ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

شاناز حەسەن وتەبێژی دەستەی ژینگەی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات چەندینجار نووسراویان ئاراستەی حكومەت كردووە، بەڵام داهاتی ژینگە لەسەدا (20) بۆ وەزارەتی ناوخۆیەو ئەوی دیكەی بۆ حكومەتی هەرێمە نەك بۆ دەستەكەیان. ئەحمەد محەممەد، وتەبێژی دەستەی ژینگەی هەرێم، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەئێستادا هەرسێ رەگەزەكەی ژینگە بە ئاوو هەواو خاكەوە مەترسی پیسبوونی لەسەرە، بەڵام بەپلەی یەكەم هەوایە كەمەترسییەكە لەسەری گەورەترەو زۆربەی بوارەكانی ژیان وادەكات كوالێتی هەوای هەرێم پیس ببێت كە ئەمەش خراپترین جۆری پیس بوونە، پیسبوونی هەوا ئەستەمە و مەترسی دیكەی بەدواوەیە». وتەبێژی دەستەی ژینگە ئەوەشی روونكردەوە وتیشی:»ئەو بڕە پارەیەی  بەناوی ژینەگەوە لەهاووڵاتیان وەردەگیرێت لەكاتی نوێكردنەوەوی ساڵانەی ئوتۆمبێلدا لەسەدا (20) بۆ وەزارەتی ناوخۆ خەرج دەكرێت و لەسەدا (80)ی دەچێتەوە خەزێنەی دەوڵەت، بەداخەوە هیچ بڕە پارەیەك كەپەیوەندی بەناوی ژینگەوە وەردەگیرێت نایەتەوە لای ئێمە، بۆیە داوامان كردووە ئەو پارانە لەخزمەتی ژینگە خۆیدا خەرج بكرێتەوە». هەروەها ئەوەشی دووپاتكردەوە كەچەندین جار نووسراویان كردووە بۆ حكومەتی هەرێم بۆ ئەوەی ئەو پارەیە بڕێكی بگەڕێتەوە بۆ ژینگە، وتیشی:»ناكرێت بەناوی ژینگە پارە وەربگیرێت و لەخۆشیدا خەرج نەكرێت، لەكاتێكدا هەزارەها گرفتمان هەیە بەهۆی نەبوونی بودجەوە ناتوانین ئامێرێكی پێوانەی هەوا یان چالاكییەكان پەرەپێبدەین كە نەبوونی بودجەو پارەی پێویست لەسەدا سەد رێگری پاراستنی ژینگە بووە». هاوكات وتەبێژەكەی دەستەی ژینگە ئەوەشی روونكردەوە كەسندوقێكیان هەیە ئەو پارانەی خۆیان لەسەرپێچیكردنی شوێنە گەشتیارەكان و مۆلیدەو ئەوانەی دێنەوە دەستیان وەریدەگرن و دەیكەنە ئەو سندوقەوە و لەخزمەتگوزاری ژینگەییدا خەرجی دەكەنەوە. هەرێمی كوردستان لەسەدا (12.4) سەوزاییەو بەپێی ستانداردی جیهانی پێویستە لەسەدا 15% بۆ لەسەدا 30% بێت، بەرپرسەكەی دەستەی ژینگە وتی:»بەداخەوە تائێستا رێژەی سەوزایی نەگەیشتۆتە ئاستی كەمترین ستانداری جیهانی كەدانراوە». ئەندامێكی لیژنەی ناوخۆی پەرلەمان دەڵێت پێویستە پارەی ژینگە بۆ خزمەتی ژینگە خەرج بكرێت نەك بۆ شتی دیكە. عەبدولناسر ئەحمەد، ئەندامی لیژنەوی ناوخۆو  ئاسایش لەپەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »ئەم پارەیە هەر لەبنەڕەتدا كەوەردەگیرێت بۆ بابەتی ژینگەو رێگاوبانە، بۆیە پێویستە هەر لەو بوارەشدا سودی لێوەربگریت، بەڵام بەداخەوە بەهۆی قەیرانەكانەوە، هەموو ئەو پارانە و پارەكانی تریش لەوەزارەتی ناوخۆوە راستەوخۆ دەچنەوە خەزێنەی دەوڵەتەوە». ئەندامەكەی لیژنەی ناوخۆ ، ئەوەشی روونكردەوە لەئێستادا بەهۆی قەیرانی دارایی و هاتنی پێشهاتە كتوپڕەكانەوە هەموو ئەو پارانە لەخزمەتی موچەدا خەرجدەكرێت، بۆیە حكومەتی عێراقی موچەو بودجەی پێویست بنێرێت، ئەوا دەتوانرێت هەریەك لەو باجانەی لەهاووڵاتیان وەردەگیرێت لەبوارەكەی خۆیدا خەرج بكرێتەوە. ئەو پەرلەمانتارە ئەوەشی دووپاتكردەوە وەك كاری خۆیان بەدواداچوونی بۆ دەكەن و هاوڕاین لەگەڵ دەستەی ژینگەو پێویستە لەپێناو ژینگەی هەرێمی كوردستان خەرج بكرێت.

شاناز حەسەن سزادراوانی رۆژنامەنووسانی بادینان ماوەی زیاتر لەمانگێكە چاوەڕوانی دادگای پێداچوونەوەن تاوەڵامیان بداتەوەو بەسزاكانیاندا بچنەوە، بەڵام تائێستا وەڵام نەدراونەتەوەو ئەندامێكی لیژنەی مافی مرۆڤیش دەڵێت داواكارییەكانیان گەیاندووەتە سەرۆكایەتی پەرلەمان. محەمەد، پارێزەری شێروان شێروانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» هەفتەی رابردوو سەردانی دادگای پێداچوونەوەم كردو وتیان تائێستا كەیسەكە لای دەزگای داواكاری گشتی بووەو تازە گەیشتووەتە لای ئێمە». پارێزەرەكەی شێروان شێروانی جەختی لەوەكردەوە ماوەی زیاتر لەمانگێكە بڕیاركە تەممیز كراوەتەوەو نێردراوە بۆ دادگای پێداچوونەوە، وتیشی:» لەدوای سەپاندنی سزا بەسەر پێنج بەندكراوەكەی بادیناندا ماوەی مانگێك دیاریكرا بۆ تەممیزكردنەوەی سزاكە كە لە 17ی ئازارەوە مانگەكە تەواو بووەو نێردراوە بۆ دادگای پێداچوونەوە و لەئێستادا چاوەڕوانی وەڵامی دادگاین». لیژنەی مافی مرۆڤ لەپەرلەمان داوا لەئەنجومەنی دادوەری دەكات كار لەسەر پێداچوونەوەی سزای بەندكراوانی بادیناندا بكات. بەدریە ئیسماعیل، ئەندامی لیژنەی مافی مرۆڤ، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»لەدوای سەردانكردنمان بۆ لای زیندانییەكان و سەردانی كەسوكاریان، راپۆرتێكمان لەسەر بارودۆخی ژیانیان ئامادە كردو پێشكەش سەرۆكایەتی پەرلەمانمان كردووە كەزۆر جەختیشمان لەپێداچوونەوە بەسزاكانیاندا كردووەتەوە». هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: « بەتایبەت داوامان لەلایەنی پەیوەندیدارو سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە كار بۆ پێداچوونەوەی سزاكە بكەن». بەدریە ئیسماعیل، ئەوەشی دووپاتكردەوە لەكاتی سەردانكردنی زیندانییەكان پەیمانیان پێداون هەموو كارئاسانییەكیان بۆبكەن بۆ بینینی كەسوكاریان و پێداچوونەوەی سزاكەیان و باشتركردنی شوێنی مانەوەیان و وتی:» پێنج كەسیانمان بینی و  بەدەل بەرواری باری تەندروستی ناجێگیرەو چەند جارێك بردوویانەتە لای دكتۆر». بەدریە ئیسماعیل وتیشی» بەتایبەتی نووسراومان ئاراستەی لایەنی پەیوەندیدارو ئەنجومەنی دادوەری كردووە كەپێویستە كار لەسەر بریاری تەممیزی هەموو زیندانیان بكرێت، چونكە بەپێی یاسا دەبێت كەمتر لەشەش مانگ تەممیز بكرێتەوە كەزیندانی هەیە شەش ساڵە سزاكەیان تەممیز نەكراوەتەوە». نوێنەری كەسوكاری زیندانیانی بادینان دەڵێت باری تەندروستی سزادراوان زۆر خراپەو شەڕی دەروونییان لەگەڵدا دەكرێت. ئەیهان سەعید نوێنەری زیندانیانی بادینان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «شەڕی دەروونی لەگەڵ زیندانییان دەكرێت و رێگەنادرێت هەموو هەفتەیەك پەیوەندی بەكەسوكاریانەوە بكەن، بەمەش دەروونی زیندانییان باش نیە.

هەڵۆ سەربەست لەسەرەتای دەركەوتنی پێكوتەكانی كۆرۆناوە، گومان لەسەر بەكارهێنان و كاریگەرییە لاوەكییەكانی و رادەی كاریگەرییەتی بۆ لەناوبردنی ڤایرۆسەكە دروستبوو، ئەوەش وایكرد زۆرینەی وڵاتەكان سەرۆكەكانیان بەبەرچاوی كامێراكانەوە خۆیان بكوتن تا ئەو گومانانە لای هاووڵاتییەكانیان بڕەوێننەوە. زۆرترین گومان رووبەڕووی پێكوتی ئەسترازینیكا بووەوە و بەهۆیەوە چەندین جار وڵاتان سیاسەت و ستراتییجی خۆیان لە بەكارهێنانیدا گۆڕی، بەتایبەتی وڵاتانی ئەوروپا. لەكۆتایی كانونی دووەمی 2021دا ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی EMA رەزامەندی نیشاندا لەسەر بەكارهێنانی پێكوتی ئەسترازینیكا، بەڵام لیژنەی هەمیشەیی كوتان لەئەڵمانیا راسپاردەیدا كە تەنیا بۆ تەمەنی خوار (65) ساڵ بەكاربهێندرێت، چونكە زانیاریی پێویست لەبەردەستدا نییە. لە 11ی ئازاری رابردوودا لیژنەكە بڕیاریدا بۆ سەروو (65) ساڵیش بەكاریبهێنێت، چونكە تا ئەوكات زانیاریی پێویستی دەستكەوتبوو، بەڵام لەهەمان ڕۆژدا دانیمارك كوتانی بەئەسترازینیكا راگرت و دوای ماوەیەكی كەمیش هۆڵەندا و بولگاریا و ئایسلەندا چوونە پاڵیان و دواتریش فەڕەنساو ئیسپانیاو پورتوگال و ئیتاڵیاو سلۆڤینیاو لۆكسمبۆرگ و ئەڵمانیاش، بەكارهێنانیان قەدەغەكرد. هۆكاری ئەو قەدەغەكردنانە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە تەنیا لەبەریتانیا (30) كەس تووشی جەڵدەی خوێنبەری مێشك بوون و لەوانەش حەوت كەسیان گیانیان لەدەستدا. ئەگەرچی گومانەكان بۆ ئەوە دەچوون كەهۆكاری ئەو جەڵدانە پێكوتی ئەسترازینیكا بێت، بەڵام تائێستا یەكلایی نەكراوەتەوە، چونكە بەوتەی دەستەی رێكخستنی دەرمانی بەریتانی لەكۆی (18) ملیۆن كوتراو، تەنیا ئەو ژمارە كەمە جەڵدە لێیداون. بۆیە نازانرێت كە تەنیا رێكەوتە؟ یان بەهۆی كوتانەكەوەیە. لەوبارەیەشەوە ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی رایگەیاند: «نەسەلمێندراوە، بەڵام لەوانەیە» هاوكات د.جۆن رێن سەرۆكی جێبەجێكاری دەستەكە بەئاژانسی بی بی سی وت: «سودەكانی پێكوتی ئەسترازینیكا لەپاراستن لەپەتای كۆڤید 19 لەسەروو هەموو مەترسییەكەوەیەو دەبێت خەڵك كاتێك داوایان لێدەكرێت، بەردەوامبن لەوەرگرتنی». كاتێك ئەڵمانیا رایگەیاند لەكۆی دوو ملیۆن و (700) هەزار كوتراو، (31) حاڵەتی جەڵدەلێدانی تۆماركردووەو نۆ كەسیان مردوون، كەزۆرینەیان ژنانی گەنج بوون لەسییەكانی تەمەنیاندا، گومانەكان زیاتربوون و بەهۆشیەوە وڵاتان بڕیاریاندا ئەو پێكوتە قەدەغە بكەن. چونكە لەباری ئاساییدا ئەو جۆرە لەجەڵدەی خوێنبەری مێشك ساڵانە لە (16) ملیۆن كەسدا تەنیا لەدوو كەس دەدات. هەروەها دوو حاڵەتی جەڵدەلێدانی تر لەبەریتانیا روویدا، ئەگەرچی بەپێكوتی ڤایزەر كوترابوون و تائێستا (10) ملیۆن كەس بەو پێكوتە كوتراون، بەڵام هەمان تەكنیكی كوتانی ئەسترازینیكایان بەكارهێنابوو. سەبارەت بەو حاڵەتانە لیندا بۆڵد، شارەزای تەندروستیی گشتی لەزانكۆی ئەدنبرەی بەریتانی بەماڵپەڕی DWی ئەڵمانی راگەیاند، حاڵەتاكانی جەڵدەلێدان رووداوێكی دەگمەن بوون و لەئێستادا هیچ ئاماژەیەك نییە بۆ ئەوەی پێكوتەكان هۆكارێكی راستەوخۆبن بۆی و وتی: «كۆرۆنا خۆی مەترسیی جەڵدەلێدان زۆر زیاتردەكات و لەوانەیە ئەوە بەشێك بێت لەهۆكاری ئەو جەڵدانەی دەیبینین» ئەو زانیارییە دژانە وایكردووە وڵاتانی ئەوروپا چەند جارێك بڕیارەكانیان بگۆڕن و هەریەكەیان و بەجۆرێك پێكوتەكان بەكاربهێنن. ئەڵمانیا كە لەسەرەتادا ئەسترازینیكای تەنیا بۆ خوار (65) ساڵ بەكاردەهێناو دواتر بۆ هەموو تەمەنەكان بەكاریهێنا، دوای دەركەوتنی جەڵدەكان بڕیاریدا تەنیا بۆ سەروو (60) ساڵ بەكاریبهێنێت. وڵاتانی تریش لەبەرئەوەی ئاژانسی دەرمانی ئەوروپا ناتوانێت بڕیاریان بەسەردا بسەپێنێت، هەریەكەیان و بۆ تەمەنێك بەكاریدەهێنن و هەندێكیشیان هێشتا بەكاریناهێنن. لەلایەكی ترەوە فەڕەنسا بەنیازە ئەوانەی تەمەنیان لە (55) ساڵ كەمترەو ژەمی یەكەمیان لەپێكوتی ئەسترازینیكا وەرگرتووە، ژەمی دووەمیان لەپێكوتی ڤایزەر یان مۆدێرنا پێبدات. لەوبارەیەوە مارگرێت هاریس وتەبێژی رێكخراوی تەندروستی جیهانیی بەئاژانسی هەواڵی فەڕەنسای وت:»لە نەبوونی داتای پێویستدا رێكخراوی تەندروستی جیهانیی ناتوانێت راسپاردە بكات بەوەی لەنێوان ژەمەكاندا جۆری پێكوتی كۆرۆنا بگۆڕدرێت، چونكە لەئێستادا زانیاریی تەواو لەبەردەستدا نییە كەئەو كارە دەكرێت بكرێت یان نا». بڕیارەكەی فەڕەنسا لەئەوەوە سەرچاوەی گرتووە، كەڕۆژی هەینی رابردوو ئاژانسی دەرمانی ئەوروپی رایگەیاند چوار كەسی تر كە بەپێكوتی جۆنسۆن ئەند جۆنسۆن كوتراون، تووشی جەڵدەی توند بوون و یەكێكیشیان مردووە. ئەسترازنیكا و جۆنسۆن ئەند جۆنسۆن، ئەو دوو پێكوتەن كە لەئەوروپادا رێگەپێدراون بۆ بەكارهێنان، بۆیە فەڕەنسا بەرەو ئەوە دەڕوات جۆری پێكوتەكە بگۆڕێت بۆ ڤایزەر یان مۆدێرنا. لەلایەكی ترەوە كۆمپانیای ڤایزەر داوای لەئیدارەی خواردن و دەرمانی ئەمریكی كردووە رێگای بدات بەكارهێنانی پێكوتەكەی فراوانبكات، بەجۆرێك هەرزەكارەكانی تەمەن نێوان (12) بۆ (15) ساڵ بگرێتەوە. لەكاتێكدا كۆتاییەكانی 2020 رێگای پێدرا لەتەمەنی (16) ساڵییەوە بەكاربهێندرێت. پێستریش رایگەیاندبوو كەقۆناغی سێیەمی تاقیكردنەوەكانی سەلماندوویانە پێكوتەكەی بۆ تەمەنی (12) بۆ (15) ساڵ بێ زیانە و 100% كاریگەرەو لەئێستاشدا لێكۆڵینەوە لەسەر رادەی كاریگەرییەكەی دەكەن لەسەر منداڵانی تەمەن شەش مانگ بۆ (11) ساڵ. هەروەها رۆشێل واڵسكی بەڕێوەبەری (سەنتەری كۆنترۆڵ و پاراستن لەنەخۆشی) كۆمپانیاكە رایگەیاند، لەو بڕوایەدایە لەناوەڕاستی مانگی ئایاردا رەزامەندییان بۆ بكرێت. داواكەی ڤایزەر هاوكاتی بەرزبوونەوەی رێژەی توشبووانی ئەمریكایە لەتەمەنی (10) بۆ (19) ساڵ و شارەزاكانیش دەڵین، كوتانی منداڵان هەنگاوێكی چارەنووسـسازە بۆ دەستخستنی بەرگریی گشتی و كۆتایی هێنان بەپەتاكە و تا ئەوە نەكرێت پەتاكە بەردەوامدەبێت. وڵاتێكی وەكو بەریتانیا تائێستا بەلایەنی كەمەوە ژەمێك كوتانی بەزیاتر لە (31) ملیۆن كەس داوە، واتە نزیكەی نیوەی هاووڵاتییەكانی، لەكاتێكدا وڵاتە هەژارترەكانی وەك مەكسیك كەمتر لە (10) ملیۆن ژەمیان داوە، كەدەكاتە نزیكەی 7%ی دانیشتوانەكەی. هاوكات هیندستانیش بەدەست كەمیی ژەمەكانەوە دەناڵێنێت و لەئێستادا لەزۆر هەرێمی ئەو وڵاتە، هیچ ژەمە پێكوتێك نەماوە بیدەنە هاووڵاتیان وێڕای كێشەی كاریگەری و زیانە لاوەكییەكانی پێكوتەكان، لەئێستادا كێشەی نایەكسانی و نادادپەروەریی لەدابەشكردن و بەكارهێنانیدا بووەتە یەكێك لەپرسە گەرمەكانی نێو چالاكوانان و رێكخراوە مرۆیی و مەدەنییەكان.  تەنانەت هەندێك لەچالاكوانە دیارە جیهانییەكان، بڕیاریانداوە بەهۆی ئەو نایەكسانییەوە بایكۆتی (كۆنگرەی 26ی لایەنی گلاسكۆ لەپێناوی ژینگەدا) بكەن. لەوبارەیەوە گریتا تونبێرگ، چالاكوانی دیاری سویدی باسی لەجیاوازیی دابەشكردنی پێكوتەكان كرد لەجیهانداو دەڵێت:»لەگەڵ ئەو نادادییە زۆرەی لە دابەشكردنی پێكوتەكاندا هەیەو ئەگەر بەو جۆرە بەردەوامبێت، ناچمە كۆنگرەی ژینگەی هەسارە 26». ژمارەكانیش ئەو نادادییە دەسەلمێنن، بۆ نموونە وڵاتێكی وەكو بەریتانیا تائێستا بەلایەنی كەمەوە ژەمێك كوتانی بەزیاتر لە (31) ملیۆن كەس داوە، واتە نزیكەی نیوەی هاووڵاتییەكانی، لەكاتێكدا وڵاتە هەژارترەكانی وەك مەكسیك كەمتر لە (10) ملیۆن ژەمیان داوە، كەدەكاتە نزیكەی 7%ی دانیشتوانەكەی. هاوكات هیندستانیش بەدەست كەمیی ژەمەكانەوە دەناڵێنێت و لەئێستادا لەزۆر هەرێمی ئەو وڵاتە، هیچ ژەمە پێكوتێك نەماوە بیدەنە هاووڵاتیان.

  پ. دهۆك شەش مانگانە سەدان خێزانی ئاوارەی چیای شەنگال هیچ هاوكارییەكیان پێنەگەیشتووەو دەڵێن لەكارەساتداین، قایمقامیش دەڵێت:» هەموو هەوڵێكی خۆمان دەدەین تا بەزووترین كات جارێكی تردەست بەدابەشكردنی هاوكاری مانگانە بۆ ئەو ئاوارانە بكرێت». عەڤدۆ قاسم، ئاوارەیەكی كەمپی سەردەشتە لەچیای شەنگال، نزیكەی حەوت ساڵە لەو كەمپە دەژیت بەهۆی وێرانكردنی خانووەكەی لەناحیەی گرعوزێری سەر بەقەزای شەنگال ناتوانێت بگەرێتەوە زێدی خۆی، بەهاوڵاتی وت: «هەر لەمانگی تشرینی یەكەمی 2020 تائێستا حكومەتی عێراق هاوكارییەكانی راگرتووە بەبیانووی ئەوەی دەبێت كەمپەكە چوڵ بكرێت». بەپێی بڕیارێک حكومەتی عێراق بەنیازە لەمساڵدا تەواوی كەمپەكانی نەینەواو شەنگال دابخات. عەڤدۆ قاسم ئاماژەی بەوەشكرد دۆخیان زۆر خراپە، وتیشی:»كەس لەئێمە ناپرسێت، هەموو شت لەسەر حسابی خۆمان دەكڕین، ئاوارەكانی دهۆك و ناوچەكانی تر مانگانە هەموو جۆرە هاوكارییەك وەردەگرن، بەڵام بۆ ئێمە هیچ شتێك ناكرێت، ئەگەر هاوكاریمان نەكرێت كارەسات روودەدات». بەڕێوەبەری كەمپی سەردەشت لەچیای شەنگال پێیوابوو حكومەتی عێراق بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بەئاوارەكان دەڵێت بگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانی خۆتان، بۆیە هەموو هاوكارییەكانی راگرتووە. عەلی شەعبۆ، بەڕێوەبەری كەمپی سەردەشت لەچیای شەنگال بەهاوڵاتی وت: «دوای ئەوەی حكومەتی عێراق بڕیاریدا بەداخستنی ژمارەیەك كەمپ لەسنوری پارێزگای نەینەوا، كەمپی سەردەشتیان لەلای خۆیان داخستووە، هەر لەمانگی تشرینی یەكەمی 2020 هاوكاری مانگانەی راگرتووە». ناوبراو ئەوەشی خستەڕوو حكومەتی عیراق دوو جار مافی ئاوارەكانی چیای شەنگالی پێشێل كردووە جارێك كەمپەكەی لەدەرەوەی خواستی ئاوارەكان داخستووە، كەهێشتا (550) خێزان لەكەمپی سەردەشت دەژین، جاری دووەم هێشتا ئاوارەن و هاوكاریی مانگانەیان لێبڕاوە. عەلی شەعبۆ ئەوەشی دووپاتكردەوە كەحكومەتی عێراق بەشێوەیەكی ناڕاستەوخۆ بەئاوارەكان دەڵێت بگەڕێنەوە بۆ ناوچەكانی خۆتان، هەربۆیە هەموو هاوكارییەكانی بۆ ئاوارەكان راگرتووە. بەشێكی زۆری هاووڵاتیانی ئاوارەی ئێزیدی لەسەروبەندی هێرشەكانی داعش روویانكردە چیای شەنگال و هێشتا سەدان خێزان لەدوو كەمپی ئەو سنورەدا ماون، كەمپی چیای شەنگال زیاتر لەدوو هەزارو كەمپی سەردەشت زیاتر لەهەزار خێزانی تێدا دەژین. قایمقامی ناوەندی قەزای شەنگال دەڵێت هەموو هەوڵێك دەدەن بۆ ئەوەی هاوكاری پێویست بگەیەننە ئەو خێزانانە. فەهد حامد، قایمقامی ناوەندی قەزای شەنگال بەهاوڵاتی وت» لەنزیكەوە ئاگاداری كێشەو گیروفتەكانی ئاوارەكانی چیای شەنگالین و داواكاری و كێشەكانی ئەوانمان ئاراستەی لایەنە پەیوەندیدارەكان كردووە، بەڵام بەداخەوە تائێستا هاوكاری بەسەر ئەو ئاوارانەدا دابەش نەكراون، ئێمە بەردەوام داوا لەڕێكخراوەكانی ناوخۆو بیانی دەكەین كەهاوكارییەكانی خۆیان بگەیەننە چیای شەنگال، چونكە ئەوان لەبارودوخێكی زۆر خراپدا دەژین». قایمقامی ناوەندی شەنگال جەختی لەوەشكردەوە كەئەو ئاوارانەی ئێستا لەچیای شەنگال دەژین زۆرینەیان لەبەر وێرانبوونی خانووەكانیان ناتوانن بگەڕێنەوە زێدی خۆیان، وتیشی:» چۆن ئاوارەكانی ناوچەكانی تر هاوكاری مانگانە وەردەگرن، بەهەمان شێوە دەبێت پێداویستییەكان بگەیەنرێتە ئاوارەكانی چیای شەنگالیش»

  هەڵۆ سەربەست   سوپای توركیا لەڕۆژئاڤای كوردستان چەند رۆژێكە هێرشەكانی چڕكردووەتەوەو بەردەوام لەڕێگەی تۆپ و فڕۆكەوە بۆردومانی گوندو ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) دەكات و ئەوانیش بەتوندی وەڵامیان دەدەنەوە. بەپێی ئاژانسە هەواڵییەكانی رۆژئاڤا، تەنیا لەهەفتەی ڕابردوودا (11) هاووڵاتی كوژراون و (20)ی تریش برینداربوون. بەپێی هەواڵەكانی ئەو ئاژانسانە بەرەبەیانی رۆژی پێنجەشەممە لەكاتژمێر 2.30 خولەكدا سوپای توركیا هێرشی كردووەتە سەر گوندی سەیدا لەگرێ سپی و شەڕڤانانی هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) وەڵامی هێرشەكەیان داوەتەوەو شەڕێكی توند لەنێوان هەردولادا روویداوەو دواتر هێرشەكە تێكشكێندراوە. دوای تێكشكانی هێرشەكەش سوپای توركیا بەهاوەن بۆردومانی ناوەندی گرێ سپی و رێگای (ئێم-4)ی كردووەو لەبەرەبەیانی رۆژی دواتریشدا تۆپبارانی ناوچەی شەهبایان كردووەو ئێوارەكەشی گوندەكانی ئاقدێ و بێنێ-ی ناوچەی شێراواو گوندی تەنانێ-ی شەهبای سەر بەكانتۆنی عەفرینیان تۆپباران كرد. ئەم هێرشانەی توركیا لەكاتێكدایە بەپێی هەواڵێكی ئاژانسی هەواڵی هاوار لەمانگی 11ی 2020وە توركیا لەدەوروبەری گرێ سپی و بەتایبەتی لەسەر رێگای (ئێم-4)ی كانتۆنی كۆبانێ، لەگوندەكانی خالدیە، مەلیك، هۆشان، مەشرفە و سەیدێ، پێنج بارەگای سەربازییان دروست كردووەو زۆر كات وەك خاڵی دەستپێكی هێرشەكانیان بەكاریدەهێنن. لەئێستاشدا هێزەكانی توركیا بەدرێژایی شەش كیلۆمەترو بەرامبەر رێگای (ئێم- 4) دەستیانكردووە بەلێدانی كەندێ‌ (خەندەق) و دەیانەوێت رێگاكە ببڕن. شارەزایانی سەربازیی و چاودێرانی دۆخی ناوچەكە دەڵین، ئامانجی توركیا لەهەڵكەندنی ئەو كەندڕە گەمارۆدانی گرێ سپییە، تا لەداهاتوودا پەلاماری بدات، بەئاماژەی ئەوەی لەگەڵ دەستكردن بەهەڵكەندنی كەندڕەكەدا دەستیكردووە بەناردنی چەكی قورس بۆ ئەو ناوچانە. لەلایەكی تریشەوە توركیا بۆ پتەوكردنی پێگەكانی خۆی لە تەل تەمر، دەستیكردووە بەلێدانی خەندەق و بەرزكردنەوەی ساترە خۆڵینەكان. لەوبارەیەوە ماڵپەڕی (خەبەر 24) بڵاویكردەوە كەهێزەكانی توركیا دوو ساتری جیا لەیەكیان بەرزكردووەتەوە، یەكەمیان لەباكوری رۆژئاوای ناحیەی زركان كەدەكەوێتە ناوچەكانی ژێردەستی توركیاو گروپە هاوپەیمانەكانی و لەسنوری توركیاوە لەنزیك گوندی (باب الفرج)ەوە دەستپێدەكات و ماوەی نێوان ساترەكە و ناوچەكانی ئیدارەی خۆسەری رۆژئاڤا نزیكەی چوار كیلۆمەتر دەبێت، ساتری دووەمیش لەگوندی (السفح)ەوە بەرەو رۆژئاوا لێدەدرێت. هاوكات روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ راپۆرتێكی دەربارەی دۆخی عفرین و چالاكییەكانی توركیا لەو ناوچەیە بڵاوكردەوەو رایگەیاند، سوپای توركیا، هەموو رۆژێك لەعەفرین مافەكانی مرۆڤ پێشێل دەكات. بەپێی راپۆرتەكە، لەمانگی ئازاردا، سوپای توركیا زیاتر لە (21) هاووڵاتی مەدەنییان لەشاری عەفرین و ناوچەكانی مابەتا، جندرێس، شێراواو راجۆ رفاندووە كەحەوت كەسیان ژنن و تائێستا چارەنووسی (14) كەسیان نادیارە. روانگەی سوری لەڕاپۆرتەكەیدا ئەوەشی ئاشكرا كردووە، تاوانەكان لەعەفرین بەتەنیا لەلایەن سوپای نیشتیمانی ئەنجامنادرێن، بەڵكو ئەنجومەن و دەستەی مەدەنیش تاوان ئەنجامدەدەن. سەرچاوەیەكیش لەعەفرینەوە بەڕوانگەی سوری راگەیاندووە، ئەنجومەنی هەرێمیی سەر بەسوپاو حكومەتی توركیا، بەڵگەكانی ئاژانسی حكومەتی سوریای رەتكردوەتەوە، كە بەپێی ئەو بەڵگانە، ئەو كەسانەی لەدەرەوەی عەفرینن جا چ ئاوارەبوون یان كۆچیان كردووە یاخود بۆ كارێكی تر چوونەتە دەرەوەی شارەكە، دەتوانن موڵكەكانیان بدەن بەخزمەكانیان و ئەوان سودیان لێببینن تا خۆیان دەگەڕێنەوە، بەڵام روانگەكە ئاشكرایكردووە كە ئەنجومەنەكە هەندێك بڕیار بەسەر دانیشتواندا دەسەپێنێت تا ئەو بەڵگانە هەڵبوەشێننەوە بۆ ئەوەی قبوڵ نەكرێن. بەوەش خزمانی ئەو كەسانەی كۆچیان كردووە یان ئاوارەبوون ناتوانن موڵك و زەوی كۆچبەرەكان بەكاربهێنن، ئامانجی ئەنجومەنەكەش لەو كارە ئەوەیە كە لەو بارەدا زەوییەكان بێخاوەن دەمێننەوەو بەوشیوەیەش هەموویان دەكەونە خزمەتی ئەنجومەنەكەو لەلایەن ئەوانەوە دەستی بەسەردا دەگیرێت و بەكاردەهێندریت. راپۆرتەكەی روانگەی سوری باس لەداگیركردن و وێرانكردنی زەوی كشتوكاڵیی و باخە زەیتونەكانی ناوچەكە دەكات لەلایەن سوپای توركیا و گروپە چەكدارییە هاوپەیمانەكانیەوەو ئاشكرایكردووە كەچەكدارانی گروپی (سقور الشام)ی سەر بەتوركیا لەگوندی قزلباشی سەر بەناوچەی بلبلی عەفرین، زیاتر لە (400) داری زەیتونی هاووڵاتییەكیان بڕیوەتەوەو لەلایەكی دیكەوە نووسینگەی ئابوریی سەر بەگروپی (سوڵتان موراد) دەستی بەسەر نزیكی (60) باخی دار زەیتونی هاووڵاتیانی هەرێمی مەیدانكێی سەر بەناوچەی شەرادا گرتووەو هاوكات لەناوچەی شیێ، چەكدارەكانی (فرقەی سولەیمان شام لە ئەلئەمشەت) دەستیان بەسەر زەوییەكی زۆری كشتوكاڵیدا گرتووەو داگیریان كردوون. روانگەی سوری لەكۆتایی راپۆرتەكەیدا نووسیویەتی:»پێشێلكارییەكان لە ناوچەكانی دیكەی عەفرین لەلایەن دەوڵەتی توركەوە بەردەوامە، گروپە چەكدارییەكان هەموو یاسایەكی نێودەوڵەتی پێشێل دەكەن و هیچ هەوڵێكیش بۆ راوەستاندنی پێشێلكاریەكان لەبەرامبەر خەڵكی سوریا نادرێت.» رۆژی شەممەش چەكدارەكانی (بەرەی شام) كە یەكێكە لەهاوپەیمانە نزیكەكانی توركیا  دوو كەسی گوندی زیارای ناوچەی شێراوای عەفرینیان لەناوچەی عەزاز رفاند بەناوەكانی ماهیر خالید ئوسۆ تەمەن (20) ساڵ و موستەفا عەباس ئەحمەد تەمەن (22) ساڵ

ماردین نورەدین قوباد تاڵەبانی لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا كە بەوەكالەت سەرۆكایەتی حكومەتی كردووە، فەرمانی (11) هەزار پارچە زەوی بۆ كەسوكاری شەهیدان و زیندانیانی سیاسی دەركردووە بۆ هەموو ناوچەكانی كوردستان نەك تەنها سنوری پارێزگای سلێمانی. دوای راگەیاندنی دابەشكردنی زەوی لەلایەن قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمەوە، وەزارەتی شارەوانی روونكردنەوەیەكیان بڵاوكردەوە كەدابەشكردنی زەوی بۆ مەرامی سیاسی بووەو ئەوەشیان خستبووەڕوو كە « بەڵام دابەشكردنی زەوی، رێكاری یاسایی هەیەو ناكرێ بەرپرسانی حزبیی لایەنێك، لەجیاتی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزارو لایەنە پەیوەندیدارەكان، ئەو كارە بكەن.» لەبەرانبەردا قوباد تاڵەبانی وەڵامێكی توندی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزاری دایەوەو تێدا هاتبوو:» لەوانەیە بەلێدوان و روونكردنەوەی نابەرپرسانە، دڵگران بووبن و وا هەستتان كردبێت كەسانێك هەن، رێگرن لەبەردەم وەرگرتنی زەوییەكانتان كەمافێكی ڕەوا و یاسایی خۆتانە. من لێرەوە دڵنیاتان دەكەمەوە كە هیچ كەس و هێزێك نیە، بتوانێت لەبەردەم مافە رەواكانتان بوەستێتەوە». هەروەها قوباد تاڵەبانی ئەوەشی دووپاتكردبووەوە كە» ئەو زەوییانەی وەریدەگرن هەموو رێكارێكی یاسایی پێویستی بۆ كراوەو بەئیمزای بەندەو بەپێی سێ فەرمان لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەركراون و رێكارەكان لەكابینەی نۆیەمدا تەواوكراون، كەناوەڕۆكی سێ فەرمانەكە بریتییە لەدابەشكردنی زەوی بەسەر (11) هەزارو (142) كەس لەكەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی لەهەموو پارێزگاكانی كوردستان». ‌قوباد تاڵەبانی لەساڵی 2018دا ئەوكاتەی بەوەكالەت سەرۆكایەتی حكومەتی كردووە فەرمانی دەركردووە كە زیاتر لە (11) هەزار و (142) پارچە زەوی بەسەر كەسوكاری ئەنفال و شەهیدان و زیندانیانی سیاسی دابەشبكرێت، زەوییەكانیش بۆ پارێزگای هەولێرو دهۆك و سلێمانی بووە. ئەكرەم ساڵح، سەرۆكی شارەوانی گەرمیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» لە 2018دا ئەو كاتەی قوباد تاڵەبانی بەوەكالەت سەرۆكی حكومەتی هەرێم بووە فەرمانی كردووە كە (11) هەزار پارچە زەوی دابەشبكرێت بەسەر كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد لیستێك لەوبارەیەوە بوونی هەیە كەچەند هەزاری بۆ پارێزگای هەولێرو دهۆك بووەو دابەشكراوەو بەشێكیشی بۆ پارێزگای سلێمانی بووە بەشێكی دابەشكرابوو، بەڵام بەشێكی مابوو بەو پێیەی زەوی «ئیفرازكراو» ئامادە نەبوو. ئەكرەم ساڵح وتیشی:» هەفتەی رابردوو لەگەرمیان (958) پارچەزەویمان دابەشكردووە كەفەرمانەكەی بۆ 2018 دەگەڕێتەوە بەسەر كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی كەكەسوكاری هەموو لایەنە سیاسییەكانی تێدا بووەو فەرمانی وەرگرتنی زەویان هەبووە». سەرۆكی شارەوانی گەرمیان جەختی لەوەشكردەوە هەر كەسوكارێكی شەهیدان و ئەنفال و زیندانیانی سیاسی مافی وەرگرتنی زەویان هەبێت  پێیان دەدەن. لەبارەی روونكردنەوەی وەزارەتی شارەوانی لەسەر زەوی دابەشكردنەكە، سەرۆكی شارەوانی گەرمیان وتی:» وەزارەتی شارەوانی ناحەقییان كردووە بەرانبەر بەكاك قوباد، چونكە بۆ مەرامی سیاسی نەبووەو هی هەموو حزبەكانی تێدابووە». لای خۆیەوە كۆردۆ شابان وتەبێژی وەزارەتی شارەوانی بەهاوڵاتی راگەیاند»وەزیری شارەوانی هیچ قسەیەكی لەسەر ئەو بابەتە نەكردووە، ئەوەی 9/4 روونكردنەوەی وەزارەت بووە، وەزیر نەبووە، هەندێ میدیا وای نووسیوە بەڵام با تێكەڵ نەبێت». سەبارەت بە بابەتی دابەشكردنی زەوی ئەوەی خستەڕوو كە لەكابینەی حەوتەمەوە كەبڕیار دەرچووە زەوی دابەشنەكرێت، كابینەی هەشت نەكراوە، ئێستاش ئێمە لەكابینەی نۆ چاوەڕێی بڕیارین لەبەرئەوەی ئەوە بڕیارێكی ستراتیجییە. «ئەم بڕیارە لەئەنجومەنی وەزیران گفتوگۆی لەسەر كردووە، بەڵام هێشتا بڕیارەكە دەرنەچووە چاوەڕێی بڕیاری ئەنجومەنین «، كوردۆ شابان وادەڵێت. هەروەوها لە روونكردنەوەی دووەمی وەزارەتی شارەوانی و گەشتوگوزار دوای ئەوە دێت، رۆژی هەینی 9-4-2021 روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و باسی لەوەكردبوو، «رەفتاركردن و دابەشكردنی زەوی دەبێت بەشێوەیەكی دادپەروەرانە بێت، بۆ هەموو خەڵكە موستەحەق و شیاوەكان بێت، بەپێی بڕیار و رێكارو بنچینە یاساییەكان بێت.» سەرۆكی لیژنەی شارەوانی و گواستنەوەو گەیاندن لەپەرلەمانی كوردستان وردەكاری دابەشكردنی ئەو (11) هەزارو (142) پارچە زەویە باس دەكات. لوقمان وەردی سەرۆكی لیژنەی شارەوانی و گواستنەوە لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد لە 21/2/2018 سێ فەرمان لەلایەن قوباد تاڵەبانی بەسیفەتی سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران بەوەكالەت دەرچووە، بڕیاری ژمارە (867و 868و869) بەپێی ئەم بڕیارە فەرمان دراوە بۆ (11) هەزارو (142) پارچەزەوی  لەهەرێمی كوردستان، كەئەمانە ناویان هاوپێچی ئەم فەرمانە كراوە مافی ئەوەیان هەیە زەویان پێبدرێت لەسنووری پارێزگاكانی هەرێمی كوردستان و ئیدارە سەربەخۆكان. ناوبراو هێمای بۆ ئەوەشكرد (282) پارچەزەوی لەسنووری دهۆك بۆ كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی، هەزارو (517) پارچەزەوی لەسەنتەری پارێزگای هەولێر، قەزای كۆیە، قەزای سۆران و رەواندز دیاریكراوە بدرێتە كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی، واتا بڕیارەكەی قوباد تاڵەبانی گشتگیر بووە. وتیشی»لەقەزای كەلار گرفتمان هەبوو زەوی پێویست نەبوو، دوای تەواوكردنی رێكارەكان رۆژی هەشی ئەم مانگە (957) پارچەزەوی دابەشكرا بەسەر كەسوكاری شەهیدان و ئەنفالكراوان و زیندانیانی سیاسی». لوقمان وەردی جەختی لەوەشكردەوە كە لەڕاستیدا روونكردنەوەكەی وەزارەتی شارەوانی جێگەی سەرسوڕمانە كە «ئەوەندە ئاگای نەبێت كەبڕیارێك دەرەچێت ئەم بڕیارە هی ساڵی 2018یە و بڕیاری كابینەی رابردووە، پێشووتر وەزیری شارەوانی نووسراوی كردووە نەورۆز خان وەزیری شارەوانی بووە....پشتگیری جێبەجێكردنی ئەم بڕیارەی كردووە». لەبارەی دابەشكردنی زەوی لەئەمساڵدا عەلی وەردی وتی: « هیچ بڕیارێكی تازە نییە بۆ دابەشكردنی زەوی، ئەو بڕیارەی كەئێستا جێبەجێدەكرێت ئەو بڕیارەیە كە لە 21/2/ 2018دەركراوە سێ فەرمان دەركراوە بۆ (11) هەزارو (142) كەس تائەم ساتە هیچ فەرمانێكی نوێ نیە بۆ دابەشكردنی زەوی لەهەرێمی كوردستان».

  هاوڵاتی برسیەتی و هەژاریی تەنگی بەخەڵكی ئێران هەڵچنیوەو بەپێی نوێترین ئامارەكان ئاستی خۆراكی بەراورد بەدانیشتوانی وڵاتی ئەفغانستان و یەمەن و ئەفەریقا خراپترە، چونكە تەنها لەماوەی هەشت ساڵدا نرخی زۆربەی پێداویستی و خۆراكەكان لەو وڵاتە (10) هێندە بەرزبوونەتەوەو رۆژانە (570) ملیار تمەن چاپ دەكات. كۆماری ئیسلامی ئێران كەخۆی بەیەكێك لەزلهێزە ئابوریی و سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و (18)یەمین ئابوریی جیهان دەزانێت، رووبەڕووی گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی بووەتەوەو زۆرترین رێژەی هەژاریی لە (42) ساڵی تەمەنی دەسەڵاتەكەیدا تۆمار كردووە و سندوقی نێودەوڵەتیی دراو پێشبینی كردووە هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەساڵی (2021) بگاتە زیاتر لە (40%)و كورتهێنانی بودجەی ئەو وڵاتە لە (13) ملیار دۆلار نزیك ببێتەوە، چونكە بانكی ناوەندیی ئەو وڵاتە لەقۆناغێكدا بۆ رێگریی لەهەڵاوسانی ئابوریی، رۆژانە بڕی  (570) ملیار تمەن پارەی چاپ كردووە. سەرەڕای هەژاریی و گرانی، پیربوونی كۆمەڵگەی ئێران بووەتە مەترسییەكی گەورەو گەشەی دانیشتوانی ئەو وڵاتە لە (سفر) نزیك بووەتەوە، كەئەمەش دەبێتە هۆكارێكی دیكەی هەڵاوسان، بەڵام كۆماری ئیسلامی ئێران دەیەوێت بەزیادكردنی بازرگانیی لەسنوری وڵاتانی دراوسێی بەتایبەت عێراق و هەرێمی كوردستان و رێككەوتنی (25) ساڵە لەگەڵ چین و پەرەپێدانی كشتوكاڵ ئاستی هەڵاوسانە گەورەكەی دابەزێنێت.  گەورەترین هەڵاوسانی ئابوریی ئێران بەپێی ئامارەكانی سندوقی نێودەوڵەتیی دراو؛ ئاستی نێوەنجی هەڵاوسانی ئابوریی ئێران لەساڵی (2020) گەیشتووەتە (36.5%) كەپێشبینی دەكرێت ئەمساڵ بگاتە (39.5%)و تازیاتر لە (40%) بەرز ببێتەوە، چونكە بەپێی بەراوردە داراییەكان و چاپكردنی زۆری پارە لەئێران رەنگە كورتهێنانی بودجە بگاتە (12) ملیار دۆلارو پێشبینییەكەی ئەو ناوەندە لەگەڵ ئامارەكانی ئێران هاوشانەو ئەگەری روودانی ئەو هەڵاوسانە گەورەیە لەئێران بەهێزە. ئەم پێشبینییە لەكاتێكدایە كەهەڵاوسانی ئابوریی وڵاتی ئەفغانستان تەنها (4.1%)ە، بەڵام هەڵاوسانی ئێران (25%)ە، نێوەنجی هەڵاوسانی ئابوریی ئەفغانستان دابەزینی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوەو گەیشتووەتە نزمترین ئاستی خۆی كە بە (4.1%) مەزەندە دەكرێت و ئەمەش كەمترین ئاستی هەڵاوسانە لەحەوت مانگی رابردووداو نێوەنجی ئەو هەڵاوسانە لە (12) مانگی وڵاتەكەدا (7.7%) بەراورد كراوە، لەكاتێكدا جەنگ و ناسەقامگیریی ساڵانێكە بەرۆكی ئەو وڵاتە بەرنادات، بەڵام نێوەنجی هەڵاوسانی ئێران لەنێوان (25%) بۆ (50%) بەرزو نزم دەبێتەوەو هەڵاوسانەكەی چەند هێندەی ئەفغانستانە. حكومەتێكی قەرزدار بەپێی ئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران بڕی پارەی چاپكراوی وڵاتەكە تامانگی رابردوو گەیشتووەتە سێ هەزارو (300) ملیار تمەن و بانكی ناوەندیی تەنها لەمانگی رابردوودا رۆژانە (570) ملیار تمەن پارەی قورسی تمەنی خستووەتە بازاڕەوە. رۆژنامەی ئیعتیماد كە سەر بە ریفۆرمخوازانی ئێرانە بەناونیشانی (قەرزی 13 ژمارەیی حكومەتی داهاتوو) نووسیویەتی: بەهۆی زۆری چاپكردنی پارە لەلایەن بانكی ناوەندییەوە بۆ چارەسەركردنی كورتهێنانی بودجە، حكومەتی ئێستا (177) هەزار ملیار تمەن كەدەكاتە زیاتر لەحەوت ملیار دۆلار كورتهێنانی بۆ حكومەتی داهاتوو جێدەهێڵێت. رۆژنامەكە ئاماژەی بەوە كردووە كەحكومەت بۆ پڕكردنەوەی كورتهێنانی بودجەی ئەمساڵ كۆمەڵێك بەڵگەنامەو سەرچاوەی بانكیی و دارایی خستووەتە مەزادەوە بۆ ئەوەی بتوانێت لەسودی ئەو سەرچاوانە كورتهێنانی بودجە قەرەبوو بكاتەوە، بەڵام لەلایەكی دیكەشەوە بەهۆی ئەوەی لەساڵەكانی (2018 و 2019) پارەی چاپكراوی زۆری خستووەتە بازاڕەكانەوە، بووەتە مایەی هەڵاوسانی ئابوریی. ئەگەرچی بەرپرسانی كۆماری ئیسلامی ئێران جەختیان لەوە كردەووەتەوە كەكورتهێنانی بودجە دەگاتە نزیكەی (13) ملیار دۆلار، بەڵام حكومەتی ئێستای وڵاتەكە زیاتر لە (177) هەزار ملیار تمەن كورتهێنان یان قەرزی هەیە، كە بێگومان بۆ حكومەتی داهاتووی جێدەهێڵێت. هەشت ساڵ هەژاریی بەپێی ئامارەكان زیاترین هەڵاوسان و قەرزو گرانی لەماوەی نزیكەی هەشت ساڵی حكومەتی حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەو وڵاتە روویداوە، چونكە تەنها لەسەردەمی ئەودا نرخی زۆربەی كاڵاو پێدوایستییە سەرەكییەكانی ژیان (10) هێندە بەرزبوونەتەوە. ئاژانسی هەواڵی (تەسنیم ) سەر بەتوندڕەوەكانی محافزكاران لەئێران بەناونیشانی (خراپترین حكومەت بەزمانی ئامار) نووسیویەتی: حكومەتی حەسەن رۆحانی بۆ یەكەمجار دوای (40) ساڵ لەمێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا، لەماوەی سێ ساڵی بەدوای یەكتردا ئاستی هەڵاوسانی ئابوریی بۆ (30%)و لەدوو ساڵی بەردەوامی دیكەدا ئاستی هەڵاوسانی بۆ (40%) بەرزكردووەتەوە، كە لەساڵی (1980) هیچ حكومەتێكی ئێران هێندەی ئەم حكومەتە ئاستی هەژاریی لەو شێوەیەی نەخوڵقاندووە. تەسنیم روونیكردووەتەوە؛ بەپێی ئامارەكانی بانكی ناوەندیی ئێران ئاستی هەڵاوسان لەساڵی (2018) گەیشتووەتە (31.2%)و ساڵی (2019) بۆ (41.2%) بەرز بووەتەوەو لەساڵی (2020) گەیشتوەتە زیاتر لە (44%)و بەپێی نرخی كاڵاكان دەردەكەوێت كە لەماوەی هەشت ساڵ لەحكومەتەكەی رۆحانیدا، نرخی كاڵاو پێداویستییە سەرەكییەكان بۆ (10) هێندە بەرز بووەتەوەو ئەم ژمارانە دەریدەخەن كە تاچ ئاستێك هەژاریی لەماوەی ئەو حكومەتەدا لەئێران قوڵتر بووەتەوە. بەدخۆراكی لەوڵاتێكی دەوڵەمەند گرانبوونی كاڵاو خۆراك و كەمبوونەوەی ئاستی داهاتی تاك دانیشتوانی ئێرانی تووشی بەدخۆراكی كردووە، بەجۆرێك كەبەكارهێنانی شیرەمەنی بۆ هەر كەسێكی ئێرانی (130) كیلۆ لەپێوەری جیهانی كەمترەو ئاستی بەكارهێنان و خواردنی گۆشت لەو وڵاتە بەراورد بەوڵاتانی هەژاری وەك ئەفەریقا، یەمەنو كۆریای باكور كەمترە . دامەزراوەی ئاسایشی خۆراكی ئێران ئاشكرای كردووە كەئاستی ساڵانەی بەكارهێنانی گۆشت بۆ هەركەسێك لەئێران دەگاتە شەش بۆ هەشت كیلۆ، لەكاتێكدا بەپێی راپۆرتی رێكخراوی خۆراكی سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان (فاو) ئاستی بەكارهێنانی گۆشت بۆ هەركەسێك لەساڵێكدا لەغینا (9) كیلۆیە لەگینە (6.5) كیلۆو نیجیریا (8.5) كیلۆو تانزانیا (10) كیلۆو لەیەمەن (14.5) و لەكۆریای باكور (10.5) كیلۆیە. وەزارەتی بازرگانی ئێران بڕیاری داوە رێگە بەهاوردەی مریشكی دەرەوە تائاستی (50) هەزار تۆن بدرێت لەكاتێكدا پێشترو لەساڵی (2020) تەنها (112) تۆن مریشك هاوردەی ئێران كراوە، كە بەراورد بەساڵی (2019) هاوردەكە بەڕێژەی (90%) كەمی كردووە. لەلایەكی دیكەوە بەپێی ئامارەكان و پێوەرە جیهانییەكان، نێوەنجی خواردنی بەرهەمی شیرەمەنیی وەك ماست و پەنیرو..هتد بۆ هەر كەسێك لەجیهاندا دەگاتە (180) كیلۆگرام، بەڵام لەئێران دەگاتە (50) كیلۆگرام و جیاوازییەكی زۆر هەیە لەنێوان پێورە جیهانییەكان و ئاستی بەكارهێنانی شیرەمەنی لەئێران. ساڵانە تەنها (10) ملیۆن تۆن شیر لەئێران بەرهەمدەهێنرێت، كە شەش ملیۆن تۆنی لەبواری پیشەسازی بەكاردەهێنرێت و هاوكات بەهۆی دۆخی ئابوریی خراپی خەڵكەوە ئاسان نییە خەڵكی وڵاتەكە بتوانن خۆیان لەگەڵ پێوەرو ستانداردی جیهانی بەكارهێنانی شیرەمەنی بگونجێنن و ئەمەش بووەتە مایەی بەدخۆراكیی. (95%)ی خەڵكی ئێران هاوكاریی دارایی وەردەگرن ئێران (10) ساڵە سەرقاڵی جیاكردنەوەی ئەو هاووڵاتیانەیەتی كەداهاتیان زۆرەو پێویستیان بەهاوكاریی دارایی (یارانە) لەوڵاتەكە نییە، بەڵام تائێستا حكومەت و پەرلەمان نەیانتوانیوە چارەنووسی سێ ئاستی كۆمەڵایەتیی ئابوریی لەكۆی (10) ئاستی كۆمەڵایەتیی كەپێویستیان بەو هاوكارییە نییە، یەكلایی بكەنەوەو لەنوێترین هەنگاویشدا بڕیاری لابردنی هاوكاریی ئەو كەسانە لەبودجەدا لابراوە. ژمارەی دانیشتوانی ئێران نزیكەی (84) ملیۆن كەسەو (95%)ی ئەو ژمارەیە واتە (78) ملیۆن كەس مانگانە بڕی (45) هەزار تمەن كەدەكاتە نزیكەی دوو دۆلار دەخرێتە سەر ئەژمارە بانكییەكانیان و كۆی گشتی ئەو بڕە یارانەیە لەساڵێكدا دەكاتە زیاتر لەیەك ملیارو (600) ملیۆن دۆلار لەكاتێكدا بەپێی لێدوانی بەرپرسان نزیكەی یەك لەسەر سێی كۆی دانیشتوانی ئێران داهاتیان باشەو پێویستیان بەو هاوكارییە داراییەی حكومەت نییە كەپێی دەوترێت یارانە. گرانیی وەچەخستنەوەی لەئێران كەمكردووەتەوە.. بەپێی ئاماری (10) مانگی رابردووی ساڵی رابردوو لەئێران گەشەی ژمارەی دانیشتوان بۆ كەمتر لە(1%) دابەزیوە، لەكاتێكدا ئاستی گەشە لەساڵی (1986) گەیشتووەتە نزیكەی (4%)، بەڵام لەساڵی (2019) ئاستی گەشە بۆ كەمتر لە (0.6%) دابەزیوە، واتە لەسفر نزیك بووەتەوەو دابەزینەكەش بەردەوامە. بەپێی ئامارەكان لەساڵی رابردوودا نزیكەی (946) هەزار منداڵ لەئێران لەدایكبوون، بەڵام لەبەرامبەردا ژمارەی كەسانی بەتەمەن و بەساڵاچوو پێنچ هێندەی منداڵانی تازە لەدایكبووەو هاوكات ئاستی بەرزبوونەوەی رێژەی بەساڵاچووان بەراورد بە لەدایكبوونی منداڵان گەیشتوە (15%)، بۆیە ئەگەر ژمارەكان بەوشێویە بەردەوام بێت ئاستی گەشەی دانیشتوانی ئێران تا (10) ساڵی دیكە دەبێتە سفر. بەرپرسان و تووێژەرانی كۆمەڵایەتی گرانی و دۆخی بژێویی خەڵك بەهۆكاری سەرەكیی كەمبوونەوەی وەچەخستنەوەو گەشەی دانیشتوان لەئێران دەزانن. ئێران بەهیوای فرۆشی نەوت و رێككەوتنی چینە پێگەی ئەلیكترۆنیی ئۆیل پرایس (Oil Price) ئاشكرای كردووە كە چین كڕینی نەوتی لەسەرجەم وڵاتان و بەتایبەت عێراق كەمكردووەتەوە، بەڵام بەپێچەوانەوە دوای رێككەوتنە (25) ساڵەكەی لەگەڵ ئێران كڕینی نەوتی لەو وڵاتە بۆ نزیكەی یەك بەرمیل نەوت لەڕۆژێكدا بەرز كردووەتەوە. ئۆیل پریس ئاماژەی بەوەكردووە كە چین كڕینی نەوتی لەمانگی مارسی رابردوو بەڕێژەی (8.81%) بەراورد بەمانگەكانی پێشووتر كەم كردووەتەوەو لەو مانگەدا رۆژانە بڕی زیاتر لە (11) ملیۆن بەرمیل نەوتی كڕیوەو بەپێی ئامارەكان لەو ماوەیەدا رۆژانە لەنێوان (856) هەزار بۆ یەك ملیۆن بەرمیل نەوتی لەئێران كڕیوە، كە بەراورد بەمانگی رابردووتر دوو هێندە بەرزبووەتەوە لەبەرامبەرداو لەو ماوەیەدا كڕینی نەوتی لەعێراق و سعودیە كەمكردووەتەوە كە رەنگە هۆكاری ئەمەش بۆ رێككەوتنی (25) ساڵەی نێوان تاران و پەكین بگەڕێتەوە. ئێران (90%)ی بودجەكەی پشت بەداهاتی نەوت دەبەستێت و سزاكانی ئەمەریكا بووە هۆی لەدەستدانی بەشێكی بەرچاوی ئەو داهاتە، چونكە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی پێشووی ئەمەریكا رایگەیاندبوو كە واشنتۆن مەبەستیەتی هەناردەی نەوتی ئێران بگەیەنێتە سفرو رێگریی لەفرۆشتنی نەوتی ئەو وڵاتە بكات، لەبەرامبەردا ئێران دەیەوێت بە رێككەوتن لەگەڵ چین زۆربەی بەرهەمی نەوتەكەی كە لەدوو ملیۆن و (450) هەزار بەرمیلی رۆژانە نزیك دەبێتەوە رەوانەی چین بكات و قەرەبووی كورتهێنان و بودجەی وڵاتەكەی پێبكاتەوە. ئێران ئاسانكاریی بازرگانیی بۆ هەرێم دەكات عێراق دوای وڵاتی چین زیاترین كاڵای ئێرانی بۆ هاوردە دەكرێت و سەرچاوەیەكی گرنگی داهاتە بۆ تاران، بۆیە لەو چوارچێوەیەشدا ئێران دەیەوێت سنورە بازرگانییەكانی لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان زیاد بكات و لەنوێترین هەنگاودا سنوری سەیرانبەن بەشێویەكی فەرمی بۆ گەشتیاری و بازرگانیی بەتەواوەتی دەكاتەوەو هەوڵی زیادكردنی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لەسنورێكی دیكەش لەگەڵ هەولێر دەدات. ئاژانسی هەواڵی مێهر بەناونیشانی (ئامادەیی ئێران بۆ بەهێزكردنی ئاڵوگوڕی بازرگانیی لەگەڵ هەولێر) لێدوانی محەمەد عەلی شەهریاری، پارێزگاری ورمێ لەڕۆژهەڵاتی كوردستانی بڵاوكردووەتەوە، كە لەدیدارێكی هەفتەی رابردوو لەگەڵ سەركۆنسوڵی كۆماری ئیسلامی ئێران لەهەولێر رایگەیاندووە كەئێران دەیەوێت ئاڵوگۆڕە بازرگانییەكانی لەگەڵ هەولێر زیاتر بكات و بۆ ئەو مەبەستەش ئامادەكاریی پێویست دەكات. شەهریاری وتوویەتی: بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بوارە كەلتوری و ئابورییانەی لەنێوان ئێمە و هەولێر هەیە، ئەو پارێزگایە یەكێكە لەو شوێنانەی كەئێران كاڵای بۆ رەوانە دەكات، ئامادەین هەوڵی نەمانی  ئەو ئاستەنگانە بدەین كە رێگرن لەبەردەم بەهێزكردنی بازرگانیی نێوانمان. بەپێی لێدوانی ئەو بەرپرسەی ئێران ساڵانە بەبەهای سێ ملیار دۆلار كەلوپەل و خۆراكی ئێرانی لەسنوری پارێزگای ورمێ بۆ وڵاتانی (عێراق و توركیا و ئازربایجان) هەناردە دەكرێت. خەڵكی هەژارو ئابوریی گەورە وەك لە راپۆرتەكەدا ئاماژەی پێكراوە نزیكەی (78) ملیۆن دانیشتوی ئێران بۆ بژێویی رۆژانەیان پێویستییان بەهاوكاریی داراییەو ئەم ژمارەیە بەزمانێكی دیكە بەهەژار ئەژمار دەكرێن، بەڵام سەرەڕای هەموو ئەو دۆخە نالەبارو سزا ئابورییانەی بەسەر ئێراندا سەپاوە بەپێی راپۆرتی سندوقی نێودەوڵەتیی دراوو بانكی جیهانی؛ پلەی ئابوریی ئێران لەماوەی (10)ساڵدا سەرەڕای سزا توندەكان لەنێوان (16) بۆ (22) بووە لەئاستی وڵاتانی جیهاندا. ئێران لەماوەی (40) ساڵدا بە بەردەوامی لە رووی ئابوریی و هێزی كارەوە گەشەی بەخۆیەوە بینیوەو هاوكات ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی گەشەی كردووەو بەو پێوەرانە پلەی ئێستای ئابوریی ئێران لەجیهاند لە(18)یەو سندوقی نێودەوڵەتیی دراو پێشبینی كردووە كە ئاستی بەرهەمهێنانی ناوخۆیی ساڵی (2021) لەئێران بگاتە (651) ملیار دۆلار، لەكاتێكدا ئەو بڕە لەساڵی (2017) نزیكەی (430) ملیار دۆلار بووە.  

  لاڤین مەحمود   وشكەساڵی بەهۆی كەمی بارینی بەفرو باران تەنها راگەیاندنی بەفەرمی ماوەو بەراورد بەساڵی رابردوو ئاوی بەنداوەكانی دوكان و دەربەندیخان بۆ نیوە دابەزیوەو ئەوەش بەمەترسی بۆ دابینكردنی ئاوی پێویست دادەنرێت. لەكابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێمدا عەبدولستار مەجید، وەزیری كشتوكاڵ ئەوەی ئاشكراكرد كە لەبەرنامەیاندایە (19) بەنداوی نوێ دروستبكەن بۆ گلدانەوەی ئاو لەناوچە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان و بەشێكیان كاریان تێدا كرا، بەڵام وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی كابینەی نۆیەم دەڵێت:» بەهۆی قەیرانی داراییەوە دروستكردنی ئەو بەنداوانە كارەكانیان راگرتووە». لەساڵی 2019دا ئاوی بەنداوی دوكان بەتەواوی پڕ بوو، ئاو لەسەروو (بێل ماوس)كەی دوكان سەرڕێژی كردو هاووڵاتیان دەچوونە سەردانی، بەڵام ئێستا ئاستی بەنداوەكە بۆ نیوە دابەزیوە بەهۆی كەمی باران بارینەوە. بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان ئاماژە بەوەدەدات ئاستی بەنداوەكە لەنزمترین ئاستیدایەو تەنها سێ ملیارو (500) ملیۆن مەتر ئاوی تێدایە. كۆچەر جەمال، بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »ئاستی ئاوی دەریاچەكەمان بە بەراورد بەساڵی رابردوو  زۆر كەمیكردووەو گەیشتووەتە سێ ملیارو (500) ملیۆن مەترسێجا لەكاتێكدا بەحەوت ملیار مەترسێجا پڕ دەبێت». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد ئەمساڵ رێژەی باران بارین كەم بووە لەناوچەی دوكان (268) ملم  باریوە، لەكاتێكدا كۆی گشتی  (600) ملم مەترە، واتا نەگەیشتووەتە نیوەی رێژەی پێویست. بەڕێوەبەری بەنداوی دوكان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەمانگی 10ی ساڵی رابردوو تائێستا ئەو بڕە پێویستە نیە كەبەشی وەرزەكانی بەهارو هاوینی ئەمساڵ بكات. كۆچەر جەمال هێمای بۆ ئەوەشكرد دوودڵن لەداهاتووی ئاو كەپێویستە  حساب بۆ یەك دڵۆپە ئاوێك بكەن كە لەبەنداوەكە دەڕواتە دەرەوە. كەمی بارانبارین لەمساڵدا، كاریگەری نەرێنی كردووەتە سەر ئاوی بەنداوەكان و نەبوونی پلانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم بۆ زیادكردنی بەنداوەكان كە بڕیاربوو (18) بەنداوی نوێ دروست بكرێت هێشتا یەكلاینەكراوەتەوە كە بۆ گلدانەوەی ئاو سوودی دەبێت. رەحمان خانی، بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان ئاماژە بەوە دەدات كەئەمساڵ ئاستی ئاو لەبەنداوی دەربەندیخان حەوت مەترو نیو بەراورد بەساڵی رابردوو دابەزیوە. رەحمان خانی وتیشی:» بەهۆی ئەو بەنداوانەی لەدیوی ئێران دروستكراون دەستیان بەخەزنكردن كردووە ئاو بەئاڕاستەی بەنداوی دەربەندیخان زۆر كەمبووەتەوە، كە بەراورد بە (60) ساڵی رابردوو ئاستی ئاوی دەربەندیخان ئەوەندە كەم نەبووە». رەحمان خانی باسی لەوەشكرد ئەو ئاوەی لەبەنداوی دەربەندیخان هەیە بەپێی ئەو پلانەی كەهەیانە لە ١/٦ دەڕێژن لانی كەم پێویستییەكانی خەڵك رەچاو دەكەن بۆ ئاو خواردنەوەو باخداری و دارستان، بەڵام رەنگە نەتوانن ئاو بۆ پڕۆژە ئاودێرییەكان دابین بكەن. «ئەو بارانەی كەباریوە لەو حەوزەی ئێمە هەمووی لەئاستی 50% تێكڕایی چەند ساڵی رابردوو كەمترە، سەبارەت بەبەنداوی دەربەندیخان ئەو داهاتەی كە كۆمانكردۆتەوە هاتۆتە بەنداوی دەربەندیخان دەتوانین بڵێین ئەمساڵ ساڵێكی وشكەساڵییە»، بەڕێوەبەری بەنداوی دەربەندیخان وا دەڵێت. بەشی زۆری ناوچەكانی گەرمیان بەناوچەی بارانی نامسۆگەر دادەنرێت هەر ساڵێك رێژەی باران بارین نەگاتە (250) ملم باران ئەوە دووچاری وشكەساڵی دەبێتەوە بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان ئەوە ئاشكرادەكات وشكەساڵی ئەمساڵ هاوشێوەی وشكەساڵییەكەی 2008 دەبێت. شادیە حسێن بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی گەرمیان بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد لەساڵی 2008 گەرمیان تووشی وشكەساڵی بووەتەوەو بودجەی بۆ تەرخانكراوە، بۆ ئەمساڵیش هاوشێوەی 2008 دەبێت. شادیە حسێن وتیشی:»دانەوێڵەی گەرمیان لەكاتی دروێنە زیانی نەبێت پێویستی بە (250) ملم بارانە، ئێمە ئەمساڵ بەداخەوە لەھیچ ناوچەیەكماندا نەگەیشتۆتە (200) ملم كە ئەمە بۆخۆی كاریگەری سەرەكی بۆ لەناوچوونی دانەوێڵەی سنورەكەمان هەیە». بەڕێوەبەری كشتوكاڵی گەرمیان پێیوابوو كۆمەڵێك پلانی درێژخایەن و كورتخایەن هەیە كەداوایان لەوەزارەتی كشتوكاڵ كردووە بودجەیان بۆ تەرخان بكرێت»حكومەتی هەرێم دەبێت بێتە سەرخەت بۆ دروستكردنی ئەو دوو بەنداوەی لەسنوری گەرمیان راگیراون یەكێكان لەبواری جێبەجێكردنە كەبەنداوی باوەنورو بەردەسورە ئەگەر ئەو بەنداوانە هەبوونایە گەرمیان گرفتی زۆری پێوە دیارنەدەبوو». وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵی حكومەتی هەرێم ئەوە ئاشكرادەكات دروستكردنی بەنداوەكان بەهۆی قەیرانی داراییەوە راگیراون. ‌حسێن حەمە كریم، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاوی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكیدا بەهاوڵاتی وت: » (18) بۆ (19) بەنداو كاری تێداكراوەو هەندێكیان ‏20% بۆ 80%ی تەواو بووە، بەڵام بەهۆی نەبوونی بودجەی پێویست و قەیرانی دارایی وەستاون». سەبارەت بەكەمبوونەوەی ئاو لەمساڵدا، وتەبێژی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو ئەوەی روونكردەوە لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی راوێژكارییان هەیە ئەمڕۆ دووشەممە بەبەشداری سەرجەم بەڕێوەبەرانی گشتی كشتوكاڵی پارێزگاكان و داوایان لێكردوون هەریەكە سەرنج و پێشنیاری خۆیان بخەنەڕوو لەسەر دیاریكردنی ئەو ناوچانەی زیاتر كاریگەری وشكەساڵییان لەسەرە. پسپۆڕێكی ژینگەو بەڕێوەبردنی سەرچاوەكانی ئاو دەڵێت ئەمساڵ سەرەتای قەیرانی كەمی ئاو لەهەرێمی كوردستاندا دەستپێدەكات و حكومەتی هەرێمیش هیچ باكی نییە. دكتۆر عەبدولمەتەلیب رەفعەت، پسپۆڕی ژینگەو سەرچاوەكانی ئاو لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: » پێنج بۆ شەش ساڵ دەبێت پێشبینی ئەوەم كردبوو رووبارەكانمان بەرەو قەیران دەچێت بەتایبەتی بەنداوەكانمان نە حكومەتی هەرێم، نە عێراق گوێ لەم شتانە ناگرن و ئەمساڵ سەرەتای قەیرانەكانەو بۆ لەمەودوا سەختر دەبێت». ناوبراو هێمای بۆ ئەوەكرد ئەگەر بەشێوەیەكی زانستی ئاو بەڕێوە ببەن قەیرانی كەمی ئاو دەتوانن تێبپەرێنن، وتیشی:»ئەو ئاوەی دەستماندەكەوێت دەبێت بزانین چۆن خەرجی بكەین كە بەشی هەموو تاكێك بكات... یەكێك لەو بوارانە بۆ نموونە لەڕووی كشتوكاڵیەوە، ئاو لەسەر زەویی رێدەكات بەشێوەیەكی نازانستی 70% بەفیڕۆدەچێت، پێویستە رێگای ئاودێری نوێ وەك دڵۆپاندن یان پرژاندن بەكاربهێنین».  

ئارا ئیبراهیم دوای ناردنی دوو نامە لەلایەن رێكخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕانەوە بۆ فراكسیۆنەكەی لەبەغدا كە لەنامەی دووەمیاندا زۆر بەتوندی نووسیویەتی:» یان وەرنەوە ژێر باڵی گۆڕان، یان خواحافیزتان بێت»، لەبەرانبەریشدا فراكسیۆنەكە وەڵامێكی دەدەنەوە كە لەسێ خاڵی جەوهەری پێكهاتووەو وەك پێشمەرج وەسفی دەكەن. عومەر سەید عەلی، رێكخەری گشتی بزوتنەوەی گۆڕان لەنامەیەكدا كە لەماوەی چەند مانگی رابردوو رەوانەی فراكسیۆنەكەی كردووە داوای كردووە بێنەوە ناو گۆڕان و كێشەكان بەدیالۆگ چارەسەر بكەن. هەروەها لەنامەی دووەمی رێكخەردا بۆ فراكسیۆنەكەی لەبەغدا دەنووسێت:» یان وەرنەوە ژێر باڵی گۆڕان، یان خواحافیزتان بێت». لەبەرانبەر ئەو نامەیەدا فراكسیۆنی گۆڕان لەبەغدا كۆدەبنەوەو لەوەڵامی بزووتنەوەی گۆڕان و رێكخەری گشتی دەدەنەوە. بەپێی ئەو بەدواداچوونانەی كەهاوڵاتی كردوویەتی و لەئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان وەریگرتووە كە سێ خاڵیان وەك پێشمەرج هەیە، كەیەكەمیان بریتییە لەوەی بزووتنەوەی گۆڕان لەحكومەتی هەرێم بكشێتەوە كە نەیتوانیوە چاكسازیی بكات و كێشەكان لەناو حوکمرانی چارەسەر بكات،»داوای روونكردنەوەمان كردووە كەمانگانە (250) هەزار دۆلار بەناوی گۆڕانەوە لەپارتی وەردەگیرێت». هەروەها لەبارەی خاڵی دووەمەوە ئاماژەیان بەوە كردووە كەپێویستە بزووتنەوەی گۆڕان ببێتەوە بە «گۆڕانەكەی جاران» نەك ئەم گۆڕانەی ئێستا كەهەڵوێستی سیاسی لاوازە و دووركەوتووەتەوە لەخەڵكی فەقیرو هەژار. هاوكات لەخاڵی سێیەمدا باسی ئەوەكراوە كەپێویستە بزووتنەوەی گۆڕان گۆڕانكاری لەناوخۆی خۆیدا بكات و هەیكەلی بەڕێوەبردنی بەم شێوازەی ئێستا نەبێت. هاوڵاتی كە لەئەندامانی فراكسیۆنەكەی گۆڕان دەستیكەوتووە ئەوەیان ئاشكراكرد كە عومەر سەید عەلی لەهەردوو نامەكەیدا مەجالی گفتوگۆی هێشتووەتەوە لەگەڵ فراكسیۆنی گۆڕان لەبەغدا، بەڵام پێویستە ئەو مەرجانە جێبەجێ بكرێت. لەبارەی ئەوەی چەند كەسێك دیاریكراون بۆ ئەوەی لەنێوان فراكسیۆن و رێكخەر دانوساندن بكرێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكان، ئەوەیان دووپاتكردەوە كە ئاگاداری ئەو هەوڵانە نین. هاوكات ئەوەشیان دووپاتكردەوە كە بەزەحمەتی دەبینن بزووتنەوەی گۆڕان بەم سەركردایەتییەی ئێستای بتوانێت گۆڕانكاری دروست بكات ئەگەر ئیرادەیەك لەناو جڤاتی نیشتمانی دروست نەبێت و ئازایانە بڕیاری لەسەر بدەن. یەكێكی دیكە لە ئەندامانی فراكسیۆنی گۆڕان، ئەوەی بۆ هاوڵاتی خستەڕوو كە تائێستا ئەوان ناوەڕۆكی نامەكەیان بۆ رای گشتی بڵاونەكردووەتەوەو نامەكەی رێكخەری گشتیش لای ئەوان پارێزراوە، وتیشی:» بەداخەوە لەناو ئۆرگانەكانی گۆڕان نامەكەی ئێمە كە بەفەرمی بۆ ئۆرگانی گۆڕان نێردراوەو دزەی كردووەتە ناو میدیاكان». دەربارەی ئەوەی نامەكەیان بۆ رای گشتی بڵاودەكەنەوە، ئەوەی روونكردەوە كە هەركات بەپێویستی بزانن ناوەڕۆكی نامەكەیان بەفەرمی بڵاودەكەنەوە. هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە دلێر عەبدولخالق وتەبێژی بزوتنەوەی گۆڕان، باسی لەوەكرد كەهیچ قسەیەكی لەوبارەیەوە نییەو تەنها راگەیەندراوێكی كورتی فەرمییان هەیە لەبارەی رەتكردنەوەی ئەو هەواڵەی كە باسی وەرگرتنی پارە لەپارتی دەكات. هاوكات، هاوڵاتی پەیوەندی كرد بە كاردۆ محەمەد، رێكخەری ژووری پەرلەمان و حكومەتی گۆڕان، تەنها باسی لەوەكرد ئەوە پرسێكی ناوخۆییەو پێویستی بەچارەسەركردنە.  

شاناز حەسەن ماوەی زیاتر لەمانگێكە ڤاكسینی دژە كۆرۆنا گەیشتۆتە هەرێمی كوردستان و لەدوای كەرتی تەندروستی تائێستا زیاتر لەهەزار لە هاووڵاتیانی هەرێم ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە. وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات پێشوازی هاووڵاتیان بۆ ڤاكسینەكە لەئاستێكی باشدایە و لەهەوڵدان بۆ دابینكردنی ڤاكسینی دژە كۆرۆنا بۆ تەواوی هاووڵاتیان. ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «بەخۆشحاڵییەوە پێشوازی خەڵك بۆ ڤاكسینەكە زۆر باشەو ئێستا خەڵكانێكی زۆر رۆژانە لەبنكەكاندا نۆرە دەبەستن بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكەو ناو تۆمار دەكەن». وتەبێژەكەی وەزارەتی تەندروستی هەرێم پێشیوابوو خەڵك هۆشیاری ئەوەی لا دروست بووە، وەرگرتنی ڤاكسین هیچ مەترسی نیە و تەنیا هەندێك نیشانەی سوكی هەیە كەجێگەی مەترسی نیە و سەد لەسەد لەمردن دەتپارێزێت. ئاسۆ حەوێزی، وەك لایەنی حكومەت ئەوەشی دووپاتكردەوە، هەر كەسێك بیەوێت ڤاكسین وەربگرێت، دەبێت بۆی دابین بكرێت و وتی: « بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران دەبێت ڤاكسین بۆ هەموو هاووڵاتیەك دابین بكرێت و پشتوانی زۆریشمان هەیە بۆ دەستخستنی». وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی لەبارەی دۆخی ئێستای هەرێمەوە ئەوەی روونكردەوە دۆخەكە باش نیەو وتی:» رۆژانە ژمارەی تووشبووەكان كەم و زۆر دەبن، بەڵام بەگشتی دۆخەكە بەداخەوە باش نیەو ژمارەی تووشبوو لەزیادبووندایە». تائێستا لەجیهاندا حەوت جۆر ڤاكسینی دژە كۆرۆنا دۆزراوەتەوەو لەوڵاتاندا بەكاردەهێنرێت و سێ جۆر لەوانە گەیشتوونەتە عێراق  و دوو جۆریان لەهەرێمدا بەكاردەهێنرێن. یەكەم جۆری ڤاكسینی دژە كۆرۆنا لەجۆری سینۆفارم بەبێ‌ بەرامبەر لەلایەن چینەوە پێشكەش هەرێمی كوردستان كراو  كەرتی تەندروستی و كەسە بەتەمەنەكان وەریانگرت. لەئێستادا دووەم جۆری ڤاكسینی كۆرۆنا بەناوی ئەسترازینیكا ی بەریتانی گەیشتۆتە هەرێم، ماوەی (45) رۆژە هاووڵاتیان لەبنكەكاندا وەریدەگرن. دوێنێ‌، یەكشەممە، یەكەم كاروانی ڤاكسینی فایزەر گیشتە عێراق و چاوەڕوان دەكرێت لەماوەیەكی نزیكدا بەشی هەرێمی كوردستان بنێردرێت. لەپارێزگای سلێمانی تائێستا زیاتر لە (10) هەزار كەس ڤاكسینی كۆرۆنای وەرگرتووەو حەوت مەڵبەندی تایبەت كراوەتەوە بۆ هاووڵاتیان. رزگار عەلی، بەڕێوەبەری نەخۆشییە گوازرەكان لەپارێزگای سلێمانی، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت» تائێستا حەوت مەڵبەندمان كردۆتەوە بۆئەوەی هاووڵاتیان بتوانن سەردان بكەن و ڤاكسین وەربگرن، كە بەنیازین بیكەینە (32) مەڵبەند بۆ ئەوەی لەكەمترین ماوەدا زۆرترین هاووڵاتیان سودی لێوەربگرن». بەڕێوەبەری نەخۆشییە گوازراوەكان ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد تائێستا زیاتر لە (10) هەزار هاووڵاتی ڤاكسینیان وەرگرتووە. هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە هاووڵاتیان ترسیان كەمبووەتەوەو خۆیان دەچن ناو دەنووسن و سەردان دەكەن بۆئەوەی ڤاكسینەكە وەربگرن. لەپارێزگای دهۆك هەشت هەزار كەس ڤاكسینی كۆرۆنای وەرگرتووە، (29) مەڵبەندی وەرگرتنی ڤاكسین بۆ هاووڵاتیان كراوەتەوە. حەمزە رەزیفی، بەرپرسی راگەیاندنی تەندروستی دهۆك، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « لەئێستادا (29) بنكەی وەرگرتنی ڤاكسینمان كردووەتەوەو زیاتر لەهەشت هەزار كەس ڤاكسینەكەیان بۆ بەكارهاتووە». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو هاووڵاتیان بە پەرۆشەوە سەردانی مەڵبەندەكان دەكەن و دەیانەوێت ڤاكسینەكە وەربگرن كەدەزانن تاكە رێگەیە بۆ بەرگری پەیداكردنی ڤایرۆسەكە. لەپارێزگای هەڵەبجە (170) كەس ڤاكسینی كۆرۆنایان وەرگرتووە كەتەنیا یەك مەڵبەندی تایبەت بەهاووڵاتیان كراوەتەوە. شاناز نەقشبەندی، وتەبێژی بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی هەڵەبجە، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « ئێمە تائێستا یەك بنكەمان كردووەتەوەو (170) كەس ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە». وتەبێژی تەندروستی هەڵەبجە ئەوەی روونكردەوە پێشوازی خەڵك بۆ وەرگرتنی ڤاكسینەكە وەك پێویست نیەو وتی:» بەداخەوە خەڵكی لەپارێزگاكە ڤاكسینەكە وەرناگرن، بۆیە داوایان لێدەكەین  سەردانی مەڵبەندەكە بكەن و رێگاكانی خۆپارێزی بگرنەبەر بۆ كۆترۆڵكردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا». لەپارێزگای هەولێر (43) مەڵبەندی وەرگرتنی ڤاكسین كراوەتەوە، تائێستا شەش هەزار كەس ڤاكسینەكەیان وەرگرتووە. بژار موسا، وتەبێژی تەندروستی هەولێر، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بەخۆشحاڵییەوە هاووڵاتیان بە رێژەیەكی باش سەردانی مەڵبەندەكان دەكەن و ڤاكسینەكە وەردەگرن، كەئەمە مانای ئەوەیە خەڵكەكە ترسی نەماوە». وتەبێژی تەندروستی هەولێر جەختی لەوەشكردەوە» لەپارێزگاكە بەشێوەیەكی باش خەڵكی خۆیان دەپارێزن و ڤاكسینەكەش وەردەگرن، بۆیە ئەمە خۆشحاڵییەو ئومێدێكە بۆ ئەوەی خەڵكی پابەندی رێنمایەكانن و خۆیان دەپارێزن». تائێستا لەهەرێمی كوردستان زیاتر لە (132) هەزارو (270) كەس تووشی كۆرۆنا بوون و  لەو ژمارەیەش سێ هەزارو (786) گیانلەدەستدان تۆماركراوەو  (113) هەزارو (959) كەس چاكبوونەتەوە.

لاڤین مەحمود سەرەڕای ئەوەی داوای (107) كەسی پزیشكی كراوە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە، لەئێستادا (52) كەسیان یەكلاكراونەتەوە، ئەمیداری گشتی وەزارەت دەڵێت:» دامەزراندنەكان بەگرێبەستەو بەمووچەی مانگانەی (500) هەزار دینار دەبێت». لیوا قارەمان كەمال، جێگری سوپاسالاری وەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «وەزارەتی پێشمەرگە داوای كردووە  لەحكومەت  بۆ دابینكردنی بەشێك لەكارمەندی پزیشكی داواكرا لەخەڵك تەقدیمی بكەن بەمەبەستی وەرگرتنیان، بەشێكی زۆر لەخەڵك تەقدیمی كردووەو بەڕێوبەرایەتی پزیشكی سەر بەوەزارەتی پێشمەرگە هەڵیبژاردوون». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد پاش ئەوەی ناوەكان چووە ئەنجومەنی وەزیران و رەزامەندی پێدرا، بەڕێوەبەرایەتی پزیشكی لەوەزارەتی پێشمەرگە لیژنەیەكیان پێكهێناوە لەڕێگەی ئەو لیژنەیەوە ئەو كەسانەی پێشكەشیان كردووە لێیان هەڵبژێردراوە، دواتر نێردراوە بۆ وەزارەت و ئەنجومەنی وەزیران رەزامەندیی لەسەر داوە. سەبارەت بەو دەنگۆیانەی كە باس لەوەدەكرێت پارتی بەشێكی زۆری خۆی دامەزراندووە، لیوا قارەمان وتی: « نەخێر شتی وانیە تیایدا نەنووسراوە ئەمە یەكێتییەو ئەمە پارتییە، ناوەكان بەرزكراوەتەوە هەندێكی هاتۆتەوەو هەندێكی نەهاتۆتەوە، نەخۆشخانەكە نەخۆشخانەیەكی نوێیەو پێویستی بەو كادرانەیە كەئێمە ناردوومانن.» نەخۆشخانەی پێشمەرگە، لەسەر ئەركی حكومەتی ئەڵمانیا بۆ پێشمەرگە دروستكراوەو یەكێكە لەگرنگترین ئەو پڕۆژانەی، كەحكومەتی ئەڵمانیای فیدڕاڵ وەك دیاری پێشكەش بەوەزارەتی پێشمەرگەی حكومەتی هەرێمی كوردستانی كردووە، لەیەكی ئازاری ئەمساڵدا بەفەرمی لەهەولێر كراوەتەوە. جەبار یاوەر، ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی وت: « تائێستا هیچ دامەزراندنێك نەهاتووە، تەنها وەزارەتی پێشمەرگە داوای كردووە، ئەویش پزیشك نا یاریدەدەری پزیشكی بۆ دامەزرێنن بۆ نەخۆشخانەی وەزارەتی پێشمەرگە». ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە، ئەوەشی روونكردەوە كە ئەو یاریدەدەری پزیشكیانە بەگرێبەست دامەزراون و مانگانە بەمووچەی (500) هەزار دینار دەوام دەكەن «ناوی نزیكەی (52) كەسیان هاتۆتەوە، چاوەڕێی وەجبەی دووەمیان دەكەین بۆ نەخۆشخانەی پێشمەرگە دایاندەمەزرێنین».

پ.دهۆك لەسنوری پارێزگای دهۆك رێژەی توشبوون بەڤایرۆسی كۆرۆنا گەیشتووەتە ئاستێكی مەترسیدارو بەرپرسانی تەندروستی دەڵێن لەسەدا 60%ی هاووڵاتیان رێنماییەكانی تەندروستی جێبەجێ ناكەن. وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم سەرەڕای ئەوەی رۆژانە ئامارەكانی تووشبوون و گیانلەدەستدان و چاكبوونەوە بەڤایرۆسی كۆرۆنا رادەگەیەنێت، لەگەڵ ئەوەشدا داوای خۆپاراستن و جێبەجێكردنی رێنماییەكان دەكات. دكتۆر فەرهاد ئیسماعیل، بەڕێوەبەری كاروباری خۆپاراستنی دهۆك لەلێدوانێكدا  بەهاوڵاتی وت:»ئێمە رۆژانە سێ بۆ چوار هەزار پشكنینی كۆرۆنا بۆ خەڵك دەكەین، ئەگەر بەراوردی بكەین بەناوچەكانی تر بەتایبەت سلێمانی رێژەكەی ئێمە دوو ئەوەندە زیاترە». ناوبراو پێشیوابوو زیادبوونی رێژەی تووشبوون بەكۆرۆنا لەدهۆك پەیوەندی بەژمارەی زۆری پشكنینەوە هەیەو لەگەڵ ئەوەشدا پاپەندنەبوونی هاووڵاتیانیشی بەهۆكارێكی دیكە دانا بۆ زۆربوونی تووشبووان بەكۆرۆنا. دكتۆر فەرهاد ئیسماعیل وتیشی» ئێستا لەشەپۆلی دووەمی كۆرۆناداین، ئەگەر هاووڵاتیان پاپەند نەبن رێژەی تووشبوون و گیانلەدەستدانیش هێشتا زیاتر دەبێت». بەپێی ئامارێكی وەزارەتی تەندروستی لەماوەی هەفتەی رابردوو لەیەكی نیسان تا 10 نیسان سێ هەزار و (901) كەس تووشی كۆرۆنا بوون لەپارێزگای دهۆك و (40) كەسیش گیانیان لەدەستداوە. بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراونەكان لەدهۆك دەڵێت لەسەدا 60%ی هاووڵاتیان پابەندی رێنماییە تەندروستییەكان نابن. سەگڤان حەسەن عەلی، بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراوەكان لەدهۆك بەهاوڵاتی وت:» لەمانگی ئادار بەتایبەت لەڕۆژانی جەژن لەسەدا98 %ی خەڵك پێگیر نەبوون بە رێنماییەكانی تەندروستی، ئێستاش لەسەدا 60٪ی دانیشتووانی پارێزگای دهۆك بەتەواوی رێنماییەكان جێبەجێ ناكەن». بەڕێوەبەری نەخۆشییە گواستراوەكان لەدهۆك ئاماژەی بەوەشكرد ئێستا سەنتەری نەخۆشخانەی (50) قەرەوێڵەیی (كۆڤید 19)و نەخۆشخانەی لالاف ئەویش (100) قەڕەوێڵەیی و نەخۆشخانەی هاوارهاتنی زاخۆو بەشێك لەنەخۆشخانەی گوڵان لەئاكرێ ، ئەمانە تایبەتن بەنەخۆشی كۆرۆنا. هاوكات، سەگڤان حەسەن ئەوەشی خستەروو (70) تا (80)  تووشبووی كۆرۆنایان لەژێر چاودێری وردی پزیشكیدایە، وتیشی:»تائێستا نەگیشتووینەتە رادەیەكی زۆر مەترسیدار، بارودۆخەكە لەژێر كۆنترۆڵی ئێمەدایە، ئەگەر ناچاربین ئەوكات بەشێك لەنەخۆشخانەی گشتیی ئازادی لەناوەندی دهۆك بۆ تووشبووانی كۆرۆنا ئامادە دەكەین». «قەدەغەی تەواوەتی زۆر باشە بۆ كەمكردنەوەی رێژەی تووشبوون بەكۆرۆنا، بەڵام لەعێراق و كوردستان زەحمەتە جارێكی تر قەدەغەی تەواوەتی رابگەیەنرێت، ئەوەش بەهۆی دۆخی دارایی و بژێویی خەڵك، پێشنیارمان كردووە شەوانی رەمەزان بكرێتە قەدەغەی هاتوچۆ چونكە دوای بەربانگ قەرەباڵغییەكی زۆر دروستدەبێت بەتایبەت لەناو بازاڕدا» سەگڤان حەسەن وای وت. سەگڤان حەسەن رەتیكردەوە كە بەرزبوونەوەی ئاماری كۆرۆنا بەهۆی ئەو كەسانەوە بێت كە لەدەرگای نێودەوڵەتی ئیبراهیم خەلیل دێنە دهۆك، وتیشی: «هەركەسێك لەدەروازەكە بێتە ناو دهۆك پشكنینی كۆرۆنای بۆدەكرێت، بەرزبوونەوەی ئامارەكان هیچ پەیوەندیی بەدەروازەكەوە نیە، زیاتر لەناو دانیشتووان بەخێراییەكی زۆر بڵاودەبێتەوە».

هەڵۆ سەربەست رۆژی شەممە روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ لەڕاپۆرتی مانگی ئازاری رابردوودا رایگەیاند:» میلیشیاكانی سەر بەئێران لەسوریا، لەزۆرینەی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتیاندایە، هەستاون بە بەسەربازیكردن (تجنید) و پتەوكردنی پێگەی سەربازییان و بارهەڵگری سەوزە بەكاردەهێنێت تا لەعێراقەوە هاوكاری بگەیەنێتە میلیشیاكانی سوریا. روانگەی سوری ئاماژەی  بەوەكردووە كە «میلیشیا لایەنگرەكانی ئێران لەدووی ئازارەوە، لەڕیگای چەند بارهەڵگرێكەوە كە لەعێراقەوە هاتوون، هاوكاریی سەربازییان پێگەیشتووەو چەندین ئەندامی گواستووەتەوە بۆ بارەگاكانی میلیشیای (سید الشهداء) لەگوندێكی دەشتی ئەلبوكەمال لەسەر سنوری عێراق و سوریا لەڕۆژهەڵاتی دەیرەزور.» میلیشیای سید الشهدا‌ء ساڵی ٢٠١٣ بەبیانوی (پاراستنی مەزارگە پیرۆزەكانی شیعە لەسەرانسەری دنیادا) لەعێراق دامەزراو وەك یەكێك لەفەسیڵەكانی حەشدی شەعبی بەشداریی شەڕی دژی داعشی كرد، دواتر بەشێك لەهێزەكانی ناردە سوریا بۆ پشتیوانیكردنی رژێمی ئەسەد و لەئێستادا ئەركی پاراستنی مەزاری سەیدە زەینەبی لەسوریا پێسپێردراوە. بەوتەی مایكڵ ناتس، تایبەتمەند لەكاروباری سوریاو عێراق لەپەیمانگای واشنتۆن، یەكێكە لەمیلیشیا نزیكەكانی حزبوڵاو لەهەناوی ئەوەوە هاتووەتە دەرەوە. ئەگەرچی بەشێكی سەرچاوەی داراییان هێشتا لەلایەن عێراقەوە دەدرێت بەبیانوی ئەوەی سەر بەحەشدی شەعبین، بەڵام سەرچاوەی سەرەكیی چەك و تەقەمەنی و داراییان لەئێرانەوەیەو روون نییە چەند چەكداری هەیە. روانگەی سوری هێمای بۆ ئەوە كردووە كەمیلیشیا ئێرانییەكان لەحەوتی هەمان مانگدا مەشقی سەربازییان كردووەو تیایدا چەكی قورسی وەك ئار بی جی و جۆرەكانی تری مووشەكیان بەكارهێناوەو بەرپرسەكانی سوپای پاسداران و لیوای فاتمییون سەرپەرشتیی مەشقەكانیان كردووە. هاوكات جەختیشی كردووەتەوە كە لەكۆتاییەكانی مانگی ئازاردا، بارێكی نوێی چەك لەخاكی عێراقەوە گەیشتووەتە ناوچەی مەیادین و دراوەتە میلیشیاكانی سەر بەئێران. لیوای فاتمییون لیوایەكی ئەفغانی شیعەییە و ساڵی ٢٠١٤ لەلایەن عەلی رەزا توسلی كە لەساڵی ٢٠١٥ دا لەپارێزگاری دەرعا كوژرا ، بۆ شەڕكردن دژی ئۆپۆزسیۆنی سوریا دامەزرا. ژمارەی چەكدارەكانی بەنزیكەی سێ هەزار چەكدار دەخەمڵێندرێت بەڵام سەرچاوە ئێرانییەكان بانگەشەی ئەوەدەكەن كە ژمارەیان دەگاتە (14) هەزار چەكدار، لەئێستادا چالاكییەكانیان لەناوچەكانی پارێزگای دەیرەزوردایە بەتایبەتی لەخاڵی سنوریی ئەلبوكەمالی سەر سنوری عێراق و ناوچەی مەیادینی سەر بەپارێزگاكە. لیوای فاتمییون لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانیی دەكرێت و هەندێك سەرچاوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن، كە هەر چەكدارێكی مانگانە (500) دۆلاری ئەمریكی لەحكومەتی ئێران وەردەگرێت، بەڵام بەرپرسەكانی دەڵێن ئێران هیچ هاوكارییەكیان ناكات. پارێزگای دەیرەزورو خاڵی سنوریی ئەلبو كەمال و ناوچەی مەیادین، هاوسنوری ئەو ناوچانەن كە لەلایەن هێزەكانی سوریای دیموكراتەوە بەڕێوەدەبرێن. روانگەی سوری لەڕاپۆرتەكەیدا ئاشكرایكردووە كە» سێ بارهەڵگر كە سەوزەو میوەیان پێبووەو لەعێراقەوە هاتوون، چونەتە بازاڕی (هال) لەناوچەی مەیادین و وەك چەواشەكاریی چەند سندوقێكی سەوزەو میوەیان داگرتووەو دواتر بەرەو ناوچەی (المزارع) بەڕێكەوتوون، كە شوێنی كۆبوونەوەی زۆرینەی میلیشیاكانە لەناوچەی مەیادین.» لەوێ بارهەڵگرەكان چەكەكانیان داگرتووەو بردویانەتە ئەو تونێلانەوە كە پێشتر رێكخراوی دەوڵەتی ئیسلامی ناسراو بەداعش هەڵیكەندبوون و بەكاریدەهێنان، بەڵام بەوتەی روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ، لەئێستادا میلیشیاكانی سەر بەئێران بەكاریدەهێنن. پێشتریش كۆماری ئیسلامیی ئێران چەندین جار ئەو شێوازەی بەكارهێناوە بۆ تێپەڕاندنی چەك و تەقەمەنی بەناو خاكی عێراقدا بۆ سوریا، بەتایبەتی لەدوای سەپاندنی سزاكانی ئەمریكاوە بەسەریدا. هاوكات چەندین شێوازی تریش بەكاردەهێنێت بۆ گواستنەوەی چەك و چەكدارەكان، لەوانە بەناوی سەردانی مەزارگە پیرۆزەكانی شیعەوە، چەكدارەكان تێكەڵ بە ژن و منداڵ دەكات و بەخاكی عێراقدا دەیاننێرێتە سوریاو ئەو پاس و ئۆتۆمبێلانەشی دەیانگوێزنەوە، پڕ دەكرێن لەچەك و تەقەمەنی. بێجگە لەو رێگایانە چەند بارهەڵگرێكیش بەبیانوی ئەوەی قوربانییان بۆ مەزارگەكان هەڵگرتووە، چەندین باری چەك و تەقەمەنی و پارە دەگوێزنەوەو دەیبەنە سوریا. بەپێی سەرچاوەكانی هەواڵ دوایەمینیان لەكۆتایی مانگی شوباتی رابردوودا بووە كە بەبیانوی سەردانی مەزارەكانەوە، زیاتر لە (80) چەكدار و (10) بارهەڵگر براونەتە ناوچەی (المزارع). هەندێك سەرچاوەش باس لەئەوەدەكەن كە گواستنەوەی چەك و تەقەمەنی بەچەواشەكاریی بارهەڵگری سەوزەو میوە، بەشێوەیەكی رۆژانە روودەدات. روانگەكە ئاماژەی بەئوەش كردووە، كە لەناوەڕاستی مانگی ئازاردا، ئەو میلیشیایانە هەستاون بەئەمباركردنی چەك و تەقەمەنییەكانیان لەقەڵای (الرحبە)ی مێژوییدا، كە دەكەوێتە لێواری شاری مەیادین لەدەشتی دەیرەزوری رۆژهەڵات. ئەوەش بەهەمان شێوە، یەكێكە لەو كارانەی داعش دەیكرد لەترسی بەئامانجگرتنی بەردەوامی پێگەو شوێنی ئەمباركردنی چەك و تەقەمەنییەكانی. قەڵای (الرحبة) دیارترین شوێنەواری مێژویی ناوچیی مەیادین و پارێزگای دێرەزوورە، كە بەر لەهەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆی سوریا، ساڵانە هەزارەها كەس بەمەبەستی گەشتیاریی سەردانیان دەكرد. هەر بەپێی راپۆرتەكەی روانگەی سوری، میلیشیاكانی سەر بەئێران، بەشیك لەچەك و تەقەمەنییەكانیان لەو ناوچانەدا ئەمبار دەكەن كە هاووڵاتیانی مەدەنی تێدا نیشتەجێن، بەتایبەتی لە ناوچەكانی رۆژئاوای رووباری فورات چ لەمەیادین و دەشتەكەی یان لە ئەلبوكەمال و دەشتەكەی، ئەوەش لەترسی بەئامانجگرتنی لەلایەن ئیسرائیل و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتییەوە. روانگەكە سەرنجی بۆ ئەوەش راكێشاوە كەمیلیشیاكان هەستاون بە: «بەسەربازگرتنی لاوەكان و بڵاوكردنەوەی (بەشیعە بوون) لەناو خەڵكدا، بەسودوەرگرتن لەهەژاری و دۆخی خراپی گوزەرانی خەڵك. هاوكات هەستاون بەدەستبەسەرداگرتن و بەموڵكی خۆكردن و كڕینی خانووی ئەو كەسانەی كۆچیانكردووە یاخود كۆچیان پێكراوە بۆ ناوچەكانی تری سوریاو ئەوانەشی ئاوارەی وڵاتانی تربوون.» روانگەی سووری ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە كە  سەنتەری (النور الساطع) كە سەر بەسەنتەری رۆشنبیریی ئێرانە، هەستاوە بەكردنەوەی خولی ناساندنی مەزهەبی (آ‌ل البیت) بۆ سەرجەم دانیشتوانی ناوچەكە بە هەموو تەمەنەكانەوەو تایبەت بووە بەباسكردنی مەزهەبی شیعەو كەسایەتییە مێژووییەكانی.  

هەڵۆ سەربەست مانگی ئەیلولی ساڵی رابردوو ئەوە بڵاوبووەوە كۆمپانیایەكی نوێ لەویلایەتی كالیفۆرنیای ئەمریكا كاری لەسەر دروستكردنی فڕۆكەیەكی سەروو دەنگیی دەكرد، لەوانەیە ببێتە فڕۆكەی یەكەمی ئەمریكاو سەرۆك و خانمی یەكەم و جێگری سەرۆك بۆ گەشتنی وڵاتان بكاریبهێنن. دوای ئەوەی كۆمپانیای ئێكسۆسۆنیك دەستیكرد بەكاركردن لەسەر فڕۆكەیەكی سەروو دەنگیی بێگرمە لەكاتی فڕیندا، بیرۆكەكە سەرنجی هێزی ئاسمانی ئەمریكای راكێشاو بەهۆیەوە گرێبەستێكیان پێشكەشی كۆمپانیاكە كرد. فڕۆكەی سەروو دەنگیی ئەو فڕۆكانەن لەكاتی فڕیندا خێرایی دەنگ تێدەپەڕێنن، بەڵام گرمەیەكی ئێجگار گەورە بەردەدەنەوە كەزیانی بۆ باڵەخانەكانی سەر زەوی و ژینگەش هەیەو دەبێتە مایەی بێزاركردن و پشێوی نانەوە لەو شارو شارۆچكەو ناوچانەدا كە بەسەریدا دەفڕن،  ئەوەش وایكرد لەساڵانی رابردوودا فڕۆكەی كۆنكۆرد كەتاكە فڕۆكەی سەروو دەنگی بوو لەكاربخرێت. ئەم نموونە نوێیەی كۆمپانیای ئێكسۆسۆنیك بەجۆرێك دیزاین كراوە كە ئەو گرمە گەورەیەی نەبێت و بەسەروو دەنگیی بێگرمە ناودەبرێت، خێرایی دەنگ بەماخ دەپێورێت  و یەك ماخ واتە هەزارو (235) كیلۆمەتر لەكاتژمێرێكدا. هەرچەندە سەرەتای گۆڕین و نوێكردنەوەی فڕۆكەی یەكەمی ئەمریكا لەسەردەمی دۆناڵد ترەمپەوە دەستیپێكرد، كە پلانی هەبوو دوای پەنجا ساڵ و (11) ئیدارەی جیاوازی ئەمریكا، رووكەشێكی جیاواز بەفڕۆكەكە ببەخشێت. لەئێستادا ئیدارەی ئەمریكا هەنگاوێكی گەورەتر دەهاوێژێت بۆ گۆڕین و نوێكردنەوەی فڕۆكەكەو هێنانی تەكنەلۆجیاو خێرایی نوێ و بەكارنەهاتوو بۆ ناوی. نەبوونی گرمەی دەنگیی لەنموونەكەی كۆمپانیای ئێكسۆسۆنیكدا وایكرد لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی جێبەجێكاری فڕینی سەرۆكایەتی ئەمریكاوە گرێبەستێكی پێشكەش بكرێت و لەئێستادا ماڵپەڕی  CNNی ئەمریكی بە فۆتۆ وردەكاریی دیزانی ناوەوەو دەرەوەی فڕۆكەكەی ئاشكراكردووە، بەڵام هیچ سەرچاوەیەك باسی لەنرخی گرێبەستەكە نەكردووە. فڕۆكەكە قەبارەی فڕۆكەیەكی (70) سەرنشینی هەیە، بەڵام بەجۆرێك دروستكراوە (31) سەرنشین لەخۆی بگرێت تابوارێكی فراوانتر بۆ ئەو سویتانە بمێنێتەوە كە بۆ كارو چالاكییەكان و شوێنی حەوانەوە دروستكراون. هەروەها دەربارەی خێرایی فڕۆكەكە، نۆریس تای، یەكێك لەدامەزرێنەران و بەڕێوەبەری جێبەجێكاری كۆمپانیای ئێكسۆسۆنیك دەڵێت:»داهاتووی گواستنەوەی خێرای جیهان لەفڕینی سەروو دەنگی بێگرمەدا خۆی دەبینێتەوە. فڕین بەخێرایی سەروو دەنگی كەگرمەی نەبێت، رێگا بەگەشتیاران دەدات زۆر بەخێرایی بگەنە شوێنەكانیان و ئەوانەی سەر زەویش كێشەیان بۆ دروست نەبێت.» ئەم فڕۆكە نوێیەی لەئێستادا خەریكی دروستكردنین، خێراییەكەی دەگاتە (1.8) ماخ، واتە دوو هەزار و (٢٢٢) كیلۆمەتر لەكاتژمێرێكدا، كە ئەوەش زیاتر لەدوو هێندەی خێرایی ئەو فڕۆكانەیە كە لەئێستادا بەكاردەهێندرێن و بڕیاریشە تاسەرەتای ساڵی 2025 ئەم جۆرەی فڕۆكەكە تەواوبكرێت. هاوكات كۆمپانیای هێمیوس كە لەویلایەتی ئەتڵانتای ئەمریكایە گرێبەستێكی لەهێزی ئاسمانیی ئەمریكاوە پێگەیشتووە لەبەرنامەیاندا تاناوەڕاستی ساڵی 2030، بزوێنەری فڕۆكەكە بگۆڕن بەجۆرێكی نوێ كە دەتوانێت بگاتە خێرایی پێنج ماخ، واتە پێنج هێندەی خێرایی دەنگ، بۆ ئەو مەبەستەش، كۆمپانیای هێمیوس بەنیازە لەگەڵ ئاژانسی ئاسمانیی ئەمریكا (ناسا)دا پێكەوە كار لەسەر ئەو بزوێنەرە بكەن. تەكنەلۆجیا و دیزاینی نوێ ئەو ماددانەی لەدیزاینی ناوەوەی فڕۆكەكەدا بەكارهاتوون بۆ دروستكردنی كەلوپەلەكانی لەكورسی و مێزو سیسەم و شتەكانی تر، بریتین لەچەرمی فاخرو داری بەڕوو كوارتز لەسویتە تایبەتەكانی كاركردن و حەوانەوەدا، بەدەر لەجوانیی و رازاندنەوەش، ستێفانی چاهان لێپرسراوی دیزاینی ناوەوەی فڕۆكەكانی كۆمپانیای ئێكسۆسۆنیك دەڵێت:»بەرنامەمان وایە تەكنەلۆجیای ئەوتۆ بەكاربهێنین كە لەئێستادا بوونیان نییە، یان هێشتا لەفڕۆكەكانی تردا بەكارنەهاتوون». فڕۆكەكە دوو سویت لەخۆدەگرێت، یەكەمیان شوێنی كۆبوونەوەیەكی سێ كەسییە، كە تێیدا ڤیدیۆ كۆنفرانسی پارێزراویش دەكرێت و ئامادەبووەكان دەتوانن لەوێوە هەموو كارەكانیان بكەن و بەستراوبن بە ئینتەرنێتەوەو تەنانەت كۆنگرەی رۆژنامەوانیش ببەستن. كورسییەكانی ئەو سویتە بەدەوری خۆیاندا دەسوڕێنەوەو شاشەیەكی ڤیدیۆیی و دەسكی تایبەتیان پێوەیە وەك تەپڵەك بەكاردیت و هەموویان لەچەرم دروستكراون و شاشەیەكی گەورەی تێدایە كە بۆ چەندین مەبەستی جیاواز بەكاردەهێندرێت. لەوبارەیەوە چاهان دەڵێت: »ئەگەر جێگری سەرۆك یان خانمی یەكەم یان خودی سەرۆك بگوێزینەوە، كورسییەكان بەجۆرێكن كەتوانای جووڵەو خۆگونجاندیان لەگەڵ هەموو پێداویستییەكدا هەیە». سویتی دووەم كە جێی هەشت سەرنشینی تێدا دەبێتەوە، لەو جۆرە كورسییانەی تێدایە كە پاڵدەخرێن و مێزەكانیشی بەرزو نزم دەكرێن، بەوجۆرە ئەو ستافەی لەوێدا دەبێت دەتوانێت بۆ كاركردنیش و حەوانەوەش بەكاریبهێنێت. دوا بەدوای سویتەكانیش، كابینەی سەرەكی دێت كە (٢٠) كورسی تێدایە و لەسەر شێوازی بزنس كڵاسی فڕۆكە بازرگانییەكان دروستكراون لەگەڵ دوو شوێنی خواردن و چێشتخانەو دوو تەوالێت و بوارێكی زۆری هەڵگرتنی كەلوپەل. سەبارەت بەچۆنیەتی دیزاینكردنەكەی چاهان دەڵێت ئەوەی خستووەتەڕوو دیزاینی كابینەكە لەسەر بنەماو بیرۆكەی دەسەڵاتی جێبەجێكاری ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە وەرگیراوە تا لەگەڵ كارو چالاكییەكانیاندا بگونجێت و هاوكات لەگەڵ خێرایی فڕۆكەكەشدا بگونجێت، بەڵام بەبێ ئەوەی كار بكاتەسەر جوانییەكەی. سەبارەت بەجۆری ئەو تەكنەلۆجیایانەی بەكارهاتوون، راپۆرتەكەی CNN دەڵێت، بەدەر لەوەی كەئەوانە هەموو جۆرەكانی پەیوەندیكردن و بەستەنەوە بەتۆڕی ئینتەرنێت و توانای جێبەجێكردنی سەرجەم كارەكان دەستەبەردەكات و سەرجەمیان پارێزراون و هیچ بوارێكیان بۆ هاككردن و دەستوەردان نەهێشتووەتەوە، هیچی تری لەبارەوە نازانرێت، هەر بۆیە دەوترێت تەكنەلۆجیایەكە كە لەشوێنەكانی تر بوونی نییە، یان هێشتا بەكارنەهێندراوە. ئەوەش دووپاتكراوەتەوە كە بواری فڕینی فڕۆكەكە دەگاتە نۆ هەزارو (260) كیلۆمەتر، واتە فڕۆكەكە دەتوانێت ئەو ماوەیە ببڕێت بەبێ ئەوەی پێویستی بە نیشتنەوە یان پڕكردنەوەی سووتەمەنی هەبێت، كەدەكاتە زیاتر لەئەوەندە و نیوی ماوەی نێوان واشنتن و لەندەن.

  عەمار عەزیز-دهۆک هێزەكانی  سەر بەئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگال سوپاسی هەڵویست و كاری گەریلاكانی پەكەكە دەكات كەشارەكەیان لەداعش رزگار كردو دەڵێت:»هەرگیز لەیادیان ناكەین»، سەرۆكی عەشیرەتی قیرانیش دەڵێت:» خزمەت و هەڵویستی پەكەكە چووە ناو مێژوو و هیچ كەسێك ناتوانیت ئەو راستییە بشێوێنێت». گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە)، لەیەكی نیسانی 2018دا   بەفەرمی لەپاش رزگاركردنی شەنگال لەدەستی چەكدارانی داعش هێزەكانی خۆیان لەشنگال كشاندەوە. پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لە 3ی ئابی 2014 دەرگایان لەئێزیدیەكان كردەوەو رووەو رۆژئاڤای كوردستان رۆیشتن تا ئێزیدییەكان نەبنە قوربانی دەستی چەكدارانی داعش. پەكەكە سەرەڕای ئەوەی چەك و پێداویستی سنوردار بووە، بەڵام شەنگالی لەدەستی داعش رزگار كردو بەوتەی سەرۆكی ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات (311) گەریلا بۆ پاراستن و رزگاركردنی شەنگال بوونەتە قوربانی. دەخیل موراد، سەرۆكی ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات لەناوچەی خانەسووری سەر بەقەزای شەنگال بەهاوڵاتی وت:»هێزەكانی پەكەكە لەدوای3ی ئابی 2014 بەهانای خەڵكی شەنگال هاتن، كەئەوكات ئێزیدییەكان لەناخۆشترین بارودۆخدابوون ،رێگای رۆژئاڤایان كردەوە بۆ خەڵكی شەنگال، كردنەوەی ئەو رێگایە وەك كردنەوەی دەرگای بەهەشت بوو بۆ ئێزیدییەكان، چونكە لەو رێگایەوە هەزاران ئێزیدی خۆیان گەیاندە رۆژئاڤای كوردستان و لەژێر دەستی چەكدارانی داعش رزگاربوون». دەخیل موراد ئاماژەی بەوەشكرد لەسەر سنوری رۆژئاڤای كوردستان و عێراق هێزەكانی پەكەكە بەگەرمی پێشوازییان لەخەڵكی شەنگال كرد ، ئاوو خواردن و هەموو شتێکی پێویستیان بەسەردا دابەشكردن، «هەڵویست و خەباتی ئەوان بۆ ئێزیدییەكان هەرگیز لەیاد ناكەین، بەدڵ و گیان سوپاسیان دەكەین كە بێ بەرامبەر هاوكاریی ئێمەیان كرد، كردنەوەی ئەو رێگایە ئێزیدییەكانی لەگەورەترین مەترسی و كارەساتی مرۆیی پاراست، ئەگەر ئەوان نەبوونایە ژمارەی قوربانیانی ئێزیدی بۆ دوو ئەوەندە زیاد دەبوون». سەرۆكی ئەنجومەنی خۆسەری دیموكرات، ئەوەی دووپاتكردەوە كە لەشەڕی داعش و رزگاركردنی شەنگال لەگەڵ هێزەكانی عیراق و پێشمەرگە پەكەكە روڵێكی یەكجار بەرز یان گێڕاو توانیان زۆر شوێن لەژێر دەستی داعش رزگاربكەن،  (311) گەریلا   شەهیدبوون و گیانی خۆیان كردە قوربانی بۆ پاراستنی ئێزیدییەكان و رزگاركردنی شەنگال. «زۆر جار هەندێك لایەن دەڵێن هێشتا هێزەكانی پەكەكە لەشەنگال ماون، بەڵام ئەم قسەیە دوورە لەڕاستی، هێزەكانی پەكەكە لە 2018 بەفەرمی كشاونەتەوە ، ئەوانەی ئێستا لەگەڵ ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری شەنگالدان هەموویان ئێزیدین و خەڵكی شەنگالن « دەخیل موراد وای وت. سەرۆكی عەشیرەتی قیران لەناحیەی سنونی سەر بەقەزای شەنگال دەڵێت:» هاتنی پەكەكە هیوایەكی گەورە بوو بۆ ئێزیدییان، خزمەت و هەڵویستی ئەوان تازە چووە ناو مێژوو و هیچ كەسێك ناتوانیت ئەو راستییە بشێوێنێت». خدر میرزا ، سەرۆكی عەشیرەتی قیران لەناحیەی سنونی سەر بەقەزای شەنگال بەهاوڵاتی وت: «لەكاتێكدا پەكەكە گەیشتنە شەنگال كەئێزیدییەكان لەسەر لێواری مەرگ بوون، لەڕۆژانی 3ی ئابی 2014 و بەدواوە ئێزیدییەكان هاواری خۆیان گەیاندە تەواوی جیهان، هێزەكانی پەكەكە هەرزوو هاتنە شەنگال و هیوایەكی گەورە بوو، ئینجا دوای ئەوە دەرگایەكیان لەسەر سنوری سوریاو عێراق كردەوە، كەئەوە گەورەترین شت بوو كە بۆ ئێزیدییەكان كرا». ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كە لەنیسانی 2018 پەكەكە لەشەنگال كشانەوە، تەنها هەندێك راهێنەری ئەوان مانەوە، ئەوەش بۆ راهێنانی كوڕو كچانی ئێزیدی كەچوون لەكاتی شەڕدا بەرگریی لەخۆیان دەكەن، كەئەوانیش ژمارەیان (15 تا 20) كەسێك بوو، وتیشی:» خزمەت و هەڵوێستی ئەوان تازە چووە ناو مێژوو و هیچ كەسێك ناتوانێت ئەو راستییە بشێوێنێت، تا لەژیاندا ماوین قەرزاری پێشمەرگەو پەكەكە و خەڵكی كوردستانین، هەموویان جێگای رێزن». بەڕێوەبەری ناحیەی گردعوزێر سەر بەقەزای شەنگال، جەخت لەوەدەكاتەوە  ئەگەر هاوكاریی پەكەكە نەبوایە بەشی زۆری دانیشتوانی ‌ئێزیدی رزگاریان نەدەبوو. جەلال خەلەف، بەڕێوەبەری ناحیەی گردعوزێر سەر بەقەزای شەنگال بەهاوڵاتی وت: «لەهەر سەردەمێكدا هێزێك یاخود لایەنێك بەهانای ئێش و ئازاری ئێزیدییەكان رۆیشتووەو خەڵكیان رزگاركردووە لەكارەسات،  باوكی من و تەواوی خێزانەكەم لەو دەرگایە رزگاربوون كە پەكەكە بۆ خەڵكی ناوچەكەیان كردبووەوە، ئەگەر بەهاوكاری ئەوان نەبا بەشی زۆری دانیشتووانی‌ ئێزیدی رزگاریان نەدەبوو». « لەساڵی 2014 جێگری قایمقامی شەنگال و ئەندامی لیژنەی ئەمنی شەنگال بووم، لەنیسانی 2018 پەكەكە لەشەنگال كشاونەتەوە، كشانەوەی پەكەكەش هەر لەپێناو دروستنەبوونی كێشەو گرژیی لەنێوان هێزەكانی سوپای عێراق كشاونەتەوە»، جەلال خەڵەف وای وت. بەڕێوەبەری ناحیەی گردعوزێر سەر بەقەزای شەنگال ئەوەی دووپاتكردەوە كە ئەو هێز و لایەنانەی ئێستا لەشەنگالن «پەكەكە» نین، وتیشی:»رۆڵی گەریلاكانی پەكەكە لەشەڕی دژی داعش هەر بەگەورەیی دەمێنێتەوەو خۆمان بەقەرزاریان دەزانین و هەمیشە جێگای رێزن».