ڕاسپۆتین، شەیتانە ڕاستەقینەکەی مۆسکۆ

عەمار عەزیز.دهۆك پاش تێپەڕبوونی دوو هەفتە بەسەر ئاگركەوتنەوەكەی كەمپی شاریا، بەرپرسانی كەمپەكە دەڵێن ئوتویەكی جل ئیشی كردووەو نەكوژاوەتەوەو ئەو رووداوەی لێكەوتووەتەوە، دوای رووداوەكە پەیوەندی كراوە بەبەرپرسانی كەمپەكەوە، بەڵام وتوویانە:» ئوتومبێلی ئاگركوژێنەوەكەی كەمپی شاریا لەكاركەوتووە». رۆژی 4ی حوزەیرانی 2021 ئاگرێكی گەورە لەكەمپی شاریای ئاوارە ئێزدییەكان دەكەوێتەوە، بەو هۆیەیەوە (280) خێمە سووتان و (136) خێزانیش هەموو كەلوپەلەكانیان بەهۆی ئاگرەكەوە لەناوچووەو (90) خێزانی دیكە كەلوپەلەكانیشیان سووتان . سینو بەشار، خەڵكی شەنگالەو ماوەی حەوت ساڵە لەكەمپی شاریا نیشتەجێیە، بەهۆی ئاگرەكەی كەمپەكەوە هەموو كەلوپەلەكانی سووتاون وەك خۆی دەڵێت:»حەوت ساڵە بەكرێكاری و هەزاران ناخۆشی كۆمەڵێك كەلوپەلی ناوماڵم كڕی، بەڵام لە رۆژی 4ی حوزەیران لەماوەی چەند خولەكێكدا هەموویان سووتان ، هیچ شتێكمان نەماوە، تەنیا توانیمان گیانی خۆمان لەئاگرەکە پاراست». ژنانی داعش لەكەمپی هوڵی رۆژئاوا گەڕانەوە ناوچەكانی خۆیان و هێشتا ئێمە لەناو خێمەداین ، تاكە داواكاریمان ئەوەیە هەموولایەك هاوكاریمان بكات بگەڕێینەوە زێدی خۆمان  تا بەیەكجاری لەو هەموو ناخۆشییە رزگاربین، رۆژێك ئاگر بەردەبێتە كەمپ، رۆژێك تووشی كێشەیەكی تر دەبین، بێزاربووین لەژیانی كەمپ، بەسە دەمانەوێت بگەڕێینەوە   سینو بەشار ئاماژەی بەوەشكرد كەلوپەلەكانی بە بەهای هەشت ملێون دینار بووەوو بڕێك پارەشی هەبووەو هەموویان سووتاون، وتیشی:»یەك ئۆتۆمبێلی ئاگركوژانەوە لەناو كەمپدا بوو لەكاتی رووداوەكە تەلەفونمان بۆ بەڕێوەبەری كەمپ كرد، وتی ئۆتۆمبێلەكە لەكاركەوتووە، دوایی تەلەفونمان بۆ بەرگری شارستانی دهۆك كرد تائەوان هاتن ئاگرەكە زۆر گەورەبوو تاگەیشتنە ئەوەی نزیكەی (300) خێوەت بسووتێت». «ژنانی داعش لەكەمپی هوڵی رۆژئاوا گەڕانەوە ناوچەكانی خۆیان و هێشتا ئێمە لەناو خێمەداین ، تاكە داواكاریمان ئەوەیە هەموولایەك هاوكاریمان بكات بگەڕێینەوە زێدی خۆمان  تا بەیەكجاری لەو هەموو ناخۆشییە رزگاربین، رۆژێك ئاگر بەردەبێتە كەمپ، رۆژێك تووشی كێشەیەكی تر دەبین، بێزاربووین لەژیانی كەمپ، بەسە دەمانەوێت بگەڕێینەوە»، سینو بەشار وای وت. كەمپی شاریا بەدووری (20) كم لەناوەندی دهۆكەوە دوورە ، دوو هەزارو (500) خێزان لێی دەژین ، لەو ژمارەیە (187) خێزانیان خێمەكانیان بەتەواوی پێداویستییەكانەوە سووتاون، بەشێك لەو خێزانانە دوو یان سێ‌ خێمەیان هەبووە . بەڕێوەبەری نوێی كەمپی شاریا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لەدوای رووداوی ئاگركەوتنەوەكە پەیوەندی كراوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رووداوەكە، بەڵام ئوتومبێلی ئاگركوژێنەوەكە لەكاركەوتووە. هەكار موحەمەد ، بەڕێوەبەری كەمپی شاریا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئاگرەكە بەهۆی شۆرتی كارەبا بووە، بەهۆی نزیكی خێوەتەكان لەیەكترو هاتنی هەوا لەكاتی رووداوەكە ، ئاگرەكە زوو بڵاوبووەوە، ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە لەكەمپ هەبووە، بەڵام لەكاركەوتبوو، دوای ئەوە ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە لەدهۆك و چەند ناوچەیەكی تر هاتوون بۆ كونتروڵكردنەوەی رووداوەكە». هەروەها ناوبراو باسی لەوەشكرد بەهۆی ئاگرەكەی 4ی حوەزیران (288) خێوەت بەتەواوی سووتان، جگە لەمەش (99) خێوەتی تر بەشێكیان سووتان و كۆی گشتی خێوەتەكان دەگاتە (387) خێوەتی ئاوارەكان و ئەوانەشی زیانیان پێگەیشتووە (187) سەرۆك خێزانن ، لەم ژمارەیە (136) خێزان هیچ شتێكیان بۆ نەماوەتەوەو هەموو پێداویستییەكانیان سووتاون. لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك دەڵێت:» خێزانێك لەناو كەمپ داوەتێكیان هەبووە جلوبەرگی خۆیان ئوتوو كردووە، لەخێوەت دەرچوونەو ئوتووەكەش هەر ئیشی كردووەو ئەوەش شۆرتی كارەبای دروستكردووە». بێوار عەبدولعەزیز، لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك لەلێدوانەكەیدا بۆ هاوڵاتى،  هێمای بۆ ئەوەشكرد لیژنەیەك پێكهێنراوە بۆ ئاشكراكردنی هۆكاری ئاگركەوتنەوەكە، تائێستا هۆكاری دروست و 100%ی بۆ روون نەبووەتەوە، وتیشی:» خێزانێك لەناو كەمپ داوەتێكیان هەبووە جلوبەرگی خۆیان ئوتوو كردووە، لەخێوەت دەرچوونەو ئوتوەكەش هەر ئیشی كردووە، ئینجا نازانین ئەمە بووەتە هۆكاری شۆرتی كارەبا یان شتێكی تر بووە «. لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك، ئەوەشی دووپاتكردەوە كە بەهۆی ئاگرەكەوە (288) خێمە بەتەواوی سووتان، (136) خێزانیش هەموو كەلوپەلەكانیان بەتەواوی سووتان، «تەنها لەڕۆژی رووداوەكە شەش كەس كە دوو لەوان پۆلیسی ئێمە بوون بەسووكی برینداربوون، نزیكەی (30) كەسیش تووشی تەنگەنەفەسی بوون، ئێستا دۆخی هەمووان زۆرباشەو گەڕاونەتەوە ماڵەكانی خۆیان، زیانە داراییەكان یەكجار زۆرن، بەهۆی نەگەیشتنی راپۆرتی كۆتایی ناتوانم ئاماژە بەهیچ ژمارەیەك بدەم «. دوابەدوای رووداوی ئاگركەوتنەوەكەی كەمپی شاریا، بەفەرمانی پارێزگاری دهۆك، بەرێوەبەری  كەمپەكە دوورخرایەوەو رۆژێك دوای ئەوە كەسێكی دیكە لە شوێنەكەی دانراوە. لەئێستادا فەرمانگەی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان كەسەرپەرشتی هەموو كەمپەكانی ئاوارەیی دەكات لەگەڵ دەزگای خێرخوازی بارزانی زیانلێكەوتووان لەبڕی خێوەت بەبلۆك شوێنی مانەوەیان بۆ دابین دەكرێت. دوای رووداوەكە سەرۆكی دەزگای خێرخوازی بارزانی، بەنوێنەرایەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیاری ئەوە درا كە ئەمجارە لەجیاتی خێوەت» بە بلۆك و كۆنكرێت ژووی حەوانەوەیان بۆ دروستبكرێت،  هەفتەیەكە دەست بەدروستكردنی ژوورەكان كراوە بۆ ئاوارەكان و تائێستا لەسەدا 65%ی كارەكان تەواوكراون»، بەڕێوەبەری نوێی كەمپی شاریا وای وت. دەربارەی چۆنیەتی قەرەبووكرنەوەی ئاوارەكان، بەڕێوەبەری كەمپی شاریا ئەوەی روونكردەوە كەهەموو شتێك بۆ ئەو خێزانانە دەكەن، سندوقێكیان داناوە بۆ ئەو كەسانەی هاوكاری زیانلێكەوتووانی كەمپی شاریا دەكەن، وتیشی:»بەخۆشحاڵییەوە خەڵكێكی زۆر لەسەر ئاستی عێراق و كوردستان هاوكارییان پێشكەشكردووە، تائێستا بڕێكی باش لەپارە كۆكراوەتەوە لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر لەكەلوپەلی ناوماڵ، لەدوای كۆتایی هاتنی هەڵمەتەكە بڕی پارەكەو كۆی كەلوپەلەكان رادەگەیەنین». هاوكات، بەڕێوەبەری نوێی كەمپەكە ئەوەی دووپاتكردەوە كەنوێنەری  عەلی سیستانی، مەرجەعی باڵای شیعەكان چەندین كەلوپەل و پێداویستی رەوانەی كەمپەكە كردووەو دوای هەڵمەتی كۆكردنەوەی هاوكارییەكان دابەشی دەكەن بەسەر ئاوارەكاندا.

هاوڵاتى هه‌نگاوه‌کان و جووڵه‌ى هێزه‌کانى پارتى له‌و ناوچانه‌ى که‌ شه‌رى سه‌ختى تێدایه‌ له‌نێوان پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که‌) و سوپاى داگیرکه‌رى تورکیا و به‌"داخڵبوون بۆ شه‌ر دژى گه‌ریلا" داده‌نرێت و کۆماجڤاکێن کوردستانیش له‌وباره‌یه‌وه‌ چه‌ندینجار هۆشدارى داوه‌و به‌رده‌وام داواى کشانه‌وه‌ و دوورکه‌وتنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پارتى ده‌کات. پارتى دیموکراتى کوردستان ئه‌مشه‌و له‌رێگه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشه‌وه‌ گرته‌ ڤیدیۆیه‌کى بڵاوکرده‌وه‌ له‌باره‌ى رووداوه‌که‌ى مه‌تین که‌ له‌رێگه‌ى زمانى "گه‌ریلایه‌ک"ى ده‌ستگیرکراو که‌ نازانرێت ئه‌و قسانه‌ى له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک کردووه‌ و هێشتا کۆماجڤاکێن کوردستان (که‌جه‌که‌) هیچ روونکردنه‌وه‌یه‌کى له‌سه‌ر نه‌داوه‌، بڵاوبونه‌وه‌ى ئه‌و ڤیدیۆیه‌ رێگا خۆشکردنه‌ بۆ شه‌ری پێشمه‌رگه‌ى پارتى و گه‌ریلا.  به‌پێى ئه‌و زانیاری و به‌دواداچونانه‌ى که‌ هاوڵاتى کردویه‌تى و ده‌ستى که‌وتووه‌ له‌ هه‌رێمى ئاڤاشین و قه‌ڵاى بێده‌وێ شه‌ڕێکى زۆر دژوار هه‌یه‌ و گه‌ریلا له‌ به‌رامبه‌ر سوپاى داگیرکه‌رى تورکیا خۆڕاگرییه‌کى سه‌خت ئه‌نجام ده‌دات و سوپاى تورکیا تووشى شۆک بووه‌ و پارتى ده‌یه‌وێت پاسه‌وانى سنورى عێراق بباته‌ ئه‌و ناوچه‌و وه‌کو قه‌ڵغان به‌کارى بهێنێت بۆ چوونه‌ ناو ئه‌و هه‌رێمانه‌ى گه‌ریلاى تێدایه‌، که‌ پاسه‌وانى سنورى عێراق که‌ هێزێکى نیزامى و ده‌ستورین له‌و شه‌ره‌وه‌ بگلێنن تا حکومه‌تى عێراق داخڵى ئه‌و شه‌ره‌ بکه‌ن و شه‌رعییه‌ت بده‌نه‌ شه‌رکردن دژى گه‌ریلا.  پارتى دیموکراتى کوردستان له‌ هه‌وڵى ئه‌وه‌دایه‌ که‌ له‌ پشته‌وه‌ هێزێک بجووڵێنێت بۆ (ره‌نجبراخ) که‌  سێکوچکه‌ى (سیدا و ساجا و چه‌مجو)یه‌ و ناوه‌ڕاست و دڵى هه‌رێمى گه‌ریلایه‌. واتا (ره‌نجبراخ) ناوه‌ڕاستى هه‌رێمه‌کانى زاگرۆسه‌ و جه‌بهه‌ى پشتى ئه‌و شوێنانه‌یه‌ که‌ ئێستا گه‌ریلا تیایدا خۆراگرى ده‌کات و به‌رپه‌رچى سوپاى تورکیا ده‌داته‌وه‌. بۆیه‌ جووڵه‌کردنى هێزه‌کانى پارتى بۆ ئه‌و سێکوچکه‌یه‌ لاى په‌که‌که‌ به‌ واتاى ده‌ستێوه‌ردان داده‌نرێت له‌ شه‌ر و خۆڕاگرى گه‌ریلا دژ به‌ داگیرکه‌رییه‌کانى سوپاى تورکیا. پێشتر موراد قه‌ره‌یلان یه‌کێک له‌ به‌رێوه‌به‌رانى کۆماجڤاکێن کوردستان له‌ چاوپێکه‌وتنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ که‌ناڵى ستێرک تیڤى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه‌ که‌ "بائه‌وان سه‌روه‌ر بن سه‌ر سه‌رى ئێمه‌، به‌ڵام چى ده‌که‌ن له‌ناوچه‌کانى شه‌ر با بچنه‌ ئه‌ولاترو دووربکه‌ونه‌وه‌ له‌و شوێنانه‌ى به‌رخودانى گه‌ریلاى تێدایه‌". هه‌روه‌ها قه‌ره‌یلان داواى کرد که‌ ئه‌وان 40 ساڵه‌ له‌و ناوچانه‌دان و پێشتر پێشمه‌رگه‌ له‌و ناوچانه‌دا بوونى نه‌بووه‌، ئێستا خێره‌ دێنه‌ ئه‌و ناوچانه‌، به‌ڵام سه‌ره‌راى هۆشدارییه‌که‌ى قه‌ره‌یلان جوڵه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ى پارتى به‌رده‌وامه‌و تورکیا ده‌یه‌وێت و پیلانى ئه‌وه‌یه‌ شه‌رى کوردو کورد دروست ببێت. که‌جه‌که‌ چه‌ندینجار ئه‌وه‌ى دووپاتکردووه‌ته‌وه‌ که‌ هاتنى ئه‌و هێزانه‌ بۆ نزیک ئه‌و شوێنانه‌ى گه‌ریلاى تێدایه‌ واتا "خه‌نجه‌ردان له‌دڵى گه‌ریلا" و راسته‌وخۆ وا ده‌بینرێت که‌ هاوکارى و پشتیوانى سوپاى تورکیا ده‌کات بۆ لێدان له‌ پارتى کرێکارانى کوردستان. له‌ ساڵى 1988وه‌ تا ئه‌مڕۆ هیچ کاتێک هێزه‌کانى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌ ناوچه‌کانى (سیدا و ساجا و چه‌مجو) نه‌بووه‌، به‌ڵام گه‌ریلا له‌ ده‌ستپێکى هه‌ڵگرتنى چه‌ک دژى سوپاى تورکیا له‌سه‌ره‌تاى ساڵى هه‌شتاکاندا له‌و هه‌رێمه‌دا بوونى هه‌یه‌، له‌ کاتێکى وه‌ها هه‌ستیاردا ناردنى هێزى پێشمه‌رگه‌ بۆ ئه‌و شوێنانه‌ به‌ خزمه‌تى راسته‌قینه‌ بۆ سوپاى تورکیا هه‌ژمار ده‌کرێت.  پارتى دیموکراتى کوردستان له‌ هه‌وڵى ئه‌وه‌دایه‌ که‌ ده‌وڵه‌ت و حکومه‌تى عێراق له‌رێگه‌ى هێزێکى پاسه‌وانى سنوور له‌گه‌ڵ خۆیدا بۆ ئه‌و شوێنانه‌ ببه‌ن که‌ گه‌ریلاى تێدا جێگیره‌و به‌ناوى ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌شه‌وه‌. په‌که‌که‌ ئه‌و جوڵه‌ سه‌ربازیانه‌ى پارتى دیموکراتى کوردستان بۆ دۆخێکى نه‌خوازراو ده‌بینێت که‌ به‌ماناى شه‌رى دژى گه‌ریلاى داده‌نێن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر پێشره‌وییه‌کانى پارتى له‌وناوچانه‌ به‌رده‌وام بێت مه‌ترسییه‌کانى دروستبوونى شه‌رى گه‌ریلاو پێشمه‌رگه‌ى پارتى زیاتر ده‌بێت که‌ وه‌ک ده‌ڵێن"له‌ئان و ساتدا"یه‌. ئه‌مڕۆ دوو شه‌ممه‌ 21ى حوزه‌یران، رۆژنامه‌ى هاوڵاتى له‌ راپۆرتێکدا له‌باره‌ى جووڵه‌کانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ له‌ بادینان و چوونى پاسه‌وانى سنور  بۆ ئه‌و ناوچانه‌ بۆچوونى بابه‌کر زێبارى، سه‌رۆکى ئۆپه‌راسیۆنى پێشمه‌رگه‌ له‌پارێزگاى دهۆک وه‌رگرتووه‌و تێیدا ئه‌وه‌ ره‌تده‌کاته‌وه‌ که‌ هیچ جووڵه‌یه‌ک به‌ هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ کرابێت و ده‌ڵێت:" تا راده‌یه‌ک ره‌وشه‌که‌ ئارامه‌و مه‌ترسى که‌مبووه‌ته‌وه‌". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:" به‌هیچ شێوه‌یه‌ک هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ جووڵه‌یان پێنه‌کراوه‌و له‌ شوێنه‌کانى خۆیاندا ماون، ته‌نها پاسه‌وانى سنورى سه‌ر به‌عێراق  حه‌وت بۆ هه‌شت بنکه‌یان داناوه‌و تێیدا جێگیر بوون". هاوکات بابه‌کر زێبارى ئه‌وه‌ش ئاشکرا ده‌کات که‌"له‌هه‌ندێک شوێن هێزه‌کانى په‌که‌که‌ له‌نێوان هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و سوپاى تورکیادایه‌"، ئه‌م لێدوانه‌ فه‌رمییه‌ زانیارییه‌کانى هاوڵاتى پشتراستده‌کاته‌وه‌ که‌ پارتى نییه‌تى شه‌رى گه‌ریلاى هه‌یه‌. بابه‌کر زێبارى له‌ژماره‌ى پێشووى (هاوڵاتی) له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا که‌ له‌ دوو توێى دوولاپه‌ره‌ى رۆژنامه‌که‌دا بڵاوکرایه‌وه‌ جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه‌ که‌"مه‌سعودبارزانى و سه‌رۆکى هه‌رێم له‌گه‌ڵ شه‌رى کوردو کورد نین و په‌که‌که‌ش هه‌ر کورده‌". سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى که‌ چه‌ندین که‌سایه‌تى سیاسى و حزبه‌ سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان داوایان کردووه‌ که‌ هه‌ردوولا دانوساندن ئه‌نجام بده‌ن و شه‌رى کوردو کورد جارێکى دیکه‌ نابێت رووبدات، به‌ڵام جوڵه‌و هه‌نگاوه‌کانى هێزه‌کانى پارتى له‌و سنورانه‌دا که‌ شه‌رى سه‌خت له‌نێوان په‌که‌که‌و سوپاى تورکیادا هه‌یه‌ مه‌ترسییه‌کانى شه‌ریش له‌نێوان گه‌ریلاو هێزه‌کانى پارتیدا زیاتر ده‌کات.

شاناز حەسەن بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەشارباژێر «ترسی» لەناو دانیشتوانی گوندەكان دروستكردووەو داوا دەكەن پارێزگارییان لێبكرێت. سەرلەئێوارەی رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە كاتژمێر (6:40) خولەك، بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان توركیا بۆردومانی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای شارباژێری كردو تێیدا دوو گەریلا شەهیدبوون و یەكێكی دیكە برینداربوو. قایمقامی قەزای ماوەت رایگەیاند فڕۆكەكانی توركیا ناوەڕاستی گوندی گەڵاڵەیان بۆردومان كردووەو ئوتۆمبێلێكی گەریلایان كردۆتە ئامانج كەگەریلای تێدا بووەو دوانیان شەهیدبوون و یەكێكیان بریندارە. سوپای توركیا سەرەڕای داگیركارییەكانی لەسنوری بادینان و بڕینەوەی دارەكان و بردنیان بۆ وڵاتەكەی، بەردەوام بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان بەشوێن گەریلاكانەوەیەو دەیانەوێت لەو رێگەیەوە چالاكییەكانیان بەرانبەر سوپاكەیان لەباكورو باشووری كوردستان رابگرن یان كەمی بكەنەوە، بەڵام پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە بۆ پاراستنی خاك و گەلی كورد لەباشوور بەردەوام دەبن لە «بەرخودان» دژی سوپای توركیاو داگیركارییەكانی. فڕۆكەكەی توركیا رۆژی شەممە، لەكاتژمێر 3ی ئێوارەوە بەئاسمانی ناوچەی گوندی گەڵاڵەدا سوڕاوەتەوەو تاكاتژمێر (6:30) خولەك ئەوكات موشەكەكەی هاویشتووە. ژاكاو كمال، تەمەن 33ساڵ، دایكی چوار منداڵەو باس لەكاتی پێش رووداوەكە دەكات كەهاوسەرەكەی لەكار دەگەڕێتەوە. ژاكاو بۆ هاوڵاتى باسی لەوەكرد كە فڕۆكەی توركیا بەسەر سەرمانەوە دەسوڕایەوەو ترسمان هەبوو ئێمەو مناڵەكان لەناوبچین». ژاكاو ئەوەشی باسكرد هاوسەرەكەی پێشمەرگەیەو بەبنەماڵە سەر بەحزبی پارتین، وتیی:» بەگەریلاكانم وت كەدووربكەونەوە لەماڵەكەیان، بەڵام گەراجەكەیان و ئوتۆمبێلەكەیان زیانی بەركەوتووە... من ماڵ و حاڵم رۆیشت و زیانێكی زۆرم بەركەوت كە كەس نەبووە تائێستا لام لێبكاتەوە». بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەگەراجێكی ماڵێكی داوە كەتێیدا سێ گەریلای ژنی تێدا بووە. حوسێن قادر یەكێكی دیكەیە لەدانیشتوانی گوندی گەڵاڵە دەڵێت ئەو ئوتۆمبێلەی كە گەریلای تێدابووە هەڵبەت GPSی لێبەستراوە، بۆیە فڕۆكەكە پێكاویەتی. حسێن قادر، دانیشتووی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای ماوەت لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئوتۆمبێلێكی پیكاپ كە لەقامیشەوە هاتووە لەناو گوندی گەڵاڵە لەناو گەراجێكدا لەلایەن فڕۆكەكانی توركیا بۆرودمان كراو بەو هۆیەوە دوو گەریلا كوژراون و یەكێك برینداربوو». ناوبراو وتیشی:» ئوتۆمبێلەكە لەناو ماڵەكانی گوندەكەدا بووەو بەساروخێكی فڕۆكەکە لێی داون، بەڵام هیچ كەسێكی گوندی گەڵاڵە زەرەری بەرنەكەوت». حسێن قادر، جەختی لەوەكردەوە كەگەریلاكان لەهاتنیان بەرەو ناو گوندەكە ئامانجیان ئەوەبووە كە فڕۆكەی توركیا لێیان نەدات، ئەگینا دەیانتوانی خۆیان بشارنەوە یاخود بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان». ئەم هاووڵاتییە، باسی لەوەشكرد بریندارەكە تادرەنگانی شەو لەگوندەكەدا ماوەتەوەو خەڵكی گوندەكە ئاگاداری بوون، دواتر پزیشكیان بۆ هێنا لەگوندەكەدا نەمان. هاوكات رێژنە دێهاتی، كچێكی گوندی گەڵاڵەیەو هەر لەگەڵ بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا بۆ لادێكەی ڤیدیۆو وێنەی بۆردومانەكەی بڵاوكردەوەو لەسۆشیال میدیا دەنگدانەوەی هەبوو. رێژنە دێهاتی، لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» بەداخەوە رووداوێكی زۆر ناخۆش گوندەكەمانی گرتەوە كەخەڵكەكە تا بەرەبەیان نەیانتوانی چاو لێكبنێن و ئۆقرە بگرن لەتاو ترسی ماڵ و منداڵ و دووبارە بۆردومانكردنیان». هەروەها دێهاتی ئەوەشی خستەڕوو كە ئەمە بۆ كێ گرنگەو كێ لێیان دەپرسێتەوە ئەگەر (10) كەسی ناو گوندەكەش بەهۆیەوە گیانیان لەدەستبدایە كە دوو جار ناوەڕاستی گوندەكەیان بۆردومان كراوە.  ئەو كچە بەهیواوە قسەی بۆ هاوڵاتى كردو وتی:» تازە شوێنێكم دروستكردووە تاكو بەرهەمی گوندەكەمانی تێدا كۆبكەمەوەو ساغیان بكەمەوەو گوندەكە بەرەو نوێبوونەوە بەرم، ئێمە ئاوەدانیی دەكەین، ئەوان وێرانی دەكەن، ئێمە هیوا دروستدەكەین، توركیا هیوامان ناهێڵن». قایمقامی قەزای ماوەت ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەخەڵكی گوندەكان شڵەژاون و ترسێكی زۆر لەناو گوندی گەڵاڵە بەتایبەت دروست بووە. كامەران حەسەن، قایمقامی ماوەت، دوێنێ‌ یەكشەممە سەردانی گوندی گەڵالەی كردو لەلێدوانێكدا بە وت:» بەڕاستی بۆ خەڵكی گوندەكە بارودۆخێكی زۆر ناخۆش بوو، خەڵكەكە هەموو شڵەژاوەو ترسێكی زۆری لەناو گوندەكە بڵاوكردووەتەوە». ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەتەنیا داواكاری ئەوان پاراستنیانەو ئەوانیش وەك ئەركی كارگێڕی خۆیان دەیگەیەننە پارێزگاری شارەكە «ئێستا لیژنەیەكمان پێكهێناوە بۆ بەدواداچوون بۆ ئەوەی ئەو ماڵەی گەراجەكەیان بۆردومان كراوە قەرەبوو بكرێنەوە».

ئارا ئیبراهیم سەرچاوەیەكی ئاگادار لەحكومەتی هەرێم ئەوەی بۆ  هاوڵاتى دووپاتكردەوە» )200( ملیار دینارەكەی بەغدا پێش )25(ی مانگ بگات بڕیار لەبارەی لێبڕینی موچەوە دەدرێت ئەگەر سویلەی (895) ملیار دینار كە بۆ موچەی مانگێك پێویستە لەبەردەست بێت بەدڵنیایی لێبڕین نامێنێت». پرسی ناردنی (200) ملیار دینار لەبەغداوە بووەتە شرۆڤەو قسەو باسی هەمووان، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش چاوەڕێیە عێراق لەم هەفتەیەدا ئەو بڕە بنێرێت تا بڕیارێك لەبارەی كۆتایی پێهێنان یان بەردەوامی لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە بدات. لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە ماوەی حەوت مانگە بەردەوامەو ئەوەش موچەخۆرانی نیگەران كردووە كە سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو بۆ سەروو (73) دۆلارو زیادبوونی داهاتەكانی ناوخۆ حكومەتی هەرێم بەردەوامە لە لێبڕینی موچەكانیان. وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی لەدوایین سەردانیدا بۆ بەغداو گفتوگۆكانی لەگەڵ حكومەتەكەی كازمی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 11ی یاسای بودجەی عێراق گفتوگۆی چڕیان ئەنجامدا لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی و نوێنەری كۆمپانیای سۆمۆی عێراق و چەندین بەرپرسی دیكەی پەیوەندیدار، دواجار سێشەممەی هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەزۆرینەی دەنگ بڕیاریدا مانگانە بڕی (200) ملیار دینار بۆ هەرێم رەوانە بكرێت. دوابەدوای بڕیارەكەی حكومەتەكەی كازمی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم پەیوەندی تەلەفونی لەگەڵ مستەفا كازمی ئەنجامداو تێیدا ئەوەی خستەڕوو كە ناردنی (200) ملیار دیناری مانگانە ئەسەری رەجعی دەبێت، واتا لەمانگی یەكی ئەمساڵ تاكۆتایی ئەم مانگانە بەغدا دەبێت ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی  هاوڵاتى كە لەناوەندی بڕیاری حكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە لەدوو رۆژی رابردوودا لەناو حكومەتی هەرێم گفتوگۆ لەسەر ناردنی ئەو بڕە كە (200) ملیار دیناری مانگانەیە كراوەو ئەوە دووپاتكراوەتەوە ئەگەر بەغدا پێش (25)ی ئەم مانگە كە دابەشكردنی موچە لەهەرێم دەستپێدەكات رەوانە بكرێت و سویلەی (895) ملیار دینار لەبەردەست حكومەتی هەرێمدا بێت لەگەڵ داهاتەكانی نەوت و ناوخۆ بڕیار لەسەر نەهێشتنی لێبڕینی موچە دەدات. هاوكات، سەرچاوەیەك لەحكومەتی هەرێم بۆ  هاوڵاتى ئاماژەی بەمیكانیزمی چۆنیەتی ناردنی ئەو (200) ملیار دینارە كردو وتی:»ئالیەتی ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدا بەو شێوەیەیە كە بەنووسراوێك بەواژۆی مستەفا كازمی یان ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەنووسرێت لەبەرواری 1\1\2021 تا 30\6\2021 بڕی ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار  كەمانگانە (200) ملیار دینار دەكات بنێردرێت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئاراستەی وەزیری دارایی عێراق دەكرێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئیتر ئەوە دەكەوێتە ئەستۆی وەزیری دارایی كە ئایا ئەو گوژمەیە بەیەكەوە دەنێرێت ئەگەر سویلەی لەبەردەستدا بێت یان بەشێوازێكی دیكە دەبێت، وتیشی:» ناردنی ئەو بڕە بەسولفە دەنێردرێت یان بەشێوازێكی دیكە لەدەسەڵاتی وەزیری دارایدایە». هاوكات وتیشی:» هەفتەی رابردوو كات كەم بووەو كاری لەسەر نەكراوە، بۆیە وەكو حكومەتی هەرێم تەسەور دەكەین ئەگەر كتابەكە بكرێت بۆ وەزارەتی دارایی ئەم هەفتەیە ئەو بڕە بگاتە هەرێم و چاوەڕێین». ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» ئەگەر فشاری شەقام و حزب و پەرلەمان و ستافی حزب لەناو حكومەت نەبێت، حكومەتی هەرێم نییەتی نییە لێبرینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». دابان محەمەد ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» حكومەتی هەرێم هەر بەداهاتەكانی ناوخۆو نەوت و چاكسازی كردن كەهەوڵێكی زۆر دراو لەبەر بەرژەوەندی حزب جێبەجێ ناكرێت بەئاسانی دەتوانێت لێبڕینی موچە نەهێڵێت، بەڵام مەبەستیان نییە». ناوبراو باسی لەوەشكرد ئەگەر بەغدا (200) ملیار دینارەكەش بنێرێت، بەڵام فشاری شەقام و پەرلەمان و حزب و سیاسییەكان و ستافی حزب لەناو حكومەت دروست نەبێت، حكومەتی هەرێم نایەوێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت. دابان محەمەد وتیشی:» وەك چۆن پێشتر حكومەتی هەرێم خۆیان باسیان دەكرد كە بۆ موچە قەرزیان كردووە، دەتوانن و دەزانن كە بەغدا (200) ملیار دینار دەنێرێت ئەمڕۆ بڕیار بدەن تائەو بڕە پارەیە لەعێراقەوە دێت قەرز بكەن و موچەی تەواو بەبێ لێبڕین دابەش بكەن». ئەندامێكی فراكسیۆنی پارتی لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» بەناردنی (200) ملیار دینارەكەش حكومەت ناتوانێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». هێڤیدار ئەحمەد، بڕیاردەری لیژنەی دارایی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»وەكو فراكسیۆنی پارتی داوامانكردووەو (65) پەرلەمانتار لەفراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕان و یەكێتی واژۆیان كردووە كەحكومەتی هەرێمی كوردستان بێتەوە پەرلەمان كە بەحزوری ئەوان كۆبوونەوە بكرێت لەسەر ئەو لێبڕینە». ناوبراو باسی لەوەكرد كەحكومەتی هەرێم مانگانە پێویستی بە (895) ملیار دینار هەیە كە بێ لێبڕین موچە دابەش بكات، بەڵام لەئێستادا كە لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە هەبووە، بڕی (502) ملیۆن دۆلار كە دەكاتە (730) ملیار دینار خەرج دەكات بۆ موچە، وتیشی:»ئەگەر ئەوەی عێراق بەكاملی بێت كە (200) ملیار بێت، كە (10 بۆ 20) ملیار دیناری لێ دەڕوات بۆ قەرزدانەوەی بانكی TBI، ئەوكاتە هێشتا بەشی دابینكردنی موچە بەتەواوەتی ناكات». بڕیاردەری لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەشڵێت:» حكومەتی هەرێم خۆشی موەفەق نەبووە لەگەیاندنی پەیامەكەی لەپرسی موچەدا». هێڤیدار ئەوەشی روونكردەوە كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم، لەپەرلەمان پێی راگەیاندوون كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆی لەنزیكەوە چاودێریی مەلەفی موچە دەكات.

نامۆ سەربەست ماوەیەك لەمەوبەر گرژییەكان لەنێوان حەشدی شەعبی و حكومەتی عێراقدا خەریك بوو بگاتە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی، ئەوەش بەهۆی دەستگیركردنی قاسم موسڵح، فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی حەشد لەئەنبار، بەتۆمەتی تیرۆر. دواتر دیمەنەكە گۆڕاو قاسم بەهۆی «بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە» وەك بەیاننامەكەی ئەنجومەنی دادوەری وتی، ئازادكرا. رۆژی چوارشەممەی رابردوو موسڵح ئازادكراو وێنەو ڤیدیۆكانی بڵاوبوونەوە كە لەشاری كەربەلا لەنێو كەژاوەی لایەنگرانیدا دەسوڕایەوەو هەندێكیان مەڕو حوشتریان لەبەرپێدا سەردەبڕی، لەولاشەوە دەركەوتەكانی گرژییەك لەنێوان حكومەت و ئەنجومەنی دادوەریدا دەركەوت، لانیكەم لەڕووی راگەیاندنەوە. ئەنجومەنی دادوەری عێراق لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی ئەوەوە بووە كەهیچ بەڵگەیەك نییە لەدژی». دەشڵێت لەكاتی تاوانی كوشتنی چالاكوانی كەربەلایی، ئیهاب ئەلوەزنی، كەبریتییە لەئەو تاوانەی تۆمەتباركراوە بەئامادەكاریی بۆی، «موسڵح لەدەرەوەی عێراق بووە». راشیگەیاندووە:»خێزانی ئەلوەزنی لەكاتی تۆماركردنی وتەكانیاندا هیچ بەڵگەیەكیان بەپێی یاسا لەو بارەیەوە پێشكەش نەكردووەو لایەنەكانی لێكۆڵینەوەش، وێڕای هەوڵە ناوازەكانیان، نەیانتوانیوە بەڵگە پێشكەش بكەن»، بەڵام سەرچاوەیەكی فەرمیی ئاگادار بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە:»ئازادكردنی موسڵح لەئەنجامی فشاردا بووە بۆ سەر دادگا». جەختیشی كردەوە كە:»حكومەت بەڵگەو تۆماری پێشكەشكردووە كەئیدانەی موسڵح دەكات، هەروەها دانپێدانانی موسڵح هەیە، بەڵام دادوەرەكە وایداناوە كەهەموو ئەوانە بەس نین». سەرچاوەكە دەشڵێت:»سەیر لەوەدایە كەهەمان دادوەر فەرمانی دەستگیركردنەكەی دەركردووە، ئەگەر بەڵگەكان بەش ناكەن، بۆچی لەبنەڕەتەوە فەرمانەكەی دەركرد؟ حكومەت ئەركی خۆی بەجێهێناوە، بەڵام دەستی لەلایەن دادگاوە بەستراوە». بەپێی ئەو سەرچاوەیە ئەو دادوەرەی ئازادی كردووە، سەر بەلیژنەی دژایەتی گەندەڵییە كەحكومەت پێكیهێناو ئەحمەد ئەبو رغیف بریكاری وەزارەتی ناوخۆ سەرۆكایەتی دەكات و بەلیژنەی ئەمری دیوانی ناسراوە. سەرچاوەكە رەتیكردەوە دۆسیەكە كۆتایی هاتبێت و جەختیكردەوە كە:»حكومەت بەدوای بەڵگەو بەراوردی نوێدا دەگەڕێت». بەڵام دانینا بەبوونی «تێكشكان» و «سەركەوتن» لەهەوڵەكانی حكومەتداو وتی:»هێشتا پیاوكوژەكانی وەك خانەی مەرگ و حسام ئەلئەزیرجاوی لەزینداندان و دادگا لێپێچینەوەیان لەگەڵدا دەكات». سەرچاوەكە دەشڵێت:»ئەوەی روودەدات بەشێكە لەپرۆسەیەكی خۆدزینەوەی درێژخایەن و هەڵسوكەوتی گروپە چەكدارەكان بەڵگەیە بۆ قەبارەی ئەو فشارەی حكومەت خستوویەتییە سەریان و لەژێر فشارێكی زۆردان». هاوكات سەرچاوەیەكی تر كە لەحكومەتی عێراقدا كاردەكات تەئكیدی كردەوە كە:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە، مانای كۆتایی هاتنی دۆسیەكە نییە، بەڵكو مانای ئەوەیە كە لەكاتێكدا حكومەت بەڵگەی نوێ بداتە دادگا، دەكرێت دۆسیەكە بكرێتەوەو حكومەتیش بەردەوامدەبێت لەلێكۆڵینەوە». هەر لەوبارەیەشەوە، سەرچاوەیەكی تری حكومەتی عێراق لەلێدوانیكیدا بۆ ئاژانسی فرانس پرێس بەرپرسیاریەتی ئازادكردنەكەی خستە ئەستۆی دادگاو وتی:»لەلایەن خۆمانەوە وەك حكومەتی عێراقی، هەموو بەڵگەكانی تایبەت بەدۆسیەی موسڵحمان پێشكەشكرد، بەڵام دادگا بەهۆی ئەو فشارانەوە كەخرانە سەری، ئازادی كرد». سەرچاوەكە ئاشكراشیكرد كە بەڵگەكان:»پەیوەندیی تەلەفونیی لەنێوان موسڵح و جێبەجێكارانی تیرۆكردنەكەو وتەی شایەتحاڵەكان و كەسوكاری قوربانییەكان و نامەی هەڕەشە بۆ خێزانی قوربانییەكان لەخۆدەگرێت، كە دەیسەلمێنن موسڵح لەتیرۆركردنەكانەوە تێوەگلاوە، بەڵام دادگا دەڵێت بەڵگەی پێویستی نییە بۆ بەردەوامیی دەستبەسەركردنی موسڵح». بڕیاری ئازادكردنی قاسم موسڵح هێندە لەناكاو بوو تەنانەت فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكان، كە مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران وتی موسڵح لای ئەوان دەستبەسەرە، ئاگاداری ئازادكردنەكە نەبوون. بەبەڵگەی ئەوەی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵی ئازادكردنەكەیدا، ئاژانسی «ئەڵترا عێراق»ی ناوخۆیی پەیوەندی دەكات بەلیوا تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندییەكەوە، بەڵام دەڵێت هیچی فەرمییان پێنەگەیشتووەو ئاگادار نییە. ئاژانسەكە دەڵێت دوای ماوەیەك خەفاجی تەلەفونی كردەووەو وتی بەڵێ بەبڕیاری دادگا ئازادكراوە.  ئاژانسی فرانس پرێس لەسەرچاوەیەكی حەشدی شەعبییەوە باسی لەئەوەكرد كە:»موسڵح بەچەند رۆژێك پێش ئازادكردنی لای حكومەت نەماوە، بەڵكو براوەتە بارەگای حەشدی شەعبی بۆ لێكۆڵینەوە». دوای دەستگیركردنی سەرچاوەیەكی بەرپرسی حكومی بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە: «موسڵح لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا، دانیناوە بەتێوەگلان لەئۆپراسیۆنەكانی كوشتنی چالاكوان و خۆپیشاندەراندا». لەكاتێكدا ئەندامانی حەشدی شەعبی لایەنگری موسڵح، ڤیدیۆی پێشوازیلێكردنیان بەهوتافاتی ئاینییەوە بڵاودەكردەوە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پڕبوون لەڕەخنە و رەتكردنەوە بەرامبەر بڕیارەكە. یەكێك لەو تۆمەتانەی ئاراستەی موسڵح كرابوو، هەڕەشەكردن بوو لەچالاكوانی دیاری كەربەلا، ئیهاب ئەلوەزنی، بەرلەوەی لەناوچەی ئەلمەدینەل قەدیمە، كەماڵی ئەوو موسڵحیشی لێیە، بكوژرێت. دوای كوژرانیشی دایكی ئیهاب بەئاشكرا لەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە وتی كەهەڕەشەی لەكوڕەكەی كردووەو وتوویەتی دەتكوژم.  

عەمار عەزیز زیاتر لەمانگێكە شەڕ و بۆردوومانكردنی ناوچەكانی سنوری قەزای ئامێدی و زاخۆ  شەڕ تێیدا بەردەوامە ، بەو هۆیەوە سەدان دۆنم زەوی سوتان، لەئێستادا جگە لەداربڕین مەترسی دزینی شوێنەوارەكانی بادینانیشی هاتووەتە سەر بەڕێوەبەری گشتیی شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك دەڵێت:» شەش تا حەوت ناوچەی شوێنەواری بەهۆی بۆردومان و سووتان زیانی پێگەیشتووە، بەتایبەت قەڵای قومری لەناوچەی هرور». بێكەس بریفكانی، بەڕێوەبەری گشتیی شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد ئەو شوێنەی كەشەڕ تێیدا بەردەوامە ناوچەی شاخاوییەو زۆرێك لەشوێنەواركان لەو ناوچەیەدان، وتیشی:»دەیان ئەشكەوتی كۆن ، ناوسك ، كڵێسە ، جگە لەمەش ئەو گوندانەی كەئێستا بۆردوومان دەكرێن بۆ ئێمە ناوچەی شوێنەوارین، چونكە لەو گوندانە مزگەوتێكی كۆن هەیە یان كڵێسایەك یان هەر شتێكی تر، بەهۆی شەڕی پەكەكەو توركیا زیان گەیشتووە بەژمارەیەك شوێنەواری ئێمە بەتایبەت لەناوچەی بەرواری باڵا». ناوبراو وتیشی:» شەش تاحەوت ناوچەی شوێنەواری بەهۆی بۆردومان و سووتان زیانی پێگەیشتووە، بەتایبەت قەڵای قومری لەناوچەی هرور، جگە لەمەش هەندێك ئەشكەوتی شوێنەواری لەلایەن پەكەكەوە بەكاردەهێنرێن بۆ خۆپاراستن  و لەناو ئەو ئەشكەوتانە دەژین، ئێمە ترسێكی زۆرمان هەیە چۆن دارەكان بڕان، ئەوهاش شوێنەوارەكانی بادینان لەناوببرێن یان بدزرێن، لەسەر ئەم مەترسییە گەورەیە بەڕێوەبەرایەتی گشتی شوێنەوار لەهەرێمی كوردستان و رێكخراوەكانی نیودەوڵەتیمان ئاگاداركردووەتەوە». ئەو شوێنەوارانەی دەكەونە ناوچەی شەڕ لەچیای مەتین و چەندین شوێنی دیكەی ناوچەكە بۆ سەردەمی چاخی بەردین دەگەڕێتەوە، كە تەمەنیان لەنێوان (60 بۆ 90) هەزار ساڵ دەبێت، هەروەها بەشێكیان مێژوویان بۆ سەردەمی سۆمەری و بابلییەكان و دواتر بۆ سەردەمی مێژووی كۆنی كورد وەك سەردەمی میتانی و میدی و كاردۆخی لەزاگرۆس دەگەڕێتەوە . كۆڤان ئیحسان، ڵێكوڵەرو شارەزا لەبواری شوێنەوار لەپارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» نزیكەی (20) شوێنی مێژوویی لەسنوری قەزای ئامێدی مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە، چونكە لەم شوێنانە شەڕی پەكەكەو توركیا دەكرێت، دڵنیام زیان بەو شوێنەوارانە كەوتووە ، ئەم (20) شوێنانە ، پردی كەون ، مەزارگا، قەڵا، رێگایەكانی كۆن و شوێنەواری، ئەشكەوت لەخۆدەگرێت.» كۆڤان ئیسحان پێشیوابوو لەسەر ئەم (20) شوێنانە بەردەوام شەڕ لەنێوان توركیاو پەكەكە دەكرێت ، بۆیە مەترسی لەناوچوونیان لەسەرە. ئەو شارەزایەی بواری شوێنەوار هێمای بۆ ئەوەشكرد «بەداخەوە پێش ماوەیەك مەرقەدی شێخ ئیسلام لەناوچەی گارە لەلایەن فرۆكەكانی توركیا تەقێنرایەوە، شێخ ئیسلام لەساڵی (486) هیجری كۆچی دوایی كردووە، هیچ كەسێك باسی ئەم رووداوەی نەكرد، سوپای توركیا كاتێك دەچێتە شوێنێك ناوچەكانی شوێنەواری وێران دەكات هەروەك لەعەفرین و كۆبانێ‌، بۆیە دەبێت هەموو كەسێك هەست بەبەرپرسیاری بكات لەبەرامبەر ئەم سامانە نەتەوەییە كە بەداخەوە لەئێستادا لەژێر مەترسی لەناوچوونە». كۆڤان ئیحسان ئەوەشی دووپاتكردەوە كە راپۆرتێكی بەزمانی ئینگلیزی ئامادە كردووە لەسەر شوێنەوارەكانی بادینان بەتایبەت ئەو شوێنەوارانەی كەئێستا لەژێر هەڕەشەی لەناوچووندان، «بۆئەوەی فشارێكی نێودەوڵەتی لەسەر توركیا دروستبكەین، تا بەلایەنی كەمی شەڕ لەناوچەكانی شوێنەواری رابگریت». «ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەسەر ئەم پرسە هەستیارە بێ‌ دەنگن، حكومەتی هەرێم دەتوانێت شتێك بكات بۆ پاراستنی ناوچەكانی شوێنەواری، هیوادارم بەزووترین كات هەموو دەزگا پەیوەندیدارەكان بۆ ئەم پرسەیە بێنە سەرخەت تا بەدەردی دارەكان نەچێت»، كۆڤان ئیحسان وادەڵێت. سكرتێری ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك دەڵێت:»ئەوانەی گلەیی دەكەن با فەرموون پێنج خولەك بچنە ئەو شوێنانە، ئەو ناوچانەی ئێستا شەڕی تێدایە لەدەرەوەی دەستەڵاتی ئێمەدایە». ‌رزگار سدقی، سكرتێری ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتی وت:» ئێمە بێ‌دەنگ نین و بەهیچ شێوەیەك ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك بێ‌دەنگ نین، بەڵام ئەو ناوچانەی كەئێستا شەڕی تێدا دەكرێت، هیچ كەس و لایەنێك ناتوانێت بچێتە ئەو شوێنانە، ئەوانەی گلەیی دەكەن با فەرموون پێنج خولەك بچنە ئەو شوێنانە، ئەو ناوچانەی ئێستا شەڕی تێدایە». رزگار سدقی ئەوەشی روونكردەوە كە بەدواداچوونیان كردووە بۆ پاراستنی شوێنەوارەكانی بادینان، وتیشی:»تەحەدا دەكەم یەك كەس دەستدرێژی بكاتە سەر شوێنەوارێك یان هەوڵی دزین بدات لەو ناوچانەی كە لەسنوری دەسەڵاتی ئێمەدایە رێگریمان كردووە».

شاناز حەسەن رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان و لیژنەی ناوخۆ شەفاعەتیان گەیاندە ئاسایشی هەولێر تاكەسوكاری سزادراوانی بادینان، لەزیندان چاویان پێیان بكەوێت، هاوسەری شێروان شێروانیش دەڵێت:» دوێنێ یەكشەممە سەردانیان كردوون و توانیومانە (10) خولەك بیانبینین». ئەیهان سەعید، نوێنەری زیندانیان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»رۆژی پێنجشەممەی هەفتەی رابردوو سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان و لیژنەی ناوخۆ لەگەڵ ئاسایشی هەولێر گفتوگۆیان كردووەو مۆڵەتیان بۆ وەرگرتین دوێنێ یەكشەممە سەردانی كەسوكارمان بكەین». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد لەئێستادا ئومێدیان زۆرە تانە لێدانەوەی دادگای پێداچوونەوە كە بە بڕیارەكەدا بچێتەوە، چونكە» بەڵگەكان زۆر جیاوازن و كارمان بۆیان كردووە». نوێنەری زیندانییان جەختی لەوەشكردەوە لەئێستادا دەیانەوێت سزاكە هەڵبوەشێنرێتەوە، نایانەوێت تاهەتایە لەسەریان بمێنێت. هاوسەری رۆژنامەنووس شێروان شێروانی لەلێدوانێكدا بۆ ‌هاوڵاتی ئاماژەی بەوەكرد دوای چەندین مانگ دوێنێ یەكشەممە توانییان بۆ ماوەی (10) خولەك بچینە لایان. روگەش جەباری هاوسەری رۆژنامەنوس شێروان شێروانی، وتیشی:» شێروان تەنیا وتی تۆ ئومێدت لەدەست مەدەو ئاگاداری منداڵەكان بەو ئێمەش چاوەڕێی ئەم تانە لێدانەی ئەمجارەین». ئەمە دووەم جارە تانە لەبڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە بدرێت و پارێزەرانی زیندانیان ئاماژە بەوەدەدەن گەشبینن ئەمجارە ئەنجامی هەبێت و سزاكە هەڵبوەشێنرێتەوە. بەشدار حەسەن پارێزەری سزادراوانی بادینان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»ئێمە راستكردنەوەی بڕیاری پێداچوونەوەكەمان داوەو چاوەڕوانی ئەوەین، چونكە بڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە لەگەڵ سزاكە ئەرزو ئاسمانی فەرقەو جیاوازە، بەڵگەكان یەكناگرنەوە، بۆیە پێویستە كاری لەسەربكرێت و چاوەڕێی ئەوەین». ئەم پارێزەرە جەختی لەوەشكردەوە، دۆسیەكانیان بەوردی خوێندۆتەوەو فشارەكان زۆرن لەئێستادا بۆیە ئومێدیان زۆرە ئەنجامی هەبێت. نیاز عەبدوڵڵا، رۆژنامەنوس پێیوابوو بەدەر لەم كەیسانە كەیسی تریشیان هەیە كە»لەلایەن هێزی دەمامگدارەوە فڕێندراون و بێسەروشوێن كراون، بۆیە بەتەواوی پێچەوانەی یاسایەو بڕیارەكان تەنیا حزبی و سیاسین و دورن لەبڕیارێكی دادپەروەریانە».

هاوڵاتی. دهۆك لەسەرەتای  ئۆپراسیۆنی سەربازیی توركیا كە لەمانگی نیسانەوە دەستیپێكردووە بۆ سەر ناحیەی كانێ‌ ماسی یەك گوند چوڵكرا، بەڵام لەئێستادا ژمارەیان زیاد بووە بۆ پێنج گوندو (10) هەزار دۆنم زەویش سووتان . تاكە گوندی سنوری ناحیەی كانێ ماسی كەئێستا رۆژانە دەوروبەرەكەی بۆردوومان دەكرێت (گوندی هرورە) كە تائێستا چۆڵنەكراوە، سەڕەرای بەركەوتنی زیانێكی زۆر بەر دانیشتوانەكەی و برینداربوونی هاونیشتیمانیەكی هرور. شڤان هروری، خەڵكی گوندی هرور لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی،  ئاماژەی بەوەكرد رۆژانە لەدەوروبەری گوندی هرور بۆردومان دەكرێت، هەندێكجار بۆردوومانەكە تەنها یەك كێلومەتر لەدەوروبەری گوندەكە دوورە، زیانێكی زۆر بە هاونیشتیمانیان كەوتووە، وەك سووتانی سەدان دۆنم زەوی. شڤان هروری وتیشی:» پێش هەفتەیەك سوپای توركیا چەند توپێكی لەدەوروبەری گوندی هرور دا كە ئەوكات زۆر نزیكبوون لەمەڕو  ماڵاتەكان، ئەوانەی خاوەنی مەڕەكانن دەیفرۆشن لەترسی بۆردومانەكان ئێستا تەنها پێنج خێزان لەكۆی (50) سەرۆك خێزان لە گوندی هرۆر مەڕ بەخێودەكەن، بەڵام ئامادەنین بۆ هیچ كەس و لایەنێك چۆڵی بكەین». بەڕێوەبەری ناحەی كانی ماسی ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە سەربەست سەبری، بەڕێوەبەری ناحیەی كانێ ماسی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: « دۆخی ناوچەكە كەمێك گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە، بەڵام بۆردوومان و شەڕی پەكەكەو توركیا هەر بەردەوامە». ناوبراو باسی لەوەشكرد تائێستا پێنج گوند لەسنوری ناحیەكە بەهۆی شەڕی توركیاو پەكەكە چوڵكراون، زیاتر لە (10) هەزار دۆنم زەوی سووتاون»بەداخەوە دوو كەسیش لەسنوری ناحیەكە برینداربوون». هەفتەی رابردوو وەفدێك كەپێكهاتبوون لەئەندامانی پەرلەمانی عێراق و كۆمەڵێك لەپەرلەمانتارانی كوردستانی سەردانی قەزای ئامێدی و زاخۆیان كرد، ئامانج لەسەردانەكەیان نووسینەوەی راپۆرتێكی وردە لەسەر دوایین پێشهاتەكانی ناوچەكەو زیانەكانی بۆردومانەكانی توركیا. لەبارەی داواكاری بەرپرسانی ناوچەكە بۆ وەفدەكەی عێراق و پەرلەمانی كوردستان، سەربەست سەبری وتی: «ئێمە زۆر بەڕوون و ئاشكرا بەوەفدەكەی پەرلەمانی عێراقمان وت پێویستە سەرۆك كۆماری عێراق بەپێی ماددەكانی (67) و (114) كەتایبەتن بەسەروەری عێراق و پاراستنی سنورەكان دەستەڵاتی خۆی بەكاربێنێت تاچیتر ناوچەكە بۆردوومان نەكرێت، نووسینی راپۆرت و بەدواداچوون بێت هیچ سوودی نیە، دەبێت شتێك بەكردەوە بكرێت، چونكە ناوچەكە وردە وردە چۆڵ دەبێت «.  

شاناز حەسەن یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری دارایی و وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە پەردەی لەسەر نهێنییەكی دارایی كابینەی نۆیەم ئاشكراكرد كەبڕی دانەوەی قەرزەكان مانگانە (253) ملیۆن دۆلارو بەدینار (379) ملیارو (500) ملیۆن دینار دەكات. بڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە دانیشتنێكی تایبەت لەپەرلەمانی كوردستان لەسەر لێبڕینی مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم بێت و پەرلەمانتارانیش دەڵێن:» دارایی هەرێم لەبارودۆخێكی باشدایە كاتی ئەوە هاتووە لێبڕین لەمووچە نەمێنێت». دانیشتنی پێشتری پەرلەمانی كوردستان لەلایەن پەرلەمانتارانەوە واژۆ كۆكرایەوە بۆ ئەوەی لەدانیشتنی داهاتوودا حكومەت بانگ بكرێتە پەرلەمان و هۆكارەكانی لێبڕینی موچە روونبكاتەوە. رۆژی شەممە رێباز حەملان، یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ دارایی و وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە رایگەیاند:»حكومەتی هەرێم مانگانە بری (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە». رێباز حەملان راشیگەیاند:»ئەگەر بەغدا پارەش بنێرێت ناتوانین بڵێین سەدا سەد لێبڕینی موچە كۆتایی پێدێت»، چونكە بەپێی داهاتی بەردەستی خۆیان و پارەكەی بەغدا بڕیار لەسەر موچە دەدەین بێ لێبڕین دابەش بكرێت. هەروەها راشیگەیاند:» نەوتمان فرۆشتووە تەواوی داهاتەكەی بۆ موچە نییەو دەبێت قەرزی لێبدەینەوە، چونكە مانگانە (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەدەینەوە». بەپێی وتەكانی رێباز حەملان بێت، حكومەتی هەرێم مانگانە (253) ملیۆن دۆلار قەرز دەداتەوە، واتا بەدینار دەكاتە (379) ملیارو (500) ملیۆن دینار. لەئێستادا حكومەتی هەرێم بەلێبڕینی لەسەدا 21% مووچە مانگانە (700) ملیار دینار خەرج دەكات، واتا حكومەتی هەرێم لەئێستادا مانگانە ترلیۆنێك و (79) ملیار دینار زیاتری لەبەردەستدایە بێجگە لەو خەرجییانەی بۆ وەزارەتەكان تەرخان دەكرێت، دەتوانێت دانەوەی قەرزەكان كەمبكاتەوەو لێبڕین نەهێڵێت تا پشكی هەرێم لەبەغداوە دێت. پێشتر مەسرور بارزانی لەناو پەرلەمانی كوردستان ئاشكرای كرد كەحكومەتەكەی (28) ملیار دۆلار قەرزارە، بەڵام هیچ وردەكارییەكی لەسەر قەرزەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم ئاشكرا نەكرد. رێباز حەملان ئەوەی خستەڕوو هەموو بڕیارەكان بەلێبڕینی موچەشەوە پارتی و یەكێتی و گۆڕان بەهاوبەشی دەیدەن لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا، وتیشی:»ئەوەی لەپەرلەمان دەوترێت و باس دەكرێت لەناو ئەنجومەنی وەزیراندا بوونی نییە». ماوەی هەشت مانگانە حكومەتی هەرێم بەلێبڕینی لەسەدا 21% موچە دابەشدەكات، سەرەڕای زیادبوونی داهاتە ناوخۆییەكان بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بۆ سەروو (70) دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك. سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی دەڵێت:» دەبێت وەزیرە تایبەتمەندەكان بێنە پەرلەمان و گفتوگۆ لەسەر لێبڕینی موچە بكرێت، چونكە دۆخی دارایی هەرێم باشە». زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمان لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتی وتی:» دارایی هەرێم لەبارودۆخێكی باشدایە، بۆیە كاتی ئەوە هاتووە كە لێبڕینەكە نەمێنێت». سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد ئێستا كاتی ئەوە هاتووە لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنرێت» دەبێت دانیشتنی پەرلەمان بكرێت لەسەر لێبڕینی موچە». ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان ئەوە دەخاتەڕوو بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمان داوای بانگهێشتی وەزیرەكان كراوە. جەلال محەمەد، ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتی وت:» بەدەنگی زۆرینەی پەرلەمان داواكراوە حكومەت ئامادەی دانیشتنەكە بێت، بەڵام تائێستا دیار نیە ئامادە دەبێت یان نا». پەرلەمانتارێكی پارتی داوا دەكات وەزیری دارایی وەڵامی ئەوەیان بداتەوە كەداهاتی سلێمانی بۆچی ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەت. رێبوار عەبدولڕەحیم، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:»  ئێمە داوامان كردووە لەسەر لێبڕینی موچە حكومەت بێت روونكردەوە بدات، كەحكومەت ناتوانێت بێ لیبڕین موچە بدات پەیوەندی بەچییەوە هەیە روونكردنەوەمان پێبدەن». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد حكومەت و وەزیری دارایی وەڵامی ئەو پرسیارەیان بدەنەوە كە «داهاتی سلێمانی بۆچی وەك پێویست ناگەڕێتەوە بۆ خەزێنەی حكومەتی هەرێم». هاوكات رێبوار عەبدولڕەحیم ئەوەی دووپاتكردەوە كەهەموو پەرلەمانتاران دەیانەوێت لێبڕینی موچە كۆتایی بێت و وتی:» دوای هەڵسەنگاندنی رەوشی دارایی قسە لەسەر هەڵگرتنی لێبڕینی موچە دەكەین، ئێستا پێویستە هۆكارەكانی بزانین و چارەسەری بكەین». لەكاتێكدا پێشتر چەند جارێك حكومەت و وەزیرە پەیوەندیدارەكان چوونەتە پەرلەمان، بۆیە هەندێك لەپەرلەمانتاران پێیان وایە هاتنی حكومەت بۆ دانیشتنەكانی پەرلەمان هیچ كاریگەری نابێت و پێویستە پەرلەمان خۆی بڕیار بدات. ئەندامێكی كۆمەڵی دادگەری لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت هاتنی حكومەت بۆ پەرلەمان هیچ لەبابەتە ناگۆڕێت تەنیا پێویستە پەرلەمان خۆی بڕیاری كۆتایی لەسەر بدات. رووپاك ئەحمەد لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» بابەتەكە نایاساییەو حكومەت هیچ رێگەچارەیەكی بنبڕی و وەڵامێكی قەناعەت پێكەری پێنەبووە، بۆیە ئێستا تەنیا پێویستی بەبڕیاری پەرلەمانە بۆ هەڵگرتنی لێبڕینەكە ئەوە ئەركی سەرەكی خۆیەتی». ئەو پەرلەمانتارەی كۆمەڵ ئەوەشی روونكردەوە كەبڕیارە ئەمڕۆ دووشەممە دانیشتنی پەرلەمان لەسەر لێبڕینی مووچە بكرێت.

نامۆ سەربەست بنیامین ناتانیاهۆ پاش (12) ساڵ لەسەرۆكایەتی حكومەتەكەی دواجار ستاف و هاوپەیمانەكانی متمانەیان بەبەڵێنەكانی نەماو پێیان وابووە تەنها داگیركاری سەپاندووەو خۆی لەدەسەڵاتی دادگا بەگەورەتر داناوەو ئەوەش بەشكستی حزبی لیكۆد وەسف دەكەن كە لەكۆی (12) كوررسی كنێست (پەرلەمان) تەنها (30) كورسی بەدەستهێنا. رۆژی 23/3/2021 هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئیسرائیل بەڕێوەچوو بۆ دیاریكردنی (120) ئەندامی (24)ەمین خولی كنێست (پەرلەمان) كەچوارەم هەڵبژاردن بوو لەماوەی دوو ساڵدا بكرێت، بەهۆی ئەوەی دوابەدوای هەڵبژاردنەكانی پێشتر هیچ لایەنێك نەیتوانی هاوپەیمانێتییەكی ئەوتۆ دروستبكات، نیوە زائید یەك كۆبكاتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەت. لەئەنجامی هەڵبژاردنەكانی رۆژی 23ی ئازاردا پارتی لیكۆد بەسەرۆكایەتی بنیامین ناتانیاهۆی سەرۆكوەزیرانی ئەوكات (30) كورسی بەدەستهێناو ئەنجامەكانی تریش بریتیبوون لە، نیو هۆپ شەش كورسی، یامینا حەوت كورسی، ریلیجۆس زایۆنیستس شەش كورسی، یونایتد توراە جودیزم حەوت كورسی، شاس نۆ كورسی، ئیسرائیل بیتانو حەوت كورسی، كاهۆل لاڤان هەشت كورسی، ییش ئاتید (17) كورسی، مێرێتز شەش كورسی، لەیبەر حەوت كورسی، جۆینت لیست شەش كورسی، رام چوار كورسی. وێڕای هەوڵە زۆرەكانی بنیامین ناتانیاهۆ، بەڵام نەیتوانی هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنێت بۆ دروستكردنی حكومەتی نوێ. لەبەرامبەردا هەشت لایەن كەپێكهاتوون لە (ییش ئاتید، كاهۆل لاڤان، ئیسرائیل بیتانو، یامینا، نیو هۆپ، مێرێتز و رام، بەتەنیا (65) خولەك پێش كۆتاییهاتنی وادەی یاسایی پێكهێنانی حكومەت، توانییان هاوپەیمانێتییەك لە (62) كورسی پێكبهێنن و (نافتالی بینیت) وەك سەرۆك وەزیران دیاری بكەن. دوای دروستكردنی هاوپەیمانێتییەكی نوێ و دوورخستنەوەی بنیامین ناتانیاهۆ لەسەرۆكایەتی حكومەتی ئیسرائیل، نووسەر و رۆژنامەو راگەیاندنە جیهانییەكان كەوتنە لێكدانەوەو شیكردنەوەی هۆكارەكانی ئەو كەوتنە. رۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی نووسیویەتی، مێژوونووسان لەسەر ئەوە رێكدەكەون كەوتنی ناتانیاهۆ پەیوەندیی بەهیچ رووداوێك، بیرۆكەیەك یان ئاراستەیەكەوە نەبووە، بەڵكو تەنیا پەیوەندیی بەكاراكتەری خۆیەوە هەبووە. ئەگەر رووداوەكانی ئەم چەند رۆژەش وایانكردبێت ناتانیاهۆ ماڵی سەرۆكوەزیران لەشەقامی بالفۆر چۆڵ بكات، بەڵام سێبەرەكەی بۆ چەندین ساڵ بەسەرمانەوە دەسووڕێتەوە. «مێژوو ساڵی 2021 وەك ساڵی ئاوابوونی ئەستێرەی ناتانیاهۆ دەنووسێتەوە، ئەگەرچی هێشتا ئەگەری هەڵهاتنەوەی هەیە، بۆیە ئەوانەی دەیانەوێت ژیاننامەكەی بنووسنەوە دەبێت وەڵامی پرسیارە سەرەكییەكە بدەنەوە، چی وایكرد بكەوێت؟». كەوتنی سەركردە بەهێزەكان هەمیشە ئاڵۆز بووە، بەڵام زۆرینەی كات پەیوەندییان بەڕووداوێكی گەورەوە، یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە هەبووە، بەڵام كەوتنی ناتانیاهۆ لەئەنجامی هیچ شۆكێكی دەرەكییەوە نەبوو. «ئەو نە وەك گۆڵدا مائیر شەڕی رۆژی لێبوردنی هەبوو، نە وەك جۆرج دەبلو بوش گەردەلولی كاترینای تووشبوو، تاكە شتی گەورەو دیار لەسەرۆكایەتییەكەیدا تێكچونی پرۆسەی ئاشتیی ئۆسلۆ بوو، ئەوەش یارمەتیداو وزەی دایە سەركەوتنەكانی، مامەڵەكردنی لەگەڵ پەتای كۆرۆناشدا بەهەمان شێوە بوو، بەجۆرێك دۆخەكەی بەڕێوەبرد كەتەنانەت ركابەرەكانیشی پیاهەڵدان و دەستخۆشییان هەبوو بۆی، واتە هیچ رووداوێكی گەورە نەبووە هۆی كەوتنی». بەهەمان شێوەش، گۆڕانی هزرو هاتنە پێشەوەی بیرۆكەی نوێ هۆكار نەبوون. كاتێك ناتانیاهۆ وەزیری دارایی بوو، شۆڕشی سەرمایەداریی ئیسرائیلی بەڕێوەبرد و تەواویكرد، بەڵام كە بووە سەرۆك وەزیران و خەڵك خۆپیشاندانیان كردو داوای هەرزانبوونی خواردن و خانوویان كرد، ئاراستەو بۆچوونی خۆی گۆڕی و لەدوای قەیرانە داراییە جیهانییەكەی 2008ەوە، لەعەقیدە نەختینەییەكەی پاشگەزبووەوەو بەرەو سەرمایەداریی بەبەزییانە رۆیشت. كەواتە كەوتنی ناتانیاهۆ بەهۆی رووداو یان سەرهەڵدانی هزرو بیرۆكەی نوێوە نییە، بەڵكو بەهۆی كاراكتەری خۆیەوەیەتی و ئەوەش لەدوو رووەوە، كۆمەڵایەتی و مۆراڵی. لەڕووی كۆمەڵایەتییەوە، ژمارەی ئەو كەسانەی ناتانیاهۆ وەلاینان و دایبڕین و سوكایەتیپێكردن و لەهاوپەیمانی نزیكەوە كردنیە دوژمنی سوێندخۆر، سەرسامكەرن. تەنیا لەم هاوپەیمانێتییەدا كەئێستا بوونەتە جێگرەوەی چەندینی لەئەوانە تێدایە، وەك (گیدێۆن سەعار پێشتر وەزیری پەروەردەی بوو، ئەڤیگدۆر لیبەرمان، پێشتر بەڕێوەبەری گشتی نوسینگەكەی بوو، نافتالی بینیت، پێشتر بەرپرسی ستافەكەی بوو، یائیر لاپید، وەزیری دارایی بوو، بێنی گانتز، كە هێشتا لە وەزارەتی بەرگرییەكەیدایە و ناوزەندە بۆ بوونە جێگری سەرۆك وەزیران). بێمتمانەیی بە ناتانیاهۆ گەیشتە رادەیەك، هیچ كام لەوانەی ئەگەری بوونە هاوبەش و هاوپەیمانیان هەبوو لەگەڵیدا، باوەڕیان بەبەڵێنەكانی نەبوو، بۆ دووبارەو سێبارەو چواربارە كردنەوەی كورسی سەرۆكوەزیرانییەكەی، كێ باوەڕی پێدەكات لەكاتێكدا ئەو بەڕۆژی رووناك لەبەڵێننامە واژۆكراوەكەی خۆی پەشیمان بووەوە، بەوەی كە لەگەڵ گانتزدا، پۆستەكانیان ئاڵوگۆڕ بكەن؟ ناتانیاهۆ چۆن لەوە تێناگات كتێك گیدیۆن سەعار لەلیستی حكومەتەكەی دەكاتە دەرەوە، ئەو پیاوە بریندارە دوژمنایەتی ناكات؟ چۆن بێنێت لێی قبوڵدەكات هەواڵی نێگەتیڤ دەربارەی ژنەكەی دروستبكات؟ چۆن گانتز لێی خۆشدەبێت كە ئاگاداری نەكرد لەوەی خەریكی گفتوگۆیە بۆ رێككەوتنێكی ئاشتی. هاوكات لەڕۆژنامەی جیروسەلم پۆستی ئیسرائیلی ئەوە خراوەتەڕوو كە توانای مامەڵەی ناتانیاهۆ لەگەڵ خەڵكدا نائاساییە، «تەنیا كەسێكی بێهەست دەتوانێت بەو زۆرییەو بەو توندییە سوكایەتی بەخەڵك بكات، ئەگەر نەتوانێت خۆی فێربكات هەست بەو شەرمەزارییە بكات كە تووشی خەڵكانی تری كردووە، لانیكەم دەبێت فێربێت حسابی ئەوەبكات كە كەی و چۆن باجی غرورەكەی دەدات». هەروەها لەڕووی مۆراڵییەوە ناتانیاهۆ باوەڕی وابوو كەخۆی زۆر زیرەكەو هەموو ئەوانیتر زۆر دەبەنگن، «خۆی زۆر گەورەیەو دادگا زۆر بچووكە، بۆیە ئەوەی بە وەرگرتنی بایی یەك ملیۆن شیكڵ (زیاتر لە 300 هەزار دۆلار) دیاری لەدوو ملیۆنێر دەستیپێكرد، بووە هۆی ئەوەی بەدوای خۆیدا ئەوە بهێنێت كە كەسانێك بخاتە كابینەكەیەوە، پێشتر لەسەر بەرتیل وەرگرتن حوكم درابوون» فەزیحەیەك بووە دەستپێكی هێرشێكی توندی ناتانیاهۆ بۆ سەر دەسەڵاتی دادوەری و ئەوەش وایكرد خەڵك تێبگات لەوەی، ئەو كەسەی وادەزانێت زۆر گەورەیە، لەڕاستیدا زۆر بچووكە. رۆژنامەكانی زە سەن و ئیندیپێندێنت ئۆنلاینی بەریتانی، بەهەمان شێوە باس لەوە دەكەن هۆكاری كەوتنی ناتانیاهۆ كەسایەتییەكەیەتی و دەڵێن بەرجەستەی دیماگۆگیەتێكی هەڵخەڵەتێن و دابەشكار دەكات. ئەو راگەیاندنانە دەڵێن، ناتانیاهۆ تەنیا بەوەوە نەوەستا داگیركاریی بسەپێنێت. بەڵكو بەرجەستەی رێچكەیەكی نەتەوەیی و رەگەزیی هەڵخەڵەتێن و مایەی دابەشبوون و دیماگۆگیەتی كرد، كە لەهەموو جیهاندا دەنگیدایەوە، لە ڤیكتۆر ئوربانی مەجەڕەوە بۆ دۆناڵد ترەمپ لەئەمریكا، هاوكات بێزاربوونی بەرامبەر پێوەرەكانی دیموكراسی و هەموو بەستنەوەیەكی دەسەڵاتی جێبەجێكردن و تەنانەت راستییەكانیش نیشاندەدا. جۆناسان فریدلاند، نووسەرو لێكۆڵەری سیاسی لەبارەی ناتانیاهۆوە دەڵیت:»پەرتكەو زاڵبە ئەو پرەنسیپە بوو كە ناتانیاهۆ لەسەری دەڕۆیشت و سەرشێتانە گروپێكی دژی ئەویتر هاندەدا، ساڵی 2015 لەڕۆژی هەڵبژاردنەكاندا لایەنگرەكانی بەوە كۆكردەوە كە دەیترساندن بەوەی هاووڵاتییە عەرەبەكان بەژمارەی زۆر بەرەو سندوقەكانی دەنگدان دەچن، ئەمساڵیش مناوەرەیەكی كرد بەوەی ئیتمار بن غەفیری سەرۆكی پارتێكی رەگەزپەرستی خستە كنێستەوە تەنیا بۆ ئەوەی هاوكاری بكات دەسەڵاتەكەی بپارێزێت.» جۆناسان فریدلاند، دەشڵێت:»ناتانیاهۆ هێرشی كردەسەر هەر دامەزراوەیەك هەڕەشەی لێپێچینەوە یان چاودێریكردنی دەسەڵاتەكەی لێكردبێت و بەنوخبەیەكی چەپڕەوی رقلێبوو وەسفیدەكردن، دەستدرێژییەكانی بۆ سەر سەربەخۆیی دادگا بەردەوامبوو لایەنگرانی خۆی لەپۆستی بەڕێوەبەری گشتی و سەرۆكی كۆمسیاری پۆلیس و چاودێریی دەوڵەتدا دادەنا، كە پێشتر ئەوانە پۆستی سەربەخۆ بوون.» لەكۆتاییشدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە «ناتانیاهۆ ماوەیەكی زۆر درێژ لەدەسەڵاتدا مایەوەو بووە هۆی ئەوەی ئیسرائیل لەناوەوە دابڕمێت، گۆڕینی بەحكومەتێكی فرەدابەشبوو هەموو كێشەكان چارەسەر ناكات، بەڵام یەك دانە چارەسەر دەكات كە لابردنی ناتانیاهۆیە، ئەوەش سەرەتایەكە».

 هاوڵاتى کەمبوونەوەی ئاستی ئاوی ئێران بووەتە سەرەکیترین مەترسیی لەسەر ئاسایشی ئەو وڵاتەو زۆربەی بەرپرسانیش رایانگەیاندوە رەنگە وڵاتەکەیان لەڕوبەڕوبوونەوەی قەیرانی ئاودا مایەپوچ ببێت و ئەمساڵ ببێتە کەمئاوترین ساڵی نیو سەدەی رابردوو. توێژینەوەکان لەئێران ئاشکرایان کردووە کەئەو وڵاتە تا (16) ساڵی داهاتوو گیرۆدەی قەیرانی وشکەساڵی و کەمئاویی دەبێت و ئەمەش بەقەیران یان کارەساتی سروشتی و گۆڕانکاریی کەشوهەوا لەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت کە تائێستا زیانی بە (82%)ی بوارە کشتوکاڵییەکانی گەیاندوە. ئێران بەیەکێک لەو وڵاتانەی جیهان ئەژمار دەکرێت کەکەمترین سەرچاوەی ئاوی هەیە، بەڵام زیاترین بەکارهێنانی نائاسایی و نایاسایی هەیە، بۆیە بەرپرسانی ئەو وڵاتە ناچارن لەجیاتی پلان و ستراتیژی نەوت و وزەی ئەتۆمیی و بەرنامەی موشەکی بیر لەچارەسەری قەیرانی ئاوی وڵاتەکەیان بکەنەوە، چونکە رەنگە کەمئاویی ببێتە هۆی مایەپوچبوونی ئەو وڵاتە. ئێرانییەکان زیاترین ئاو بەکاردەهێنن نێوەنجی بارانبارین لەساڵانی (2018) تا (2019) لەئێران بە تۆمارکردنی (342) ملیم لەساڵێکدا ژمارەی پێوانەیی بارانبارینی  لە (50) ساڵی رابردوی ئەو وڵاتەدا تۆمارکردو رێژەی بارانبارین لەماوەی نێوان ساڵی (2019) تا ساڵی (2020) بۆ (317) ملیم دابەزینی بەخۆیەوە بینی، بەڵام ئەو رێژەیە لەساڵی (2021) بەشێوەیەکی بەرچاو (50%) کەمی کرد . ساڵانە حەوت ملیارو (500) ملیۆن مەتر سێجا ئاوی خواردنەوەو تەندروست لەئێران بەکاردەهێنرێت کەپێنج ملیار مەترسێجای بۆ ماڵ و خێزانەکانە کە دەکاتە (241) لیتر ئاوی رۆژانە بۆ هەر هاووڵاتییەکی ئەو وڵاتە. بەپێی ئامارەکان و بەراوردەکان لەگەڵ رێژەی بەکارهێنانی ئاو لەوڵاتانی پڕئاوی جیهان، ئێران زیاترین رێژەی ئاوی خواردنەوەو تەندروست بەکاردەهێنێت چونکە لەوڵاتی پۆڵەندا هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (98) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت لەوڵاتی دانیمارک هەر هاووڵاتییەک (159) لیتر لەڕۆژێکدا و لەوڵاتی سوید (164) لیترو لەوڵاتی پورتوگال (194) لیترو لەوڵاتی ئیسپانیا (200)لیترو لەوڵاتی بەریتانیا (153) لیتر ئاوی رۆژانە بەکاردەهێنرێت کە بەراورد بەوڵاتێکی وەک ئێران کە هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (241) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت جیاوازییەکی گەورە هەیە لەکاتێکدا ئێران بەوڵاتێکی کەمئاو لەئاستی جیهان ئەژمار دەکرێت. ئامارەکان لەئێران دەریدەخەن کە رێژی سەرچاوەکانی ئەو وڵاتە بەراورد بەساڵی (2020) نزیکەی (48%) کەمی کردووە. جیاوازییەکانی باران بارین لەخاکی ئێران ئێران کەپانتاییەکەی یەک ملیارو (873959) ملیۆن  کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و بە (17)یەمین وڵاتی جیهان لەڕووی پانتاییەوە ئەژمار دەکرێت، ئاست و رێژەی بارانبارینەکان لەسەرتاسەری ئەو خاک و پانتاییە جیاوازەو تەنها لە (1%)ی پانتایی ئەو وڵاتەدا رێژەی بارانبارینی ساڵانەی دەگاتە نزیکەی هەزار ملیم و لەهەندێک ناوچەشدا کەمترە لە (148) ملیم لەساڵێکدا بۆیە بە بەردەوامیی مەترسیی وشکەساڵی و کەمئاویی لەئێران هەیە . بەفیڕۆدانی ئاو لەئێران عیسا کەلانتەری کە (12) ساڵ لەئێران وەزیری کشتوکاڵ بووەو لەئێستادا راوێژکاری سەرۆک کۆمارو بەڕێوەبەری ناوەندی ژینگەیە لەو وڵاتە رایگەیاندووە؛ سالانە (20) ملیار مەترسێجا ئاو زیاتر لەئاستی یاسایی و رێگەپێدراو لەئاوی ژێرزەوی ئێران بەکاردەهێنرێت کە ئەمەش بەدزینی ئاوو بەفیڕۆدانی لەقەڵەمدەدرێت. کەلانتەر جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئێران لەساڵی (1980) تائێستا بەشێوەیەکی خراپ و نەگونجاو سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت و ئەمەش وایکردوە کاریگەریی لەسەر ئاستی کەمبوونەوەی بەرهەمی گەنم لەئێران بکات بەشێوەیەک کە لەنێوان (20) بۆ (25) ساڵ رێژەی بەرهەمهێنانی گەنم لەئێران چوار هێندە کەمی کردووە. بـــەپێی رێکــــکەوتنی ســــــــاڵی (1997)ی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێت هەر وڵاتێک ساڵانە (40%)ی سەرچاوە ئاوییە سروشتییەکانی بەکاربهێنێت، بەڵام ئێران ساڵانێکە نزیکەی (100%)ی سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت. کەمبوونەوەی بارانبارین ئەحمەد وەزیفە، سەرۆکی ناوەندیی وشکەساڵی و کۆنتڕۆڵی قەیرانەکان سەر بەدامەزراوەی کەشناسیی ئێران راگەیاندوە؛ کەئاستی بارانبارین لەساڵی (2021) نزیکەی (41%) کەمی کردووە، بەڵام ئەو ئاستە لەکەمکردنی بارانبارین لەپارێزگای سیستان و بلوچستان دەگاتە (82%) و لەپارێزگای هۆرموزگان دەگاتە (86%) و لەپارێزگای کرمان دەگاتە (65%) بۆیە ئەو ئامارانە ئاماژەن کەساڵی (2021) کەمبارانترین ساڵی نیو سەدەی رابردووی ئێران دەبێت. ئێران کە پێکهاتووە لەهەزار و (300) شارو  شارۆچکە و (37) هەزار گوند زیاتر لە (310) شارۆچکەو حەوت هەزار گوندی رووبەڕووی قەیرانی کەمئاویی بووەتەوەو بە جۆرێک کەدەبێت ئاو بەتەنکەر بەسەر ئەو شارۆچکەو گوندانەدا دابەش بکرێت چونکە نێوەنجی بارانبارین لەو وڵاتە یەک لەسەر سێی نێوەنجی بارانبارینی پێویستە بەپێوەرە جیهانییەکان. بەنداوەکان ئێران لەساڵی (1940) تائێستا زیاتر لە (172) بەنداوی دروستکردووەو بڕیارە لەکۆتایی ساڵی (2021) ژمارەی بەنداوەکانی بگاتە (214) بەنداو. کۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) تاساڵی (2003) زیاتر لە (125) بەنداوی گەورەی دروستکردووە و لەساڵی (2003) تاسەرەتای (2021) نزیکەی (37) بەنداوی دیکەی بە بەنداوەکانی وڵاتەکە زیاد کردووە واتە ئێران لە (81) ساڵی رابردودا (214) بەنداوی لەوڵاتەکەی دروستکردووە. کوردو بێئاویی قەیرانی کەمئاویی ئێران، بەرۆکی  پارێزگای کرماشان لەڕۆژهەڵاتی کوردستانی گرتووە و بەپێی ئامارەکان ئەو پارێزگایە کەژمارەی دانیشتوانی دەگاتە نزیکەی دوو ملیۆن کەس، نزیکەی یەک ملیۆن کەسی رووبەڕووی کەمیی ئاوی خواردنەوە بوون و بڕیاربوو پێنج ساڵ پێش ئێستا بەنداوێک بە ناوی (گاوشان) تەواو بکرێت و کێشەی کەمیی ئاو لەو پارێزگایە چارەسەر بکرێت بەڵام تائێستا ئەو بەنداوە تەواو نەبووە. تەنها شاری کرماشان کە نزیکەی یەک ملیۆن دانیشتوی هەیە پێویستی بە (250) هەزار مەترسێجا ئاو هەیە، بەڵام لەئێستادا تەنها (130) هەزار مەتر سێجا ئاوی پێ دابیندەکرێت. پارێزگای کوردستان (سنە) لە رۆژهەڵاتی کوردستان کەخاوەنی رووبارو ئاوی کانیاوی سروشتیی زۆرە ، رێژەی ئاوی ئەو سەرچاوانەی لەساڵی (2020) زیاتر لەچوار ملیار مەترسێجا ئاو بووە، بەڵام ئەو رێژەیەی ئەمساڵ بۆ یەک ملیارو (200) ملیۆن مەترسێجا دابەزیوەو رێژەی ئاوی رووبارو کانیاوەکانی ئەو پارێزگایە بەراورد بەساڵی رابردوو (54%) دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و کەمی کردوە. پارێزگای سنە خاوەنی یەک ملیۆن و (220) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵییە کە لەو ژمارەیە (896) هەزار و (235) هەکتار کەدەکاتە (88%) زەوییەکانی، دێمەو (121) هەزار هەکتاریشی کەدەکاتە (12%) زەوییەکانی بەرئاوەو بێئاویی بووەتە هۆی نەخۆشی و سەرهەڵدانی مێرووە مەترسیدارەکانی وەک (سن) بۆ گەنم و ئەمساڵ نزیکەی (160) هەزار هەکتار لەزەوییەکانی تایبەت بەگەنم کەوتوونەتە بەر هێرشی سن و ئەمەش بەراورد بەساڵی رابردو (170%) زیادی کردووە. وشکەساڵی و بارانبارینی کەم  بەرهەمی گەنمی پارێزگای سنە لەڕۆژهەڵاتی کوردستان کە یەک ملیۆن تۆنە لەساڵێکدا بەڕێژەی (35%) کەمکردووەتەوە کە دەکاتە (270) هەزار تۆن گەنم. لەلایەکی دیکەوە بەڕێوەبەری ئاوی پارێزگای کوردستان ئاشکرای کردووە کە لەئەمساڵدا زیاتر لە (300) گوندی ئەو پارێزگایە دەکەونە بەر قەیرانی کەمئاویی و وشکەساڵی و نەبونی ئاوی خواردنەوە، بۆیە دەبێت بەتانکەر ئاو بۆ ئەو گوندانە دابین بکرێت. لەپارێزگای ئیلام هاوشێوەی پاریزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان قەیرانی کەمئاوی و وشکەساڵیی هەیە، بۆیە (160) هەزار هەکتار زەوی دێم و پێنج هەزار هەکتار زەویی بەرئاو زیانیان بەرکەوتووەو بەگشتی (70%)ی بەرهەمی دانەوێڵەی ئەو پارێزگایە زیانی بەرکەوتوەو هەر ئەمەش هۆکار بووە کە بەرهەمی جۆی ناوچەکە لە (75) هەزار تۆنەوە بۆ (25) هەزار تۆن کەم بکات لەکاتێکدا بەپێی ئامارەکانی ئەو پارێزگایە لە ئەمساڵدا (100) هەزار تۆن لەسەرجەم بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی بەراورد بەساڵانی رابردو کەمیکردووە. ئیلام بەگشتی خاوەنی (340) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵیی دێم و بەرئاوو پێنج هەزار هەکتار باخی هەیە کە  وشکەساڵیی زیانی زۆری بەکشتوکاڵ و باخداریی لەو ناوچەیە گەیاندوەو بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی لە (30%) بۆ (70%) کەم بووەتەوە. هاوشێوەی پارێزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان لەپارێزگای ورمێ زەنگی مەترسیداری وشکەساڵی لێدراوەو ئامارەکان دەریدەخەن رێژەی بارانبارینی ئەمساڵ بەراورد بەساڵی رابردوو (26%) لەو پارێزگایە کەمی کردووە و ئاستی ئاوی دەریاچەی ورمێ (56) سانتی مەتر دابەزیوە لەکاتێکدا (10) ساڵە لەچوارچێوەی پڕۆژەی زیندوکردنەوە دەریاچەکەدا ئاوی زۆربەی سەرچاوەکانی کوردستان دەڕژێنرێتە ئەو دەریاچەیە. رێژەی ئاوی دەریاچەی ورمێ لەئەمساڵدا گەیشتوەتە پێنج ملیارو (20) ملیۆن مەترسێجا لەکاتێکدا ئەو رێژەیە لەساڵی رابردوو شەش ملیارو (940) ملیۆن مەترسێجا بووەو هاوکات رێژەی ئاوی بەنداوی مەهاباد بووەتە (159) ملیۆن مەترسێجا کە بەراورد بەساڵی رابردوو (21) ملیۆن مەترسێجا کەمیکردوە. کەمئاویی و وشەکساڵی و بەکارهێنانی نائاسایی ئاوی ژێرزەوین لە پارێزگای ورمێ بوەتە هۆی رۆچونی (10) سانتیمەتر لەخاکی ئەو پاریزگایە. بەوتەی شارەزایان وشەکساڵی لەزۆربەی ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان تەنها پەیوەندیی بەکەمی بارانبارینەوە نییە، چونکە رێژەی بارانبارین لەو ناوچانە بەراورد بەساڵی رابردو کە بەساڵێکی باراناویی ناوی دەهێنرێت (26%) تا (46%) کەمیکردووە، بەڵام رێژەی سەرچاوەکانی ئاو بەراورد بەبارانبارین لەئەمساڵدا لەهەندێک ناوچەی رۆژهەڵات زیاتر لە (86%) کەمیکردووە، بۆیە بە لێکدانەوەیەکی ئاسایی ئەو ژمارانە دەردەکەوێت کۆنتڕۆڵ نەکردن و خراپ سودوەرگرتن لەسەرچاوە ئاوییەکان هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدانی وشکەساڵییە لەو ناوچانە. کەمئاوی (35%)ی کارەبای ئێرانی کەمکردووە ناوەندی نیشتیمانیی ئێران بۆ بەرنگاربوونەوەی وشکەساڵی لەئێران ئاشکرای کردووە کە نێوەنجی بارانبارینی ئەمسال بەگشتی (118) ملیم بووە لەکاتێکدا لەساڵی رابردودا رێژەی بارانبارین (207) ملیم بووەو ژمارەکە دەریدەخات رێژەی بارانبارین (43%) کەمیکردووە و هاوکات بووەتە هۆی کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی کارەبا لەبەنداوەکان بەڕێژەی (35%) کە دەکاتە چوار هەزار مێگاوات. ناوەندەکە ئاماژەی بەوە کردووە کە کەمبوونەوەی باران بووەتە هۆی راگرتنی بەرهەمهێنانی کارەبا لەزۆربەی بەنداوەکان و لەلایەکی دیکەشەوە وەزارەتی کارەبای ئێران پشتڕاستی کردووەتەوە کەوڵاتەکەی (17%)ی سەرجەم کارەباکەی لەڕێگەی بەنداوەکانەوە بەرهەمدەهێنێت، بەڵام کەمبوونەوەی ئاستی بەنداوەکان و رێگریی لەبەردانەوەیان بووەتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لەچوار هەزار مێگاوات کارەبا لەکاتێکدا سەرجەم بەرهەمهێنانی کارەبا لەئێران دەگاتە (60) هەزار مێگاوات. وەزارەتی کارەبا رایگەیاندوە بۆ رێگریی لەبەکارهێنانی زۆری کارەبا لەوەزارەت و ناوەندەکانی سەر بەو وەزارەتەوە بڕیاریان لەقەدەغەکردنی بەکارهێنانی سپلیت و کۆندیشنی غازی و ساردکەرەوەکان داوەو رەنگە ئەمە ببێتە بڕیارێک بۆ سەرجەم دامەزراوەکانی حکومەت. زۆربەی توێژینەوەکانی ناوەندە جیاوازەکانی ئێران ئاماژە بەوە دەکەن کەئێران بەهۆی کەمبوونەوەی سەرچاوە ئاوییەکانی رووبەڕوی قەیرانیی ئاو دەبێتەوەو ئەمەش زۆربەی بوارە ئابوریی و کشتوکاڵییەکانی دەگرێتەوەو رەنگە خراپترین و وشکترین ساڵی خۆی لەمێژووی (50) ساڵی رابردودا ئەزمون بکات و سەرەڕای ئەمانەش پێشبینی کراوە ئەگەر بارانبارین لەئێران جارێکی دیکە ئاسایی ببێتەوە ئەو وڵاتە ناتوانێت تا (16) ساڵی داهاتوو بگاتەوە دۆخێکی ئاسایی، چونکە زۆربەی سەرچاوەکانی ئاوی ژێرزەویی ئەو وڵاتە بەمەبەستی کشتوکاڵ بەشێوەیەکی خراپ سوودیان لێوەرگیراوە.  

هێمن حه‌سه‌ن جارێکی دیکه‌ هه‌ڕه‌شه‌کانی ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان بۆ سه‌ر که‌مپی مه‌خمور ده‌ستیپێکرده‌وه‌و رایگه‌یاند، بابه‌تی مه‌خموریان به‌جددی وه‌رگرتووه‌و به‌م زووانه‌ که‌مپه‌که‌ چاره‌سه‌ر ده‌که‌ن، نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ش له‌هه‌رێم ده‌ڵێت:» حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانیان له‌و هه‌ڕه‌شانه‌ی ئه‌ردۆغان ئاگادارکراوه‌ته‌وه‌«. رۆژی شه‌ممه‌ پێنجی حوزه‌یران و ته‌نیا سێ رۆژ دوای ئه‌م لێدوانه‌ تورکیا به‌فڕۆکه‌ هێرشیکرده‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو به‌هۆیه‌وه‌ سێ په‌نابه‌ری که‌مپه‌که‌ گیانیان له‌ده‌ستدا، ئه‌وه‌ش ده‌ستپێکی ئۆپه‌راسیۆنێکی نوێیه‌ له‌دژی په‌که‌که‌و کۆتاییهێنان به‌و که‌مپه‌. میدیاکانی تورکیا بڵاویانکرده‌وه‌ که‌ له‌دوای 15ی ئه‌م مانگه‌وه‌ ئۆپه‌راسیۆن بۆسه‌ر که‌مپی مه‌خمور ده‌ستپێبکات. له‌ماوه‌ی ساڵی رابردووه‌وه‌ تائێستا نزیکه‌ی (10) جار بۆردومانی که‌مپه‌که‌ کراوه‌و دوایەمین جاریان مانگی یه‌کی ئه‌مساڵ بوو که‌ به‌هۆیه‌وه‌ دوو گه‌نجی که‌مپه‌که‌ گیانیان له‌ده‌ستداو تائێستاش به‌رده‌وام فڕۆکه‌ی بێفرۆکه‌وان رۆژانه‌ به‌سه‌ر ئاسمانی که‌مپه‌که‌دا ده‌سوڕێته‌وه‌. ئه‌مه‌ تازه‌ترین هه‌ڕه‌شه‌و هێرشی تورکیا بوو سه‌باره‌ت به‌که‌مپی مه‌خمور، به‌ڵام تازه‌ترین هه‌وڵ نییه‌ بۆ کۆتاییهێنان به‌و که‌مپه‌ له‌لایه‌ن ئه‌و وڵاته‌وه‌، له‌ماوه‌ی چه‌ند ساڵی رابردوودا به‌رده‌وام هه‌وڵی داخستنی که‌مپه‌که‌ی داوه‌، به‌ڵام به‌هۆی فشاره‌ نێوده‌وڵه‌تییه‌کان و رێگرییه‌کانی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق شکستی هێناوه‌. حاجی کاچان، هاوسه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی به‌ڕێوه‌بردنی که‌مپی مه‌خمور ده‌ڵێت:» ئه‌گه‌ر هێرشیان بکرێته‌سه‌ر هیچ ده‌سه‌ڵاتێکیان نییه‌و ناتوانن به‌رگری له‌خۆیان بکه‌ن». هاوسه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی که‌مپی مه‌خمور به‌هاوڵاتى وت:» هه‌موو که‌س ده‌زانێت ئه‌وانه‌ی له‌که‌مپی مه‌خموردان هاووڵاتی ساده‌و بێده‌سه‌ڵاتن که‌زۆربه‌یان ژن و مناڵن، حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان هاتوون بۆ لامان و سه‌ردانیان کردوین و راپۆرتیان ئاماده‌ کردووه‌ که‌ ئه‌مه‌ که‌مپێکی خه‌ڵکی سڤیله‌ نه‌ک په‌که‌که‌«. هه‌روه‌ها کاچان به‌رپرسیارییه‌تی پاراستنی که‌مپه‌که‌ی خسته‌ ئه‌ستۆی حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان، وتی:» ئه‌وان هیچ چه‌ک و هێزێکیان نییه‌ به‌رگری له‌خۆیان بکه‌ن، بۆیه‌ داوا له‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان ده‌که‌ین له‌ده‌ستی تورکیا بمانپارێزن». لەلایەکی دیکەوە لەسەر هەڕەشەو بۆردومانەکانی رۆژی شەممەی ٥ی حوزەیرانی سەر کەمپی مەخمور پاش چەند کاتژمێرێک، کیلی کرافت باڵیۆزی ئەمریکا لەنەتەوە یەکگرتووەکان ئیدانەی هێرشکردنەسەر کەمپی پەنابەرانی مەخموری کردو رایگەیاند هێرشکردنەسەر خەڵکی سڤیل و ئاوارەی کەمپەکە بەپێشێلی سەر ماڤی مرۆڤ و یاسا نێودەوڵەتییەکان دەکەین و تورکیامان لەو پێشێلکارییە ئاگادارکردووەتەوە . مانگی کانوونی دووه‌می ئه‌مساڵ خولوسی ئاکار وه‌زیری به‌رگریی تورکیا سه‌ردانی عێراق و هه‌رێمی کوردستانی کرد، له‌و سه‌ردانه‌دا ئاکار داوای  له‌به‌غداو هه‌ولێر کرد که‌مپی مه‌خمور چاره‌سه‌ر بکه‌ن که‌ بووەته‌ لانه‌ی دروستکردنی گه‌ریلای په‌که‌که‌، ئه‌گه‌رنا خۆیان چاره‌ی که‌مپه‌که‌ ده‌که‌ن. له‌دوای ئه‌و سه‌ردانه‌ش حکومه‌تی تورکیا به‌رده‌وام بووه‌ له‌ فشاره‌کانی بۆ سه‌ر حکومه‌ته‌کانی به‌غداو هه‌ولێر تا که‌مپی مه‌خموور دابخه‌ن که‌نزیکه‌ی (12) هه‌زار په‌نابه‌ری باکووری کوردستانی تێدایه‌، به‌ڵام که‌مپه‌که‌ له‌ ژێر چاودێریی نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کاندایه‌. له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامی فشاره‌کانی تورکیاش بۆ داخستنی که‌مپه‌که‌ هاوکات فشاره‌کانی پارتی دیموکراتی کوردستانیش بۆسه‌ر ئه‌و که‌مپه‌ ده‌ستیپێکردووه‌و ئه‌و گه‌مارۆیه‌ی که‌ ساڵی رابردوو خستوویه‌تیه‌ سه‌ر که‌مپه‌که‌ له‌ دوو مانگی رابردوودا تائێستا توندتری کردووه‌ته‌وه‌و رۆژانه‌ چالاکوانانی ئه‌و که‌مپه‌ ده‌ستگیر ده‌کات. که‌مپی مه‌خمور ماوه‌ی (22) ساڵه‌ له‌قه‌زای مه‌خمورو له‌ رۆژئاوای هه‌ولێر دروستکراوه‌ که‌ تایبه‌ته‌ به‌ کوردانی باکووری کوردستان. په‌نابه‌رانی ناو که‌مپه‌که‌ به‌شێکیان له‌لایه‌ن تورکیاوه‌ به‌پشتیوانیکردن یان ئه‌ندامبوون له‌په‌که‌که‌ تۆمه‌تبار کراون، به‌شێکیشیان به‌هۆی سه‌پاندنی سزای چه‌ند ساڵی له‌سه‌ر کاری سیاسی چوونه‌ته‌ ئه‌و که‌مپه‌، ئێستا تورکیا که‌مپی مه‌خمور به‌ لانه‌و قوتابخانه‌ی پێگه‌یاندنی کادرو گه‌ریلا بۆ په‌که‌که‌ی ده‌زانێت.  له‌سه‌ره‌تای کردنه‌وه‌ی ئه‌و که‌مپه‌ ژماره‌ی په‌نابه‌ره‌کانی ته‌نیا (5) هه‌زار بوو، به‌ڵام ساڵ به‌ساڵ ژماره‌ی په‌نابه‌رانی ناو که‌مپه‌که‌ زیاتر بووه‌، ئه‌وه‌ش به‌هۆی فشاره‌کانی حکومه‌تی تورکیا له‌سه‌ر ئه‌و خێزانانه‌ی که‌ یه‌کێک له‌ئه‌ندامانیان له‌ناو په‌که‌که‌ بووه‌ یان هیچ لانه‌و جێگه‌یه‌کی مانه‌وه‌یان نه‌بووه‌ له‌دوای وێرانکردنی ناوچه‌کانیان له‌لایه‌ن سوپای تورکیاوه‌. نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ له‌هه‌رێمی کوردستان ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات، که‌مپه‌که‌یان هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به‌ په‌که‌که‌وه‌ نییه‌و ئه‌وانه‌ی له‌ناو ئه‌و که‌مپه‌دان له‌ده‌ست زوڵم و زۆریی حکومه‌تی تورکیا باکووری کوردستانیان جێهێشتووه‌.  مزگین ئاری، نوێنه‌ری پارتی دیموکراتی گه‌لان (هه‌ده‌په‌) له‌هه‌رێمی کوردستان،  ئه‌وه‌ ره‌تده‌کاته‌وه‌ که‌ ئه‌وانه‌ی له‌که‌مپی مه‌خموردان گه‌ریلای په‌که‌که‌ بن، به‌ڵکو به‌وته‌ی ئه‌و ئه‌وانه‌ خه‌ڵکی شارو گونده‌کانی باکووری کوردستانن که‌ ئه‌ردۆغان وێرانی کردووه‌ لێیان. مزگین ئاری له‌لێدوانێکدا به‌ هاوڵاتى وت:» هه‌ڕه‌شه‌کانی ئه‌ردۆغان جددین و ده‌بێت نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق ئه‌وه‌ بزانن که‌هه‌موو کورد وه‌ک په‌که‌که‌ ده‌بینێت، بۆ هه‌ر داگیرکارییه‌ک په‌که‌که‌ ده‌کاته‌ بیانوو». هه‌روه‌ها پێشیوابوو جاری یه‌که‌م نییه‌ ئه‌ردۆغان داوای داخستنی که‌مپی مه‌خموور ده‌کات، به‌ڵکو به‌رده‌وام هه‌ڕه‌شه‌ی له‌ عه‌فرین و کۆبانی و قه‌ندیل و شنگال و که‌رکوک و مه‌خموور کردووه‌. نوێنه‌ری هه‌ده‌په‌ له‌هه‌رێم ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد، که‌ئه‌وان نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق و حکومه‌تی هه‌رێم به‌ به‌رپرسیار ده‌زانن له‌سه‌لامه‌تی که‌مپی مه‌خمورو وتیشی:» که‌ ئه‌و سێ لایه‌نه‌ له‌هه‌ڕه‌شه‌کانی ئه‌ردۆغان ئاگادارکراوه‌ته‌وه‌ که‌ رێگه‌ به‌هێرشی ده‌وڵه‌تی تورک نه‌ده‌ن بۆ سه‌ر که‌مپه‌که‌«. حکومه‌تی تورکیا به‌شێوه‌یه‌کی فه‌رمی داوای له‌حکومه‌تی هه‌رێم و حکومه‌تی عێراق کردووه‌ که‌مپی مه‌خموور دابخه‌ن، به‌ڵام له‌به‌رامبه‌ردا هه‌ردوو حکومه‌ت به‌ ئه‌نقه‌ره‌یان راگه‌یاندووه‌، ئه‌و که‌مپه‌ ته‌نیا هاووڵاتیانی ئاسایی تێدا ده‌ژین و هیچ گه‌ریلایه‌کی په‌که‌که‌ی تێدا نییه‌و پرسی داخستنی که‌مپه‌که‌ش په‌یوه‌ندیی به‌نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌. هاوکات حکومه‌تی تورکیا داواشی له‌نه‌ته‌وه‌ یه‌کگرتووه‌کان کردووه‌ که‌ به‌زوویی بابه‌تی مه‌خموور چاره‌سه‌ر بکات، چونکه‌ په‌که‌که‌ ئه‌ندامه‌کانی له‌وێ پێده‌گه‌یه‌نێت و په‌روه‌رده‌یان ده‌کات، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌ نه‌کرێت ناچارن خۆیان به‌و کاره‌ هه‌ستن. له‌ئێستادا دوو پیشنیار خراوه‌ته‌ به‌رده‌م نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان لەهه‌ردوو حکومه‌تی عیراق و هه‌رێمدایه‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌مپه‌که‌ به‌ته‌واوی له‌په‌که‌که‌ داببڕن بۆ ئه‌وه‌ی له‌هێرشی تورکیا بیپارێزن ئه‌ویش به‌قسه‌کردن و رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ په‌که‌که‌، یان ئه‌وه‌تا په‌نابه‌رانی که‌مپه‌که‌ بۆ وڵاتی سێیه‌م بگوازنه‌وه‌. سه‌رچاوه‌یه‌کی ئاگادارو باڵا له‌حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:»به‌رپرسیاریه‌تی پاراستنی که‌مپی مه‌خمور له‌ئه‌ستۆی حکومه‌تی عێراق و نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌و پێویسته‌ ئه‌وان رێگه‌چاره‌یه‌ک بۆ پاراستنیان بگرێته‌ به‌ر، حکومه‌تی هه‌رێمیش ده‌توانێت ته‌نیا هاوکار بێت». ئه‌و سه‌رچاوه‌یه‌ پێشیوابوو په‌که‌که‌ به‌ئاشکرا له‌که‌مپی مه‌خمور هه‌یه‌و ئه‌وان په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵیاندا هه‌یه‌، بۆیه‌ تورکیا ئه‌وه‌ ده‌زانێت و هێرش ده‌کاته‌سه‌ریان «ئه‌مه‌ پاساو نییه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خه‌ڵکی که‌مپه‌که‌ بکرێنه‌ ئامانج، به‌ڵام پێویسته‌ په‌که‌که‌ ره‌چاوی ئه‌و هه‌ستیارییه‌ بکات و له‌که‌مپه‌که‌ دوور بکه‌وێته‌وه‌«. رۆژی ١٧ی مانگی حەوت له‌ڕیستۆرانتی هۆقه‌باز له‌شاری هه‌ولێر له‌لایه‌ن چه‌ند هێرشبه‌رێکه‌وه‌ دیبلۆماتکارێکی تورکیا کوژرا، له‌وکاته‌وه‌ گه‌مارۆ خراوه‌ته‌سه‌ر مه‌خمور که‌زیاتر له‌ (12) هه‌زار ئاواره‌ی باکووری کوردستانی تێدا نیشته‌جێن و رۆژبه‌ڕۆژیش بارودۆخی دانیشتوانی که‌مپه‌که‌ خراپتر ده‌بێت. به‌ڵام سه‌رچاوه‌که‌ی حکومه‌تی هه‌رێم ره‌تیده‌کاته‌وه‌ هیچ گه‌مارۆییه‌ک خراپێته‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو وتی:» له‌کاتی رووداوه‌که‌ی هۆقه‌باز بۆ چه‌ند هه‌فته‌یه‌ک رێکاره‌کان توندکرانه‌وه‌ تا تۆمه‌تباره‌کان ده‌ستگیرکران، دواتر دۆخه‌که‌ ئاسایی بووه‌ته‌وه‌«. حاجی کاچان باس له‌وه‌ ده‌کات، پارتی گه‌مارۆیه‌کی زۆر قورسی خستووه‌ته‌ سه‌ر که‌مپی مه‌خمورو کارئاسانیش ده‌کات بۆ ده‌وڵه‌تی تورک تا هێرش بکاته‌سه‌ر که‌مپه‌کیان، ده‌شڵێت» لێدوانه‌کانی دیندار زێباری به‌ئاشکرا دژایه‌تی (12) هه‌زار ئاواره‌ی که‌مپی خه‌مخورو پشتیوانی له‌ده‌وڵه‌تی تورک ده‌رده‌خات». شاهۆ مه‌تین یه‌کێک له‌فه‌رمانده‌کانی په‌که‌که‌ له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌ی دووپاتکرده‌وه‌ که‌ هیچ ئه‌ندامێکی په‌که‌که‌ یان که‌سوکاریان له‌ناو که‌مپی مه‌خموردا بوونی نییه‌، ئه‌وه‌ ته‌نیا پڕوپاگه‌نده‌ی ئه‌ردۆغانه‌، «ئه‌وانه‌ی له‌و که‌مپه‌دان له‌ده‌سه‌ڵاتی فایسستی ئه‌ردۆغان رایانکردووه‌و له‌باشور نیشته‌جێن». مه‌تین به‌پێویستی داده‌نێت نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کان و حکومه‌تی عێراق مه‌ترسییه‌کانی ئه‌ردۆغان به‌جددی وه‌ربگرن و کاربکه‌ن بۆ پاراستنی ئه‌و په‌نابه‌رانه‌ که‌هه‌موو مامه‌ڵه‌یه‌کی یاساییان له‌لایه‌ن نه‌ته‌وه‌یه‌کگرتووه‌کانه‌وه‌ بۆ کراوه‌ بۆ گه‌یاندنیان به‌وڵاتی سێیه‌م. دوێنێ یەکشەممە ئەردۆغان لەتویتێکیدا بەناوی تورکەکانەوە سوپاسی هەموو ئەو کەسانەی کرد کەڕۆڵیان لەبۆردومانی کەمپی مەخموردا هەبووە، هەروەها نووسی: بەردەوام دەبین لەدژایەتیکردنی کەمپی مەخمورو رێگە بەنەیارانمان نادەین.

نامۆ سەربەست كۆمپانیای دیلۆیت، كە ماوەی پێنج ساڵە وردبینی بۆ داهات و خەرجییەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان دەكات لەلایەن وڵاتی مالیزیاوە بەهۆی تێوەگلان لەگەندەڵییەوە (80) ملیۆن دۆلار سزا دەدرێت. رۆژی پێنجشەممەی رابردوو سێی حوزەیرانی 2021 وەزارەتی دارایی مالیزیا لەماڵپەڕی فەرمی خۆیدا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند:» كۆمپانیای دیلۆیت بڕی (80) ملیۆن دۆلاری رادەستی حكومەتی مالیزیا كرد»، كە پێشتر سزا درابوو بەهۆی»تێوەگلانی لەگەندەڵییەكانەوە»، پێدانی ئەو بڕە لەلایەن دیلۆیتەوە جارێكی تر لەناوەندەكانی میدیادا باسی گەندەڵییەكانی ئەو كۆمپانیایە دەكرێت كە لە 2016وە لەڕێگەی گرێبەستێكەوە لەگەڵ حكومەتی هەرێم وردبینی بۆ داهات و خەرجییەكانی نەوتی هەرێمی كوردستان دەكات. ساڵی 2014 ئاشكرابوونی گەندەڵییەكانی نەجیب رەزاق سەرۆك وەزیرانی مالیزیا، بووە دەنگۆی جیهان و پرسی سەرەكیی هەواڵ و راپۆرتەكانی دەزگاكانی راگەیاندن. گەندەڵییەكە لە سندوقی ( پێشخستنی مالیزیای سنوردار 1MDB) دا كرابوو.  ئەو سندوقەی ساڵی 2009 رەزاق دایمەزراند بۆ وەبەرهێنان لەكەرتی وزەو كەرتی خانوبەرەی كوالالامپوری پایتەختدا. بەڵام لەساڵی 2014دا راپۆرتێكی دەزگای ساراواك Sarawak Report news portal ی مالیزی دەریخست، سندوقەكە (11) ملیار دۆلار قەرزدارەو لەوێوە پرسی گەندەڵییەكە بووە ناونیشان و سەردێڕی هەواڵەكان. ساڵی 2015 وردەكارییەكان زیاتر ئاشكرا بوون و سەرنجی جیهانیان زیاتر راكێشا. بەتایبەتی كاتێك رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریكی، چەند بەڵگەنامەیەكی بڵاوكردەوەو سەلماندی بڕی (681) ملیۆن دۆلار خراوەتە سەر ئەژمارە بانكییەكەی نەجیب رەزاق. دواتر وەزارەتی دادی ئەمریكا كەوتە لێكۆڵینەوە لەو دەنگۆیانەی كەگوایا پارەكانی 1MDB  لەڕێی سیستمی دارایی ئەمریكاوە سپی كراونەتەوەو رایگەیاند كە بایی ملیارێك و (800) ملیۆن دۆلار، كاڵاو پشك بە نەختینە كڕدراوە. وەزارەتەكە ئەوەشی ئاشكراكرد، كە لەساڵانی 2009 بۆ 2015، زیاتر لە چوار ملیارو (500) ملیۆن دۆلار، لەلایەن بەرپرسانی باڵای مالیزیاوە لە 1MDB  دزراوە. هەروەها بەهۆی ئاشكرابوونی ئەو گەندەڵییانەوە، نەجیب رەزاق هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018ی دۆڕاندو درایە دادگاو لەئەنجامی دادگاییكردنیدا سزای (12) ساڵ زیندانیی بەسەردا سەپێندرا. هەر لەسەرەتای ئاشكرابوونی ئەو گەندەڵییانەوە، لایەنە پەیوەندیدارەكانی مالیزیا، پەنجەی تۆمەتیان ئاراستەی كۆمپانیاكانی (دیلۆیت) و ئەمبانك گروپ Ambank Group و كۆمپانیای KPMG كرد، بەوپێیەی ئەوان پرسی چاودێریكردن و پێداچوونەوە و وردبینیكردنی ئەژمارەكانی 1MDBیان لەئەستۆدا بووە، بۆیە ناكرێت ئەو بڕە زەبەلاحانەی پارە دیارنەمێنن و ئەوان ئاگادار نەبن. لەو كاتەدا كەكۆمپانیای دیلۆیت رووبەڕووی ئەو تۆمەتانە ببووەوە، حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگفتوگۆدابوو لەگەڵیداو ساڵی 2016 وردبینی داهاتی نەوتی هەرێمی پێسپێردرا، ئەوەش بووە مایەی سەرسوڕمانی چاودێرو شارەزایانی ئابوریی، كەچۆن كۆمپانیایەك لەژێر لێكۆڵینەوەدا بێت، وردبینی داهاتی سەرەكیی هەرێمی پێدەدرێت،  چونكە رووداوەكەی مالیزیا دوو مانای هەیە، یان ئەوەتا كۆمپانیاكە هاوبەش و بەشداربووە لەگەندەڵییەكەدا، یان ئەوەتا كۆمپانیایەكی سەركەوتوو نییە لەكارەكانیدا،  چۆن (681) ملیۆن دۆلار لەحسابی سندوقەكەوە، دەخرێتە سەر حسابی سەرۆك وەزیران و ئەو لەوردبینییەكاندا بۆی دەرناكەوێت؟ هاوكات چۆن چوار ملیارو (500) ملیۆن دۆلار لەپارەی سندوقەكە دیارنامێنێت و وردبینیكەری ئەژمارەكان پێی نازانن. ئەو شارەزاو چاودێرە ئابورییانە دەڵین، هەركامێك لەوانە راستبن، نەدەبوایە حكومەتی هەرێم «ئەگەر مەبەستێكی لەپشتەوە نەبێت» وردبینیی داهاتی نەوتی بدایەتایە ئەو كۆمپانیایە. لێكۆڵینەوەو دادگاییەكان بەردەوامبوون و حكومەتی نوێی مالیزیا بەسەرۆكایەتی مەهاتیر محەمەد كە بەدامەزرێنەری مالیزیای نوێ دادەندرێت و لەساڵی 1981ەوە تا 2003 سەرۆكوەزیرانی وڵاتەكە بوو؛ تا لەو ساڵەدا خۆی خانەنشین كرد، بەڵام بەهۆی دەركەوتنی گەندەڵییەكانەوە ساڵی 2018 لەتەمەنی (93) ساڵیدا گەڕایەوە پۆستەكەی؛ كەوتنە گێڕانەوەی پارە دزراوەكانی سندوقەكە. لەدەرئەنجامی گفتوگۆكاندا لەگەڵ كۆمپانیای دیلۆیت، گەیشتنە رێككەوتنێك كەكۆمپانیاكە بڕی (80) ملیۆن دۆلار وەك قەرەبوو بداتەوە مالیزیاو بخرێتەوە سندوقەكە. رۆژی پێنجشەممەی رابردووش 3/6/2021 وەزارەتی دارایی مالیزیا لەماڵپەڕی فەرمی خۆیدا راگەیەندراوێكی بڵاوكردەوەو رایگەیاند:» كۆمپانیای دیلۆیت بڕی (80) ملیۆن دۆلارەكەی رادەستی حكومەتی مالیزیا كردووە».  

شاناز حەسەن هەفتەی رابردوو تەندروستی سلێمانی گیانلەدەستدانی تووشبوویەكی نەخۆشی كەڕووی رەشی راگەیاند، ئەوەش دڵەراوكێی لەناو هاووڵاتیاندا دروستكرد، پزیشكێكی پسپۆڕ دەڵێت:» خەرجی چارەسەری تووشبووی كەڕووی رەش رۆژانە هەزار دۆلار لەسەر نەخۆشەكە دەكەوێت». كەڕووی رەش یەكێكە لەو نەخۆشییە ڤایرۆسیانەی كە بە نەخۆشییە «كوشندە»كان دیاریكراوە لەجیهانداو تووشی ئەو مرۆڤانە دەبێت كە بەرگری لەشیان زۆر لاوازە. هەفتەی رابردوو تەندروستی سلێمانی گیانلەدەستدانی تووشبوویەكی نەخۆشی كەڕووی رەشی راگەیاند كەپیاوێكی تەمەن (43) ساڵ بوو دانیشتووی خوارووی عێراق بوو بۆ چارەسەری نەخۆشی كۆرۆنا سەردانی نەخۆشخانەی كردبوو. هێرش سەلیم، جێگری بەڕێوەبەری تەندروستی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» تەنیا ئەو حاڵەتە بوو بەخۆشحاڵییەوە تا ێستا حاڵەتی ترمان نەبووە بەنەخۆشی كەڕووی رەش». ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەهیچ مەترسییەكی ئەو نەخۆشییەیان لەسەر نیەو تائێستا بوونی نەبووە ، بۆیە پێویست ناكات هیچ رێكارێك بگیرێتەبەر. پزیشكێكی پسپۆر لەنەخۆشخانەی شار لەسلێمانی باس لەوەدەكات دەرزی چارەسەری نەخۆشی كەڕووی رەش زۆر گرانەو رۆژانە نزیكەی هەزار دۆلار لەسەر نەخۆش دەكەوێت لەقۆناغی چارەسەر وەرگرتندا. سوارە عەلی، پزیشكی پسپۆڕی هەناوی لەنەخۆشخانەی شار لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» بەداخەوە كەڕووی رەش نەخۆشییەكی كوشندەیە و لەماوەی دیاریكراوی خۆیدا چارەسەر نەكرێت، نەخۆشەكە ئەگەری مردنی لەسەدا (50بۆ80) بەرزدەبێتەوە». كەڕووی رەش یەكێكە لەو نەخۆشییانەی تووشی مرۆڤ دەبێت و دەگمەنەو كوشندەیە، لەهیندستان لەگەڵ بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا حاڵەتەكان زۆرتر بووە. كەڕووی رەش تووشی ئەو كەسانە دەبێت كە بەرگریی لەشیان زۆر لاوازە یاخود نەخۆشی شەكرەیان هەیە  كۆنتڕۆڵ نەكراوە. ئەم پزیشكە رێگاكانی گواستنەوەی بۆ مرۆڤ باسكرد  كە لەڕێگەی خۆڵ و خواردنی بۆگەن و كۆن یاخود برینەوە تووشی مرۆڤ دەبێت. سوارە عەلی، ئەوەشی روونكردەوە كۆرۆنا خۆی ڤایرۆسەو شەڕ لەگەڵ بەرگری لەش دەكات، بەتایبەت ئەو كەسانەی بەئاستی مامناوەندو توند كۆرۆنایان گرتووە، بەگری لەشیان زۆر دابەزیوە ، بۆیە پێشیوابوو كەڕووی رەش بەهەمان شێوەیە. ئەم پزیشكە پسپۆرە لەبارەی نیشانەكانی كەڕووی رەشەوە ئاماژەی بەوەكرد لەڕێگەی هەناسەوە دەبێتە هۆی هەوكردنی رووخساری كەسەكە، هەوكردنی شانەكانی ژێر پێست و تا ئێسكەكان دەڕوات و دەیپوكێنێتەوەو  خوێن بۆ شانەو بۆریەكان ناچێت، دەبێتە هەوكردنی مێشك، بۆیە كوشندەیە، لەسەرەتادا بۆ سێ رۆژ چارەسەر نەكرا دەبێتە هۆی هەوكردن، بۆیە بە گرنگی دادەنێت زوو چارەسەر بكرێت. سوارە عەلی وەك پزیشكی پسپۆر ئەوەی دووپاتكردەوە تەنیا دەرزی هەیە بۆ چارەسەری كەڕووی رەش و وتی:» دەرزییەكان بەداخەوە زۆر گرانن، تووشبوویەكی كەڕووی رەش رۆژانە چارەسەربكرێت پێویستی بەخەرجی هەزار دۆلار دەبێت و ئەوەش لەسەر نەخۆشەكە دەكەوێت». تائێستا زیاتر لە (10) حاڵەتی كەڕووی رەش لەعێراقدا تۆماركراوە و چوار حاڵەتیان لەپارێزگای كەركوك بووە. هاوكات وڵاتی هیندستان زۆرترین حاڵەتی تووشبوونی هەبووە كەزیاتر لە (10) هەزار كەس تووشی كەڕووی رەش بوون و (200) كەسیان بەنەخۆشی كەڕووی رەش گیانیان لەدەستداوە.

ماردین نورەدین كۆتایی هەفتەی رابردوو لیترێك بەنزین (50 بۆ 100) دیناری خرایەسەرو ئەوەش كاردانەوەی شۆفێرانی لێكەوتەوە بەتایبەت ئەوانەی كاری گواستنەوەی هاووڵاتیان دەكەن، پارێزگاری سلێمانیش دەڵێت:» هۆكاری گرانی نرخی بەنزین وەزارەتی سامانە سروشتییەكان خۆیەتی و سوتەمەنی نادات بەپاڵاوگەكان و باج و گومرگی لەسەر بەنزینخانەكان زیاد كردووە». ‌لەدوای بەرزبوونەوەی نرخی بەنزین بەشێك لەشۆفێرانی تاكسی رۆژی شەممە پێنجی حوزەیران لەسلێمانی گردبوونەوەو رێگای سەرەكی بەردەم پارێزگای سلێمانیان گرت و داوایان لەحكومەتی هەرێم و لایەنە پەیوەندیدارەكان كرد كەنرخی بەنزین كەمبكرێتەوە، بەڵام لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە رێگاكە كرایەوە  گردبوونەوەكە كۆتایی پێهێندراو هیچ بەڵێنێكیشیان پێنەدرا. هادی كەریم شۆفێرێكی تاكسی لەسلێمانی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:»لەئێستادا نرخی بەنزین بەرزبۆتەوە بەڕاستی بۆ ئێمە بەم شێوەیە كاركردن هیچ دەریناهێنێت، وەك وایە بەبەلاش كار بكەین، نرخی لیترێك بەنزین بە (850)دینارە كەداخلییەك بكەی دوو سێ لیتر بەنزین دەسوتێنیت». ئەو شۆفێری تاكسییە باسی لەوەشكرد لەكەركوك و بەغدا نرخی لیترێ بەنزین بە (450)یە، ئەمە جیاوازییەكی  زۆر زۆرە. لەئێستادا لەبەنزینخانەكان نرخی یەك لیتر بەنزینی نۆڕماڵ بە (700) دینارو موحەسەن (750)، سۆپەر بە (825) دینارە. خاوەنی یەكێك لەبەنزینخانەكان كەنەیویست ناوی بهێندرێت باسی لەوەكرد كە قازانجەكان بەنیسبەت هەموو بەنزینخانەكانەوە دیاریكراوە لەنێوان (35-45) دینار بۆ هەر لیترێك. هۆكاری بەرزبوونەوەی نرخی بەنزینی بۆ بەرزبوونەوەی نەوتی خاو گەڕاندەوەو ئەوەشی دووپاتكردەوە كەگومرگیان لەسەر بەنزینخانەكان سێ قات كردووە، وتیشی:» تاكە چارەسەر ئەوەیە حكومەتی هەرێم دەعمی بەنزینخانەكان بكات بڵێت من بەوەندە دەتدەمێ تۆش بەو نرخە بیفرۆشە». پەرلەمانتارێك:  گەندەڵییەكە لەوەدایە بەرهەمی بەنزینی خۆماڵی بەهەمان نرخی بەنزینی هاوردەكراو دەفرۆشرێت شێركۆ جەودەت ئەندامی لیژنەی سوتەمەنی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى  وت:» گەندەڵییەكە لەوەدایە بەرهەمی بەنزینی خۆماڵی بەهەمان نرخی بەنزینی هاوردەكراو دەفرۆشرێت، بۆ ئەوەی ئەو كۆمپانیا خۆماڵییانە قازانج بكەن كە سەر بەحزبن و لەو ناوەدا شۆفێری ئۆتۆمبێل و تەكسی دەبێتە قوربانی». هەروەها ئەو پەرلەمانتارە  پێشیوابوو دەبێت پارێزگاكان بەپلەی یەك كۆنتڕۆڵی ئەو نرخە بكەن، لەبەر ئەوەی ناكرێت بەرهەمی خۆماڵی بەنزین بەهەمان نرخی بەنزینی هاووردەكراو لەدەرەوەی وڵات بفرۆشرێت. شێركۆ جەودەت وتیشی:»ئەوە بڕیاری حكومەت و پارێزگاكانە لەڕێگەی كەرتی تایبەتەوە بەنزین هاوردە بكرێت». هەرێمی كوردستان رۆژانە پێویستی بەشەش ملیۆن لیتر بەنزین هەیە، نیوەی لەڕێگەی پاڵاوگە ناوخۆییەكانەوە دابین دەكرێت و سێ ملیۆن لیترەكەی دیكە  لەڕێگەی بازرگانەكانەوە لەتوركیاو ئێرانەوە هاوردە دەكرێت. شێركۆ جەودەت  وتیشی:»نیوەی پێویستی خۆماڵی لەبەرهەمی خۆماڵییەوە دابین دەكرێت پەیوەندی بەبۆرسەو دەرەكییەوە نیە، نیوەكەی دیكە لەدەرەوەی وڵات دەكڕدرێت كە لەوانەیە ئەوە كاریگەری هەبێت لەسەر نرخ، بەڵام لەهەموو حاڵەتێكدا نابێت بەو شێوەیە گران بكرێت، بەڵگەش ئەوەیە لەناوچەكانی تری عێراقدا لیتری بەنزین بە (400-450)دینارە، بەڵام هەر كە دێیتە ئەمدیو بۆ هەرێمی كوردستان دەفڕێت بۆ (700-750) دینار». هەڤاڵ ئەبوبەكر: هۆكاری گرانی بەنزین وەزارەتی سامانە سروشتییەكان خۆیەتی هەڤاڵ ئەبوبەكر، پارێزگاری سلێمانی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ، هۆكاری ناوخۆیی گرانبوونی نرخی بەنزینی باس كرد «یەكەمیان وەزارەتی سامانە سروشتییەكان لە سیاسەتی خۆیدا تائێستا بڕیاری نەداوە نەوتی خاو بدات بەپاڵاوگەكانی ناوخۆ تابتوانن بیپاڵێون و بەو نرخەی كەهەیە بیفرۆشن، یاخود رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ بكات وەكو چۆن لەسەر بودجە كراوە». پارێزگاری سلێمانی پێشیوابوو هۆكاری دەرەكی كە پەیوەندی بەگرانبوونی نرخی نەوتی خاو لەبازاڕی نێودەوڵەتی هەیەو بەهای دیناری عێراقی بەرانبەر دۆلار دابەزیوە»سوتەمەنی بەدۆلار دەكڕدرێت و جارێكی دیكە بەدینار بەهاووڵاتیان دەفرۆشرێت». پارێزگاری سلێمانی باسی لەوەشكرد»هەرێم دەتوانێت رێككەوتن لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ بكات بەو نرخە پشتیوانیكراوەی حكومەتی فیدڕاڵی دەیدات بەهەموو پارێزگاكانی تر لەبەسرەوە تا كەركوك بیدات بەپارێزگاكانی هەرێمی كوردستانیش». هەڤاڵ ئەبوبەكر ئەوەشی دووپاتكردەوە كە پاڵاوگەكانی ناوخۆ لەبەرئەوەی نەوتی خاویان پێنادرێت توانای بەرهەمهێنانی بەنزینیان بۆ بازاڕەكان نیە، ئەو پاڵاوگە ناوخۆییانەشی كە نەوت لەحكومەتی فیدڕاڵ یان شوێنێكی دیكە پەیدا دەكەن بەنرخی بازاڕو بۆرسە دەیفرۆشنەوە بەبەنزینخانەكان» ئەوانیش لەجیاتی ئەوەی ببێت بەسەرچاوەی پشتیوانیكردنی بەرهەمی ناوخۆیی بووە بەهۆی گرانبونی بەرهەمە ناوخۆییەكان كەهەمانە». لەبارەی چارەسەری گرانبوونی بەنزین، هەڤاڵ ئەبوبەكر بەپێویستی دادەنێت وەزارەتی سامانە سروشتییەكان بڕێك لەو سوتەمەنیە دابینبكات بۆ پێداویستی ناوخۆ بەنرخێكی پاڵپشتیكراو بیفرۆشێت و بیدات بەپاڵاوگە ناوخۆییەكان كە سێ پاڵاوگەی سەرەكی هەیە بۆ ئەوەی بتوانن پێداویستییەكانی ناوخۆ دابینبكەن، «یاخود ئەو باج و گومرگ و رسوماتەی لەسەر هێنانی سوتەمەنی دایناوە هەڵیبگرێت بۆ ئەوەی ئەو نرخە بگەڕێتەوە بۆ هاووڵاتیان نەك بچێتە سەر داهاتی گشتی كەدواجار دەبێت هەموومان باجەكەی بدەین».