لەبەریتانیا بەسەدان دووكان و ماركێتی كورد بەرشاڵاوی پۆلیس كەوتن

شاناز حەسەن بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەشارباژێر «ترسی» لەناو دانیشتوانی گوندەكان دروستكردووەو داوا دەكەن پارێزگارییان لێبكرێت. سەرلەئێوارەی رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە كاتژمێر (6:40) خولەك، بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان توركیا بۆردومانی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای شارباژێری كردو تێیدا دوو گەریلا شەهیدبوون و یەكێكی دیكە برینداربوو. قایمقامی قەزای ماوەت رایگەیاند فڕۆكەكانی توركیا ناوەڕاستی گوندی گەڵاڵەیان بۆردومان كردووەو ئوتۆمبێلێكی گەریلایان كردۆتە ئامانج كەگەریلای تێدا بووەو دوانیان شەهیدبوون و یەكێكیان بریندارە. سوپای توركیا سەرەڕای داگیركارییەكانی لەسنوری بادینان و بڕینەوەی دارەكان و بردنیان بۆ وڵاتەكەی، بەردەوام بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان بەشوێن گەریلاكانەوەیەو دەیانەوێت لەو رێگەیەوە چالاكییەكانیان بەرانبەر سوپاكەیان لەباكورو باشووری كوردستان رابگرن یان كەمی بكەنەوە، بەڵام پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە بۆ پاراستنی خاك و گەلی كورد لەباشوور بەردەوام دەبن لە «بەرخودان» دژی سوپای توركیاو داگیركارییەكانی. فڕۆكەكەی توركیا رۆژی شەممە، لەكاتژمێر 3ی ئێوارەوە بەئاسمانی ناوچەی گوندی گەڵاڵەدا سوڕاوەتەوەو تاكاتژمێر (6:30) خولەك ئەوكات موشەكەكەی هاویشتووە. ژاكاو كمال، تەمەن 33ساڵ، دایكی چوار منداڵەو باس لەكاتی پێش رووداوەكە دەكات كەهاوسەرەكەی لەكار دەگەڕێتەوە. ژاكاو بۆ هاوڵاتى باسی لەوەكرد كە فڕۆكەی توركیا بەسەر سەرمانەوە دەسوڕایەوەو ترسمان هەبوو ئێمەو مناڵەكان لەناوبچین». ژاكاو ئەوەشی باسكرد هاوسەرەكەی پێشمەرگەیەو بەبنەماڵە سەر بەحزبی پارتین، وتیی:» بەگەریلاكانم وت كەدووربكەونەوە لەماڵەكەیان، بەڵام گەراجەكەیان و ئوتۆمبێلەكەیان زیانی بەركەوتووە... من ماڵ و حاڵم رۆیشت و زیانێكی زۆرم بەركەوت كە كەس نەبووە تائێستا لام لێبكاتەوە». بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەگەراجێكی ماڵێكی داوە كەتێیدا سێ گەریلای ژنی تێدا بووە. حوسێن قادر یەكێكی دیكەیە لەدانیشتوانی گوندی گەڵاڵە دەڵێت ئەو ئوتۆمبێلەی كە گەریلای تێدابووە هەڵبەت GPSی لێبەستراوە، بۆیە فڕۆكەكە پێكاویەتی. حسێن قادر، دانیشتووی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای ماوەت لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئوتۆمبێلێكی پیكاپ كە لەقامیشەوە هاتووە لەناو گوندی گەڵاڵە لەناو گەراجێكدا لەلایەن فڕۆكەكانی توركیا بۆرودمان كراو بەو هۆیەوە دوو گەریلا كوژراون و یەكێك برینداربوو». ناوبراو وتیشی:» ئوتۆمبێلەكە لەناو ماڵەكانی گوندەكەدا بووەو بەساروخێكی فڕۆكەکە لێی داون، بەڵام هیچ كەسێكی گوندی گەڵاڵە زەرەری بەرنەكەوت». حسێن قادر، جەختی لەوەكردەوە كەگەریلاكان لەهاتنیان بەرەو ناو گوندەكە ئامانجیان ئەوەبووە كە فڕۆكەی توركیا لێیان نەدات، ئەگینا دەیانتوانی خۆیان بشارنەوە یاخود بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان». ئەم هاووڵاتییە، باسی لەوەشكرد بریندارەكە تادرەنگانی شەو لەگوندەكەدا ماوەتەوەو خەڵكی گوندەكە ئاگاداری بوون، دواتر پزیشكیان بۆ هێنا لەگوندەكەدا نەمان. هاوكات رێژنە دێهاتی، كچێكی گوندی گەڵاڵەیەو هەر لەگەڵ بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا بۆ لادێكەی ڤیدیۆو وێنەی بۆردومانەكەی بڵاوكردەوەو لەسۆشیال میدیا دەنگدانەوەی هەبوو. رێژنە دێهاتی، لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» بەداخەوە رووداوێكی زۆر ناخۆش گوندەكەمانی گرتەوە كەخەڵكەكە تا بەرەبەیان نەیانتوانی چاو لێكبنێن و ئۆقرە بگرن لەتاو ترسی ماڵ و منداڵ و دووبارە بۆردومانكردنیان». هەروەها دێهاتی ئەوەشی خستەڕوو كە ئەمە بۆ كێ گرنگەو كێ لێیان دەپرسێتەوە ئەگەر (10) كەسی ناو گوندەكەش بەهۆیەوە گیانیان لەدەستبدایە كە دوو جار ناوەڕاستی گوندەكەیان بۆردومان كراوە.  ئەو كچە بەهیواوە قسەی بۆ هاوڵاتى كردو وتی:» تازە شوێنێكم دروستكردووە تاكو بەرهەمی گوندەكەمانی تێدا كۆبكەمەوەو ساغیان بكەمەوەو گوندەكە بەرەو نوێبوونەوە بەرم، ئێمە ئاوەدانیی دەكەین، ئەوان وێرانی دەكەن، ئێمە هیوا دروستدەكەین، توركیا هیوامان ناهێڵن». قایمقامی قەزای ماوەت ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەخەڵكی گوندەكان شڵەژاون و ترسێكی زۆر لەناو گوندی گەڵاڵە بەتایبەت دروست بووە. كامەران حەسەن، قایمقامی ماوەت، دوێنێ‌ یەكشەممە سەردانی گوندی گەڵالەی كردو لەلێدوانێكدا بە وت:» بەڕاستی بۆ خەڵكی گوندەكە بارودۆخێكی زۆر ناخۆش بوو، خەڵكەكە هەموو شڵەژاوەو ترسێكی زۆری لەناو گوندەكە بڵاوكردووەتەوە». ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەتەنیا داواكاری ئەوان پاراستنیانەو ئەوانیش وەك ئەركی كارگێڕی خۆیان دەیگەیەننە پارێزگاری شارەكە «ئێستا لیژنەیەكمان پێكهێناوە بۆ بەدواداچوون بۆ ئەوەی ئەو ماڵەی گەراجەكەیان بۆردومان كراوە قەرەبوو بكرێنەوە».

ئارا ئیبراهیم سەرچاوەیەكی ئاگادار لەحكومەتی هەرێم ئەوەی بۆ  هاوڵاتى دووپاتكردەوە» )200( ملیار دینارەكەی بەغدا پێش )25(ی مانگ بگات بڕیار لەبارەی لێبڕینی موچەوە دەدرێت ئەگەر سویلەی (895) ملیار دینار كە بۆ موچەی مانگێك پێویستە لەبەردەست بێت بەدڵنیایی لێبڕین نامێنێت». پرسی ناردنی (200) ملیار دینار لەبەغداوە بووەتە شرۆڤەو قسەو باسی هەمووان، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش چاوەڕێیە عێراق لەم هەفتەیەدا ئەو بڕە بنێرێت تا بڕیارێك لەبارەی كۆتایی پێهێنان یان بەردەوامی لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە بدات. لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە ماوەی حەوت مانگە بەردەوامەو ئەوەش موچەخۆرانی نیگەران كردووە كە سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو بۆ سەروو (73) دۆلارو زیادبوونی داهاتەكانی ناوخۆ حكومەتی هەرێم بەردەوامە لە لێبڕینی موچەكانیان. وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی لەدوایین سەردانیدا بۆ بەغداو گفتوگۆكانی لەگەڵ حكومەتەكەی كازمی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 11ی یاسای بودجەی عێراق گفتوگۆی چڕیان ئەنجامدا لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی و نوێنەری كۆمپانیای سۆمۆی عێراق و چەندین بەرپرسی دیكەی پەیوەندیدار، دواجار سێشەممەی هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەزۆرینەی دەنگ بڕیاریدا مانگانە بڕی (200) ملیار دینار بۆ هەرێم رەوانە بكرێت. دوابەدوای بڕیارەكەی حكومەتەكەی كازمی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم پەیوەندی تەلەفونی لەگەڵ مستەفا كازمی ئەنجامداو تێیدا ئەوەی خستەڕوو كە ناردنی (200) ملیار دیناری مانگانە ئەسەری رەجعی دەبێت، واتا لەمانگی یەكی ئەمساڵ تاكۆتایی ئەم مانگانە بەغدا دەبێت ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی  هاوڵاتى كە لەناوەندی بڕیاری حكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە لەدوو رۆژی رابردوودا لەناو حكومەتی هەرێم گفتوگۆ لەسەر ناردنی ئەو بڕە كە (200) ملیار دیناری مانگانەیە كراوەو ئەوە دووپاتكراوەتەوە ئەگەر بەغدا پێش (25)ی ئەم مانگە كە دابەشكردنی موچە لەهەرێم دەستپێدەكات رەوانە بكرێت و سویلەی (895) ملیار دینار لەبەردەست حكومەتی هەرێمدا بێت لەگەڵ داهاتەكانی نەوت و ناوخۆ بڕیار لەسەر نەهێشتنی لێبڕینی موچە دەدات. هاوكات، سەرچاوەیەك لەحكومەتی هەرێم بۆ  هاوڵاتى ئاماژەی بەمیكانیزمی چۆنیەتی ناردنی ئەو (200) ملیار دینارە كردو وتی:»ئالیەتی ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدا بەو شێوەیەیە كە بەنووسراوێك بەواژۆی مستەفا كازمی یان ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەنووسرێت لەبەرواری 1\1\2021 تا 30\6\2021 بڕی ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار  كەمانگانە (200) ملیار دینار دەكات بنێردرێت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئاراستەی وەزیری دارایی عێراق دەكرێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئیتر ئەوە دەكەوێتە ئەستۆی وەزیری دارایی كە ئایا ئەو گوژمەیە بەیەكەوە دەنێرێت ئەگەر سویلەی لەبەردەستدا بێت یان بەشێوازێكی دیكە دەبێت، وتیشی:» ناردنی ئەو بڕە بەسولفە دەنێردرێت یان بەشێوازێكی دیكە لەدەسەڵاتی وەزیری دارایدایە». هاوكات وتیشی:» هەفتەی رابردوو كات كەم بووەو كاری لەسەر نەكراوە، بۆیە وەكو حكومەتی هەرێم تەسەور دەكەین ئەگەر كتابەكە بكرێت بۆ وەزارەتی دارایی ئەم هەفتەیە ئەو بڕە بگاتە هەرێم و چاوەڕێین». ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» ئەگەر فشاری شەقام و حزب و پەرلەمان و ستافی حزب لەناو حكومەت نەبێت، حكومەتی هەرێم نییەتی نییە لێبرینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». دابان محەمەد ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» حكومەتی هەرێم هەر بەداهاتەكانی ناوخۆو نەوت و چاكسازی كردن كەهەوڵێكی زۆر دراو لەبەر بەرژەوەندی حزب جێبەجێ ناكرێت بەئاسانی دەتوانێت لێبڕینی موچە نەهێڵێت، بەڵام مەبەستیان نییە». ناوبراو باسی لەوەشكرد ئەگەر بەغدا (200) ملیار دینارەكەش بنێرێت، بەڵام فشاری شەقام و پەرلەمان و حزب و سیاسییەكان و ستافی حزب لەناو حكومەت دروست نەبێت، حكومەتی هەرێم نایەوێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت. دابان محەمەد وتیشی:» وەك چۆن پێشتر حكومەتی هەرێم خۆیان باسیان دەكرد كە بۆ موچە قەرزیان كردووە، دەتوانن و دەزانن كە بەغدا (200) ملیار دینار دەنێرێت ئەمڕۆ بڕیار بدەن تائەو بڕە پارەیە لەعێراقەوە دێت قەرز بكەن و موچەی تەواو بەبێ لێبڕین دابەش بكەن». ئەندامێكی فراكسیۆنی پارتی لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» بەناردنی (200) ملیار دینارەكەش حكومەت ناتوانێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». هێڤیدار ئەحمەد، بڕیاردەری لیژنەی دارایی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»وەكو فراكسیۆنی پارتی داوامانكردووەو (65) پەرلەمانتار لەفراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕان و یەكێتی واژۆیان كردووە كەحكومەتی هەرێمی كوردستان بێتەوە پەرلەمان كە بەحزوری ئەوان كۆبوونەوە بكرێت لەسەر ئەو لێبڕینە». ناوبراو باسی لەوەكرد كەحكومەتی هەرێم مانگانە پێویستی بە (895) ملیار دینار هەیە كە بێ لێبڕین موچە دابەش بكات، بەڵام لەئێستادا كە لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە هەبووە، بڕی (502) ملیۆن دۆلار كە دەكاتە (730) ملیار دینار خەرج دەكات بۆ موچە، وتیشی:»ئەگەر ئەوەی عێراق بەكاملی بێت كە (200) ملیار بێت، كە (10 بۆ 20) ملیار دیناری لێ دەڕوات بۆ قەرزدانەوەی بانكی TBI، ئەوكاتە هێشتا بەشی دابینكردنی موچە بەتەواوەتی ناكات». بڕیاردەری لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەشڵێت:» حكومەتی هەرێم خۆشی موەفەق نەبووە لەگەیاندنی پەیامەكەی لەپرسی موچەدا». هێڤیدار ئەوەشی روونكردەوە كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم، لەپەرلەمان پێی راگەیاندوون كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆی لەنزیكەوە چاودێریی مەلەفی موچە دەكات.

نامۆ سەربەست ماوەیەك لەمەوبەر گرژییەكان لەنێوان حەشدی شەعبی و حكومەتی عێراقدا خەریك بوو بگاتە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی، ئەوەش بەهۆی دەستگیركردنی قاسم موسڵح، فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی حەشد لەئەنبار، بەتۆمەتی تیرۆر. دواتر دیمەنەكە گۆڕاو قاسم بەهۆی «بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە» وەك بەیاننامەكەی ئەنجومەنی دادوەری وتی، ئازادكرا. رۆژی چوارشەممەی رابردوو موسڵح ئازادكراو وێنەو ڤیدیۆكانی بڵاوبوونەوە كە لەشاری كەربەلا لەنێو كەژاوەی لایەنگرانیدا دەسوڕایەوەو هەندێكیان مەڕو حوشتریان لەبەرپێدا سەردەبڕی، لەولاشەوە دەركەوتەكانی گرژییەك لەنێوان حكومەت و ئەنجومەنی دادوەریدا دەركەوت، لانیكەم لەڕووی راگەیاندنەوە. ئەنجومەنی دادوەری عێراق لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی ئەوەوە بووە كەهیچ بەڵگەیەك نییە لەدژی». دەشڵێت لەكاتی تاوانی كوشتنی چالاكوانی كەربەلایی، ئیهاب ئەلوەزنی، كەبریتییە لەئەو تاوانەی تۆمەتباركراوە بەئامادەكاریی بۆی، «موسڵح لەدەرەوەی عێراق بووە». راشیگەیاندووە:»خێزانی ئەلوەزنی لەكاتی تۆماركردنی وتەكانیاندا هیچ بەڵگەیەكیان بەپێی یاسا لەو بارەیەوە پێشكەش نەكردووەو لایەنەكانی لێكۆڵینەوەش، وێڕای هەوڵە ناوازەكانیان، نەیانتوانیوە بەڵگە پێشكەش بكەن»، بەڵام سەرچاوەیەكی فەرمیی ئاگادار بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە:»ئازادكردنی موسڵح لەئەنجامی فشاردا بووە بۆ سەر دادگا». جەختیشی كردەوە كە:»حكومەت بەڵگەو تۆماری پێشكەشكردووە كەئیدانەی موسڵح دەكات، هەروەها دانپێدانانی موسڵح هەیە، بەڵام دادوەرەكە وایداناوە كەهەموو ئەوانە بەس نین». سەرچاوەكە دەشڵێت:»سەیر لەوەدایە كەهەمان دادوەر فەرمانی دەستگیركردنەكەی دەركردووە، ئەگەر بەڵگەكان بەش ناكەن، بۆچی لەبنەڕەتەوە فەرمانەكەی دەركرد؟ حكومەت ئەركی خۆی بەجێهێناوە، بەڵام دەستی لەلایەن دادگاوە بەستراوە». بەپێی ئەو سەرچاوەیە ئەو دادوەرەی ئازادی كردووە، سەر بەلیژنەی دژایەتی گەندەڵییە كەحكومەت پێكیهێناو ئەحمەد ئەبو رغیف بریكاری وەزارەتی ناوخۆ سەرۆكایەتی دەكات و بەلیژنەی ئەمری دیوانی ناسراوە. سەرچاوەكە رەتیكردەوە دۆسیەكە كۆتایی هاتبێت و جەختیكردەوە كە:»حكومەت بەدوای بەڵگەو بەراوردی نوێدا دەگەڕێت». بەڵام دانینا بەبوونی «تێكشكان» و «سەركەوتن» لەهەوڵەكانی حكومەتداو وتی:»هێشتا پیاوكوژەكانی وەك خانەی مەرگ و حسام ئەلئەزیرجاوی لەزینداندان و دادگا لێپێچینەوەیان لەگەڵدا دەكات». سەرچاوەكە دەشڵێت:»ئەوەی روودەدات بەشێكە لەپرۆسەیەكی خۆدزینەوەی درێژخایەن و هەڵسوكەوتی گروپە چەكدارەكان بەڵگەیە بۆ قەبارەی ئەو فشارەی حكومەت خستوویەتییە سەریان و لەژێر فشارێكی زۆردان». هاوكات سەرچاوەیەكی تر كە لەحكومەتی عێراقدا كاردەكات تەئكیدی كردەوە كە:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە، مانای كۆتایی هاتنی دۆسیەكە نییە، بەڵكو مانای ئەوەیە كە لەكاتێكدا حكومەت بەڵگەی نوێ بداتە دادگا، دەكرێت دۆسیەكە بكرێتەوەو حكومەتیش بەردەوامدەبێت لەلێكۆڵینەوە». هەر لەوبارەیەشەوە، سەرچاوەیەكی تری حكومەتی عێراق لەلێدوانیكیدا بۆ ئاژانسی فرانس پرێس بەرپرسیاریەتی ئازادكردنەكەی خستە ئەستۆی دادگاو وتی:»لەلایەن خۆمانەوە وەك حكومەتی عێراقی، هەموو بەڵگەكانی تایبەت بەدۆسیەی موسڵحمان پێشكەشكرد، بەڵام دادگا بەهۆی ئەو فشارانەوە كەخرانە سەری، ئازادی كرد». سەرچاوەكە ئاشكراشیكرد كە بەڵگەكان:»پەیوەندیی تەلەفونیی لەنێوان موسڵح و جێبەجێكارانی تیرۆكردنەكەو وتەی شایەتحاڵەكان و كەسوكاری قوربانییەكان و نامەی هەڕەشە بۆ خێزانی قوربانییەكان لەخۆدەگرێت، كە دەیسەلمێنن موسڵح لەتیرۆركردنەكانەوە تێوەگلاوە، بەڵام دادگا دەڵێت بەڵگەی پێویستی نییە بۆ بەردەوامیی دەستبەسەركردنی موسڵح». بڕیاری ئازادكردنی قاسم موسڵح هێندە لەناكاو بوو تەنانەت فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكان، كە مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران وتی موسڵح لای ئەوان دەستبەسەرە، ئاگاداری ئازادكردنەكە نەبوون. بەبەڵگەی ئەوەی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵی ئازادكردنەكەیدا، ئاژانسی «ئەڵترا عێراق»ی ناوخۆیی پەیوەندی دەكات بەلیوا تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندییەكەوە، بەڵام دەڵێت هیچی فەرمییان پێنەگەیشتووەو ئاگادار نییە. ئاژانسەكە دەڵێت دوای ماوەیەك خەفاجی تەلەفونی كردەووەو وتی بەڵێ بەبڕیاری دادگا ئازادكراوە.  ئاژانسی فرانس پرێس لەسەرچاوەیەكی حەشدی شەعبییەوە باسی لەئەوەكرد كە:»موسڵح بەچەند رۆژێك پێش ئازادكردنی لای حكومەت نەماوە، بەڵكو براوەتە بارەگای حەشدی شەعبی بۆ لێكۆڵینەوە». دوای دەستگیركردنی سەرچاوەیەكی بەرپرسی حكومی بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە: «موسڵح لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا، دانیناوە بەتێوەگلان لەئۆپراسیۆنەكانی كوشتنی چالاكوان و خۆپیشاندەراندا». لەكاتێكدا ئەندامانی حەشدی شەعبی لایەنگری موسڵح، ڤیدیۆی پێشوازیلێكردنیان بەهوتافاتی ئاینییەوە بڵاودەكردەوە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پڕبوون لەڕەخنە و رەتكردنەوە بەرامبەر بڕیارەكە. یەكێك لەو تۆمەتانەی ئاراستەی موسڵح كرابوو، هەڕەشەكردن بوو لەچالاكوانی دیاری كەربەلا، ئیهاب ئەلوەزنی، بەرلەوەی لەناوچەی ئەلمەدینەل قەدیمە، كەماڵی ئەوو موسڵحیشی لێیە، بكوژرێت. دوای كوژرانیشی دایكی ئیهاب بەئاشكرا لەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە وتی كەهەڕەشەی لەكوڕەكەی كردووەو وتوویەتی دەتكوژم.  

عەمار عەزیز زیاتر لەمانگێكە شەڕ و بۆردوومانكردنی ناوچەكانی سنوری قەزای ئامێدی و زاخۆ  شەڕ تێیدا بەردەوامە ، بەو هۆیەوە سەدان دۆنم زەوی سوتان، لەئێستادا جگە لەداربڕین مەترسی دزینی شوێنەوارەكانی بادینانیشی هاتووەتە سەر بەڕێوەبەری گشتیی شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك دەڵێت:» شەش تا حەوت ناوچەی شوێنەواری بەهۆی بۆردومان و سووتان زیانی پێگەیشتووە، بەتایبەت قەڵای قومری لەناوچەی هرور». بێكەس بریفكانی، بەڕێوەبەری گشتیی شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد ئەو شوێنەی كەشەڕ تێیدا بەردەوامە ناوچەی شاخاوییەو زۆرێك لەشوێنەواركان لەو ناوچەیەدان، وتیشی:»دەیان ئەشكەوتی كۆن ، ناوسك ، كڵێسە ، جگە لەمەش ئەو گوندانەی كەئێستا بۆردوومان دەكرێن بۆ ئێمە ناوچەی شوێنەوارین، چونكە لەو گوندانە مزگەوتێكی كۆن هەیە یان كڵێسایەك یان هەر شتێكی تر، بەهۆی شەڕی پەكەكەو توركیا زیان گەیشتووە بەژمارەیەك شوێنەواری ئێمە بەتایبەت لەناوچەی بەرواری باڵا». ناوبراو وتیشی:» شەش تاحەوت ناوچەی شوێنەواری بەهۆی بۆردومان و سووتان زیانی پێگەیشتووە، بەتایبەت قەڵای قومری لەناوچەی هرور، جگە لەمەش هەندێك ئەشكەوتی شوێنەواری لەلایەن پەكەكەوە بەكاردەهێنرێن بۆ خۆپاراستن  و لەناو ئەو ئەشكەوتانە دەژین، ئێمە ترسێكی زۆرمان هەیە چۆن دارەكان بڕان، ئەوهاش شوێنەوارەكانی بادینان لەناوببرێن یان بدزرێن، لەسەر ئەم مەترسییە گەورەیە بەڕێوەبەرایەتی گشتی شوێنەوار لەهەرێمی كوردستان و رێكخراوەكانی نیودەوڵەتیمان ئاگاداركردووەتەوە». ئەو شوێنەوارانەی دەكەونە ناوچەی شەڕ لەچیای مەتین و چەندین شوێنی دیكەی ناوچەكە بۆ سەردەمی چاخی بەردین دەگەڕێتەوە، كە تەمەنیان لەنێوان (60 بۆ 90) هەزار ساڵ دەبێت، هەروەها بەشێكیان مێژوویان بۆ سەردەمی سۆمەری و بابلییەكان و دواتر بۆ سەردەمی مێژووی كۆنی كورد وەك سەردەمی میتانی و میدی و كاردۆخی لەزاگرۆس دەگەڕێتەوە . كۆڤان ئیحسان، ڵێكوڵەرو شارەزا لەبواری شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» نزیكەی (20) شوێنی مێژوویی لەسنوری قەزای ئامێدی مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە، چونكە لەم شوێنانە شەڕی پەكەكەو توركیا دەكرێت، دڵنیام زیان بەو شوێنەوارانە كەوتووە ، ئەم (20) شوێنانە ، پردی كەون ، مەزارگا، قەڵا، رێگایەكانی كۆن و شوێنەواری، ئەشكەوت لەخۆدەگرێت.» كۆڤان ئیسحان پێشیوابوو لەسەر ئەم (20) شوێنانە بەردەوام شەڕ لەنێوان توركیاو پەكەكە دەكرێت ، بۆیە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. ئەو شارەزایەی بواری شوێنەوار هێمای بۆ ئەوەشكرد «بەداخەوە پێش ماوەیەك مەرقەدی شێخ ئیسلام لەناوچەی گارە لەلایەن فرۆكەكانی توركیا تەقێنرایەوە، شێخ ئیسلام لەساڵی (486) هیجری كۆچی دوایی كردووە، هیچ كەسێك باسی ئەم رووداوەی نەكرد، سوپای توركیا كاتێك دەچێتە شوێنێك ناوچەكانی شوێنەواری وێران دەكات هەروەك لەعەفرین و كۆبانێ‌، بۆیە دەبێت هەموو كەسێك هەست بەبەرپرسیاری بكات لەبەرامبەر ئەم سامانە نەتەوەییە كە بەداخەوە لەئێستادا لەژێر مەترسی لەناوچوونە». كۆڤان ئیحسان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە راپۆرتێكی بەزمانی ئینگلیزی ئامادە كردووە لەسەر شوێنەوارەكانی بادینان بەتایبەت ئەو شوێنەوارانەی كەئێستا لەژێر هەڕەشەی لەناوچووندان، «بۆئەوەی فشارێكی نێودەوڵەتی لەسەر توركیا دروستبكەین، تا بەلایەنی كەمی شەڕ لەناوچەكانی شوێنەواری رابگریت». «ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەسەر ئەم پرسە هەستیارە بێ‌ دەنگن، حكومەتی هەرێم دەتوانێت شتێك بكات بۆ پاراستنی ناوچەكانی شوێنەواری، هیوادارم بەزووترین كات هەموو دەزگا پەیوەندیدارەكان بۆ ئەم پرسەیە بێنە سەرخەت تا بەدەردی دارەكان نەچێت»، كۆڤان ئیحسان وادەڵێت. سكرتێری ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»ئەوانەی گلەیی دەكەن با فەرموون پێنج خولەك بچنە ئەو شوێنانە، ئەو ناوچانەی ئێستا شەڕی تێدایە لەدەرەوەی دەستەڵاتی ئێمەدایە». ‌رزگار سدقی، سكرتێری ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێمە بێ‌دەنگ نین و بەهیچ شێوەیەك ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بێ‌دەنگ نین، بەڵام ئەو ناوچانەی كەئێستا شەڕی تێدا دەكرێت، هیچ كەس و لایەنێك ناتوانێت بچێتە ئەو شوێنانە، ئەوانەی گلەیی دەكەن با فەرموون پێنج خولەك بچنە ئەو شوێنانە، ئەو ناوچانەی ئێستا شەڕی تێدایە». رزگار سدقی ئەوەشی روونكردەوە كە بەدواداچوونیان كردووە بۆ پاراستنی شوێنەوارەكانی بادینان، وتیشی:»تەحەدا دەكەم یەك كەس دەستدرێژی بكاتە سەر شوێنەوارێك یان هەوڵی دزین بدات لەو ناوچانەی كە لەسنوری دەسەڵاتی ئێمەدایە رێگریمان كردووە».

شاناز حەسەن رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان و لیژنەی ناوخۆ شەفاعەتیان گەیاندە ئاسایشی هەولێر تاكەسوكاری سزادراوانی بادینان، لەزیندان چاویان پێیان بكەوێت، هاوسەری شێروان شێروانیش دەڵێت:» دوێنێ یەكشەممە سەردانیان كردوون و توانیومانە (10) خولەك بیانبینین». ئەیهان سەعید، نوێنەری زیندانیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»رۆژی پێنجشەممەی هەفتەی رابردوو سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان و لیژنەی ناوخۆ لەگەڵ ئاسایشی هەولێر گفتوگۆیان كردووەو مۆڵەتیان بۆ وەرگرتین دوێنێ یەكشەممە سەردانی كەسوكارمان بكەین». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد لەئێستادا ئومێدیان زۆرە تانە لێدانەوەی دادگای پێداچوونەوە كە بە بڕیارەكەدا بچێتەوە، چونكە» بەڵگەكان زۆر جیاوازن و كارمان بۆیان كردووە». نوێنەری زیندانییان جەختی لەوەشكردەوە لەئێستادا دەیانەوێت سزاكە هەڵبوەشێنرێتەوە، نایانەوێت تاهەتایە لەسەریان بمێنێت. هاوسەری رۆژنامەنووس شێروان شێروانی لەلێدوانێكدا بۆ ‌هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد دوای چەندین مانگ دوێنێ یەكشەممە توانییان بۆ ماوەی (10) خولەك بچینە لایان. روگەش جەباری هاوسەری رۆژنامەنوس شێروان شێروانی، وتیشی:» شێروان تەنیا وتی تۆ ئومێدت لەدەست مەدەو ئاگاداری منداڵەكان بەو ئێمەش چاوەڕێی ئەم تانە لێدانەی ئەمجارەین». ئەمە دووەم جارە تانە لەبڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە بدرێت و پارێزەرانی زیندانیان ئاماژە بەوەدەدەن گەشبینن ئەمجارە ئەنجامی هەبێت و سزاكە هەڵبوەشێنرێتەوە. بەشدار حەسەن پارێزەری سزادراوانی بادینان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئێمە راستكردنەوەی بڕیاری پێداچوونەوەكەمان داوەو چاوەڕوانی ئەوەین، چونكە بڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە لەگەڵ سزاكە ئەرزو ئاسمانی فەرقەو جیاوازە، بەڵگەكان یەكناگرنەوە، بۆیە پێویستە كاری لەسەربكرێت و چاوەڕێی ئەوەین». ئەم پارێزەرە جەختی لەوەشكردەوە، دۆسیەكانیان بەوردی خوێندۆتەوەو فشارەكان زۆرن لەئێستادا بۆیە ئومێدیان زۆرە ئەنجامی هەبێت. نیاز عەبدوڵڵا، رۆژنامەنوس پێیوابوو بەدەر لەم كەیسانە كەیسی تریشیان هەیە كە»لەلایەن هێزی دەمامگدارەوە فڕێندراون و بێسەروشوێن كراون، بۆیە بەتەواوی پێچەوانەی یاسایەو بڕیارەكان تەنیا حزبی و سیاسین و دورن لەبڕیارێكی دادپەروەریانە».

هاوڵاتی. دهۆك لەسەرەتای  ئۆپراسیۆنی سەربازیی توركیا كە لەمانگی نیسانەوە دەستیپێكردووە بۆ سەر ناحیەی كانێ‌ ماسی یەك گوند چوڵكرا، بەڵام لەئێستادا ژمارەیان زیاد بووە بۆ پێنج گوندو (10) هەزار دۆنم زەویش سووتان . تاكە گوندی سنوری ناحیەی كانێ ماسی كەئێستا رۆژانە دەوروبەرەكەی بۆردوومان دەكرێت (گوندی هرورە) كە تائێستا چۆڵنەكراوە، سەڕەرای بەركەوتنی زیانێكی زۆر بەر دانیشتوانەكەی و برینداربوونی هاونیشتیمانیەكی هرور. شڤان هروری، خەڵكی گوندی هرور لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی،  ئاماژەی بەوەكرد رۆژانە لەدەوروبەری گوندی هرور بۆردومان دەكرێت، هەندێكجار بۆردوومانەكە تەنها یەك كێلومەتر لەدەوروبەری گوندەكە دوورە، زیانێكی زۆر بە هاونیشتیمانیان كەوتووە، وەك سووتانی سەدان دۆنم زەوی. شڤان هروری وتیشی:» پێش هەفتەیەك سوپای توركیا چەند توپێكی لەدەوروبەری گوندی هرور دا كە ئەوكات زۆر نزیكبوون لەمەڕو  ماڵاتەكان، ئەوانەی خاوەنی مەڕەكانن دەیفرۆشن لەترسی بۆردومانەكان ئێستا تەنها پێنج خێزان لەكۆی (50) سەرۆك خێزان لە گوندی هرۆر مەڕ بەخێودەكەن، بەڵام ئامادەنین بۆ هیچ كەس و لایەنێك چۆڵی بكەین». بەڕێوەبەری ناحەی كانی ماسی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانێ ماسی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « دۆخی ناوچەكە كەمێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەڵام بۆردوومان و شەڕی پەكەكەو توركیا هەر بەردەوامە». ناوبراو باسی لەوەشكرد تائێستا پێنج گوند لەسنوری ناحیەكە بەهۆی شەڕی توركیاو پەكەكە چوڵكراون، زیاتر لە (10) هەزار دۆنم زەوی سووتاون»بەداخەوە دوو كەسیش لەسنوری ناحیەكە برینداربوون». هەفتەی رابردوو وەفدێك كەپێكهاتبوون لەئەندامانی پەرلەمانی عێراق و كۆمەڵێك لەپەرلەمانتارانی كوردستانی سەردانی قەزای ئامێدی و زاخۆیان كرد، ئامانج لەسەردانەكەیان نووسینەوەی راپۆرتێكی وردە لەسەر دوایین پێشهاتەكانی ناوچەكەو زیانەكانی بۆردومانەكانی توركیا. لەبارەی داواكاری بەرپرسانی ناوچەكە بۆ وەفدەكەی عێراق و پەرلەمانی كوردستان، سەربەست سەبری وتی: «ئێمە زۆر بەڕوون و ئاشكرا بەوەفدەكەی پەرلەمانی عێراقمان وت پێویستە سەرۆك كۆماری عێراق بەپێی ماددەكانی (67) و (114) كەتایبەتن بەسەروەری عێراق و پاراستنی سنورەكان دەستەڵاتی خۆی بەكاربێنێت تاچیتر ناوچەكە بۆردوومان نەكرێت، نووسینی راپۆرت و بەدواداچوون بێت هیچ سوودی نیە، دەبێت شتێك بەكردەوە بكرێت، چونكە ناوچەكە وردە وردە چۆڵ دەبێت «.  

شاناز حەسەن یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری دارایی و وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە پەردەی لەسەر نهێنییەكی دارایی كابینەی نۆیەم ئاشكراكرد كەبڕی دانەوەی قەرزەكان مانگانە (253) ملیۆن دۆلارو بەدینار (379) ملیارو (500) ملیۆن دینار دەكات. بڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە دانیشتنێكی تایبەت لەپەرلەمانی كوردستان لەسەر لێبڕینی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بێت و پەرلەمانتارانیش دەڵێن:» دارایی هەرێم لەبارودۆخێكی باشدایە كاتی ئەوە هاتووە لێبڕین لەمووچە نەمێنێت». دانیشتنی پێشتری پەرلەمانی كوردستان لەلایەن پەرلەمانتارانەوە واژۆ كۆكرایەوە بۆ ئەوەی لەدانیشتنی داهاتوودا حكومەت بانگ بكرێتە پەرلەمان و هۆكارەكانی لێبڕینی موچە روونبكاتەوە. رۆژی شەممە رێباز حەملان، یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ دارایی و وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە رایگەیاند:»حكومەتی هەرێم مانگانە بری (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە». رێباز حەملان راشیگەیاند:»ئەگەر بەغدا پارەش بنێرێت ناتوانین بڵێین سەدا سەد لێبڕینی موچە كۆتایی پێدێت»، چونكە بەپێی داهاتی بەردەستی خۆیان و پارەكەی بەغدا بڕیار لەسەر موچە دەدەین بێ لێبڕین دابەش بكرێت. هەروەها راشیگەیاند:» نەوتمان فرۆشتووە تەواوی داهاتەكەی بۆ موچە نییەو دەبێت قەرزی لێبدەینەوە، چونكە مانگانە (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەدەینەوە». بەپێی وتەكانی رێباز حەملان بێت، حكومەتی هەرێم مانگانە (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە، واتا بەدینار دەكاتە (379) ملیارو (500) ملیۆن دینار. لەئێستادا حكومەتی هەرێم بەلێبڕینی لەسەدا 21% مووچە مانگانە (700) ملیار دینار خەرج دەكات، واتا حكومەتی هەرێم لەئێستادا مانگانە ترلیۆنێك و (79) ملیار دینار زیاتری لەبەردەستدایە بێجگە لەو خەرجییانەی بۆ وەزارەتەكان تەرخان دەكرێت، دەتوانێت دانەوەی قەرزەكان كەمبكاتەوەو لێبڕین نەهێڵێت تا پشكی هەرێم لەبەغداوە دێت. پێشتر مەسرور بارزانی لەناو پەرلەمانی كوردستان ئاشكرای كرد كەحكومەتەكەی (28) ملیار دۆلار قەرزارە، بەڵام هیچ وردەكارییەكی لەسەر قەرزەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم ئاشكرا نەكرد. رێباز حەملان ئەوەی خستەڕوو هەموو بڕیارەكان بەلێبڕینی موچەشەوە پارتی و یەكێتی و گۆڕان بەهاوبەشی دەیدەن لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا، وتیشی:»ئەوەی لەپەرلەمان دەوترێت و باس دەكرێت لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا بوونی نییە». ماوەی هەشت مانگانە حكومەتی هەرێم بەلێبڕینی لەسەدا 21% موچە دابەشدەكات، سەرەڕای زیادبوونی داهاتە ناوخۆییەكان بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بۆ سەروو (70) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی دەڵێت:» دەبێت وەزیرە تایبەتمەندەكان بێنە پەرلەمان و گفتوگۆ لەسەر لێبڕینی موچە بكرێت، چونكە دۆخی دارایی هەرێم باشە». زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:» دارایی هەرێم لەبارودۆخێكی باشدایە، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە لێبڕینەكە نەمێنێت». سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد ئێستا كاتی ئەوە هاتووە لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنرێت» دەبێت دانیشتنی پەرلەمان بكرێت لەسەر لێبڕینی موچە». ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان ئەوە دەخاتەڕوو بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمان داوای بانگهێشتی وەزیرەكان كراوە. جەلال محەمەد، ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتی وت:» بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمان داواكراوە حكومەت ئامادەی دانیشتنەكە بێت، بەڵام تائێستا دیار نیە ئامادە دەبێت یان نا». پەرلەمانتارێكی پارتی داوا دەكات وەزیری دارایی وەڵامی ئەوەیان بداتەوە كەداهاتی سلێمانی بۆچی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت. رێبوار عەبدولڕەحیم، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»  ئێمە داوامان كردووە لەسەر لێبڕینی موچە حكومەت بێت روونكردەوە بدات، كەحكومەت ناتوانێت بێ لیبڕین موچە بدات پەیوەندی بەچییەوە هەیە روونكردنەوەمان پێبدەن». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد حكومەت و وەزیری دارایی وەڵامی ئەو پرسیارەیان بدەنەوە كە «داهاتی سلێمانی بۆچی وەك پێویست ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێم». هاوكات رێبوار عەبدولڕەحیم ئەوەی دووپاتكردەوە كەهەموو پەرلەمانتاران دەیانەوێت لێبڕینی موچە كۆتایی بێت و وتی:» دوای هەڵسەنگاندنی رەوشی دارایی قسە لەسەر هەڵگرتنی لێبڕینی موچە دەكەین، ئێستا پێویستە هۆكارەكانی بزانین و چارەسەری بكەین». لەكاتێكدا پێشتر چەند جارێك حكومەت و وەزیرە پەیوەندیدارەكان چوونەتە پەرلەمان، بۆیە هەندێك لەپەرلەمانتاران پێیان وایە هاتنی حكومەت بۆ دانیشتنەكانی پەرلەمان هیچ كاریگەری نابێت و پێویستە پەرلەمان خۆی بڕیار بدات. ئەندامێكی كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت هاتنی حكومەت بۆ پەرلەمان هیچ لەبابەتە ناگۆڕێت تەنیا پێویستە پەرلەمان خۆی بڕیاری كۆتایی لەسەر بدات. رووپاك ئەحمەد لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بابەتەكە نایاساییەو حكومەت هیچ رێگەچارەیەكی بنبڕی و وەڵامێكی قەناعەت پێكەری پێنەبووە، بۆیە ئێستا تەنیا پێویستی بەبڕیاری پەرلەمانە بۆ هەڵگرتنی لێبڕینەكە ئەوە ئەركی سەرەكی خۆیەتی». ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ ئەوەشی روونكردەوە كەبڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە دانیشتنی پەرلەمان لەسەر لێبڕینی مووچە بكرێت.

نامۆ سەربەست بنیامین ناتانیاهۆ پاش (12) ساڵ لەسەرۆكایەتی حكومەتەكەی دواجار ستاف و هاوپەیمانەكانی متمانەیان بەبەڵێنەكانی نەماو پێیان وابووە تەنها داگیركاری سەپاندووەو خۆی لەدەسەڵاتی دادگا بەگەورەتر داناوەو ئەوەش بەشكستی حزبی لیكۆد وەسف دەكەن كە لەكۆی (12) كوررسی كنێست (پەرلەمان) تەنها (30) كورسی بەدەستهێنا. رۆژی 23/3/2021 هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئیسرائیل بەڕێوەچوو بۆ دیاریكردنی (120) ئەندامی (24)ەمین خولی كنێست (پەرلەمان) كەچوارەم هەڵبژاردن بوو لەماوەی دوو ساڵدا بكرێت، بەهۆی ئەوەی دوابەدوای هەڵبژاردنەكانی پێشتر هیچ لایەنێك نەیتوانی هاوپەیمانێتییەكی ئەوتۆ دروستبكات، نیوە زائید یەك كۆبكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت. لەئەنجامی هەڵبژاردنەكانی رۆژی 23ی ئازاردا پارتی لیكۆد بەسەرۆكایەتی بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆكوەزیرانی ئەوكات (30) كورسی بەدەستهێناو ئەنجامەكانی تریش بریتیبوون لە، نیو هۆپ شەش كورسی، یامینا حەوت كورسی، ریلیجۆس زایۆنیستس شەش كورسی، یونایتد توراە جودیزم حەوت كورسی، شاس نۆ كورسی، ئیسرائیل بیتانو حەوت كورسی، كاهۆل لاڤان هەشت كورسی، ییش ئاتید (17) كورسی، مێرێتز شەش كورسی، لەیبەر حەوت كورسی، جۆینت لیست شەش كورسی، رام چوار كورسی. وێڕای هەوڵە زۆرەكانی بنیامین ناتانیاهۆ، بەڵام نەیتوانی هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنێت بۆ دروستكردنی حكومەتی نوێ. لەبەرامبەردا هەشت لایەن كەپێكهاتوون لە (ییش ئاتید، كاهۆل لاڤان، ئیسرائیل بیتانو، یامینا، نیو هۆپ، مێرێتز و رام، بەتەنیا (65) خولەك پێش كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی پێكهێنانی حكومەت، توانییان هاوپەیمانێتییەك لە (62) كورسی پێكبهێنن و (نافتالی بینیت) وەك سەرۆك وەزیران دیاری بكەن. دوای دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكی نوێ و دوورخستنەوەی بنیامین ناتانیاهۆ لەسەرۆكایەتی حكومەتی ئیسرائیل، نووسەر و رۆژنامەو راگەیاندنە جیهانییەكان كەوتنە لێكدانەوەو شیكردنەوەی هۆكارەكانی ئەو كەوتنە. رۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی نووسیویەتی، مێژوونووسان لەسەر ئەوە رێكدەكەون كەوتنی ناتانیاهۆ پەیوەندیی بەهیچ رووداوێك، بیرۆكەیەك یان ئاراستەیەكەوە نەبووە، بەڵكو تەنیا پەیوەندیی بەكاراكتەری خۆیەوە هەبووە. ئەگەر رووداوەكانی ئەم چەند رۆژەش وایانكردبێت ناتانیاهۆ ماڵی سەرۆكوەزیران لەشەقامی بالفۆر چۆڵ بكات، بەڵام سێبەرەكەی بۆ چەندین ساڵ بەسەرمانەوە دەسووڕێتەوە. «مێژوو ساڵی 2021 وەك ساڵی ئاوابوونی ئەستێرەی ناتانیاهۆ دەنووسێتەوە، ئەگەرچی هێشتا ئەگەری هەڵهاتنەوەی هەیە، بۆیە ئەوانەی دەیانەوێت ژیاننامەكەی بنووسنەوە دەبێت وەڵامی پرسیارە سەرەكییەكە بدەنەوە، چی وایكرد بكەوێت؟». كەوتنی سەركردە بەهێزەكان هەمیشە ئاڵۆز بووە، بەڵام زۆرینەی كات پەیوەندییان بەڕووداوێكی گەورەوە، یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە هەبووە، بەڵام كەوتنی ناتانیاهۆ لەئەنجامی هیچ شۆكێكی دەرەكییەوە نەبوو. «ئەو نە وەك گۆڵدا مائیر شەڕی رۆژی لێبوردنی هەبوو، نە وەك جۆرج دەبلو بوش گەردەلولی كاترینای تووشبوو، تاكە شتی گەورەو دیار لەسەرۆكایەتییەكەیدا تێكچونی پرۆسەی ئاشتیی ئۆسلۆ بوو، ئەوەش یارمەتیداو وزەی دایە سەركەوتنەكانی، مامەڵەكردنی لەگەڵ پەتای كۆرۆناشدا بەهەمان شێوە بوو، بەجۆرێك دۆخەكەی بەڕێوەبرد كەتەنانەت ركابەرەكانیشی پیاهەڵدان و دەستخۆشییان هەبوو بۆی، واتە هیچ رووداوێكی گەورە نەبووە هۆی كەوتنی». بەهەمان شێوەش، گۆڕانی هزرو هاتنە پێشەوەی بیرۆكەی نوێ هۆكار نەبوون. كاتێك ناتانیاهۆ وەزیری دارایی بوو، شۆڕشی سەرمایەداریی ئیسرائیلی بەڕێوەبرد و تەواویكرد، بەڵام كە بووە سەرۆك وەزیران و خەڵك خۆپیشاندانیان كردو داوای هەرزانبوونی خواردن و خانوویان كرد، ئاراستەو بۆچوونی خۆی گۆڕی و لەدوای قەیرانە داراییە جیهانییەكەی 2008ەوە، لەعەقیدە نەختینەییەكەی پاشگەزبووەوەو بەرەو سەرمایەداریی بەبەزییانە رۆیشت. كەواتە كەوتنی ناتانیاهۆ بەهۆی رووداو یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە نییە، بەڵكو بەهۆی كاراكتەری خۆیەوەیەتی و ئەوەش لەدوو رووەوە، كۆمەڵایەتی و مۆراڵی. لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە، ژمارەی ئەو كەسانەی ناتانیاهۆ وەلاینان و دایبڕین و سوكایەتیپێكردن و لەهاوپەیمانی نزیكەوە كردنیە دوژمنی سوێندخۆر، سەرسامكەرن. تەنیا لەم هاوپەیمانێتییەدا كەئێستا بوونەتە جێگرەوەی چەندینی لەئەوانە تێدایە، وەك (گیدێۆن سەعار پێشتر وەزیری پەروەردەی بوو، ئەڤیگدۆر لیبەرمان، پێشتر بەڕێوەبەری گشتی نوسینگەكەی بوو، نافتالی بینیت، پێشتر بەرپرسی ستافەكەی بوو، یائیر لاپید، وەزیری دارایی بوو، بێنی گانتز، كە هێشتا لە وەزارەتی بەرگرییەكەیدایە و ناوزەندە بۆ بوونە جێگری سەرۆك وەزیران). بێمتمانەیی بە ناتانیاهۆ گەیشتە رادەیەك، هیچ كام لەوانەی ئەگەری بوونە هاوبەش و هاوپەیمانیان هەبوو لەگەڵیدا، باوەڕیان بەبەڵێنەكانی نەبوو، بۆ دووبارەو سێبارەو چواربارە كردنەوەی كورسی سەرۆكوەزیرانییەكەی، كێ باوەڕی پێدەكات لەكاتێكدا ئەو بەڕۆژی رووناك لەبەڵێننامە واژۆكراوەكەی خۆی پەشیمان بووەوە، بەوەی كە لەگەڵ گانتزدا، پۆستەكانیان ئاڵوگۆڕ بكەن؟ ناتانیاهۆ چۆن لەوە تێناگات كتێك گیدیۆن سەعار لەلیستی حكومەتەكەی دەكاتە دەرەوە، ئەو پیاوە بریندارە دوژمنایەتی ناكات؟ چۆن بێنێت لێی قبوڵدەكات هەواڵی نێگەتیڤ دەربارەی ژنەكەی دروستبكات؟ چۆن گانتز لێی خۆشدەبێت كە ئاگاداری نەكرد لەوەی خەریكی گفتوگۆیە بۆ رێككەوتنێكی ئاشتی. هاوكات لەڕۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی ئەوە خراوەتەڕوو كە توانای مامەڵەی ناتانیاهۆ لەگەڵ خەڵكدا نائاساییە، «تەنیا كەسێكی بێهەست دەتوانێت بەو زۆرییەو بەو توندییە سوكایەتی بەخەڵك بكات، ئەگەر نەتوانێت خۆی فێربكات هەست بەو شەرمەزارییە بكات كە تووشی خەڵكانی تری كردووە، لانیكەم دەبێت فێربێت حسابی ئەوەبكات كە كەی و چۆن باجی غرورەكەی دەدات». هەروەها لەڕووی مۆراڵییەوە ناتانیاهۆ باوەڕی وابوو كەخۆی زۆر زیرەكەو هەموو ئەوانیتر زۆر دەبەنگن، «خۆی زۆر گەورەیەو دادگا زۆر بچووكە، بۆیە ئەوەی بە وەرگرتنی بایی یەك ملیۆن شیكڵ (زیاتر لە 300 هەزار دۆلار) دیاری لەدوو ملیۆنێر دەستیپێكرد، بووە هۆی ئەوەی بەدوای خۆیدا ئەوە بهێنێت كە كەسانێك بخاتە كابینەكەیەوە، پێشتر لەسەر بەرتیل وەرگرتن حوكم درابوون» فەزیحەیەك بووە دەستپێكی هێرشێكی توندی ناتانیاهۆ بۆ سەر دەسەڵاتی دادوەری و ئەوەش وایكرد خەڵك تێبگات لەوەی، ئەو كەسەی وادەزانێت زۆر گەورەیە، لەڕاستیدا زۆر بچووكە. رۆژنامەكانی زە سەن و ئیندیپێندێنت ئۆنلاینی بەریتانی، بەهەمان شێوە باس لەوە دەكەن هۆكاری كەوتنی ناتانیاهۆ كەسایەتییەكەیەتی و دەڵێن بەرجەستەی دیماگۆگیەتێكی هەڵخەڵەتێن و دابەشكار دەكات. ئەو راگەیاندنانە دەڵێن، ناتانیاهۆ تەنیا بەوەوە نەوەستا داگیركاریی بسەپێنێت. بەڵكو بەرجەستەی رێچكەیەكی نەتەوەیی و رەگەزیی هەڵخەڵەتێن و مایەی دابەشبوون و دیماگۆگیەتی كرد، كە لەهەموو جیهاندا دەنگیدایەوە، لە ڤیكتۆر ئوربانی مەجەڕەوە بۆ دۆناڵد ترەمپ لەئەمریكا، هاوكات بێزاربوونی بەرامبەر پێوەرەكانی دیموكراسی و هەموو بەستنەوەیەكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و تەنانەت راستییەكانیش نیشاندەدا. جۆناسان فریدلاند، نووسەرو لێكۆڵەری سیاسی لەبارەی ناتانیاهۆوە دەڵیت:»پەرتكەو زاڵبە ئەو پرەنسیپە بوو كە ناتانیاهۆ لەسەری دەڕۆیشت و سەرشێتانە گروپێكی دژی ئەویتر هاندەدا، ساڵی 2015 لەڕۆژی هەڵبژاردنەكاندا لایەنگرەكانی بەوە كۆكردەوە كە دەیترساندن بەوەی هاووڵاتییە عەرەبەكان بەژمارەی زۆر بەرەو سندوقەكانی دەنگدان دەچن، ئەمساڵیش مناوەرەیەكی كرد بەوەی ئیتمار بن غەفیری سەرۆكی پارتێكی رەگەزپەرستی خستە كنێستەوە تەنیا بۆ ئەوەی هاوكاری بكات دەسەڵاتەكەی بپارێزێت.» جۆناسان فریدلاند، دەشڵێت:»ناتانیاهۆ هێرشی كردەسەر هەر دامەزراوەیەك هەڕەشەی لێپێچینەوە یان چاودێریكردنی دەسەڵاتەكەی لێكردبێت و بەنوخبەیەكی چەپڕەوی رقلێبوو وەسفیدەكردن، دەستدرێژییەكانی بۆ سەر سەربەخۆیی دادگا بەردەوامبوو لایەنگرانی خۆی لەپۆستی بەڕێوەبەری گشتی و سەرۆكی كۆمسیاری پۆلیس و چاودێریی دەوڵەتدا دادەنا، كە پێشتر ئەوانە پۆستی سەربەخۆ بوون.» لەكۆتاییشدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە «ناتانیاهۆ ماوەیەكی زۆر درێژ لەدەسەڵاتدا مایەوەو بووە هۆی ئەوەی ئیسرائیل لەناوەوە دابڕمێت، گۆڕینی بەحكومەتێكی فرەدابەشبوو هەموو كێشەكان چارەسەر ناكات، بەڵام یەك دانە چارەسەر دەكات كە لابردنی ناتانیاهۆیە، ئەوەش سەرەتایەكە».

 هاوڵاتى کەمبوونەوەی ئاستی ئاوی ئێران بووەتە سەرەکیترین مەترسیی لەسەر ئاسایشی ئەو وڵاتەو زۆربەی بەرپرسانیش رایانگەیاندوە رەنگە وڵاتەکەیان لەڕوبەڕوبوونەوەی قەیرانی ئاودا مایەپوچ ببێت و ئەمساڵ ببێتە کەمئاوترین ساڵی نیو سەدەی رابردوو. توێژینەوەکان لەئێران ئاشکرایان کردووە کەئەو وڵاتە تا (16) ساڵی داهاتوو گیرۆدەی قەیرانی وشکەساڵی و کەمئاویی دەبێت و ئەمەش بەقەیران یان کارەساتی سروشتی و گۆڕانکاریی کەشوهەوا لەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت کە تائێستا زیانی بە (82%)ی بوارە کشتوکاڵییەکانی گەیاندوە. ئێران بەیەکێک لەو وڵاتانەی جیهان ئەژمار دەکرێت کەکەمترین سەرچاوەی ئاوی هەیە، بەڵام زیاترین بەکارهێنانی نائاسایی و نایاسایی هەیە، بۆیە بەرپرسانی ئەو وڵاتە ناچارن لەجیاتی پلان و ستراتیژی نەوت و وزەی ئەتۆمیی و بەرنامەی موشەکی بیر لەچارەسەری قەیرانی ئاوی وڵاتەکەیان بکەنەوە، چونکە رەنگە کەمئاویی ببێتە هۆی مایەپوچبوونی ئەو وڵاتە. ئێرانییەکان زیاترین ئاو بەکاردەهێنن نێوەنجی بارانبارین لەساڵانی (2018) تا (2019) لەئێران بە تۆمارکردنی (342) ملیم لەساڵێکدا ژمارەی پێوانەیی بارانبارینی  لە (50) ساڵی رابردوی ئەو وڵاتەدا تۆمارکردو رێژەی بارانبارین لەماوەی نێوان ساڵی (2019) تا ساڵی (2020) بۆ (317) ملیم دابەزینی بەخۆیەوە بینی، بەڵام ئەو رێژەیە لەساڵی (2021) بەشێوەیەکی بەرچاو (50%) کەمی کرد . ساڵانە حەوت ملیارو (500) ملیۆن مەتر سێجا ئاوی خواردنەوەو تەندروست لەئێران بەکاردەهێنرێت کەپێنج ملیار مەترسێجای بۆ ماڵ و خێزانەکانە کە دەکاتە (241) لیتر ئاوی رۆژانە بۆ هەر هاووڵاتییەکی ئەو وڵاتە. بەپێی ئامارەکان و بەراوردەکان لەگەڵ رێژەی بەکارهێنانی ئاو لەوڵاتانی پڕئاوی جیهان، ئێران زیاترین رێژەی ئاوی خواردنەوەو تەندروست بەکاردەهێنێت چونکە لەوڵاتی پۆڵەندا هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (98) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت لەوڵاتی دانیمارک هەر هاووڵاتییەک (159) لیتر لەڕۆژێکدا و لەوڵاتی سوید (164) لیترو لەوڵاتی پورتوگال (194) لیترو لەوڵاتی ئیسپانیا (200)لیترو لەوڵاتی بەریتانیا (153) لیتر ئاوی رۆژانە بەکاردەهێنرێت کە بەراورد بەوڵاتێکی وەک ئێران کە هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (241) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت جیاوازییەکی گەورە هەیە لەکاتێکدا ئێران بەوڵاتێکی کەمئاو لەئاستی جیهان ئەژمار دەکرێت. ئامارەکان لەئێران دەریدەخەن کە رێژی سەرچاوەکانی ئەو وڵاتە بەراورد بەساڵی (2020) نزیکەی (48%) کەمی کردووە. جیاوازییەکانی باران بارین لەخاکی ئێران ئێران کەپانتاییەکەی یەک ملیارو (873959) ملیۆن  کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و بە (17)یەمین وڵاتی جیهان لەڕووی پانتاییەوە ئەژمار دەکرێت، ئاست و رێژەی بارانبارینەکان لەسەرتاسەری ئەو خاک و پانتاییە جیاوازەو تەنها لە (1%)ی پانتایی ئەو وڵاتەدا رێژەی بارانبارینی ساڵانەی دەگاتە نزیکەی هەزار ملیم و لەهەندێک ناوچەشدا کەمترە لە (148) ملیم لەساڵێکدا بۆیە بە بەردەوامیی مەترسیی وشکەساڵی و کەمئاویی لەئێران هەیە . بەفیڕۆدانی ئاو لەئێران عیسا کەلانتەری کە (12) ساڵ لەئێران وەزیری کشتوکاڵ بووەو لەئێستادا راوێژکاری سەرۆک کۆمارو بەڕێوەبەری ناوەندی ژینگەیە لەو وڵاتە رایگەیاندووە؛ سالانە (20) ملیار مەترسێجا ئاو زیاتر لەئاستی یاسایی و رێگەپێدراو لەئاوی ژێرزەوی ئێران بەکاردەهێنرێت کە ئەمەش بەدزینی ئاوو بەفیڕۆدانی لەقەڵەمدەدرێت. کەلانتەر جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئێران لەساڵی (1980) تائێستا بەشێوەیەکی خراپ و نەگونجاو سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت و ئەمەش وایکردوە کاریگەریی لەسەر ئاستی کەمبوونەوەی بەرهەمی گەنم لەئێران بکات بەشێوەیەک کە لەنێوان (20) بۆ (25) ساڵ رێژەی بەرهەمهێنانی گەنم لەئێران چوار هێندە کەمی کردووە. بـــەپێی رێکــــکەوتنی ســــــــاڵی (1997)ی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێت هەر وڵاتێک ساڵانە (40%)ی سەرچاوە ئاوییە سروشتییەکانی بەکاربهێنێت، بەڵام ئێران ساڵانێکە نزیکەی (100%)ی سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت. کەمبوونەوەی بارانبارین ئەحمەد وەزیفە، سەرۆکی ناوەندیی وشکەساڵی و کۆنتڕۆڵی قەیرانەکان سەر بەدامەزراوەی کەشناسیی ئێران راگەیاندوە؛ کەئاستی بارانبارین لەساڵی (2021) نزیکەی (41%) کەمی کردووە، بەڵام ئەو ئاستە لەکەمکردنی بارانبارین لەپارێزگای سیستان و بلوچستان دەگاتە (82%) و لەپارێزگای هۆرموزگان دەگاتە (86%) و لەپارێزگای کرمان دەگاتە (65%) بۆیە ئەو ئامارانە ئاماژەن کەساڵی (2021) کەمبارانترین ساڵی نیو سەدەی رابردووی ئێران دەبێت. ئێران کە پێکهاتووە لەهەزار و (300) شارو  شارۆچکە و (37) هەزار گوند زیاتر لە (310) شارۆچکەو حەوت هەزار گوندی رووبەڕووی قەیرانی کەمئاویی بووەتەوەو بە جۆرێک کەدەبێت ئاو بەتەنکەر بەسەر ئەو شارۆچکەو گوندانەدا دابەش بکرێت چونکە نێوەنجی بارانبارین لەو وڵاتە یەک لەسەر سێی نێوەنجی بارانبارینی پێویستە بەپێوەرە جیهانییەکان. بەنداوەکان ئێران لەساڵی (1940) تائێستا زیاتر لە (172) بەنداوی دروستکردووەو بڕیارە لەکۆتایی ساڵی (2021) ژمارەی بەنداوەکانی بگاتە (214) بەنداو. کۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) تاساڵی (2003) زیاتر لە (125) بەنداوی گەورەی دروستکردووە و لەساڵی (2003) تاسەرەتای (2021) نزیکەی (37) بەنداوی دیکەی بە بەنداوەکانی وڵاتەکە زیاد کردووە واتە ئێران لە (81) ساڵی رابردودا (214) بەنداوی لەوڵاتەکەی دروستکردووە. کوردو بێئاویی قەیرانی کەمئاویی ئێران، بەرۆکی  پارێزگای کرماشان لەڕۆژهەڵاتی کوردستانی گرتووە و بەپێی ئامارەکان ئەو پارێزگایە کەژمارەی دانیشتوانی دەگاتە نزیکەی دوو ملیۆن کەس، نزیکەی یەک ملیۆن کەسی رووبەڕووی کەمیی ئاوی خواردنەوە بوون و بڕیاربوو پێنج ساڵ پێش ئێستا بەنداوێک بە ناوی (گاوشان) تەواو بکرێت و کێشەی کەمیی ئاو لەو پارێزگایە چارەسەر بکرێت بەڵام تائێستا ئەو بەنداوە تەواو نەبووە. تەنها شاری کرماشان کە نزیکەی یەک ملیۆن دانیشتوی هەیە پێویستی بە (250) هەزار مەترسێجا ئاو هەیە، بەڵام لەئێستادا تەنها (130) هەزار مەتر سێجا ئاوی پێ دابیندەکرێت. پارێزگای کوردستان (سنە) لە رۆژهەڵاتی کوردستان کەخاوەنی رووبارو ئاوی کانیاوی سروشتیی زۆرە ، رێژەی ئاوی ئەو سەرچاوانەی لەساڵی (2020) زیاتر لەچوار ملیار مەترسێجا ئاو بووە، بەڵام ئەو رێژەیەی ئەمساڵ بۆ یەک ملیارو (200) ملیۆن مەترسێجا دابەزیوەو رێژەی ئاوی رووبارو کانیاوەکانی ئەو پارێزگایە بەراورد بەساڵی رابردوو (54%) دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و کەمی کردوە. پارێزگای سنە خاوەنی یەک ملیۆن و (220) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵییە کە لەو ژمارەیە (896) هەزار و (235) هەکتار کەدەکاتە (88%) زەوییەکانی، دێمەو (121) هەزار هەکتاریشی کەدەکاتە (12%) زەوییەکانی بەرئاوەو بێئاویی بووەتە هۆی نەخۆشی و سەرهەڵدانی مێرووە مەترسیدارەکانی وەک (سن) بۆ گەنم و ئەمساڵ نزیکەی (160) هەزار هەکتار لەزەوییەکانی تایبەت بەگەنم کەوتوونەتە بەر هێرشی سن و ئەمەش بەراورد بەساڵی رابردو (170%) زیادی کردووە. وشکەساڵی و بارانبارینی کەم  بەرهەمی گەنمی پارێزگای سنە لەڕۆژهەڵاتی کوردستان کە یەک ملیۆن تۆنە لەساڵێکدا بەڕێژەی (35%) کەمکردووەتەوە کە دەکاتە (270) هەزار تۆن گەنم. لەلایەکی دیکەوە بەڕێوەبەری ئاوی پارێزگای کوردستان ئاشکرای کردووە کە لەئەمساڵدا زیاتر لە (300) گوندی ئەو پارێزگایە دەکەونە بەر قەیرانی کەمئاویی و وشکەساڵی و نەبونی ئاوی خواردنەوە، بۆیە دەبێت بەتانکەر ئاو بۆ ئەو گوندانە دابین بکرێت. لەپارێزگای ئیلام هاوشێوەی پاریزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان قەیرانی کەمئاوی و وشکەساڵیی هەیە، بۆیە (160) هەزار هەکتار زەوی دێم و پێنج هەزار هەکتار زەویی بەرئاو زیانیان بەرکەوتووەو بەگشتی (70%)ی بەرهەمی دانەوێڵەی ئەو پارێزگایە زیانی بەرکەوتوەو هەر ئەمەش هۆکار بووە کە بەرهەمی جۆی ناوچەکە لە (75) هەزار تۆنەوە بۆ (25) هەزار تۆن کەم بکات لەکاتێکدا بەپێی ئامارەکانی ئەو پارێزگایە لە ئەمساڵدا (100) هەزار تۆن لەسەرجەم بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی بەراورد بەساڵانی رابردو کەمیکردووە. ئیلام بەگشتی خاوەنی (340) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵیی دێم و بەرئاوو پێنج هەزار هەکتار باخی هەیە کە  وشکەساڵیی زیانی زۆری بەکشتوکاڵ و باخداریی لەو ناوچەیە گەیاندوەو بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی لە (30%) بۆ (70%) کەم بووەتەوە. هاوشێوەی پارێزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان لەپارێزگای ورمێ زەنگی مەترسیداری وشکەساڵی لێدراوەو ئامارەکان دەریدەخەن رێژەی بارانبارینی ئەمساڵ بەراورد بەساڵی رابردوو (26%) لەو پارێزگایە کەمی کردووە و ئاستی ئاوی دەریاچەی ورمێ (56) سانتی مەتر دابەزیوە لەکاتێکدا (10) ساڵە لەچوارچێوەی پڕۆژەی زیندوکردنەوە دەریاچەکەدا ئاوی زۆربەی سەرچاوەکانی کوردستان دەڕژێنرێتە ئەو دەریاچەیە. رێژەی ئاوی دەریاچەی ورمێ لەئەمساڵدا گەیشتوەتە پێنج ملیارو (20) ملیۆن مەترسێجا لەکاتێکدا ئەو رێژەیە لەساڵی رابردوو شەش ملیارو (940) ملیۆن مەترسێجا بووەو هاوکات رێژەی ئاوی بەنداوی مەهاباد بووەتە (159) ملیۆن مەترسێجا کە بەراورد بەساڵی رابردوو (21) ملیۆن مەترسێجا کەمیکردوە. کەمئاویی و وشەکساڵی و بەکارهێنانی نائاسایی ئاوی ژێرزەوین لە پارێزگای ورمێ بوەتە هۆی رۆچونی (10) سانتیمەتر لەخاکی ئەو پاریزگایە. بەوتەی شارەزایان وشەکساڵی لەزۆربەی ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان تەنها پەیوەندیی بەکەمی بارانبارینەوە نییە، چونکە رێژەی بارانبارین لەو ناوچانە بەراورد بەساڵی رابردو کە بەساڵێکی باراناویی ناوی دەهێنرێت (26%) تا (46%) کەمیکردووە، بەڵام رێژەی سەرچاوەکانی ئاو بەراورد بەبارانبارین لەئەمساڵدا لەهەندێک ناوچەی رۆژهەڵات زیاتر لە (86%) کەمیکردووە، بۆیە بە لێکدانەوەیەکی ئاسایی ئەو ژمارانە دەردەکەوێت کۆنتڕۆڵ نەکردن و خراپ سودوەرگرتن لەسەرچاوە ئاوییەکان هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدانی وشکەساڵییە لەو ناوچانە. کەمئاوی (35%)ی کارەبای ئێرانی کەمکردووە ناوەندی نیشتیمانیی ئێران بۆ بەرنگاربوونەوەی وشکەساڵی لەئێران ئاشکرای کردووە کە نێوەنجی بارانبارینی ئەمسال بەگشتی (118) ملیم بووە لەکاتێکدا لەساڵی رابردودا رێژەی بارانبارین (207) ملیم بووەو ژمارەکە دەریدەخات رێژەی بارانبارین (43%) کەمیکردووە و هاوکات بووەتە هۆی کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی کارەبا لەبەنداوەکان بەڕێژەی (35%) کە دەکاتە چوار هەزار مێگاوات. ناوەندەکە ئاماژەی بەوە کردووە کە کەمبوونەوەی باران بووەتە هۆی راگرتنی بەرهەمهێنانی کارەبا لەزۆربەی بەنداوەکان و لەلایەکی دیکەشەوە وەزارەتی کارەبای ئێران پشتڕاستی کردووەتەوە کەوڵاتەکەی (17%)ی سەرجەم کارەباکەی لەڕێگەی بەنداوەکانەوە بەرهەمدەهێنێت، بەڵام کەمبوونەوەی ئاستی بەنداوەکان و رێگریی لەبەردانەوەیان بووەتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لەچوار هەزار مێگاوات کارەبا لەکاتێکدا سەرجەم بەرهەمهێنانی کارەبا لەئێران دەگاتە (60) هەزار مێگاوات. وەزارەتی کارەبا رایگەیاندوە بۆ رێگریی لەبەکارهێنانی زۆری کارەبا لەوەزارەت و ناوەندەکانی سەر بەو وەزارەتەوە بڕیاریان لەقەدەغەکردنی بەکارهێنانی سپلیت و کۆندیشنی غازی و ساردکەرەوەکان داوەو رەنگە ئەمە ببێتە بڕیارێک بۆ سەرجەم دامەزراوەکانی حکومەت. زۆربەی توێژینەوەکانی ناوەندە جیاوازەکانی ئێران ئاماژە بەوە دەکەن کەئێران بەهۆی کەمبوونەوەی سەرچاوە ئاوییەکانی رووبەڕوی قەیرانیی ئاو دەبێتەوەو ئەمەش زۆربەی بوارە ئابوریی و کشتوکاڵییەکانی دەگرێتەوەو رەنگە خراپترین و وشکترین ساڵی خۆی لەمێژووی (50) ساڵی رابردودا ئەزمون بکات و سەرەڕای ئەمانەش پێشبینی کراوە ئەگەر بارانبارین لەئێران جارێکی دیکە ئاسایی ببێتەوە ئەو وڵاتە ناتوانێت تا (16) ساڵی داهاتوو بگاتەوە دۆخێکی ئاسایی، چونکە زۆربەی سەرچاوەکانی ئاوی ژێرزەویی ئەو وڵاتە بەمەبەستی کشتوکاڵ بەشێوەیەکی خراپ سوودیان لێوەرگیراوە.  

هێمن حه‌سه‌ن جارێکی دیکه‌ هه‌ڕه‌شه‌کانی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان بۆ سه‌ر که‌مپی مه‌خمور ده‌ستیپێکرده‌وه‌و رایگه‌یاند، بابه‌تی مه‌خموریان به‌جددی وه‌رگرتووه‌و به‌م زووانه‌ که‌مپه‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌که‌ن، نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ش له‌هه‌رێم ده‌ڵێت:» حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیان له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ی ئه‌ردۆغان ئاگادارکراوه‌ته‌وه‌«. رۆژی شه‌ممه‌ پێنجی حوزه‌یران و ته‌نیا سێ رۆژ دوای ئه‌م لێدوانه‌ تورکیا به‌فڕۆکه‌ هێرشیکرده‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو به‌هۆیه‌وه‌ سێ په‌نابه‌ری که‌مپه‌که‌ گیانیان له‌ده‌ستدا، ئه‌وه‌ش ده‌ستپێکی ئۆپه‌راسیۆنێکی نوێیه‌ له‌دژی په‌که‌که‌و کۆتاییهێنان به‌و که‌مپه‌. میدیاکانی تورکیا بڵاویانکرده‌وه‌ که‌ له‌دوای 15ی ئه‌م مانگه‌وه‌ ئۆپه‌راسیۆن بۆسه‌ر که‌مپی مه‌خمور ده‌ستپێبکات. له‌ماوه‌ی ساڵی رابردووه‌وه‌ تائێستا نزیکه‌ی (10) جار بۆردومانی که‌مپه‌که‌ کراوه‌و دوایەمین جاریان مانگی یه‌کی ئه‌مساڵ بوو که‌ به‌هۆیه‌وه‌ دوو گه‌نجی که‌مپه‌که‌ گیانیان له‌ده‌ستداو تائێستاش به‌رده‌وام فڕۆکه‌ی بێفرۆکه‌وان رۆژانه‌ به‌سه‌ر ئاسمانی که‌مپه‌که‌دا ده‌سوڕێته‌وه‌. ئه‌مه‌ تازه‌ترین هه‌ڕه‌شه‌و هێرشی تورکیا بوو سه‌باره‌ت به‌که‌مپی مه‌خمور، به‌ڵام تازه‌ترین هه‌وڵ نییه‌ بۆ کۆتاییهێنان به‌و که‌مپه‌ له‌لایه‌ن ئه‌و وڵاته‌وه‌، له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردوودا به‌رده‌وام هه‌وڵی داخستنی که‌مپه‌که‌ی داوه‌، به‌ڵام به‌هۆی فشاره‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و رێگرییه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق شکستی هێناوه‌. حاجی کاچان، هاوسه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردنی که‌مپی مه‌خمور ده‌ڵێت:» ئه‌گه‌ر هێرشیان بکرێته‌سه‌ر هیچ ده‌سه‌ڵاتێکیان نییه‌و ناتوانن به‌رگری له‌خۆیان بکه‌ن». هاوسه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی که‌مپی مه‌خمور به‌هاوڵاتى وت:» هه‌موو که‌س ده‌زانێت ئه‌وانه‌ی له‌که‌مپی مه‌خموردان هاووڵاتی ساده‌و بێده‌سه‌ڵاتن که‌زۆربه‌یان ژن و مناڵن، حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان هاتوون بۆ لامان و سه‌ردانیان کردوین و راپۆرتیان ئاماده‌ کردووه‌ که‌ ئه‌مه‌ که‌مپێکی خه‌ڵکی سڤیله‌ نه‌ک په‌که‌که‌«. هه‌روه‌ها کاچان به‌رپرسیارییه‌تی پاراستنی که‌مپه‌که‌ی خسته‌ ئه‌ستۆی حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان، وتی:» ئه‌وان هیچ چه‌ک و هێزێکیان نییه‌ به‌رگری له‌خۆیان بکه‌ن، بۆیه‌ داوا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ده‌که‌ین له‌ده‌ستی تورکیا بمانپارێزن». لەلایەکی دیکەوە لەسەر هەڕەشەو بۆردومانەکانی رۆژی شەممەی ٥ی حوزەیرانی سەر کەمپی مەخمور پاش چەند کاتژمێرێک، کیلی کرافت باڵیۆزی ئەمریکا لەنەتەوە یەکگرتووەکان ئیدانەی هێرشکردنەسەر کەمپی پەنابەرانی مەخموری کردو رایگەیاند هێرشکردنەسەر خەڵکی سڤیل و ئاوارەی کەمپەکە بەپێشێلی سەر ماڤی مرۆڤ و یاسا نێودەوڵەتییەکان دەکەین و تورکیامان لەو پێشێلکارییە ئاگادارکردووەتەوە . مانگی کانوونی دووه‌می ئه‌مساڵ خولوسی ئاکار وه‌زیری به‌رگریی تورکیا سه‌ردانی عێراق و هه‌رێمی کوردستانی کرد، له‌و سه‌ردانه‌دا ئاکار داوای  له‌به‌غداو هه‌ولێر کرد که‌مپی مه‌خمور چاره‌سه‌ر بکه‌ن که‌ بووەته‌ لانه‌ی دروستکردنی گه‌ریلای په‌که‌که‌، ئه‌گه‌رنا خۆیان چاره‌ی که‌مپه‌که‌ ده‌که‌ن. له‌دوای ئه‌و سه‌ردانه‌ش حکومه‌تی تورکیا به‌رده‌وام بووه‌ له‌ فشاره‌کانی بۆ سه‌ر حکومه‌ته‌کانی به‌غداو هه‌ولێر تا که‌مپی مه‌خموور دابخه‌ن که‌نزیکه‌ی (12) هه‌زار په‌نابه‌ری باکووری کوردستانی تێدایه‌، به‌ڵام که‌مپه‌که‌ له‌ ژێر چاودێریی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کاندایه‌. له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامی فشاره‌کانی تورکیاش بۆ داخستنی که‌مپه‌که‌ هاوکات فشاره‌کانی پارتی دیموکراتی کوردستانیش بۆسه‌ر ئه‌و که‌مپه‌ ده‌ستیپێکردووه‌و ئه‌و گه‌مارۆیه‌ی که‌ ساڵی رابردوو خستوویه‌تیه‌ سه‌ر که‌مپه‌که‌ له‌ دوو مانگی رابردوودا تائێستا توندتری کردووه‌ته‌وه‌و رۆژانه‌ چالاکوانانی ئه‌و که‌مپه‌ ده‌ستگیر ده‌کات. که‌مپی مه‌خمور ماوه‌ی (22) ساڵه‌ له‌قه‌زای مه‌خمورو له‌ رۆژئاوای هه‌ولێر دروستکراوه‌ که‌ تایبه‌ته‌ به‌ کوردانی باکووری کوردستان. په‌نابه‌رانی ناو که‌مپه‌که‌ به‌شێکیان له‌لایه‌ن تورکیاوه‌ به‌پشتیوانیکردن یان ئه‌ندامبوون له‌په‌که‌که‌ تۆمه‌تبار کراون، به‌شێکیشیان به‌هۆی سه‌پاندنی سزای چه‌ند ساڵی له‌سه‌ر کاری سیاسی چوونه‌ته‌ ئه‌و که‌مپه‌، ئێستا تورکیا که‌مپی مه‌خمور به‌ لانه‌و قوتابخانه‌ی پێگه‌یاندنی کادرو گه‌ریلا بۆ په‌که‌که‌ی ده‌زانێت.  له‌سه‌ره‌تای کردنه‌وه‌ی ئه‌و که‌مپه‌ ژماره‌ی په‌نابه‌ره‌کانی ته‌نیا (5) هه‌زار بوو، به‌ڵام ساڵ به‌ساڵ ژماره‌ی په‌نابه‌رانی ناو که‌مپه‌که‌ زیاتر بووه‌، ئه‌وه‌ش به‌هۆی فشاره‌کانی حکومه‌تی تورکیا له‌سه‌ر ئه‌و خێزانانه‌ی که‌ یه‌کێک له‌ئه‌ندامانیان له‌ناو په‌که‌که‌ بووه‌ یان هیچ لانه‌و جێگه‌یه‌کی مانه‌وه‌یان نه‌بووه‌ له‌دوای وێرانکردنی ناوچه‌کانیان له‌لایه‌ن سوپای تورکیاوه‌. نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ له‌هه‌رێمی کوردستان ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات، که‌مپه‌که‌یان هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به‌ په‌که‌که‌وه‌ نییه‌و ئه‌وانه‌ی له‌ناو ئه‌و که‌مپه‌دان له‌ده‌ست زوڵم و زۆریی حکومه‌تی تورکیا باکووری کوردستانیان جێهێشتووه‌.  مزگین ئاری، نوێنه‌ری پارتی دیموکراتی گه‌لان (هه‌ده‌په‌) له‌هه‌رێمی کوردستان،  ئه‌وه‌ ره‌تده‌کاته‌وه‌ که‌ ئه‌وانه‌ی له‌که‌مپی مه‌خموردان گه‌ریلای په‌که‌که‌ بن، به‌ڵکو به‌وته‌ی ئه‌و ئه‌وانه‌ خه‌ڵکی شارو گونده‌کانی باکووری کوردستانن که‌ ئه‌ردۆغان وێرانی کردووه‌ لێیان. مزگین ئاری له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت:» هه‌ڕه‌شه‌کانی ئه‌ردۆغان جددین و ده‌بێت نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق ئه‌وه‌ بزانن که‌هه‌موو کورد وه‌ک په‌که‌که‌ ده‌بینێت، بۆ هه‌ر داگیرکارییه‌ک په‌که‌که‌ ده‌کاته‌ بیانوو». هه‌روه‌ها پێشیوابوو جاری یه‌که‌م نییه‌ ئه‌ردۆغان داوای داخستنی که‌مپی مه‌خموور ده‌کات، به‌ڵکو به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌ی له‌ عه‌فرین و کۆبانی و قه‌ندیل و شنگال و که‌رکوک و مه‌خموور کردووه‌. نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ له‌هه‌رێم ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد، که‌ئه‌وان نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق و حکومه‌تی هه‌رێم به‌ به‌رپرسیار ده‌زانن له‌سه‌لامه‌تی که‌مپی مه‌خمورو وتیشی:» که‌ ئه‌و سێ لایه‌نه‌ له‌هه‌ڕه‌شه‌کانی ئه‌ردۆغان ئاگادارکراوه‌ته‌وه‌ که‌ رێگه‌ به‌هێرشی ده‌وڵه‌تی تورک نه‌ده‌ن بۆ سه‌ر که‌مپه‌که‌«. حکومه‌تی تورکیا به‌شێوه‌یه‌کی فه‌رمی داوای له‌حکومه‌تی هه‌رێم و حکومه‌تی عێراق کردووه‌ که‌مپی مه‌خموور دابخه‌ن، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا هه‌ردوو حکومه‌ت به‌ ئه‌نقه‌ره‌یان راگه‌یاندووه‌، ئه‌و که‌مپه‌ ته‌نیا هاووڵاتیانی ئاسایی تێدا ده‌ژین و هیچ گه‌ریلایه‌کی په‌که‌که‌ی تێدا نییه‌و پرسی داخستنی که‌مپه‌که‌ش په‌یوه‌ندیی به‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌. هاوکات حکومه‌تی تورکیا داواشی له‌نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان کردووه‌ که‌ به‌زوویی بابه‌تی مه‌خموور چاره‌سه‌ر بکات، چونکه‌ په‌که‌که‌ ئه‌ندامه‌کانی له‌وێ پێده‌گه‌یه‌نێت و په‌روه‌رده‌یان ده‌کات، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ نه‌کرێت ناچارن خۆیان به‌و کاره‌ هه‌ستن. له‌ئێستادا دوو پیشنیار خراوه‌ته‌ به‌رده‌م نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان لەهه‌ردوو حکومه‌تی عیراق و هه‌رێمدایه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌مپه‌که‌ به‌ته‌واوی له‌په‌که‌که‌ داببڕن بۆ ئه‌وه‌ی له‌هێرشی تورکیا بیپارێزن ئه‌ویش به‌قسه‌کردن و رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌، یان ئه‌وه‌تا په‌نابه‌رانی که‌مپه‌که‌ بۆ وڵاتی سێیه‌م بگوازنه‌وه‌. سه‌رچاوه‌یه‌کی ئاگادارو باڵا له‌حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:»به‌رپرسیاریه‌تی پاراستنی که‌مپی مه‌خمور له‌ئه‌ستۆی حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌و پێویسته‌ ئه‌وان رێگه‌چاره‌یه‌ک بۆ پاراستنیان بگرێته‌ به‌ر، حکومه‌تی هه‌رێمیش ده‌توانێت ته‌نیا هاوکار بێت». ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ پێشیوابوو په‌که‌که‌ به‌ئاشکرا له‌که‌مپی مه‌خمور هه‌یه‌و ئه‌وان په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه‌، بۆیه‌ تورکیا ئه‌وه‌ ده‌زانێت و هێرش ده‌کاته‌سه‌ریان «ئه‌مه‌ پاساو نییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی که‌مپه‌که‌ بکرێنه‌ ئامانج، به‌ڵام پێویسته‌ په‌که‌که‌ ره‌چاوی ئه‌و هه‌ستیارییه‌ بکات و له‌که‌مپه‌که‌ دوور بکه‌وێته‌وه‌«. رۆژی ١٧ی مانگی حەوت له‌ڕیستۆرانتی هۆقه‌باز له‌شاری هه‌ولێر له‌لایه‌ن چه‌ند هێرشبه‌رێکه‌وه‌ دیبلۆماتکارێکی تورکیا کوژرا، له‌وکاته‌وه‌ گه‌مارۆ خراوه‌ته‌سه‌ر مه‌خمور که‌زیاتر له‌ (12) هه‌زار ئاواره‌ی باکووری کوردستانی تێدا نیشته‌جێن و رۆژبه‌ڕۆژیش بارودۆخی دانیشتوانی که‌مپه‌که‌ خراپتر ده‌بێت. به‌ڵام سه‌رچاوه‌که‌ی حکومه‌تی هه‌رێم ره‌تیده‌کاته‌وه‌ هیچ گه‌مارۆییه‌ک خراپێته‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو وتی:» له‌کاتی رووداوه‌که‌ی هۆقه‌باز بۆ چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک رێکاره‌کان توندکرانه‌وه‌ تا تۆمه‌تباره‌کان ده‌ستگیرکران، دواتر دۆخه‌که‌ ئاسایی بووه‌ته‌وه‌«. حاجی کاچان باس له‌وه‌ ده‌کات، پارتی گه‌مارۆیه‌کی زۆر قورسی خستووه‌ته‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو کارئاسانیش ده‌کات بۆ ده‌وڵه‌تی تورک تا هێرش بکاته‌سه‌ر که‌مپه‌کیان، ده‌شڵێت» لێدوانه‌کانی دیندار زێباری به‌ئاشکرا دژایه‌تی (12) هه‌زار ئاواره‌ی که‌مپی خه‌مخورو پشتیوانی له‌ده‌وڵه‌تی تورک ده‌رده‌خات». شاهۆ مه‌تین یه‌کێک له‌فه‌رمانده‌کانی په‌که‌که‌ له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌ی دووپاتکرده‌وه‌ که‌ هیچ ئه‌ندامێکی په‌که‌که‌ یان که‌سوکاریان له‌ناو که‌مپی مه‌خموردا بوونی نییه‌، ئه‌وه‌ ته‌نیا پڕوپاگه‌نده‌ی ئه‌ردۆغانه‌، «ئه‌وانه‌ی له‌و که‌مپه‌دان له‌ده‌سه‌ڵاتی فایسستی ئه‌ردۆغان رایانکردووه‌و له‌باشور نیشته‌جێن». مه‌تین به‌پێویستی داده‌نێت نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق مه‌ترسییه‌کانی ئه‌ردۆغان به‌جددی وه‌ربگرن و کاربکه‌ن بۆ پاراستنی ئه‌و په‌نابه‌رانه‌ که‌هه‌موو مامه‌ڵه‌یه‌کی یاساییان له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه‌ بۆ کراوه‌ بۆ گه‌یاندنیان به‌وڵاتی سێیه‌م. دوێنێ یەکشەممە ئەردۆغان لەتویتێکیدا بەناوی تورکەکانەوە سوپاسی هەموو ئەو کەسانەی کرد کەڕۆڵیان لەبۆردومانی کەمپی مەخموردا هەبووە، هەروەها نووسی: بەردەوام دەبین لەدژایەتیکردنی کەمپی مەخمورو رێگە بەنەیارانمان نادەین.

نامۆ سەربەست كۆمپانیای دیلۆیت، كە ماوەی پێنج ساڵە وردبینی بۆ داهات و خەرجییەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان دەكات لەلایەن وڵاتی مالیزیاوە بەهۆی تێوەگلان لەگەندەڵییەوە (80) ملیۆن دۆلار سزا دەدرێت. رۆژی پێنجشەممەی رابردوو سێی حوزەیرانی 2021 وەزارەتی دارایی مالیزیا لەماڵپەڕی فەرمی خۆیدا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند:» كۆمپانیای دیلۆیت بڕی (80) ملیۆن دۆلاری رادەستی حكومەتی مالیزیا كرد»، كە پێشتر سزا درابوو بەهۆی»تێوەگلانی لەگەندەڵییەكانەوە»، پێدانی ئەو بڕە لەلایەن دیلۆیتەوە جارێكی تر لەناوەندەكانی میدیادا باسی گەندەڵییەكانی ئەو كۆمپانیایە دەكرێت كە لە 2016وە لەڕێگەی گرێبەستێكەوە لەگەڵ حكومەتی هەرێم وردبینی بۆ داهات و خەرجییەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان دەكات. ساڵی 2014 ئاشكرابوونی گەندەڵییەكانی نەجیب رەزاق سەرۆك وەزیرانی مالیزیا، بووە دەنگۆی جیهان و پرسی سەرەكیی هەواڵ و راپۆرتەكانی دەزگاكانی راگەیاندن. گەندەڵییەكە لە سندوقی ( پێشخستنی مالیزیای سنوردار 1MDB) دا كرابوو.  ئەو سندوقەی ساڵی 2009 رەزاق دایمەزراند بۆ وەبەرهێنان لەكەرتی وزەو كەرتی خانوبەرەی كوالالامپوری پایتەختدا. بەڵام لەساڵی 2014دا راپۆرتێكی دەزگای ساراواك Sarawak Report news portal ی مالیزی دەریخست، سندوقەكە (11) ملیار دۆلار قەرزدارەو لەوێوە پرسی گەندەڵییەكە بووە ناونیشان و سەردێڕی هەواڵەكان. ساڵی 2015 وردەكارییەكان زیاتر ئاشكرا بوون و سەرنجی جیهانیان زیاتر راكێشا. بەتایبەتی كاتێك رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریكی، چەند بەڵگەنامەیەكی بڵاوكردەوەو سەلماندی بڕی (681) ملیۆن دۆلار خراوەتە سەر ئەژمارە بانكییەكەی نەجیب رەزاق. دواتر وەزارەتی دادی ئەمریكا كەوتە لێكۆڵینەوە لەو دەنگۆیانەی كەگوایا پارەكانی 1MDB  لەڕێی سیستمی دارایی ئەمریكاوە سپی كراونەتەوەو رایگەیاند كە بایی ملیارێك و (800) ملیۆن دۆلار، كاڵاو پشك بە نەختینە كڕدراوە. وەزارەتەكە ئەوەشی ئاشكراكرد، كە لەساڵانی 2009 بۆ 2015، زیاتر لە چوار ملیارو (500) ملیۆن دۆلار، لەلایەن بەرپرسانی باڵای مالیزیاوە لە 1MDB  دزراوە. هەروەها بەهۆی ئاشكرابوونی ئەو گەندەڵییانەوە، نەجیب رەزاق هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018ی دۆڕاندو درایە دادگاو لەئەنجامی دادگاییكردنیدا سزای (12) ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێندرا. هەر لەسەرەتای ئاشكرابوونی ئەو گەندەڵییانەوە، لایەنە پەیوەندیدارەكانی مالیزیا، پەنجەی تۆمەتیان ئاراستەی كۆمپانیاكانی (دیلۆیت) و ئەمبانك گروپ Ambank Group و كۆمپانیای KPMG كرد، بەوپێیەی ئەوان پرسی چاودێریكردن و پێداچوونەوە و وردبینیكردنی ئەژمارەكانی 1MDBیان لەئەستۆدا بووە، بۆیە ناكرێت ئەو بڕە زەبەلاحانەی پارە دیارنەمێنن و ئەوان ئاگادار نەبن. لەو كاتەدا كەكۆمپانیای دیلۆیت رووبەڕووی ئەو تۆمەتانە ببووەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگفتوگۆدابوو لەگەڵیداو ساڵی 2016 وردبینی داهاتی نەوتی هەرێمی پێسپێردرا، ئەوەش بووە مایەی سەرسوڕمانی چاودێرو شارەزایانی ئابوریی، كەچۆن كۆمپانیایەك لەژێر لێكۆڵینەوەدا بێت، وردبینی داهاتی سەرەكیی هەرێمی پێدەدرێت،  چونكە رووداوەكەی مالیزیا دوو مانای هەیە، یان ئەوەتا كۆمپانیاكە هاوبەش و بەشداربووە لەگەندەڵییەكەدا، یان ئەوەتا كۆمپانیایەكی سەركەوتوو نییە لەكارەكانیدا،  چۆن (681) ملیۆن دۆلار لەحسابی سندوقەكەوە، دەخرێتە سەر حسابی سەرۆك وەزیران و ئەو لەوردبینییەكاندا بۆی دەرناكەوێت؟ هاوكات چۆن چوار ملیارو (500) ملیۆن دۆلار لەپارەی سندوقەكە دیارنامێنێت و وردبینیكەری ئەژمارەكان پێی نازانن. ئەو شارەزاو چاودێرە ئابورییانە دەڵین، هەركامێك لەوانە راستبن، نەدەبوایە حكومەتی هەرێم «ئەگەر مەبەستێكی لەپشتەوە نەبێت» وردبینیی داهاتی نەوتی بدایەتایە ئەو كۆمپانیایە. لێكۆڵینەوەو دادگاییەكان بەردەوامبوون و حكومەتی نوێی مالیزیا بەسەرۆكایەتی مەهاتیر محەمەد كە بەدامەزرێنەری مالیزیای نوێ دادەندرێت و لەساڵی 1981ەوە تا 2003 سەرۆكوەزیرانی وڵاتەكە بوو؛ تا لەو ساڵەدا خۆی خانەنشین كرد، بەڵام بەهۆی دەركەوتنی گەندەڵییەكانەوە ساڵی 2018 لەتەمەنی (93) ساڵیدا گەڕایەوە پۆستەكەی؛ كەوتنە گێڕانەوەی پارە دزراوەكانی سندوقەكە. لەدەرئەنجامی گفتوگۆكاندا لەگەڵ كۆمپانیای دیلۆیت، گەیشتنە رێككەوتنێك كەكۆمپانیاكە بڕی (80) ملیۆن دۆلار وەك قەرەبوو بداتەوە مالیزیاو بخرێتەوە سندوقەكە. رۆژی پێنجشەممەی رابردووش 3/6/2021 وەزارەتی دارایی مالیزیا لەماڵپەڕی فەرمی خۆیدا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند:» كۆمپانیای دیلۆیت بڕی (80) ملیۆن دۆلارەكەی رادەستی حكومەتی مالیزیا كردووە».  

شاناز حەسەن هەفتەی رابردوو تەندروستی سلێمانی گیانلەدەستدانی تووشبوویەكی نەخۆشی كەڕووی رەشی راگەیاند، ئەوەش دڵەراوكێی لەناو هاووڵاتیاندا دروستكرد، پزیشكێكی پسپۆڕ دەڵێت:» خەرجی چارەسەری تووشبووی كەڕووی رەش رۆژانە هەزار دۆلار لەسەر نەخۆشەكە دەكەوێت». كەڕووی رەش یەكێكە لەو نەخۆشییە ڤایرۆسیانەی كە بە نەخۆشییە «كوشندە»كان دیاریكراوە لەجیهانداو تووشی ئەو مرۆڤانە دەبێت كە بەرگری لەشیان زۆر لاوازە. هەفتەی رابردوو تەندروستی سلێمانی گیانلەدەستدانی تووشبوویەكی نەخۆشی كەڕووی رەشی راگەیاند كەپیاوێكی تەمەن (43) ساڵ بوو دانیشتووی خوارووی عێراق بوو بۆ چارەسەری نەخۆشی كۆرۆنا سەردانی نەخۆشخانەی كردبوو. هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» تەنیا ئەو حاڵەتە بوو بەخۆشحاڵییەوە تا ێستا حاڵەتی ترمان نەبووە بەنەخۆشی كەڕووی رەش». ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهیچ مەترسییەكی ئەو نەخۆشییەیان لەسەر نیەو تائێستا بوونی نەبووە ، بۆیە پێویست ناكات هیچ رێكارێك بگیرێتەبەر. پزیشكێكی پسپۆر لەنەخۆشخانەی شار لەسلێمانی باس لەوەدەكات دەرزی چارەسەری نەخۆشی كەڕووی رەش زۆر گرانەو رۆژانە نزیكەی هەزار دۆلار لەسەر نەخۆش دەكەوێت لەقۆناغی چارەسەر وەرگرتندا. سوارە عەلی، پزیشكی پسپۆڕی هەناوی لەنەخۆشخانەی شار لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەداخەوە كەڕووی رەش نەخۆشییەكی كوشندەیە و لەماوەی دیاریكراوی خۆیدا چارەسەر نەكرێت، نەخۆشەكە ئەگەری مردنی لەسەدا (50بۆ80) بەرزدەبێتەوە». كەڕووی رەش یەكێكە لەو نەخۆشییانەی تووشی مرۆڤ دەبێت و دەگمەنەو كوشندەیە، لەهیندستان لەگەڵ بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا حاڵەتەكان زۆرتر بووە. كەڕووی رەش تووشی ئەو كەسانە دەبێت كە بەرگریی لەشیان زۆر لاوازە یاخود نەخۆشی شەكرەیان هەیە  كۆنتڕۆڵ نەكراوە. ئەم پزیشكە رێگاكانی گواستنەوەی بۆ مرۆڤ باسكرد  كە لەڕێگەی خۆڵ و خواردنی بۆگەن و كۆن یاخود برینەوە تووشی مرۆڤ دەبێت. سوارە عەلی، ئەوەشی روونكردەوە كۆرۆنا خۆی ڤایرۆسەو شەڕ لەگەڵ بەرگری لەش دەكات، بەتایبەت ئەو كەسانەی بەئاستی مامناوەندو توند كۆرۆنایان گرتووە، بەگری لەشیان زۆر دابەزیوە ، بۆیە پێشیوابوو كەڕووی رەش بەهەمان شێوەیە. ئەم پزیشكە پسپۆرە لەبارەی نیشانەكانی كەڕووی رەشەوە ئاماژەی بەوەكرد لەڕێگەی هەناسەوە دەبێتە هۆی هەوكردنی رووخساری كەسەكە، هەوكردنی شانەكانی ژێر پێست و تا ئێسكەكان دەڕوات و دەیپوكێنێتەوەو  خوێن بۆ شانەو بۆریەكان ناچێت، دەبێتە هەوكردنی مێشك، بۆیە كوشندەیە، لەسەرەتادا بۆ سێ رۆژ چارەسەر نەكرا دەبێتە هۆی هەوكردن، بۆیە بە گرنگی دادەنێت زوو چارەسەر بكرێت. سوارە عەلی وەك پزیشكی پسپۆر ئەوەی دووپاتكردەوە تەنیا دەرزی هەیە بۆ چارەسەری كەڕووی رەش و وتی:» دەرزییەكان بەداخەوە زۆر گرانن، تووشبوویەكی كەڕووی رەش رۆژانە چارەسەربكرێت پێویستی بەخەرجی هەزار دۆلار دەبێت و ئەوەش لەسەر نەخۆشەكە دەكەوێت». تائێستا زیاتر لە (10) حاڵەتی كەڕووی رەش لەعێراقدا تۆماركراوە و چوار حاڵەتیان لەپارێزگای كەركوك بووە. هاوكات وڵاتی هیندستان زۆرترین حاڵەتی تووشبوونی هەبووە كەزیاتر لە (10) هەزار كەس تووشی كەڕووی رەش بوون و (200) كەسیان بەنەخۆشی كەڕووی رەش گیانیان لەدەستداوە.

ماردین نورەدین كۆتایی هەفتەی رابردوو لیترێك بەنزین (50 بۆ 100) دیناری خرایەسەرو ئەوەش كاردانەوەی شۆفێرانی لێكەوتەوە بەتایبەت ئەوانەی كاری گواستنەوەی هاووڵاتیان دەكەن، پارێزگاری سلێمانیش دەڵێت:» هۆكاری گرانی نرخی بەنزین وەزارەتی سامانە سروشتییەكان خۆیەتی و سوتەمەنی نادات بەپاڵاوگەكان و باج و گومرگی لەسەر بەنزینخانەكان زیاد كردووە». ‌لەدوای بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بەشێك لەشۆفێرانی تاكسی رۆژی شەممە پێنجی حوزەیران لەسلێمانی گردبوونەوەو رێگای سەرەكی بەردەم پارێزگای سلێمانیان گرت و داوایان لەحكومەتی هەرێم و لایەنە پەیوەندیدارەكان كرد كەنرخی بەنزین كەمبكرێتەوە، بەڵام لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە رێگاكە كرایەوە  گردبوونەوەكە كۆتایی پێهێندراو هیچ بەڵێنێكیشیان پێنەدرا. هادی كەریم شۆفێرێكی تاكسی لەسلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:»لەئێستادا نرخی بەنزین بەرزبۆتەوە بەڕاستی بۆ ئێمە بەم شێوەیە كاركردن هیچ دەریناهێنێت، وەك وایە بەبەلاش كار بكەین، نرخی لیترێك بەنزین بە (850)دینارە كەداخلییەك بكەی دوو سێ لیتر بەنزین دەسوتێنیت». ئەو شۆفێری تاكسییە باسی لەوەشكرد لەكەركوك و بەغدا نرخی لیترێ بەنزین بە (450)یە، ئەمە جیاوازییەكی  زۆر زۆرە. لەئێستادا لەبەنزینخانەكان نرخی یەك لیتر بەنزینی نۆڕماڵ بە (700) دینارو موحەسەن (750)، سۆپەر بە (825) دینارە. خاوەنی یەكێك لەبەنزینخانەكان كەنەیویست ناوی بهێندرێت باسی لەوەكرد كە قازانجەكان بەنیسبەت هەموو بەنزینخانەكانەوە دیاریكراوە لەنێوان (35-45) دینار بۆ هەر لیترێك. هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی بەنزینی بۆ بەرزبوونەوەی نەوتی خاو گەڕاندەوەو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەگومرگیان لەسەر بەنزینخانەكان سێ قات كردووە، وتیشی:» تاكە چارەسەر ئەوەیە حكومەتی هەرێم دەعمی بەنزینخانەكان بكات بڵێت من بەوەندە دەتدەمێ تۆش بەو نرخە بیفرۆشە». پەرلەمانتارێك:  گەندەڵییەكە لەوەدایە بەرهەمی بەنزینی خۆماڵی بەهەمان نرخی بەنزینی هاوردەكراو دەفرۆشرێت شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی سوتەمەنی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» گەندەڵییەكە لەوەدایە بەرهەمی بەنزینی خۆماڵی بەهەمان نرخی بەنزینی هاوردەكراو دەفرۆشرێت، بۆ ئەوەی ئەو كۆمپانیا خۆماڵییانە قازانج بكەن كە سەر بەحزبن و لەو ناوەدا شۆفێری ئۆتۆمبێل و تەكسی دەبێتە قوربانی». هەروەها ئەو پەرلەمانتارە  پێشیوابوو دەبێت پارێزگاكان بەپلەی یەك كۆنتڕۆڵی ئەو نرخە بكەن، لەبەر ئەوەی ناكرێت بەرهەمی خۆماڵی بەنزین بەهەمان نرخی بەنزینی هاووردەكراو لەدەرەوەی وڵات بفرۆشرێت. شێركۆ جەودەت وتیشی:»ئەوە بڕیاری حكومەت و پارێزگاكانە لەڕێگەی كەرتی تایبەتەوە بەنزین هاوردە بكرێت». هەرێمی كوردستان رۆژانە پێویستی بەشەش ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، نیوەی لەڕێگەی پاڵاوگە ناوخۆییەكانەوە دابین دەكرێت و سێ ملیۆن لیترەكەی دیكە  لەڕێگەی بازرگانەكانەوە لەتوركیاو ئێرانەوە هاوردە دەكرێت. شێركۆ جەودەت  وتیشی:»نیوەی پێویستی خۆماڵی لەبەرهەمی خۆماڵییەوە دابین دەكرێت پەیوەندی بەبۆرسەو دەرەكییەوە نیە، نیوەكەی دیكە لەدەرەوەی وڵات دەكڕدرێت كە لەوانەیە ئەوە كاریگەری هەبێت لەسەر نرخ، بەڵام لەهەموو حاڵەتێكدا نابێت بەو شێوەیە گران بكرێت، بەڵگەش ئەوەیە لەناوچەكانی تری عێراقدا لیتری بەنزین بە (400-450)دینارە، بەڵام هەر كە دێیتە ئەمدیو بۆ هەرێمی كوردستان دەفڕێت بۆ (700-750) دینار». هەڤاڵ ئەبوبەكر: هۆكاری گرانی بەنزین وەزارەتی سامانە سروشتییەكان خۆیەتی هەڤاڵ ئەبوبەكر، پارێزگاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ، هۆكاری ناوخۆیی گرانبوونی نرخی بەنزینی باس كرد «یەكەمیان وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە سیاسەتی خۆیدا تائێستا بڕیاری نەداوە نەوتی خاو بدات بەپاڵاوگەكانی ناوخۆ تابتوانن بیپاڵێون و بەو نرخەی كەهەیە بیفرۆشن، یاخود رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ بكات وەكو چۆن لەسەر بودجە كراوە». پارێزگاری سلێمانی پێشیوابوو هۆكاری دەرەكی كە پەیوەندی بەگرانبوونی نرخی نەوتی خاو لەبازاڕی نێودەوڵەتی هەیەو بەهای دیناری عێراقی بەرانبەر دۆلار دابەزیوە»سوتەمەنی بەدۆلار دەكڕدرێت و جارێكی دیكە بەدینار بەهاووڵاتیان دەفرۆشرێت». پارێزگاری سلێمانی باسی لەوەشكرد»هەرێم دەتوانێت رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ بكات بەو نرخە پشتیوانیكراوەی حكومەتی فیدڕاڵی دەیدات بەهەموو پارێزگاكانی تر لەبەسرەوە تا كەركوك بیدات بەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستانیش». هەڤاڵ ئەبوبەكر ئەوەشی دووپاتكردەوە كە پاڵاوگەكانی ناوخۆ لەبەرئەوەی نەوتی خاویان پێنادرێت توانای بەرهەمهێنانی بەنزینیان بۆ بازاڕەكان نیە، ئەو پاڵاوگە ناوخۆییانەشی كە نەوت لەحكومەتی فیدڕاڵ یان شوێنێكی دیكە پەیدا دەكەن بەنرخی بازاڕو بۆرسە دەیفرۆشنەوە بەبەنزینخانەكان» ئەوانیش لەجیاتی ئەوەی ببێت بەسەرچاوەی پشتیوانیكردنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە بەهۆی گرانبونی بەرهەمە ناوخۆییەكان كەهەمانە». لەبارەی چارەسەری گرانبوونی بەنزین، هەڤاڵ ئەبوبەكر بەپێویستی دادەنێت وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڕێك لەو سوتەمەنیە دابینبكات بۆ پێداویستی ناوخۆ بەنرخێكی پاڵپشتیكراو بیفرۆشێت و بیدات بەپاڵاوگە ناوخۆییەكان كە سێ پاڵاوگەی سەرەكی هەیە بۆ ئەوەی بتوانن پێداویستییەكانی ناوخۆ دابینبكەن، «یاخود ئەو باج و گومرگ و رسوماتەی لەسەر هێنانی سوتەمەنی دایناوە هەڵیبگرێت بۆ ئەوەی ئەو نرخە بگەڕێتەوە بۆ هاووڵاتیان نەك بچێتە سەر داهاتی گشتی كەدواجار دەبێت هەموومان باجەكەی بدەین».

هاوڵاتى  دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی فەیلەقی قودسی سەر بەسوپای پاسداران و زیادبوونی دەنگی ناڕەزایی شەقامی عێراقی بەرامبەر گروپەكان، ئێران گروپی نوخبە بەناوی"وەلائییەكان" لە میلیشیاكانی عێراق دروستدەكات. هاوكات جێگرتنەوەی سولەیمانی لەلایەن ئیسماعیل قائانییەوە، كە ناتوانێت وەك ئەو دەسەڵاتی بەسەر گروپە چەكدارەكاندا بسەپێنێت، هەژمونی ئێران لەعێراق پاشەكشەو كەمبوونەوەی بەخۆوە بینی، بۆیە ماوەیەكە تەكتیكێكی نوێی گرتووەتە بەرو گروپی نوخبە بەناوی"وەلائییەكان" لەمیلیشیاكانی عێراق دروستدەكات. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لەبنكۆڵكارییەكدا دەڵێت، ئێران لەنێو كادری بەهێزترین گروپە چەكدارەكانی سەر بەخۆیدا، سەدان كادری متمانەپێكراوی هەڵبژاردووەو گروپی نوخبەی بچكۆلەترو وەفادارتری بۆ خۆی لێدروستكردوون. ئەوەش گۆڕانێكە لەشێوازی سەپاندنی هەژمونەكەیدا، كەپێشتر پشتی بەگروپە گەورەكان دەبەست. ئەم گروپە نوێیە نهێنییانە، لەساڵی رابردوو مەشقیان لەسەر بەكارهێنانی درۆن و شێوازەكانی چاودێریكردن و پڕوپاگەندەی ئۆنلاین پێدەكرێت و راستەوخۆ بەستراونەتەوە بە فەیلەقی قودسەوە.  بەوتەی بەرپرسە ئەمنییە عێراقییەكانیش بەرپرسیارن لەزنجیرەیەك هێرشی ناوازە دژی ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی و بەرپرسانی چەند گروپێكی چەكداریی ترو دیپلۆماتە رۆژئاواییەكان و سەرچاوە سەربازییەكان. راپۆرتەكە دەڵێت ئێران ئەم تەكتیكەی وەك كاردانەوەیەك بەكارهێناوە، بەرامبەر ئەو پاشەكشەیەی لەداوی كوژرانی قاسم سولەیمانییەوە تووشی هاتووە، چونكە ئیسماعیل قائانی جێگرەوەی، شارەزای سیاسەتی ناوخۆی عێراق نییە و هێندەی ئەو هەژمونی بەسەر میلیشیا شیعییەكانەوە نییە. هاوكات گروپە گەورەكانی سەر بەئێران، بەهۆی خۆپشاندانەكانی تشرینەوە، ناچاربوون نهێنییانەتر كاربكەن و دوای كوژرانی سولەیمانیش بوون بەچەند بەشێكەوەو بەوەش كۆنترۆڵكردنیان لەلایەن ئێرانەوە سەختتر بووە. لەلایەكی تریشەوە پشتبەستن بەگروپی بچوكتر، باشەی زۆری هەیە، چونكە رێگردەبێت لەوەی ریزەكانیان ببەزێندرێت و كاریگەرتریشە لەلێدان و هێرشكردندا، بەتایبەتی لەكاتی بەكارهێنانی ئەو تەكنیكە نوێیانەی ئێران بەرهەمیان دەهێنێت وەكو درۆنە سەربازییەكان. لەو بارەیەوە بەرپرسێكی ئەمنیی عێراقی بەڕۆیتەرزی وت:"ئەم فەسیڵە نوێیانە راستەوخۆ بەستراونەتەوە بەفەیلەقی قودسەوەو فەرمانەكانیان لەئەوان وەردەگرن و لەهیچ لایەنێكی عێراقی وەریناگرن". ئەو لێدوانەش لەلایەن بەرپرسێكی ئەمنی تری عێراقی و سێ فەرماندەی میلیشیا گەورەكانی لایەنگری ئێران و بەرپرسێكی حكومەتی عێراق و دیپلۆماتێكی رۆژئاوایی و سەرچاوەیەكی سەربازیی رۆژئاواییەوە، تەئكیدی لێكراوەتەوە كە راستە. فەرماندەی یەكێك لەمیلیشیا لایەنگرەكانی ئێرانیش دەڵێت:"ئێرانییەكان گروپی نوێیان دروستكردووە كە ئەندامەكانیان زۆر بەوریاییەوە هەڵبژاردووە بۆ ئەوەی هێرش ئەنجامبدەن و بەنهێنی بمێننەوە، ئێمە نازانین ئەوانە كێن". بەرپرسانی ئەمنیی عێراقی دەڵێن، لە ماوەی چەند مانگێكی 2020دا بەلایەنی كەمەوە (250) جەنگاوەر چوونەتە لوبنان و لەوێ لەسەر دەستی شارەزایانی سوپای پاسداران و حزبوڵای لوبنان، مەشقیان لەسەر بەكارهێنانی درۆن و هەڵدانی موشەك و چاندنی بۆمب كردووە. هاوكات چۆنیەتی بڵاوكردنەوە و پڕوپاگەندە كردن بۆ هێرشەكانیان لەتۆڕە كۆمەڵاتییەكاندا. بەرپرسێكی ئەمنیی عێراقیش بە رۆیتەرزی وت:"گروپە نوێیەكان بەنهێنی كاردەكەن و بەرپرسەكانیشیان كە نەناسراون، راستەوخۆ لەژێر فەرمانی سوپای پاسداراندان". چەند بەرپرسێكی تری ئەمنیی عێراقی و سەرچاوە رۆژئاواییەكانیش دەڵێن، گروپە نوێیەكان لەپشت چەند هێرشێكەوە بوون كە كراوەتەسەر هێزە ئەمریكییەكان و بنكەی عەین ئەسەدو فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی هەولێرو هێرشەكەی مانگی كانونی دووەمی سەر سعودیەش. هەموو هێرشەكانیش لەڕێگەی درۆنەوە كراون. ئەگەرچی ئەو هێرشانە هیچ قوربانییەكیان لێنەكەوتووەتەوە، بەڵام دیقەت و ناوازەییان، بوونەتە ئاگاداركەرەوەیەك بۆ هێزە رۆژئاواییەكان. دوای ئەوەی ئەمریكا لەساڵی 2003دا رژێمە سونییەكەی سەدام حسێنی رووخاند، ئێران وەك هێزی سەرەكیی شیعەكان لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كەوتە هەوڵدان بۆ سەپاندنی هەژمونی خۆی بەسەر ئەو وڵاتانەدا كە شیعەیان تێدایە، بەتایبەتی ئەوانەی زۆرینە شیعەن. لەوكاتەشەوە كەوتە كێشمەكێش لەگەڵ ئەمریكادا، لەسەر هەژمونی عێراق، بەتایبەتی كە لەعێراقدا حوكمی شیعە باڵادەستبوو. ئەمریكا لە 2011دا هێزەكانی لەعێراق كشاندەوە، بەڵام دروستبوونی داعش وایكرد هەزارانیان بگێڕێتەوە ئەو وڵاتە، بووە دەرفەتێكیش بۆ ئێران، تاوەكو بەرگێكی فەرمی بدات بەچەندین گروپی چەكداریی لایەنگری خۆی و ژمارەو قەبارەیان زیاترو گەورەتر بكات، دیارترینیان كەتائبی حزبوڵاو كەتائبی سەید ئەلشوهەدا و عەسائبی ئەهلی حەق. بەڵام دوای كوژرانی سولەیمانی و بەهۆی ئەوەشی خۆپیشاندەران بەئاشكرا كەوتنە دژایەتیكردنی گروپە لایەنگرەكانی ئێران، بەوتەی هەندێك لەبەرپرسانی ئەو گروپانە، ئێران گومانی لەبەرامبەریاندا دروستكردو رەزامەندییان بەرامبەر هەندێكیان كەم بووەوە. یەكێك لەفەرماندەكانی ئەو گروپانە بەڕۆیتەرزی وت:"ئێرانییەكان باوەڕیان وایە دزەكردنی زانیاری لەیەكێك لەگروپەكانەوە یارمەتیدەرو هۆكار بووە بۆ كوشتنی سولەیمانی، هاوكات بەهۆی بەرژەوەندی كەسییەوە، دابەشبوون دەبینن لەناو گروپەكاندا". فەرماندەیەكی تریش وتوویەتی:"كۆبوونەوە و پەیوەندی نێوان ئێمەو ئێرانییەكان كەمبووەتەوە، چیتر كۆبوونەوە ئاساییەكانمان نەماوە لەگەڵیان و ئەوانیش وەستاون لەوەی بانگهێشتمان بكەن بۆ ئێران". بەرپرسە ئەمنییە عێراقییەكان و بەرپرسێكی حكومی و سێ بەرپرسی گروپە چەكدارییە لایەنگرەكانی ئێران جەختیانكردەوە لەئەوەی بەچەند مانگێك دوای كوژرانی سولەیمانی، فەیلەقی قودس دەستیكرد بەجیاكردنەوەی چالاكوانە متمانەپێكراوەكانی لەگروپە سەرەكییەكان. ئەو گۆڕانكارییە لەپشتیوانیكردنی گروپی گەورەوە بۆ پشتبەستن بەگروپی بچوكتر لەكادری كۆنترۆڵكراو، ستراتیجێكە پێشتریش ئێران پەیڕەوی كردووە.  لەگەرمەی داگیركاریی ئەمریكادا لەعێراق، ساڵەكانی 2005 بۆ 2007، ئێران شانەی تایبەتی دروستكردو كاریگەریی خۆیان سەلماند لەدروستكردنی بۆمبی ناوازەدا، كە توانای بڕینی زرێپۆشە ئەمریكییەكانی هەبوو. لەدوای سەركەوتنی جۆو بایدنەوە، تاران كەناڵە دیپلۆماتییەكانی لەگەڵ واشنتۆن و ریازدا كردەوە، بەڵام یەكێك لەسەرچاوەكانی باڵادەستیی ئێران لەئەو گفتوگۆیانەدا، تواناكەیەتی لە لێدانی دوژمنەكانیدا. ئەو درۆنانەی لەئێستادا لایەنگرەكانی بۆ هێرشكردن بەكاریدەهێنن ئاشكراكردن و بەرگریكردن لێیان زۆر لەموشەكە ئاساییەكان سەختترە، بەوەش مەترسیی سەر ئەو دوو هەزارو (500) سەربازە ئەمریكییەی لەعێراق ماونەتەوە، زۆر زیاتر بووە. جەنەراڵ كێنس مەكێنزی، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریكا، دوای هێرشەكانی مانگی نیسانی سەر فڕۆكەخانەی هەولێر وتی كە ئێران دەستكەوتی گرنگی بەدەستهێناوە لەڕێی وەبەرهێنانەكانییەوە لەدرۆندا. ساڵی رابردوو، گروپێك كە پێشتر نەناسرابوون، دەستیانكرد بەبانگەشەی بەرپرسیاربوونیان لەهێرشی موشەكی و چاندنی بۆمب لەسەر رێگاكان. بەرپرسە رۆژئاواییەكان و راپۆرتە ئەكادیمییەكان ئەو ئەگەرەیان دوورخستەوە كە ئەوانە واجیهەی كەتائبی حزبوڵا یان گروپە ناسراوەكانی تربن، بەڵام سەرچاوە عێراقییەكان ئاشكرایانكرد، كە ئەوانە جیان و سەربەخۆیانە هەڵسوكەوت دەكەن. بەرپرسێكی حكومەتی عێراقیش دەڵێت:"لەژێر فەرمانڕەوایی قائانی جێگرەوەی سولەیمانیدا، هەوڵدەدەن گروپی ئەوتۆ دروستبكەن كە چەند سەد كەسێك لەملاوئەولا لەخۆدەگرێت، ئامانجەكە ئەوەیە دڵسۆزی و وەفاو ئەمەكیان، تەنیا بۆ فەیلەقی قودس بێت، ئەوانە نەوەیەكی نوێن".

  هێمن حەسەن   پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) شەڕ لەهەرێمی كوردستانەوە دەباتەوە ناو خاكی توركیا، شەڕ لە تفەنگەوە دەگۆڕێت بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەدژی سوپای توركیا، فەرماندەیەكی پەكەكەش ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە» بە فڕۆكەی درۆن زیانی زۆریان لەسوپای تورك داوە». هێرشی گەریلاكانی پەكەكە بەفڕۆكەی (درۆن) بۆ سەر بنكەی سەربازیی ئامەدو باتمان لەباكوری كوردستان نوێترین جۆری ئەو شەڕە نوێییە كە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەدژی سوپای توركیا دەستیپێكردوە، ئەم تەكنیكە نوێیەش زۆرترین زیان لەتوركیا دەدات و كەمترین زیانی گیانی بۆ گەریلاكانی پەكەكە دەبێت. لەچەند رۆژی رابردوودا میدیاكانی توركیا بڵاویانكردەوە كە پەكەكە بەشێوەیەكی مۆدێرن و لەئاسمانەوە شەڕ لەگەڵ سوپای توركیا چڕ كردووەتەوەو ئەو شەڕەش بەفڕۆكەی درۆنە كەچەند وڵاتێك هاوكاریی پەكەكە دەكەن. چەند شارەزایەكی سەربازی توركیا بۆ ئەو میدیایانە ئاماژەیان بۆ ئەوە كردووە كەڕاهێنەرانی هۆڵەندی‌و ئەمریكی سەرپەرشتی چۆنێتی بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و درۆنی پەكەكەیان كردووە، بەوەش پەكەكە توانیویەتی سەركەوتن لەبەكارهێنانی ئەو فڕۆكانەو پێكانی ئامانجەكانیان بەدەستبهێنن. فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەلایەن پەكەكەوە كە بەمدواییە چەند چالاكییەكیان لەناوەوەو دەرەوەی توركیا دژ بەسوپای توركیا ئەنجامدا بڵاویكردووەتەوە، پەكەكە خاوەنی (41) جۆر لەفڕۆكەی بێفڕۆكەوانی نموونەییە. میدیاكانی توركیا باسیان لەوەش كردووە كە پەكەكە فڕۆكەكانی لەوڵاتی ئیماراتەوە بەدەستگەیشتووەو داواكاری بۆ دەسخستنی (120) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دیكە پێشكەشكردووە. «پەكەكە ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی پێیگەیشتووە لەڕێگەی ناوچەی سلێمانیی و پاشان رەوانەی مەخموور كراون‌و دوای ماوەیەك، پارچەكانی فڕۆكەكان لەهەردوو ناوچەی مەخموور لەهەولێرو رەققە لەڕۆژئاڤای كوردستان بەستراون»، بەپێی میدیای خەبەر تورك. لەبەرامبەردا پەكەكە ئەو زانیاریانە رەتدەكاتەوەو ئاماژە بەوەدەكات، چۆن توركیا دەستی بەچەكی پێشكەوتوو دەگات پەكەكەش دەستی پێدەگات و ئێستا خاوەن چەكی پێشكەوتووە، جەختیش دەكاتەوە بەنیازیشن لەڕووی چەك و تەكنیكی شەڕەوە پەرەی زیاتر بەخۆیان بدەن.  گابار ئامەد یەكێكە لەفەرماندەكانی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »دەوڵەتی تورك هەموو هەوڵێكی ئەوە دەدات بزانێت كە ئەو فڕۆكانە چۆن بەدەستی گەریلا كەوتووە، كاتێكیش كەدەزانێت گەریلا توانای هەموو شتێكی هەیە تۆمەت دروستدەكات و دەڵێت لەفڵان وڵات دەیكڕێت». گابار ئامەد، وتیشی:» ئێستا گەریلا وەك ساڵانی رابردوو نییە، بەڵكو چەكی پێشكەوتووی لەبەردەستە، ئەمە مافێكی ئاسایییە پەكەكە چۆن و لەكوێ ئەو چەك و فڕۆكانەی دەستدەكەوێت».  «لەماوەی یەك ساڵی رابردوودا تائێستا زیاتر لە (60) فڕۆكەی درۆنی توركیان خستووەتە خوارەوە بەڵام توركیا تەنیا چوار فڕۆكەی گەریلایان خستووەتە خوارەوە، ئەوانیش دوای ئەوەی كە ئامانجی خۆیان پێكاوە»، گابار وا دەڵێت. یەكەمجار پەكەكە لە 10ی تشرینی یەكەمی ساڵی 2018 فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەدژی سوپای توركیا بەكارهێنا، لەدوای ئەو چالاكیەی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان،  توركیا لەبەشێكی زۆری بنكە سەربازییەكانیدا، سیستەمی تێكشكاندنی فڕۆكە درۆنەكانی جێگیر كردووە، بەڵام تائێستا سەركەوتوو نەبووە. لەتێكشكاندنی ئەو فڕۆكانە، چونكە بەشێكی زۆریان رادار نایانخوێنێتەوە. بنكەی سەرەكیی هەشتەمی سوپای توركیا لەئامەد تائێستا دووجار كەوتۆتەبەر هێرشی درۆنەكانی پەكەكەو دوای ماوەیەكی كەم، بنكەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی سوپای توركیا لەباتمان‌و بنكەی فەرماندەی فیرقەی (23) لەشڕناخ، لەلایەن درۆنەكانی پەكەكەوە هێرشیكراوەتەسەر. میدیاكانی توركیا ئەوە پشتڕاست دەكەنەوە كە لەو هێرشانەی كە بەفڕۆكەی درۆن ئەنجامدراون ئامانجی خۆیان پێكاوەو زیانی گیانی و ماددی بەسوپای توركیا گەیاندوە. شاهۆ مەتین یەكێكی دیكەیە لەفەرماندەكانی هەپەگەو ئاماژە بەوە دەكات، فڕۆكە درۆنەكانی گەریلا سەرجەم ئامانجەكانی خۆیان پێكاوەو زیانی زۆریان لەسوپای توركیا داوە، «ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە جۆری شەڕی گەریلایان بەهێزترو كاریگەرتر كردووە و سوپای تورك تووشی شۆك بووە». شاهۆ مەتین ئەوەشی خستەڕوو لەماوەی شەش مانگی رابردوودا زیاتر لە (40) هێرشی ئاسمانییان بەفڕۆكەی درۆن كردوەتەسەر سوپای توركیا لەناو خاكی باشورو باكوری كوردستاندا كەسەرجەمیان ئامانجەكانیان پێكاوە، بەڵام ژمارەیەكی كەمیان لەلایەن سوپای توركیاوە پێكراون، بەڵكو سەرجەمیان گەڕاونەتەوە دەستی گەریلا. هاوكات ئەو فەرماندەیەی هەپەگە وتیشی:» گەریلا لەدوو مانگی رابردوودا هێرشەكانی لەناو باكوری كوردستاندا چڕكردووەتەوەو دەمانەوێت مەیدانی شەڕ لەباكور بەهێزتر بكەینەوەو گەریلای زیاتر رەوانەی ناو خاكی توركیا كراوەو دەكرێت». رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا پرسیاری ئەوەی كردووە، چۆن دەبێت هێزێكی وەك پەكەكە، كەبەردەوام لەلایەن سوپای توركیاوە هێرشی دەكرێتەسەر ببێتە خاوەنی ئەو تواناو تەكنەلۆژیایە، كێش سەرپەرشتی راهێنانی گەریلاكانی ئەو هێزەی بۆ بەكارهێنانی فڕۆكە درۆنەكان كردووەو چۆن چۆنی ئەو تەكنەلۆژیایە گەیشتۆتە دەستیان. هاوكات بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری توركیا لە راپۆرتێكدا ئاماژەیان بەوە كردووە كە پەكەكە ئەكادیمیای فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی درووستكردووەو راهێنان بەگەریلاكانی پەكەكە دەكات كە چۆن بۆمب لەو فڕۆكانە ببەستن و بنكە سەربازییەكانی توركیا بكەنە ئامانج. بەهەمان شێوە توركیاش بەشێكی زۆری لەهێرشەكانی دوو ساڵی رابردووی لەسوریاو لەسنورەكانی هەرێم لەدژی پەكەكە بەفڕۆكەی درۆن ئەنجامداوە، لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا ژمارەیەك سەركردەی پەكەكە شەهید بوون كە توركیا بەو فڕۆكەیە كردونییەتە ئامانج. شاهۆ مەتین فەرماندەكەی هەپەگە، ئەوەش ئاشكرا دەكات، لەداهاتوویەكی نزیكدا بەهەموو توانای گەریلاوەو بەفڕۆكەی درۆنیشەوە لەناو خاكی توركیادا سەركەوتنی مێژوویی رادەگەیەنن بەسەر سوپای توركیادا، دەشڵێت» ئێستا گەریلا توانای دروستكردنی فڕۆكەی بێفرۆكەوانی هەیەو پێویستی بەدەوڵەتان نییە، بۆیە دەوڵەتی ئەردۆغان لەترسی ئەمە تۆمەت دەخاتە پاڵ وڵاتان». وەك دوو فەرماندەكەی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) جەختیان لەوە كردەوە ە بەهۆی فڕۆكەی درۆنەكانیانەوە تائێستا نزیكەی (50) سەربازی توركیاو (22) تانكیان تێكشكاندووە، ئەوەش دەگەڕێنێتەوە بۆ سەركەوتوویی بەكارهێنانی ئەو فڕۆكە بێفرۆكەوانانەی كە لەلایەن گەریلاوە بەكارهێندراون. فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیا لەكاتی بەكارهێنانیان لەشەڕەكانی سوریا، لیبیاو ئازەربایجان ناوبانگێكی زۆریان دەركرد، پێشتریش توركیا ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی بەئۆكرایناو قەتەر و ئازەربایجان و چەند وڵاتێكی دیكە فرۆشتووە. جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەری كەجەكە لەچاوپێكەوتنێكدا كە چەند رۆژی رابردوو بڵاوكرایەوە رایگەیاند»راستە دەوڵەتی تورك خاوەنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی شەڕكەرە، بەڵام گەریلاش رۆژبەڕۆژ بەشێوازو تاكتیك‌و توانای شەڕی خۆی كاریگەری ئەم تەكنۆكۆژیاو چەك‌و فڕۆكانە بۆ سەر خۆی كەمدەكاتەوە». هاوسەرۆكی كەجەكە باس لەوەشدەكات كە، ئەوەی لەگارە روویدا گەریلا بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان و بەو ئیرادە مەزنەی هەیبوو شەڕێكی سەركەوتوو تاكتیكی‌ داهێنەرانەیان كرد» تاكتیك‌و شێوازی شەڕی گەریلا لەتوانایدا هەیە لەداهاتوودا چەكە پێشكەوتووەكانی توركیا بێكاریگەر بكات».