.jpeg)
شاناز حەسەن ئەندامێكی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵا دەڵێت: بەشێك لەسەرۆكی زانكۆكان بەمەحسوبیەت و مەنسوبیەت لەسەر بنەمای حزبی دانراون و رەچاوی توانای بڕوانامەی زانكۆیی نەكراون"، سەرۆكی زانكۆی سلێمانی و سەڵاحەدینیش پێیانوایە مەرجەكان بڕوانامەی ئەكادیمی و پلەی زانستییە بۆ بوون بەسەرۆكی هەر زانكۆیەك. ئاشنا عەبدوڵا ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵای پەرلەمانی كوردستان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: "مەحسوبیەت و مەنسوبیەت بڕست و توانای لەزانكۆكانی كوردستان بڕیوە، ناكرێت لەكۆی (18) سەرۆكی زانكۆو هاوتاكانیان، (10)یان پارتی و هەشتیان یەكێتی پڕیان كردبنەوە". ئاشنا عەبدوڵڵا ئاماژەی بەوەشكرد لەكۆی (18) زانكۆو هاوتای زانكۆیی، تەنیا دوو كەس مەرجە یاساییەكانیان تێدایە، (12) كەسیشیان مەرجە یاساییەكانیان بەسەرچووە، وتیشی:" سەرۆكی زانكۆ هەیە هیچ مەرجێكی یاسایی تێدا نەبووە، لەساڵی 2009 بەوەكالەت دانراوەو تائێستا بەردەوامە، دوو زانكۆ هەن لەهەرێمی كوردستان بەهیچ شێوەیەك پابەند نین بەیاساوە". پەرلەمانتارەكەی گۆڕان جەختیش لەوەدەكاتەوە ئەم بەدواداچوونانەی پشتڕاست كردووەتەوەو بەبەڵگەوە بەرزیكردووەتەوە بۆ سەرۆكایەتی پەرلەمان و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و سەرۆكی حكومەت و وەزارەتی خوێندنی باڵا "حزب ویستویەتی و بەخواستی ئەو دانراوە". سەرۆكی زانكۆی سلێمانی دەڵێت مەرجە یاساییەكانی تێدایەو ماوەكەشی تەواو نەبووە. رەزا حەسەن، سەرۆكی زانكۆی سلێمانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: " لەساڵی ٢٠١٩وە دانراوم و مەرجە یاساییەكانم تێدایەو كاتی یاسایشم تەواو نەبووە كەماوەی چوار ساڵە". جەختی لەوەشكردەوە مەرجەكان زمان و خزمەت و پلەكەیە كەپێویستە پرۆفیسۆر بێت، بۆیە من مەرجەكانم تێدایەو بەڕەسمی پۆستەكەم وەرگرتووە". لەهەمان كاتدا سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین پێی وابوو ئەم بابەتانە پێویستە خاڵەكان دیاریبكرێت و روونبكرێتەوەو وتی: "ناكرێت قسە لەسەر هەموو سەرۆكەكان بكرێت بەناوی چەند كەسێكەوە هەمووی تیشكی بكرێتەسەر، چونكە كەس بەبێ مەرج و هەڵسەنگاندن دانەنراوە". جەوهەر فەتاح، سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین وتیشی:" ماوەی ساڵ و نیوێكە بەوەكالەت سەرۆكم، ساڵانە رادەگەیەنرێت و كەسی شیاو وەردەگیرێت و پۆستەكان پڕدەكرێتەوە"
هاوڵاتى سەركەوتنی پێشبینیكراوی ئیبراهیم رەئیسی كە متمانەپێكراوی خومەینی و خوێندكاری خامنەیی و یاری وەفاداری قاسم سولەیمانی بووە، سەرنجەكانی بۆ خۆی راكێشاوەو رەنگە یەكێك بێت لەو سەرۆكانەی كەزۆرترین تۆمەتی سەركوت و زیندانیكردن و لەسێدارەدان لەمێژووی كۆماری ئیسلامی ئێراندا بیگرێتەوە. رەئیسی زیاتر لە (40) ساڵ لەهەستیارترین ناوەندە جیاوازەكانی سەر بەدەزگای دادوەریی، لێكۆڵینەوەو چاودێریی و ئەمنیی كۆماری ئیسلامی ئێران بڕیاربەدەست بووە و تۆمەتبار دەكرێت بەسزادان و لەسێدارەدان و گولـلەبارانكردنی (17) هەزار نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1988) كە ژمارەیەك لەو نەیارانە سەر بە حزبە چەپەكانی كورد بوون. زۆربەی میدیاكانی جیهان رەئیسی وەك كەسێكی توندڕەوو بكوژی زیندانیان ناودەهێنن كە لەلیستی سزاكانی ئەمەریكادایە دژی ئێران و میدیا عەرەبییەكان ئەو بەجێگرەوەی خامنەیی و هۆكارێك بۆ پووچەڵكردنەوەی ئەگەری كودەتا لەناوخۆی سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدەن. بەدەر لەهەموو هەواڵ و شیكردنەوەكان رەئیسی لە (18) ساڵیی تەمەنی خۆیەوە متمانەپێكراوی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری كۆماری ئیسلامی ئێران بووەو بەكەمترین تەمەنەوە هەر بەفەرمانی خومەینی لەدامەزراوە دادوەرییەكانی ئێراندا جێگیر كراوەو رۆڵی بەرچاوی هەبووە لەسەركوت و لەناوبردنی نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەناوخۆی وڵاتەكەدا. لەكاتێكدا ئێران بەهۆی سزاكانی ئەمەریكاوە لەقوڵترین قەیرانی دارایی مێژووی خۆیایەتی، بەڵام رەئیسی دوای سەركەوتن لەهەڵبژاردنەكان، لەیەكەم دیداری تەلەفیزیۆنیدا رایگەیاند ئەگەری رێككەوتنی ئێران و ئەمەریكا لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر بەرنامەی موشەكی دوورە لە راستییەوە و ئەو ئامادە نییە چاوی بەسەرۆكی ئەمەریكا بكەوێت. لەقەمسەڵەی سەربازییەوە تا عەبای دادوەریی.. سەید ئیبراهیم رەئیسولساداتی ناسراو بەئیبراهیم رەئیسی لەساڵی (1960) لەشاری مەشهەد لەپارێزگای خوراسان لە رۆژهەڵاتی ئێران لەبنەماڵەیەكی ئایینیی ئەو شارە لەدایكبووەو بەوەچە لەدایك و باوكەوە دەچێتەوە سەر نەوەكانی زەیدی بن عەلی كوڕی سەجاد كەدەكاتە ئیمامی چوارەمی شیعەكان. رەئیسی لەتەمەنی پێنج ساڵییەوە باوكی لەدەست دەدات و دواتر لەگەڵ چوونە خوێندنگەی سەرەتاییەوە سەرقاڵی خوێندن لەبواری ئایینی شیعەدا دەبێت و زۆربەی پلەكانی خوێندنی ئایینیی لەشارەكانی مەشهەد و قوم بەپلەی باڵا دەبڕیت. ئیبراهیم رەئیسی كە لەساڵی (1979) و لەگەڵ رووخانی حكومەتی محەمەد رەزا پەهلەوی دوایین پاشای ئێران یەكێك بووە لە رێكخەرە سەربازیی و ئەمنییە سەرەكییەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران، لەتەمەنی (20) ساڵیدا و بەفەرمانی روحەڵڵا خومەینی دەبێتە یاریدەدەری دادوەری داواكاری گشتیی لەشاری كەرج و دوای سێ مانگ بەبڕیارێك دەبێتە سەرۆكی داواكاری گشتی لەو شارە، بۆیە لەو سەردەمەوە چیتر رەئیسی جلوبەرگی سەربازیی لەبەر نەكردووە و تەنها بەمێزەرە و عەباوە دەركەوتووە. ئەو لەساڵی (1985) دەبێتە جێگری سەرۆكی داواكاری گشتیی كۆماری ئیسلامی ئێران لەتاران و دواتر لەساڵی (1987) بەفەرمانی راستەوخۆی خومەینی رادەسپێردرێت بۆ چارەسەری كێشەكانی دەزگای داد لەپارێزگاكانی (كرماشان، لورستان، سمنان) كە ئەمەش ئاماژە بووە بەوەی كە خومەینی تا چ ئاستێك متمانەی بە رەئیسی هەیە. سەرۆكی سەركوت و سێدارە.. رئیسی (36) ساڵ بەسەركوت و زیندانی و لەسێدارەدان حوكمی كردووە، چونكە لەتەمەنی (18) ساڵییەوە یەكێكە لەتۆمەتبارە سەرەكییەكانی لەسێدارەدان و گولـلەبارانكردنی (17) هەزار نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران لەزیندانەكانی ئەو وڵاتەدا. ساڵی (1988) دوای تەواوبوونی جەنگی هەشت ساڵەی نێوان ئێران و عێراق، خومەینی بەفەرمانێك دەستەیەكی بۆ لەسێدارەدانی نەیارانی كۆماری ئیسلامی لەزیندانەكانی ئێران پێكهێنا كە یەكێك لەئەندامانی ئەو دەستەیە كە بە(دەستەی مەرگ) ناودەهێنرێن ئیبراهیم رەئیسی بوو، شارەزایان پێیان وایە كۆتایی جەنگی نێوان عێراق و ئێران باشترین هەل بووە بۆ سەركوتی سەرجەم نەیارانی كۆماری ئیسلامی ئێران لەو وڵاتە. حزبی موجاهیدنی خەلقی ئێران رایگەیاندووە بە فەرمانی دەستەی مەرگ زیاتر لە (10) هەزار ئەندام و لایەنگری ئەو حزبە كە نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران بوون لەگەڵ زیاتر لەچوار هەزار كەسی لایەنگران و ئەندامانی حزبەكانی دیكە لەئێران لەسێدارە یان گولـلەباران كراوەو لەلایەكی دیكەوە سەرەڕای ئەوەی بەرپرسانی ئێران ئەو ژمارانە رەتدەكەنەوە، رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی (ئەمنستی) سەر بە نەتەوەیەكگرتووەكان رایگەیاندووە؛ ژمارەی ئەو كەسانەی لەساڵی (1988) لەلایەن دەستەی مەرگەوە بڕیاری سێدارەو گولـلەبارانكردنیان بەسەردا جێبەجێكراوە چوار هەزار و (482) كەس بوون. لەلایەكی دیكەوە ئاگنێس كاڵامار، ئەمینداری رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی سەر بەنەتەوەیەكگرتوەكان رایگەیاندووە رەئیسی لەكاتێكدا خۆی بەبەرگریكاری مافەكانی مرۆڤ دەزانێت كە لەدەیەی (80) بەتایبەت لەساڵی (1988) بەڵگەی روون هەیە لەسەر پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤ لەلایەن ئەوەوە. رئیسی لەساڵی (1989) تا (1994) سەرۆكی داواكاری گشتیی شاری تارانی پایتەختی ئێران بووەو لەساڵی (1994) بووەتە سەرۆكی ناوەندی لێكۆڵینەوەی سەر بەدەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران و دواتر لەساڵی (2004) تا ساڵی (2014) بووەتە جێگری یەكەمی سەرۆكی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران. ئەو لەساڵی (2011) تائێستاش بەفەرمانی خامنەیی سەرۆكی داواكاری گشتیی تایبەت بەزانایانی ئایینیی هەموو ئێران دەستنیشان كراوە. رەئیسی بۆ ماوەی (14) ساڵ لەژێر دەستی عەلی خامنەیی وانەی (جیهاد و قیساس)ی لەگەڵ مەكاسبی موحەڕەمە (بازرگانیی حەرامكراو)ی خوێندووە و توانیویەتی دواتر دكتۆرا لەبواری فیقهـی شیعەو مافە كەسییەكان لەزانكۆی موتەهەری لەتاران وەربگرێت و گەورەترین پلەی زانستی ئایینیی لەناوەندی زانستی ئایینیی قوم ببڕێت كە بەچوارەم پلە ناودەهێنرێت و باڵاترین پلەی زانستی ئایینیی شیعەیە لەقوم. دوای بڕینی و تەواوكردنی خوێندنی ئایینی و زانستی ماوەی ساڵانێك وەك مامۆستای زانكۆ لەبواری (فیقهـ و دادوەریی و ئابوریی) وانەی وتووەتەوە. رەئیسی لەساڵی (2004) بە بەدەستهێنانی (80%)ی دەنگەكانی ئەنجومەنی دەستبەژێری رێبەری (ئەنجومەنی خوبرەگانی رەهبەری) وەك نوێنەری پارێزگای (خوراسانی باشور) بووە ئەندامێكی ئەو ئەنجومەنەو لەئێستادا ئەندامی دەستەی سەرۆكایەتی ئەو ئەنجومەنەیە كە بەیەكێك لەهەستیارترین دامەزراوەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران هەژمار دەكرێت. رئیسی خاوەنی شەش كتێبە لەبوارەكانی (زانستی ئایینیی و ئابوریی) و زۆربەی وتارو نووسینەكانیشی لەسەر ئەو دوو بوارە و پەیوەندیی و گرێدراویی ئەو دوو بوارە پێكەوە بووە. رەئیسی دوای ئەوەی لەساڵی (2017) بە بڕیاری خامنەیی بوو بەسەرۆكی دەزگای دادی كۆماری ئیسلامی ئێران، توانی ژمارەیەك دادوەرو كارمەندی خاوەن پێگە و پێشینە لەو دەزگایە كە بەنەیاری ئەو ئەژمار دەكران دووربخاتەوە و ژمارەیەكیشیان بەزیندانیكردن سزا بدات و رەنگە ئەم رووداوە لەدەزگای دادی ئێران یەكێك بێت لە رووداوە مێژووییەكان كە هەم ئاماژەیە بەگەندەڵبوونی ئەو دەزگایە و هەمیش ئاماژەیە بەتەشەنەكردنی نەیارانی كۆماری ئیسلامی لەئێران. رەئیسی لەساڵی (2019) لەلایەن وەزارەتی گەنجینەی ئەمەریكا بەهۆی پێشێلكارییەكانی مافی مرۆڤەوە خرایە لیستی سزای نێودەوەڵەتییەوەو ئەمەریكا رایگەیاند؛ رەئیسی دەستی لەسەركوتی نەیارانی ناوخۆو دەرەوەی كۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە. رئیسی داوای خوێنی قاسم سولەیمانی دەكات.. ئیبراهیم رەئیسی لەسەر گۆڕی قاسم سولەیمانی كاندیدبوونی خۆی بۆ سیانزەیەمین هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران راگەیاند، كەئەمەش ئاماژەیەكی بەهێزە كە یارێكی وەفاداری سولەیمانییە و دەیەوێت لەسەر رێچكەو رێبازی ئەو فەرماندە سەربازییەی كۆماری ئیسلامی ئێران بەردەوام بێت. ئەو لەزستانی ئەمساڵ سەردانی بەغدای پایتەختی عێراق كردو بە راشكاوی رایگەیاند كە یەكێك لەهۆكارە سەرەكییەكانی گەشتەكەی بۆ بەغدا لێكۆڵینەوەی خێرایە لەدۆسیەی كوشتنی قاسم سولەیمانی بۆ ئەوەی لەنزیكەوە ئاگاداری كارەكانی دەزگای دادوەریی عێراق بێت بۆ بە ئەنجامگەیاندنی دۆسیەكە، ئەو گەشتەی رەئیسی ئاماژەبوو كە وەك یارێكی وەفاداری سولەیمانی دەیەوێت داوای خوێنەكەی لەعێراق و ئەمەریكا بكات. خاوەن دەسەڵاتترین كاندید.. بەفەرمانی خامنەیی لەساڵی (2016) تا ساڵی (2019) ئیبراهیم رەئیسی وەك خاوەنداری مەزارگەی (ئیمام رەزا) لە مەشهەد كەئیمامی هەشتەمی شیعەكانە، دەستنیشان دەكرێت، ئەم مەزارگەیە زیاترین داهاتی ئابوریی نانەوتیی بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، چونكە ساڵانە (30) ملیۆن كەس سەردانی ئەو مەزارگەیە دەكەن و بڕە پارەیەك وەك خێر بۆ سندوقەكانی تەرخان دەكەن، بەڵام بەرپرسان رایانگەیاندووە ئەو مەزارگەیە رۆژانە سێ ملیار تمەن خەرجی هەیە كەدەكاتە (122) هەزار دۆلار لەكاتێكدا هەندێك سەرچاوە داهاتی ساڵانەی ئەو مەزارگەیە بەزیاتر لە (15) ملیار دۆلار دەخەمڵێنن. رەئیسی كە ساڵی (2017) خۆی بۆ دوانزەیەمین هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی كاندید كردبوو لەبەرامبەر حەسەن رۆحانی شكستی هێنا ، بەبەدستهێنانی نزیكەی (16) ملیۆن دەنگ واتە (38%)ی دەنگەكان كە دەكاتە زیاترین دەنگی ركابەری دۆڕاو لەمێژووی هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ئێراندا تۆمار كرد، چونكە پێش ئەو لەهەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ساڵی (2009) میر حسێن موسەوی، سەرۆكی بزوتنەوەی سەوز-ی سەر بە ریفۆرمخوازان لەبەرامبەر مەحمود ئەحمەدی نەژاد (13) ملیۆن دەنگی بەدەستهێنا، بەڵام نەیتوانی سەركەوتن بەدەستبهێنێت. جارێكی دیكە رەئیسی بەختی خۆی لەئەمساڵداو لەسیانزەیەمین هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی ساڵی (2021) لەئێران تاقیكردەوەو بە بەدەستهێنانی (18) ملیۆن دەنگ كە دەكاتە (62%) كۆی (28) ملیۆن لەدەنگەكان، كورسیی سەرۆك كۆماریی مسۆگەر كرد. بەهۆی پشتیوانیی هەمەلایەنەی باڵی محافزكارو تەنانەت ژمارەیەك لە ریفۆرمخوازان و رێكخستنی ئەو هەڵبژاردانانە بەشێوەیەكی ئەندازیاریی لەبەرژەوەندیی رەئیسی، سەركەوتنی ئەو پێشبینیكراو بوو. هەر لەگەڵ سەركەوتنی چاوەڕوانكراوی رەئیسیدا كیم جونگ ئون، سەرۆكی كۆریای باكور پیرۆزبایی لێكردو داوتریش سەرۆك و بەرپرسانی ڤەنزوێلا و ڤێتنام ، كوباو توركیاو نەمساو ئیمارات و قەتەرو سوریاو عێراق پیرۆزباییان لێكرد. شكستی پێشبینیكراوی ریفۆرمخوازن.. سەركەوتنی رەئیسی بووە هۆی یەكدەستبوونی دەزگای جێبەجێكار (حكومەت) و دەزگای یاسادانان (پەرلەمان) بۆ محافزكاران، رەنگە ئێستا باڵی ریفۆرمخواز لەهەمو كاتێك زیاتر بێ پەڕوباڵتر بێت، چونكە بێگومان بە لەدەستدانی حكومەت و پەرلەمان لەماوەی ساڵێكدا داهاتوویەكی ناڕوون بۆ ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی ئێران چاوەڕوان دەكرێت. یەكەمجار ریفۆرمخوازان پەنایان بۆ حەسەن خومەینی، كوڕەزای روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەرو رێبەری پێشوی كۆماری ئیسلامی ئێران برد بۆ ئەوەی خۆی بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی كاندید بكات، بەڵام ئەو لەژێر كاریگەریی دیدارێكی عەلی خامنەیی لەخۆكاندیدكردن پاشگەز بووەوەو دواتر ئەو باڵە پەنایان بۆ محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەی ئێران برد كەئەویش رایگەیاند كاری دیپلۆماسی و پسپۆڕییەتەكەی بۆ خزمەت بەكۆماری ئیسلامی ئێران لەهەموو شتێك بۆ گرنگترە، بۆیە هێندەی دیكە ریفۆرمخوازان بێهیوا بوون. دوایین فریادڕەسی ریفۆرمخوازان ئیسحاق جیهانگیری، جێگری سەرۆك كۆمار بوو، بەڵام كاندیدبوونی ئەو لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە رەتكرایەوە بۆیە ئەو باڵەی كۆماری ئیسلامی بەدەستێكی بەتاڵەوە بەشداریی ئەو پڕۆسەیان كردو ئەنجامەكەشی بەسەركەوتنی پێشبینیكراوی رەئیسی كۆتایی هات. رەئیسی خەونی پاكسازیی كۆماری ئیسلامیی ئێرانی هەیە.. مێژووی دەسەڵات و بڕیاربەدەستبوونی رەئیسی دەتوانێت ئاماژەیەكی گرنگ بێت بۆ پاكسازیی نەیارانی ئێستای كۆماری ئیسلامی ئێران لەناوخۆی سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێراندا و هەموو ئاماژەكان بەدەر لەزۆربەی شیكردنەوەكان ئەوە دەردەخەن كە هێزی ئیداری و یاسایی و ئابوری و سەربازیی رەئیسی بەكاربهێنرێت بۆ پاكسازیی لەسیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران بەمەبەستی درێژكردنەوەی تەمەنی دەسەڵاتی ئەو كۆمارە ئیسلامییە لەئێران و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەزمانێكی دیكە شێوازی ئەندازیاریی سیانزیەمین هەڵبژاردنەكانی سەرۆك كۆماریی لەئێران و سەركەوتنی رەئیسی بەمەبەستی لەبێژنگدانی سیستمی كۆماری ئیسلامی ئێران بووە.
نامۆ سه‌ربه‌ست دوای (10) ساڵ له‌هه‌وڵدان، دواجار دیموکراته‌کان توانییان به‌هاوکاریی چه‌ند ئه‌ندامێکی کۆنگرێسی ئه‌مریکا پرۆژه یاسای هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی (یاسای ده‌سه‌ڵاتپێدان بۆ به‌کارهێنانی هێزی سه‌ربازی AUMF) ی ساڵی 2002 یان تێپه‌ڕێنن، ئه‌و یاسایه‌ی بووه بنه‌مای داگیرکردنی عێراق له‌لایه‌ن ئه‌مریکاوه. هۆکارو بیانوی ده‌رکردنی یاساکه له‌و کاته‌دا، کاردانه‌وه بوو به‌رامبه‌ر رووداوه‌کانی 11ی سێپته‌مبه‌رو هه‌وڵی ئه‌مریکا بۆ له‌ناوبردنی قاعیده‌و تاڵیبان و پاشانیش ئه‌وانه‌ی به‌هاوکاری تیرۆر ناویده‌بردن. به‌پێی ده‌ستوری ئه‌مریکا سه‌رۆک فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزه چه‌کداره‌کانه، به‌ڵام راگه‌یاندنی جه‌نگ له‌دژی وڵاتێک یان به‌ره‌یه‌ک، له‌ده‌سه‌ڵاته‌کانی کۆنگرێسه، واته سه‌رۆک به‌بێ ڕه‌زامه‌ندیی کۆنگرێس ناتوانێت شه‌ڕ له‌گه‌ڵ هیچ وڵاتێک بکات، به‌ڵام یاسای AUMF که‌دوای رووداوه‌کانی 11ی سێپته‌مبه‌ر له‌لایه‌ن کۆنگرێسه‌وه ده‌رکرا، ده‌سه‌ڵاتیدا به‌سه‌رۆک که بتوانێت «هه‌موو هێزێکی پێویست و گونجاو دژی هه‌ر لایه‌نێک که سه‌رۆک دیاریده‌کات به‌وه‌ی پلانی داڕشتووه یان ده‌سه‌ڵاتیداوه یان جێبه‌جێی کردووه یان هاوکاربووه له‌هێرشه‌کانی 11ی سێپته‌مبه‌ردا به‌کاربهێنێت»، ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ش توانای دایه جۆرج ده‌بلیو بوشی سه‌رۆکی ئه‌وکات تائه‌فغانستان و دواتریش عێراق داگیربکات. دوای راگه‌یاندنی تێپه‌ڕاندنی پرۆژه یاساکه به (286) به‌رامبه‌ر (161) ده‌نگ، که تیایدا (49) ئه‌ندام کۆنگرێسی کۆماری چوونه پاڵ دیموکراته‌کان و ده‌نگیان پێداو ده‌بێت ئه‌نجومه‌نی پیران ده‌نگی پێبده‌ن و سه‌رۆکیش ره‌زامه‌ندیی له‌سه‌ر نیشان بدات تا ببێته یاساو ئه‌وه‌ی پێشتر هه‌ڵبوه‌شێنێته‌وه، نانسی پێلوسی سه‌رۆکی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌ران رایگه‌یاند:»له‌و کاته‌وه که‌کۆنگرێس له‌ساڵی 2002 دا ده‌نگی به‌ده‌سه‌ڵاتپێدان بۆ به‌کارهێنانی هێزی سه‌ربازیی داوه، نزیکه‌ی (20) ساڵ تێپه‌ڕیوه‌و (10) ساڵیش تێپه‌ڕیوه به‌سه‌ر کۆتایهێنانی فه‌رمیی به‌ئۆپراسیۆنه سه‌ربازییه‌کانی ئه‌مریکا له‌عێراق، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌مڕۆ دوای (10) ساڵ له‌ئه‌و کۆتایی پێهێنانه، گه‌له‌که‌مان به‌پێی ده‌سه‌ڵاتپێدانێکی کۆنی هێزی سه‌ربازیی کارده‌کات». پیلۆسی راشیگه‌یاند:» ترس هه‌یه له‌به‌کارهێنانی ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌و پێشتریش وه‌ک ده‌سه‌ڵاتپێدانێکی ره‌ها، به‌کارهێندراوه بۆ چه‌ند پرۆسه‌یه‌کی سه‌ربازیی نا په‌یوه‌ندیدار به‌ئامانجی یاساکاوه«. ئه‌گه‌رچی جۆ بایدن سه‌رۆکی ئه‌مریکا رایگه‌یاند که پشتگیریی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی یاساکه ده‌کات، به‌ڵام پێده‌چێت له‌ناو سیناتۆره‌کاندا رایه‌کی جیاواز هه‌بێت، هه‌ربۆیه پێنج سیناتۆری ئه‌ندامی لیژنه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی ده‌ره‌وه‌ی ئه‌نجومه‌نی پیران، له‌نامه‌یه‌کدا بۆ سیناتۆر بۆب مێندێز سه‌رۆکی لیژنه‌که، داوایانکردووه کاتی زیاتریان پێبدرێت بۆ لێکۆڵینه‌وه له‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌که، چونکه کاتێکی زۆر به‌سه‌ر ده‌رچوونی یاسای ده‌سه‌ڵاتپێدانه‌که‌دا تێپه‌ڕیوه. هه‌روه‌ها به‌پێی به‌دواداچوونێکی ماڵپه‌ڕی Just Security ی ئه‌مریکیی، چاودێرانی دۆخه‌که ده‌ڵێن که ئه‌و پێنج ئه‌ندامه ده‌سه‌ڵاتی ره‌تکردنه‌وه‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌که‌یان نییه، به‌ڵکو ئه‌وه ته‌نیا هه‌وڵێکه بۆ به‌لاڕیدابردن و دواخستنی، تا له‌بری ئه‌وه‌ی له‌لایه‌ن لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌نده‌وه ره‌زامه‌ندی له‌سه‌ر بدرێت، یاساکه ببرێته هۆڵی ئه‌نجومه‌نی پیران و بخرێته گفتوگۆو ده‌نگدانی گشتییه‌وه. زۆرێک له‌یاساکان له‌ئه‌مریکادا، پێویست ناکات ببرێته هۆڵی ئه‌نجومه‌نی پیران و ده‌نگدانی سه‌رجه‌م یان زۆرینه‌ی سیناتۆره‌کان، به‌ڵکو ته‌نیا پێویستی به‌وه هه‌یه لیژنه‌ی تایبه‌تمه‌ندی ئه‌و بواره ره‌زامه‌ندیی له‌سه‌ر نیشانبدات و ده‌نگی پێبدات. پاڵپشتیکردنی جۆ بایدن له‌هه‌ڵوه‌شاندنه‌که بۆ ئه‌وه ده‌گه‌ڕێته‌وه، سه‌رۆکی نوێ ستراتیج و سیاسه‌تێکی جیاوازی له‌عێراقدا گرتووه‌ته به‌ر که‌دووره له‌هێزو پرۆسه‌ی سه‌ربازیی و ده‌یه‌وێت له‌ڕێگای ئابوری و پشتیوانیکردنی سیاسییه بێلایه‌نه‌کانه‌وه ئه‌و عێراقه دیموکراسییه دروستبکات که له‌سه‌ره‌تاوه ئه‌مریکییه‌کان به‌ڵێنیان دابوو. له‌و باره‌یه‌وه گۆڤاری فۆرین پۆلیسی ئه‌مریکی له‌ڕاپۆرتێکدا باس له‌ئه‌وه ده‌کات که‌ئه‌مریکا تاکه وڵاته بتوانێت «عێراقی نوێ» دروست بکات و ده‌توانێت پشت به‌عێراقییه‌کان ببه‌ستێت که خۆیان ئه‌رکی خۆیان هه‌ڵبگرن بۆ ده‌ستخستنی ئه‌و عێراقه نوێیه. راپۆرته‌که هێمای بۆ ئه‌وه‌کردووه که ئه‌و یاسایه‌ی هه‌ڵوه‌شێندراوه‌ته‌وه هیچ په‌یوه‌ندییه‌کی به ئه‌و کارانه‌وه نییه که له‌ئێستادا داواکراوه واشنتۆن له‌عێراقدا بیکات، هاوکات ئیداره‌ی بایدن هه‌میشه جه‌خت له‌ئه‌وه ده‌کاته‌وه که‌هه‌رگیز هه‌ڵه‌کانی ئیداره‌کانی پێش خۆی دووباره ناکاته‌وه، به‌تایبه‌تی له‌دۆسیه‌ی کشانه‌وه‌ی یه‌کلایه‌نه‌ی هێزه‌کانی ئه‌مریکادا له‌عێراق له‌ساڵی 2011دا که بووه مایه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی داعش، به‌ڵکو ئه‌مجاره تیمی ئاسایشی نیشتیمانیی بایدن هه‌ندێک هه‌نگاوی کرداریی گرنگیان ناوه بۆ هه‌مه‌ئاهه‌نگییه‌کی پته‌و له‌گه‌ڵ به‌غداددا وه‌ک په‌یوه‌ندیکردنی بایدن به‌مسته‌فا کازمی سه‌رۆک وه‌زیرانی عێراق و به‌ستنی گفتوگۆی ستراتیجی عێراقیی له‌واشنتۆن. گفتوگۆی ستراتیجیی نێوان عێراق ئه‌مریکا له‌نێوان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی هه‌ردوو وڵاتدا، له‌ڕۆژی 7ی نیسان له‌واشنتۆن، به‌پێی رێککه‌وتنی (چوارچیوه‌ی ستراتیجیی نێوان عێراق و ئه‌مریکا)ی ساڵی 2008 ئه‌نجامدرا که بابه‌ته‌کانی ئابوری و وزه، ئاسایش، دژایه‌تیی تیرۆر، بابه‌ته سیاسییه‌کان و هاوکاریی له‌بواره‌کانی خوێندن و رۆشنبیریدا له‌خۆده‌گرێت. به‌ڵام ئه‌م هه‌نگاوانه ته‌نیا سه‌ره‌تان و بردنه‌وه‌ی یارییه‌که له‌عێراق، پێویستی به‌دروستکردنی هه‌ژمونێکی ئه‌مریکیی به‌هێز هه‌یه تا ئێران له‌عێراقدا لاواز بکرێت و تێچووی ده‌ستوه‌ردانی ئێران به‌رزبکرێته‌وه، چ له‌ڕووی مرۆیی و چ له‌ڕووی داراییه‌وه، به‌وه‌ش به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی هه‌وڵه عێراقی و ئه‌مریکییه‌کان بۆ نه‌هێشتنی ده‌سه‌ڵاتی ئێران زۆر سه‌خت ده‌بێت، به‌ڵام بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وه سه‌ربگرێت، ده‌بێت ئه‌مریکا له‌یارییه‌که‌دا بمێنێته‌وه. دوای کوژرانی قاسم سوله‌یمانی و ئه‌بومه‌هدی موهه‌ندیس ئێران ده‌رکردنی هێزه ئه‌مریکییه‌کانی له‌عێراق کردووه‌ته ئه‌وله‌ویه‌تی خۆی، به‌ڵام زۆرێک له‌عێراقییه‌کان ده‌یانه‌وێت بمێنێته‌وه، چونکه وه‌ک هۆکارێک ده‌یبینن بۆ دروستبوونی سوپایه‌کی عێراقی پرۆفێشناڵ و پارێزه‌ری راسته‌قینه‌ی عێراقیشه له‌به‌رامبه‌ر کۆنترۆڵکردنیدا له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه. راپۆرته‌که‌ی فۆرین پۆلیسی ئه‌وه‌ی خستۆته‌ڕوو که ده‌بێت پاراستنی سه‌رکرده سیاسییه عێراقییه‌کان ئه‌وله‌ویه‌تی یه‌که‌می ئه‌مریکابێت، چونکه ده‌سه‌ڵاتداره نیازپاکه‌کانی وه‌ک مسته‌فا کازمی و به‌رهه‌م ساڵح و چه‌ندینی تر، کاتێک هه‌وڵی دژایه‌تیکردنی گه‌نده‌ڵی و سه‌رکوتکردنی میلیشیاکان ده‌ده‌ن، روووبه‌ڕووی هه‌ڕه‌شه‌ی توند ده‌بنه‌وه‌و له‌ژێر مه‌ترسیی تۆڵه لێکردنه‌وه‌دان، نه‌ک هه‌ر ئه‌وان به‌ڵکو فه‌رمانده ئه‌منییه عێراقییه‌کانیش، کاتێک فه‌رمانه یاساسییه‌کان جێبه‌جێده‌که‌ن تووشی هه‌مان کێشه ده‌بنه‌وه. ئه‌گه‌ر چی دوای هه‌ڵبژاردنی ئیبراهیم ره‌ئیسی به سه‌رۆک کۆماری ئێران، مسته‌فا کازمی جه‌ختیکرده‌وه که په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵیدا ناوازه‌یه‌و سوره له‌سه‌ر پێشخستنی په‌یوه‌ندیی نێوان هه‌ردوو وڵات، به‌ڵام ئه‌وه نابێته مایه‌ی تێکچوونی په‌یوه‌ندییه‌کانی له‌گه‌ڵ بایدندا. له‌وباره‌یه‌وه حه‌یده‌ر موسه‌وی به‌ڕێوه‌به‌ری (سه‌نته‌ری بڕیاری سیاسی عێراقی) به ئاژانسی سپۆتنیکی رایگه‌یاند:»کازمی هه‌وڵده‌دات موغازه‌له‌ی ئێران بکات به‌هیوای ئه‌وه‌ی ئاشنایه‌تی ئێران و هاوپه‌یمانه‌کانی تاران له‌عێراق به‌ده‌ستبهێنێت تا حکومه‌ته‌که‌ی بۆ درێژترین کاتی له‌توانادابێت به‌رده‌وامبێت، چونکه ده‌زانێت سه‌رۆکه نوێیه‌که‌ی ئێران (ئیبراهیم ره‌ئیسی) ده‌بێته خاڵێکی وه‌چه‌رخان له‌ناوچه‌که‌دا». ئه‌مریکای بایدن جیاوازه له‌ئه‌مریکای تره‌مپ، دیموکراته‌کان ئاساییه به‌لایانه‌وه له‌گه‌ڵ ره‌وته توندڕه‌وه‌کاندا لێکتێبگه‌ن، ئه‌گه‌ر ئه‌وه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کان بهێنێته دی، بۆیه له‌وانه‌یه واشنتۆن غه‌زه‌لی کازمی له‌گه‌ڵ ئێراندا وه‌ک هه‌وڵێک بۆ هێورکردنه‌وه‌ی گرژییه‌کانی نێوان ئێران و ئه‌مریکا ئه‌ژماربکات، به‌تایبه‌تی له‌چاوه‌ڕوانیی گه‌ڕانه‌وه‌دا بۆ رێککه‌وتنه ئه‌تۆمییه‌که‌ی ڤییه‌نا. جیاوازییه‌کی تری ئه‌مریکای بایدن له‌ئه‌مریکای تره‌مپ ئه‌وه‌یه، که وه‌ک له‌ڕاپۆرته‌که‌ی فۆرین پۆلیسیدا هاتووه؛ ئه‌مریکای بایدن له‌بری هێزی سه‌ربازیی هێزی ئابوری به‌کارده‌هێنێت و له‌ڕێگایه‌وه ده‌توانێت بگاته بوارێکی فراوانتر له‌عێراقدا. له‌ئێستادا ساڵانه واشنتۆن نزیکه‌ی (500) ملیۆن دۆلار به‌شیوازی جیاجیا له‌هاوکاریی به‌رگریی و پێشخستندا بۆ عێراق خه‌رج ده‌کات، به‌ڵام عێراقییه‌کان داوای ئه‌زمونی زیاتر ده‌که‌ن له‌بازرگانی و ته‌کنه‌لۆجیاو بواره‌کانی تردا به‌تایبه‌تی بواری هاوکاری ئابوریی. بۆیه گۆڤاره‌که دوای گفتوگۆ له‌گه‌ڵ چه‌ند شاره‌زایه‌کدا ده‌گاته ئه‌و ده‌رئه‌نجامه‌ی له‌ئێستادا ده‌بێت ئه‌مریکا لیژنه‌یه‌کی هاوبه‌ش بۆ هاوکاریی ئابوریی له‌نێوان خۆی و عێراقدا پێکبهێنێت، هاوشێوه‌ی ئه‌وه‌ی له‌حه‌فتاکانی سه‌ده‌ی رابردووه‌وه له‌گه‌ڵ سعودیه‌دا دایمه‌زراند تا ئابوریناس و داراییناسه ئه‌مریکییه‌کان بتوانن هاوکاری ریاز بکه‌ن سامانه نه‌وتییه‌که‌ی به‌شێوه‌یه‌کی کاریگه‌ر به‌کاربهێنێت بۆ به‌ره‌وپێشبردنی وڵاته‌که‌ی. هێشتا رۆڵی واشنتۆن قورسایی خۆی لای جه‌ماوه‌رو سیاسییه‌کانی عێراق هه‌یه، ده‌بێت ئه‌مریکا ئاماده‌بێت ئه‌گه‌ر سه‌رکرده عێراقییه‌کان دیموکراسیه‌تییان لاوازکرد، ئه‌وا هه‌موو جۆره هاوکارییه‌کی ئابوری و دیبلۆماسی هه‌ڵپسێرێت تا ئه‌و عێراقه دیموکراسییه نوێیه‌ی به‌ڵێنیدابوو له‌دایک ببێت.
.jpg)
ماردین نورەدین سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بەدەركردنی بڕیارێك تایبەت بەچاودێری پەرلەمانتاران بۆ پرۆژەكانی نیشتەجێبوون و وەبەرهێنان كاردانەوەی توندی پەرلەمانتارانی لەفراكسیۆنە جیاوازەكان لێكەوتووەتەوەو داوا دەكەن كە»دەبێت سەرۆكی پەرلەمان بیسەلمێنێت كە ئەو سێ پەرلەمانتارە كێن بەرتیلیان وەرگرتووە». رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمانی كوردستان بڕیارێكی دەركرد لە 22ی حوزەیرانی 2021، كە تایبەت بوو بەسەردانیكردنی پەرلەمانتاران بۆ پرۆژەكانی وەبەرهێنان كە رێگەیان پێنادات بەتەنها سەردانی ئەو پرۆژانە بكەن، بەڵكو دەبێت لەڕێگەی لیژنە هەمیشەییەكانەوە بێت. دوابەدوای ئەو نووسراوەی، رێواز فایەق جارێكی تر روونكردنەوەی لەسەر ئەو نووسراوەی داو تێیدا هاتووە كە»ژمارەیەكی زۆری دەزگاكانی راگەیاندن پەیوەندی دەكەن سەبارەت بەنووسراومان ژمارە (١٧٥٥ لە ٢٢/٦/٢٠٢١) تایبەت بەسەردانیكردنی پڕۆژەكان لەلایەن ئەندامانی بەڕێزی پەرلەمانەوە، لێرەوە بۆ هەموولایەكی رادەگەیەنین كەنووسراوی ئاماژە بۆكراو، تەنها كاركردنە بەماددەكانی (٤٠، ٤١) لەپەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان، كەتایبەتن بەدەسەڵاتی لیژنە هەمیشەییەكانی پەرلەمانی كوردستان بۆ چاودێری و سەردانی مەیدانیی كارو پڕۆژەكان بەبڕیارو میكانیزمی یاسایی و پەیڕەوی كارپێكراو». بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتى دوای كاردانەوەی پەرلەمانتاران لەسەر بڕیارەكەی سەرۆكی پەرلەمان لەئێستادا رێواز فایەق تووشی «ئیحراجییەكی گەورە بووەتەوەو نازانێت چۆن لێی دەرباز ببێت»، هەروەها پرسەكە گەیشتووەتە «دەزگای هەواڵگری پاراستی پارتی». ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» ئەو نووسراوەی بە نا پەیڕەوی دەزانین، ئەوە كۆت و بەندكردنی پەرلەمانتارانە و ئەم بابەتە بەئاسانی هەزم ناكرێت». لوقمان وەردی ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لەلێدوانێكدا بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەوەكرد بەپێی مادەی (22) بڕگەی شەشەم ئەركی پەرلەمان چاودێری و چاودێری كردنە، بۆیە ئەو نووسراوەی كەكراوە بۆ سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران بە نا پەیڕەوی دەزانن، وتیشی:» ئەمە بۆ كۆت و بەندكردنی پەرلەمانتارانە بۆ چاودێریكردن، ئەمە كارێكی نا پەیڕەویەو تێڕوانینی فراكسیۆنی یەكێتیمان داوەتە سەرۆكایەتی پەرلەمان «. ناوبراو ئەوەی دووپاتكردەوە كە دەبێت پەرلەمانتار ئازاد بێت لەوەی چۆن بەدواداچوون بۆ كاری پەرلەمانی دەكات»ئەم بابەتە بەئاسانی هەزم ناكرێت لەلایەن ئێمەوە، بۆ گومان بخرێتە سەر موئەسەسەو دامەزراوەی پەرلەمانەوە، كەقسەمان لەگەڵ دەستەی سەرۆكایەتی كردووە دەڵێن هیچ ناوێك و بەڵگەیەك لای ئێمە نییە، ئەی كە نییە چۆن شكۆی پەرلەمانتاران و پەرلەمان لەكەدار دەكەن». «ئەگەر پەرلەمانتار هەبووبێت خراپ پێگەو دەسەڵاتی پەرلەمانی بەكارهێنابێت بۆ مەبەستی شەخسی، ئەگەر ناوێك هەیە یان كەسێك هەیە، ئەگەر سەرۆكایەتی پەرلەمان گومان لەسەر كەسێك دەكات، رێكاری پەیڕەوی بەرامبەر بگیرێتەبەر لیژنەیەكی لێكۆڵینەوە پێكبێت دواتر ئەو كەسە رووبەڕووی یاساو دادگا بكرێتەوە بۆ ئەوەی سزای خۆی وەربگرێت»، لوقمان وەردی وای وت. ئەندامێكی فراكسیۆنی نەوەی نوێ كەپارتێكی ئۆپۆزسیۆنن دەڵێت:» ئەو بڕیارەی سەرۆكی پەرلەمان دەریكردووە تەواو نایاساییەو بەهیچ شێوەیەك پێوەی پابەند نابین و لێی قبوڵ ناكەین». مژدە مەحمود، ئەندامی فراكسیۆنی نەوەی نوێ لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئەو بڕیارە تەواو نایاساییە، چونكە پەیڕەوو دەسەڵاتی داوە بەپەرلەمانتاران بۆ چاودێریكردن». ناوبراو ئەوەشی دووپاتكردەوە كە رێواز فایەق سەرۆكی پەرلەمان بەو بڕیارە نایاساییەی ئەوەندەی تر پەرلەمانی بچوككردووەتەوە بەرانبەر بەحكومەت، وتیشی:» سەرۆكی پەرلەمان دەبێت بیسەلمێنێت ئەو سێ پەرلەمانتارە كێن و ناویان بهێنێت ئەگەر راست بێت بەرتیلیان وەرگرتووە با بۆیان پەردەپۆش نەكات، چونكە ناكرێت (105) پەرلەمانتاری دیكە تۆمەتبار بكات». هاوكات ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان پێیوایە كەسەرۆكی پەرلەمان كەوتووەتە هەڵەیەكی یاسایی زۆر گەورەوە. ئەبوبەكر هەڵەدنی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: «لەبەرئەوەی هیچ پاڵپشتێكی یاسایی نییە و پێچەوانەی دەستورو یاسای هەڵبژاردن و پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستانە، كەدەسەڵاتی بەدواداچوونی داوە بەپەرلەمانی كوردستان چ وەك خۆی چ وەك ئەندامێكی لیژنەی پەرلەمانی، هیچ كەس بەدەر نییە لەلێپرسینەوەو بەدواداچوون جگە لە (خودا)، هەموو كەس لەبەردەمی پەرلەمانتار شایستەی لێپرسینەوەیە». ناوبراو پێشیوابوو سەرۆكی پەرلەمان كەوتووەتە هەڵەیەكی یاسایی زۆر گەورەوەو پێوستە «ئەو هەڵەیەی كەئەنجامی داوە بەئاراستەكردنی ئەو نووسراوە راستبكاتەوە، هەر كەسێك كردوویەتی با ناوەكەی ئاشكرابكرێت». هەروەها فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری لەبەیاننامەیەكدا سەركۆنەی بڕیارەكەی سەرۆكی پەرلەمان دەكەن و دەڵێن:»ئەوەندەی حزب و شەخس و حكومەت لەهەوڵی بێبەهاكردن و شكاندن و زڕاندنی ناوو شكۆی پەرلەمان و پەرلەمانتارانن، ئێوەش بەهۆی لاوازی و پاشكۆ بوونتانەوە بوونەتە بەشێك لەو پیلانەو نەتانتوانیوە رێزی پێگەی خۆشتان و پەرلەمانیش بپارێزن». فراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەهەر جۆرە بڕیارێك لەدەرەوەی پەیڕەوی ناوخۆی پەرلەمانی كوردستان كە ئەرك و دەسەڵات و مافی پەرلەمانتاری دیاریكردووە، رەتدەكەنەوەو ئەو بابەتەی كەسەرۆكی پەرلەمان فڕێیداوەتە میدیا، خەریكە هەندێ كەس و گروپ رایگشتیی پێ چەواشە دەكەن و بەكاریدەهێنن بۆ شكاندن و لێدان لەشكۆی پەرلەمانی كوردستان كەڕاستەوخۆ نوێنەرایەتی دەنگ و ئیرادەی خەڵك دەكات . ئەندامێكی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» ئەندامی پەرلەمان مافی كۆكردنەوەی زانیاری هەیە لەسەر هەر پڕۆژەیەك و هەر بابەتێك كەبیەوێت چاودێری بكات». شوان كەریم، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»سەرۆكی پەرلەمان پاڵپشت بەدوو مادەی پەیڕەوی نووسراوەكەی كردووە لێكتێگەشتن و تێڕوانینی جیاواز لەنێوان فراكسیۆنەكان و ئەندامانی پەرلەمان و سەرۆكی پەرلەمان هەیە، هەریەكە و بەجۆرێك خوێندنەوە بۆ بڕگەكە دەكات، لەئەسڵدا ئەو ماددانە ئاماژە بەوەدەكەن ئەندامی پەرلەمان مافی كۆكردنەوەی زانیاری هەیە لەسەر هەر پڕۆژەیەك و هەر بابەتێك». پەرلەمانتارەكەی پارتی پێشیوابوو هەڵەكە لەوەدایە كە لەكۆبوونەوەكانی رابردووی ناو لیژنە داوایان كردووە پەرلەمانتاران خۆیان بپارێزن لەچوون بۆ پڕۆژەكان بەتەنها، لەبەرئەوەی ئەو پڕۆژانە پڕۆژەی وەبەرهێنانن بابەتێكە گفتوگۆو تێبینی زۆر لەسەرە، «ئەندامێكی پەرلەمان بەتەنیا سەردانی پڕۆژەیەك بكات یان بەدواداچوونی كەسی بكات لەوانەیە گومان بكەوێتە سەریان». شوان كەریم ئەوەشی روونكردەوە كە داوایان كردووە راستەوخۆ لەگەڵ سەرۆكی پەرلەمان دابنیشن بۆ زیاتر روونكردنەوەی ئەو بابەتە ئایا ئەو سەرچاوانەی ئەو زانیاریانە بەسەرۆكی پەرلەمان دراوە لەڕێگەی نووسراوی فەرمیە یان بەڵگەیەكی لایە یان بەزارەكی زانیاری پێی دراوە؟، وتیشی»دەمانەوێت بگەینە راستی و دروستی ئەو بابەتەو ئەوكاتە راستییەكان رادەگەیەنین». بۆ ئەم پرسە؛ هاوڵاتى چەند جارێک پەیوەندی بەڕێواز فایەق سەرۆکی پەرلەمانی کوردستانەوە کرد، بەڵام پەیوەندییەکە بەردەست نەبوو.
شاناز حەسەن دادگای پێداچوونەوە دوا پلەی بەبڕیارەكەی سزادراوانی بادیناندا دووبارە و سزای شەش ساڵ زیندانی كردنیانی پەسەند كرد، هەموو پشتگیرییە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان نەبووە فریادڕەسیان و دوا پلەی وەرگرت و تەنها كەسوكاریان چاوەڕێی بڕیاری لێخۆشبوون دەكەن لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە. رۆژی 20ی حوزەیرانی 2021، دادگای پێداچوونەوە بڕیارەكەی دادگای پەسەند كرد تایبەت بەسزادراوانی بادینان، دوێنێ یەكشەممە ئەو بڕیارە راگەیەندرا بۆ هەریەك لە(شێروان شێروانی، ئەیاد كەرەم، گوهدار محەمەد ئەمین، شڤان سەعید، هاریوان عیسا). روگەش جەباری، خێزانی شێروان شێروانی، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئێمە تەواو شۆك بووین بەبڕیارەكە و تەنیا ماوە سەرۆكی هەرێم خۆی وەك مرۆڤێك و كوردێك مامەڵە لەگەڵ تاكەكانی كۆمەڵگەكەی بكات، كەكوردین دوور لە سیاسەت لێیان خۆش ببێت، ئێمە سوپاسی دەكەین». هاوسەری شێروان شێروانی پێشیوابوو ئەو بڕیارە دەركەوت، كە سزاكە تەواو سیاسییەو پەیوەندی بەسیاسەتەوە هەیە، نەك سزای كەسانێك كە شتێكیان كردبێت و لێیان خۆش ببن. پارێزەری شێروان شێروانی رایگەیاند ئەمڕۆ دەستەی گشتی دادگای پێداچوونەوە بڕیاری سزای زیندانیكردنی چالاكوانانی وەك خۆی پەسەندكردو بڕیارەكەش دواپلەی وەرگرت. محەمەد عەبدوڵا، پارێزەری رۆژنامەنوس شێروان شێروانی بەهاوڵاتى وت:» ئەمڕۆ دەستەی گشتی دادگای پێداچوونەوە بڕیاری سزای زیندانیكردنی چالاكوانانی وەك خۆی پەسەندكردو بڕیارەكەش دواپلەی وەرگرت». ناوبراو باسی لەوەشكرد، دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان داوای پارێزەرانی سزادراوانی بادینانی رەتكردەوە كەداوای راستكردنەوەی بڕیاری دادگای پێداچونەوە (تصحیح القرار تمیز )یان كردبوو، بەوەش دادگای پێداچوونەوە بڕیاری دادگای تاوانی دووی هەولێری پەسەندكرد بەسزادانی هەریەك لەو پێنج چالاكوانە بۆ ماوەی شەش ساڵ». «لەڕووی یاساییەوە هیچ قۆناغێكی راستكردنەوەی بڕیاری دادگا نەماوە تەنها لێخۆشبوونی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەمێنێتەوە»، پارێزەرەكەی شیروانی وای وت. رۆژی 16ی شوبات دادگای تاوانەكانی دووی هەولێر بڕیاریدا بەشەش ساڵ زیندانیكردن بۆ پێنج چالاكوان و رۆژنامەنووسی سنوری بادینان بەتۆمەتی (كۆكردنەوەی زانیاری قەدەغەكراو، كاركردن بۆ گروپی چەكداری و پێدانی زانیاری بەلایەنی دەرەكی، بەمەبەستی تێكدانی ئاسایشی كوردستان)، بڕیارەكەی دادگای هەولێر بەپێی ماددەی 21ی سزادانی عێراقی بوو كە تایبەتە بەتێكدانی ئاسایشی هەرێم و كاركردن بۆ لایەنی دەرەكی. یەكێك لەدەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێم دەركردنی بڕیاری لێبوردنی تایبەت و گشتییە بۆ سزادراوان كە لەزیندانەكاندان، چوار ساڵ جارێك پەرلەمانی كوردستان لەڕێگەی یاسایەكەوە پێشنیار بۆ ئازادكردنی زیندانیكراوانی حوكمدراو دەردەكات و سەرۆكایەتی هەرێم دوای سەیركردنی پێشنیارەكە بڕیاری لەسەر دەدات. دوێنێ یەكشەممە سەنتەری میترۆ بۆ ئازادی رادەربڕین و بەرگری لە رۆژنامەنووسان داوای لە نێچیرڤان بارزانی كرد كە بڕیاری لێخۆشبوونیان بۆ دەربكات، لەبەیاننامەكەیاندا ئاماژە بەوە كراوە كە»وەك پێشتر داوامان لێكردبووی لەبارەی سزادراوانی بادینانەوە، ئەمجارەش داوا دەكەین بڕیاری لێخۆشبوون بۆ سزادراوانی بادینان دەربكەن». برای گوهدار محمەمەد بۆ هاوڵاتى ئەوەی خستەڕوو كە رۆژی شەممە گوهدار پەیوەندی پێوە كردووەو داوای كردووە كەڕۆژنامەنووسان و چالاكوانان فشارەكانیان زیاتر بكەن. زیدان محەمەد، برا گەورەكەی گوهدار، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»بارودۆخی دایكم زۆر خراپەو زۆر بەدووبارە پەسەندكردنەوەی بڕیارە نیگەرانین، بەڵام چارمان نیە و تەنیا لەسەرۆكی هەرێم داواكارین بڕیارێك بدات». ناوبراو پێشیوابوو ئەوان» بێتاوانن» و شەش ساڵ زیندانی تەمەنێكە بۆ كوڕێكی گەنج كە هیچ تاوانێكی نەكردووە. نوێنەری كەسوكاری زیندانیكراوان دەڵێت:»ئەم بڕیارە هێندەی تر سومعەی هەرێمی كوردستانی ناشرین كرد، ئەمە تەحەدای خەڵكە».
ئارا ئیبراهیم بەپێی داتا فەرمییەکانی حکومەتی هەرێم داهاتەکانی نەوت‌و ناوخۆ زیاترن لەملیارێک دۆلار، بەڵام کابینەی نۆیەم بەسەرۆکایەتیی مەسرور بارزانی بەردەوامە لەلێبڕینی مووچەی مووچەخۆران. مەسرور بارزانی لەکاتی سوێندخواردنی لەپەرلەمانی کوردستان بەڵێنی دا کەکابینەکەی چاکسازی ئەبجام بدات‌و شەفاف بێت لەسێکتەرە جیاوازەکاندا، بەڵام پاش تێپەڕبوونی زیاتر لەدوو ساڵ هیچ دۆسێیەک روون نییە. هاوڵاتى بەدواداچوونی وردی بۆ داهاتەکانی نەوت‌و ناوخۆ کردووە بەپێی داتا فەرمییەکانی حکومەتی هەرێم. داهاتی نەوت حكومەتی هەرێم رۆژانە (460) هەزار بەرمیل نەوتی خاو هەناردەی دەرەوە دەكات و مانگانە (13) ملیۆن و (800) هەزار بەرمیل دەكات و لەئێستادا هەر بەرمیلێك نەوتی خاو بە (76) دۆلارەو ئەگەر هەرێم بە (11) دۆلار كەمتر بیفرۆشێت لەنەوتی برێنت ئەوا (897) ملیۆن دۆلار دەكات و بەدینار دەكاتە یەك ترلیۆن و (318) ملیار دینار. داهاتەكانی ناوخۆ داهاتی ناوخۆیی و نانەوتی هەرێمی كوردستان مانگانە گەیشتووەتە (350) ملیار دینارو مانگانە بەپێی وتەی بەرپرسانی وەزارەتی دارایی كە بە پەرلەمانتارانیان راگەیاندووە. داهاتی ناوخۆو نانەوتی لەدوای قاچاغی و ئەوەی لەوەزارەتی دارایی تۆماردەكرێت لەسەرتاسەری هەرێم مانگانە (350) ملیار دینارە كە لەداهاتەكانی (گومرگی دەروازە سنورییەكان، سەرپێچی و موڵەت و ژمارەكردنی ئوتومبێل و مۆڵەت نوێكردنەوە، باج، پارەی كارەباو ئاو، رسوماتی خانوو و تەلاری بازرگانی و مۆڵەكان، ..هتد پێكهاتووە. (350) ملیار دینارەكە بەم شێوەیەیە كە سەد ملیار دیناری مانگانەی داهاتی رسومات و خزمەتگوزارییەكان، (160) ملیار دیناری گومرگی دەروازە سنورییەكان و زیاتر لە (90) ملیار دیناری داهاتی باجەكان. سەرچاوەیەك لەوەزارەتی دارایی و ئابووری حكومەتی هەرێم بۆ هاوڵاتى ئاشكرا كرد كەبڕیاردراوە لەڕێگەی چاكسازیكردن و سنورداركردنی قاچاغچێتی لەدەروازە سنورییەكان داهاتەكانی ناوخۆ لە (350) ملیار تاكۆتایی ئەمساڵ بگەیەننە (400) ملیار دینار. هاوكاریی دارایی هاوپەیمانان هاوپەیمانان بەسەركردایەتی ئەمریكا بۆ هاوكاریكردنی هێزەكانی پێشمەرگە مانگانە (19) ملیۆن و (700) هەزار دۆلار كەنزیكەی (28) ملیار و (959) ملیۆن دینار دەكات دەداتە وەزارەتی پێشمەرگەو موچەی لیوا هاوبەشەكان و پێداویستییە سەربازییەكانیان بۆ ئامادە دەكەن. بەغداو یاسای بودجەی 2021 سەرەڕای ئەوەی لە 31ی ئازاری 2021 یاسای بودجە پەسەندكراو پشكی هەرێم جێگیركرا، بەڵام پاش سێ مانگ لەدەرچواندنی تائێستا جێبەجێ نەكراوەو هەرێمی كوردستان داهاتی نەوتی نەداوە بەعێراق و بەغداش هیچ بڕە بودجەیەكی نەناردووە، تەنها مستەفا كازمی بڕیاریداوە تاوردەكارییەكان تەواودەبێت (200) ملیار دینار رەوانەی هەرێم بكرێت و واژۆی كردووەو بڕیارە لەم هەفتەیەدا بگاتە هەرێم. دانەوەی قەرزەكان یاریدەدەری سەرۆكی حكومەت بۆ كاروباری دارایی و وەبەرهێنان و ئەنجومەنی راژە رایگەیاند كە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم بەردەوام و مانگانە (253) ملیۆن دۆلار كە دەكاتە (379) ملیار دینار دەداتەوە بەقەرز. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم لەپەرلەمانی كوردستان لەساڵی رابردوو رایگەیاند كە كابینەكەی (28) ملیار دۆلار قەرزارەو بەرنامەیان هەیە بۆ دانەوەی ئەو قەرزانە، بەڵام وردەكاری چۆنێتی وەرگرتنی قەرزەكان و دانەوەی ئاشكرا نەكرد. «داهاتەكانی نەوت‌و ناوخۆی هەرێم ملیارێك دۆلاریان تێپەڕاند» ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكگرتوو دەڵێت: »مووچەخۆران تەنها لەسەدا (59)ی موچە وەردەگرن سەرەڕای ئەوەی داهاتەكانی ناوخۆو نرخی نەوت زیادیان كردووە». شێركۆ جەودەت، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» (57) پەرلەمانتار واژۆمان كردووە كە حكومەت بێتە پەرلەمان و بڕیاری كۆتایی لەسەر لابردنی لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە بهێندرێت، ئەگەر نەهاتن ئەوا پەرلەمان دەتوانێت بڕیاربدات كە لێبڕینی موچە نەمێنێت ئەو دەسەڵاتەی هەیە». ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد كە سەرەڕای ئەوەی موچەخۆران لەسەدا 21%ی موچەیان لێدەبڕدرێت، بەهای دیناریش بەرانبەر بەدۆلار لەسەدا 20% دابەزیوە، واتا موچەخۆرانی هەرێم لەئێستادا لەسەدا (59)ی موچەكانیان وەردەگرن. شێركۆ جەودەت ئەوەشی دووپاتكردەوە «ساڵێكە حكومەتی هەرێم باسی چاكسازی دەكات و لێبڕینی موچە بەردەوامە سەرەڕای ئەوەی نرخی نەوت دووقات زیادی كردووە ئێستا بەرمیلێك نەوتی خاو بە (76) دۆلارە، داهاتی نەوت كە بەدۆلارە دەكرێتەوە بەدینار لەسەدا (20) زیادی كردووە بۆ حكومەت». « بەپێی ژمارەو داتا فەرمییەكانی حكومەتی هەرێم، داهاتەكانی نەوت و ناوخۆ یەك ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە، بەڵام حكومەت بێ منەتە بەرانبەر خەڵك و هاووڵاتییەكانی، فەرموون چاكسازی لە موچەدا بكەن و موچەی بندیوارەكان ببڕن و موچەی تەواو دابەش بكەن». ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكێتی لە پەرلەمانی كوردستان ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە ئەولەویەتیان ژیان و گوزەرانی خەڵكەو دەشڵێت:» پەرلەمان بڕیاریش بدات لێبڕینی موچە كۆتایی پێبێت ئەگەر حكومەت جێبەجێی نەكات سوودی نابێت». عوسمان كەریم، ئەندامی فراكسیۆنی یەكێتی لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» ئەمڕۆ دووشەممە كە كۆبوونەوەی پەرلەمانە باسی موچەو قوتی ژیانی خەڵك دەكەین، چونكە ئەوە ئەولەویەتمانە لەگەڵ دامەزراندنی سێ یەكەمەكانی زانكۆكانی هەرێم». ناوبراو هێمای بۆ ئەوەشكرد كە پەرلەمان ناتوانێت بەبێ هەماهەنگی حكومەت بڕیار لەبارەی كۆتایی هێنان بەلێبڕینی موچەوە بكات، وتیشی:»ئەگەر پەرلەمان بڕیاری كۆتایی هێنان بە لێبڕینی موچەش بكات كەحكومەت نەیەوێت جێبەجێی بكات هیچ سوودی نابێت، بۆیە بەهەماهەنگی لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران ئەو بڕیارە بدرێت باشترە». پەرلەمانتارێكی گۆڕان دەڵێت داهاتەكانی ناوخۆ (350) ملیار دیناری تێپەراندووە. دابان محەمەد ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» نرخی نەوت نزیكی (30) دۆلار بوو، ئێستا نرخی نەوت (76) دۆلارە، وەزیری سامانە سروشتییەكان بێدەنگە، نرخی بەنزین (550) دیناربوو، ئێستا (800) دینار بەرەو ژوورە، لێدوان و قسەیەكی نیە». ناوبراو ئەوەشدەخاتەڕوو كە ئەوكات (120) ملیۆن دۆلار لەداهاتی نەوت بۆ موچە تەرخان دەكراو موچە بەلێبڕینی 21% دابەش دەكرا، «ئێستا (300) ملیۆن دۆلار لەداهاتی نەوت بۆ موچە تەرخان دەكرێت لێبڕین هەر لە 21% و وتەیەكی نیە! پارەی نەوت لەبانكەكانی توركیا كێشەی بۆ دروستدەبێت، زۆر كەس روونكردنەوە دەدەن ئەو نەبێت». دابان محەمەد، جەختلەوەدەكاتەوە چەند بڕیارێكی ئەنجومەنی وەزیران هەبوو بۆ پێداچوونەوەی مەلەفی نەوت و كەمكردنەوەی خەرجیەكان، ئەویش وەك پێكهێنانی هێزی هاوبەش بۆ خاڵە سنورییەكان تائێستا هیچی لێ شین نەبووە. كۆمپانیا هەیە، تەنیا لەسەدا پێنجی نەوتی هەرێم بەرهەم دەهێنێت و خاوەنی 62% ی كێڵگەیەكە، بەڵام (607) ملیۆن دۆلاری خەرجی ماوە لای حكومەتی هەرێم وەریبگرێتەوە!!!». سەرچاوەیەكی باڵای حكومەتی هەرێم كە لەبەر هەستیاری پێگەكەی نەیویست ناوی بهێندرێت، بۆ ئەوەی باسكرد كەحكومەتی هەرێم لەپێش پەرلەمانتارانەوە دەیەوێت لێبڕینی موچە نەمێنێت، بەڵام توانای دارایی هەر ئەوەندەیە. لەبارەی داهاتەكانی نەوت و ناوخۆوە وتی:»داهاتەكانی ناوخۆ گەیشتووەتە ئەو ژمارەیە كەباسی دەكەیت، بەڵام داهاتی نەوت لەسەدا (48)ی لێ دەڕوات بۆ خەرجییەكان و حەقی گواستنەوەو شایستەی كۆمپانیاكان و بەشێكیشی بۆ دانەوەی قەرزەكانە، ئەوەی پەرلەمانتاران باسی دەكەن لەوردەكارییەكانی ئەو پرسە تێنەگەیشتوون یان لایان نییە».
شاناز حەسەن سەرەڕای ئەوەی لەكارنامەی پەرلەماندا بوونی نییە، بەڵام پەرلەمانتارێكی پارتی دەڵێت كۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بەئامادەبوونی حكومەت دەبێت و پرسی لێبڕینی موچە تاووتوێ دەكرێت. ساڵێکی تەواو بەسەر بڕیاری لێبڕینی موچەدا تێدەپەڕێت و سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بۆ دوو هێندەی ساڵی رابردوو و زایدبوونی داهاتەکانی ناوخۆش، بەڵام حکومەت بۆ ئەم مانگەش موچە بەلێبڕینی لەسەدا (21) دابەشدەکات. پەرلەمانی كوردستان لەنووسراوێكدا بانگهێشتی سەرجەم ئەندام پەرلەمانەكان دەكات بۆ دانیشتنی ژمارەی (16)ی خولی بەهارەی ساڵی سێیەمی ئەم خولەی پەرلەمانی كوردستان، بڕیارە دانیشتنەكە ئەمڕۆ دووشەممە 28-6-2021 كاژێر 11:00 بەڕێوەبچێت. بەپێی كارنامەكە شەش تەوەر لەكۆبوونەوەكە باسدەكرێن كەهیچیان باسی لێبڕینی موچەی تێدا نییە. پێش دوو هەفتە فراكسیۆنەكانی پەرلەمان بەدوو یاداشتی جیاواز (55) واژۆ و (65) واژۆ بەجیا كۆكرایەوە بۆ بانگهێشتی حكومەتی هەرێم لەسەر لێبڕینی موچە. هێڤیدار ئەحمەد ئەندامی فراكسیۆنی پارتی لەپەرلەمانی كوردستان وتی:»ئەمڕۆ كۆبونەوەی پەرلەمانی كوردستانە بەحزوری حكومەتی هەرێمی كوردستان». ناوبراو وتیشی:»لەحكومەت دەپرسین، نەوت بەرزبۆوە، بۆ موچە هەر بەلێبڕینەوە دەدرێت؟، باج زیادبووە، داهاتی گومرك زیادبوە، تاپۆ، رسومات هەر هەمووی زیاد بووە، بۆ هەر موچە بەلێبڕیبەوە دەدرێت؟». بڕیارە هەریەك لە وەزیری سامانە سروشتیەكان و وەزیری هەرێم بۆ كاروباری بەغدا و وەزیری پلاندانان و سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران ، سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران و وەزیری دارایی ئامادەی كۆبوونەوەی ئەمڕۆی پەرلەمان بن، بەڵام سەرۆكی حكومەت ئامادە نابێت. ئەندامێكی فراكسیۆنی یەكگرتوو: گومانمان هەیە ئامانج لەو تەوەرە زۆرانەو ونكردنی گفتوگۆی پرسی لێبڕینی موچە بێت. ئەبوبەكر هەڵەدنی، ئەندامی فراكسیۆنی یەكگرتوو، لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» دەبێت سەرۆكایەتی پەرلەمان روونكردنەوە بدات بەئێمەو بەخەڵكیش بۆ مانگێكە كۆنەبووەتەوەو ئێستاش دێت جەلسەیەكی تولانی دادەنێت كە لەوانەیە مانگێكی بوێت». ناوبراو وتیشی:» گومانمان بۆ دروست بووە ئامانج لەم هەموو بڕگە زۆرو زەبەندە ونكردنی یاداشتی پەرلەمانتارانە، نەك لێبڕینی موچەی ونكردووە و لێبڕینی موچەی هێناوەتە ناوەوە». هەڵەدنی ئەوەی دووپاتكردەوە كە لەیاداشتەكەیاندا وتوویانە هەڵگرتنی لێبڕینی موچە، بەبڕیارێكی تەشریعی پەرلەمان كۆتایی پێبێت ئەگەر حكومەتیش ئامادە نەبێت. زیاد جەبار، سەرۆكی فراكسیۆنی یەكێتی ئاماژەی بەوەكرد كە ئەوە بەرنامەی كارەو دانراوە، دەبێت هەر تەوەرێك هەقی خۆی پێبدرێت بەتایبەت لێبڕینی موچە، وتیشی:» پێشتر چەندین جار پەرلەمانتاران داوایان كردووە دانیشتنی پەرلەمان لەسەر كۆتایهاتنی لێبڕینی موچە بكرێت و كاتەكەی دواخراوە، هیوادارین ئەمڕۆ بكرێت». ئەندامێكی لیژنەی یاسایی لەپەرلەمانی كوردستان دەڵێت:»تەنها داوامان كردووە پرسی لێبڕینی موچە باس بكرێت نەك شتی دیكە». روپاك ئەحمەد، ئەندامی لیژنەی یاسایی لەفراكسیۆنی كۆمەڵی دادگەری لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» تەوەرەكان زۆرن و ئێمە تەنیا داوامان كردبوو لێبڕینی موچە بێت، بۆیە پێویستە بەتەنیا ئەو پرسە باسبكرێت». ئەندامێكی دیكەی پەرلەمان لەفراكسیۆنی گۆڕان پێیوابوو دەبێت كاتی تەواو هەبێت كە وەزیرە پەیوەندیدارەكان دێنە پەرلەمان وەڵامی پرسیارەكان بدەنەوە. رزگار حەمەد، پەرلەمانتاری گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان، بەهاوڵاتى وت:» ئێمە تەنیا دەمانەوێت لەسەر لێبڕینی موچە و داهاتەكانی حكومەت قسە بكەین، كە بەرزبوونەوەی نرخی نەوت و نزیكبوونەوەی رێككەوتنەكان لەگەڵ بەغدا بوونی هەیە». ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەوەڵامی پێویستی پەرلەمانتاران بدرێتەوە لەلایەن وەزیرەكانەوە كە جێگەی قەناعەتی پەرلەمانتاران بێت.
هاوڵاتى رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى (ئه‌منستى)رایده‌گه‌یه‌نێت ده‌زگاى پاراستنى پارتى به‌شێوه‌ى ھه‌ڕه‌مه‌کى خه‌ڵکیان گرتووه و شوێنبزریان کردوون و بۆیه‌داوا ده‌كات ده‌ستبه‌جێ ئه‌و ده‌ستبه‌سه‌رکراوانه ئازاد بکه‌ن. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 23ى حوزه‌یرانى 2021، رێکخراوى ئه‌منستى نێوده‌وڵه‌تى له نوێترین راپۆرتى خۆیدا رایگه‌یاند، ئاسایش و ھه‌واڵگریى حکومه‌تى ھه‌رێمى کوردستان(ھێزه‌کانى پاراستن، ئاژانسى ھه‌واڵگریى پارتى دیموکراتیى کوردستان) به‌شێوه‌ى ھه‌ره‌مه‌کى خه‌ڵکیان ده‌ستبه‌سه‌ر کردووه، تیایدا شه‌ش که‌س شوێنبزر کراون. رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌ڵه‌تى راپۆرتى تایبه‌تى خۆى له باره‌ى ده‌ستگیراوانى بادینان بڵاوکرده‌وه و تیایدا به وردى ره‌وشى ده‌ستگیرکردنیان و ئازادى راده‌ربڕینى له هه‌رێمى کوردستان خستووه‌ته‌ڕوو، له رێگه‌ى ده‌ستگیرکردنى ھه‌ره‌مه‌کى و گێچه‌ڵپێکردن ده‌ستبه‌سه‌رکراون، هه‌ربۆیه پێویسته‌ده‌ستبه‌جێ ئه‌و ده‌ستبه‌سه‌رکراوانه ئازاد بکه‌ن. له باره‌ى ده‌ستگیرکردن و بڕیاردان به سزادانى ده‌ستگیرکراوانى بادینان راپۆرته‌که ئاماژه‌ى به‌وه‌داوه، ئه‌وانه‌ى که پێشتر حوکمدراون له دادگایى نادادپه‌روه‌رانه- به‌ھۆى به‌شداریکردنییان له خۆپیشاندانه‌کان یاخود کردارى پرۆفێشناڵانه یان چالاکى په‌یوه‌ست به خۆپیشاندانیان ئه‌نجامداوه. هه‌روه‌ها ئاماژه به‌وه‌کراوه که به‌پێى ئه‌و پارێزه‌ر و کارمه‌ندانه‌ى مافه‌کانى مرۆڤ که له‌لایه‌ن رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تیى چاوپێکه‌وتنیان له‌گه‌ڵ کراوه له‌نێوان مانگه‌کانى ئازارى 2020 و نیسانى 2021، ھێزه ئه‌منییه کوردییه‌کان ته‌نھا له پارێزگاى دھۆک زیاتر له سه‌د که‌سیان ده‌ستگریکردووه، به‌تایبه‌تى له ناوچه‌ى بادینان و باکوورى خۆرئاواى پارێزگاکه. رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى ئه‌وه‌ى خستووه‌ته‌ڕوو، له‌نێوان مانگه‌کانى شوبات و ئایارى 2021، رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تیى که‌یسی14 که‌سى له بادینان تۆمارکرد که سێ ڕۆژنامه‌وان و 11 چالاکوانى سیاسیى و کۆمه‌ڵگاى مه‌ده‌نیى بوون، ھه‌موویان له‌نێوان مانگه‌کانى ئاب و تشرینى یه‌که‌مى 2020 ده‌ستگیرکرابوون- وه بۆى ده‌رکه‌وت، که له ھه‌موو که‌یسه‌کاندا ئاسایش و ھه‌واڵگریى حکومه‌تى ھه‌رێمى کوردستان(ھێزه‌کانى پاراستن، ئاژانسى ھه‌واڵگریى پارتى دموکراتیى کوردستان)به‌شێوه‌یه‌کى ھه‌ره‌مه‌کى خه‌ڵکیان ده‌ستبه‌سه‌ر کردووه، که شه‌شیان شوێنبزر کراون. به‌پێى ئه‌و راپۆرته له ھه‌موو ئه‌و 21 که‌یسه‌ى که رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تیى تۆماریکردووه به‌مه‌به‌ستى ئاماده‌کردنى ئه‌م به‌یاننامه‌یه، ھێزه‌کانی ئاسایش ئه‌و که‌سانه‌یان له ماڵه‌وه یاخود له شوێنى کاریان ده‌ستگیرکردووه به‌بێ فه‌رمانى ده‌ستگیرکردن یان ھه‌ر په‌یوه‌ندییه‌کى فه‌رمى که ھۆکارى ده‌ستگریکردنه‌که روون بکاته‌وه. راپۆرته‌که ئاماژه‌ى به‌وه‌شداوه، له‌و که‌سانه‌ى که به ده‌ستبه‌سه‌رکراوى مانه‌وه ته‌نیا رێگایان پێدرا له ماوه‌ى سێ رۆژ بۆ هه‌فته‌یه‌ک به‌شێوه‌یه‌کى پچڕپچێ په‌یوه‌ندیى به خانه‌واده‌کانیانه‌وه بکه‌ن، که ھه‌رشه‌ش که‌سه‌که له ژوورى قه‌ره‌باڵغدا ھێڵراونه‌ته‌وه و خۆراکى که‌میان پێدراوه. هاوکات رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى باسى له‌وه‌کردوه، "یه‌کێک له حاڵه‌ته‌کان، ھێزه‌کانى ئاسایش که‌سێکیان به‌ته‌واوى رووتکرده‌وه‌ته‌وه و واى لێکرا به‌درێژایى لێکۆڵینه‌وه‌که به رووتى بمێنێته‌وه... پێشکه‌ش نه‌کردنى په‌ڕاوى که‌یسه‌که له‌کاتى گونجاودا بۆ ئه‌وه‌ى پارێزه‌ره‌کان به‌رگریى خۆیان ئاماده بکه‌ن و خانه‌واده‌کانیان رێگه‌یان پێنه‌درا که له دانیشتنه‌کان ئاماده بن". رێکخراوه‌که هێماى ئه‌وه کردوه، ھیچ پارێزه‌رێکى که‌یسه‌کان پێش دادگاییه‌که فایلى که‌یسه‌کانیان له‌کاتى پێویست پێنه‌درا تا به‌رگرییه‌کى رێکوپێک ئاماده بکه‌ن. له باره‌ى پشت به‌ستنى دادگا به شایه‌تیدانى دوو شایه‌تحاڵ، راپۆرتێکى ئه‌منستى ده‌ڵێت، دادگاکه پشتى به دوو شایه‌تى سه‌ره‌کى به‌ست، که یه‌کێکیان ھه‌واڵپێده‌رێکى نھێنى بووه." شایه‌حتاڵه نه‌ناسراوه‌که له دادگا ده‌رنه‌که‌وت، سه‌ره‌ڕاى داواکاریى پارێزه‌ر و فه‌رمانى دادوه‌ر. سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ش، پارێزه‌رى شێروان شێروانیى ته‌نھا یه‌ک رۆژ پێش دادگاییه‌که فایله‌کانى که‌یسه‌که‌ى پێدرا، که کاتى گونجاوى بۆ نه‌مایه‌وه تاکو به‌شێوه‌یه‌کى رێکوپێک به‌رگرییه‌ک ئاماده بکات". هه‌روه‌ها رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى له‌درێژه‌ى راپۆته‌که‌یدا باسى له‌وه‌شکردووه که "ده‌ستگیرکردنى ھه‌ڕه‌مه‌کى و ده‌ستبه‌سه‌رکردن و شوێنبزرکردنى به‌زۆره‌ملێ و دادگایکردن و هه‌ڕه‌شه‌ى دانپێدانان به ترساندن و هه‌ڕه‌شه له چالاکوانان وه‌رگیراوه". رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تى له عێراق، به‌تایبه‌تى له دھۆک، رێکخراوه‌که چوار حاڵه‌تى ترساندنى ئه‌و که‌سانه‌ى تۆمارکردووه که راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندیدارن به قوربانیه‌کانى دواین سه‌رکوتکارییه‌کانى دژى ئازادى راده‌ربرین له دھۆک، له رێگه‌ى ھه‌ڕه‌شه‌ى زاره‌کیى له دژى ئه‌ندامانى خانه‌واده یان ئه‌و پارێزه‌رانه‌ى که کار له که‌یسه‌که ده‌که‌ن دانپێدانانیان لێ وه‌رگیراوه. راپۆرته‌که‌ى ئه‌منستى ئاماژه‌ى به‌وه‌داوه، که ھه‌موو ئه‌و که‌سانه‌ى که تۆمه‌تى ناسراویان ئاراسته کراوه تۆمه‌تبار کراون به‌پێى یه‌کێک له‌و سێ یاسایه‌ى که زمانى ناڕوون و فراوان له‌خۆ ده‌گرن و رێگه‌ده‌ده‌ن به دادگاییکردن له‌سه‌ر کردارگه‌لێک که به‌پێى یاساى نێوده‌وڵه‌تیى وه‌ک تاوانى ناسراو سه‌یر ناکرێن. ده‌شڵێت، زمانێک تا ئه‌و رادده‌یه لێڵه که رێگه ده‌دا به گرتنه‌به‌رى رێکارى یاسایى له دژى ئه‌و که‌سانه‌ى که به شێوه‌ى ئاشتیانه ره‌خنه له کارمه‌ندانى حکومه‌ت و ده‌زگاکان ده‌گرن. مادده‌ى ژماره (٢) له یاساى ھه‌رێمى کوردستان بۆ قه‌ده‌غه‌کردنى خراپ به‌کارھێنانى ئامێره‌کانى په‌یوه‌ندیکردن-یاسایه‌کى کێشه‌دارى تر- ئه‌ویش به‌شێوه‌یه‌کى گشتگیرتر به‌کارھێنرا بۆ تۆمه‌تبارکردنى که‌سانێک له‌به‌رامبه‌ر "خراپ به‌کارھێنانی" ئامێرى مۆبایل و ئیمه‌یڵ و ئینته‌رنێت، له‌ژێر تۆمه‌تى ناڕوون و فراوان که به پێى یاساى نێوده‌وڵه‌تى وه‌کو تاوان نه‌ناسێنراون. رێکخراوى لێبوردنى نێوده‌وڵه‌تیى زۆر نموونه‌ى به ئامانجگرتن و گێچه‌ڵ پێکردن و ھه‌ڕه‌شه لێکردن و ترساندنى که‌سه‌کانى تۆمارکردووه ته‌نھا له‌به‌رئه‌وه‌ى به مافى ره‌واى خۆیان ھه‌ڵساون به ره‌خنه‌گرتن له ده‌سه‌ڵات، تیایدا له رێگه‌ى جێبه‌جێکردنى وردى یاسا خراپ پێناسه‌کراوه‌کان بۆ لکاندنى به‌ھانه‌ى بێ بنه‌ما، تۆمه‌تى لێڵ و فراوان به که‌سه‌کان و بێبه‌شکردنیان له مافه‌کانى دادگایى دادپه‌روه‌رانه و ده‌سته‌به‌رى یاسایی. هاوکات له کۆتایى راسپارده‌کان رێکخراوه‌که داواده‌کات، ده‌ستبه‌جێ ئه‌و که‌سانه ئازاد بکه‌ن که له ده‌ستبه‌سه‌رکردنى ھه‌ره‌مه‌کیى دا ماونه‌ته‌وه و ئه‌وانه‌ى که تاوانبار ده‌رچوون له دادگاییه نادادپه‌روه‌ره‌کان، مه‌گه‌ر به‌شێوه‌یه‌کى راستگۆیانه به تاوانێک تۆمه‌تبار بکرێن که به‌پێى یاساى نێوده‌وڵه‌تیى بناسرێ. له باره‌ى په‌نا بردن بۆ دادگاى نێوده‌وڵه‌تى رێکخراوى ئه‌منستى له راپۆرته‌که‌یدا داواده‌کات، ھه‌موو رێوشوێنێکى پێویست بگرنه‌به‌ر بۆ ئه‌وه‌ى ھه‌موو ئه‌و که‌سانه بھێننه به‌رده‌م دادگا که گومانلێکراون به ھه‌بوونى به‌رپرسیاریه‌تیى تاوانکاریى له ده‌ستبه‌سه‌رکردنه ھه‌ڕه‌مه‌کییه‌کان و شوێنبزرکردنه زۆره‌ملێیه‌کان و ئه‌شکه‌نجه‌دان و تاوانه‌کانى دیکه به‌پێى یاساى نێوده‌وڵه‌تیى یان پێشێلکارییه‌کانى مافه‌کانى مرۆڤ له دادگایى دادپه‌روه‌رانه له دادگاى مه‌ده‌نیى ئاسایى به‌بێ په‌نابردنه به‌ر سزاى مه‌رگ.
هاوڵاتى بڕینەوەی داری دارستانەکانی باکورو باشوری کوردستان لەماوەی رابردوودا پرسی سەرەکیی زۆبەی میدیاو چالاکوانانی کورد بوو، بەڵام ئاگرکەوتنەوە بووەتە هەڕەشەیەکی راستەقینە بۆ سەر دارستانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەجۆرێک مەترسیی لەناوچوونی (50%)ی ئەو دارستانانە لەئارادایە. زۆرینەی خەڵک پێیان وایە داری دارستانەکان تەنها بۆ سوتان و کەرەستەی پێویست و بەرهەمهێنانی ئۆکسجین و هەوای پاک گرنگە، لەکاتێکدا دارستانەکان دەتوانن (40%)ی ئاوی سروشتی لەخۆیاندا گل بدەنەوەو هاوکات تووێژینەوە زانستییەکان دەریانخستوە کەهەر پێنج دۆنم دارستان دەتوانێت (67) تۆن گەردیلەی خۆڵ لەخۆبگرێت و مرۆڤەکان لەمەترسیی ئەو گەردیلە و خۆڵبارینانە رزگار بکات، بۆیە لەناوچوونی ئەو دارستانانە جا بەبڕینەوە بێت یان بەسوتان دەتوانێت ژیانی ئاسایی مرۆڤەکان پەکبخات. رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لەنوێترین راپۆرتیدا ئاشکرای کردووە لەهەرسێ چرکەدا دارستانەکانی گۆی زەوی بە پانتایی یاریگایەکی دووگۆڵی دەسوتێن و لەناودەچن واتە لەهەر سێ چرکەدا دوو هەزارو (500) مەتر دووجا لەدارستانەکانی کۆی گۆی زەوی دەسوتێن و لەناودەچن. دارستانەکانی رۆژهەڵات هەڕەشەی لەناوچوونیان لەسەرە.. بەپێی ئامارەکانی ژینگەی ئێران لەهەر (20) چرکەیەکدا رووبەرێکی هاوئەندازەی یاریگایەکی دووگۆڵی لەدارستانەکانی جوگرافیای ئەو وڵاتە بەهۆکاری مرۆیی و ئاگرکەوتنەوە و بڕینەوە رووبەڕووی لەناوچوون دەبێتەوە کەزۆربەی ئەو دارستانانەش دەکەونە رۆژهەڵاتی کوردستان. لەساڵی (1955) تاساڵی (2020) نزیکەی یەک ملیۆن و (500) هەزار هەکتار لەدارستانەکانی ئێران لەناوچوون ، واتە لەهەر چرکەیەکدا (360) مەتر دووجا لەدارستانەکان سوتاون کەئەمەش ئاماژەیە کەساڵانە (1.5%) دارستانەکانی جوگرافیای ئێران لەناوچوون و هەر پێنج ساڵ جارێکیش یەک ملیۆن هەکتار کەدەکاتە حەوت ملیۆن و (500) هەزار دۆنم لەدارستانەکانی ئەو وڵاتە بەتەواوەتی نامێنێت و لەنەخشەدا وەک دارستان ئەژمار ناکرێت. تەنها لەساڵی (2020) زیاتر لە (105)هەزار دۆنم لەدارستانە سروشتییەکان واتە ئەو دارستانانەی خۆڕسکانە سەریانهەڵداوەو لەژینگەدا هەبوون، بەهۆی ئاگرکەوتنەوە سوتاون و بەتەواوەتی لەناوچوون کەزۆربەی ئاگرکەوتنەوەکان و لەناوچوونەکان دارستانەکانی زاگرۆس ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستانی گرتووەتەوە. رێکخراوی ژینگەی ئێران ئاشکرای کردووە بڕینەوەو ئاگرکەوتنەوەی ئاسایی یان بەئەنقەست و ئەو هۆکارانەی دەستی مرۆڤی تێدابووە لەماوەی (16) ساڵدا چڕیی زۆربەی دارستانەکانی ئەو وڵاتەی بۆ (25%) تا (50%) کەمکردووەتەوەو بەناچاری هەوڵداروە دارستانی دەستکرد دروستبکرێت کەئەویش چڕییەکەی (1%) بۆ (5%)ە، کە بەراورد ناکرێت بەچڕیی دارستانی خۆڕسک. ئەو رێکخراوە روونیکردووەتەوە کە ساڵانە لەئێران (515) هەزار دۆنم لەچڕیی دارستانەکانی وڵاتەکە کەم دەبێتەوە و لەبەرامبەردا (600) هەزار دۆنم دارستانی دەستکرد بەچڕییەکی کەمەوە جێگەی دەگرێتەوە کەئەمەش بەهەوڵی ژینگەپارێزان و ئەو کەسانەیە کەهەوڵی چاندنی نەمام دەدەن. تائێستا هۆکاری (90%)ی سوتان و لەناوچوونی دارستانەکانی ئێران بۆ مرۆڤ دەگەڕێتەوەو رێکخراوی ژینگەی ئەو وڵاتە رایگەیاندووە مرۆڤ زیاترین پشکی هەیە لە لەناوچونی دارستانەکانی وڵاتەکە، چونکە جگە لەبڕینەوە و وێرانکاریی ، مرۆڤ هۆکاری زۆربەی ئاگرکەوتنەوەکانە لەدارستانەکاندا بەتایبەت دارستانەکانی (هیرکانی) لەباکوری ئێران و دارستانەکانی (زاگرۆس) لەڕۆژهەڵاتی کوردستان. دارستانەکانی هیرکانی و زاگرۆس لەڕووی چڕییەوە بەچڕترین دارستانەکان لەجوگرافیای ئێران ئەژمار دەکرێن. لەباکورو باشور بڕینەوە لەڕۆژهەڵات سوتان هەڕەشە لەدارستانەکانی زاگرۆس دەکات.. دارستانەکانی زاگرۆس کە لەناوچەی (وان) لەباکوری کوردستانەوە دەستپێدەکات و بە (11) پارێزگا لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێراندا تێدەپەڕێت، نزیکەی (40%)ی کۆی دارستانەکانی ناوچە جیاوازەکانی ئێران لەخۆدەگرێت کە رووبەرەکەی دەکاتە نزیکەی (30) ملیۆن دۆنم و زۆربەی دارەکانیشی لە بەڕوو، مازو، بێوڵ، قەزوان و چوالە و بایامە. لەماوەی رابردوودا هەواڵی زۆر سەبارەت بەبڕینەوەی دارەکانی ناوچەکانی هەرێمی کوردستان و باکوری کوردستان کراوە کەهۆکارێکی سەرەکیی بڕینەوەی ئەو دارانە دەگەڕێتەوە بۆ پرسی داگیرکاریی حکومەتی تورکیا، چونکە مێژووی داگیرکاریی ئەو وڵاتە دەیسەلمێنێت کە تورکیا دوای داگیرکردنی هەر خاکێک هەوڵی لەناوبردن و بردنی بەروبوومی ئەو خاکە دەدات و تەنها زەوییەکی بەتاڵی بێسود دوای خۆی جێدەهێڵێت کە لەسیاسەتدا وەک سیاسەتی زەوی سوتاو ناودەهێنرێت. دارستانەکانی زاگرۆس کە(70%)ی دارەکانی لەداری بەڕوو پێكدێت لەباکوری کوردستانەوە بەرەو پارێزگاکانی (ورمێ، سنە، کرماشان، ئیلام، چوارمەحاڵ و بەختیاری، لوڕستان) لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و دەگاتە پارێزگاکانی (هەمەدان، مەرکەزی، فارس) لەئێران، ئامارە رەسمییەکان دەریدەخەن تائێستا حەوت ملیۆن دۆنم لەداربەڕووەکانی زاگرۆس لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەهۆی نەخۆشییەوە وشک بوون کە پشکی زۆری ئەو ژمارەیە بەر پارێزگای ئیلام دەکەوێت، چونکە ئەو پارێزگایە سێ ملیۆن و (205) هەزار دۆنم لەداربەڕووەکانی بەهۆی نەخۆشییەوە وشک بووە کە دەکاتە نیوەی زیاتری دارستانەکانی و بەمەش ئەو پارێزگایە کەوتووەتە قەیرانی دارستانەوەو هاوکات پارێزگای لوڕستان تائێستا دوو ملیۆن و (800) هەزار دۆنم لەدار بەڕووەکانی وشک بووەو لوڕستانیش دوای ئیلام رووبەڕووی قەیرانی لەناوچوونی دارستان بووەتەوە. بەپێی ئەو ژمارانە تەنها لە دوو پارێزگای رۆژهەڵاتی کوردستان زیاترین رووبەری دارستانەکانی داری بەڕوو کە دەکاتە زیاتر لە شەش ملیۆن دۆنم، وشک بووە، بۆیە چالاکوانان و ژینگەپارێزانی رۆژهەڵاتی کوردستان رۆژی حەوتی مانگی خاکەلێوە لەوەزری بەهاری هەموو ساڵێک وەک رۆژی بەڕووی زاگرۆس ناولێناوەو لەو رۆژەدا داوا دەکەن هەموان بە ناشتنی بەڕوو بەشداربن لەپڕۆسەی پارێزگاری و رێگریی لە لەناوچونی داربەڕووەکانی زاگرۆس. ئاگر ئامانی لەڕۆژهەڵاتی کوردستان بڕیوە.. ئەمساڵ لەوەرزی بەهارو سەرەتای هاویندا زیاتر لە (51) ئاگرکەوتنەوەی گەورە لەدارستانەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان روویداوە و تەنها لەئاگرکەوتنەوەی ناوچەی سەردەشت سەر بەپارێزگای ورمێ کە چوار رۆژی خایاندووە نزیکەی (600) دۆنم لەدارستانی ئەو ناوچەیە سوتاوەو زیانی گەورەی ژینگەیی لێکەوتووەتەوە لەکاتێکدا سەرجەم دارستانەکانی پارێزگای ورمێ (13) ملیۆن و (400)هەزار دۆنمەو لە رووی چڕیی دارستانەوە بەیەکەمین دارستانی چڕ لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران ئەژمار دەکرێت. سەرچاوەکانی هەواڵی ژینگە لەئێران بڵاویان کردووەتەوە لەهەفتەیەکداو لەسەرەتای وەرزی هاوینی ئەمساڵدا ئاگرکەوتنەوە لە رووبەری سێ هەزار دۆنم دارستان و پوش و پاوەنی ناوچە جیاوازەکان لەو وڵاتە روویداوە کە زۆربەیان لەدارستانەکان و ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بووە. بەڕێوەبەری سەرچاوە سروشتییەکانی پارێزگای ورمێ ئاشکرای کردووە لەساڵی (2020) نزیکەی (67) رووداوی ئاگرکەوتنەوە بووەتە هۆی سوتانی هەزارو (325) دۆنم لەدارستانەکانی ئەو پارێزگایە. جگە لەئاگرکەوتنەوە مێرووی (پەپولەی سپی) کە لەساڵی (1998) سەریهەڵداوە بووەتە هەڕەشە بۆ لەناوچوونی داری چوالە و بەڕوو کە دارستانە چڕەکانی و سەردەشت و پیرانشار لەپارێزگای ورمێ گرتووەتەوە و تائێستا زیانی بە (650) هەزار دۆنم دارستان گەیاندووە و (50) هەزار بۆ (150) هەزار دۆنمی خستووەتە دۆخی لەناوچوونەوە. حکومەتی ئێران بڕی چوار ملیۆن دۆلاری بۆ پاراستنی دارستانەکانی ورمێ تەرخان کردووە کە بەوتەی شارەزایان بەو بڕە پارەیە ناتوانرێت لانیکەمی ئامرازەکانی پاراستنی دارستانەکانی ئەو پارێزگایە دابین بکرێت. لەلایەکی دیکەوە بەڕێوەبەری سەرچاوە سروستییەکانی پارێزگای سنە رایگەیاندوە لەسەرەتای وەرزی بەهار تاسەرەتای هاوینی ئەمساڵ (36) رووداوی ئاگرکەوتنەوە لەناوچەکانی ئەو پارێزگایە بووەتە هۆی سوتانی هەزارو (610) دۆنم لەدارستان و پوش و پاوەنەکان کە بەدیاریکراوی لەو ژمارە (950) دۆنم دارستانی خۆڕسکی سەر بەدارستانەکانی زاگرۆس بووە لەکاتێکدا ساڵی (2020) نزیکەی (187) ئاگرکەوتنەوە روویانداوە کە بووەتە هۆی سوتانی حەوت هەزارو (225) دۆنم لەدارستانەکانی ئەو پارێزگایە. سەرجەم زەوی دارستان و پوش و پاوەنی پارێزگای سنە دەگاتە حەوت ملیۆن و (935)هەزار دۆنم کەنزیکەی نیوەی زیاتری سەرجەم رووبەری ئەو پارێزگایە دەکات و ساڵانە نێوەنجی (6.7%) کۆی ئالیکی ئاژەڵ لەئێران دابین دەکات. سەرۆکی فەرمانگەی دارستانی پارێزگای کرماشان رایگەیاندووە پارێزگاکە خاوەنی دوو ملیۆن و(635) هەزار دۆنم دارستانەو هاوکات زیاترین زەوی کشتوکاڵی و پوش و پاوەنی هەیە کەدەکاتە نزیکەی حەوت ملیۆن و (875) هەزار دۆنم ، بەڵام ئاگرکەوتنەوەو وشکەساڵی بووەتە هۆی لەناوبردنی (850) هەزار دۆنم دارستانی خوڕسکی پارێزگاکە. ئاگری بەئەنقەست.. ئەوە یەکلایی بووەتەوە کە هۆکاری سەرەکیی ئاگرکەوتنەوەکان لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و تەنانەت ئێرانیش، مرۆڤە، بەڵام مەبەست و ئامانجەکان جیاوازن. بۆ نموونە لەدارستانەکانی باکوری ئێران لەپێناو بەرژەوەندیی ماددی و بازرگانیدا ئاگر لەدارستانەکان بەردەدرێت، بۆیە سوتانی دارستانەکان و دارەکان دەبێتە هۆی دروستبوونی خەڵوزو ئەمەش سەرچاوەیەکی گرنگی بازرگانییە، چونکە یاساکانی ئێران زۆر سنوردارەو رێگە بە سوتاندنی دار بۆ دروستکردنی خەڵوز نادات. لەڕۆژهەڵاتی کوردستان چەند دیاردەیەک هۆکاری سەرەکیی سوتاندنی دارستانەکانن، کەسەرەکیترینیان بەبڕوای خەڵکی ئەو ناوچەیە: هێزە ئەمنییەکان بۆ ئەوەی رێگریی لەجموجۆڵی نەیارانی چەکداری کۆماری ئیسلامی ئێران بەتایبەت نەیارە کوردەکان لەسنورەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بگرن و بواری خۆحەشاردان و حەوانەوە بەو نەیارانە نەدەن، دارستانە چڕەکان ئاگر تێبەردەدەن و ئەمەش کارەساتی بۆ ژینگەی ئەو ناوچانە لێدەکەوێتەوە. شەهیدانی پاراستنی دارستانەکانی رۆژهەڵات.. ساڵانێکە کۆمەڵێک چالاکوان و ژینگەپارێزی کوردستان لەچوارچێوەی گروپی چالاکیی مەدەنی و شاخەوانی و ژینگەپارێزیدا هەوڵی رزگارکردنی دارستانەکان لەسوتان و لەناوچوون دەدەن و لەو پێناوەشدا تائێستا زیاتر لەهەشت کەس گیانی خۆیان بەخت کردووە. لە (25)ی ئابی ساڵی (2018) بەهۆی ئاگرکەوتنەوە لەدارستانەکانی مەریوان دوو خۆبەخشی ژینگەپارێز بەناوەکانی (شەریف باجوەر، ئۆمێد کۆنەپۆشی) و دوو کارمەندی فەرمانگەی ژینگە لەئێران لەکاتی کوژاندنەوەی ئاگرەکەدا بەهۆی تەقینەوەی مین و پاشماوەی کەرەستەی سەربازیی گیانیان لەدەستداو لە(28)ی حوزەیرانی بەهۆی کوژاندنەوەی ئاگری دارستانەکانی ناوچەی پاوە لەڕۆژهەڵاتی کوردستان سێ کەسی خۆبەخش و ژینگەدۆست بە ناوەکانی (موختار خەندانی، بیلال ئەمینی، یاسین کەریمی) گیانیان لەدەستدا. ژیان لەپێناو ژینگەدا.. رووبەری دارستانەکانی جیهان بەگشتی (17) ملیارو (225) ملیۆن دۆنمە و (10) وڵاتی (روسیا، ئۆسترالیا، بەڕازیل، کۆنگۆ، کەنەدا، ئەندۆنیزیا، پیرۆ، هندستان، چین) خاوەنی (75%)ی سەرجەم دارستانەکانی گۆی زەوین و پشکی ئێران لەڕووی جوگرافییەوە (04%)ی دارستانەکانە کە نیوەی زیاتری لەڕۆژهەڵاتی کوردستانە. بایەخدان بەپاراستنی سروشت و ژینگە لەجیهاندا بووەتە بەشێکی گرنگی ژیان و لوتکەی شاخ و کێوەکان تا قوڵایی زەریاکانی گرتووەتەوە و لەو چوارچێوەیەدا نەتەوەیەکگرتووەکان دەیەی نێوان ساڵانی (2021) تا (2030) وەک سەردەمی (بووژانەوەی ئیکۆسیستم) ناولێناوەو هەوڵدەدات سیاسەتی ئابوریی و کەلتوریی و کۆمەڵایەتیی وڵاتانی جیهان لەسەر بووژاندنەوەی ئیکۆسیستم رێکبخات.
شاناز حەسەن هەشت هاووڵاتی گوندی حاجی لەر لەگەرمیان كەزیاتر لەدوو هەزارو (400) دۆنم زەوییان داگیركراوە، داوا لەوەزارەتی كشتوكاڵ و سێ سەرۆكایەتیەكە دەكەن قەرەبوویان بكەنەوەو زەوییەكانیان وەربگرنەوە. نوری فەخرەدین تاڵەبانی، خەڵكی گوندی حاجی لەر سەر بەئیدارەی گەرمیان، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئێمە تاپۆی موڵكەكانمان هەیە كەكاتی خۆی لەحكومەتی عێراقی هەر یەكەمان (300) دۆنم زەویمان وەرگرتووەو ئێستا لەلایەن خەڵكی عەرەب و ئێرانی ناوچەكەوە داگیركراوە». ئەم خاوەن زەوییە لەساڵی 2004دا لای دادوەر سكاڵایان تۆماركردووەو دادگا لیژنەی پێكهێناوەو دواتر سزا بۆ حەوت كەس دەركراوەو پارەی قەرەبووكردنەوەكەی دیاریكراوە، بەڵام لەدوای تەممیزكردنەوەی بڕیارەكەشەوە تائێستا كاری پێنەكراوەو وتی:» بڕیارەكە لەلایەن پۆلیسەوە تائێستا پشتگوێخراوەو وەك خۆی ماوەتەوە». بەپێی بڕیاری (117)ی حكومەتی عێراقی، هەركەس كەجوتیار بووە لە گوندەكاندا (300) دۆنم زەوی بەناویانەوە تاپۆ كراوە و بۆتە موڵكی خۆیان. ئاڵا نوری، یەكێكە لەو كەسانەی كە (300) دۆنم زەوی لەگوندی حاجی لەر داگیركراوە، لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»ئێمە (300) دۆنم زەویمان هەیە بەناوی دایكمەوەو تاپۆی حكومەتی عێراقمان هەیە، بەڵام دوای ئەوەی ئێمە هاتووینەتە ناوشار لەساڵی هەشتاكانەوە، بۆیە لەدوای ئەوەوە داگیركراوەو ئێستا لەدوای راپەڕینەوە خەڵكی ئەو ناوچانە خۆیان كردووەتە خاوەنی و ئێمە ناتوانین وەریبگرینەوە». ئەو جوتیارانەی كەئێستا زەوییە كشتوكاڵیەكانی ئەم هەشت خێزانە بەڕێوەدەبەن زۆرترینیان عەرەب و ئێرانین و كاری كشتوكاڵی تێدادەكەن. هەروەها ئاڵا نوری، باسی لەوەكرد چەندین جار هەوڵیانداوە زەویەكانیان وەربگرنەوە، بەڵام ئەو جوتیارانە داگیریان كردووە ئامادە نین بیاندەنەوە. «تائێستا چووینەتە وەزارەتی گشتوكاڵ و پەرلەمان و زۆر جێگەی پەیوەندیدار، بەڵام تائێستا نەیانتوانیوە وەریبگرنەوەو داواكارم وەزارەتی كشتوكاڵ كێشەكەمان بۆ چارەسەر بكات». هاوڵاتى پەیوەندی كرد بە شادییە حسێن، بەڕێوەبەری كشتوكاڵی گەرمیان بۆ وەرگرتنی زانیاری لەسەر داواكاریی ئەم هاووڵاتیانە، بەڵام لەوەڵامدا وتی:» ئێمە بەهیچ شێوەیەك قسە لەسەر ئەو بابەتە ناكەین، چونكە پێش زیاتر لەچوار ساڵ ئەو كێشەیە لەئیدارەی گەرمیان چارەسەر كراوە»، بەڵام ئەوانەی زەوییەكانیان بەناوەوەیە ئەو قسەیە رەتدەكەنەوەو دەڵێن:» بڕیاری دادگاو نووسراوی وەزارەتی كشتوكاڵ هەیەو تائێستا قەرەبوو نەكراوینەتەوە، ئیتر چۆن ئەو دۆسییە چاككراوە». شەش ساڵ پێش ئێستا، رۆژنامەی هاوڵاتى ژمارە (1579) لەساڵی 2015دا كاری لەسەر ئەو دۆسیەیە كردووەو داواكاری ئەو هاووڵاتیانەی گەیاندووەتە لایەنە پەیوەندیدارەكان، بەڵام تائێستا وەك خۆیان دەڵێن نە قەرەبوو كراونەتەوە نە زەوییەكانیان وەرگیراوەتەوە.
عەمار عەزیز.دهۆك پاش تێپەڕبوونی دوو هەفتە بەسەر ئاگركەوتنەوەكەی كەمپی شاریا، بەرپرسانی كەمپەكە دەڵێن ئوتویەكی جل ئیشی كردووەو نەكوژاوەتەوەو ئەو رووداوەی لێكەوتووەتەوە، دوای رووداوەكە پەیوەندی كراوە بەبەرپرسانی كەمپەكەوە، بەڵام وتوویانە:» ئوتومبێلی ئاگركوژێنەوەكەی كەمپی شاریا لەكاركەوتووە». رۆژی 4ی حوزەیرانی 2021 ئاگرێكی گەورە لەكەمپی شاریای ئاوارە ئێزدییەكان دەكەوێتەوە، بەو هۆیەیەوە (280) خێمە سووتان و (136) خێزانیش هەموو كەلوپەلەكانیان بەهۆی ئاگرەكەوە لەناوچووەو (90) خێزانی دیكە كەلوپەلەكانیشیان سووتان . سینو بەشار، خەڵكی شەنگالەو ماوەی حەوت ساڵە لەكەمپی شاریا نیشتەجێیە، بەهۆی ئاگرەكەی كەمپەكەوە هەموو كەلوپەلەكانی سووتاون وەك خۆی دەڵێت:»حەوت ساڵە بەكرێكاری و هەزاران ناخۆشی كۆمەڵێك كەلوپەلی ناوماڵم كڕی، بەڵام لە رۆژی 4ی حوزەیران لەماوەی چەند خولەكێكدا هەموویان سووتان ، هیچ شتێكمان نەماوە، تەنیا توانیمان گیانی خۆمان لەئاگرەکە پاراست». ژنانی داعش لەكەمپی هوڵی رۆژئاوا گەڕانەوە ناوچەكانی خۆیان و هێشتا ئێمە لەناو خێمەداین ، تاكە داواكاریمان ئەوەیە هەموولایەك هاوكاریمان بكات بگەڕێینەوە زێدی خۆمان تا بەیەكجاری لەو هەموو ناخۆشییە رزگاربین، رۆژێك ئاگر بەردەبێتە كەمپ، رۆژێك تووشی كێشەیەكی تر دەبین، بێزاربووین لەژیانی كەمپ، بەسە دەمانەوێت بگەڕێینەوە سینو بەشار ئاماژەی بەوەشكرد كەلوپەلەكانی بە بەهای هەشت ملێون دینار بووەوو بڕێك پارەشی هەبووەو هەموویان سووتاون، وتیشی:»یەك ئۆتۆمبێلی ئاگركوژانەوە لەناو كەمپدا بوو لەكاتی رووداوەكە تەلەفونمان بۆ بەڕێوەبەری كەمپ كرد، وتی ئۆتۆمبێلەكە لەكاركەوتووە، دوایی تەلەفونمان بۆ بەرگری شارستانی دهۆك كرد تائەوان هاتن ئاگرەكە زۆر گەورەبوو تاگەیشتنە ئەوەی نزیكەی (300) خێوەت بسووتێت». «ژنانی داعش لەكەمپی هوڵی رۆژئاوا گەڕانەوە ناوچەكانی خۆیان و هێشتا ئێمە لەناو خێمەداین ، تاكە داواكاریمان ئەوەیە هەموولایەك هاوكاریمان بكات بگەڕێینەوە زێدی خۆمان تا بەیەكجاری لەو هەموو ناخۆشییە رزگاربین، رۆژێك ئاگر بەردەبێتە كەمپ، رۆژێك تووشی كێشەیەكی تر دەبین، بێزاربووین لەژیانی كەمپ، بەسە دەمانەوێت بگەڕێینەوە»، سینو بەشار وای وت. كەمپی شاریا بەدووری (20) كم لەناوەندی دهۆكەوە دوورە ، دوو هەزارو (500) خێزان لێی دەژین ، لەو ژمارەیە (187) خێزانیان خێمەكانیان بەتەواوی پێداویستییەكانەوە سووتاون، بەشێك لەو خێزانانە دوو یان سێ خێمەیان هەبووە . بەڕێوەبەری نوێی كەمپی شاریا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە لەدوای رووداوی ئاگركەوتنەوەكە پەیوەندی كراوە بۆ كۆنتڕۆڵكردنی رووداوەكە، بەڵام ئوتومبێلی ئاگركوژێنەوەكە لەكاركەوتووە. هەكار موحەمەد ، بەڕێوەبەری كەمپی شاریا لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئاگرەكە بەهۆی شۆرتی كارەبا بووە، بەهۆی نزیكی خێوەتەكان لەیەكترو هاتنی هەوا لەكاتی رووداوەكە ، ئاگرەكە زوو بڵاوبووەوە، ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە لەكەمپ هەبووە، بەڵام لەكاركەوتبوو، دوای ئەوە ئۆتۆمبێلی ئاگركوژێنەوە لەدهۆك و چەند ناوچەیەكی تر هاتوون بۆ كونتروڵكردنەوەی رووداوەكە». هەروەها ناوبراو باسی لەوەشكرد بەهۆی ئاگرەكەی 4ی حوەزیران (288) خێوەت بەتەواوی سووتان، جگە لەمەش (99) خێوەتی تر بەشێكیان سووتان و كۆی گشتی خێوەتەكان دەگاتە (387) خێوەتی ئاوارەكان و ئەوانەشی زیانیان پێگەیشتووە (187) سەرۆك خێزانن ، لەم ژمارەیە (136) خێزان هیچ شتێكیان بۆ نەماوەتەوەو هەموو پێداویستییەكانیان سووتاون. لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك دەڵێت:» خێزانێك لەناو كەمپ داوەتێكیان هەبووە جلوبەرگی خۆیان ئوتوو كردووە، لەخێوەت دەرچوونەو ئوتووەكەش هەر ئیشی كردووەو ئەوەش شۆرتی كارەبای دروستكردووە». بێوار عەبدولعەزیز، لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك لەلێدوانەكەیدا بۆ هاوڵاتى، هێمای بۆ ئەوەشكرد لیژنەیەك پێكهێنراوە بۆ ئاشكراكردنی هۆكاری ئاگركەوتنەوەكە، تائێستا هۆكاری دروست و 100%ی بۆ روون نەبووەتەوە، وتیشی:» خێزانێك لەناو كەمپ داوەتێكیان هەبووە جلوبەرگی خۆیان ئوتوو كردووە، لەخێوەت دەرچوونەو ئوتوەكەش هەر ئیشی كردووە، ئینجا نازانین ئەمە بووەتە هۆكاری شۆرتی كارەبا یان شتێكی تر بووە «. لێپرسراوی بەشی راگەیاندن لەبەرگری شارستانی دهۆك، ئەوەشی دووپاتكردەوە كە بەهۆی ئاگرەكەوە (288) خێمە بەتەواوی سووتان، (136) خێزانیش هەموو كەلوپەلەكانیان بەتەواوی سووتان، «تەنها لەڕۆژی رووداوەكە شەش كەس كە دوو لەوان پۆلیسی ئێمە بوون بەسووكی برینداربوون، نزیكەی (30) كەسیش تووشی تەنگەنەفەسی بوون، ئێستا دۆخی هەمووان زۆرباشەو گەڕاونەتەوە ماڵەكانی خۆیان، زیانە داراییەكان یەكجار زۆرن، بەهۆی نەگەیشتنی راپۆرتی كۆتایی ناتوانم ئاماژە بەهیچ ژمارەیەك بدەم «. دوابەدوای رووداوی ئاگركەوتنەوەكەی كەمپی شاریا، بەفەرمانی پارێزگاری دهۆك، بەرێوەبەری كەمپەكە دوورخرایەوەو رۆژێك دوای ئەوە كەسێكی دیكە لە شوێنەكەی دانراوە. لەئێستادا فەرمانگەی ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەكان كەسەرپەرشتی هەموو كەمپەكانی ئاوارەیی دەكات لەگەڵ دەزگای خێرخوازی بارزانی زیانلێكەوتووان لەبڕی خێوەت بەبلۆك شوێنی مانەوەیان بۆ دابین دەكرێت. دوای رووداوەكە سەرۆكی دەزگای خێرخوازی بارزانی، بەنوێنەرایەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بڕیاری ئەوە درا كە ئەمجارە لەجیاتی خێوەت» بە بلۆك و كۆنكرێت ژووی حەوانەوەیان بۆ دروستبكرێت، هەفتەیەكە دەست بەدروستكردنی ژوورەكان كراوە بۆ ئاوارەكان و تائێستا لەسەدا 65%ی كارەكان تەواوكراون»، بەڕێوەبەری نوێی كەمپی شاریا وای وت. دەربارەی چۆنیەتی قەرەبووكرنەوەی ئاوارەكان، بەڕێوەبەری كەمپی شاریا ئەوەی روونكردەوە كەهەموو شتێك بۆ ئەو خێزانانە دەكەن، سندوقێكیان داناوە بۆ ئەو كەسانەی هاوكاری زیانلێكەوتووانی كەمپی شاریا دەكەن، وتیشی:»بەخۆشحاڵییەوە خەڵكێكی زۆر لەسەر ئاستی عێراق و كوردستان هاوكارییان پێشكەشكردووە، تائێستا بڕێكی باش لەپارە كۆكراوەتەوە لەگەڵ ژمارەیەكی زۆر لەكەلوپەلی ناوماڵ، لەدوای كۆتایی هاتنی هەڵمەتەكە بڕی پارەكەو كۆی كەلوپەلەكان رادەگەیەنین». هاوكات، بەڕێوەبەری نوێی كەمپەكە ئەوەی دووپاتكردەوە كەنوێنەری عەلی سیستانی، مەرجەعی باڵای شیعەكان چەندین كەلوپەل و پێداویستی رەوانەی كەمپەكە كردووەو دوای هەڵمەتی كۆكردنەوەی هاوكارییەكان دابەشی دەكەن بەسەر ئاوارەكاندا.
هاوڵاتى هه‌نگاوه‌کان و جووڵه‌ى هێزه‌کانى پارتى له‌و ناوچانه‌ى که شه‌رى سه‌ختى تێدایه له‌نێوان پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که) و سوپاى داگیرکه‌رى تورکیا و به"داخڵبوون بۆ شه‌ر دژى گه‌ریلا" داده‌نرێت و کۆماجڤاکێن کوردستانیش له‌وباره‌یه‌وه چه‌ندینجار هۆشدارى داوه‌و به‌رده‌وام داواى کشانه‌وه و دوورکه‌وتنه‌وه‌ى هێزه‌کانى پارتى ده‌کات. پارتى دیموکراتى کوردستان ئه‌مشه‌و له‌رێگه‌ى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشه‌وه گرته ڤیدیۆیه‌کى بڵاوکرده‌وه له‌باره‌ى رووداوه‌که‌ى مه‌تین که له‌رێگه‌ى زمانى "گه‌ریلایه‌ک"ى ده‌ستگیرکراو که نازانرێت ئه‌و قسانه‌ى له‌سه‌ر چ بنه‌مایه‌ک کردووه و هێشتا کۆماجڤاکێن کوردستان (که‌جه‌که) هیچ روونکردنه‌وه‌یه‌کى له‌سه‌ر نه‌داوه، بڵاوبونه‌وه‌ى ئه‌و ڤیدیۆیه رێگا خۆشکردنه بۆ شه‌ری پێشمه‌رگه‌ى پارتى و گه‌ریلا. به‌پێى ئه‌و زانیاری و به‌دواداچونانه‌ى که هاوڵاتى کردویه‌تى و ده‌ستى که‌وتووه له هه‌رێمى ئاڤاشین و قه‌ڵاى بێده‌وێ شه‌ڕێکى زۆر دژوار هه‌یه و گه‌ریلا له به‌رامبه‌ر سوپاى داگیرکه‌رى تورکیا خۆڕاگرییه‌کى سه‌خت ئه‌نجام ده‌دات و سوپاى تورکیا تووشى شۆک بووه و پارتى ده‌یه‌وێت پاسه‌وانى سنورى عێراق بباته ئه‌و ناوچه‌و وه‌کو قه‌ڵغان به‌کارى بهێنێت بۆ چوونه ناو ئه‌و هه‌رێمانه‌ى گه‌ریلاى تێدایه، که پاسه‌وانى سنورى عێراق که هێزێکى نیزامى و ده‌ستورین له‌و شه‌ره‌وه بگلێنن تا حکومه‌تى عێراق داخڵى ئه‌و شه‌ره بکه‌ن و شه‌رعییه‌ت بده‌نه شه‌رکردن دژى گه‌ریلا. پارتى دیموکراتى کوردستان له هه‌وڵى ئه‌وه‌دایه که له پشته‌وه هێزێک بجووڵێنێت بۆ (ره‌نجبراخ) که سێکوچکه‌ى (سیدا و ساجا و چه‌مجو)یه و ناوه‌ڕاست و دڵى هه‌رێمى گه‌ریلایه. واتا (ره‌نجبراخ) ناوه‌ڕاستى هه‌رێمه‌کانى زاگرۆسه و جه‌بهه‌ى پشتى ئه‌و شوێنانه‌یه که ئێستا گه‌ریلا تیایدا خۆراگرى ده‌کات و به‌رپه‌رچى سوپاى تورکیا ده‌داته‌وه. بۆیه جووڵه‌کردنى هێزه‌کانى پارتى بۆ ئه‌و سێکوچکه‌یه لاى په‌که‌که به واتاى ده‌ستێوه‌ردان داده‌نرێت له شه‌ر و خۆڕاگرى گه‌ریلا دژ به داگیرکه‌رییه‌کانى سوپاى تورکیا. پێشتر موراد قه‌ره‌یلان یه‌کێک له به‌رێوه‌به‌رانى کۆماجڤاکێن کوردستان له چاوپێکه‌وتنه‌که‌ى له‌گه‌ڵ که‌ناڵى ستێرک تیڤى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که "بائه‌وان سه‌روه‌ر بن سه‌ر سه‌رى ئێمه، به‌ڵام چى ده‌که‌ن له‌ناوچه‌کانى شه‌ر با بچنه ئه‌ولاترو دووربکه‌ونه‌وه له‌و شوێنانه‌ى به‌رخودانى گه‌ریلاى تێدایه". هه‌روه‌ها قه‌ره‌یلان داواى کرد که ئه‌وان 40 ساڵه له‌و ناوچانه‌دان و پێشتر پێشمه‌رگه له‌و ناوچانه‌دا بوونى نه‌بووه، ئێستا خێره دێنه ئه‌و ناوچانه، به‌ڵام سه‌ره‌راى هۆشدارییه‌که‌ى قه‌ره‌یلان جوڵه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ى پارتى به‌رده‌وامه‌و تورکیا ده‌یه‌وێت و پیلانى ئه‌وه‌یه شه‌رى کوردو کورد دروست ببێت. که‌جه‌که چه‌ندینجار ئه‌وه‌ى دووپاتکردووه‌ته‌وه که هاتنى ئه‌و هێزانه بۆ نزیک ئه‌و شوێنانه‌ى گه‌ریلاى تێدایه واتا "خه‌نجه‌ردان له‌دڵى گه‌ریلا" و راسته‌وخۆ وا ده‌بینرێت که هاوکارى و پشتیوانى سوپاى تورکیا ده‌کات بۆ لێدان له پارتى کرێکارانى کوردستان. له ساڵى 1988وه تا ئه‌مڕۆ هیچ کاتێک هێزه‌کانى پارتى دیموکراتى کوردستان له ناوچه‌کانى (سیدا و ساجا و چه‌مجو) نه‌بووه، به‌ڵام گه‌ریلا له ده‌ستپێکى هه‌ڵگرتنى چه‌ک دژى سوپاى تورکیا له‌سه‌ره‌تاى ساڵى هه‌شتاکاندا له‌و هه‌رێمه‌دا بوونى هه‌یه، له کاتێکى وه‌ها هه‌ستیاردا ناردنى هێزى پێشمه‌رگه بۆ ئه‌و شوێنانه به خزمه‌تى راسته‌قینه بۆ سوپاى تورکیا هه‌ژمار ده‌کرێت. پارتى دیموکراتى کوردستان له هه‌وڵى ئه‌وه‌دایه که ده‌وڵه‌ت و حکومه‌تى عێراق له‌رێگه‌ى هێزێکى پاسه‌وانى سنوور له‌گه‌ڵ خۆیدا بۆ ئه‌و شوێنانه ببه‌ن که گه‌ریلاى تێدا جێگیره‌و به‌ناوى ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌شه‌وه. په‌که‌که ئه‌و جوڵه سه‌ربازیانه‌ى پارتى دیموکراتى کوردستان بۆ دۆخێکى نه‌خوازراو ده‌بینێت که به‌ماناى شه‌رى دژى گه‌ریلاى داده‌نێن، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر پێشره‌وییه‌کانى پارتى له‌وناوچانه به‌رده‌وام بێت مه‌ترسییه‌کانى دروستبوونى شه‌رى گه‌ریلاو پێشمه‌رگه‌ى پارتى زیاتر ده‌بێت که وه‌ک ده‌ڵێن"له‌ئان و ساتدا"یه. ئه‌مڕۆ دوو شه‌ممه 21ى حوزه‌یران، رۆژنامه‌ى هاوڵاتى له راپۆرتێکدا له‌باره‌ى جووڵه‌کانى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه له بادینان و چوونى پاسه‌وانى سنور بۆ ئه‌و ناوچانه بۆچوونى بابه‌کر زێبارى، سه‌رۆکى ئۆپه‌راسیۆنى پێشمه‌رگه له‌پارێزگاى دهۆک وه‌رگرتووه‌و تێیدا ئه‌وه ره‌تده‌کاته‌وه که هیچ جووڵه‌یه‌ک به هێزه‌کانى پێشمه‌رگه کرابێت و ده‌ڵێت:" تا راده‌یه‌ک ره‌وشه‌که ئارامه‌و مه‌ترسى که‌مبووه‌ته‌وه". هه‌روه‌ها ده‌شڵێت:" به‌هیچ شێوه‌یه‌ک هێزه‌کانى پێشمه‌رگه جووڵه‌یان پێنه‌کراوه‌و له شوێنه‌کانى خۆیاندا ماون، ته‌نها پاسه‌وانى سنورى سه‌ر به‌عێراق حه‌وت بۆ هه‌شت بنکه‌یان داناوه‌و تێیدا جێگیر بوون". هاوکات بابه‌کر زێبارى ئه‌وه‌ش ئاشکرا ده‌کات که"له‌هه‌ندێک شوێن هێزه‌کانى په‌که‌که له‌نێوان هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌و سوپاى تورکیادایه"، ئه‌م لێدوانه فه‌رمییه زانیارییه‌کانى هاوڵاتى پشتراستده‌کاته‌وه که پارتى نییه‌تى شه‌رى گه‌ریلاى هه‌یه. بابه‌کر زێبارى له‌ژماره‌ى پێشووى (هاوڵاتی) له‌چاوپێکه‌وتنێکیدا که له دوو توێى دوولاپه‌ره‌ى رۆژنامه‌که‌دا بڵاوکرایه‌وه جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که"مه‌سعودبارزانى و سه‌رۆکى هه‌رێم له‌گه‌ڵ شه‌رى کوردو کورد نین و په‌که‌که‌ش هه‌ر کورده". سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى که چه‌ندین که‌سایه‌تى سیاسى و حزبه سیاسییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان داوایان کردووه که هه‌ردوولا دانوساندن ئه‌نجام بده‌ن و شه‌رى کوردو کورد جارێکى دیکه نابێت رووبدات، به‌ڵام جوڵه‌و هه‌نگاوه‌کانى هێزه‌کانى پارتى له‌و سنورانه‌دا که شه‌رى سه‌خت له‌نێوان په‌که‌که‌و سوپاى تورکیادا هه‌یه مه‌ترسییه‌کانى شه‌ریش له‌نێوان گه‌ریلاو هێزه‌کانى پارتیدا زیاتر ده‌کات.
.jpg)
شاناز حەسەن بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەشارباژێر «ترسی» لەناو دانیشتوانی گوندەكان دروستكردووەو داوا دەكەن پارێزگارییان لێبكرێت. سەرلەئێوارەی رۆژی شەممەی ئەم هەفتەیە كاتژمێر (6:40) خولەك، بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان توركیا بۆردومانی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای شارباژێری كردو تێیدا دوو گەریلا شەهیدبوون و یەكێكی دیكە برینداربوو. قایمقامی قەزای ماوەت رایگەیاند فڕۆكەكانی توركیا ناوەڕاستی گوندی گەڵاڵەیان بۆردومان كردووەو ئوتۆمبێلێكی گەریلایان كردۆتە ئامانج كەگەریلای تێدا بووەو دوانیان شەهیدبوون و یەكێكیان بریندارە. سوپای توركیا سەرەڕای داگیركارییەكانی لەسنوری بادینان و بڕینەوەی دارەكان و بردنیان بۆ وڵاتەكەی، بەردەوام بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان بەشوێن گەریلاكانەوەیەو دەیانەوێت لەو رێگەیەوە چالاكییەكانیان بەرانبەر سوپاكەیان لەباكورو باشووری كوردستان رابگرن یان كەمی بكەنەوە، بەڵام پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) ئەوەی دووپاتكردووەتەوە كە بۆ پاراستنی خاك و گەلی كورد لەباشوور بەردەوام دەبن لە «بەرخودان» دژی سوپای توركیاو داگیركارییەكانی. فڕۆكەكەی توركیا رۆژی شەممە، لەكاتژمێر 3ی ئێوارەوە بەئاسمانی ناوچەی گوندی گەڵاڵەدا سوڕاوەتەوەو تاكاتژمێر (6:30) خولەك ئەوكات موشەكەكەی هاویشتووە. ژاكاو كمال، تەمەن 33ساڵ، دایكی چوار منداڵەو باس لەكاتی پێش رووداوەكە دەكات كەهاوسەرەكەی لەكار دەگەڕێتەوە. ژاكاو بۆ هاوڵاتى باسی لەوەكرد كە فڕۆكەی توركیا بەسەر سەرمانەوە دەسوڕایەوەو ترسمان هەبوو ئێمەو مناڵەكان لەناوبچین». ژاكاو ئەوەشی باسكرد هاوسەرەكەی پێشمەرگەیەو بەبنەماڵە سەر بەحزبی پارتین، وتیی:» بەگەریلاكانم وت كەدووربكەونەوە لەماڵەكەیان، بەڵام گەراجەكەیان و ئوتۆمبێلەكەیان زیانی بەركەوتووە... من ماڵ و حاڵم رۆیشت و زیانێكی زۆرم بەركەوت كە كەس نەبووە تائێستا لام لێبكاتەوە». بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا لەگەراجێكی ماڵێكی داوە كەتێیدا سێ گەریلای ژنی تێدا بووە. حوسێن قادر یەكێكی دیكەیە لەدانیشتوانی گوندی گەڵاڵە دەڵێت ئەو ئوتۆمبێلەی كە گەریلای تێدابووە هەڵبەت GPSی لێبەستراوە، بۆیە فڕۆكەكە پێكاویەتی. حسێن قادر، دانیشتووی گوندی گەڵاڵەی سەر بەقەزای ماوەت لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:» ئوتۆمبێلێكی پیكاپ كە لەقامیشەوە هاتووە لەناو گوندی گەڵاڵە لەناو گەراجێكدا لەلایەن فڕۆكەكانی توركیا بۆرودمان كراو بەو هۆیەوە دوو گەریلا كوژراون و یەكێك برینداربوو». ناوبراو وتیشی:» ئوتۆمبێلەكە لەناو ماڵەكانی گوندەكەدا بووەو بەساروخێكی فڕۆكەکە لێی داون، بەڵام هیچ كەسێكی گوندی گەڵاڵە زەرەری بەرنەكەوت». حسێن قادر، جەختی لەوەكردەوە كەگەریلاكان لەهاتنیان بەرەو ناو گوندەكە ئامانجیان ئەوەبووە كە فڕۆكەی توركیا لێیان نەدات، ئەگینا دەیانتوانی خۆیان بشارنەوە یاخود بگەڕێنەوە شوێنی خۆیان». ئەم هاووڵاتییە، باسی لەوەشكرد بریندارەكە تادرەنگانی شەو لەگوندەكەدا ماوەتەوەو خەڵكی گوندەكە ئاگاداری بوون، دواتر پزیشكیان بۆ هێنا لەگوندەكەدا نەمان. هاوكات رێژنە دێهاتی، كچێكی گوندی گەڵاڵەیەو هەر لەگەڵ بۆردومانی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكەی توركیا بۆ لادێكەی ڤیدیۆو وێنەی بۆردومانەكەی بڵاوكردەوەو لەسۆشیال میدیا دەنگدانەوەی هەبوو. رێژنە دێهاتی، لێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» بەداخەوە رووداوێكی زۆر ناخۆش گوندەكەمانی گرتەوە كەخەڵكەكە تا بەرەبەیان نەیانتوانی چاو لێكبنێن و ئۆقرە بگرن لەتاو ترسی ماڵ و منداڵ و دووبارە بۆردومانكردنیان». هەروەها دێهاتی ئەوەشی خستەڕوو كە ئەمە بۆ كێ گرنگەو كێ لێیان دەپرسێتەوە ئەگەر (10) كەسی ناو گوندەكەش بەهۆیەوە گیانیان لەدەستبدایە كە دوو جار ناوەڕاستی گوندەكەیان بۆردومان كراوە. ئەو كچە بەهیواوە قسەی بۆ هاوڵاتى كردو وتی:» تازە شوێنێكم دروستكردووە تاكو بەرهەمی گوندەكەمانی تێدا كۆبكەمەوەو ساغیان بكەمەوەو گوندەكە بەرەو نوێبوونەوە بەرم، ئێمە ئاوەدانیی دەكەین، ئەوان وێرانی دەكەن، ئێمە هیوا دروستدەكەین، توركیا هیوامان ناهێڵن». قایمقامی قەزای ماوەت ئەوە دووپاتدەكاتەوە كەخەڵكی گوندەكان شڵەژاون و ترسێكی زۆر لەناو گوندی گەڵاڵە بەتایبەت دروست بووە. كامەران حەسەن، قایمقامی ماوەت، دوێنێ یەكشەممە سەردانی گوندی گەڵالەی كردو لەلێدوانێكدا بە وت:» بەڕاستی بۆ خەڵكی گوندەكە بارودۆخێكی زۆر ناخۆش بوو، خەڵكەكە هەموو شڵەژاوەو ترسێكی زۆری لەناو گوندەكە بڵاوكردووەتەوە». ناوبراو ئەوەشی روونكردەوە كەتەنیا داواكاری ئەوان پاراستنیانەو ئەوانیش وەك ئەركی كارگێڕی خۆیان دەیگەیەننە پارێزگاری شارەكە «ئێستا لیژنەیەكمان پێكهێناوە بۆ بەدواداچوون بۆ ئەوەی ئەو ماڵەی گەراجەكەیان بۆردومان كراوە قەرەبوو بكرێنەوە».
.jpg)
ئارا ئیبراهیم سەرچاوەیەكی ئاگادار لەحكومەتی هەرێم ئەوەی بۆ هاوڵاتى دووپاتكردەوە» )200( ملیار دینارەكەی بەغدا پێش )25(ی مانگ بگات بڕیار لەبارەی لێبڕینی موچەوە دەدرێت ئەگەر سویلەی (895) ملیار دینار كە بۆ موچەی مانگێك پێویستە لەبەردەست بێت بەدڵنیایی لێبڕین نامێنێت». پرسی ناردنی (200) ملیار دینار لەبەغداوە بووەتە شرۆڤەو قسەو باسی هەمووان، حكومەتی هەرێمی كوردستانیش چاوەڕێیە عێراق لەم هەفتەیەدا ئەو بڕە بنێرێت تا بڕیارێك لەبارەی كۆتایی پێهێنان یان بەردەوامی لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە بدات. لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە ماوەی حەوت مانگە بەردەوامەو ئەوەش موچەخۆرانی نیگەران كردووە كە سەرەڕای بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی خاو بۆ سەروو (73) دۆلارو زیادبوونی داهاتەكانی ناوخۆ حكومەتی هەرێم بەردەوامە لە لێبڕینی موچەكانیان. وەفدی حكومەتی هەرێم بەسەرۆكایەتی قوباد تاڵەبانی لەدوایین سەردانیدا بۆ بەغداو گفتوگۆكانی لەگەڵ حكومەتەكەی كازمی بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 11ی یاسای بودجەی عێراق گفتوگۆی چڕیان ئەنجامدا لەگەڵ وەزارەتی دارایی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی و نوێنەری كۆمپانیای سۆمۆی عێراق و چەندین بەرپرسی دیكەی پەیوەندیدار، دواجار سێشەممەی هەفتەی رابردوو ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق بەزۆرینەی دەنگ بڕیاریدا مانگانە بڕی (200) ملیار دینار بۆ هەرێم رەوانە بكرێت. دوابەدوای بڕیارەكەی حكومەتەكەی كازمی، مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم پەیوەندی تەلەفونی لەگەڵ مستەفا كازمی ئەنجامداو تێیدا ئەوەی خستەڕوو كە ناردنی (200) ملیار دیناری مانگانە ئەسەری رەجعی دەبێت، واتا لەمانگی یەكی ئەمساڵ تاكۆتایی ئەم مانگانە بەغدا دەبێت ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار بۆ هەرێمی كوردستان رەوانە بكات. بەپێی بەدواداچوونەكانی هاوڵاتى كە لەناوەندی بڕیاری حكومەتی هەرێم دەستی كەوتووە لەدوو رۆژی رابردوودا لەناو حكومەتی هەرێم گفتوگۆ لەسەر ناردنی ئەو بڕە كە (200) ملیار دیناری مانگانەیە كراوەو ئەوە دووپاتكراوەتەوە ئەگەر بەغدا پێش (25)ی ئەم مانگە كە دابەشكردنی موچە لەهەرێم دەستپێدەكات رەوانە بكرێت و سویلەی (895) ملیار دینار لەبەردەست حكومەتی هەرێمدا بێت لەگەڵ داهاتەكانی نەوت و ناوخۆ بڕیار لەسەر نەهێشتنی لێبڕینی موچە دەدات. هاوكات، سەرچاوەیەك لەحكومەتی هەرێم بۆ هاوڵاتى ئاماژەی بەمیكانیزمی چۆنیەتی ناردنی ئەو (200) ملیار دینارە كردو وتی:»ئالیەتی ئەنجومەنی وەزیرانی بەغدا بەو شێوەیەیە كە بەنووسراوێك بەواژۆی مستەفا كازمی یان ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی وەزیرانی عێراق دەنووسرێت لەبەرواری 1\1\2021 تا 30\6\2021 بڕی ترلیۆنێك و (200) ملیار دینار كەمانگانە (200) ملیار دینار دەكات بنێردرێت بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئاراستەی وەزیری دارایی عێراق دەكرێت». هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد ئیتر ئەوە دەكەوێتە ئەستۆی وەزیری دارایی كە ئایا ئەو گوژمەیە بەیەكەوە دەنێرێت ئەگەر سویلەی لەبەردەستدا بێت یان بەشێوازێكی دیكە دەبێت، وتیشی:» ناردنی ئەو بڕە بەسولفە دەنێردرێت یان بەشێوازێكی دیكە لەدەسەڵاتی وەزیری دارایدایە». هاوكات وتیشی:» هەفتەی رابردوو كات كەم بووەو كاری لەسەر نەكراوە، بۆیە وەكو حكومەتی هەرێم تەسەور دەكەین ئەگەر كتابەكە بكرێت بۆ وەزارەتی دارایی ئەم هەفتەیە ئەو بڕە بگاتە هەرێم و چاوەڕێین». ئەندامێكی فراكسیۆنی گۆڕان لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» ئەگەر فشاری شەقام و حزب و پەرلەمان و ستافی حزب لەناو حكومەت نەبێت، حكومەتی هەرێم نییەتی نییە لێبرینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». دابان محەمەد ئەندامی فراكسیۆنی گۆڕان لەپەرلەمانی كوردستان لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:» حكومەتی هەرێم هەر بەداهاتەكانی ناوخۆو نەوت و چاكسازی كردن كەهەوڵێكی زۆر دراو لەبەر بەرژەوەندی حزب جێبەجێ ناكرێت بەئاسانی دەتوانێت لێبڕینی موچە نەهێڵێت، بەڵام مەبەستیان نییە». ناوبراو باسی لەوەشكرد ئەگەر بەغدا (200) ملیار دینارەكەش بنێرێت، بەڵام فشاری شەقام و پەرلەمان و حزب و سیاسییەكان و ستافی حزب لەناو حكومەت دروست نەبێت، حكومەتی هەرێم نایەوێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت. دابان محەمەد وتیشی:» وەك چۆن پێشتر حكومەتی هەرێم خۆیان باسیان دەكرد كە بۆ موچە قەرزیان كردووە، دەتوانن و دەزانن كە بەغدا (200) ملیار دینار دەنێرێت ئەمڕۆ بڕیار بدەن تائەو بڕە پارەیە لەعێراقەوە دێت قەرز بكەن و موچەی تەواو بەبێ لێبڕین دابەش بكەن». ئەندامێكی فراكسیۆنی پارتی لەلیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەڵێت:» بەناردنی (200) ملیار دینارەكەش حكومەت ناتوانێت لێبڕینی موچە كۆتایی پێبهێنێت». هێڤیدار ئەحمەد، بڕیاردەری لیژنەی دارایی لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»وەكو فراكسیۆنی پارتی داوامانكردووەو (65) پەرلەمانتار لەفراكسیۆنەكانی پارتی و گۆڕان و یەكێتی واژۆیان كردووە كەحكومەتی هەرێمی كوردستان بێتەوە پەرلەمان كە بەحزوری ئەوان كۆبوونەوە بكرێت لەسەر ئەو لێبڕینە». ناوبراو باسی لەوەكرد كەحكومەتی هەرێم مانگانە پێویستی بە (895) ملیار دینار هەیە كە بێ لێبڕین موچە دابەش بكات، بەڵام لەئێستادا كە لێبڕینی لەسەدا 21%ی موچە هەبووە، بڕی (502) ملیۆن دۆلار كە دەكاتە (730) ملیار دینار خەرج دەكات بۆ موچە، وتیشی:»ئەگەر ئەوەی عێراق بەكاملی بێت كە (200) ملیار بێت، كە (10 بۆ 20) ملیار دیناری لێ دەڕوات بۆ قەرزدانەوەی بانكی TBI، ئەوكاتە هێشتا بەشی دابینكردنی موچە بەتەواوەتی ناكات». بڕیاردەری لیژنەی دارایی پەرلەمانی كوردستان دەشڵێت:» حكومەتی هەرێم خۆشی موەفەق نەبووە لەگەیاندنی پەیامەكەی لەپرسی موچەدا». هێڤیدار ئەوەشی روونكردەوە كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێم، لەپەرلەمان پێی راگەیاندوون كە مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێم خۆی لەنزیكەوە چاودێریی مەلەفی موچە دەكات.
نامۆ سەربەست ماوەیەك لەمەوبەر گرژییەكان لەنێوان حەشدی شەعبی و حكومەتی عێراقدا خەریك بوو بگاتە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی، ئەوەش بەهۆی دەستگیركردنی قاسم موسڵح، فەرماندەی ئۆپراسیۆنەكانی حەشد لەئەنبار، بەتۆمەتی تیرۆر. دواتر دیمەنەكە گۆڕاو قاسم بەهۆی «بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە» وەك بەیاننامەكەی ئەنجومەنی دادوەری وتی، ئازادكرا. رۆژی چوارشەممەی رابردوو موسڵح ئازادكراو وێنەو ڤیدیۆكانی بڵاوبوونەوە كە لەشاری كەربەلا لەنێو كەژاوەی لایەنگرانیدا دەسوڕایەوەو هەندێكیان مەڕو حوشتریان لەبەرپێدا سەردەبڕی، لەولاشەوە دەركەوتەكانی گرژییەك لەنێوان حكومەت و ئەنجومەنی دادوەریدا دەركەوت، لانیكەم لەڕووی راگەیاندنەوە. ئەنجومەنی دادوەری عێراق لەبەیاننامەیەكدا رایگەیاند:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی ئەوەوە بووە كەهیچ بەڵگەیەك نییە لەدژی». دەشڵێت لەكاتی تاوانی كوشتنی چالاكوانی كەربەلایی، ئیهاب ئەلوەزنی، كەبریتییە لەئەو تاوانەی تۆمەتباركراوە بەئامادەكاریی بۆی، «موسڵح لەدەرەوەی عێراق بووە». راشیگەیاندووە:»خێزانی ئەلوەزنی لەكاتی تۆماركردنی وتەكانیاندا هیچ بەڵگەیەكیان بەپێی یاسا لەو بارەیەوە پێشكەش نەكردووەو لایەنەكانی لێكۆڵینەوەش، وێڕای هەوڵە ناوازەكانیان، نەیانتوانیوە بەڵگە پێشكەش بكەن»، بەڵام سەرچاوەیەكی فەرمیی ئاگادار بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە:»ئازادكردنی موسڵح لەئەنجامی فشاردا بووە بۆ سەر دادگا». جەختیشی كردەوە كە:»حكومەت بەڵگەو تۆماری پێشكەشكردووە كەئیدانەی موسڵح دەكات، هەروەها دانپێدانانی موسڵح هەیە، بەڵام دادوەرەكە وایداناوە كەهەموو ئەوانە بەس نین». سەرچاوەكە دەشڵێت:»سەیر لەوەدایە كەهەمان دادوەر فەرمانی دەستگیركردنەكەی دەركردووە، ئەگەر بەڵگەكان بەش ناكەن، بۆچی لەبنەڕەتەوە فەرمانەكەی دەركرد؟ حكومەت ئەركی خۆی بەجێهێناوە، بەڵام دەستی لەلایەن دادگاوە بەستراوە». بەپێی ئەو سەرچاوەیە ئەو دادوەرەی ئازادی كردووە، سەر بەلیژنەی دژایەتی گەندەڵییە كەحكومەت پێكیهێناو ئەحمەد ئەبو رغیف بریكاری وەزارەتی ناوخۆ سەرۆكایەتی دەكات و بەلیژنەی ئەمری دیوانی ناسراوە. سەرچاوەكە رەتیكردەوە دۆسیەكە كۆتایی هاتبێت و جەختیكردەوە كە:»حكومەت بەدوای بەڵگەو بەراوردی نوێدا دەگەڕێت». بەڵام دانینا بەبوونی «تێكشكان» و «سەركەوتن» لەهەوڵەكانی حكومەتداو وتی:»هێشتا پیاوكوژەكانی وەك خانەی مەرگ و حسام ئەلئەزیرجاوی لەزینداندان و دادگا لێپێچینەوەیان لەگەڵدا دەكات». سەرچاوەكە دەشڵێت:»ئەوەی روودەدات بەشێكە لەپرۆسەیەكی خۆدزینەوەی درێژخایەن و هەڵسوكەوتی گروپە چەكدارەكان بەڵگەیە بۆ قەبارەی ئەو فشارەی حكومەت خستوویەتییە سەریان و لەژێر فشارێكی زۆردان». هاوكات سەرچاوەیەكی تر كە لەحكومەتی عێراقدا كاردەكات تەئكیدی كردەوە كە:»ئازادكردنی موسڵح بەهۆی بەشنەكردنی بەڵگەكانەوە، مانای كۆتایی هاتنی دۆسیەكە نییە، بەڵكو مانای ئەوەیە كە لەكاتێكدا حكومەت بەڵگەی نوێ بداتە دادگا، دەكرێت دۆسیەكە بكرێتەوەو حكومەتیش بەردەوامدەبێت لەلێكۆڵینەوە». هەر لەوبارەیەشەوە، سەرچاوەیەكی تری حكومەتی عێراق لەلێدوانیكیدا بۆ ئاژانسی فرانس پرێس بەرپرسیاریەتی ئازادكردنەكەی خستە ئەستۆی دادگاو وتی:»لەلایەن خۆمانەوە وەك حكومەتی عێراقی، هەموو بەڵگەكانی تایبەت بەدۆسیەی موسڵحمان پێشكەشكرد، بەڵام دادگا بەهۆی ئەو فشارانەوە كەخرانە سەری، ئازادی كرد». سەرچاوەكە ئاشكراشیكرد كە بەڵگەكان:»پەیوەندیی تەلەفونیی لەنێوان موسڵح و جێبەجێكارانی تیرۆكردنەكەو وتەی شایەتحاڵەكان و كەسوكاری قوربانییەكان و نامەی هەڕەشە بۆ خێزانی قوربانییەكان لەخۆدەگرێت، كە دەیسەلمێنن موسڵح لەتیرۆركردنەكانەوە تێوەگلاوە، بەڵام دادگا دەڵێت بەڵگەی پێویستی نییە بۆ بەردەوامیی دەستبەسەركردنی موسڵح». بڕیاری ئازادكردنی قاسم موسڵح هێندە لەناكاو بوو تەنانەت فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە هاوبەشەكان، كە مستەفا كازمی سەرۆكوەزیران وتی موسڵح لای ئەوان دەستبەسەرە، ئاگاداری ئازادكردنەكە نەبوون. بەبەڵگەی ئەوەی لەگەڵ بڵاوبوونەوەی هەواڵی ئازادكردنەكەیدا، ئاژانسی «ئەڵترا عێراق»ی ناوخۆیی پەیوەندی دەكات بەلیوا تەحسین خەفاجی وتەبێژی فەرماندییەكەوە، بەڵام دەڵێت هیچی فەرمییان پێنەگەیشتووەو ئاگادار نییە. ئاژانسەكە دەڵێت دوای ماوەیەك خەفاجی تەلەفونی كردەووەو وتی بەڵێ بەبڕیاری دادگا ئازادكراوە. ئاژانسی فرانس پرێس لەسەرچاوەیەكی حەشدی شەعبییەوە باسی لەئەوەكرد كە:»موسڵح بەچەند رۆژێك پێش ئازادكردنی لای حكومەت نەماوە، بەڵكو براوەتە بارەگای حەشدی شەعبی بۆ لێكۆڵینەوە». دوای دەستگیركردنی سەرچاوەیەكی بەرپرسی حكومی بەماڵپەڕی حوڕەی راگەیاند كە: «موسڵح لەكاتی لێكۆڵینەوەكاندا، دانیناوە بەتێوەگلان لەئۆپراسیۆنەكانی كوشتنی چالاكوان و خۆپیشاندەراندا». لەكاتێكدا ئەندامانی حەشدی شەعبی لایەنگری موسڵح، ڤیدیۆی پێشوازیلێكردنیان بەهوتافاتی ئاینییەوە بڵاودەكردەوە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان پڕبوون لەڕەخنە و رەتكردنەوە بەرامبەر بڕیارەكە. یەكێك لەو تۆمەتانەی ئاراستەی موسڵح كرابوو، هەڕەشەكردن بوو لەچالاكوانی دیاری كەربەلا، ئیهاب ئەلوەزنی، بەرلەوەی لەناوچەی ئەلمەدینەل قەدیمە، كەماڵی ئەوو موسڵحیشی لێیە، بكوژرێت. دوای كوژرانیشی دایكی ئیهاب بەئاشكرا لەشاشەی تەلەفزیۆنەكانەوە وتی كەهەڕەشەی لەكوڕەكەی كردووەو وتوویەتی دەتكوژم.
