ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

شاناز حەسەن وتەبێژی تەندروستی حكومەتی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات كارئاسانی بۆ ئەو هاووڵاتیانەی هەرێم دەكەن كە لەوڵاتی هیندستانن تابگەڕێنەوە بۆ كوردستان و دەشڵێت:»لەسەدا (90)ی تووشبوانی ئێستا كۆرۆنای گۆڕاون». ئاسۆ حەوێزی، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: « دەتوانم بڵێم لەسەدا (90)ی تووشبوانی ئێستا لەهەرێمدا كۆرۆنای گۆڕاون». ناوبراو روونیكردەوە لەئێستادا ئامادەكاری دەكرێت بۆ هێنانەوەی ئەو هاووڵاتیانەی لەهیندستانن بۆ هەرێمی كوردستان و وتی:» لەكاتی هێنانەوەیان بۆ ماوەی (14) رۆژ كەرەنتین دەكرێن تا بزانین تووشی ڤایرۆسی كۆرۆنا بوون یان نا». وڵاتی هیندستان لەئێستادا زیاتر لە (18) ملیۆن تووشبوی كۆرۆنای هەیەو رۆژانە سەدان هەزار كەس تووش دەبن و بەشێكیان گیان لەدەستدەدەن، زۆربەی وڵاتان هاووڵاتییەكانی خۆیان دەگەڕێننەوە تا كۆرۆنای هیندی نەگاتە وڵاتەكانیان.  

هاوڵاتى. چەمچەماڵ دوێنێ بەفەرمی عەبدوڵای كوێخا موبارەك چوونە ناو پارتی راگەیاند كە بۆ یەكەمجار لەگەڵ كەمال كەركوكی ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دەركەوت و رایگەیاند:» هۆكاری جێهێشتنی بەرەی ئۆپۆزیسیۆن خیانەت و ناپاكی بووە «. دوێنێ یەكشەممە 2ی ئایاری 2021، عەبدوڵڵا كوێخا موبارەك ئەندامی پێشتری جڤاتی نیشتمانی و بەرپرسی مەكۆی گۆڕان لەچەمچەماڵ بەفەرمی خۆی و خزمەكانی چوونە ناو پارتییان راگەیاند. عەبدوڵا كوێخا موبارەك وتی:» هۆكاری جێهێشتنی بەرەی ئۆپۆزیسیۆن خیانەت و ناپاكی بووە لەنێو ئەو بەرەیە نەك بەدەستهێنانی پلەو پۆست». هەروەها وتیشی:» ئێمە بەنوێنەرایەتیی خزم و كەسوكار و هەوادارانمان لێرەین و بەكۆمەڵ بڕیارماندا لەمەودوا ئەندامێكی پارتی دیموكراتی كوردستان بین و پشتیوانیی ئەو حزبە بكەین. «بۆیە پارتی دیموكراتی كوردستانمان هەڵبژارد تائێستا ئەو حزبە ئێسكی نەشكاندووین و وەكو حزبێكی وەفادار بۆ ئەندام و لایەنگرانی خۆی رەچاوی خەباتی باووباپیرانمانی لە رابردوودا كردووەو بەشی ئاشتی لەگەڵدا هێشتووینەتەوەو باوەشی بۆ گرتبووینەوە»، عەبدوڵا كوێخا موبارەك وای وت. نزیكەی دوومانگ لەمەوبەر وەفدی پارتی لەڕێگەی خزمەكانییەوە چەند جارێك بۆ هەواڵ پرسین سەردانی (عەبدوڵای كوێخا موبارەك)یان لەچەمچەماڵ كردووەو رێگایان خۆشكردووە بۆ ئەوەی ببێتە پارتی. هاوكات سەرچاوەیەكی ئاگادارو نزیك لە عەبدوڵا كوێخا موبارەك بەهاوڵاتى. وت:» رۆژی 24ی نیسان عەبدوڵا كوێخا موبارەك لەگەڵ چەند كەسێكی دیكەدا مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتییان لەسەری رەش و بارەگای بارزانی بینیوە». هەروەها ئەوەشی خستەڕوو كە «مەسعود بارزانی دوای گفتوگۆو باسكردن لەمێژوو و خەباتی پڕسەروەری مامی عەبدوڵا (شەهید نازم حەمە سلێمان) بەڵێنی پێداون كە پارتی هاوكارو دەستكراوە دەبێت لەگەڵیاندا و چ داواكارییەكیان هەبێت بۆیان جێبەجێ دەكرێت. هاوكات مەكتەبی سیاسی پارتی راسپاردووە بەتایبەت كەمال كەركوكی سەرجەم داواكارییەكانیان بۆ جێبەجێ بكرێت. ئەو سەرچاوەیە كە لەبەر هەستیاری بارودۆخەكە نەیویست ناوی بهێندرێت، باسی لەوەشكرد بێجگە عەبدوڵای كوێخا موبارەك و مەحمودی برای و چەند كەسێكی دیكە، مەلا سەربەست كە ئامۆزایانە پێشتر ئەندامی جڤاتی گشتی گۆڕان بووە كۆتا كەس بووە قەناعەتی كردووە ببێتە پارتی، بەڵام دوای ئەوە ئینجا دوێنێ بەفەرمی راگەیەندرا. بەرپرسی لقی 19ی پارتی لەچەمچەماڵ دەڵێت:» بێگومان لەڕووی رێكخستن و جەماوەرییەوە لقەكەمان قورسایی خۆی وەردەگرێت». رێبوار سەید ساڵح بەرپرسی لقی 19ی پارتی لەچەمچەماڵ بە هاوڵاتى وت: «بنەماڵەی كاك عەبدوڵا پێگەیەكی بەرفراوانیان لەناوچەكەدا هەیەو خاوەن كۆمەڵیك شەهیدن، بێگومان لەڕووی رێكخستن و جەماوەرییەوە لقەكەمان قورسایی خۆی وەردەگرێت، بنكەی جەماوەریمان فراوان دەبێت، هاتنیان جێگای خۆشحاڵی ئێمەیە بەدڵێگی گەورەوە پێشوازییان لێدەكەین». هەروەها وتیشی: « تەنها خۆی نییە لەبنەماڵەو عەشرەتە جیاوازەكان خەڵكی زۆری لەگەڵدایە و بەتەنها نەهاتووەو زیاتریشی بەدوادادێت، هەرچەندە نازانین جارێ چەند كەسی لەگەڵدایە، ئێمە دەستكراوەی دەكەین و هەموو پشتگیری و پشتوانییەكی دەكەین و هاوكاری دەكەین بۆ فراوانكردنی بنكەی جەماوەری پارتی». سەبارەت بەوەی چی بۆ عەبدوڵای كوێخا موبارەك دەكرێت، بەرپرسی لقی 19ی پارتی لەچەمچەماڵ ئەوەی روونكردەوە كە تائێستا داوای تایبەتییان نیەو داواكارییەكانیان گشتیین، وتی:»ئەوەیشی كاك عەبدوڵا داوای بكات و پێی خۆشبێ و ئێمە پێمان بكرێت بۆی دەكەین، ئەوانەی نانبڕوان بێگومان هەوڵدەدرێت چارەسەر بكرێت». لەلایەكی دیكەوە سەچاوەیەكی ئاگادار لەسەر چوونی عەبدوڵای كوێخا موبارەك و خزمەكانی بۆ ناو پارتی، بە وت: «بەڵێنی دامەزراندنی نزیكەی (40) كەسی پێدراوە لەگەڵ گواستنەوەی كۆمەڵێك لەخزم و نزیكەكانی كەپێشمەرگەن یان لەهێزەكانی بەرگری و فریاكەوتنن لەگەڵ پارەیەكی مانگانە كەبڕەكەی نەزانراوە، جگەلەوەش پارەی وەرگرتووە بۆ ئەوانەیشی لەگەڵیدا رۆشتوون». ئەو سەرچاوەیە رەتیكردەوە پلەی سەربازیی پێبدرێت، وتی:» پۆستی سیاسی پێدەدرێت». بەوتەی سەرچاوەكەی هاوڵاتى، برایەكی بەناوی  مەحمود كوێخا موبارەك پلەی رائیدە لەلیوا تایبەتەكانی كۆسرەت رەسوڵەو ئێستا ئەویش لەگەڵ عەبدوڵای برایدا بووە بەپارتی، ئەگەرێك هەیە فەوجیان پێبدرێت دەدرێت بەبراكەی.  

سەرچین ساڵح لەسەر هێرشەكەی داعش بۆ سەر سەنگەرەكانی پێشمەرگە لەبەرزاییەكانی زورگەزراو و شێراوە كە سێ شەهیدو دوو برینداری لێكەوتەوە وەزارەتی پێشمەرگەو پەرلەمانی كوردستان لیكۆڵینەوە لەكەموكورتییەكان و هۆكاری هێرشەكە دەكەن. بەرەبەیانی رۆژی شەممە داعش هێرشی كردەسەر سەنگەركانی پێشمەرگە لەبەرزاییەكانی زورگەزراو و شێراوەو لیوای 10ی پێشمەرگە لەسنووری پردێ كە بەهۆیەوە سێ پێشمەرگە شەهیدبوون و دوو پێشمەرگە برینداربوون. دوای كۆتایهاتنی شەڕەكە هۆكاری روودانی هێرشەكە بۆ هەبوونی بۆشاییەكی ئەمنی زۆر گەڕایەوە لەنێوان پێشمەرگەو سوپای عێراقدا لەسنورەكە، كەداعش سودی لەو بۆشاییە ئەمنییە وەرگرتووە بۆ جموجوڵی چەكداری و خۆحەشاردان و هێرشكردن. لەسەر هۆكاری شەڕەكە و كەموكورتییەكانی سەنگەرەكان وەزارەتی پێشمەرگەو لیژنەی كاروباری پێشمەرگە بەجیا لێكۆڵینەوە دەستپێدەكەن. عوسمان سێدەری، جێگری سەرۆكی لیژنەی كاروباری پێشمەرگە لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت: «كەمتەرخەمی زۆرجار لەسەنگەرەكاندا هەیە بەتایبەتی بەكارهێنانی موبایل بۆ تەلەفون و ئەنتەرنێت لەلایەن پێشمەرگەوە لەكاتی واجب و حەرەسیاتدا زەرەری گەورەی لێكەوتووەتەوە». ناوبراو ئەوەی دووپاتكردەوە كە بەفەرمی ئەو داوایەش دەگەیەنینە وەزارەتی پێشمەرگە بەكارهێنانی موبایل قەدەغە بكات لەكاتی واجباتدا»هەركاتێك پێشمەرگە كەمتەرخەم بووبێت زەرەری زۆری كردووە، بۆیە لەسەر هێرشەکە لیژنەی كاروباری پێشمەرگە سەردانی مەیدانیی سەنگەرەكان دەكات و لێكۆڵینەوە لەو رووداوە دەكەین». لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو ریفراندۆمەوە، هەر هێرشیێك لەلایەن داعشەوە بۆسەر پێشمەرگە ئەنجامدرابێت راستەوخۆ هەبوونی بۆشایی ئەمنی بەبیانوو هێنراوەتەوە. لەماوەی رابردوودا چەندین كۆبوونەوە لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و سوپای عێراقدا ئەنجامداراوە بۆ پڕكردنەوەی ئەو بۆشاییە ئەمنییانە. شۆڕش ئیسماعیل وەزیری پێشمەرگەی هەرێم لەكاتی سەردانیكردنی بۆ میحوەری دووی حەمرین رایگەیاند، لەڕابردوودا دوای چەندین سەردان و گفتوگۆ لەڕووی سەربازییەوە لەگەڵ حكومەتی عێراق نەگەیشتینە هیچ رێكکەوتنێك، ئەگەرچی حكومەتی هەرێم و وەزارەتی پێشمەرگە دەستپێشخەربوون بۆ ریکكەوتن. ناوبراو داوای لەمستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق كرد كە راستەوخۆ تەداخول بكات تا هەردوو وەزارەتی پێشمەرگەو بەرگری بگەنە رێكکەوتنی هاوبەش و بتوانرێت ئۆپەراسیۆنێكی هاوبەش پێكبهێندرێت لەناوچە جێناكۆكەكاندا. لای خۆیەوە  جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت: « وەزارەتی پێشمەرگە لێكۆڵینەوە دەكات لەسەر ئەو هێرشەی داعش و ئەو ئەنجامەی كە لەئەنجامی هێرشەكەدا كەوتووەتەوە». لەبارەی كەموكورتییەكانەوە باسی لەوەكرد ئەو جۆرە شەڕو هێرشانە لەكتوپڕێكدا روودەدەن و سود لەشوێنێك دەبینن و هەڵیدەبژێرن بۆ هێرشەكەیان. لەبەرامبەردا، نوری حەمە عەلی بەرپرسی میحوەری پردێی هێزەكانی پێشمەرگە بە هاوڵاتى  وت: «كەس باسی كەموكورتی نەكردووە، پێشمەرگە لەسەنگەر شەهید بووە ئیتر كەموكورتی لەچی پێشمەرگەدا هەبووبێت لەكاتێكدا خۆی شەهید بووبێت». لەبارەی گرتنەبەری رێكارەكانیان بۆ دووبارە نەبوونەوەی ئەو حاڵەتەی روویدا وتی: «ئەوە بابەتێكی سەربازییە و ناكرێت لێرە قسەی لەسەربكەم».  

  ماردین نورەدین وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە ئاماژە بەوە دەدات کە پڕۆگرامەکانی خوێندنی 12ی ئامادەی پوخت دەکرێتەوە بۆ تاقیکردنەوەی بەکالۆری. بڕیارە تاقیکردنەوەکانی کۆتای ساڵی خوێندن پێش مانگی تەمموز ئەنجامبدرێن بۆ قۆناغی (1ی بنەڕەتی تا 11ی ئامادەی). سامان سیوەیلی وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە لە لێدوانێکدا بە هاوڵاتی وت"هەموو ئەوو بابەتە گرنگانە دەستنیشانکراون لە پڕۆگرامەکەیان بۆ قۆناغی12ی ئامادەی کە گرنگن بۆ ئەوەی ئامادە بن بچنە زانکۆ". ناوبراو ئاماژەشی بەوە کرد ڕەوشی کۆڕۆنا ئەم ساڵ ناچاری کردن کە پڕۆگرامی خوێندن پوخت بکەنەوە، واتا بابەتە گرنگەکان لە هەر بەندێک یان هەر وەرزێک یان پڕۆگرامێکی خوێندن لە لایەن لیژنەیەکی پسپۆڕ لە شارەزایانی پڕۆگرامەکە لە وەزارەتی پەروەردە دەستنیشان کراون. وتەبێژی وەزارەتی پەروەردە وتیشی"ئەم پوختکردنەوەیە پۆلە ناکۆتاکانیش دەگرێتەوە، واتا پڕۆگرامی خوێندن بۆ ئەوانیش پوخت دەکرێتەوە".

  شاناز حەسەن سەرۆكی  ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێم ئەوە ئاشكرا دەكات لەماوەی دوو ساڵدا ئەو بیانیانەی لەسەر دینی دیكە بوون و هاتوونەتە هەرێمی كوردستان (180) كەسیان هاتوونەتە سەر ئاینی ئیسلام و بوونەتە موسوڵمان. ترێ‌ ناوە تازەكەی كچێكی نیپاڵییە لەماڵێكی شاری سلێمانیدا ماوەی زیاتر لەچەند ساڵێكە كاری پاكکردنەوە دەكات، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» پێشتر هیچ دینێكم نەبوو كە هاتمە ئەم ماڵە بینیم و لەگەڵمدا زۆر باش مامەڵەیان كردووە بەو شێوەیە خۆم حەزم كرد ببمە موسوڵمان و خاوەنەكەی یارمەتیدام». ترێ‌ لەبارەی ناوەكەیەوە وتی:» لەدوای ئەوەی بوومە موسوڵمان خانمی ئەم ماڵە حەزی كرد ناوەكەشم بكاتە ناوێكی كوردی و خۆشم زۆرم حەز لێیەتی». ترێ ئێستا شەوان دوو كاتژمێر قسە لەگەڵ دوو منداڵ و هاوسەرەكەی دەكات و هەوڵدەدات هاوسەرەكەی بكاتە موسوڵمان و وتی:» هاوسەرەكەم زۆر حەزی لێیە ببێتە موسوڵمان، بۆیە بەردەوام شەوانە دوای تەواو بوونی كارەكانم قسەی لەگەڵ دەكەم و لەوكاتەوە هەموو باسەكەمان بووەتە باسی دینی ئیسلام». سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێم ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەماوەی دوو ساڵدا (180) كەس هاتوونەتە سەر ئاینی ئیسلام و موسوڵمانبوونی خۆیان راگەیاندووە. حەسەن موفتی، سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای فتوای هەرێم، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» لەماوەی دوو ساڵدا ئەو كەسانەی كە سەردانی یەكێتی زانایان و ئەنجومەنی باڵای فتوایان كردووەو موسوڵمانبوونی خۆیان راگەیاندووە دەگاتە (180) كەس». ئەوەشی روونكردەوە بەشێكی زۆری ئەو كەسانەی موسوڵمان بوون، ئێزیدی و مەسیحی ناو عێراق  و هەرێمی كوردستان بوون و بەشێكیشیان خەڵكی وڵاتانی ئەوروپان وەك نەرویج و دانیمارك و بەریتانیاو ئەڵمانیاو سویدو زۆر وڵاتی دیكە. هاوكات ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد ساڵانە خەڵكانێكی زۆر دەبنە موسوڵمان بە خواست و ئارەزووی خۆیان كە زۆربەیان بە هۆكاری هاوسەرگیری دەبنە موسوڵمان محەمەد، تەمەن (35) ساڵ، ئێزیدی بووەو ماوەی زیاتر لەساڵێكە لەڕێگەی هاوڕێیەكیەوە بووەتە موسوڵمان و وتی:» هیچ لەسەر دینەكەی پێشترم ناڵێم، چونكە شوێنكەوتەی كەسوكارم بووم و ئەوان بۆیان هەڵبژاردووم، بەڵام بوونم بەموسوڵمان هەڵبژاردەی خۆمەو لەدوای تێگەیشتن لەئاینەكە بڕیارم داوەو ئێستا زۆر دڵخۆشترم».

  شاناز حەسەن بەڕێوەبەری پۆلیسی هەرێم ئاماژە بەوەدەدات هۆكاری سەرەكی زۆربوونی تاوانەكان و كوشتن لەهەرێمی كوردستاندا بڵاوبوونەوەی چەكە لەناو كۆمەڵگەداو دەشڵێت:» فەرمانمان هەیە چەك داماڵین دەستپێبكەین». لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا لەهەرێمی كوردستاندا دەیان حاڵەتی كوشتن لەپارێزگاكانی هەولێرو سلێمانی و شارو شارۆچكەكان روویداوەو بەشێكیان ڤیدیۆكانیان بڵاودەكرێتەوە. لیوا تارق ئەحمەد، بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی هەرێم، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەداخەوە لەناو كۆمەڵگەی ئێمەدا كێشە كۆمەڵایەتییەكانیش زۆرن، لەسەر زەویوزارو كشتوكاڵ و كێشەی خێزانی و زۆر كێشەی تر كەدەبنە هۆكاری كوشتن كە راگەیاندنەكانیش دەوریان زۆرەو دەتوانین وەك هۆكارێك دووبارە ناوزەندیان بكەینەوە». بەڕێوەبەری گشتی پۆلیسی هەرێم، وتیشی:» لەئێستادا فەرمانمان هەیە لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆ چەك داماڵین دەستپێبكەین لەسەرتاسەری هەرێمدا». ئەندامێكی لیژنەی مافی مرۆڤ لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:»پێویستە وەزارەتی ناوخۆ پێداچوونەوە بەپێدانی مۆڵەتی چەك و چەكهەڵگرتن بكات». سەلمە فاتیح، ئەندامی لیژنەی مافی مرۆڤ لەلێدوانێكدا بە وت:»بەداخەوە لەزۆربەی حاڵەتە توندوتیژییەكانیش ژنان قوربانیی یەكەمن، بەردەوامین لەكۆبوونەوە  بۆ رێگریكردن لەحاڵەتەكانی كوشتن و خۆكوشتن لەهەرێمداو بیروڕای جیاواز كۆدەكەینەوەو كاری لەسەر دەكەین تابگەینە باشترین رێگا بۆ كەمكردنەوەی حاڵەتەكان». ئەندامەکەی لیژنەی مافی مرۆڤ لەپەرلەمانی كوردستان پێشیوابوو هەڵگرتنی چەك و چەكی بێ مۆڵەت و ئەو سەقامگیریەی هەموو ماڵێك چەكی لەماڵەكەیدا نەبێت ئەمنییەت و ئاسایشی نیە، ئەمە هۆكاری سەرەكییە بۆ ئەم حاڵەتانە. هاوكات ئەندامێكی لیژنەی ناوخۆی پەرلەمان دەڵێت:»حكومەتی هەرێم بەرپرسیارە لەجێبەجێنەكردنی یاسای مۆڵەتی چەك هەڵگرتن». باڵانبۆ محەمەد، جێگری لیژنەی ناوخۆ لەپەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتى وت:» لەكاتێكدا یاسای چەك هەیە، نازانم دەكرێت لیژنەی ناوخۆ چی بكات، تەنیا هۆكاری جێبەجێنەكردنەكەی كەحكومەتە بەرپرسیارە، دەبێت بەپێی یاساكە مۆڵەتی چەك بدات و رێكی بخاتەوە». جێگری لیژنەی ناوخۆ ئەوەشی دووپاتكردەوە كێشەی حكومەتی هەرێم ئەوەیە خۆی یاساكان جێبەجێ ناكات، هەندێك شت كەبەرژەوەندی خۆی بێت گوێ بەهیچ ئاستەنگێك نادات، تەنانەت كە یاساكەش ئاماژەی پێ نەكردێت. ناوبراو وتیشی:» بۆ حكومەت كە بەناهەق موچەی خەڵك دەبڕێت و پاشەكەوتی لێدەكات كەس بۆی نەبوو بڵێت بۆ؟ ئەی كەئەم خەڵكە رۆژانە دەكوژرێت، نەیتوانی بڵێت چەك قەدەغەیە؟ لێرەدا یان دەبێت حكومەت دان بەئەوەدا بنێت بڵێت من دەسەڵاتم نیە، یان كە یاساكەی لەبەردەستدایە جێبەجێی بكات». چالاكوانێكی ژنان هۆكاری زۆربوونی تاوانەكانی كوشتن بەتایبەت كوشتنی ژنان دەخاتەڕوو كە شێوازی چاودێریكردنی حكومەت و دەزگاكانی دادوەری و یاسا كە بەڕۆڵی خۆیان هەڵناسن. ئاشتی عەزیز، چالاكوانی بواری ژنان، بەهاوڵاتى وت: « ماوەی  (30) ساڵ زیاترە چەك لەهەموو ماڵیكی هەرێمدا هەیەو هەریەكەی بەپاساوێك، بەبێ ئەوەی هیچ وشیارییەك هەبێت لەشێوازی بەكارهێنانی و هۆكارەكانی بەكارهێنانی، هەر كەسێك لەپەنا هەر حزبێكدا ئەو مافەی پێدراوە كە ببێتە خاوەنی چەك كەئەمە خاڵێكی زۆر ترسناكە». ئەم چالاكوانە ئەوەشی روونكردەوە زۆری حاڵەتەكانی كوشتن و خۆكوشتن بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە یاسا سەروەر نیە لەهەرێمی كوردستاندا، «تاوانەكان لەهەرێمدا بوونە تاوانی رۆژانەو بەرامبەر هەموو كەس دەكرێت بێ ئەوەی حكومەت پلانێكی ستراتیجی هەبێت ئەم قۆناغە ترسناكە».

ئارا ئیبراهیم حكومەتی هەرێمی كوردستان لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا دوو نووسراوی لەڕێگەی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری ناردووە بۆ حكومەتی عێراق لەبارەی ناردنی بەشە بودجەی هەرێم، بەڵام تائێستا وەڵامیان نەدراوەتەوە. رۆژی 31ی ئازاری ئەمساڵ پرۆژە بودجەی 2021ی عێراق پەسەندكراو لەماددەی 11ی یاساكەدا پشكی هەرێم جێگیركرا كەمانگانە (956) ملیار دینار رەوانەی هەرێم بكرێت لەبەرانبەر ناردنی داهاتی (250) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی هەرێم بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی نیشتمانی عێراق زائیدەن داهاتی نانەوتی. سەرەڕای جێبەجێكردنی بودجە لەلایەن حكومەتی عێراق و وەزارەتەكانەوە پاش تێپەڕبوونی زیاتر لەمانگێك یەك دینار بۆ هەرێم رەوانە نەكراوە. سەرچاوەیەكی تایبەت و ئاگادار لەحكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»لەماوەی دوو هەفتەی رابردوودا دوو نووسراو لەدوو كاتی جیاوازدا رەوانەی حكومەتی عێراق كراوە لەبارەی ناردنی بەشە بودجەی هەرێم، بەڵام تائێستا وەڵامنەدراوەتەوە». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد نووسراوەكان لەڕێی ئاوات شێخ جەناب وەزیری دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم نێردراوە، وتیشی:»لەناوەڕۆكی نووسراوەكاندا ئاماژە بەوە كراوە كەحكومەتی هەرێم ئامادەیە بۆ هەموو ئەو ئیلتیزامانەی دەكەوێتە ئەستۆی لەبەرانبەر ناردنی بەشە بودجەی هەرێم، تەنانەت داوا كراوە كەگفتوگۆ بكرێت لەسەر كردنەوەی هەژماری بانكی بۆ حسابی داهاتە نەوتی و ناتەوتییەكان». ئەو سەرچاوە تایبەتە جەختی لەوەشكردەوە كەهەریەك لە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم و قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەت لەڕێگەی كەناڵە دبلۆماسییەكانەوە هەوڵیانداوەو تەنها پێیان راگەیاندوون»بەسەرچاو». لەبارەی ئەوەی وەفدی هەرێم بڕیارە سەردانی بەغدا بكاتەوە ئەگەر وەڵامی نووسراوەكان نەدرێتەوە تاكۆتایی ئەم هەفتەیە، سەرچاوەكەی حكومەتی هەرێم وتی:» حكومەتی هەرێم تاكۆتایی ئەم هەفتەیە چاوەڕێی وەڵامی نووسراوەكان دەكات لەلایەن حكومەتی عێراقەوە، ئەگەر وەڵامنەدرێینەوە ئەوا هەفتەی ئایندە دەچینە بەغدا». هاوكات ئەوەشی روونكردەوە كاتی سەردانی وەفدی هەرێم دیاریكراو نییە یان پێش جەژن یان پاش جەژن دەچینە بەغدا، وتیشی:» ئێمە پێمانباشە پێش جەژن ئەو سەردانە بكرێت تا بزانین بەغدا دەیەوێت لەكوێ هەژماری بانكی بۆ حسابی نەوتی و نانەوتی بۆ بكەینەوە لەتوركیا یان لەهەولێر یان لەبەغدا». لەبارەی ئەوەی ئایا حكومەتی هەرێم ئامادەیە داهاتەكان رادەستی بەغدا بكات، وتی:» حكومەتی هەرێم ئامادەیە هەموو ئەو بڕگانەی پەیوەستن بەهەرێم جێبەجێی بكات، چونكە دەمانەوێت پێش (25)ی ئەم مانگە ئەم پرسە یەكلابكرێتەوە تابزانین ئەوەی دەگات چەند دەبێت تا لەسەر ئەو بنەمایە بڕیار بدەین لێبڕینی موچە نەهێڵین یان رێژەكەی كەمبكەینەوە، بڕی پارەكەی بەغدا بۆمان رووندەكاتەوە». لەلایەكی دیكەوە ئەندامێكی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق دەڵێت:» یاسای بودجە تەنها بۆ دانپێدانان بوو بەفرۆشتنی نەوتی هەرێم، ئەگەر رێككەوتنی ژێر بەژێر هەبێت بڕێك پارە بگاتە هەرێم». ئەحمەد حاجی رەشید ئەندامی لیژنەی دارایی لەپەرلەمانی عێراق لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتىوت:» دوای پەسەندكردنی بودجەی عێراق ئەوەم باسكرد كەیاساكە تەنها بۆ دانپێدانانە بەفرۆشتنی نەوتی هەرێم و هیچی ترو هەرێم سوودی لێ نابینێت». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد حكومەتی هەرێم بەدانپێدانانی خۆیان رۆژانە (460) هەزار بەرمیل نەوت دەفرۆشن و هەناردەی دەكەن، بەڵام دەبێت رۆژانە بەنرخی كۆمپانیای سۆمۆی عێراقی رۆژانە  داهاتی (250) هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە بدەنە بەغدا» هەرێمی كوردستان ئەگەر رۆژانە (625) هەزار بەرمیل نەوت بفرۆشێت ئینجا دەتوانێت داهاتی ئەو (250) هەزار بەرمیل نەوتە بداتە بەغدا، ئەوەش بۆ حكومەت قورسە». هاوكات پێشیوابوو ئەگەر رێكکەوتنی «ژێر بەژێر» لەگەڵ كازمی و سەدرییەكان كرابێت بڕێك پارە بۆ هەرێم رەوانە بكەن ئیتر بەمەقاسەیە یان هەر شێوازێكی دیكە. حكومەتی عێراق لەسەردەمی حكومەتەكەی عەبادی سكاڵای لەدادگای پاریس لەسەر توركیا تۆمار كرد لەبارەی فرۆشتنی نەوتی هەرێمەوەو داوای قەرەبووی (26) ملیار دۆلاری كردووە. «یاسای بودجە لەژێر فشاری ئەردۆغان و پارتی و كازمی و سەدرییەكان دەركرا كە پشكی هەرێم بەو شێوەیە بێت، چونكە ئەردۆغان هەڕەشەی گرتنەوەی ئاوی لەعێراق كردبوو ئەوەش وایكرد ئیعتراف بەفرۆشتنی نەوتی هەرێم بكرێت و سكاڵاكەی بەغدا لەئەنقەرە سڕبكرێت و كۆتایی پێبێت»، ئەحمەد حاجی رەشید وا دەڵێت

هاوڵاتى به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى که‌ له‌ سێ سه‌رچاوه‌ى نزیک له‌ عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک، هه‌ڵسوراوى پێشترى گۆران که‌ په‌یوه‌ندى به‌ پارتییه‌وه‌ کردووه‌ زانیارى وردو نه‌بیستراو ئاشکرا ده‌کات. پارتى دیموکراتى کوردستان دواى گفتوگۆکانى له‌گه‌ڵ عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک، بریاریداوه‌ که‌ پۆستێکى باڵاى سه‌ربازى پێبدات له‌ناو هێزه‌کانى یه‌که‌ى هه‌شتاى پارتى. ئه‌و سێ سه‌رچاوه‌یه‌ى نزیک له‌ عه‌بدوڵاى کوێخا موباره‌ک بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌یان ئاشکرا کرد که‌"عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک ده‌کرێته‌ لیوا له‌ یه‌که‌ى هه‌شتاى پارتى و سه‌دان که‌سى نوێ که‌ له‌ لیستێکدا ئاماده‌ کراوه‌و خه‌ڵکى ناوچه‌ى ناوشوانن له‌ خزمان و که‌سانى ده‌وروبه‌رى عه‌بدوڵا ده‌کرێته‌ هێزێکى فراوان به‌ناوى(زێره‌ڤانى)". به‌پێى سه‌رچاوه‌کان که‌سه‌ نزیکه‌کانى عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک پله‌ى جیاوازى سه‌ربازى وه‌رده‌گرن له‌ رائید و ئه‌فسه‌ر. هه‌روه‌ها یه‌کێک له‌ سه‌رچاوه‌کان، چوونى عه‌بدوڵاى کوێخا موباره‌ک بۆ ناو پارتى بۆ ئه‌وه‌ گه‌رانده‌وه‌ که‌ بزوتنه‌وه‌ى گۆران له‌رابردوودا پشتیان تێکردووه‌و هیچ گرنگییه‌کیان پێنه‌داوه‌ بۆیه‌ دواجار ئه‌و بریاره‌ى داوه‌. هاوکات به‌پێى زانیارییه‌کان کادیر نازم سلێمان که‌ ئامۆزاى عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌که‌و پارتییه‌ ته‌نها پله‌ى سه‌ربازى ئامر فه‌وجى پێدراوه‌، له‌ئێستادا نیگه‌رانه‌ له‌پارتى. له‌ماوه‌ى دووساڵى رابردوودا بێستوون نازم سلێمان که‌ کادرى دیارى یه‌کێتى بوو نزیک بوو له‌ کۆسره‌ت ره‌سوڵ، براى کادیر که‌ له‌ناو یه‌کێتیدا بوو کوژراو ئه‌وکات یه‌کێتى تۆمه‌تبار کرا به‌ کوشتنى و له‌وکاته‌وه‌ تا ئێستا (سوڵح) بۆ ئه‌و رووداوه‌ نه‌کراوه‌. یه‌کێک له‌ خزمانى نزیک له‌ کادیر بۆ هاوڵاتى که‌ نه‌ویست ناوى بهێندرێت، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ ئه‌گه‌ر یه‌کێتى بیه‌وێت ده‌توانێت کادیر نازم سلێمان بهێنێته‌وه‌ ناو یه‌کێتى به‌ دوو مه‌رج، یه‌که‌میان یه‌کێتى سوڵحى کوشتنى براکه‌ى بکات و پۆستێکى سه‌ربازى ئامر لیوا بداته‌ کادیر نازم ئه‌وکات عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک چونه‌که‌ى بۆ ناو پارتى ئه‌و گرنگییه‌ى نابێت و وه‌ک ئه‌و وتى:" یه‌کێتى ده‌توانێت سحره‌که‌ى پارتى به‌تاڵ بکاته‌وه‌". کادیر نازم سلێمان ئامر فه‌وجى پارتى و ئامۆزاى عه‌بدوڵا کوێخا موباره‌ک هاوڵاتى له‌ ژماره‌ى داهاتوویدا که‌ رۆژى دووشه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى داهاتوو بڵاوده‌بێته‌وه‌ زانیارى زیاتر ئاشکرا ده‌کات. هاوڵاتى ده‌یان جار په‌یوه‌ندى به‌ عه‌بدوڵا کوێ موباره‌که‌وه‌ کرد، به‌ڵام وه‌ڵامى په‌یوه‌ندییه‌کانى نه‌دایه‌وه‌.

    هاوڵاتی   ماڵپەڕی (The National Interest)ی ئەمریكی تایبەت بەلێكۆڵێنەوەو شیكردنەوەی سەربازیی، شیكردنەوەیەكی دەربارەی دۆخی پێشمەرگە كردووەو باس لەئەوە دەكات كەدوای (33) ساڵ لەئەنفال، هێشتا كورد نەیتوانیوە پێشمەرگە بكاتە سوپایەكی نیشتمانی و بیپارێزێت. رۆژی 19ی نیسانی 2021 لەماڵپەرەكە بڵاوكراوەتەوەو تێیدا زۆر بەوردی باسی بارودۆخی پێشمەرگە لەهەرێمی كوردستان دەكات.  باسی لەئەوە كردووە، كەهەر لەسەرەتاوە دروستبوونی پێشمەرگە بۆ بەرگریكردن و پاراستنی خاكی كوردستان و نەتەوەی كورد بووە، بەڵام تائێستا نەیتوانیوە ئەو ئامانجەی بپێكێت و لەتاقیكردنەوە سەختەكاندا، بەردەوام شكستی هێناوە. بۆ ئەوەش ئاشبەتاڵی ساڵی 1975 دەكاتە نموونە، كاتێك عێراق و ئێران رێككەوتنی جەزائیریان كرد، كورد نەیتوانی بەبێ پشتیوانیی ئێران درێژە بەخەبات بدات. دواتریش ساڵی 1988 كاتێك جەنگی عێراق – ئێران وەستاو رژێمی بەعس تەواوی هێزەكانی بەرەو كوردستان ئاراستەكرد، هێزی پێشمەرگە، كەئەوكات نزیكەی شەش بۆ (10) هەزار پێشمەرگە دەبوون، نەیانتوانی لەبەرامبەر ئەو سوپا زەبەلاحەدا خۆیان بگرن و كوردستانیان جێهێشت. راپۆرتە شیكارییەكە نووسیویەتی:» بەهەمان شێوەی ساڵی هەشتاكان، هێزی پێشمەرگە، بەڤێرژنە مۆدێرنترو، تەمویلكراوترو، پڕ چەكترەكەیەوە، نەیتوانی لەساڵی 2014دا رێگا لەكۆمەڵكوژی ئێزدییەكان بگرێت و كاتێك داعش هێرشیانكرد، بەبێ بەرگری ناوچەكانیان چۆڵكردو ئێزدییەكان جینۆسایدكران.  «بەشێك لەئەوانەی لەگەڵ داعشدا بوون، بەعسییە كۆنەكانی وەك عیززەت دوری و چەندینی تربوون كە بەشدارو پلانداڕێژەری ئەنفال بوون، بەڵام كورد كەئەنفالی بینیبوو، هەرگیز كارێكی نەكردبوو دڵنیابێت لەوەی دووبارە نابێتەوە». دواتر راپۆرتەكە باس لەزۆریی هێزە ئەمنییەكان و زۆریی ژمارەی پێشمەرگە دەكات و ئەوە دەخاتە بەرچاو، كە هێزە ئەمنییەكان لەهەرێمی كوردستان زۆر زۆرن و لەژێر چەندین ناوی وەك ئاسایش و دژەتیرۆرو چەندینی تردا كۆبوونەتەوە، ئەوانە رۆڵی هێزی ئەمنیی ناخۆیی دەگێڕن و پێشمەرگەش رۆڵی سوپاو دەڵێت:»ژمارەی هێزی پێشمەرگە لەهەرێمێكی پێنج ملیۆنیدا، (150) هەزار پێشمەرگەیە، ئەوەش لەژمارەی سەربازانی سوپای زۆر وڵاتی ناوچەكە زیاترە، لەوانە ئیمارات و ئازەربایجان و قەتەر، ئەو ژمارە زۆرەی پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەكان وایانكردووە، هەرێمی كوردستان ببێتە هەرێمێكی سەربازیی». «كاتێك داعش بەچەند سەد كەسێكەوە هێرشی كرد، شەنگال بەبێ بەرگری رادەستكراو چارەكێكی هەولێری پایتەخت چۆڵیكرد تا بەهاناوە هاتنی ئێرانییەكان و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش شارەكەی رزگاركرد، ساڵی 2017ش كاتێك حەشدی شەعبی هێرشیكردەسەر كەركوك و ناوچەكانی تر، پێشمەرگە تەنیا دوو كاتژمێر توانی بەرگری بكات، ئەوەش دیارترین تاقیكردنەوە بوو بۆ هەرێم و سەلماندی كە ئەگەر هێزی سوپا بڕوخێت، ئەوا هێزە ئەمنیەكانی تر هەمویان زیادەو بێسوودن». راپۆرتەكە ئاماژەی بەقارەمانێتیی پێشمەرگە كردووە لەڕووبەڕووبوونەوەی داعشداو باس لەوە دەكات لەوكاتەدا پێشمەرگەكان بەپارەو چەكی خۆیان شەڕیان كردووەو سەلماندوویانە كە بەتواناترین جەنگاوەرن و ئەوەی وایكردووە ئەو ماوەیە بتوانن بەرەنگاری داعش ببنەوە، جوامێریی پێشمەرگەكان و هاوكارییەكانی هاوپەیمانێتی نێودەوڵەتی بووە، بەتایبەتی لەمەشق و راهێنایاندا. هەروەها شیكردنەوەكە، ئەو هۆكارانە دەخاتەڕوو كە وایكردووە پێشمەرگە لەئەم دۆخەدابێت و شیكەرەوەكان بگەنە ئەو ئەنجامەی ناتوانێت كوردستان بپارێزێت. یەكەمین هۆكار كە باسی دەكات گەندەڵییە و نموونەی ئەو هاوكارییانە دەهێنێتەوە كە لەكاتی شەڕی داعشدا دەدرایە پێشمەرگەو دەنووسێت:»هاوپەیمانان مەشق و هاوكارییان بۆ پێشمەرگە دابین دەكرد، هەرچەندە زۆرینەی هاوكارییەكان بۆ بەرژەوەندیی كەسیی بەكاردەهێندران. بۆ نموونە ئەو چەك و پێداویستییانەی بۆ ئەوان دەنێردرا، دواتر لەبازاڕی رەشدا بەردەست دەبوو. پێشمەرگە ناوبانگی باشترین جەنگاوەری دژی داعشی بەدەستهێنا، بەڵام خراپیی ئیدارەدان و هەڵە ستراتیجییەكان و گەندەڵی، وایانكرد پێشمەرگە شكستبهێنێت لە بەدیهێنانی ئامانجەكانی». هاوكات جەختلەوە دەكاتەوە كە «حكومەتی هەرێم لەسەرەتای دروستبوونیەوە، نەیتوانیوە هێزی پێشمەرگە بكاتە هێزێكی سەربازیی راستەقینەو یەكگرتوو»، هۆكاری سەرەكی ئەوەش ئەوەیە، كەوێڕای بوونی وەزارەتی پێشمەرگە، بەڵام فەرماندەیی هێزەكان بەدەست هەردوو حزبی دەسەڵاتداری پارتی و یەكێتییەوەنو ئەو شەڕە ناوخۆییانەی لە (40) ساڵی رابردوودا دژی یەكتری كردوویانە، بووەتە هۆی بێمتمانەیی لەنێوان ئەو دوو هێزەداو وایكردووە هێزێكی یەكگرتووی رێكخراو دروستنەبێت و وەزارەت هیچ دەسەڵاتێكی نەبێت بەسەریاندا. راپۆرتەكە هێمای بۆ ئەوەشكردووە ئەگەرچی چەند لیوایەكی هاوبەش دروستكراوە لەژێر سەرپەرشتیی هاوپەیمانێی نێودەوڵەتیدا، بەڵام ژمارەیان كەمەو فەرماندەكانی ئەو لیوایانەش بەسەر دوو حزبەكەدا دابەشبوون و زیاتر گوێڕایەڵی ئەوانن وەك لە وەزارەت. لەلایەكی ترەوە، حكومەتی هەرێم وێڕای چەندین بودجەی زەبەلاح و هاوكاریی نێودەوڵەتی، تائێستا چەكی پێویستی بۆ پێشمەرگە دابین نەكردووەو تەنیا چەكی سوكیان پێیە، كە زۆرینەی كڵاشنیكۆڤی چینیی ژەنگاوی و دەستی دوون و تائێستا نە هێزو نە بەرگریی ئاسمانیی نییە و پێشمەرگەش درعی نییە. بۆیە هێشتا پێشمەرگە هێزێكە زیاتر بۆ شەڕی پارتیزانی دەبێت، وەك لەوەی هێزێكی سوپایی بێت و بەرگریی لەوڵاتێك و گەلێك بكات. وەلانان و گرنگینەدان بەپێشمەرگە وەك هۆكارێكی تر لەشیكردنەوەكەدا خراوەتەڕوو نووسراوە:»تواناكانی پێشمەرگە بەهۆی هۆكارە ناوخۆییەكانەوە بەڕادەیەكی زۆر داڕماوە، ئەوان موچەكانیان زۆر كەمەو ساڵانە چوار بۆ شەش موچە وەردەگرن و بەنزیكەیی سەرجەم پێشمەرگەكان كارێكی تر دەكەن بۆ دابینكردنی بژێوییان». لەڕووی گەندەڵیشەوە نووسیویەتی:»بڕێكی زۆری بودجەی دیاریكراو بۆ پێشمەرگە ئیختلاس دەكرێت بۆ هێزەكانی سەر بەماڵباتە سیاسییەكان و فەوجە تایبەتەكان، ئەو هێزو فەوجانەش تەنیا خزمەتی یەكێتی و پارتی و هەندێك لەحزبە بچووكەكان دەكەن و بۆ پارێزگاریكردن لەموڵك و سامانی كەسایەتییەكانی ئەو حزبانە بەكاردێن.» بەهۆی ئەو هۆكارانەوە، شیكارییەكە دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی لەكۆتاییەكەیدا بنووسێت: «وەك ئەوەی مێژوو چەندبارە نیشانی دەدات، ئاسایشی سەربازیی لەهەرێمی كوردستان بەردەوام شكستی هێناوەتەوەو بووەتە هۆی لەدەستدانی زۆرێك لەدەستكەوتە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتییەكان. ئێستاش، لەسنوری بێ دەریای هەرێمی كوردستاندا، پێشمەرگە بەردەوامە لەپاراستنی كیانێكی سیاسی لەبەرامبەر ئەویتردا. گەندەڵی و پشتگوێخستن، وای لەئەو هێزە كردووە، نەتوانێت بەرپەرچی هەڕەشە جۆراوجۆرەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بداتەوە. (33) ساڵ دوای هەڵمەتەكانی ئەنفال، كوردی عێراق نەیانتوانیوە بوونی خۆیان مسۆگەر بكەن. هێزی پێشمەرگە كە بۆ رزگاركردنی كورد دامەزرا، ناتوانێت گرەنتیی مانەوەیان بكات، نەك ئازادییان».  

هەڵۆ سەربەست دوای ناساندنی كۆمەڵكوژی ئەرمەنەكان لەلایەن جۆ بایدن، سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە، ئەو چاوەڕوانییەی ئەرمەنەكان كۆتایی هات كەئومێدیان بوو ئیدارەی كۆشكی سپی پشتیوانیان بكات، ئەوەش حەماسەتێكی بەگەلی ئەرمەنییەكان بەخشی. سەرلەبەیانی رۆژی شەممە 24ی نیسان، هەزارەها ئەرمەنیی وەك پیشەی ساڵانەیان لەچواردەوری مۆنۆمێنتی كۆمەڵكوژییەكەیاندا، لەسەر گردێكی یەریڤانی پایتەخت، لەیادی (106) ساڵەی كۆمەڵكوژیی گەلەكەیاندا بەدەستی دەوڵەتی عوسمانی كۆبوونەوە. بەڵام ئەمساڵ هیواو چاوەڕوانییەكی بێ‌ئومێدیان هەڵگرتبوو، كە جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا، بەڵێنەكەی بباتە سەرو هەڵمەتەكە بەكۆمەڵكوژیی (جینۆساید) بناسێنێت. بەدرێژایی دەیەكانی رابردوو، ئەرمەنییەكان فشاری ئەوەیان لەوڵاتان كردووە، كوشتنی زیاتر لەملیۆنێك و (500) هەزار ئەرمەنی لەسەر دەستی عوسمانییەكان، بەجینۆساید بناسێنن و لەو ماوەیەشدا توانییان دانپێدانانی یەكێتی ئەوروپاو (30) وڵاتی تریش بەدەستبهێنن و داوای قەرەبووی دارایی و گێڕانەوەی مافی خاوەندارێتیی دەكەن بۆ نەوەكانی ئەو كەسانەی، لەنێوان ساڵانی 1915 بۆ 1918و لەكاتی جەنگی جیهانیی یەكەمدا، لەلایەن دەوڵەتی عوسمانییەوە، كەهاوپەیمانی ئیمپراتۆریەتی ئەڵمانی و نەمسایی بوو لەجەنگی جیهانیی یەكەمدا، كوژران. دەوڵەتی عوسمانی لە 24ی نیسانی 1915ەوە بەبیانوی ئەوەی ئەرمەنەكان مەسیحین و هاوكاریی هاوپەیمانەكان دەكەن لەجەنگدا، دەستیكرد بەدەستگیركردنی رۆشنبیرو سەرۆك خێڵ و كەسایەتییە دیارەكانیان و پاشان بەدڕەندەترین شێوە، كەوتە راگواستن و كوشتن و دەستگیركردنیان، كە كۆی هەڵمەتەكە، زیاتر لەملیۆن و (500) هەزار قوربانیی لێكەوتەوە. ئەگەرچی دوای هەڵوەشاندنەوەی دەوڵەتی عوسمانی لە 1920دا، توركیای نوێ بە میراتگری دادەندرێت، بەڵام ئەو تائێستا رەتیدەكاتەوە ئەوە جینۆسایدبێت و دەڵێت كە لەناوچەی ئەنادۆڵ شەڕێكی گەورەی ناوخۆیی روویداوەو هاوكات برسێتیش هاتووەتە كایەوەو بەهۆی جەنگ و برسێتییەكەوە، لەنێوان (300) بۆ (500) هەزار ئەرمەنیی گیانیان لەدەستداوە، بەڵام ژمارەیەكی هاوشێوەش لەتوركەكان مردوون. چاوەڕوانیی ئەرمەنەكان لەجێی خۆیدابوو، رۆژی شەممە، كۆشكی سپی بەناوی جۆ بایدنی سەرۆكی ئەمریكاوە، بەیاننامەیەكی دەركردو تێیدا دانی بەوەدا نا كەهەڵمەتەكەی عوسمانییەكان كۆمەڵكوژییەو بەوەش بایدن بوو بەیەكەم سەرۆكی ئەمریكا دان بەجینۆسایدی ئەرمینییەكاندا بنێت. لەبەیاننامەكەدا بایدن نووسیویەتی:»هەموو ساڵێك لەم رۆژەدا، ژیانی هەموو ئەوانەمان یاددێتەوە كە لەسەردەمی عوسمانیداو لەجینۆسایدی ئەرمەنییەكاندا مردن و پابەندبوونی خۆمان دووپاتدەكەینەوە، بەوەی رێگا نەدەین دووبارە ببێتەوە.» سەبارەت بەهۆكاری دانپێدانانەكەش، بایدن لەبەیاننامەكەدا دەشڵێت:»ئێمە ئەمە دەكەین بۆ ئەوەنا كەكەس تاوانبار بكەین، بەڵكو بۆ ئەوەی دڵنیابین لەوەی ئەوەی روویدا، دووبارە نابێتەوە.» بەڵام وێڕای ئەو وتەیەی بایدن كەئەوان كەس تاوانبار ناكەن، كاردانەوەكان لەتوركیاوە زۆر بەتوندی سەریانهەڵداو، كار گەیشتە رادەی تەخوینكردن. بۆیە چاوەڕوان دەكرێت، هەڵوێستەكەی بایدن، پەیوەندیی نێوان توركیاو ئەمریكا، ئاڵۆزتر بكات. لەوەڵامی بەیاننامەكەی بایدندا وەزارەتی دەرەوەی توركیا رایگەیاند، بڕیارەكەی سەرۆكی ئەمریكا هیچ بنەمایەكی یاسایی نییەو برینێكی قووڵ دەكاتە پەیوەندییە دووقۆڵییەكانیان:»ئەو بەیاننامە ئەمریكییەی راستییە مێژووییەكان دەشێوێنێت، ویژدانی گەلی توركیا قبوڵی ناكات و برینێكی قوڵ دروستدەكات كەهاوڕێیەتی و متمانەی هاوبەشی نێوانمان لەق دەكات و بەتوندترین شێوە رەتیدەكەینەوە». رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆكی توركیاش لەنامەیەكدا بۆ بەتریكی ئەرمەنەكان لەئەستەمبوڵ، لایەنی سێیەمی بەدەستوەردانە كاروباری وڵاتەكەی تاوانباركردو وەك ئاماژەیەك بۆ بەیاننامەكەی بایدن و نووسی:»هیچ كەسێك -لایەنی سێیەمی جێگومان- سوودمەند نابێت لە بەسیاسییكردنی ئەو شتەی دەبێت مێژوونووسەكان باسیكەن و بیكاتە ئامرازێك بۆ دەستوەردان لەدژی توركیا». لەیەكەم كاردانەوەشیدا بەچەند خولەكیك دوای بەیاننامەكەی بایدن، مەولود چاوش ئۆغلو وەزیری دەرەوەی توركیا لەتویتێكدا نووسی:»وشەكان ناتوانن مێژوو بگۆڕن یان بینووسنەوە، ئێمە وانە دەربارەی مێژووەكەمان لەكەس وەرناگرین. ئینتهازیەتی سیاسی گەورەترین خیانەتە لەئاشتی و دادپەروەری». كاردانەوە توركییەكان تەنیا بەرپرس و سیاسییەكانی نەگرتەوە، بەڵكو خەڵكانێكی زۆر لەتۆڕە كۆمەڵاتییەكانەوە، هێرشیان كردەسەر بایدن و ئەمریكاو هاوكات سەر ئەوانەش كەهاوسۆزییان بۆ ئەرمەنەكان نواندبوو، كار گەیشتە ئەوەی بە «خائین» ناویان ببەن. یەكەمین كەس كە ڕووبەڕووی ئەو هەڵمەت و تەخوینە بووەوە، پارتی دیموكراتی گەلان، (هەدەپە) بوو كە لەساڵیادەكەدا هەدەپە لەتویتێكدا نووسی:»بۆ ماوەی (106) ساڵ توركیا رووبەڕووی جینۆسایدی ئەرمینییەكان نەبووەوە. جینۆسایدەكە لەم خاكانەدا روویانداوە و دادپەروەریش دەبێت لێرە بێتەدی». هەروەها هەدەپە جەختی لەوەشكردووەتەوە كە لەم سەدو شەشەمین ساڵیادەدا، هاوبەشیی غەمی جینۆسایدەكەن لەگەڵ خەڵكە كۆنەكەی وڵاتەكەیاندا دەكەن و پێكەوە یادی ئەوانە دەكەنەوە كە لەناوچوون. ئەو تویتە وایكرد زۆرێك هەدەپە بەخائین ناوببەن و دیسانەوە بەدرێژكراوەی پەكەكەو بەپارتێكی تیرۆریستیی خائین و دژ بەتوركیای ناوزەند بكەن. هاوسۆزێكی تر لەگەڵ ئەرمینییەكاندا پلاتفۆرمی بەناوبانگی (پشتگیریی بسفۆڕ) بووكە پلاتفۆرمێكی توركیی ئۆپۆزسیۆنەو ئەوەیان خستەڕوو كە:»لە یادی (106) ساڵەی قەسابخانەی ئەرمینییەكاندا، هاوبەشیی ئازارەكانی گەلی ئەرمینیا دەكەین و سڵاو لەبەرخودانە شەرەفمەندەكەیان دەكەین». ئەوانیش بەهەمان شێوەی هەدەپە ڕووبەڕووی هەڵمەتێكی گەورەی تەشهیرو تەخوین بوونەوە. توڕەیی توركەكان لەدانپێدانانەكەی بایدن بەجۆرێكە، وێڕای وەڵامەكانی ئەردۆغان و ئۆغلوو وەزارەتی دەرەوەو چەند ئەندامێكی پەرلەمانیش، هێشتا وەڵامەكان بەپێی پێویست نازانن و دەڵێن دەبێت پارتی دادو گەشەپێدان، وەڵام و هەڵوێستی توندتری هەبێت و هەندێكیان داوادەكەن رێوشوێنێك بەرامبەر بنكەی ئاسمانیی ئەنچەرلیكی ئەمریكی كە لەخاكی توركیادایە بگیرێتەبەر. لەبەرامبەردا نیكۆل باشینیان، سەرۆكوەزیرانی ئەرمینیا، بەخێرهاتنی هەنگاوەكەی بایدنی كردو بەبڕیارێكی مێژویی وەسفكردو وایدانا كە:»هەنگاوێكی زۆر بەهێزە لەبەرژەوەندیی دادپەروەریی و حەقیقەتی مێژوییدا». لەنامەیەكیشدا بۆ بایدن، باشینیان راگەیاند:»داننان بەكۆمەڵكوژییەكەدا بابەتێكی پەیوەندیدارە بەئاسایشی ئەرمینیاوە، بەتایبەتی دوای رووداوەكانی ساڵی رابردووی ناوچەكە، كەدووبارە جەنگ لەهەرێمی ناگۆرنۆ كاراباغ هەڵگیرسایەوە». باشینیان لەنامەكەیدا بۆ بایدن، كە لەپێگە ئەلكترۆنییەكەی خۆیدا بڵاویكردووەتەوە نووسیویەتی:»ئەرمەنییەكان لەسەرانسەری جیهاندا، بەحەماسێكی زۆرو بەخێرهاتنێكی گەرمەوە دانپێدانانیان بەجینۆسایدەكە وەرگرت». ئەو دانپێدانانە لەكاتێكدایە، هێشتا ئەرمینیا لەژێر شۆكی شكستەكەی ساڵی رابردوویدایە، كە لەجەنگێكی شەش هەفتەییدا لەگەڵ ئازەربایجان، بەهۆی هاوكارییەكانی توركیاوە بۆ باكۆ، بەشێكی زۆری خاكەكەی لەدەستداو ئەوكات نیكۆل باشینیان دەربارەی جەنگەكە وتی:»سیاسەتی دەرەكیی پاوانخوازی توركیاو چاوەڕوانییەكانی بۆ دەستگرتن بەسەر خاكی ئەرمینیادا، باشترین بەڵگەن بۆ زیندوبوونەوەی ئەو ئایدۆلۆجیا كۆمەڵكوژییەی پەیڕەوی دەكات». ئەرمینییەكان ئەمساڵ جیاواز لەساڵانی تر یادی كۆمەڵكوژییەكەیان كردەوە، چونكە دانپێدانانی ئەمریكا، هەنگاوێكی گرنگە بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان و پاراستنیان لەپاوانخوازیی زیاتری توركیا، بەڵام هێشتا چیرۆكەكە كۆتایی نەهاتووەو وەك سۆنیك پیترۆسیان، ئەفسەری خانەنشینی (72) ساڵەی سوپای ئەرمینیا، لەكاتی دانانی تاجەگوڵینەیەكدا لەسەر مۆنیۆمێنتی جینۆسایدەكە وتی:»برینە كۆنەكان دووبارە خوێنیان لێدێتەوە».

هاوڵاتی رێككەوتنی ئەتۆمیی لەئێستای دۆخی ئێراندا بەگەورەترین گرەوی مێژوویی دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت كەچارەنووسی ریفۆرمخوازو محافزكاری ناو كۆماری ئیسلامی ئێران یەكلایی دەكاتەوەو ململانێی ئەو دوو باڵەی برەوی جەنگێكی ساردی رانەگەیەنراوی نێوخۆیی بردووە. ریفۆرمخوازانی ئێران كە خۆیان بەخاوەنی سەرەكیی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەزانن و لەئێستادا كە حكومەتی ئەو وڵاتەیان بەدەستەوەیەوە و وڵات و حكومەتەكەیان لە قەیرانی گەورەی ئابوریی و سیاسیدایە دەیانەوێت پێش ئەوەی تەمەنی (100) رۆژەی حكومەتەكەیان كۆتایی پێبێت بەهەر نرخێك بێت ئەو رێككەوتنە بەدانوستان لەگەڵ ئەوروپا و ئەمەریكا زیندوو بكەنەوە و بەمە ببنە هۆی بووژاندنەوەی پێگەی ریفۆرمخوازان لەهەڵبژاردنە گشتییەكانی ئێران و سەرۆك كۆماریی لەو وڵاتە. لەگەڵ دەستپێكردنی دانیشتنە ئەتۆمییەكانی رۆژی سێشەممە رێكەوتی (6/4/2021) لەڤیەننا لەنێوان ئێران و وڵاتانی( فەڕەنسا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و نوێنەرانی روسیاو چین و ئەمەریكا)، عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامیی ئێران كە بەپێشەنگ و سەركردەی محافزكاران پێناسە دەكرێت، رایگەیاند؛ ئەگەرچی تیمی دانوستانكاری ئێران بەڕاستگۆ و متمانەپێكراو دەزانم، بەڵام ناكرێت متمانە بەلایەنەكانی زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی (5+1) بكرێت بەتایبەت ئەمەریكا، بۆیە دەبێت بەهەستیارییەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەو بەڵێنی ئەو لایەنانە بكرێت. دوای لێدوانی خامنەیی میدیا فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران و راگەیاندنەكانی محافزكاران زۆربەی هەواڵ و بەرنامەكانیان تەرخان كرد بۆ رەتكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دانیشتن و گفتۆگۆكانی ڤیەننایان بەهەوڵەكانی لایەنی ریفۆرمخوازان بۆ پڕوپاگەندە لەبەرژەوەندیی خۆیان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتوی ئێران لەقەڵەمداو رێككەوتنەكەشیان بەبێ دەستكەوت و زیانبەخش بۆ ئێران ناوهێنا. لەبەرامبەردا حەسەن رۆحانی، كە لەئێستادا بەیەكێك لەپێشەنگ و سەركردەكانی ریفۆرمخوازان دەناسرێت، رایگەیاند:» مەبەستیان نییە ئەنجامی ئەو دانیشتنانە بۆ هەڵبژاردنەكان بەكاربهێنن، بەڵام لایەنێك لەناوخۆی كۆماری ئیسلامیدا بە رەتكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی سەدان ملیار دۆلار زیانی بەئێران گەیاندووەو ئێمە دەمانەوێت بەزیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی و ئەنجامدانی دانوستانە نێودەوڵەتییەكان ئەو زیانانە قەرەبوو بكەینەوە». رێككەوتنی ئەتۆمیی كارتی ریفۆرمخوازان.. لەساڵی (2015) و دوای (20) مانگ لەدەستپێكردنی كۆبوونەوە ئەتۆمییەكانی نێوان وڵاتانی (چین، فەڕەنسا، روسیا، بەریتانیا، ئەمەریكا لەگەڵ ئەڵمانیا ) كە بەگروپی (5+1) دەناسرێت رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و (5+1) لەڤیەننا-ی پایتەختی نەمسا واژۆكراو ئەمەش بووە گەورەترین دەستكەوت بۆ ریفۆرمخوازانی ئێران، چونكە حەسەن رۆحانی لەساڵی (2013) بە بەڵێنی رێككەوتنی ئەتۆمیی توانیی دەنگێكی بەرچاو بەپشتیوانیی ریفۆرمخوازان بەدەستبهێنێت و ببێتە سەرۆك كۆماری ئێران و تەنانەت لەساڵی (2017) هەمان بەڵێنی دووبارە كردەوەو جارێكی دیكە بووەوە بە سەرۆك كۆمار. لەلایەكی دیكەوە محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران كە لە ریفۆرمخوازان ئەژمار دەكرێت جەختی لە كۆبوونەوەكانی ڤیەننا و جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمیی كردووەتەوە و رایگەیاند:»ئەگەرچی هەندێك لایەنی كۆماری ئیسلامی ئێران تۆمەتی پەیوەندیی ژێربەژێری لەگەڵ سەركردەكانی ئەمەریكا بۆ خودی ئەو هەڵبەستوە بۆ ئەوەی شكست بەدانوستان و كۆبوونەوەكانی ڤیەننا بهێنن، بەڵام ئێران هیچ رێگاچارەیەكی نییە جگە لە بەئەنجامگەیاندنی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا». ئەوەی جێگەی سەرنجە ریفۆرمخوازان بە بەردەوامیی بەرگرییان لە رێككەوتن و دانوستان لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بەتایبەت ئەمریكا كردووەو لەنوێترین رووداویشدا بەهزاد نەبەوی، سەرۆكی بەرەی چاكسازیی ئێران كە بەپارتیزانی پیر دەناسرێت و یەكێكە لەسەركردەكانی ریفۆرمخوازان نامەیەكی بۆ جۆو بایدن، سەرۆكی ئەمەریكا نووسیوە و لەنامەكەدا داوای لەبایدن كردووە «ئەو كە بەرگریی لەدیموكراسیی دەكات با وڵاتەكەی بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی بگەڕێنێتەوە». لەنامەكەدا جەخت لەوە كراوەتەوە كە ریفۆرمخوازانی ئێران پێداگریی لەدانوستان و گفتوگۆ لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاواو ئەمەریكا دەكەنەوە. هەموو ئاماژەكان لەدەستپێكردنی رێككەوتنی ئەتۆمییەوە تا كشانەوەی ئەمەریكاو زیندوكردنەوەی ئێستای ئەو رێككەوتنە دەریدەخەن رێككەوتنی ئەتۆمیی كارتێكی گرنگە بۆ ریفۆرمخوازان تا سوود لەئەنجامەكانی وەرگرن و دەسەڵاتی خۆیان لەجومگەكانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا بپارێزن. ریفۆرمخوازان دوای خومەینی پەنا بۆ خاتەمی و زەریف دەبەن.. دوای ئەوەی حەسەن خومەینی كوڕەزای روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران چاوی بە عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران كەوت لەخۆپاڵاوتنی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی وەك كاندیدی ریفۆرمخوازان پاشگەز بووەوە و ئەمە بووە گورزێكی دیكەی خامنەیی کە بەدژی ریفۆرمخوازان دادەنرێت، چونكە ریفۆرمخوازان هیوای زۆریان لەسەر خومەینی هەڵچنیبوو، بەڵام خامنەیی ریسەكەی ریفۆرمخوازنی كردەوە بە خوری. هاوكات رۆژنامەی (ئارمانێ میللی) سەر بەحكومەت و نزیك لە ریفۆرمخوازان نووسیویەتی هەوڵی گەڕاندنەوەی خاتەمی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران دەدرێت چونكە گومانی تێدا نییە كە محەمەد خاتەمی، سەرۆك كۆماری رابردووی ئێران و پێشەنگی ریفۆرمخوازان دەتوانێت لەئێستادا رۆڵی بەرچاوی هەبێت و ئاستی بەشداریی خەڵك بۆ هەڵبژرادنەكانی داهاتووی وڵاتەكە بەشێوەیەكی بەرچاو بەرز بكاتەوە، چونكە ئەو خۆشەویستی خەڵك و لایەنە ریفۆرمخوازەكانەو توانای بەدەستهێنانی دەنگی زۆرەو پێویست دەكات دوای ئەوەی حەسەن خومەینی وەك لایەنگری ریفۆرمخوازان لەكاندیدبوون بۆ سەرۆك كۆماریی پاشگەزبووەتەوە، محەمەد خاتەمی كاندیدبوونی خۆی رابگەیەنێت. محەمەد جەواد زەریف چەندجارێك رایگەیاندوە ئەركی گرنگی ئەو بەڕێوەبردنی دەزگای دیپلۆماسیی ئێرانەو پسپۆڕیەتیەكەشی لەو بوارەدایە، بۆیە نایەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆك كۆماریی بپاڵێوێت، بەڵام بەپێی هەواڵ و هەوڵی ریفۆرمخوازان  زەریف لەئێستادا تاكە هیوای ئەو لایەنەی كۆماری ئیسلامی ئێرانە، چونكە توانای بەدەستهێنانی دەنگی زۆرەو دەكرێت ببێتە مایەی بەشداریی بەرچاوی خەڵك لەهەڵبژاردنەكاندا، لەبەرئەوەی محافزكاران گرەویان لەسەر بەشداریی كەمی خەڵكە لەو هەڵبژاردنانەداو ئەزمونی هەڵبژاردنەكانی ساڵی رابردووی پەرلەمانی ئێران ئەوەی دەرخستەوە لەئەگەری بەشداریی كەمی خەڵكدا محافزكاران دەبنە براوەی سەرەكیی هەڵبژاردنەكان. هێرشەكان دژی حكومەت و ریفۆرمخوازان چڕ دەكرێتەوە.. لەگەڵ دەركەوتنی ئاماژەكانی ئەرێنیی گفتوگۆو دانوستانی ناڕاستەوخۆی ئێران و ئەمەریكا لەڤیەننا تەلەفیزیۆنی تۆڕی هەواڵی كۆماری ئیسلامی ئێران (شەبەكەی خەبەر) بڵاویكردەوە كەكۆبوونەوەكانی ڤیەننا هیچ ئەنجامێكی نەبووە و ئەمەریكا هەوڵی كات كوشتن دەدات بۆ درێژەپێدانی سزاكانی سەر ئێران و بەرنامەیەكی دیكۆمینتاریی سەبارەت بەزیانەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی و دزەكردنی دەزگای هەواڵگریی ئەمەریكاو ئیسرائیل و بەریتانیای لەئێران بەهۆی ئەو رێككەوتنەوەو ئەندامانی تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی بڵاو كردەوەو ئەمەش تووڕەبونی حەسەن رۆحانی و محەمەد جەواد زەریف و بەیاننامەی وەزارەتی دەرەوەی ئێرانی لێكەوتەوە. حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەكۆبوونەوەی هەفتەی رابردووی لەگەڵ كابینەی حكومەت وەك وەڵامێك بەتۆمەتەكانی میدیا فەرمیی كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند حكومەت لەو تەمەنە (100) رۆژیەی ماویەتی سەرنجی لەسەر ئابوریی و كۆرۆناو رێككەوتنی ئەتۆمیی دەبێت. رۆحانی وتوویەتی: «ئەوانەی ئەمڕۆ فیلم و دیكۆمێنت لەسەر دژایەتی ئێمەو رێككەوتنی ئەتۆمیی پەخش دەكەن ناسنامەو ناوەڕۆكی خۆیان ئاشكرا دەكەن ئەوان دەزانن بۆ چارەسەری كێشەكانی وڵات هیچ رێگەیەك نییە جگە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی و لەم چوار ساڵەدا بەهۆی كشانەوە لە رێككەوتنی ئەتۆمیی سەدان ملیار دۆلار زیان بەر ئێران كەوتووە». هەروەها سەرۆك كۆماری ئێران ئەوەی دووپاتكردووەتەوە  بۆ زیندوكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمیی سێ هەنگاو هەیە،كەیەكەمیان لابردنی تەواوی سزاكانی ئەمەریكایە لەدژی ئێران، دووەم تاقیكردنەوەی راستیی لابردنی سزاكانە لەلایەن ئێرانەوە، سێیەم گەڕانەوەی ئێران بۆ رێككەوتنەكەیە كە «بێگومان سەرجەم بەڵێن و پابەندییەكانی ناو رێككەوتنەكە بەوردیی جێبەجێ دەكەین». رۆژنامەی (ئیعتیماد) كە زمانحاڵی سەرەكیی ریفۆرمخوازانە بڵاویكردووەتەوە؛ تەلەفیزیۆنە فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئیران دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەكەن، چونكە ناوەندی رەسمیی پەخش و بڵاوكردنەوەی كۆماری ئیسلامی ئێران (دەنگ و رەنگی كۆماری ئیسلامی ئێران) لە رێگەی پەخشنەكردنی لێدوانی سەرۆك كۆمارو بەرپرسان سەربارەت بە رێككەوتنی ئەتۆمیی و شیكردنەوەی دوور لە راستیی و نەگونجاو بۆ ئەو رێككەوتنە و تەنانەت پەخشكردنی فیلمێك بەناوی (كۆتایی گەمەكە) بە هەموو شێویەك دژی دانوستانەكان و گفتوگۆ ئەتۆمییەكان وەستاونەتەوەو هەمان كاری توندڕەوە كۆمارییەكانی كۆنگرێسی ئەمەریكاو لۆبییەكانی ئیسرائیل دژی ئێران دەكەن. «تەلەفیزیۆنە فەرمییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بەتایبەت (شەبەكەی خەبەر) و (پرێس تیڤی) كە بەزمانی ئینگلیزی پەخشی خۆی دەكات  بوونەتە سەكۆیەك بۆ دژایەتیی رێككەوتنی ئەتۆمیی  و رێك لەكاتی بەڕێوەچونی گفتوگۆ ئەتۆمییەكانی ڤیەننا سەرجەم بەرنامەو هەواڵەكانیان لەسەر دژایەتیی ئەو گفتوگۆیانەو رێككەوتنی ئەتۆمیی و تۆمەت دروستكردن بۆ محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران بوون، بۆیە ناوەندی دەنگ و رەنگی ئێران لەجیاتی گەیاندنی دەنگ و رەنگی خەڵك بووەتە ناوەندێك بۆ دژایەتیی دەنگ و رەنگی خەڵك». لەلایەكی دیكەوە وەزارەتی دەرەوەی ئێران بەیاننامەیەكی بەناونیشانی (ئەوان بەمشێوەیە یەكگرتوون و ئێمەش ئاوا پەرتەوازەین) بڵاوكردەوە كەتێیدا هاتووە « لەكاتی ئێستادا كە رۆڵەكانی ئەم نیشتیمانە هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی سزا ستەمكارانەكانی ئەمەریكا دەدەن كەمینەیەكی بچووك، بەڵام بێ‌ (هات و هەرا) بەبێ ئەوەی هەستی  پێبكەن لەچەقێكی مێژوییدا دژی خواست و بەرژەوەندییەكانی خەڵك هەنگاو دەنێن، ئەوەی لەتوانایاندایە بۆ بەئامانجگرتنی نوێنەرانی ئێران لە رووبەڕووبوونەوەی دیپلۆماسیی لەڤیەننا لەم گۆڕەپانەدا بەكاری دەهێنن و  لەڕێگەی دروستكردنی درامای تەلەفیزیۆنی دیكۆمینتاری و بڵاوكردنەوەی هەواڵی ناڕاست و زانیاریی دزەپێكراوو تۆمەت هەڵبەستن  لەدژی ئەو تیمە دانوستانكارەی كە عەلی خامنەیی رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران بە (راستگۆو متمانەپێكراو) ناوی هێناون دەوەستنەوە». بەیاننامەكەی وەزارەتی دەرەوەی ئێران بە روون و ئاشكرا ئاماژەیە بە قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان باڵی محافزكاران و ریفۆرمخوازن و پێدەچێت ئەو ململانێیانە شكست بە رێككەوتنی ئەتۆمیی بهێنێت و ریفۆرمخوزان بەتەواوەتی لەحكومەتی داهاتوودا دووربخرێنەوە. محافزكاران دەیانەوێت رێككەوتنی ئەتۆمیی تادوای تەواوبوونی تەمەنی حكومەتی ریفۆرمخوازان هیچ ئەنجامێكی نەبێت و ئەو رێككەوتنەو هەڵوەشاندنەوەی سزاكانی ئەمەریكا نەبێتە دەستكەوتێك بۆ ریفۆرمخوازان لەهەڵبژاردنەكانی داهاتووی ئێران. محافزكاران گومانیان لەدانوستانی ئێران‌و ئەمەریكا هەیە دوای لێدوانی خامنەیی بۆ دەستپێكردنی كۆبوونەوەكانی ڤیەننا موجتەبا زولنور سەرۆكی دەستەی ئاسایشی نیشتیمانیی لەپەرلەمانی ئێرانی وتی؛ محەمەد جەواد زەریف و عەباس عێراقچی، سەرۆكی تیمی دانوستانكاری ئەتۆمیی ئێران تەنها رایانگەیاندووە گفتوگۆ ئەتۆمییەكان لەگەڵ وڵاتانی بەشداربووی رێككەوتنی ئەتۆمیی دەستپێدەكەنەوە و تائێستا هیچ وردەكارییەكیان بۆ پەرلەمان رووننەكردووەتەوە لە كاتێكدا كۆماری ئیسلامی ئێران متمانەی بەبەڵێنی زۆربەی لایەنەكانی رێككەوتنی ئەتۆمیی نییەو بەگومانەوە دەڕوانێتە دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا. پەرلەمانی ئێران كەزۆرینەی رەهای بەدەست محافزكارانەوەیە پێشتر حكومەتی ناچاركرد ئاستی پیتاندنی یۆرۆانیۆم بۆ (20%) بەرز بكاتەوە لەكاتێكدا لە رێككەوتنی ئەتۆمیدا رێگە بەپیتاندنی (3%) بۆ (5%) بەئێران دراوە، بەڵام پەرلەمان بەوەشەوە نەوەستایەوەو پرۆژە یاسایەكی بەپەلەی بۆ رێككەوتنی ئەتۆمیی پەسەند كرد كەحكومەتی ناچاركرد قۆناغ بەقۆناغ ئاستی پابەندییەكانی بە رێككەوتنی ئەتۆمییەوە كەمبكاتەوەو پیتاندنی یۆرانیۆم بۆ (60%) بەرزبكاتەوە كەئەمەش ناڕەزایەتیی حكومەت و ریفۆرمخوازانی لێكەوتەوە، بەڵام دواجار حەسەن رۆحانی رایگەیاند ملكەچی پەرلەمان دەبێت و وەزارەت و دامەزراوەكانی حكومەت بۆ جێبەجێكردنی ئەو بڕیارە رادەسپێرێت. هەڵبژاردن مەبەستی سەرەكیی باڵەكانە.. دۆخی ئابوریی و كۆمەڵایەتی و سیاسی ئێران بەهۆی سزا نێودەوڵەتییەكان و سزا تاكلایەنەكانی ئەمەریكا زۆر خراپە، چارەسەری یەكێك لەو سێ پێوەرە پێكەوە گرێدراوە رۆڵی سەرەكیی دەبێت لە بەرزبونەوەی ئاستی بەشداریی خەڵك لە هەڵبژاردنەكاندا بۆیە ریفۆرمخوازان دەیانەێت لە رێگەی دانوستانی ناڕاستەوخۆ لەگەڵ ئەمەریكا ببنە هۆی هەڵوەشاندنەوەی سزا ئابورییەكان و دۆخی وڵاتەكەیان لە رووی ئابورییەوە ببوژێننەوەو دڵی خەڵكی ئێران بەدەستبهێن بۆ ئەوەی لەهەڵبژارنەكانی داهاتوو كەزیاتر لە سێ مانگی ماوە پێگەی سیاسی خۆیان بەهێز بكەن و جارێكی دیكە حكومەت بكەوێتە دەستیان و لەبەرامبەردا محافزكاران كە جومگە سەرەكییەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێرانیان بەدەستەوەیە نایانەوێت ئەو رێككەوتنە لەسەر دەستی ریفۆرمخوازان زیندو بكرێتەوەو رەنگە مەبەستیان بێت دوای ئەوەی لەهەڵبژاردنەكاندا سەركەوتنیان بەدەستهێناو حكومەتیشیان گرتە دەست، دانوستان لەگەڵ ئەمەریكا بكەن و خۆیان بكەنە پاڵەوانی رزگاركەری ئێران لەگەورەترین قەیرانی ئابوریی (40) ساڵی رابردوو. C

عەمار عەزیز. دهۆك ماوەی سێ رۆژە بەشەوو رۆژ توركیا لەڕێگەی فرۆكە سەربازییەكانیەوە بەردەوامە لەبۆردومان و لەشەڕێكی قورسدایە لەگەڵ گەریلاداو بەوتەی بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسی لەسنوری قەزای ئامێدی و دەوروبەری نۆ كیلۆمەتری دیكە هاتۆتە پێشەوەو تا دێت مەترسییەكە زۆر گەورەتر دەبێت. لەسنوری ناحیەی كانێ ماسی سەر بەقەزای ئامێدی بەردەوامە، توركیا مەبەستی بوو زناری كێستە بگرێت، چونكە زیاتر لە (50) گوندی سنوری ناحیەكانی كانێ ماسێ بامەڕنێ و باتیڤا دەكەونە ژێر زناری كێستە، ئێستا لەسێ قۆڵەوە چووەتە زناری كێستەو بەدرێژایی (9)كم هاتووەتە ناو سنوری قەزاكەو سێ بنكەی سەربازیی لەبەرزاییەكان جێگیركردووەو كۆماندۆی تێدا دابەزاندوون. سدقی خەلیل، دانیشتووی ناحیەی كانێ ماسی بەهاوڵاتی وت: »دوو رۆژە لەبەر دەنگی تۆپ و فرۆكەكانی توركیا نەخەوتووین، ترس و دڵەڕاوكێیەكی زۆر لەناو دانیشتوانی سنوری ناحیەكە دروستبووە، دەترسین توركیا هێشتا بێتە پێشەوە ، رۆژ بەڕۆژ دۆخی ئێمە خراپتر دەبێت، هیچ كەسێكیش لەحاڵی ئێمە ناپرسێت». سدقی ئاماژەی بەوەشكرد دەیان ساڵە ئەوە حاڵیانە رۆژێك بەئیسراحەت دەربازنەبوون، «ناتوانین وەك پێویست بچینە ناو رەزو باخی خۆمان، لەكاتی پێگەیشتنی بەرهەمەكانیشمان زۆرینەی خراپ دەبن، ساڵانە زیانێكی زۆر بە ئێمە دەگات ، یەك دیناریش قەرەبوو ناكرێینەوە». بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسی ئەوە ئاشكرا دەكات كە لەسنوری قەزای ئامێدی و دەوروبەری نۆ كیلۆمەتری دیكە توركیا هاتۆتە پێشەوەو تادێت مەترسییەكە زۆر گەورەتر دەبێت. سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»سوپای توركیا لە 24ی نیسان بەدرێژایی (9)كم هاتووە ناو سنوری هەرێمی كوردستان، ئەگەر وابڕوات و عێراق هەر بێدەنگ بێت توركیا هێشتا دێتە پێشەوە ئەوكات مەترسییەكە زۆر گەورە دەبێت». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد تائێستاو لەماوەی ئەم سێ رۆژەدا مەترسی گیانی خەڵكی سڤیل بوونی نییە، بەڵام ترس و دڵەڕاوكێ زۆری لەناو خەڵكدا دروستكردووەو زیان بەسروشتی ناوچەكە كەوتووە». زناری كێستە شوێنێكی ستراتیژیی بەرزەو دەكەوێتە سنوری ناحیەی كانی ماسی، زیاتر لەنۆ مانگە توركیا بەردەوام ئەو شوێنە بۆردوومان دەكات و چەند بنكەیەكی سەربازیی جێگیر كردووە. سەربەست سەبری ئاماژەی بەوەكرد، زناری كێستە كەچیای بەرزی لێیەو بەسەر (20) گوندی ناوچەكەدا دەڕوانێت لەشەوی رابردووەوە كەوتووەتە دەست سوپای توركیا، بەڵام بەدووری (15) كیلۆمەتر لەودیو گوندی هرورێ هێزی توركیا لەناوچەی دەڕاڕێ بڵاوكراوەتەوە، كە نۆ كیلۆمەتر لەسەر سنوورەوە دوورە. سەربەست سەبری وتیشی:»لەسنوری ناحیەی كانێ ماسی (76) گوند هەن تائێستا (12) گوند چوڵكراون، بەڵام ئەگەر توركیا هەر بەردەوام بێت لە بوردوومانكردن بێگومان هەندێك گوندی تریش چۆڵدەكرێن». بەڕێوەبەری ناحیەی كانی ماسی هۆكاری بۆردوومانەكەش دیارە لەبەر بوونی بارەگاو شوێنی پەكەكەیە. ئەندامێكی پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» توركیا گەورەترین داگیركاری بۆ سەر باشوری كوردستان دەستپێكردووەو هێرشەكەش بەمەترسی بۆ سەر هەموو هەرێمی كوردستان ناودەبات». عەلی حەمەساڵح، پەرلەمانتاری گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان رایگەیاند:»بەداخەوە سەرۆكایەتی و حزبە سیاسییەكانی هەرێم بێدەنگییان بەرامبەر بەو هێرشە هەڵبژاردووە.» عەلی حەمەساڵح، دەشڵێت:» لەدوێنێوە توركیا پرۆسەیەكی گەورەی داگیركاری بەناوی پڕۆسەی چنگی هەورە بروسكە دەستپێكردووە، ئەمە گەورەترین داگیركارییە لەمێژووی لەشكركێشییەكانی توركیادا. ئەو پەرلەمانتارە باس لەوەش دەكات كە بەپێی هەندێك سەرچاوە، ‹زناری كێستە›ی داگیركردووە كە بەرزییەكەی دوو هەزار مەترەو شوێنێكی ستراتیژییە. هاوكات عەلی حەمەساڵح ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەھێرشی بەردەوام هەیە بۆ داگیركردنی ناوچەكانی زاپ و بۆتان و ئاڤاشین بەدرێژایی (100) كیلۆمەترو دەیەوێت بەڕووبەری (50) كیلۆمەتری دیكە بێتە قوڵایی هەرێمی كوردستانەوە. بەپێی قسەی ئەو پەرلەمانتارە «ئەم ناوچانەی كەتوركیا هێرشەكانی لێوە ئەنجامدەدات ناوچەی گرنگ و ستراتیژین و مەترسییە بۆ سەر هەموو هەرێمی كوردستان... ئەگەر بابەت گەریلاكانی پەكەكەیە با توركیا ئەو ناوچانە رادەستی پێشمەرگە بكات.» عەلی حەمەساڵح وتووشیەتی»بەداخەوە سەرۆكایەتی و حزبە سیاسییەكانی ھەرێم بێدەنگیان هەڵبژاردووە...خەڵكی كوردستان بەشتی لاوەكییەوە سەرقاڵەو نیشتیمان لەبەردەم داگیركارییەكی گەورەدایە.» لای خۆیانەوە كۆماجڤاكێن كوردستان (كەجەكە) دوێنێ یەكشەممە راگەیەندراوێكیان بڵاوكردەوەو داوای هەڵوێست لەلایەنە كوردستانییەكانی باشوور دەكەن. كەجەكە ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سوپای تورك زەربەی كوشندەی بەركەوتووەو دەیان داگیركەر بەسزا گەیەندراون و كوژراون. هاوكات ئەوەشیان ئاشكراكردووە كە سەرەڕای ئەوەی سوپای توركیا بەفرۆكەی سكۆری و ئێف 16و هەلیكۆپتەری سەربازی شەڕ دەكات، چەكی كیمیاییان لەدژی گەریلا بەكارهێناوەو سەرەڕای ئەوە نەیانتوانیوە سەرباز جێگیر بكەن

شاناز حەسەن لیستە هاوبەشی حزبە كوردستانیەكانی ناو كەركوك تا ئێستا نەگەیشتونە ڕێككەوتنی كۆتایی لەبارەی لیستێكی هاوپەیمانی و چاوەرێی دوا وەڵامی پارتی دەكەن بۆ بەشداری كردن یان نەكردن و دوا وادەش بۆ پێشكەشكردنی لیست یەكی ئایارە، بەڵام بەرپرسێكی یەكێتی لە كەركوك دەڵێت:» لیستێك بەناوی لیستی كەركوكی كوردستانی پێشكەش بە كۆمسیۆن كراوەو ئەوەی تا ئێستا یەكلابووەتەوە تەنها گۆران و كۆمەڵ كاندیدیان دەبێت  لەگەڵ یەكێتی، ئەوانی دیكە تەنها پشتیوانی دەكەن». ‌لەكۆبوونەوەكەی 9یشوباتی 2021 دا كەبارەگای مەڵبەندی كەركوكی كۆمەڵی دادگەری كوردستان بەڕێوەچوو، حزبەكان پێشنیاری ئەوەیان خستبووەڕوو كە لەبازنەی یەكەمدا تەنها پارتی و یەكێتی كاندیدیان هەبێت  لایەنەكانی دیكە كاندیان نەبێت و لەبازنەی دووەم دا ئەو دووحزبە كاندیدیان نەبێت و كار بۆكاندیدانی حزبەكانی تر بكەن، و لەبازنەی سێیەمیشدا تەنها پارتی و یەكێتی كاندیدیان هەبێت، بەڵام یەكێتی و پارتی ئەو پێشنیارەیان ڕەتكردووەتەوە و بریارە ئەمڕۆ و سبەینێ یەكێتی و لایەنەكانی دیكە دوا كۆبونەوە ئەنجام بدەن، سەرەرای ئەوەی هەندێك زانیاری جەختلەوە دەكەنەوە كە پارتی لیستی خۆی پێشكەشی كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كردووە. لەهەڵبژاردنی پێشووی پەرلەمانی عێراقدا، لەكۆی 12 كورسی یەكێتی توانی شەش ئەندام بنێرێتە پەرلەمانی عێراق، بەڵام لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرو ریفراندۆم دۆخی كەركوك تێكچوو و كورد لەو شارە دەسەڵاتی نەماو پارێزگاریشیان لە كورد وەرگرتەوە. خەسرەو گۆران، بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنی پارتی لەدوو هەفتەی رابردوودا جەختی لەوەكردەوە كە پارتی لە كەركوك و ناوچە جێ ناكۆكەكان بە لیستی جیا بەشداری هەڵبژاردنەكان دەكات، بەڵام سەرەرای ئەو لێدوانانە یەكێتی و لایەنەكانی دیكە تا 48 كاتژمێری دیكە چاوەرێی كۆتا وەڵامی پارتی دەكەن. جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوك و بەرپرسی پەیوەندییە نیشتمانییەكانی یەكێتی، دەڵێت:» لیستێكی كەركوكی كوردستانی پێشكەش بە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كراوەو ئەگەر لەسەر میكانیزمەكە رێكبكەوین هەر ئەو لیستە دەروات بەبێ پارتی». جەنگی  عیزەدین،  جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوك و بەرپرسی پەیوەندییە نیشتمانییەكانی یەكێتی، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت» تاكو ئێستا بە ڕەسمی لەهیچ لایەنێكەوە رانەگەیەندراوە و حزبە كوردستانیەكان و هاوپەیمانەتیەكە هەڵنەوەشاوەتەوە، بەڵكو ئێمە كاتمان ماوە و لە ئەمڕۆ یان بەیانی كۆبونەوەی كۆتایمان دەبێت». لیستێكی كەركوكی كوردستانی پێشكەش بە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كراوەو ئەگەر لەسەر میكانیزمەكە رێكبكەوین هەر ئەو لیستە دەروات بەبێ پارتی جێگری لێپرسراوی مەڵبەندی كەركوك، وتیشی:» تەنیا پارتی نەبێت هەموو حزبە كوردستانیەكانی دیكەی ناو كەركوك كارمان بۆ ئەوە كردووە  كە هاوپەیمانەتیەكە سەر بگرێت و هاوراش بوین بۆیە تەنیا ئەوە ماوە لە چەند رۆژی داهاتوودا هاوپەیمانێتیەكە كارا بكەینەوە». جەنگی عیزەدین ئەوەشی رونكردەوە:» پارتی تەنیا لە ئەوەدا ناكۆكە دەڵێن لەناوچە جێناكۆكەكان بەتەنیا دادەبەزن  وتیشی:» لیستێكی كەركوكی كوردستانی پێشكەش بە كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عێراق كراوەو ئەگەر لەسەر میكانیزمەكە رێكبكەوین هەر ئەو لیستە دەروات بەبێ پارتی». هاوكات هێمای بۆ ئەوەش كرد كە میكانیزمەكە ئەوەیە كە بزانن چەند لایەن كاندیدیان دەبێت، چونكە تا ئێستا بزوتنەوەی گۆران و كۆمەڵی دادگەری یەكلابونەتەوە كە یەكی كاندیدێكیان دەبێت، لایەنەكانی وەك یەكگرتوو و حزبی شوعی و لایەنەكانی دیكە تەنها پشتیوانی لیستە كوردستانییەكە دەكەن. ناوبراو جەختی پێشیوابوو هاوپەیمانی وەك حزبە كوردستانیەكانی  تری كەركوك بەدەر لە پارتی هەموو پەیوەست بوون پێوەیی و رەنگە لەم چەند رۆژەی داهاتوودا بگەینە كۆتایی و هاوپەیمانەتیەكە بچێتە بواری جێبەجیكردنەوەو رابگەیەندرێت. بەرپرسی لقی سێی پارتی لەكەركوك دەڵێت بڕیاری كۆتایی و قسەی حزب لای خەسرەو گۆران بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردنە. محەمەد خورشید، بەرپرسی لقی سێی پارتی لە كەركوك لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» دەتوانن قسە لەگەڵ خەسرەو گۆران بكەن بەرپرسی مەكتەبی هەڵبژاردن، چونكە بریاری كۆتایی و قسەی حزب لای ئەوە». دەربارەی ئەوەی خەسرەو گۆران پێشتر ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە پارتی بە جیا بەشداری هەڵبژاردن دەكات، بەڵام لایەنەكان چاوەرێی وەڵامی پارتین، بەرپرسی لقی سێی پارتی وتی:» بریاری حزب لەوبارەیەوە لای خەسرەو گۆرانە. لەلایەكی دیكەوە كارگێڕی مەڵبەندی چواری كۆمەڵی دادگەری كوردستان دەڵێت:» پێكهێنانی لیستێكی هاوبەش لەكەروكك خواستی هەموو لایەنەكان بوو و تەنیا پارتی نەبێت كە دواتر ئەوانیش رای خۆیان دەربڕی و وتیان كە هاوراین و پێمان خۆشە بەڵام بە كرداری نەهاتنە ناو لیستەكە و كۆبونەوەكانەوە». محەممەد عەلی، كارگێری مەڵبەندی چواری كۆمەڵی دادگەری، لەكەركوك  لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت» ئێستاش گەشبینین بە لیستێكی هاوبەشی حزبە كوردستانیەكان لەناو كەركودا بۆ یەكریزی حزبە كوردستانەكان و بەهێزبنی پێگەی كورد لەناو كەركوك و بۆ پرسی یەهێزبونی خاك و پێگەی كورد لێرە». ئەم بەرپرسەی كۆمەڵی دادگەری كوردستان، ئەوەشی ڕونكردەوە یەكیك لە كێشەكانی كورد ئەوەیە لە دوا كاتدا دەكەونە گفتوگۆ و كۆبونەوە، ڕەنگە ئەمە هەندێكی بە مەبەست بێت یاخود رێككەوتنی ژێر بەژێر كرابێت، چونكە ئەوەی كە جێگەی داخە لە كەركوك هەموو جارێك لیست دروست كراوە و مژدە دراوە بە خەڵك و  لە كۆتا كاتەكاندا تێكدراوە،وتی:» بۆیە هیوادارم ئەمە دوبارە نەبێتەوە». هاوكات ئەوەشی دووپاتكردەوە كە ئەوەیان دەكەوێتە سەر حزبە سیاسیەكان تا چەند حزبی سیاسین و دواكەوتەی لایەنی سیاسی دیكە نین و تاچەند خاوەنی بریاری خۆیانن، وتیشی:» ئێمە وەك كۆمەڵی دادگەری هەرگیز خۆمان بە هیچ لایەنێكەوە گرێ نەداوە بۆیە پارتی بەشداری بكات یان نا، ئێمە خۆمان حزبین و بەهیچ لایەنێكەوە نەبەستراوین كە بەداخەوە ئەوە هەیە و پارتی و یەكێتی هەر یەكەی هەندێك لایەنی بەستووە بە خۆیەوە كە ئەمە گەورەترین كێشەی حزبایەتیە لە كوردستان». هاوكات پێشیوابوو لە بەشداری نەكردنی هەر لایەنێكدا كەركوكیەكان و لایەنەكە خۆی زیان دەكات و دوبارە دەبێتە پەرت بونی دەنگەكانی كورد و چونكە هەمیشە سەركەوتنەكان لە پێكەوەیی لایەنەكاندا هاتووەتەدی.

شاناز حەسەن وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم ئەوە ئاشكرادەكات تائێستا سێ هەزارو (800) پزیشك و كارمەندی تەندروستی تووشی كۆرۆنا بوون و لەو ژمارەیەش (200)یان گیانیان لەدەستداوە. ‌ئاسۆ حەوێزی  وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی حكومەتی هەرێم لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى: وت:» هەركات ڤاكسینی تەواو لەبەردەستدا بوو دەتوانین بیكەینە بڕیار تاهەمموو فەرمانبەران وەریبگرن». هەروەها وتیشی:» تائیستا لە هەرێمی كوردستاندا سێ هەزار و (800) كارمەندو پزیشك تووشی كۆرۆنا بوون و زیاتر لە (200) كەسیان گیانیان لەدەستداوە». ناوبراو باسی لەوەشكرد بەردەوام پێویستیان بەكارمەندو پزیشك هەبووە و داوایان كردووە، چونكە ژمارەیەكی زۆر لەكارمەندو پزیشكان تووشی كۆرۆنا بوون»بەردەوام كێشەی كەمی كارمەندو پزیشكمان هەیە».  ئاسۆ حەوێزی جەختی لەوەشكردەوە كەدۆخی كۆرۆنا مەترسیدارەو ئەو شوێنانەی ماویانە بەتایبەت بۆ وەرگرتنی چاودێری چڕو ورد زۆر سنوردارەو ژمارەیەكی زۆر كەم دەتوانین نەخۆش وەربگرین. هاوكات هێرش سەلیم جێگری بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی بەهاوڵاتى: وت:» هەر كارمەندو پزیشكێك بەكۆرونا لەناوەندی تەندروستیدا گیانی لەدەستدا  هاوكاری پێنج ملیۆن دینار بۆ خانەوادەكەی خەرج دەكرێت». جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی ئەوەشی روونكردەوە كە تائێستا هەشت بۆ نۆ كارمەند كە گیانیان لەدەستداوە كەسوكاریان ئەو بڕە پارەیەیان بۆ خەرجكراوە لەسنوری سلێمانیدا. ناوبراو جەختی لەوەکردەوە کەدۆخی کۆرۆنا لەژێر کۆنترۆڵدایەو وتیشی: «راستە ئاماری گیانلەدەستدان بەکۆرۆنا زیادی کردووە، ئەوانەی دەمرن تەمەنیان لەسەروو (60) ساڵەوەیەو نەخۆشیی دیکەیان هەیە، هەندێکیشیان لەگەنجان پێکهاتوون، هێشتا ئەو مەترسییە زۆرەی نییە کەقەدەغەی هاتوچۆ بکرێت».

هاوڵاتى هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لەدژی هێرشە داگیركارییەكانی دەوڵەتی تورك جەخت دەكەنەوە كە «دەوڵەتی داگیركەری تورك سەرەڕای بەكارهێنانی بۆمبی كیمیایی نەیتوانیوە پڕشڕەوی بكات». دوێنێ ناوەندی پاراستنی گەل (هەپەگە) لەدژی ئەو هێرشانەی دەوڵەتی داگیركەری تورك بۆ سەر هەرێمەكانی ئاڤاشین، مەتیناو زاپ، دەستیپێكردووە، راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوە. لەڕاگەیەندراوەكەدا ئاماژە بەوەدراوە، كە دەوڵەتی داگیركەری تورك سەرەڕای بەكارهێنانی بۆمبی كیمیایی نەیتوانیوە پێشڕەوی بكات، راشیگەیاندووە:» دەیان سەربازی تورك تائێستا سزادراون». هەروەها ئەوەیان خستۆتەڕوو كەسوپای تورکیا 23ی نیسانی 2021، لە هەرێمەكانی مەتینا، ئاڤاشین و زاپی سەر بەهەرێمەكانی پاراستنی میدیا دەستی بەئۆپەراسیۆنی داگیركەری كرد، لەو كاتەوەی كە هێرشەكە دەستیپێكردووە  تائێستا، «هێزەكانی گەریلامان بە رۆحێكی فیدایی لەبەرانبەر داگیركەران بەرخۆدان دەكەن. هاوكات هەپەگە ئەوەیان ئاشكراكردووە نۆ سەربازی توركیایان كوشتووەو بەسزایان گەیاندوون. هێزەكانی پاراستنی گەل ئەوەشیان باسكردووە كە لە ئاڤاشین لەدژی داگیركەران چالاكی ئەنجامدراو گورزی گەورە بەر داگیركەران كەوت و چوار جار بەناچاری لە تونێلەكانی شەڕ كشاونەتەوە. هەروەها هەپەگە ئەوەشیان ئاشكرا كردووە كەداگیركەران سەگێكیان بۆ تونێلەكان نارد كەكامێرای پێوە بەسترابوو» هێزەكانمان دەستیان بەسەر كامێرەكەدا گرت». سوپای داگیركەری تورك دوای ئەوەی گورزی گەورەی بەركەوت، گازی ژەهراوی بەكارهێناوە»سوپای داگیركەری تورك لەگردی مامرەشۆ لەبەرانبەر بەرخۆدانی گەریلاكانمان گورزی گەورەی بەركەوت و لەبەرانبەر تونێلەكانی شەڕو سەنگەری گەریلا، گازی ژەهراوی بەكارهێنا. بەم شێوە نامەردانەیەش نەیانتوانی بچنە ناو تونێلەكانی هێزەكانمان». هەپەگە ئەوەشی روونكردووەتەوە كە گەریلا لەبەرخودان بەردەوامە بەرانبەر هێزەكانی داگیركەری تورك لەهەموو ئەو ناوچانەی شەڕی تێدا ئەنجام دەدرێت و دەشڵێن:» تائێستا شەڕ بەردەوامە».