ڕوو، چالاکوانه ده‌ستگیرکراوه‌کانى بادینان سزاى قورس چاوه‌ڕێیان ده‌کات، په‌رله‌مانى کوردستانیش جگه له‌داواى روونکردنه‌وه ناتوانێت کاریگه‌ریى هه‌بێت له‌سه‌ر چاره‌نووسیان. دوێنێ یه‌کشه‌ممه ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى به‌فه‌رمى داواى ئازادکردنى ده‌ستگیرکراوانى بادینانى کرد که به‌هۆى خۆپیشاندانه‌کانه‌وه له‌لایه‌ن ده‌زگا ئه‌منییه‌کانه‌وه ده‌ستگیرکراون. کۆتایى مانگى ته‌مموزى ساڵى رابردوو له‌به‌رامبه‌ر دواکه‌وتنى موچه‌دا (23) رۆژنامه‌نووس و مامۆستاو چالاکوانى مه‌ده‌نى خۆپیشاندانیان ئه‌نجامدا، دواتر له‌لایه‌ن هێزه ئه‌منییه‌کانه‌وه ده‌ستگیرکران. له‌ماوه‌ى رابردوودا چه‌ندین فشار له‌ده‌ره‌وه‌و ناوخۆدا کراوه بۆ ئازادکردنیان، به‌ڵام تائێستا هیچ نیازێک بۆ ئازادکردنیان نییه، به‌پێى ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى ئاراسته‌یان کراوه چه‌ندین ساڵ حکوم ده‌درێن. به‌دریه ئیسماعیل، بڕیارده‌رى لیژنه‌ى کاروبارى کۆمه‌ڵایه‌تى و داکۆکیکردن له‌مافى مرۆڤ له‌په‌رله‌مانى کوردستان بههاوڵاتى وت: «به‌وته‌ى که‌سوکاریان و پارێزه‌ره‌کانیان له‌ژێر فشاردا دانپێدانانیان پێکراوه، که‌یسه‌کانیان ده‌گۆڕن و به‌زۆر دانپێدانانى جیاوازیان پێده‌که‌ن». بڕیارده‌رى لیژنه‌ى کاروبارى کۆمه‌ڵایه‌تى و داکۆکیکردن له‌مافى مرۆڤ له‌په‌رله‌مانى کوردستان وتیشی: «ئه‌وانه‌ى ده‌ستگیرکراون به‌تۆمه‌تى سیخوڕى و تیرۆرو تیکدانى ئاسایش و ئارامى هه‌رێم که‌یسیان بۆ دروستکراوه، به‌پێى یاساى تیرۆر مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت». سه‌باره‌ت به‌هه‌وڵه‌کانیان بۆ له نزیکه‌وه بینینى ده‌ستگیرکراوه‌کان وتی: «تائێستا رێگه‌مان پێنه‌دراوه ده‌ستگیرکراوه‌کان ببینین، گیراوه‌کانى ئاسایش تادواى حوکمدانیان به‌ئه‌سته‌م ده‌بینرێن». چاره‌نووسى ده‌ستگیرکراوه‌کان رۆژى 10ى ئه‌م مانگه دواى کۆتاییهاتنى کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران له‌کۆنگره‌یه‌کى رۆژنامه‌نووسیدا سه‌باره‌ت به‌ده‌ستگیرکراوانى بادینان مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت رایگه‌یاند: «ئه‌وانه‌ى گیراون هه‌ندێکیان رۆژنامه‌نووس و چالاکوان نین و سیخوڕن، به‌شێکیشیان ویستویانه ته‌قینه‌وه بکه‌ن». ئه‌بوبه‌کر هه‌ڵه‌دنى ئه‌ندامى په‌رله‌مانى کوردستان له‌فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌په‌رله‌مانى کوردستان بههاوڵاتى وت: «قسه‌کانى سه‌رۆکى حکومه‌ت له‌سه‌ر چالاکوانه‌کان پێش بڕیارى دادگایه، ئه‌مه ده‌لاله‌ته له‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کان له‌یه‌کترى جیانه‌کراونه‌ته‌وه، ده‌سه‌ڵاتى جێبه‌جێکردن هه‌ژموونى هه‌یه به‌سه‌ر هه‌موو ده‌سه‌ڵاته‌کانى تردا». هه‌روه‌ها پێشیوابوو ئه‌مه به‌شێکى بۆ «چاوترساندنى خه‌ڵک»و یه‌کێک له‌گومانه‌کان له‌و دۆسیه‌یه‌دا ئه‌وه‌یه که رووبه‌ڕووى سزاى قورس ده‌بنه‌وه. هه‌ڵه‌دنى، ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو ئه‌و تۆمه‌تانه‌ى دراوه‌ته پاڵ چالاکوانانى ده‌ستگیرکراو سیاسییه‌و پێشوه‌خته‌یه، ئه‌گه‌ر دادگا له‌سه‌ر ئه‌و تۆمه‌تانه بڕیاربدات سزاى قورس ده‌درێن که بەلایه‌نى که‌م (15) ساڵ زیندانى سزا ده‌درێت، وتیشى:» په‌رله‌مان له‌م دۆسیه‌یه‌دا ناتوانێت ده‌ستتێوه‌ردان بکات و ته‌نها ده‌توانێت داواى روونکردنه‌وه بکات، چونکه په‌رله‌مان کاریگه‌ریى نابێت له‌سه‌ر بڕیارى دادگا». دوێنێ یه‌کشه‌ممه ئه‌نجومه‌نى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجامداو یه‌کێک له‌داواکارییه‌کانیان ئه‌وه‌بوو که «سه‌رکۆنه‌ى هه‌موو جۆره گرتن و زیندانى کردنێکى له‌سه‌ر بیروڕاى ئازادو چالاکى سیاسى و مه‌ده‌نى ده‌که‌ین به‌تایبه‌ت له‌ده‌ڤه‌رى بادینان، بۆیه داواى ئازادکردنى به‌په‌له‌ى سه‌رجه‌م گیراوان ده‌که‌ین له رۆژنامه‌نووسان، چالاکوانى مه‌ده‌نی، کادرانى یه‌کێتى و حزبه‌کانى تر». پارێزگاى دهۆک دوێنێ یه‌کشه‌ممه، له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا له‌باره‌ى ده‌ستگیرکراوانى سنوورى پارێزگاکه له‌سه‌ر بیروڕاى سیاسى و ئازادیى راده‌ربڕین، وه‌ڵامى یه‌کێتى دایه‌وەو ده‌ڵێت: »ئازادیى راده‌ربڕین جیاوازه له‌جاسوسىو قاچاخچێتىو فرۆشتنى چه‌ک‌و ته‌قه‌مه‌نى به‌گروپه چه‌کداره‌کان». هه‌رچه‌نده له‌ڕاگه‌یه‌ندراوه‌که‌یدا پارێزگاى دهۆک ناوى ئه‌و لایه‌نه سیاسییه‌ى نه‌هێناوه که‌وه‌ڵامى داوه‌ته‌وه، به‌ڵام میله‌ت عیسمه‌ت، سکرتێرى رۆژنامه‌وانیى پارێزگاى دهۆک، وتوویه‌تی: راگه‌یه‌ندراوه‌که‌یان وه‌ڵامه بۆ یه‌کێتیى نیشتمانیى کوردستان. له‌ڕاگه‌یه‌ندراوه‌که‌ى پارێزگاى دهۆکدا هاتووه «ماوه‌یه‌که لایه‌نێکى سیاسى باسى ده‌ستگیرکردنى خه‌ڵک ده‌کات به‌تاوانى بیروباوه‌ڕى سیاسىو ئازادیى راده‌ربڕین له‌ده‌ڤه‌رى پارێزگاى دهۆک، ئازادیى سیاسىو راده‌ربڕین جیاوازه له‌جاسوسىو قاچاخچێتىو فرۆشتنى چه‌ک‌و ته‌قه‌مه‌نى به‌گروپه چه‌کداره‌کان». به‌قسه‌ى راگه‌یه‌ندراوه‌که‌ى پارێزگاى دهۆک «هه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى له‌پارێزگاى دهۆک ده‌ستگیرکراون به‌بڕیارى دادگا بووه‌و هه‌ر دادگاش بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نووسیان ده‌دات».
ئارا ئیبراهیم به‌پێى به‌وداداچوونه‌کانى هاوڵاتى، ئه‌مریکا بۆ رێککه‌وتنى هه‌ولێرو به‌غدا نێوه‌ندگیرى ده‌کات و نزیکن له رێککه‌وتن له‌سه‌ر دۆسیه‌ى نه‌وت و جێگیرکردنى پشکى هه‌رێم له‌پرۆژه بودجه‌دا. پڕۆژه‌ى بودجه‌ى عێراق له‌ئێستادا (26) ترلیۆن دینار کورتهێنانى هه‌یه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى خاو به (45) دۆلار بۆ هه‌ر به‌رمیلێک دیارى کراوه، پشکى هه‌رێمیش له‌و بودجه‌یه تائێستا یه‌کلانه‌کراوه‌ته‌وه، به‌ڵام پێشبینى ده‌کرێت له‌م هه‌فته‌یه‌دا یه‌کلایى بکرێته‌وه. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئاگادار له‌گفتوگۆکانى نێوان حکومه‌تى هه‌رێم و عێراق بههاوڵاتى وت: »ئه‌مریکا رۆڵى نێوه‌ندگیر ده‌بینێت و فشار ناکات، بۆ ئه‌وه‌ى هه‌رێم و به‌غدا رێکبکه‌ون». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد که‌شیعه‌کان کۆده‌نگن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى نه‌وتى هه‌رێم راده‌ستى سۆمۆ بکرێت و به‌شى پێداویستى ناوخۆیى و شایسته داراییه‌کانى کۆمپانیا نه‌وتییه‌کانى هه‌رێم بدرێته‌وه به‌حکومه‌تى هه‌رێم هه‌ر به‌نه‌وت، وتیشى:»هه‌رێم به‌و مه‌رجانه رازییه، به‌ڵام نایه‌وێت به‌غدا بزانێت رۆژانه چه‌ند هه‌زار به‌رمیل نه‌وت به‌رهه‌مده‌هێنرێت و هه‌نارده‌ى ده‌کات». هاوکات، ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو که لایه‌نه شیعه‌کانیش هادى عامری-یان سه‌رپشک کردووه له‌وه‌ى قسه‌ى کۆتایى بکات و راى شیعه‌کان به‌وه‌فدى هه‌رێم بڵێت». لاى خۆیه‌وه، سه‌میر هه‌ورامی، وته‌بێژى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به وت »وه‌فدى هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى له‌به‌غدایه به‌مه‌به‌ستى درێژه‌دان به‌گفتوگۆکان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مان و کوتله‌و لایه‌نه سیاسییه‌کانى عێراق». هه‌روه‌ها وتیشى «گفتوگۆکان ده‌رباره‌ى پرۆژه‌یاساى بودجه‌ى 2021ى عێراق و په‌سه‌ندکردنى ئه‌و بڕگانه‌یه که‌په‌یوه‌ستن به‌هه‌رێمى کوردستان، به‌رده‌وامه«. «له‌سه‌ردانه‌کانى پێشووى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم و کۆبوونه‌وه‌کان له‌گه‌ڵ حکومه‌تى فیدراڵ و لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان، راشکاوانه هه‌موو داتاو زانیارییه‌کان له‌باره‌ى داهاته نه‌وتى و نانه‌وتیه‌کان و هه‌روه‌ها خه‌رجییه‌کان خراونه‌ته‌ڕوو، وه‌فدى هه‌رێم هه‌موو ئاماده‌کارییه‌کى ده‌ربڕیوه بۆ رێککه‌وتن له‌سه‌ر بنه‌ماى ده‌ستوورو یاسا به‌رکاره‌کان» سه‌میر هه‌ورامى واى وت. سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند له‌دوو رۆژى داهاتوودا پشکى هه‌رێم له‌ڕێگه‌ى گفتوگۆکانه‌وه یه‌کلاده‌کرێته‌وه. هه‌یسه‌م جبورى سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند: «لیژنه‌ى دارایى ئه‌و دۆسیه‌ى به‌شێوه‌یه‌کى هونه‌رى و پیشه‌یى چاره‌سه‌رکردووه دوور له‌هه‌ر ده‌ستتێوه‌ردان و لایه‌ندارییه‌کى سیاسی، که به‌هه‌ماهه‌نگى نێوان چاودێرى دارایى هه‌رێم و حکومه‌تى عێراق سه‌رجه‌م زانیارى و داتاکان خراونه‌ته‌ڕوو، وه‌زیرى نه‌وت چه‌ندینجار به‌شداریکردووه‌و چه‌ند بژارده‌یه‌ک دانراون، که‌تێیدا مافه‌کانى سه‌رجه‌م گه‌لى عێراق پارێزراوه‌و هه‌ردوولا له‌سه‌رى ره‌زامه‌ندن». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که له‌دوو رۆژى داهاتوودا گفتوگۆکانى نێوان هه‌رێم و عێراق به‌ته‌واوى یه‌کلاده‌کرێنه‌وه‌و کۆتایى ئه‌م هه‌فته‌یه ده‌نگ له‌سه‌ر پڕۆژه‌یاساکه ده‌درێت
کاکەلاو عەبدوڵا گرژییەکانی تورکیاو ئەمریکا تادێت قوڵتردەبێتەوە، ئەمەش دوای دەستبەکاربوونی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، بەجۆرێک کەئەنقەرە تا رادەیەک هیوای نەماوەو دەزانێت ئیدارەی بایدن وەک ئیدارەی پێشوو چاوپۆشی لێناکات، بەتایبەتی لەسەر کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠) و پرسی کورد لەناوخۆی وڵاتەکە و لەسوریا. لەچەند رۆژی رابردوودا تورکیا ئەمریکای بەوە تۆمەتبار کرد کە لەپشت هەڵگیرسانی کودەتا شکستخواردووەکەی ساڵی ٢٠١٦ بووە لەوڵاتەکەدا، تۆمەتێک کەواشنتن بەتەواوی رەتیکردەوە. سولەیمان سۆیلۆ، وەزیری ناوخۆی تورکیا، لەلێدوانێکیدا بۆ رۆژنامەی حوریەتی تورکی رایگەیاند، «زۆر روونە کە ئەمریکا لە پشت کودەتاکەی ١٥ی تەمموز بووە، ئەوە ‹فەتۆ› بوو کە ئەنجامیاندا بەفەرمانی ئەوان»، کە مەبەست لەفەتۆ ‹رێکخراوی تیرۆریستی فەتحوڵڵا گولەن»ە کە بەرپرسانی وڵات بەو ناوە دەیناسێنن. لەوەڵامی ئەم تۆمەتەدا، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بەیاننامەیەکی دەرکردو رایگەیاند: ئەمریکا هیچ بەشدارییەکی نەکردووە لەکودەتاکەی ٢٠١٦ لە تورکیاو بەتوندی ئیدانەی کرد، تۆمەتەکانی ئەم دواییانە لەلایەن بەرپرسانی باڵای تورکیاوە بەتەواوی ناڕاستن». پەیوەندی نیوان هەردوو وڵات زیاتر بەرەو خراپی دەڕوات و ئەمریکا هەڕەشەی سزای زیاتر دەکات، دوای سەپاندنی سزا لەکۆتایی ساڵی رابردوودا بەهۆی کڕینی سیستەمی (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەلایەن ئەنقەرەوە. لەیەکەمین لێدوانیدا لەمانگی رابردوو، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند: پێموایە دەبێت لەو کاریگەرییە بڕوانین کەسزاکانی ئیستا دروستیان کردووەو بڕیار لەسەر ئەوە بدەین کەئاخۆ سزای زیاتر پیویستە کە بسەپێنرێت». لە ١٤ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠، ئەمریکا سزای سەپاند بەسەر پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیاو سەرۆکی ئاژانسەکە کە ئیسماعیل دەمیرە بەهۆی کڕینی سیستەمی بەرگری (ئێس-٤٠٠)ی رووسی لەساڵی ٢٠١٩. پیشەسازی ژێرخانی بەرگری تورکیا ئەو دامەزراوە حکومیەیە کە بەرپرسیارە لەدابینکردن و هەناردەکردنی کەلوپەلی سەربازیی و گەشەپیدانی پیشەسازی بەرگریی ناوخۆ. لەتەمموزی ٢٠١٩ تورکیا یەکەمین پارچەکانی سیستەمەکەی پێگەشت، کە واشنتن پێیوایە سیستەمەکە دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ کۆکردنەوەی زانیارییە نهێنییەکانی فڕۆکەی (ئێف-٣٥)ی ئەمریکی. بەپێی ئەو رێککەوتنەی لەگەڵ رووسیا ئەنجامی داوە، تورکیا دوو ملیارو (٥٠٠) ملیۆن دۆلاری داوە بەمۆسکۆ لەبەرامبەر کڕینی سیستەمەکەدا، کەپێیوایە پێویستییەکەی هەنوکەییە بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ململانێ سەربازییانەی لەدەوروبەری وڵاتەکەیدا هەن و رایگەیاندووە هاوپەیمانەکانی، بەئەمریکاشەوە، لەناتۆ نەیانتوانییوە جێگرەوەیەکی بۆ دابین بکەن – وەک سیستمەی بەرگریی پاتریۆتی ئەمریکی - کە لایان قبوڵکراو بێت. یەکێکی تر لەبابەتە هەستیارەکانی نێوان هەردوو وڵات پرسی کوردە کەجۆو بایدن دژی سیاسەتەکانی ئەردۆغانە لەمەڕ سەرکوتکردنی کورد لەتورکیا و باکوری رۆژئاوای سوریا. جۆو بایدن بەوە جیادەکرێتەوە کەهاوڕێی کوردەکانە، تەنانەت باس لەوە دەکرێت سەرسەختترین پشتگیریکەری کوردە. لەسەروبەندی پڕچەککردنی هێزەکانی سوریای دیموکرات بەسەرکردایەتی یەکینەکانی پاراستنی گەڵ (یەپەگە) لەلایەن ئەمریکاوە دژی داعش، بایدن کەئەوکات جێگیری باراک ئۆبامای سەرۆک بوو، رەتیکردەوە لەچەندین دانیشتندا لەگەڵ بەرپرسانی تورکیا یەکیبنەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) بەتیرۆریست ناوببات. بایدن یەکێک بوو لەوانەی لەساڵی ٢٠١٥ پشتگیری بۆ پڕچەککردنی کوردەکانی سوریا دەربڕی دژی دەوڵەتی ئیسلامی کەئەمە مەترسییەکی جددی بوو بۆ تورکیا، بەو هۆیەشەوە ئەنقەرە نیگەرانی خۆی لەو بارەیەوە دەربڕی و پەیوەندییەکانی واشنتۆن و ئەنقەرە گرژیی تێکەوت. تەنانەت لەکاتی کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لەسوریا لە ٢٠١٩ بەفەرمانی ترەمپ، بایدن نیگەرانیی خۆی دەربڕی و وتی کە سەرۆکی ئەمریکا «کوردەکانی فرۆشت». لەسەرەتای مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ دۆناڵد ترەمپ بڕیاری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکای دا لەباکوری سوریا کە رێی خۆشکرد بۆ تورکیا تاهێرش بکاتەسەر هاوپەیمانەکەی ئەمریکا لەجەنگی دژی داعش، هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە). «ئەو هێزە کوردو عەرەبە ئازایانە [هەسەدە] باجێکی قورسیاندا بەقوربانیکردنی (١٠) هەزار جەنگاوەر کەچی ترەمپ هەموویانی فرۆشت»، بایدن دوای کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا ئەمەی وت. لەچاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ سەرنووسەرانی نیویۆرک تایمز کەمێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ مانگی کانونی یەکەمی ٢٠١٩ بایدن دەڵێت: هەڵوێستێکی توندتری دەبوو بەرامبەر سەرۆکی تورکیا سەبارەت بەهێرشکردنەسەر کوردەکان لەسوریا بەپێچەوانەی ترەمپەوە کە رێی بۆ چۆڵکرد. «ئەگەر من بومایە دوایین شت بمکردبا ملدان بوو بۆ ئەو سەبارەت بەکوردەکان. بەدڵنیاییەوە ئەوە دوایین شت دەبوو». هەموو ئەمانە وایکردووە کەتورکیا وەک سەردەمی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا، هەموو ئەو کارانەی کردووویەتی لەسەرکوتکردنی کورد و تەنانەت ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکە نەتوانێت ئەنجامی بدات لەماوەی ئیدارەی بایدندا. ئەیکان ئەردەمیر پەرلەمانیتارێکی پێشووی تورکیا رایگەیاند، «لەماوەی ئیدارەی ترەمپدا، حکومەتەکەی ئەردۆغان دەیتوانی دژی واشنتن بجوڵیتەوە و لێی دەرباز ببێت، بەڵام ئێستا ئێمە ئەوە دەبینین کە پێموایە رەتکردنەوەیەکی بەهێزە بۆ تۆمەتە بێ بنەماکانی ئەنقەرە». دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی، کە ناوەندێکی تووێژینەوەی ئەمریکییە، لە (٢١) خاڵدا چەندین پێشنیاری خستووەتەڕوو بۆ ئیدارەی بایدن تا رووبەڕووی تورکیا ببێتەوە و یەکیک لەو خاڵانە کاراکردنەوەی پرۆسەی ئاشتییە لەتورکیا و رێگریکردنە لەتورکیا لەدەستدرێژییەکانی بۆ سەر هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لەسوریا. لەڕاپۆرتێکیدا کە لەکۆتایی مانگی رابردوو بڵاوی کردووەتەوە دامەزراوەکە داوا لەئیدارەی بایدن دەکات فشار بخاتە سەر تورکیا تا «پرۆسەی ئاشتی» کارابکاتەوە کە رێککەوتنی ئاشتییە لەگەڵ پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە). پرۆسەی ئاشتی ساڵی ٢٠١٣ بووە هۆی روودانی ئاگربەست لەنێوان هەردوولا و تا ٢٠١٥ بەردەوام بوو، بەڵام دواتر شکستی خوارد. دامەزراوەکە داواش لە سەرۆکی ئەمریکا دەکات «پستگیری دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ بکات لەتورکیا» تا فشارەکانی سیستمی دادوەری تورکیا بوەستێنێت بۆ سەر ئۆپۆزسیۆن و پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە). دامەزراوەی بەرگریی دیموکراسی ساڵی ٢٠٠١ دامەزاوە و ئامانجی «بەهێزکردنی ئاسایشی ئەمریکا و لاوازکردن و بنبڕکردنی ئەو هەڕەشانەیە کە لەلایەن نەیارانی ئەمریکاوە دروستدەکرێن». رێکخراوەکە بەناوەندێکی توێژینەوەی پارێزکار دەدانرێت و باس لەوەدەکرێت کەنزیکە لە لۆبی ئیسرائیل لەئەمریکادا. دامەزراوەکە پیشنیاری ئەوە دەکات کەئیدارەی نوێی ئەمریکا «رێکەوتنێک رێکبخات لەنیوان تورکیا و کوردانی سوریا»، ئەمەش فشار خستەنەسەر تورکیایە تا چیتر هێرش نەکاتەسەر رۆژئاوای کوردستان و دان بەئیدارەی خۆسەری کوردانی سوریادا بنێت. تەنانەت لەڕاپۆرتەکەدا هاتووە کەئەمریکا سەربازەکانی بهێڵیتەوە لەسوریاو ئەگەر پێویست بکات بڕیاری ‹›کشانەوە هەڵبوەشێنرێتەوە» کەفەرمانی دۆنالد ترەمپ بوو لەساڵی ٢٠١٩دا. هەروەها باس لەوەش کراوە پێویستە ئیدارەی بایدن «بەردەوام بێت لەهاوکاریی و راهێنانی هەسەدە و «یارمەتی ئیدارە ناوخۆییەکان بدات لەباکوری رۆژئاوای سوریا تا پەرە بەسەرچاوەکانی وزەیان بدەن». لەنوێترین وتاری شیکاریدا، مایکڵ روبن، توێژەری سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەپێگەی ناشناڵ ئینترێست داوای ئەوە لە ئەمریکا دەکات کەمامەڵە لەگەڵ پەکەکەدا بکات و چیتر لەچاوی تورکیاوە سەیری گروپەکە نەکات. «کاتی ئەوەیە ئەمریکا بوەستێت لەدانانی سیاسەتەکانی لەمەڕ کورد لەدیدگای تورکیاوە... لەجیاتی ئەوە کار بکات لەگەڵ ئەو بزووتنەوانەدا کەشەرعیەتی گەلیان هەیە، دەرکردن و جیاکردنەوەی پەکەکە بەسادەیی هەرگیز ناچێتە سەر»، روبن وای نوسیووە.
.jpg)
شاناز حه‌سه‌ن به‌بڕیارى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا 20% نرخى کاره‌باى نیشتیمانى له‌سه‌ر هاووڵاتیان زیادکراو وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌ڵێت:» بۆ که‌مکردنه‌وه‌ى ئه‌و زیانه‌ى له‌دابه‌زینى نرخى دینار به‌رانبه‌ر دۆلارى ئه‌مریکى که‌وتووه نرخى کاره‌بامان زیاد کردووه«. ئه‌و پاره‌یه‌ى په‌یداى ده‌که‌م ته‌نیا به‌شى خۆراک و پێداویستیى منداڵه‌کانم ده‌کات، بۆیه ئه‌وه‌ش دووباره ده‌بێته‌وه بارگرانى که‌پاره‌ى کاره‌باش زیادکراوه هاووڵاتیانى هه‌رێمى کوردستان له‌گه‌ڵ پێدانى پاره‌ى کاره‌باى نیشتمانیدا مانگانه پاره‌ى کرێى مۆلیده ئه‌هلییه‌کان ده‌ده‌ن، له‌کاتێکدا حکومه‌تى هه‌رێم پێنج مانگه موچه به‌لێبڕینى له‌سه‌دا 21% دابه‌شده‌کات. دوو مانگه نرخى دینارى عێراقى به‌رامبه‌ر دۆلارى ئه‌مریکى به‌بڕیارى بانکى ناوه‌ندى عێراق دابه‌زێندراوه بۆ پڕکردنه‌وه‌ى به‌شێک له‌کورتهێنانى دارایى و له‌ئێستادا (100) دۆلارى ئه‌مریکى به (145) هه‌زار دینارى عێراقى مامه‌ڵه‌ى پێوه ده‌کرێت. هاووڵاتیان نیگه‌رانن له‌زیادبوونى نرخى کاره‌باى نیشتمانى سه‌ره‌ڕاى پێدانى پاره‌ى کرێى مۆلیده‌و لێبڕینى موچه‌کانیان، ده‌ڵێن بارگرانى دارایى بۆ دروستکردوون. خه‌لیل مسته‌فا، که پیشه‌ى کرێکارییه خاوه‌نى سێ منداڵه، باس له‌وه‌ده‌کات له‌گه‌ڵ نه‌بوونى ئیشو کارو زۆربونى پێداویستییه‌کان، ناکرێت حکومه‌ت له‌هه‌موو هه‌نگاوێکدا په‌نا بۆ قورسکردنى بارى سه‌رشانى هاووڵاتیان ببات. هه‌روه‌ها وتیشى:» ئه‌و پاره‌یه‌ى په‌یداى ده‌که‌م ته‌نیا به‌شى خۆراک و پێداویستیى منداڵه‌کانم ده‌کات، بۆیه ئه‌وه‌ش دووباره ده‌بێته‌وه بارگرانى که‌پاره‌ى کاره‌باش زیادکراوه«. خه‌لیل مسته‌فا، پێشیوابوو ده‌بوایه حکومه‌ت له‌پاره‌ى ئاوو کاره‌باى هاووڵاتیان خۆش بێت وه‌ک هاوکارییه‌ک بۆ گرانبوونى شتومه‌ک و ئه‌م بارودۆخه‌ى بۆ خه‌ڵکیان دروستکردووه له بێموچه‌یى و رێکنه‌که‌وتنیان له‌گه‌ڵ به‌غدا. هاوکات، نه‌سرین جه‌زا، ژنێکى ته‌مه‌ن (45) ساڵانه‌و فه‌رمانبه‌رى حکومه‌ته‌و ده‌ڵێت:»ره‌وا نییه پاره‌ى کاره‌با بده‌م جا زیادیشى بکه‌ن، ته‌نیا ئه‌گه‌ر موچه‌که‌م که به‌لێبرینه‌وه‌یه به‌شى پێداویستى منداڵه‌کانم بکات، که‌مانگانه‌ش له‌کاتى خۆیدا دابه‌شناکرێت». ئه‌و ژنه چوار منداڵى هه‌یه‌و مێرده‌که‌ى له‌ژیاندا نه‌ماوه، هەروه‌ک وتى:» ته‌نیا بژێویمان له‌سه‌ر ئه‌و موچه‌یه‌یه که‌حکومه‌ت ده‌یدات، ده‌بێت له‌هه‌موو شتێک ده‌ستى پێوه‌بگرم تابتوانم به‌سه‌ر پێداویستى منداڵه‌کانمدا دابه‌شى بکه‌م». ئاسۆس عومه‌ر، مامۆستایه‌و دوو منداڵى هه‌یه، پێیوابوو حکومه‌ت ته‌نها ده‌زانێت بارى دارایى هاووڵاتیان گران بکات، وتى:» ئه‌وه که‌ى رێگه‌چاره‌یه بۆ زیادکردنى گیرفانى خۆیان ته‌نیا بیر له رووتکردنه‌وه‌ى هاووڵاتیان بکه‌نه‌وه«. ئه‌م مامۆستایه باسى له‌وه‌زعى موچه‌خۆران کردو باسى له‌وه‌کرد موچه‌خۆران ده‌توانن به‌و نیوه موچه‌یه‌و به‌دواکه‌وتنى ته‌نیا پێداویستى رۆژانه بکڕن و به‌شیش ناکات. ئاسۆس جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که«حکومه‌ت جار بۆ جار بیر له‌توڕه‌کردنى زیاترى خه‌ڵکى خۆى ده‌کاته‌وه‌و کار بۆ باشترکردنى خۆى ناکات». وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم: له‌لایه‌ن حکومه‌ت و ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌وه بڕیاره‌که دراوه، ئێمه بارودۆخه‌که‌مان روونکردووەته‌وه‌و شاره‌زایان به‌پێى زیانه‌کان ئه‌و رێژه‌یەیان دیاریکردووه له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، هه‌رچه‌نده به‌شێکى بچووکى زیانه‌کانه که به‌ر وه‌زاره‌ت ده‌که‌وێت». وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم ئاماژه به‌وه‌ده‌دات له‌ماوه‌ى رابردوودا وه‌زاره‌تى کاره‌با ئه‌و گرێبه‌ست و رێککه‌وتنانه‌ى له‌گه‌ڵ کۆمپانیاکان کردوویه‌تى به‌دراوى دۆلارى ئه‌مریکى بووه‌و خه‌رجییه‌کانیان له‌سه‌ر زیادبووه. ئومێد ئه‌حمه‌د، وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» هۆکاره‌که‌ى ته‌نیا به‌رزبوونه‌وه‌ى نرخى دۆلاره به‌رامبه‌ر دینارى عێراقى، که‌ئه‌مه وایکردووه ئێمه خه‌رجییه‌کانمان زۆر زیاتر بێت و بارگرانییه‌کى زۆر بۆ حکومه‌ت دروست بووه و زۆربه‌ى پڕۆژه‌کانمان راوه‌ستاوه و بووەته گرفت بۆ زۆربه‌ى وه‌زاره‌ته‌کان». ناوبراو ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه ئه‌وه‌ش به‌نیه‌تى گرانکردن نه‌بووه، به‌ناچارى بیر له‌وه کراوه‌ته‌وه که‌نرخى کاره‌با زیادبکرێت تاکه‌مێک له‌خه‌رجییه‌کان که‌مبکرێته‌وه، وتیشى:»کاتێک پڕۆژه‌کان دراوه به کۆمپانیاکان دۆلار به (118) بووه و ئێستا بووه به (145)، جیاوازییه‌کى زۆر گه‌وره‌یه. وته‌بێژى وه‌زاره‌تى کاره‌باى حکومه‌تى هه‌رێم هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد له‌لایه‌ن حکومه‌ت و ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانه‌وه بڕیاره‌که دراوه، وتیشى:»ئێمه بارودۆخه‌که‌مان روونکردووەته‌وه‌و شاره‌زایان به‌پێى زیانه‌کان ئه‌و رێژه‌یەیان دیاریکردووه له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، هه‌رچه‌نده به‌شێکى بچووکى زیانه‌کانه که به‌ر وه‌زاره‌ت ده‌که‌وێت». داهاتى وه‌زاره‌تى کاره‌با بریتیه له‌کۆکردنه‌وه‌ى ئه‌و پاره‌یه‌ى به‌شداربووانى کاره‌با له‌برى پێدانى کاره‌باى نیشتیمانى ده‌یده‌نه حکومه‌ت، به‌ڵام له‌دواى هاتنى قه‌یرانى دارایى و که‌مکردنه‌وه‌ى موچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و دواکه‌وتنى موچه‌ى موچه‌خۆران به‌ڕێژه‌یه‌کى که‌م هاووڵاتیان ده‌توانن ئه‌و بڕه پاره‌یه بده‌ن. ئومێد ئه‌حمه‌د ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌خه‌رجییه‌کانیان یه‌ک ملیار دینارى ساڵانه‌یه‌و داهاته‌کان که‌کۆده‌کرێته‌وه ناگاته (400) ملیۆن دۆلار. ماوه‌ى زیاتر له‌دوو مانگه وه‌زاره‌تى کاره‌با به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا 15% له‌پاره‌ى کاره‌باى نیشتیمانى خۆش ده‌بێت بۆ ئه‌و که‌سانه‌ى قه‌رزى کاره‌با ده‌ده‌نه‌وه. له‌ئێستادا رۆژانه (14) کاتژمێر کاره‌باى نیشتیمانى هه‌یه‌و به‌پێى ناوچه‌کان و پله‌ى گه‌رمى شاره‌کان کاتژمێره‌کانى کاره‌با گۆڕانکارى به‌سه‌ردا دێت و تێکڕاى به‌رهه‌مى کاره‌با له‌هه‌رێمى کوردستاندا سێ هه‌زارو (800) مێگاوات ده‌بێت.
عه‌مار عه‌زیز .دهۆک له‌سنورى پارێزگاى دهۆک قومارکردن به‌ڕێژه‌یه‌کى به‌رچاو زیاد بووه‌و خه‌ڵکێکى زۆر تێوه‌گلاون و چه‌ندین که‌س به‌و هۆیه‌وه مایه‌پووچ بوون وه‌ک ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکه ده‌ڵێت:» به‌شێک له‌قومارچییه‌کان ژن و کچى خۆیان دۆڕاندووه‌و دواتر سوڵحیان به‌پاره بۆ کراوه«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌که‌ى په‌یامنێره‌که‌ى هاوڵاتى، قومارکردن له‌پارێزگاى دهۆک به‌دوو جۆر ده‌کرێت، به‌شێکى به ئۆنلاین و ئه‌وى دیکه شوێن و جێگاى تایبه‌تیان هه‌یه. یه‌کێک له‌و که‌سانه‌ى که بۆ ماوه‌ى (18) مانگ قومارى کردووه‌و دواى ئه‌وه‌ى مایه‌پوچ ده‌بێت داوا ده‌کات هاووڵاتیان لێى دووربکه‌ونه‌وه. مسته‌فا نه‌زیر، فه‌رمانبه‌رو دانیشتووى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت «سه‌ره‌تا قازانجێکى زۆرم کرد، هه‌ندێک رۆژ سێ هه‌زار دۆلار قازانجم ده‌کرد، هیچ ئیشێکم نه‌ده‌کرد جگه له‌قومار، له‌ماوه‌ى ساڵێکدا نزیکه‌ى ملیۆنێک و (500) هه‌زار دۆلارم ده‌ستکه‌وت». ئه‌و هاووڵاتییه ده‌شڵێت هه‌موو ئه‌و پاره‌یه‌ى ده‌ستى که‌وتووه له‌مانگى رابردوو دۆڕاندوویه‌تى و ئۆتۆمبێلێکیشى بۆ فرۆشتووه، وتیشى:» ئێستا نه پاره‌م ماوه و نه ئۆتۆمبێل، بۆیه بڕیارمدا به‌یه‌کجارى وازى لێبهێنم». «هاوڕێیه‌کم سێ ملیۆن دۆلارى له‌قومارکرندا دۆڕاندووه‌و مایه‌پوچ بووه، بۆیه داوا له‌هه‌موو دانیشتوانى پارێزگاى دهۆک ده‌که‌م واز له‌قومارکردن بهێنن، چونکه له‌کۆتاییدا هه‌موو پاره‌که ده‌دۆڕێنن و قه‌رزاریش ده‌بن»، مسته‌فا نه‌زیر واى وت . «ئێستا دوو جۆر قومار له‌پارێزگاى دهۆک هه‌یه، یه‌که‌م: قومارى سیسته‌مى واته ئه‌لیکترونى که له‌ڕێگاى ئینته‌رنێت هه‌رکه‌سێک له‌ماڵى خۆى ده‌توانێت بیکات و کۆنتروڵکردنیشى قورسه‌و ده‌بێت وه‌زاره‌تى گه‌یاندن به‌یه‌کجارى رایبگرێت» به‌پێى به‌دواداچوونى ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک (50) شوێنى قومارخانه له‌پارێزگاکه‌دا بوونى هه‌یه‌و به‌دوو شێوازیش ئه‌نجامده‌درێت و ئه‌نجامدانیشى له‌زیادبووندایه‌و به‌لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کانى حکومه‌تى هه‌رێمیش راگه‌یەندراوه. سه‌باح باپیری، ئه‌ندامى فراکسیۆنى یه‌کگرتوو له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «ئێستا دوو جۆر قومار له‌پارێزگاى دهۆک هه‌یه، یه‌که‌م: قومارى سیسته‌مى واته ئه‌لیکترونى که له‌ڕێگاى ئینته‌رنێت هه‌رکه‌سێک له‌ماڵى خۆى ده‌توانێت بیکات و کۆنتروڵکردنیشى قورسه‌و ده‌بێت وه‌زاره‌تى گه‌یاندن به‌یه‌کجارى رایبگرێت». هه‌روه‌ها باسى جۆرى دووه‌مى قومارکردنى کرد که له‌ڕێگاى هه‌ندێک ئامێرى تایبه‌ت ده‌کرێت و چه‌ند شوێنێکیان له‌سنورى پارێزگاى دهۆکدا هه‌یه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک پێشیوابوو جۆرى دووه‌میان ده‌توانرێت کۆنتروڵ بکرێت، چونکه چه‌ند شوێنێکى تایبه‌تیان هه‌یه، وتیشى:» ئه‌گه‌ر ئه‌و شوێنانه داخران که‌س ناتوانێت ئه‌و جۆره قوماره بکات». له‌ساڵى 2015 ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک به‌کۆى ده‌نگ بڕیاریاندا به‌داخستنى هه‌موو ئه‌و شوێنانه‌ى قومارى لێده‌کرێت، دواى ده‌رخستنى بڕیاره‌که هه‌موو شوێنه‌کان داخران. سه‌باح باپیرى له‌مباره‌یه‌وه وتى:»راسته ئه‌وکاته داخران، به‌ڵام به‌داخه‌وه جارێکى تر به‌شێوازێکى دیکه کرانه‌وه«. هاوکات، ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک حکومه‌تى هه‌رێمى تۆمه‌تبارکرد به‌وه‌ى «جددى نیه« له‌داخستنى ئه‌و شوێنانه‌ى که قومارى لێده‌کرێت. به‌پێى وته‌ى سه‌باح باپیرى به‌شێکى زۆر له‌دانیشتوانى پارێزگاى دهۆک قومارده‌که‌ن و تووشى زیانى گه‌وره بوون، نموونه‌ى ئه‌وه‌شى هێنایه‌وه که به‌هۆى قومارکردنه‌وه خه‌ڵک هه‌بووه چوار ملیۆن دۆلارى دۆڕاندووه یان بینایه‌کى به‌به‌هاى (120) ده‌فته‌ر دۆلارى دۆراندووه‌و مایه‌پووچ بووه. «له‌ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کدا (10) قومارخانه داخراون و (16) که‌سیش ده‌ستگیرکراون، هه‌موو ئه‌و که‌لوپه‌لانه‌ى قوماریان پێده‌کرا له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه، تاوانباره‌کان به‌پێى مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت» سه‌باح باپیرى مه‌ترسییه‌کى دیکه‌ى قومارکردنى خسته‌ڕوو که له‌دۆڕاندن و مایه‌پووچ بوونى پاره مه‌ترسیدارتره، وتی: «له‌هه‌مووى خراپتر که‌سانێک ژن و کچى خۆیان له‌سه‌ر قومار داناوه، دواتر له‌ڕێگاى په‌یوه‌ندییه کۆمه‌ڵاتییه‌کانه‌وه له‌جیاتى ژن و کچى خۆیان به‌بڕێک پاره رێککه‌وتنیان کردووه«. به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى په‌یامنێره‌که‌ى هاوڵاتى، ئه‌و شوێنانه‌ى قوماریان لێده‌کرێت له‌سنورى پارێزگاى دهۆک زۆرن و ته‌نها له‌قه‌زاى سێمێل له (16) شوێن بوونى هه‌یه. ئه‌و ئه‌ندامه‌ى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که‌ده‌بێت بڕیاره‌که‌ى ئه‌نجومه‌ن بۆ داخستنى قومارخانه‌کان پێداچوونه‌وه‌یان پێدا بکرێته‌وه‌و له‌و رێگه‌یه‌وه بڕیار ده‌ربکرێت بۆ داخستنیان،»چاره‌سه‌ر ئه‌وه‌یه ئه‌و بڕیارى ئه‌نجومه‌ن ده‌ریکردووه ده‌بێت به‌دواداچوونى وردی بۆ بکرێت و دووباره جێبه‌جێ بکرێت تا هه‌موو شوێنه‌کان دابخرێن». وته‌بێژى پۆلیسى پارێزگاى دهۆک ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که‌چه‌ندین که‌سیان له‌سه‌ر قومارکردن ده‌ستگیرکردووه‌و چه‌ندین شوێنیان داخستووە، هێمن سلێمان، وته‌بێژى پۆلیسى پارێزگاى دهۆک له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «له‌ماوه‌ى هه‌فته‌یه‌کدا (10) قومارخانه داخراون و (16) که‌سیش ده‌ستگیرکراون، هه‌موو ئه‌و که‌لوپه‌لانه‌ى قوماریان پێده‌کرا له‌لایه‌ن پۆلیسه‌وه ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه، تاوانباره‌کان به‌پێى مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌کرێت». -مادده‌ى (389) له‌یاساى سزادانى عێراقى ژماره (111) ساڵى 1969 هه‌موارکراو، تێیدا ئاماژه به‌جۆرى سزادانى ئه‌و که‌سانه ده‌کات که‌قومارده‌که‌ن یان شوێنیان هه‌یه، که به‌م شێوه‌یه‌یه: ده‌توانرێت ئه‌و که‌سه بۆ ماوه‌ى ساڵێک زیندانى بکرێت یان غرامه بکرێت یان به‌یه‌کێک له‌و سزایانه مامه‌ڵه‌ى لەگەڵدا ده‌کرێت. هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ى شوێنى قومارکردنیان هه‌یه تایبه‌ت بێت به‌قومار یان ماڵێکیش بێت، ئه‌و سزایانه ده‌یگرێته‌وه‌و ده‌بێت ساڵێک ئه‌و شوێنه دابخرێت، ئه‌وانه‌شى قومار ده‌که‌ن مانگێک زیندانى ده‌کرێت یان غرامه ده‌کرێت. هێمن سلێمان ئه‌وه‌ى خسته‌ڕوو پۆلیسى تایبه‌تمه‌ندیان هه‌یه‌و هه‌ر شوێنێک بزانن قومارى لێده‌کرێت دایده‌خه‌ن، وتیشى:»قومار تاوانه، هه‌رکه‌سێک له‌پشت ئه‌م کاره‌وه بێت ئه‌ویش ده‌ستگیر ده‌که‌ین». وته‌بێژى پۆلیسى دهۆک داواى له‌زانکۆکاکانى دهۆک و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تى رۆشنبیرى و رێکخراوه ناحکومییه‌کان کرد پانێل و سمینار ئه‌نجامبده‌ن له‌پێناو نه‌هێشتنى قومارکردن له‌پارێزگاکه‌دا تا زیان و لێکه‌وته خراپه‌کانى بۆ خه‌ڵک روونبکرێته‌وه.
سه‌رچین ساڵح لێکۆڵینه‌وه له‌که‌یسى ساخته‌کارى پسوڵه‌ى ده‌روازه‌ى گومرگى په‌روێزخان له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان کۆتایى هاتووه، لێکۆڵینه‌وه‌کانی دادگا گه‌یشتووه‌ته ئه‌وه‌ى تاوانباره‌و (10) ساڵ سزاده‌درێت. 7ى مانگى تشرینى یه‌که‌مى ساڵى رابردوو به‌تۆمه‌تى ساخته‌کردنى پسوڵه‌ى ده‌روازه‌ى گومرگى په‌روێزخان، دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌توو – گه‌رمیان فه‌رمانى ده‌ستگیرکردنى بۆ (محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب)، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان ده‌رکرد، له‌نووسراوه‌که‌ى دادگادا هاتووه« محه‌مه‌د وه‌هاب عومه‌ر تۆمه‌تباره به‌مادده‌ی (279)ى یاسای سزادانى عێراقى که‌تایبه‌ته به‌ته‌زویر». محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب زیاتر له‌سێ مانگه ده‌ستگیرکراوه، هه‌رچه‌نده به‌پێى ئه‌و مادده‌یەى پێى تۆمه‌تبارکراوه ده‌توانرێت به‌که‌فاله‌ت ئازاد بکرێت تا رۆژى دادگاییکردنی، به‌ڵام دادگا ئازادکردنى به که‌فاله‌ت ره‌تکردۆته‌وه تاکۆتایهاتنى دادگاییکردنه‌که‌ى. "دادوه‌ر یه‌قینى هه‌یه که محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب تاوانباره‌و ره‌بتى که‌فیلى ناکات، له‌کاتێکدا مادده‌که شمولى که‌فاله‌ت ده‌کات تا رۆژى دادگایى کردن، له‌یاسادا دوو شاهید تاوان ئیسپات ده‌کات، به‌ڵام محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب (11) شاهیدى له‌سه‌ره که پسوڵه ساخته‌کانیان له‌و وه‌رگرتووه« ئه‌ندامێکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌فراکسیۆنى گۆڕان که‌ناوه‌که‌ى لاى هاوڵاتى پارێزراوه، بههاوڵاتى وت: «له‌دادگاى قۆره‌توو لێکۆڵینه‌وه له‌دۆسییه‌که‌ى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب کۆتایى هاتووه‌و ته‌نها دادگاى جینایەت ماوه بڕیارى له‌سه‌ربدات». هه‌روه‌ها وتیشى:»دادوه‌ر یه‌قینى هه‌یه که محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب تاوانباره‌و ره‌بتى که‌فیلى ناکات، له‌کاتێکدا مادده‌که شمولى که‌فاله‌ت ده‌کات تا رۆژى دادگایى کردن، له‌یاسادا دوو شاهید تاوان ئیسپات ده‌کات، به‌ڵام محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب (11) شاهیدى له‌سه‌ره که پسوڵه ساخته‌کانیان له‌و وه‌رگرتووه«. هاوکات جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که به‌پێى وته‌ى شاهیده‌کان و ئه‌و مادده‌یه‌ى پێى تۆمه‌تبار کراوه به (10) ساڵ زیندانى سزا ده‌درێت، وتیشى:»دۆسییه‌که تائێستا له‌سه‌ر که‌سێک به‌ناوى (قادر) که‌نوسینگه‌ى هه‌بووه لەگەڵ ئەندامی فراکسیۆنەکەی گۆڕان محه‌مه‌دى شێخ وه‌هاب قورسه، (قادر) هه‌ڵهاتووه و له‌ده‌ره‌وه‌ى وڵاته«. تائێستا (40) که‌س له‌و که‌یسه‌دا تێوه گلاوه‌و که‌یسى هه‌ریه‌که‌یان له‌ویتریان جیاوازه، هه‌یانه به‌نووسراوى که‌فیل ئازادکراوه، (15) که‌س چوونه‌ته به‌رده‌م دادگا، ژماره‌یه‌کیان ئوتومبێله‌کانیان دەستی بەسەرداگیراوە بۆ حکومه‌ت و سزاى (50) ملیۆن دینار کراون، که‌هه‌شت که‌سن و ئه‌مه کۆتایى هاتووه، به‌ڵام هێشتا به‌شێکى دیکه‌یان ده‌ستگیر نه‌کراون. چاره‌نوسى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب چى لێدێت؟ ئه‌ندامه‌که‌ى فراکسیۆنى گۆڕان له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى له‌سه‌ر چاره‌نووسى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب وتی: «ئه‌و رۆژه‌ى دادگا حوکمى ده‌دات ئه‌گه‌ر حوکمه‌که‌ى له‌سێ ساڵ زیندانى که‌متربوو، له‌ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌ن ده‌رده‌کرێت و ده‌گه‌ڕێته‌وه سه‌ر وه‌زیفه‌ى خۆى که‌مامۆستا بووه، له‌وێش په‌روه‌رده فه‌سڵى ده‌کات و ئه‌گه‌رێکى لاواز هه‌یه دواى ته‌واوبوونى حوکمه‌که‌ى بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر پیشه‌ى مامۆستایی». هه‌روه‌ها ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو، ئەگەر حوکمه‌که‌ى له‌سێ ساڵ زیاتر بوو له‌ئه‌ندامێتى ئه‌نجومه‌ن ده‌رده‌کرێت و ناتوانێت بچێته‌وه سه‌ر پیشه‌ى مامۆستاییه‌که‌ى به‌هیچ شێوه‌یه‌ک. ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان : «له‌لایه‌ن دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى ده‌ستپاکى که‌لارو دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌تو لێکۆڵینه‌وه له‌و که‌یسه‌دا ده‌کرێت، ئه‌وه‌ى راگه‌یه‌نراوه له‌ئه‌نجامى وردبینى ئاشکرا بووه، که‌ژماره‌یه‌ک له‌و پسوڵانه به‌دوو کۆپى ساخته‌کراوه«. دۆسیه‌ى ساخته‌کردنى پسوڵه‌ى گومرگى له‌مه‌رزى په‌روێزخان ماوه‌ى چوار ساڵه به‌رده‌وامه‌و مانگى تشرینى یه‌که‌مى ئه‌مساڵ ته‌زویرکردنه‌که ئاشکرابوو. ئه‌و بارانه‌ى ساخته‌ى پسوڵه‌کانیان بۆ کرابوو له‌بارى کانزاى وشکه‌ى وه‌ک فافۆن و مس پێکهاتبوون که‌گومرگى هه‌ر تۆنێکیان (250) دۆلاره‌و قه‌باره‌ى ساخته‌کارییه‌کان به‌ده‌یان ملیار دینار ده‌خه‌مڵێندرێت. دواى ده‌ستگیرکردنى محه‌مه‌د شێخ وه‌هاب، هه‌ریه‌ک له عه‌لى حه‌مه‌ساڵح و دابان محه‌مه‌د هۆشدارییاندا له به‌لاڕێدابردنى که‌یسه‌که، ئاماژه‌یان به‌وه‌کردبوو که (40) که‌س له‌که‌یسه‌که‌دا ناوى هاتووه‌و فه‌رمانى ده‌ستگیرکردنى بۆ ده‌رچووه‌و ده‌بێت دادگایى بکرێن. له‌مباره‌یه‌وه، دابان محه‌مه‌د ئه‌ندامى لیژنه‌ى ده‌ستپاکى له‌په‌رله‌مانى کوردستان بههاوڵاتى وت: «که‌یسه‌که بنه‌ماى راستى هه‌یه، به‌ڵام ئیتر کێ کردوویه‌تى و کێ بێتاوانه، ئه‌وه جارێ له‌دادگایه‌و ئیجرائات به‌رده‌وامه له‌سه‌ر که‌یسه‌که‌و خه‌ڵک ده‌گرن و به‌ریده‌ده‌ن». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى ده‌ستپاکى که له‌هه‌مانکاتدا ئه‌ندامى فراکسیۆنى گۆڕانه له‌په‌رله‌مانى کوردستان وتیشی: «ئێمه ئه‌وکاته هۆشداریمان دا که‌یسه‌که به‌لاڕێدا نه‌برێت، ئێستا (30) بۆ (40) که‌س تۆمه‌تباره‌و ئێمه چاودێریى که‌یسه‌که ده‌که‌ین تاده‌گات به‌ئه‌نجام». سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان ئاماژه به‌قه‌باره‌ى ئه‌و ساخته‌کارییانه ده‌کات که له‌ده‌روازه‌ى په‌روێزخان کراوه، که به (15) بۆ (20) ملیار دینار ده‌خه‌مڵێندرێت. ئه‌حمه‌د ئه‌نوه‌ر سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان بههاوڵاتى وت: «له‌لایه‌ن دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى ده‌ستپاکى که‌لارو دادگاى لێکۆڵینه‌وه‌ى قۆره‌تو لێکۆڵینه‌وه له‌و که‌یسه‌دا ده‌کرێت، ئه‌وه‌ى راگه‌یه‌نراوه له‌ئه‌نجامى وردبینى ئاشکرا بووه، که‌ژماره‌یه‌ک له‌و پسوڵانه به‌دوو کۆپى ساخته‌کراوه«. هه‌روه‌ها وتیشى:» به‌دوو پسوڵه ساخته‌کارییه‌که کراوه به‌پسوڵه‌یه‌ک و پاره وه‌رگیراوه، به‌ته‌واوى دراوه به‌شۆفێره‌کان به‌پسوڵه‌یه‌کى دیکه‌و بۆ حکومه‌ت نێردراوه به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر که‌متر له‌پاره حه‌قیقییه‌که‌ى». هاوکات، قه‌باره‌ى ئه‌و ساخته‌کارییه‌ى که‌کراوه به‌وته‌ى سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى له‌نێوان (15) بۆ (20) ملیار دینار خه‌مڵێنراوه، ئه‌گه‌ر هه‌یه ژماره‌کان که‌م و زیاد بکه‌ن. سه‌رۆکى ده‌سته‌ى ده‌ستپاکى هه‌رێمى کوردستان ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌دواى کۆتاییهاتنى لێکۆڵینه‌وه دۆسیه‌کان ئاراسته‌ى دادگا ده‌کرێت بۆ بڕیاردان له‌سه‌رى.
عه‌مار عه‌زیز. دهۆک له‌گوندی کۆجۆ روفاتی (104) کوردی ئێزدی که به‌ده‌ستی داعش کۆمه‌ڵکۆژ کرابوون رۆژى شه‌ممه 6ى شوبات به‌خاکسپێردران و میری ئێزدییان و بابه‌شێخ به‌شداریان تێدا نه‌کرد ئه‌وه‌ش نیگه‌رانى ئێزدییه‌کانى لێکه‌وتووه‌ته‌وه. خالد موراد، برای نادیه موراد له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»له‌گه‌ڵ خوشکم نادیه به‌شداریمان له به‌خاکسپاردنی (104) روفاتی گوندی کوجۆ کرد، رۆژێکی زۆر ناخۆش بوو، دوای زیاتر له‌حه‌وت ساڵ ئێسک و پروسکی که‌سوکارمان به‌خاکسپارد». نادیه موراد (12) برای هه‌یه له‌گه‌ڵ چوار خوشک، شه‌ش له‌برا‌کانی له‌گه‌ڵ دایکی له‌لایه‌ن داعشه‌وه کوژران، چوار خوشکی نادیه رزگاکراون و شه‌ش برای ئێستا له‌ژیاندا ماون. براکه‌ى نادیه وتیشى:» داوا له‌حکومه‌تی عیراق ده‌که‌ین به‌زووترین کات ئه‌و روفاتانه‌ی که‌ماون له‌پزیشکی دادوه‌ری به‌غدا بگوازرێنه‌وه بۆ کۆجۆ». تائێستا له‌کۆی شه‌ش هه‌زار و (417) رفێندراوی ئێزدی، سێ هه‌زار و (543) که‌سیان رزگارکراون. دوو هه‌زار و (874) که‌سیشیان ماون. ده‌خیل موراد، به‌ڕێوه‌به‌ری ئه‌نجومه‌نی خۆسه‌ری دیموکرات له‌خانه‌سور له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»ئاماده‌نه‌بوونی میری ئێزدییان و بابه‌شێخ خه‌مێکی دیکه‌یه بۆ ئێزدییه‌کان، ده‌بوایه ئاماده‌بوونایه، به‌ڵام به‌بیانووی هه‌ندێک هۆکاری ئه‌منی به‌شدارییان نه‌کرد». له‌به‌رانبه‌ردا، جێگری میری ئێزدییان و نوسینگه‌ی بابه‌شێخی روونکردنه‌وه له‌سه‌ر ئاماده‌نه‌بوونیان ده‌ده‌ن. جه‌وهه‌ر عه‌لی به‌گ، جێگری میری ئێزدییان بۆکاروباری په‌یوه‌ندییه‌کان و راگه‌یاندن بههاوڵاتى وت « رێککه‌وتن له‌نێوان حکومه‌تی عیراق و هه‌رێم کرابوو روفاته‌کانی کۆجۆ یه‌که‌مجار بهێننه ناوچه‌کانی به‌عشیقه‌و شێخان پێشوازییان لێبکرێت، دواتر ره‌وانه‌ی شەنگال بکرێن، به‌ڵام به‌غدا له رێککه‌وتنه‌که په‌شیمان بووه‌وه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد موختاری کۆجۆ و یه‌کێک له‌سه‌رپه‌رشتیارانی مه‌راسیمه‌که بانگهێشتنامه‌ی بۆ میری ئێزدییان و جێگره‌کانی نه‌ناردبوو، به‌شدارنه‌بوون. هاوکات، ئه‌حمه‌د مشکۆ ، به‌رپرسی به‌شی راگه‌یاندنی نوسینگه‌ی بابه‌شێخی ئێزدییان له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که شێخ نایف جاسو موختاری کۆجۆ پێی باشبوو دوای کۆتایی هاتنی رێوره‌سمه‌که به‌چه‌ند رۆژێک بابه‌شێخ سه‌ردانی کۆجۆ بکات، وتیشى:» بابه‌شێخ پێشنیاره‌که‌ى قبوڵ کرد بۆیه نه‌چووبوو».
شاناز حه‌سه‌ن بەرپرسی پەیوەندیی حزبه کوردستانیه‌کانى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌که‌رکوک ئاماژه به‌وه‌ده‌دات که‌حزبه کوردستانییه‌کان نزیکن بۆ رێککه‌وتنی یه‌ک لیستى کوردستانى، به‌ڵام پارتى چه‌ند مه‌رجێکى دیارى کردووه تابه‌شدارى هاوپه‌یمانێتییه‌که بکات. دوێنێ یه‌کشه‌ممه حزبه کوردستانییه‌کان به‌بێ به‌شدارى پارتى کۆبوونه‌وه‌و بڕیاره سبه‌ینێ سێشه‌ممه 9ى شوبات له‌باره‌گاى مه‌ڵبه‌ندى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کۆببنه‌وه بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر یه‌ک لیستى کوردستانى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانى په‌رله‌مانى عێراق. جه‌نگى عیزه‌دین، بەرپرسی په‌یوه‌ندییە حزبه کوردستانییه‌کان له‌مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌که‌رکوک، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» وه‌ک لایه‌نێکى مه‌بده‌ئى رێککه‌وتنێکمان کردووه له‌سه‌ر دانانى لۆگۆو ناوه‌که‌یشمان داناوه به‌ناوى کوردستانى، له‌ئێستادا له‌ناو خۆماندا هیچ کێشه‌یه‌کمان نییه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد که‌ته‌نها چوار پۆست یه‌کلایى نه‌کراوه‌ته‌وه وه‌ک سه‌رۆکى لیست و قه‌واره‌و نوێنه‌رو لیژنه‌کان. بەرپرسی په‌یوه‌ندیی حزبه کوردستانیه‌کان له‌مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد که‌رکوک جیاوازتره له‌عێراق و هه‌رێم، وتیشى:» بۆیه قورستره‌و ئاسته‌نگى زیاتر بۆ ئێمه دێته‌پێش به‌تایبه‌ت له‌بازنه‌ى یه‌که‌م له‌وانه‌یه کێشه‌مان نه‌بێت، چونکه زۆربه‌ى کوردن، به‌ڵام له‌بازنه‌ى دووه‌م و سێیه‌م که‌تێکه‌ڵییه‌ک هه‌یه له‌عه‌ره‌به‌کان، کوردو تورکمان و کلدۆئاشورى و زۆربه‌ى لایه‌نه‌کانى ترى تێدایه، ده‌بێت که‌سێک به‌کاندید دابنێین که‌بتوانێت ده‌نگ به‌ده‌ستبهێنێت». به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق، پارێزگاکان به‌سه‌ر چه‌ند بازنەیه‌کدا دابه‌شکراون و پارێزگاى که‌رکوکیش سێ بازنه‌ى هه‌ڵبژاردنى بۆ دیاریکراوه. ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى باسى له‌وه‌کرد سبه‌ینێ سێشه‌ممه دووباره له‌باره‌گاى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کۆده‌بینه‌وه‌و «کۆتا کۆبوونه‌وه ده‌بێت و رێکده‌که‌وین». پارتى به‌شداریى کۆبوونه‌وه‌ى لایه‌نه سیاسییه‌کانى که‌رکوکى نه‌کردووه‌و له‌ڕێگه‌ى حزبى شیوعییه‌وه په‌یامێکى بۆ حزبه سیاسییه‌کان ناردووه که به‌مه‌رجه‌وه به‌شداریى ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه کوردستانییه ده‌کات. جه‌نگى عیزه‌دین وتى: «تاڕاده‌یه‌ک په‌یامه‌که‌ى پارتى جێگه‌ى تێڕامانه‌و ده‌ڵێت «له‌بازنه‌ى یه‌که‌مدا که‌ناوچه کوردستانییه‌کانە ده‌بێت دوو کاندیدمان هه‌بێت، له‌بازنه‌کانى دیکه دووه‌م و سێیه‌م نابێت یه‌کێتى و پارتى کاندیدى هه‌بێت، ئه‌وه مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه که ئێمه زۆر زۆر خه‌ڵکى باشمان نه‌بێت ناتوانین ده‌نگ بهێنین له‌و ناوچانه، له‌بازنه‌ى سێیه‌م زۆر قورسه، که ئه‌مه‌ش له‌وانه‌یه جێبه‌جێکردنى ئه‌جندایه‌کى ده‌ره‌کى بێت». ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى له‌که‌رکوک ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که له‌سه‌ر هاوپه‌یمانێتییه‌که رێکبکه‌ون یان نا بۆ هه‌موو حزبه کوردستانیه‌کانه به‌بێ جیاوازى.
سه‌رکۆ جه‌مال گفتوگۆکانى هه‌رێم و به‌غدا بۆ گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌دوایین هه‌نگاوه‌کانیدایه، وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت ده‌ڵێت به‌مزووانه وه‌فده‌که‌یان ده‌چێته‌وه به‌غدا بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى پشکى کوردو جێگیرکردنى. لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق قه‌باره‌ى پرۆژه‌یاساى بودجه له (164) ترلیۆن دیناره‌وه بۆ (127) ترلیۆن و (500) ملیار دینار که‌مکردووه‌ته‌وه، پشکى هه‌رێم به له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه. دوێنێ یه‌کشه‌ممه 7ى شوبات، مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق کۆبوونه‌وه‌و باسى له‌وه‌کرد ده‌یانه‌وێت پشکى کورد وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌پرۆژه‌که‌دا هاتووه جێگیر بکرێت. جه‌مال کۆچه‌ر ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق به هاوڵاتى وت»کازمى له‌گه‌ڵ پێنج وه‌زیر له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق کۆبووه‌وه، له‌وێ باسى پشکى هه‌رێمى کرد، دوو قسه‌ى گرنگى کرد خه‌ڵکى هه‌رێم خه‌ڵکى خۆمانن نابێت وازیان لێبێنین». هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد، مسته‌فا کازمى باسى له‌وه‌شکرد که‌ئه‌و رێککه‌وتنه‌ى له‌پرۆژه‌ى بودجه داڕێژراوه بڕواى ئێمه‌یه‌و له‌سه‌ر بنه‌ماى تاووتوێکردن دانراوه و «تکاتان لێده‌که‌ین ئه‌و مادده‌یه‌ى بودجه تێپه‌ڕێت». جه‌مال کۆچه‌ر جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که «ئه‌و قسه‌یه‌ى کازمى بۆ کورد گرنگه، له‌هه‌مانکاتدا هه‌وڵێکى محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراقیش هه‌یه که له‌هه‌ردووکیان وا تێگه‌یشتم نه‌رمییه‌ک په‌یدا بووه، ئه‌و نه‌رمییه‌ش له‌وانه‌یه ببێته ده‌قێک قابیلى قبوڵکردن بێت له‌لاى هه‌ردوولا بۆ رێککه‌وتنى هه‌رێم و عێراق». هاوکات، ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد چاوه‌ڕێى لایه‌نه شیعییه‌کانن بۆ هێنانى پێشنیازه‌کانیان تا به‌غداو هه‌ولێر رێکبکه‌ون. شیروان میرزا، ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌لیژنه‌ى دارایى بههاوڵاتى وت»تائێستا ئێمه چاوه‌ڕێى لایه‌نه شیعه‌کان ده‌که‌ین که‌پێشنیازێک بێنن که‌هه‌موویان له‌سه‌رى رازیى بن و له‌نێو خۆیاندا له‌سه‌رى رێککه‌وتبن». وه‌ک شیروان میرزا ده‌ڵێت «تائێستا لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق وابه‌سته‌ن به‌و ده‌قه‌ى له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه بۆیان چووه، هه‌رێمى کوردستانیش تائێستا ئه‌وه‌ى ده‌وێت». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه گفتوگۆکان له‌باره‌ى رێککه‌وتن تاکۆتایى ئه‌م هه‌فته‌یه‌ش بوار هه‌یه، دواى ئه‌وه ئیتر بودجه ده‌چێته په‌رله‌مان و گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت. ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه قوباد تاڵه‌بانى جارێکى دیکه ئاماده‌یى هه‌رێمى بۆ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌ربڕیوه. قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى سه‌باح رایگه‌یاند:»هه‌رێم ئاماده‌یه بچێته رێککه‌وتنێکه‌وه له‌گه‌ڵ به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رجه‌م پابه‌ندییه‌کانى جێبه‌جێ بکات». ئه‌وه‌شى خستووه‌ته‌ڕوو «له‌ڕاستیدا پشکى هه‌رێم له‌بودجه‌ى فیدراڵى عێراق له 5% تێناپه‌ڕێت دواى ئه‌وه‌ى خه‌رجییه سیادییه‌کانى لێده‌رده‌کرێت». سه‌میر هه‌ورامى، وته‌بێژى قوباد تاڵه‌بانی جێگیرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى، باسى له‌وه‌کرد به‌مزووانه وه‌فدى هه‌رێم ده‌چێته‌وه بۆ به‌غدا. وته‌بێژه‌که‌ى قوباد تاڵه‌بانى وتیشى:»له‌ڕاستیدا بودجه‌ى عێراق سیادى و حاکیمه و چه‌ند شتێکى دیکه‌ى لێ ده‌ربکه‌ى ئه‌وه‌ى دیکه‌ى که‌ده‌ینێرن بۆ هه‌رێم هه‌ر 5%ى ده‌مێنێته‌وه، پێشتریش وابووه 5% یاخود 5% و نیو بووه«. وته‌بێژه‌که‌ى قوباد تاڵه‌بانى وتیشى «له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان گفتوگۆ درێژه‌ى هه‌یه‌و ئومێده‌وارین بگه‌ینه رێککه‌وتنێکى گونجاوو دادپه‌روه‌ر له‌گه‌ڵ عێراق». په‌رله‌مانتارێکى یه‌کگرتوو پێیوابوو هه‌رێم و عێراق نایانه‌وێت رێکبکەون، هۆشداریدا تاکۆتایى ئه‌م هه‌فته‌یه ده‌رفه‌تى رێککه‌وتن ده‌مێنێت. موسه‌ننا ئه‌مین، ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، به‌‌هاوڵاتىوت»هه‌ردوو حکومه‌ت نایانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامبده‌ن، چونکه هه‌ردوولایان به‌رژه‌وه‌ندییان له‌وه‌دایه«. هه‌روه‌ها وتیشى «ئه‌وه به‌رژه‌وه‌ندى حکومه‌تى هه‌رێمه نه‌ک خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، ئه‌وانه‌ى که‌به‌رپرسن له‌و دۆسیه‌یه، به‌رژه‌وه‌ندى حکومه‌تى عێراقیش له‌وه‌دایه که‌ده‌یکاته بیانوو به‌وه‌ى ده‌ڵێت ئه‌وان نه‌وت راده‌ست ناکه‌ن ئێمه‌ش هیچیان پێناده‌ین، چونکه ئه‌ویش حکومه‌تێکى موفلیس و قه‌رزاره و نایه‌وێت پاره بدات». موسه‌نا ئه‌مین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه تائه‌و ساته‌ى له‌ناو هۆڵى په‌رله‌مان ده‌نگ به‌رزده‌کرێته‌وه بۆ ئه‌و بڕگه‌یه‌ى تایبه‌ته به‌پشکى هه‌رێم بوارى رێککه‌وتن هه‌یه که رۆژى شه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى داهاتوو ده‌نگ له‌سه‌ر بودجه ده‌درێت. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ره‌تیکرده‌وه هیچ رێککه‌وتنێکى هاوشێوه‌ى ژێربه‌ژێر هه‌بێت که‌بیانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامنه‌درێت. ڤیان سه‌برى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «له‌ناو په‌رله‌مان چه‌ند لایه‌نێک هه‌ن که‌نایانه‌وێت رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ هه‌رێم بکرێت». هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى ره‌تکرده‌وه هیچ رێککه‌وتنێکى هاوشێوه‌ى ژێربه‌ژێر هه‌بێت که‌بیانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامنه‌درێت، وتیشى «ئێمه تائێستا پشتیوانى وه‌فدى هه‌رێم ده‌که‌ین بۆ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا، حکومه‌ت چى بڵێت ئێمه وه‌کو پارتى پشتیوانى هه‌نگاوه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌که‌ین». «زۆربه‌ى فراکسیۆنه شیعه‌کانى په‌رله‌مانى عێراق داواى راده‌ستکردنى ته‌واوى دۆسیه‌ى نه‌وت و کێڵگه نه‌وتییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ن، له‌به‌رامبه‌ر ناردنى شایسته داراییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان»، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى وا ده‌ڵێت.
کاکەلاو عەبدوڵڵا تورکیا دەیەوێت بەهەر نرخێک بێت یه‌به‌شه لەشەنگال دەربکات، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەمجارە ئاستەنگەکانی بەردەم ئەنقەرە زیاترن بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن وەک لە ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی رۆژانەی تورکیا کە سەر بەحکومەتی وڵاتەکەیە خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا، چوار پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراقی تائۆپەراسیۆن ئەنجامبدرێت لەدژی یه‌به‌شه لەشەنگال، ئەمەش بەمەبەستی نەهێشتنی هەژموونی گروپەکە لەناوچەکە و پچڕانی پەیوەندی لەنێوان یه‌به‌شه و پارتەکانی رۆژئاوای کوردستان. لەراپۆرتەکەدا هاتووە کە ئەنقەرە دەیەوێت بەچوار سیناریۆی جیاواز ئۆپەراسیۆن ئەنجامبدات و یەکێکیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە کەبریتین لەئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان تورکیاو عێراق، ئۆپەراسیۆنی سوپای عێراق بەهاوکاری هێزی ئاسمانی تورکیا، ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان، یان وەک ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر تورکیا بەتەنها هێرش ئەنجامبدات. نیازی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەنێو بەرپرسانی تورکیا شاراوە نییەو سەردانی وەفدەکەی ئەنقەرە بەسەرکردایەتی خلوسی ئاکار لەمانگی رابردوودا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان هەر بۆ ئەو مەبەستە بوو. لە ١٨ی مانگی رابردوو وەفدەکەی تورکیا گەیشتنە بەغدادو لەگەڵ بەرپرسانی حکومەتی عێراقی کۆبوونەوەو دواتریش سەردانی هەولێریان کرد کەتێیدا چاویان بە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم و نیچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان کەوت. خلوسی ئاکار لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەکونسوڵخانەی تورکیا لەهەولێر رایگەیاند هێزەکانی یه‌به‌شه «بەمزووانە لەناوچەکە دەردەکرێن لەڕێی ئەو رێکارانەی دەگیرێنە بەر لەداهاتوویەکی نزیکدا». ئاکار وتیشی، «گفتوگۆ هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وەفدەکە (تورکیا-عێراق) بەردەوام دەبێت، بڕوام وایە ئەم هەنگاوانە بەمزووانە دەرئەنجامی ئەرێنی لەسەر ئەرزی واقیع دەخەنەڕوو»، جەختیشی لەوە کردەوە کەئامادەیی حکومەتی هەرێمی بۆ هاوکاریکردنی تورکیا لەشەڕی دژی پەکەکە زۆر جێی «رێزە» لای ئەنقەرە. دوای سەردانەکەی وەزیری بەرگریی تورکیا بۆ عێراق، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیاش نیازی خۆی نەشاردەوە لەپەلاماری شەنگاڵ و رایگەیاند «تورکیا هەمیشە ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لەگەڵ عێراق دژی پەکەکە، رەنگە لەپڕێکدا لە شەوێکدا بگەینە ئەوێ». لەساڵی ٢٠١٤ پەکەکە توانی پێگەی خۆی بەهێز بکات لەشەنگال دوای چوونە ناوەوەی هێزەکانی بۆ پارێزگاریکردن لەیەزیدییەکانی ناوچەکە و شەڕکردنی دژی داعش، تائیستاش یەکینەکانی پاراستنی شەنگال (یەبەشە)ەوە هەژموونی خۆی هەیە بەسەر قەزاکەوە. لەمانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان بەسەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان رێککەوتنێکیان ئەنجامدا بۆ دەرکردنی هەموو هێزەکانی شەنگال و دامەزراندنی هێزێکی حکومی بۆ پاراستنی ناوچەکە، بەڵام تا ئیستا ئەو رێکەوتنە شکستی هێناوە، ئەمەش لەئاستی چاوەڕوانییەکانی تورکیادا نییە. لەکۆبوونەوەی وەفدەکەی تورکیاو حکومەتی عێرقدا، بەرپرسانی تورکیا داوای دامەزراندنی بنکەی کاتیی سەربازییان کردووە لەموسڵ و هەرێمی کوردستان و زیادکردنی بنکەکانیان کە ئێستا (١٠) بنکەیان هەیە لەوڵاتەکەدا. بەپێی وتەی یەریڤان سەعید، شیکەرەوە لە ناوەندی تووێژینەوەی میدل ئیسترن ئەفێرس، رەنگە ئەمە ئامادەکاری بێت بۆ ئۆپەراسیۆنی سەربازیی گەورەی تورکیا لەبەهاری ئەمساڵدا. «لەئێستادا کەشوهەواو تۆپۆگرافی ناوچەکە زۆر نالەبارە تاکردەی سەربازیی تێیدا سەرکەوتوو بێت»، یەریڤان سەعید ئەمەی بەپێگەی عەرەب نیوز وت. لەئەگەری ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن بۆ سەر شەنگال، تورکیا رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە کە لەئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتردا رووبەڕووی نەبووەتەوە. یەکێک لەبەربەستەکان ئەوەیە کە تورکیا یەبەشە بە تیرۆریست و سەر بە پەکەکە لە قەڵەمدەدات، لەکاتێکدا حکومەتی عێراقی دەیەوێت بیکاتە بەشێک لەحەشدی شەعبی. فەهیم تەستەکین، ستوننووسی پێگەی ئەلمۆنیتەری ئەمریکی، لەوتاریکدا باس لەو ئاستەنەگە دەکات و دەڵێت: تێکەڵکردنی یەبەشە بۆ نێو حەشدی شەعبی بۆ ئەوەیە تا پێکدادان لەنێو ئەو هێزانەی لە شەنگالدان دووربخرێتەوە. تەستەکین باس لەوەش دەکات ئەو ناوچەیەی تورکیا دەیەوێت ئۆپەراسیۆنی تێیدا ئەنجامبدات حەشدی شەعبی سەر بەئێرانی تێیدا جێگیرە، ئەمەش بەربەستێکی ترە بۆ داواکەی تورکیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی پەکەکە. بیڵگای دومان، رێکخەری تووێژینەوەکانی عێراق لە ناوەندی تووێژینەوەی تورکی ئۆرسام، پێی وانییە ئۆپەراسیۆنێکی سێ لایەنی بەمزووانە رووبدات بەهۆی ئەو ناکۆکییەی لایەنەکان هەیانە سەبارەت بەدانەپاڵی وشەی «تیرۆر» بەگروپەکانی شەنگالەوە. «ئەوان هێشتا ناکۆکن لەسەر ئەوەی چۆن چاو لەگروپەکانی سەر بە پەکەکە بکەن لەعێراق. لەلایەکی تررەوە ئەرزی واقیع جیاوازترە»، دومان وای وت. بەپێی وتەی دومان کە بۆ عەرەب نیوز دواوە، بەغدادو هەولێر جیاکاری دەکەن لەنیوان هەڕەشەکانداو ئەو گروپانە بە ئامانج ناگرن کە بەربەستی ئەمنییان بۆ دروستناکەن. «یەبەشە بەشێوەیەکی بەرچاو تێکەڵی حەشدی شەعبی ئێرانی بووە کەبودجە و چەکیشی بۆ تەرخان دەکات»، دومان وای وت. لەلایەکی ترەوە، چەندین پارت و کوتلەی پەرلەمانی عێراق دژی ئۆپەراسیۆنی زیاتری تورکیان بۆ سەر ناوچەکانی عێراق. «لەکاتێکدا تورکیا یارمەتی عێراق دەدات بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەژمونی ئێران، بەڵام کازمی نایەوێت پاڵپشتی هێزە گەورەکانی عێراق لەدەست بدات لەسەروبەندی هەڵبژاردنی گشتی لەوڵاتەکەدا کەبڕیارە لە تشرینی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت»، تەستەکین وای نوسیووە. لەچەندین ئۆپەراسیۆنی سەربازیی تورکیادا لەماوەی رابردوودا عێراق و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی رۆتینی ئیدانەیان کردووە، بەڵام هیچ کارێکی کردەییان نەکردووە بۆ وەستاندنیان. لەمانگی حوزەیرنی ٢٠٢٠، حکومەتی عێراقی ئیدانەی هەردوو ئۆپەراسیۆنی چنگی پڵنگ و هەڵۆی تورکیای کرد کەئامانج گرتنی پەکەکە بوو لەقەندیل و سنجارو مەخموور، بەهۆی ئەوەی گوندەکانی ناوچەکان دەکرانە ئامانج و تێیدا دوو ئەفسەری سەر بەسوپای عێراق کوژران. شارەزایان باس لەوەش دەکەن هەردوو حکومەتی عیراقی و هەرێمی کوردستان چاوەڕێی ئاماژەکانی ئیدارەی نوێی ئەمریکان بەسەرکردایەتی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، پێش قبوڵکردنی هەر داوایەکی تورکیا. «بەغدادو هەولێر رەنگە بیانەوێت ئاستی ئەو گۆڕانکارییانە ببینن کە ئیدارەی بایدن ئەنجامی دەدات پێش ئەوەی مل بدەن بۆ هەر داواکارییەکی تورکیا»، تەستەکین وای نوسیووە. تەنانەت ئەگەری بەشداریکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەر ئۆپەراسیۆنێکی تورکیادا دژی پەکەکە ئەگەری روودانی کەمە بەهۆی فشاری ناوخۆیی و دروستبوونەوەی شەڕی براکوژی. پێکدادانە سەختەکەی نێوان هێزەکانی پەکەکەو پارتی دیموکراتی کوردستان لەناوچەی گارە لە ١٣ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠ بووە هۆی ئیدانەکردنی شەڕەکە لەلایەن خەڵکی هەرێمی کوردستانەوەو ترسی شەڕی براکوژی سەریهەڵدایەوە. هەرچەندە بەشداری کردنی پارتی ئەگەرێکی کزە، بەڵام چەندین جار پەکەکە پارتی دیموکراتی کوردستانی بەوە تۆمەتبار کردووە کەهاوکاری تورکیا دەکات بەپێدانی زانیاری و وردەکاری هەواڵگری لەسەر هێزەکانیان. «پێدانی زانیاری هەواڵگری رەنگە یەکێک بێت لەو هاوکاری و هەماهەنگییەی» خلوسی ئاکار باسی کرد لەلایەن حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستانەوە، یەریڤان سەعید وای وت.
هاوڵاتى به‌رپرسێکى رۆژئاڤاى کوردستان بۆ هاوڵاتى ئاشکراکرد، تورکیا له‌سوریاو عێراق بۆ به‌رته‌سککردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتى کورد چه‌ند رێککه‌وتنێکى نهێنى ئه‌نجامداوه، له‌سوریاش بۆ گه‌مارۆدانى ناوچه کوردییه‌کان له‌گه‌ڵ سوریاو حکومه‌تى روسیا رێککه‌وتووه‌و ده‌یه‌وێت چیایه‌کى ستراتیژى له‌ئیدلب بۆ ئه‌و مه‌به‌سته کۆنترۆڵ بکات. به‌پێى هه‌واڵى میدیاکانى جیهان و رۆژئاڤاى کوردستان له‌م رۆژانه‌دا جموجۆڵى سه‌ربازیى تورکیا و کاروانى ئۆتۆمبێله سه‌ربازییه‌کانى ئه‌و وڵاته له‌ده‌روازه‌ى (که‌فه‌رلۆسین) که‌ده‌که‌وێته باکوورى رۆژهه‌ڵاتى ده‌روازه‌ى (باب ئه‌لهه‌وا) که له‌پارێزگاى ئیدلبه، بووه‌ته شتێکى ئاسایى و ئه‌و هێزانه رووده‌که‌نه نزیک چیاى زاویه، به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى له‌ساڵى 2019 ه‌وه حکومه‌تى سوریا هێزه‌کانى له‌نزیک ئه‌و چیایه کشانده‌وه. به‌وته‌ى روانگه‌ى سوریا بۆ مافه‌کانى مرۆڤ و راپۆرتى میدیاکانى رۆژئاڤاى کوردستان، تورکیا چاوى له‌سه‌ر چیاى «زاویه«یه له‌باشوورى ئیدلب، ده‌یه‌وێت ئه‌و چیایه بکاته بنکه‌یه‌کى سه‌ربازیى گه‌وره، ئه‌ویش دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى حکومه‌تى سوریا له‌و ناوچه‌یه له‌ساڵى 2019، له‌ده‌وروبه‌رى ئه‌و چیایه تورکیا شه‌ش هه‌زار سه‌ربازى جێگیر کردووه. هه‌رچه‌نده تائێستا سوپاى تورکیا له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێکى نه‌داوه، به‌ڵام به‌پێى راپۆرتێکى ماڵپه‌ڕى حوڕڕه‌ى ئه‌مریکی، ژماره‌ى ئه‌و سه‌ربازانه‌ى تورکیا که به‌ره‌و ئه‌و ناوچه‌یه‌ى بردوون زیاتر له‌شه‌ش هه‌زار سه‌ربازه. گرنگى ئه‌و چیایه له‌وه‌دایه، هه‌ر هێزێک باشوورى چیاکه کۆنترۆڵ بکات ئه‌وا به‌ئاسانى ده‌توانێت رێگاى ئێم فۆڕى نێوده‌وڵه‌تى کۆنترۆڵ بکات، هه‌م باکورى حه‌له‌ب و ناوچه‌ى شه‌هبا که به‌ده‌ست هێزه کوردیه‌کانه‌وه‌یه کۆنترۆڵ بکات، به‌هه‌مانشێوه بۆ هێزه‌کانى دیکه‌ش ئه‌و رێگایه گرنگه. هاوکات، هێزه‌کانى حکومه‌تى سوریا به‌رده‌وام ده‌وروبه‌رى ئه‌و چیایه بۆردومان ده‌که‌ن، ئامانجیان ئه‌وه‌یه رێگاى باشوورى چیاکه که‌ده‌گاته‌وه به رێگه‌ى ئێم فۆڕ کۆنترۆڵ بکه‌ن، له‌و رێگه‌یه‌شه‌وه به‌ته‌واوى گه‌مارۆى ئیدلب بده‌ن. چیاى زاویه بۆ حکومه‌تى سوریاو روسیاو هاوپه‌یمانه‌کانیان زۆر گرنگه، چونکه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت ده‌وروبه‌رى رێگه‌ى ئێم فۆڕ کۆنترۆڵ بکه‌ن، به‌وه‌ش ده‌یانه‌وێت ئه‌و هێزانه‌ى نزیکن له‌تورکیا له‌ئیدلب ده‌ربکه‌ن. غه‌ریب حه‌سۆ: پلانێکى مه‌ترسیدار هه‌یه غه‌ریب حه‌سۆ، هاوسه‌رۆکى ته‌ڤگه‌رى کۆمه‌ڵگه‌ى دیموکرات (ته‌ڤده‌م) به هاوڵاتى وت»چیاى زاویه ده‌که‌وێته نزیک ئیدلب، ئێستا هه‌موو جموجوڵێکى تورکیا له‌سوریا به‌هاوبه‌شى و به‌پێى رێککه‌وتنێک له‌نێوان حکومه‌تى ئه‌نقه‌ره‌و دیمه‌شق پێکدێت، واته ئێستا داگیرکارى تورکیا له‌ناو سوریا به‌پێى رێککه‌وتنێکه له‌گه‌ڵ روسیاو حکومه‌تى سوریا». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد پێش چه‌ند مانگێک تورکیا له‌چه‌ند خاڵێکى سه‌ربازیى له‌نزیک (حه‌ما و حه‌له‌ب) کشانده‌وه، به‌رده‌وام تورکیا به‌دواى خاڵه ستراتیژیه‌کاندا ده‌گه‌ڕێت، «گرنگترین خاڵى ستراتیژیش له‌ده‌وروبه‌رى ئیدلب زنجیره چیاى زاویه‌یه، ئه‌و چیایه ده‌ڕوانێته سه‌ر ده‌شتى حه‌ما، له‌سه‌ر چیاى لازقیه و ئیدلبیش ده‌کات، ئه‌و خاڵه‌ش که له‌حه‌ما چۆڵیان کردبوو ده‌شت بوو که‌هیچ سودى بۆ تورکیا نه‌بوو». وه‌ک غه‌ریب حه‌سۆ ده‌ڵێت ئه‌مجاره تورکیا ده‌یه‌وێت به‌داگیرکردنى ته‌واوه‌تى چیاى زاویه بنکه‌یه‌کى سه‌ربازى هه‌میشه‌یى دابمه‌زرێنێت و سیاسه‌تى خۆى به‌سه‌ر گه‌لانى سوریادا بسه‌پێنێت، جگه له‌وه‌ش تائێستا له‌نێوان تورکیاو حکومه‌تى سوریا به‌نهێنى گفتوگۆ هه‌یه له‌ڕووى سه‌ربازییه‌وه به‌سه‌رپه‌رشتى روسیا، وتیشى:»گفتوگۆکانیش تایبه‌تن له‌سه‌ر ناوچه کوردییه‌کان، بۆیه تورکیاش چیاى زاویه‌ى به‌ئامانج گرتووه، به‌وه‌ش ده‌یه‌وێت هێرش بۆ سه‌ر عه‌ین عیسا زیاتر بکات و ئێستاش له‌هه‌مانکاتدا ده‌یه‌وێت چیاى شه‌نگال له‌باشوورى کوردستان کۆنترۆڵ بکات تاته‌واوى موسڵ بخاته ژێر ده‌سه‌ڵاتى خۆیه‌وه«. «تورکیا بۆ جێبه‌جێکردنى ئه‌و پلانانه‌ى به‌دواى هاوبه‌شدا ده‌گه‌ڕێت، له‌سوریا حکومه‌تى سوریاو روسیاى کردووه‌ته هاوبه‌شى خۆی، له‌باشوورى کوردستانیش ده‌یه‌وێت حکومه‌تى هه‌رێم و به‌تایبه‌تیش پارتى دیموکراتى کوردستان بکاته هاوبه‌شى خۆی، ئه‌وه‌ش به‌زیهنیه‌تى میساقى میلیى به‌ڕێوه‌ده‌چێت، ئامانجى تورکیاش له‌و جموجوڵانه ستراتیژییه«، حه‌سۆ واده‌ڵێت. ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که به‌پێى رێککه‌وتنێکیش حکومه‌تى سوریا ده‌ستى به‌سه‌ر عه‌مباره‌کانى هه‌رێمى شه‌هبادا گرتووه، له‌نێوان هه‌ریه‌ک له‌سوریاو تورکیاو روسیا رێککه‌وتنێکى زۆر خراپ ئه‌نجامدراوه، بۆیه به‌پێویستى داده‌نێت لایه‌نه‌کان هه‌موو یه‌کبگرن بۆ شکستپێهێنانى ئه‌و پیلانانه. مه‌لیک حافز رۆژنامه‌نووس و چاودێرى سیاسى له‌سوریا به‌ماڵپه‌ڕى حورڕه‌ى وتووه «له‌ڕووى ئابوورییه‌وه کۆنترۆڵکردنى رێگه‌ى حه‌ڵه‌ب- لازقییه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى رێگه‌ى بازرگانى و هاتووچۆ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئه‌و هێزه‌دا بێت که باڵاده‌سته، بۆیه روسیاش ده‌یه‌وێت بۆ سنوردارکردنى چالاکى هێزه‌کانى نزیک له‌تورکیا ناوچه‌ى نه‌بیل ئه‌لسه‌لام کۆنترۆڵ بکات و له‌و رێگه‌یه‌وه ئامانجه‌کانى ئه‌و گروپانه‌ى نزیک له‌تورکیا ئاسته‌نگ بکات». وه‌ک ئه‌و چالاکوانه ده‌ڵێت «تورکیا ده‌یه‌وێت هێزه‌کانى له‌نزیک ئه‌و چیایه جێگیر بکات و هێزیش له‌و خاڵه چاودێرییانه بهێڵێته‌وه که‌نزیکن له‌سوپاى سوریا، بۆیه ته‌نها هێزى له‌خاڵه‌کانى چاودێرى هێشتووه‌ته‌وه‌و ده‌یه‌وێت به‌وه‌ش روسیا رازى بکات که‌هه‌ندێک ناوچه‌ى عه‌ین عیسا کۆنترۆڵ بکات، بۆیه ئه‌گه‌ر ناچار بێت گروپه‌کانى حوراسه دین و پارتى تورکستان و ته‌حریر ئه‌لشام په‌رته‌وازه ده‌کات». له‌کۆتایى مانگى یه‌کى 2018 هێزه‌کانى سوپاى سوریاى ئازاد به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ سوپاى تورکیا ئۆپراسیۆنێکى سه‌ربازییان ئه‌نجامدا بۆ کۆنترۆڵکردنى کانتۆنى عه‌فرین له رۆژئاڤاى کوردستان، هه‌رچه‌نده هێرشه‌کە کاردانه‌وه‌ى به‌دواى خۆیدا هێنا، به‌ڵام وڵاتانى زلهێز له‌به‌رامبه‌ر هێرشى تورکیا بۆ سه‌ر عه‌فرین بێده‌نگ بوون و پاش مانگێک له‌به‌رگرى هێزه کوردییه‌کان سوپاى تورکیاو هێزه‌کانى ئۆپۆزسیۆنى سوریا که به‌نزیک له‌تورکیا داده‌نرێن توانییان عه‌فرین کۆنترۆڵ بکه‌ن. پاش داگیرکردنى عه‌فرین له 9ى مانگى 10ى 2019 تورکیا به‌هاوبه‌شى گروپه چه‌کداره‌کانى ئۆپۆزسیۆنى سوریا که‌نزیکن لێی، هێرشى بۆ سه‌ر چه‌ند ناوچه‌یه‌کى دیکه‌ى رۆژئاڤاى کوردستان به‌تایبه‌ت عه‌ین عیساو سه‌رێکانى ده‌ستپێکرد، هه‌ر ئه‌وکاتیش ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا رایگه‌یاند «دواى سه‌رێکانى و عه‌ین عیسا ده‌چنه حه‌سه‌که و کۆبانێ«. به‌پێى راپۆرته رۆژنامه‌وانییه‌کان، تورکیا ده‌یه‌وێت ده‌روازه‌ى فیشخابوور- سێمێلکا کۆنترۆڵ بکات، کۆنترۆڵکردنى ئه‌و ده‌روازه‌یه‌ش به‌ئامانجى سه‌ره‌کى ئۆپه‌راسیۆنى تورکیا داده‌نرێت به‌وه‌ش ده‌یه‌وێت باشوورو رۆژئاڤاى کوردستان له‌یه‌کترى داببڕێت.
شاناز حه‌سه‌ن ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى داینه‌مۆى پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌ت بووه به‌سه‌رجه‌م ئه‌ندامان و فراکسیۆنه‌کانه‌وه کاریان له‌سه‌ر کردووه‌و دراوه‌ته لایه‌نه سیاسییه‌کان و ده‌یانه‌وێت سه‌رجه‌م پارێزگاکان بگرێته‌وه تا «رۆتینات» نه‌هێڵێت و کارو پڕۆژه‌کان باشتر ئه‌نجامبدرێت. له‌کارنامه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستاندا یه‌کێک له‌بڕگه‌کانى که‌مه‌سرور بارزانى له‌په‌رله‌مانى کوردستان خوێندیه‌وه جه‌ختى له‌لامه‌رکه‌زییه‌ت کرده‌وه بۆ پارێزگاکانى هه‌رێمى کوردستان، به‌ڵام وه‌ک سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت له‌واقیعدا هیچ به‌دیناکه‌ن. یه‌کێتى و گۆڕان که‌دوو هێزى پێکهێنه‌رى حکومه‌تى هه‌رێمن، پرۆژه‌یان پێشکه‌شى مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت کردووه و چاوه‌ڕێى وه‌ڵامى ئه‌رێنى ده‌که‌ن، بۆیه له‌م چوارچێوه‌یه‌دا فشاره‌کانیان زیاد کردووه بۆ ئه‌وه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌تى کارگێڕیىو دارایى به‌رجه‌سته بکرێت بۆ سه‌رجه‌م پارێزگاکانى هه‌رێمى کوردستان نه‌ک ته‌نها سلێمانى. ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕی ده‌وێت سکرتێرى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت:» لامه‌رکه‌زى ده‌توانێت کۆمه‌ڵێک رۆتینات هه‌یه بۆ هاووڵاتیان که‌میبکاته‌وه‌و به‌پێى یاسا چاره‌سه‌رى بکات و له‌ڕووى داراییشه‌وه ئه‌و هه‌موو پارانه‌ى کۆده‌کرێته‌وه‌و ره‌وانه‌ى پایته‌خت ده‌کرێت به‌شێکى بۆ پارێزگاکان بێت «. مه‌هدى مه‌حمود، سکرتێرى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «لامه‌رکه‌زیى به‌رنامه‌ى حکومه‌ت خۆیه‌تى و ئێمه‌ش له‌پێشتردا ته‌ئکیدیمان کردووەته‌وه به‌ده‌نگى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا داوامان کردووه، حکومه‌ت وه‌ڵامى نه‌بوو، بۆیه له‌مانگى شه‌ش توانیمان پرۆژه‌که پڕترو فراوانتر پێشکه‌ش بکه‌ین و به‌هه‌موو لیسته‌کانه‌وه ئاماده‌یه«. ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌لامه‌رکه‌زى کۆمه‌ڵێک رۆتینات هه‌یه بۆ هاووڵاتیان که‌می بکاته‌وه له‌ڕووى داراییشه‌وه ئه‌و هه‌موو پارانه‌ى کۆده‌کرێته‌وه‌و ره‌وانه‌ى پایته‌خت ده‌کرێت، ده‌توانرێت هه‌ندێکى بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایەتییه‌کان کۆبکرێته‌وه‌و کاره‌کانى پێبکرێت و له‌شاره‌که‌ى خۆیدا خه‌رج بکرێت. سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى پێشیوابوو که له‌به‌رنامه‌ى کارى حکومه‌تدا هه‌یه‌و پشتگیریى کردووه، «یان ده‌بێت په‌شیمان ببنه‌وه یان که‌سانى سیاسى و ئابورى و پسپۆر بهێنن بزانن چۆن پیاده‌بکرێت». هه‌روه‌ها سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى پێیوابوو پرۆژه‌که لاى پارتییه‌و چاوه‌رێى وه‌ڵامى باش ناکات. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى:لەکۆبوونەوەمان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی، جەختی لەوە کردەوە کە «لامەرکەزی لەتۆپ لیستی گفتوگۆکانی یەکێتی‌و پارتییە بۆ سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم، پێداگری لەسەر دەکەین‌و تەنازولی لێ ناکەین رێکه‌وت زه‌کى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» پرۆژه‌که لاى لایه‌نى به‌رامبه‌ره (پارتى) تائێستا وه‌ڵامێکى ئیجابى و ده‌قیق نه‌گه‌یشتووەته‌وه‌و به‌م شێوه‌یە کات کوشتنه‌و چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامێکى ئیجابى ناکه‌م به‌داخه‌وه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى وتیشی: لەکۆبوونەوەمان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی، جەختی لەوە کردەوە کە «لامەرکەزی لەتۆپ لیستی گفتوگۆکانی یەکێتی‌و پارتییە بۆ سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم، پێداگری لەسەر دەکەین‌و تەنازولی لێ ناکەین». هاوکات ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر لامه‌رکه‌زیى جێبه‌جێ بکرێت هه‌موو گرفته‌کانى فه‌رمانگه‌کان چاره‌سه‌ر ده‌بێت. میدیا ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ بههاوڵاتى وت:» له‌گه‌ل لامه‌رکه‌زیین به‌و مه‌رجه‌ى به‌مه‌به‌ستى سیاسى و دوو ئیداره‌یى به‌کارنه‌هێنرێت و ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕبێته‌وه له‌هه‌موو شوێن و له‌لاى هه‌موو لایه‌نه‌کان، نه‌ک له‌شوێنێک بکرێت و له‌شوێنێک جێبه‌جێنه‌کرێت». میدیا ئه‌حمه‌د ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد وه‌ک لیژنه‌ى کاتیى نووسینه‌وى پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زی، ئاماده‌یان کردووه‌و ئێستا دراوه‌ته لایه‌نه سیاسییه‌کان و ئه‌وان پێویسته کارى له‌سه‌ربکه‌ن، وتیشى:» ئه‌م وڵاته لایه‌نى سیاسى ده‌یبات به‌ڕێوه‌یه، بۆیه پێویسته رێکبکه‌ون». ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک: به‌پێى یاساکه‌ى په‌رله‌مان، ته‌واو له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیی ئیداری سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانین. عیماد گۆران، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «لامه‌رکه‌زیى کارگێڕى و دارایى وه‌ک فراکسیۆنى سه‌وز ده‌نگى بۆ ده‌ده‌ین و له‌گه‌ڵیدان، چونکه هه‌ماهه‌نگى ته‌واوى ده‌بێت له‌گه‌ڵ هاووڵاتیان و کارئاسانى ده‌بێت بۆ هاووڵاتیان و پشکى شێر به‌ر هاووڵاتیان ده‌که‌وێت». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد تائێستا کۆبوونه‌وه‌یان له‌سه‌ر لامه‌رکه‌زى نه‌بووه‌و نه‌کردووه، به‌ڵام ئه‌ندامه‌کان له‌گه‌ڵیدان. شه‌ماڵ عادل میرۆ، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک له‌فراکسیۆنى پارتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئێمه به‌پێى یاساکه‌ى په‌رله‌مان، ته‌واو له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیی ئیداری سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانین، وه‌ک حزب و ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ین ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕبکرێته‌وه بۆ یه‌که ئیدارییه‌کان و پارێزگاکان». هه‌روه‌ها وتیشى» زۆرجار له‌کۆبوونه‌وه‌کان باس له‌لامه‌رکه‌زیى ده‌که‌ین، به‌ڵام وه‌ک کۆبوونه‌وه‌ى تایبه‌ت تائێستا باس نه‌کراوه له‌ناو ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک». ئه‌ندامەکەى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه« پشتگیریى لامه‌رکه‌زیى ده‌که‌ین تا ئه‌وکاته‌ى نه‌بێته هۆى مه‌ترسى له‌سه‌ر قه‌واره‌ى هه‌رێم». شه‌ماڵ عادل ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌ده‌کرێت گۆڕانکارى له‌یاساکه بکرێت له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک و هاووڵاتیان و رۆتین که‌مبکرێته‌وه. ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر: لامه‌رکه‌زى زیاتر ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕده‌کاته‌وه‌و خه‌ڵک سوودى لێوه‌رده‌گرێت که‌نعان خه‌یلانى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئێمه هه‌ر له‌پێشتره‌وه له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیى بووین و پێمان وابوو زیاتر خزمه‌ت ده‌کات به‌به‌رژه‌وه‌ندى هاووڵاتیان و زیاتر ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕده‌کاته‌وه‌و زیاتر خه‌ڵک سود وه‌رده‌گرێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر ئه‌وەى دووپاتکرده‌وه که‌حکومه‌تى هه‌رێم مه‌بده‌ئییه‌ن له‌گه‌ڵیدایه‌و یه‌کێکه له‌خاڵه جه‌وهه‌رییه‌کانى کابینه‌که، به‌ڵام ئه‌وه‌ى هه‌یه کێشه‌یه وه‌زیره‌کان و وه‌زاره‌ته‌کان وه‌ک وه‌زیر په‌یڕه‌وى ناکات،» هه‌ر وه‌زیرێک که‌ده‌بێته وه‌زیر داواى ده‌سه‌ڵاتى زیاتر بۆ خۆى ده‌کات، وه‌زیره‌کانى گۆڕان زیاتر داوایان ده‌کرد ده‌سه‌ڵات لاى وه‌زیر بێت، هه‌مووى لاى خۆى بێت و ئه‌وکات له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک چۆن به‌کارده‌هێنرێت خۆیان ده‌زانن، بۆیه ئێستا هیچ رێگرییه‌ک له‌به‌رده‌م وه‌زیره‌کاندا نیه تاده‌سه‌ڵات بده‌نه به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌کان و سنورى پارێزگاکان». خه‌یلانى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه رازیین و داوا ده‌که‌ن حکومه‌تى هه‌رێم دانیشتن بکات و پارتى و یه‌کێتى و گۆڕان ده‌بێت پێکه‌وه کاربکه‌ن بۆ ده‌سه‌ڵات شۆڕکردنه‌وه‌و سیستمى لامه‌رکه‌زیى. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى یه‌کێتى و گۆڕانى تۆمه‌تبار کرد به‌وه‌ى که‌مه‌به‌ستیان لامه‌رکه‌زیى نیه‌و هه‌رکات له‌ده‌سه‌ڵات بوون ویستوویانه ده‌سه‌ڵات مه‌رکه‌زیى بێت و وتى»له‌مێژووى خۆیان ده‌سه‌ڵاتى لامه‌رکه‌زییان نه‌ویستووه ته‌نیا فشاره«. هاوکات عه‌باس محه‌مه‌د، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى و کاروبارى ئابوورى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «خودى دروستبوونى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان، له‌پێناو دروستبوونى لامه‌رکه‌زییه، که تائێستا نه‌بووه‌و به‌واقیعى به‌رجه‌سته نه‌بووه، به‌هۆى دوو حزبى ده‌سه‌ڵاتداره‌وه بووه، ئێمه سه‌د له‌سه‌د له‌گه‌ڵ لامه‌رکه‌زیین». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى و ئابوورى وتیشى» یه‌کێتى و پارتى نایه‌وێت ده‌سه‌ڵات شۆربێته‌وه بۆ خواره‌وه، چونکه له‌ده‌ستى چه‌ند که‌سانێکه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نین که‌س شه‌ریکیان بێت». عه‌باس محه‌مه‌د ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه «ئێستا کۆمه‌ڵێک ده‌زگاو فه‌رمانگه هه‌یه‌و ده‌روازه‌ى سنوریى هه‌یه‌و ئه‌و داهاته‌ى ده‌ستیده‌که‌وێت ناگه‌ڕێته‌وه بۆ خه‌زێنه‌ى حکومه‌ت، بۆیه که هه‌ر ئه‌م شێوازه بێت پارتى کێشه‌ى نیه، به‌ڵام خۆیان به‌ڕێوبه‌رو بڕیارده‌ر بن نه‌خێر پارتى قبوڵى نیه‌و یه‌کتیش نییەتى فیعلى نیه له‌م بابه‌ته‌دا، چونکه خۆى له‌حکومه‌تدایه و شه‌ریکى سه‌ره‌کیى ئه‌م حکومه‌ته‌ن». پارێزگارى سلێمانى بۆ هاوڵاتى: پشتیوانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕى ده‌که‌ین پارێزگارى سلێمانى ئاماژه به‌وه ده‌دات که بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌رک و به‌رپرسیارێتى له‌سه‌ر بنه‌ماى داهات و ده‌سه‌ڵات دابه‌شبکرێت پشتیوانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕى ده‌که‌ن. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر، پارێزگارى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «پشتیوانى له‌پرۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیى ئیدارى کارگێڕیى و دارایى ده‌که‌ین، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌رک و به‌رپرسیارێتى له‌سه‌ر بنه‌ماى داهات و ده‌سه‌ڵات دابه‌شبکرێت و په‌یکه‌رى حوکمڕانى له‌هه‌رێمى کوردستان په‌یکه‌رێک بێت هاووڵاتى و داموده‌زگاى حکومه‌ت و ده‌وڵه‌ت هه‌ست به‌ئاماده‌بوونى خۆى بکات له‌ناو په‌یکه‌ره‌که‌دا». هه‌روه‌ها پێشیوابوو لامه‌رکه‌زى واده‌کات خه‌رجى و به‌هه‌دەردان که‌مبکرێته‌وه‌و به‌کارهێنانى ده‌سه‌ڵات و رۆتین و ناشه‌فافییه‌ت که‌مببێته‌وه‌و داخوازییه‌کان خێرا وه‌ڵامبدرێنه‌وه‌و هاووڵاتیان به‌ئاسانى بگاته ئامانجه‌کانى و په‌یکىرى حوکمڕانى پته‌وتر ده‌کرێت. «داواکردنى لامه‌رکه‌زیى جوگرافى و سیاسى نیه‌و داواکردنى کارگێڕى و دارایى جۆرێکه له‌شێوازى حوکمڕانى حکومه‌ته خۆجێییه‌کان و له‌زۆربه‌ى وڵاتەکان پیاده‌ده‌کرێت و به‌ڕێوه ده‌چێت و ده‌رفه‌تى کارو بووژاندنه‌وه‌و سه‌رمایه‌دارى و کارو گه‌رمکردنى بازاڕو باشترکردنى خزمه‌تگوزارییه‌کان ده‌باته پێشه‌وه«، هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر واى وت
