.jpeg)
شاناز حه‌سه‌ن بەرپرسی پەیوەندیی حزبه کوردستانیه‌کانى مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌که‌رکوک ئاماژه به‌وه‌ده‌دات که‌حزبه کوردستانییه‌کان نزیکن بۆ رێککه‌وتنی یه‌ک لیستى کوردستانى، به‌ڵام پارتى چه‌ند مه‌رجێکى دیارى کردووه تابه‌شدارى هاوپه‌یمانێتییه‌که بکات. دوێنێ یه‌کشه‌ممه حزبه کوردستانییه‌کان به‌بێ به‌شدارى پارتى کۆبوونه‌وه‌و بڕیاره سبه‌ینێ سێشه‌ممه 9ى شوبات له‌باره‌گاى مه‌ڵبه‌ندى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کۆببنه‌وه بۆ بڕیاردان له‌سه‌ر یه‌ک لیستى کوردستانى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانى په‌رله‌مانى عێراق. جه‌نگى عیزه‌دین، بەرپرسی په‌یوه‌ندییە حزبه کوردستانییه‌کان له‌مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى له‌که‌رکوک، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» وه‌ک لایه‌نێکى مه‌بده‌ئى رێککه‌وتنێکمان کردووه له‌سه‌ر دانانى لۆگۆو ناوه‌که‌یشمان داناوه به‌ناوى کوردستانى، له‌ئێستادا له‌ناو خۆماندا هیچ کێشه‌یه‌کمان نییه«. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد که‌ته‌نها چوار پۆست یه‌کلایى نه‌کراوه‌ته‌وه وه‌ک سه‌رۆکى لیست و قه‌واره‌و نوێنه‌رو لیژنه‌کان. بەرپرسی په‌یوه‌ندیی حزبه کوردستانیه‌کان له‌مه‌ڵبه‌ندى دووى یه‌کێتى هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد که‌رکوک جیاوازتره له‌عێراق و هه‌رێم، وتیشى:» بۆیه قورستره‌و ئاسته‌نگى زیاتر بۆ ئێمه دێته‌پێش به‌تایبه‌ت له‌بازنه‌ى یه‌که‌م له‌وانه‌یه کێشه‌مان نه‌بێت، چونکه زۆربه‌ى کوردن، به‌ڵام له‌بازنه‌ى دووه‌م و سێیه‌م که‌تێکه‌ڵییه‌ک هه‌یه له‌عه‌ره‌به‌کان، کوردو تورکمان و کلدۆئاشورى و زۆربه‌ى لایه‌نه‌کانى ترى تێدایه، ده‌بێت که‌سێک به‌کاندید دابنێین که‌بتوانێت ده‌نگ به‌ده‌ستبهێنێت». به‌پێى یاساى نوێى هه‌ڵبژاردنه‌کانى عێراق، پارێزگاکان به‌سه‌ر چه‌ند بازنەیه‌کدا دابه‌شکراون و پارێزگاى که‌رکوکیش سێ بازنه‌ى هه‌ڵبژاردنى بۆ دیاریکراوه. ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى باسى له‌وه‌کرد سبه‌ینێ سێشه‌ممه دووباره له‌باره‌گاى کۆمه‌ڵى ئیسلامى کۆده‌بینه‌وه‌و «کۆتا کۆبوونه‌وه ده‌بێت و رێکده‌که‌وین». پارتى به‌شداریى کۆبوونه‌وه‌ى لایه‌نه سیاسییه‌کانى که‌رکوکى نه‌کردووه‌و له‌ڕێگه‌ى حزبى شیوعییه‌وه په‌یامێکى بۆ حزبه سیاسییه‌کان ناردووه که به‌مه‌رجه‌وه به‌شداریى ئه‌و هاوپه‌یمانێتییه کوردستانییه ده‌کات. جه‌نگى عیزه‌دین وتى: «تاڕاده‌یه‌ک په‌یامه‌که‌ى پارتى جێگه‌ى تێڕامانه‌و ده‌ڵێت «له‌بازنه‌ى یه‌که‌مدا که‌ناوچه کوردستانییه‌کانە ده‌بێت دوو کاندیدمان هه‌بێت، له‌بازنه‌کانى دیکه دووه‌م و سێیه‌م نابێت یه‌کێتى و پارتى کاندیدى هه‌بێت، ئه‌وه مه‌به‌ستیان ئه‌وه‌یه که ئێمه زۆر زۆر خه‌ڵکى باشمان نه‌بێت ناتوانین ده‌نگ بهێنین له‌و ناوچانه، له‌بازنه‌ى سێیه‌م زۆر قورسه، که ئه‌مه‌ش له‌وانه‌یه جێبه‌جێکردنى ئه‌جندایه‌کى ده‌ره‌کى بێت». ئه‌و به‌رپرسه‌ى یه‌کێتى له‌که‌رکوک ئه‌وه‌ى روونکرده‌وه که له‌سه‌ر هاوپه‌یمانێتییه‌که رێکبکه‌ون یان نا بۆ هه‌موو حزبه کوردستانیه‌کانه به‌بێ جیاوازى.
سه‌رکۆ جه‌مال گفتوگۆکانى هه‌رێم و به‌غدا بۆ گه‌یشتن به رێککه‌وتن له‌دوایین هه‌نگاوه‌کانیدایه، وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت ده‌ڵێت به‌مزووانه وه‌فده‌که‌یان ده‌چێته‌وه به‌غدا بۆ یه‌کلاکردنه‌وه‌ى پشکى کوردو جێگیرکردنى. لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق قه‌باره‌ى پرۆژه‌یاساى بودجه له (164) ترلیۆن دیناره‌وه بۆ (127) ترلیۆن و (500) ملیار دینار که‌مکردووه‌ته‌وه، پشکى هه‌رێم به له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه. دوێنێ یه‌کشه‌ممه 7ى شوبات، مسته‌فا کازمى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق کۆبوونه‌وه‌و باسى له‌وه‌کرد ده‌یانه‌وێت پشکى کورد وه‌ک ئه‌وه‌ى له‌پرۆژه‌که‌دا هاتووه جێگیر بکرێت. جه‌مال کۆچه‌ر ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق به هاوڵاتى وت»کازمى له‌گه‌ڵ پێنج وه‌زیر له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق کۆبووه‌وه، له‌وێ باسى پشکى هه‌رێمى کرد، دوو قسه‌ى گرنگى کرد خه‌ڵکى هه‌رێم خه‌ڵکى خۆمانن نابێت وازیان لێبێنین». هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد، مسته‌فا کازمى باسى له‌وه‌شکرد که‌ئه‌و رێککه‌وتنه‌ى له‌پرۆژه‌ى بودجه داڕێژراوه بڕواى ئێمه‌یه‌و له‌سه‌ر بنه‌ماى تاووتوێکردن دانراوه و «تکاتان لێده‌که‌ین ئه‌و مادده‌یه‌ى بودجه تێپه‌ڕێت». جه‌مال کۆچه‌ر جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که «ئه‌و قسه‌یه‌ى کازمى بۆ کورد گرنگه، له‌هه‌مانکاتدا هه‌وڵێکى محه‌مه‌د حه‌لبوسى سه‌رۆکى په‌رله‌مانى عێراقیش هه‌یه که له‌هه‌ردووکیان وا تێگه‌یشتم نه‌رمییه‌ک په‌یدا بووه، ئه‌و نه‌رمییه‌ش له‌وانه‌یه ببێته ده‌قێک قابیلى قبوڵکردن بێت له‌لاى هه‌ردوولا بۆ رێککه‌وتنى هه‌رێم و عێراق». هاوکات، ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى دارایى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد چاوه‌ڕێى لایه‌نه شیعییه‌کانن بۆ هێنانى پێشنیازه‌کانیان تا به‌غداو هه‌ولێر رێکبکه‌ون. شیروان میرزا، ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌لیژنه‌ى دارایى بههاوڵاتى وت»تائێستا ئێمه چاوه‌ڕێى لایه‌نه شیعه‌کان ده‌که‌ین که‌پێشنیازێک بێنن که‌هه‌موویان له‌سه‌رى رازیى بن و له‌نێو خۆیاندا له‌سه‌رى رێککه‌وتبن». وه‌ک شیروان میرزا ده‌ڵێت «تائێستا لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق وابه‌سته‌ن به‌و ده‌قه‌ى له‌لایه‌ن حکومه‌تى عێراقه‌وه بۆیان چووه، هه‌رێمى کوردستانیش تائێستا ئه‌وه‌ى ده‌وێت». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه گفتوگۆکان له‌باره‌ى رێککه‌وتن تاکۆتایى ئه‌م هه‌فته‌یه‌ش بوار هه‌یه، دواى ئه‌وه ئیتر بودجه ده‌چێته په‌رله‌مان و گفتوگۆى له‌سه‌ر ده‌کرێت. ئه‌وه‌ش له‌کاتێکدایه قوباد تاڵه‌بانى جارێکى دیکه ئاماده‌یى هه‌رێمى بۆ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا ده‌ربڕیوه. قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ى سه‌باح رایگه‌یاند:»هه‌رێم ئاماده‌یه بچێته رێککه‌وتنێکه‌وه له‌گه‌ڵ به‌غدا بۆ ئه‌وه‌ى سه‌رجه‌م پابه‌ندییه‌کانى جێبه‌جێ بکات». ئه‌وه‌شى خستووه‌ته‌ڕوو «له‌ڕاستیدا پشکى هه‌رێم له‌بودجه‌ى فیدراڵى عێراق له 5% تێناپه‌ڕێت دواى ئه‌وه‌ى خه‌رجییه سیادییه‌کانى لێده‌رده‌کرێت». سه‌میر هه‌ورامى، وته‌بێژى قوباد تاڵه‌بانی جێگیرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى، باسى له‌وه‌کرد به‌مزووانه وه‌فدى هه‌رێم ده‌چێته‌وه بۆ به‌غدا. وته‌بێژه‌که‌ى قوباد تاڵه‌بانى وتیشى:»له‌ڕاستیدا بودجه‌ى عێراق سیادى و حاکیمه و چه‌ند شتێکى دیکه‌ى لێ ده‌ربکه‌ى ئه‌وه‌ى دیکه‌ى که‌ده‌ینێرن بۆ هه‌رێم هه‌ر 5%ى ده‌مێنێته‌وه، پێشتریش وابووه 5% یاخود 5% و نیو بووه«. وته‌بێژه‌که‌ى قوباد تاڵه‌بانى وتیشى «له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان گفتوگۆ درێژه‌ى هه‌یه‌و ئومێده‌وارین بگه‌ینه رێککه‌وتنێکى گونجاوو دادپه‌روه‌ر له‌گه‌ڵ عێراق». په‌رله‌مانتارێکى یه‌کگرتوو پێیوابوو هه‌رێم و عێراق نایانه‌وێت رێکبکەون، هۆشداریدا تاکۆتایى ئه‌م هه‌فته‌یه ده‌رفه‌تى رێککه‌وتن ده‌مێنێت. موسه‌ننا ئه‌مین، ئه‌ندامى په‌رله‌مانى عێراق له‌فراکسیۆنى یه‌کگرتوو، به‌‌هاوڵاتىوت»هه‌ردوو حکومه‌ت نایانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامبده‌ن، چونکه هه‌ردوولایان به‌رژه‌وه‌ندییان له‌وه‌دایه«. هه‌روه‌ها وتیشى «ئه‌وه به‌رژه‌وه‌ندى حکومه‌تى هه‌رێمه نه‌ک خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان، ئه‌وانه‌ى که‌به‌رپرسن له‌و دۆسیه‌یه، به‌رژه‌وه‌ندى حکومه‌تى عێراقیش له‌وه‌دایه که‌ده‌یکاته بیانوو به‌وه‌ى ده‌ڵێت ئه‌وان نه‌وت راده‌ست ناکه‌ن ئێمه‌ش هیچیان پێناده‌ین، چونکه ئه‌ویش حکومه‌تێکى موفلیس و قه‌رزاره و نایه‌وێت پاره بدات». موسه‌نا ئه‌مین ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه تائه‌و ساته‌ى له‌ناو هۆڵى په‌رله‌مان ده‌نگ به‌رزده‌کرێته‌وه بۆ ئه‌و بڕگه‌یه‌ى تایبه‌ته به‌پشکى هه‌رێم بوارى رێککه‌وتن هه‌یه که رۆژى شه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى داهاتوو ده‌نگ له‌سه‌ر بودجه ده‌درێت. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ره‌تیکرده‌وه هیچ رێککه‌وتنێکى هاوشێوه‌ى ژێربه‌ژێر هه‌بێت که‌بیانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامنه‌درێت. ڤیان سه‌برى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «له‌ناو په‌رله‌مان چه‌ند لایه‌نێک هه‌ن که‌نایانه‌وێت رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ هه‌رێم بکرێت». هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ى ره‌تکرده‌وه هیچ رێککه‌وتنێکى هاوشێوه‌ى ژێربه‌ژێر هه‌بێت که‌بیانه‌وێت رێککه‌وتن ئه‌نجامنه‌درێت، وتیشى «ئێمه تائێستا پشتیوانى وه‌فدى هه‌رێم ده‌که‌ین بۆ رێککه‌وتن له‌گه‌ڵ به‌غدا، حکومه‌ت چى بڵێت ئێمه وه‌کو پارتى پشتیوانى هه‌نگاوه‌کانى حکومه‌تى هه‌رێم ده‌که‌ین». «زۆربه‌ى فراکسیۆنه شیعه‌کانى په‌رله‌مانى عێراق داواى راده‌ستکردنى ته‌واوى دۆسیه‌ى نه‌وت و کێڵگه نه‌وتییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان ده‌که‌ن، له‌به‌رامبه‌ر ناردنى شایسته داراییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان»، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى وا ده‌ڵێت.
کاکەلاو عەبدوڵڵا تورکیا دەیەوێت بەهەر نرخێک بێت یه‌به‌شه لەشەنگال دەربکات، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراق و هەرێمی کوردستان، بەڵام ئەمجارە ئاستەنگەکانی بەردەم ئەنقەرە زیاترن بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن وەک لە ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر. بەپێی راپۆرتێکی رۆژنامەی رۆژانەی تورکیا کە سەر بەحکومەتی وڵاتەکەیە خلوسی ئاکار، وەزیری بەرگری تورکیا، چوار پێشنیاری خستووەتە بەردەم حکومەتی عێراقی تائۆپەراسیۆن ئەنجامبدرێت لەدژی یه‌به‌شه لەشەنگال، ئەمەش بەمەبەستی نەهێشتنی هەژموونی گروپەکە لەناوچەکە و پچڕانی پەیوەندی لەنێوان یه‌به‌شه و پارتەکانی رۆژئاوای کوردستان. لەراپۆرتەکەدا هاتووە کە ئەنقەرە دەیەوێت بەچوار سیناریۆی جیاواز ئۆپەراسیۆن ئەنجامبدات و یەکێکیان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە کەبریتین لەئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان تورکیاو عێراق، ئۆپەراسیۆنی سوپای عێراق بەهاوکاری هێزی ئاسمانی تورکیا، ئۆپەراسیۆنێکی هاوبەشی نێوان حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان، یان وەک ئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتر تورکیا بەتەنها هێرش ئەنجامبدات. نیازی ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازیی لەنێو بەرپرسانی تورکیا شاراوە نییەو سەردانی وەفدەکەی ئەنقەرە بەسەرکردایەتی خلوسی ئاکار لەمانگی رابردوودا بۆ عێراق و هەرێمی کوردستان هەر بۆ ئەو مەبەستە بوو. لە ١٨ی مانگی رابردوو وەفدەکەی تورکیا گەیشتنە بەغدادو لەگەڵ بەرپرسانی حکومەتی عێراقی کۆبوونەوەو دواتریش سەردانی هەولێریان کرد کەتێیدا چاویان بە مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێم و نیچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان کەوت. خلوسی ئاکار لەکۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لەکونسوڵخانەی تورکیا لەهەولێر رایگەیاند هێزەکانی یه‌به‌شه «بەمزووانە لەناوچەکە دەردەکرێن لەڕێی ئەو رێکارانەی دەگیرێنە بەر لەداهاتوویەکی نزیکدا». ئاکار وتیشی، «گفتوگۆ هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وەفدەکە (تورکیا-عێراق) بەردەوام دەبێت، بڕوام وایە ئەم هەنگاوانە بەمزووانە دەرئەنجامی ئەرێنی لەسەر ئەرزی واقیع دەخەنەڕوو»، جەختیشی لەوە کردەوە کەئامادەیی حکومەتی هەرێمی بۆ هاوکاریکردنی تورکیا لەشەڕی دژی پەکەکە زۆر جێی «رێزە» لای ئەنقەرە. دوای سەردانەکەی وەزیری بەرگریی تورکیا بۆ عێراق، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆکی تورکیاش نیازی خۆی نەشاردەوە لەپەلاماری شەنگاڵ و رایگەیاند «تورکیا هەمیشە ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هاوبەش لەگەڵ عێراق دژی پەکەکە، رەنگە لەپڕێکدا لە شەوێکدا بگەینە ئەوێ». لەساڵی ٢٠١٤ پەکەکە توانی پێگەی خۆی بەهێز بکات لەشەنگال دوای چوونە ناوەوەی هێزەکانی بۆ پارێزگاریکردن لەیەزیدییەکانی ناوچەکە و شەڕکردنی دژی داعش، تائیستاش یەکینەکانی پاراستنی شەنگال (یەبەشە)ەوە هەژموونی خۆی هەیە بەسەر قەزاکەوە. لەمانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان بەسەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان رێککەوتنێکیان ئەنجامدا بۆ دەرکردنی هەموو هێزەکانی شەنگال و دامەزراندنی هێزێکی حکومی بۆ پاراستنی ناوچەکە، بەڵام تا ئیستا ئەو رێکەوتنە شکستی هێناوە، ئەمەش لەئاستی چاوەڕوانییەکانی تورکیادا نییە. لەکۆبوونەوەی وەفدەکەی تورکیاو حکومەتی عێرقدا، بەرپرسانی تورکیا داوای دامەزراندنی بنکەی کاتیی سەربازییان کردووە لەموسڵ و هەرێمی کوردستان و زیادکردنی بنکەکانیان کە ئێستا (١٠) بنکەیان هەیە لەوڵاتەکەدا. بەپێی وتەی یەریڤان سەعید، شیکەرەوە لە ناوەندی تووێژینەوەی میدل ئیسترن ئەفێرس، رەنگە ئەمە ئامادەکاری بێت بۆ ئۆپەراسیۆنی سەربازیی گەورەی تورکیا لەبەهاری ئەمساڵدا. «لەئێستادا کەشوهەواو تۆپۆگرافی ناوچەکە زۆر نالەبارە تاکردەی سەربازیی تێیدا سەرکەوتوو بێت»، یەریڤان سەعید ئەمەی بەپێگەی عەرەب نیوز وت. لەئەگەری ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن بۆ سەر شەنگال، تورکیا رووبەڕووی چەندین ئاستەنگ دەبێتەوە کە لەئۆپەراسیۆنەکانی پێشووتردا رووبەڕووی نەبووەتەوە. یەکێک لەبەربەستەکان ئەوەیە کە تورکیا یەبەشە بە تیرۆریست و سەر بە پەکەکە لە قەڵەمدەدات، لەکاتێکدا حکومەتی عێراقی دەیەوێت بیکاتە بەشێک لەحەشدی شەعبی. فەهیم تەستەکین، ستوننووسی پێگەی ئەلمۆنیتەری ئەمریکی، لەوتاریکدا باس لەو ئاستەنەگە دەکات و دەڵێت: تێکەڵکردنی یەبەشە بۆ نێو حەشدی شەعبی بۆ ئەوەیە تا پێکدادان لەنێو ئەو هێزانەی لە شەنگالدان دووربخرێتەوە. تەستەکین باس لەوەش دەکات ئەو ناوچەیەی تورکیا دەیەوێت ئۆپەراسیۆنی تێیدا ئەنجامبدات حەشدی شەعبی سەر بەئێرانی تێیدا جێگیرە، ئەمەش بەربەستێکی ترە بۆ داواکەی تورکیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی پەکەکە. بیڵگای دومان، رێکخەری تووێژینەوەکانی عێراق لە ناوەندی تووێژینەوەی تورکی ئۆرسام، پێی وانییە ئۆپەراسیۆنێکی سێ لایەنی بەمزووانە رووبدات بەهۆی ئەو ناکۆکییەی لایەنەکان هەیانە سەبارەت بەدانەپاڵی وشەی «تیرۆر» بەگروپەکانی شەنگالەوە. «ئەوان هێشتا ناکۆکن لەسەر ئەوەی چۆن چاو لەگروپەکانی سەر بە پەکەکە بکەن لەعێراق. لەلایەکی تررەوە ئەرزی واقیع جیاوازترە»، دومان وای وت. بەپێی وتەی دومان کە بۆ عەرەب نیوز دواوە، بەغدادو هەولێر جیاکاری دەکەن لەنیوان هەڕەشەکانداو ئەو گروپانە بە ئامانج ناگرن کە بەربەستی ئەمنییان بۆ دروستناکەن. «یەبەشە بەشێوەیەکی بەرچاو تێکەڵی حەشدی شەعبی ئێرانی بووە کەبودجە و چەکیشی بۆ تەرخان دەکات»، دومان وای وت. لەلایەکی ترەوە، چەندین پارت و کوتلەی پەرلەمانی عێراق دژی ئۆپەراسیۆنی زیاتری تورکیان بۆ سەر ناوچەکانی عێراق. «لەکاتێکدا تورکیا یارمەتی عێراق دەدات بۆ رووبەڕوبوونەوەی هەژمونی ئێران، بەڵام کازمی نایەوێت پاڵپشتی هێزە گەورەکانی عێراق لەدەست بدات لەسەروبەندی هەڵبژاردنی گشتی لەوڵاتەکەدا کەبڕیارە لە تشرینی یەکەمی ئەمساڵ بەڕێوەبچێت»، تەستەکین وای نوسیووە. لەچەندین ئۆپەراسیۆنی سەربازیی تورکیادا لەماوەی رابردوودا عێراق و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی رۆتینی ئیدانەیان کردووە، بەڵام هیچ کارێکی کردەییان نەکردووە بۆ وەستاندنیان. لەمانگی حوزەیرنی ٢٠٢٠، حکومەتی عێراقی ئیدانەی هەردوو ئۆپەراسیۆنی چنگی پڵنگ و هەڵۆی تورکیای کرد کەئامانج گرتنی پەکەکە بوو لەقەندیل و سنجارو مەخموور، بەهۆی ئەوەی گوندەکانی ناوچەکان دەکرانە ئامانج و تێیدا دوو ئەفسەری سەر بەسوپای عێراق کوژران. شارەزایان باس لەوەش دەکەن هەردوو حکومەتی عیراقی و هەرێمی کوردستان چاوەڕێی ئاماژەکانی ئیدارەی نوێی ئەمریکان بەسەرکردایەتی جۆو بایدن، سەرۆکی ئەمریکا، پێش قبوڵکردنی هەر داوایەکی تورکیا. «بەغدادو هەولێر رەنگە بیانەوێت ئاستی ئەو گۆڕانکارییانە ببینن کە ئیدارەی بایدن ئەنجامی دەدات پێش ئەوەی مل بدەن بۆ هەر داواکارییەکی تورکیا»، تەستەکین وای نوسیووە. تەنانەت ئەگەری بەشداریکردنی پارتی دیموکراتی کوردستان لەهەر ئۆپەراسیۆنێکی تورکیادا دژی پەکەکە ئەگەری روودانی کەمە بەهۆی فشاری ناوخۆیی و دروستبوونەوەی شەڕی براکوژی. پێکدادانە سەختەکەی نێوان هێزەکانی پەکەکەو پارتی دیموکراتی کوردستان لەناوچەی گارە لە ١٣ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٠ بووە هۆی ئیدانەکردنی شەڕەکە لەلایەن خەڵکی هەرێمی کوردستانەوەو ترسی شەڕی براکوژی سەریهەڵدایەوە. هەرچەندە بەشداری کردنی پارتی ئەگەرێکی کزە، بەڵام چەندین جار پەکەکە پارتی دیموکراتی کوردستانی بەوە تۆمەتبار کردووە کەهاوکاری تورکیا دەکات بەپێدانی زانیاری و وردەکاری هەواڵگری لەسەر هێزەکانیان. «پێدانی زانیاری هەواڵگری رەنگە یەکێک بێت لەو هاوکاری و هەماهەنگییەی» خلوسی ئاکار باسی کرد لەلایەن حکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستانەوە، یەریڤان سەعید وای وت.
هاوڵاتى به‌رپرسێکى رۆژئاڤاى کوردستان بۆ هاوڵاتى ئاشکراکرد، تورکیا له‌سوریاو عێراق بۆ به‌رته‌سککردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتى کورد چه‌ند رێککه‌وتنێکى نهێنى ئه‌نجامداوه، له‌سوریاش بۆ گه‌مارۆدانى ناوچه کوردییه‌کان له‌گه‌ڵ سوریاو حکومه‌تى روسیا رێککه‌وتووه‌و ده‌یه‌وێت چیایه‌کى ستراتیژى له‌ئیدلب بۆ ئه‌و مه‌به‌سته کۆنترۆڵ بکات. به‌پێى هه‌واڵى میدیاکانى جیهان و رۆژئاڤاى کوردستان له‌م رۆژانه‌دا جموجۆڵى سه‌ربازیى تورکیا و کاروانى ئۆتۆمبێله سه‌ربازییه‌کانى ئه‌و وڵاته له‌ده‌روازه‌ى (که‌فه‌رلۆسین) که‌ده‌که‌وێته باکوورى رۆژهه‌ڵاتى ده‌روازه‌ى (باب ئه‌لهه‌وا) که له‌پارێزگاى ئیدلبه، بووه‌ته شتێکى ئاسایى و ئه‌و هێزانه رووده‌که‌نه نزیک چیاى زاویه، به‌تایبه‌ت دواى ئه‌وه‌ى له‌ساڵى 2019 ه‌وه حکومه‌تى سوریا هێزه‌کانى له‌نزیک ئه‌و چیایه کشانده‌وه. به‌وته‌ى روانگه‌ى سوریا بۆ مافه‌کانى مرۆڤ و راپۆرتى میدیاکانى رۆژئاڤاى کوردستان، تورکیا چاوى له‌سه‌ر چیاى «زاویه«یه له‌باشوورى ئیدلب، ده‌یه‌وێت ئه‌و چیایه بکاته بنکه‌یه‌کى سه‌ربازیى گه‌وره، ئه‌ویش دواى کشانه‌وه‌ى هێزه‌کانى حکومه‌تى سوریا له‌و ناوچه‌یه له‌ساڵى 2019، له‌ده‌وروبه‌رى ئه‌و چیایه تورکیا شه‌ش هه‌زار سه‌ربازى جێگیر کردووه. هه‌رچه‌نده تائێستا سوپاى تورکیا له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێکى نه‌داوه، به‌ڵام به‌پێى راپۆرتێکى ماڵپه‌ڕى حوڕڕه‌ى ئه‌مریکی، ژماره‌ى ئه‌و سه‌ربازانه‌ى تورکیا که به‌ره‌و ئه‌و ناوچه‌یه‌ى بردوون زیاتر له‌شه‌ش هه‌زار سه‌ربازه. گرنگى ئه‌و چیایه له‌وه‌دایه، هه‌ر هێزێک باشوورى چیاکه کۆنترۆڵ بکات ئه‌وا به‌ئاسانى ده‌توانێت رێگاى ئێم فۆڕى نێوده‌وڵه‌تى کۆنترۆڵ بکات، هه‌م باکورى حه‌له‌ب و ناوچه‌ى شه‌هبا که به‌ده‌ست هێزه کوردیه‌کانه‌وه‌یه کۆنترۆڵ بکات، به‌هه‌مانشێوه بۆ هێزه‌کانى دیکه‌ش ئه‌و رێگایه گرنگه. هاوکات، هێزه‌کانى حکومه‌تى سوریا به‌رده‌وام ده‌وروبه‌رى ئه‌و چیایه بۆردومان ده‌که‌ن، ئامانجیان ئه‌وه‌یه رێگاى باشوورى چیاکه که‌ده‌گاته‌وه به رێگه‌ى ئێم فۆڕ کۆنترۆڵ بکه‌ن، له‌و رێگه‌یه‌شه‌وه به‌ته‌واوى گه‌مارۆى ئیدلب بده‌ن. چیاى زاویه بۆ حکومه‌تى سوریاو روسیاو هاوپه‌یمانه‌کانیان زۆر گرنگه، چونکه ئه‌وان ده‌یانه‌وێت ده‌وروبه‌رى رێگه‌ى ئێم فۆڕ کۆنترۆڵ بکه‌ن، به‌وه‌ش ده‌یانه‌وێت ئه‌و هێزانه‌ى نزیکن له‌تورکیا له‌ئیدلب ده‌ربکه‌ن. غه‌ریب حه‌سۆ: پلانێکى مه‌ترسیدار هه‌یه غه‌ریب حه‌سۆ، هاوسه‌رۆکى ته‌ڤگه‌رى کۆمه‌ڵگه‌ى دیموکرات (ته‌ڤده‌م) به هاوڵاتى وت»چیاى زاویه ده‌که‌وێته نزیک ئیدلب، ئێستا هه‌موو جموجوڵێکى تورکیا له‌سوریا به‌هاوبه‌شى و به‌پێى رێککه‌وتنێک له‌نێوان حکومه‌تى ئه‌نقه‌ره‌و دیمه‌شق پێکدێت، واته ئێستا داگیرکارى تورکیا له‌ناو سوریا به‌پێى رێککه‌وتنێکه له‌گه‌ڵ روسیاو حکومه‌تى سوریا». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد پێش چه‌ند مانگێک تورکیا له‌چه‌ند خاڵێکى سه‌ربازیى له‌نزیک (حه‌ما و حه‌له‌ب) کشانده‌وه، به‌رده‌وام تورکیا به‌دواى خاڵه ستراتیژیه‌کاندا ده‌گه‌ڕێت، «گرنگترین خاڵى ستراتیژیش له‌ده‌وروبه‌رى ئیدلب زنجیره چیاى زاویه‌یه، ئه‌و چیایه ده‌ڕوانێته سه‌ر ده‌شتى حه‌ما، له‌سه‌ر چیاى لازقیه و ئیدلبیش ده‌کات، ئه‌و خاڵه‌ش که له‌حه‌ما چۆڵیان کردبوو ده‌شت بوو که‌هیچ سودى بۆ تورکیا نه‌بوو». وه‌ک غه‌ریب حه‌سۆ ده‌ڵێت ئه‌مجاره تورکیا ده‌یه‌وێت به‌داگیرکردنى ته‌واوه‌تى چیاى زاویه بنکه‌یه‌کى سه‌ربازى هه‌میشه‌یى دابمه‌زرێنێت و سیاسه‌تى خۆى به‌سه‌ر گه‌لانى سوریادا بسه‌پێنێت، جگه له‌وه‌ش تائێستا له‌نێوان تورکیاو حکومه‌تى سوریا به‌نهێنى گفتوگۆ هه‌یه له‌ڕووى سه‌ربازییه‌وه به‌سه‌رپه‌رشتى روسیا، وتیشى:»گفتوگۆکانیش تایبه‌تن له‌سه‌ر ناوچه کوردییه‌کان، بۆیه تورکیاش چیاى زاویه‌ى به‌ئامانج گرتووه، به‌وه‌ش ده‌یه‌وێت هێرش بۆ سه‌ر عه‌ین عیسا زیاتر بکات و ئێستاش له‌هه‌مانکاتدا ده‌یه‌وێت چیاى شه‌نگال له‌باشوورى کوردستان کۆنترۆڵ بکات تاته‌واوى موسڵ بخاته ژێر ده‌سه‌ڵاتى خۆیه‌وه«. «تورکیا بۆ جێبه‌جێکردنى ئه‌و پلانانه‌ى به‌دواى هاوبه‌شدا ده‌گه‌ڕێت، له‌سوریا حکومه‌تى سوریاو روسیاى کردووه‌ته هاوبه‌شى خۆی، له‌باشوورى کوردستانیش ده‌یه‌وێت حکومه‌تى هه‌رێم و به‌تایبه‌تیش پارتى دیموکراتى کوردستان بکاته هاوبه‌شى خۆی، ئه‌وه‌ش به‌زیهنیه‌تى میساقى میلیى به‌ڕێوه‌ده‌چێت، ئامانجى تورکیاش له‌و جموجوڵانه ستراتیژییه«، حه‌سۆ واده‌ڵێت. ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که به‌پێى رێککه‌وتنێکیش حکومه‌تى سوریا ده‌ستى به‌سه‌ر عه‌مباره‌کانى هه‌رێمى شه‌هبادا گرتووه، له‌نێوان هه‌ریه‌ک له‌سوریاو تورکیاو روسیا رێککه‌وتنێکى زۆر خراپ ئه‌نجامدراوه، بۆیه به‌پێویستى داده‌نێت لایه‌نه‌کان هه‌موو یه‌کبگرن بۆ شکستپێهێنانى ئه‌و پیلانانه. مه‌لیک حافز رۆژنامه‌نووس و چاودێرى سیاسى له‌سوریا به‌ماڵپه‌ڕى حورڕه‌ى وتووه «له‌ڕووى ئابوورییه‌وه کۆنترۆڵکردنى رێگه‌ى حه‌ڵه‌ب- لازقییه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌بێته هۆى ئه‌وه‌ى رێگه‌ى بازرگانى و هاتووچۆ له‌ژێر ده‌سه‌ڵاتى ئه‌و هێزه‌دا بێت که باڵاده‌سته، بۆیه روسیاش ده‌یه‌وێت بۆ سنوردارکردنى چالاکى هێزه‌کانى نزیک له‌تورکیا ناوچه‌ى نه‌بیل ئه‌لسه‌لام کۆنترۆڵ بکات و له‌و رێگه‌یه‌وه ئامانجه‌کانى ئه‌و گروپانه‌ى نزیک له‌تورکیا ئاسته‌نگ بکات». وه‌ک ئه‌و چالاکوانه ده‌ڵێت «تورکیا ده‌یه‌وێت هێزه‌کانى له‌نزیک ئه‌و چیایه جێگیر بکات و هێزیش له‌و خاڵه چاودێرییانه بهێڵێته‌وه که‌نزیکن له‌سوپاى سوریا، بۆیه ته‌نها هێزى له‌خاڵه‌کانى چاودێرى هێشتووه‌ته‌وه‌و ده‌یه‌وێت به‌وه‌ش روسیا رازى بکات که‌هه‌ندێک ناوچه‌ى عه‌ین عیسا کۆنترۆڵ بکات، بۆیه ئه‌گه‌ر ناچار بێت گروپه‌کانى حوراسه دین و پارتى تورکستان و ته‌حریر ئه‌لشام په‌رته‌وازه ده‌کات». له‌کۆتایى مانگى یه‌کى 2018 هێزه‌کانى سوپاى سوریاى ئازاد به‌هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ سوپاى تورکیا ئۆپراسیۆنێکى سه‌ربازییان ئه‌نجامدا بۆ کۆنترۆڵکردنى کانتۆنى عه‌فرین له رۆژئاڤاى کوردستان، هه‌رچه‌نده هێرشه‌کە کاردانه‌وه‌ى به‌دواى خۆیدا هێنا، به‌ڵام وڵاتانى زلهێز له‌به‌رامبه‌ر هێرشى تورکیا بۆ سه‌ر عه‌فرین بێده‌نگ بوون و پاش مانگێک له‌به‌رگرى هێزه کوردییه‌کان سوپاى تورکیاو هێزه‌کانى ئۆپۆزسیۆنى سوریا که به‌نزیک له‌تورکیا داده‌نرێن توانییان عه‌فرین کۆنترۆڵ بکه‌ن. پاش داگیرکردنى عه‌فرین له 9ى مانگى 10ى 2019 تورکیا به‌هاوبه‌شى گروپه چه‌کداره‌کانى ئۆپۆزسیۆنى سوریا که‌نزیکن لێی، هێرشى بۆ سه‌ر چه‌ند ناوچه‌یه‌کى دیکه‌ى رۆژئاڤاى کوردستان به‌تایبه‌ت عه‌ین عیساو سه‌رێکانى ده‌ستپێکرد، هه‌ر ئه‌وکاتیش ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا رایگه‌یاند «دواى سه‌رێکانى و عه‌ین عیسا ده‌چنه حه‌سه‌که و کۆبانێ«. به‌پێى راپۆرته رۆژنامه‌وانییه‌کان، تورکیا ده‌یه‌وێت ده‌روازه‌ى فیشخابوور- سێمێلکا کۆنترۆڵ بکات، کۆنترۆڵکردنى ئه‌و ده‌روازه‌یه‌ش به‌ئامانجى سه‌ره‌کى ئۆپه‌راسیۆنى تورکیا داده‌نرێت به‌وه‌ش ده‌یه‌وێت باشوورو رۆژئاڤاى کوردستان له‌یه‌کترى داببڕێت.
شاناز حه‌سه‌ن ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى داینه‌مۆى پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌ت بووه به‌سه‌رجه‌م ئه‌ندامان و فراکسیۆنه‌کانه‌وه کاریان له‌سه‌ر کردووه‌و دراوه‌ته لایه‌نه سیاسییه‌کان و ده‌یانه‌وێت سه‌رجه‌م پارێزگاکان بگرێته‌وه تا «رۆتینات» نه‌هێڵێت و کارو پڕۆژه‌کان باشتر ئه‌نجامبدرێت. له‌کارنامه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستاندا یه‌کێک له‌بڕگه‌کانى که‌مه‌سرور بارزانى له‌په‌رله‌مانى کوردستان خوێندیه‌وه جه‌ختى له‌لامه‌رکه‌زییه‌ت کرده‌وه بۆ پارێزگاکانى هه‌رێمى کوردستان، به‌ڵام وه‌ک سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت له‌واقیعدا هیچ به‌دیناکه‌ن. یه‌کێتى و گۆڕان که‌دوو هێزى پێکهێنه‌رى حکومه‌تى هه‌رێمن، پرۆژه‌یان پێشکه‌شى مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت کردووه و چاوه‌ڕێى وه‌ڵامى ئه‌رێنى ده‌که‌ن، بۆیه له‌م چوارچێوه‌یه‌دا فشاره‌کانیان زیاد کردووه بۆ ئه‌وه‌ى لامه‌رکه‌زییه‌تى کارگێڕیىو دارایى به‌رجه‌سته بکرێت بۆ سه‌رجه‌م پارێزگاکانى هه‌رێمى کوردستان نه‌ک ته‌نها سلێمانى. ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕی ده‌وێت سکرتێرى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت:» لامه‌رکه‌زى ده‌توانێت کۆمه‌ڵێک رۆتینات هه‌یه بۆ هاووڵاتیان که‌میبکاته‌وه‌و به‌پێى یاسا چاره‌سه‌رى بکات و له‌ڕووى داراییشه‌وه ئه‌و هه‌موو پارانه‌ى کۆده‌کرێته‌وه‌و ره‌وانه‌ى پایته‌خت ده‌کرێت به‌شێکى بۆ پارێزگاکان بێت «. مه‌هدى مه‌حمود، سکرتێرى سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «لامه‌رکه‌زیى به‌رنامه‌ى حکومه‌ت خۆیه‌تى و ئێمه‌ش له‌پێشتردا ته‌ئکیدیمان کردووەته‌وه به‌ده‌نگى ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا داوامان کردووه، حکومه‌ت وه‌ڵامى نه‌بوو، بۆیه له‌مانگى شه‌ش توانیمان پرۆژه‌که پڕترو فراوانتر پێشکه‌ش بکه‌ین و به‌هه‌موو لیسته‌کانه‌وه ئاماده‌یه«. ناوبراو جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که‌لامه‌رکه‌زى کۆمه‌ڵێک رۆتینات هه‌یه بۆ هاووڵاتیان که‌می بکاته‌وه له‌ڕووى داراییشه‌وه ئه‌و هه‌موو پارانه‌ى کۆده‌کرێته‌وه‌و ره‌وانه‌ى پایته‌خت ده‌کرێت، ده‌توانرێت هه‌ندێکى بۆ به‌ڕێوه‌به‌رایەتییه‌کان کۆبکرێته‌وه‌و کاره‌کانى پێبکرێت و له‌شاره‌که‌ى خۆیدا خه‌رج بکرێت. سکرتێرى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى پێشیوابوو که له‌به‌رنامه‌ى کارى حکومه‌تدا هه‌یه‌و پشتگیریى کردووه، «یان ده‌بێت په‌شیمان ببنه‌وه یان که‌سانى سیاسى و ئابورى و پسپۆر بهێنن بزانن چۆن پیاده‌بکرێت». هه‌روه‌ها سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى پێیوابوو پرۆژه‌که لاى پارتییه‌و چاوه‌رێى وه‌ڵامى باش ناکات. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى:لەکۆبوونەوەمان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی، جەختی لەوە کردەوە کە «لامەرکەزی لەتۆپ لیستی گفتوگۆکانی یەکێتی‌و پارتییە بۆ سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم، پێداگری لەسەر دەکەین‌و تەنازولی لێ ناکەین رێکه‌وت زه‌کى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت» پرۆژه‌که لاى لایه‌نى به‌رامبه‌ره (پارتى) تائێستا وه‌ڵامێکى ئیجابى و ده‌قیق نه‌گه‌یشتووەته‌وه‌و به‌م شێوه‌یە کات کوشتنه‌و چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامێکى ئیجابى ناکه‌م به‌داخه‌وه«. سه‌رۆکى فراکسیۆنى یه‌کێتى وتیشی: لەکۆبوونەوەمان لەگەڵ لاهور شێخ جەنگی هاوسەرۆکی یەکێتی، جەختی لەوە کردەوە کە «لامەرکەزی لەتۆپ لیستی گفتوگۆکانی یەکێتی‌و پارتییە بۆ سەرجەم پارێزگاکانی هەرێم، پێداگری لەسەر دەکەین‌و تەنازولی لێ ناکەین». هاوکات ئه‌ندامێکى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى سلێمانى ده‌ڵێت ئه‌گه‌ر لامه‌رکه‌زیى جێبه‌جێ بکرێت هه‌موو گرفته‌کانى فه‌رمانگه‌کان چاره‌سه‌ر ده‌بێت. میدیا ئه‌حمه‌د، ئه‌ندامى فراکسیۆنى کۆمه‌ڵ بههاوڵاتى وت:» له‌گه‌ل لامه‌رکه‌زیین به‌و مه‌رجه‌ى به‌مه‌به‌ستى سیاسى و دوو ئیداره‌یى به‌کارنه‌هێنرێت و ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕبێته‌وه له‌هه‌موو شوێن و له‌لاى هه‌موو لایه‌نه‌کان، نه‌ک له‌شوێنێک بکرێت و له‌شوێنێک جێبه‌جێنه‌کرێت». میدیا ئه‌حمه‌د ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد وه‌ک لیژنه‌ى کاتیى نووسینه‌وى پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زی، ئاماده‌یان کردووه‌و ئێستا دراوه‌ته لایه‌نه سیاسییه‌کان و ئه‌وان پێویسته کارى له‌سه‌ربکه‌ن، وتیشى:» ئه‌م وڵاته لایه‌نى سیاسى ده‌یبات به‌ڕێوه‌یه، بۆیه پێویسته رێکبکه‌ون». ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک: به‌پێى یاساکه‌ى په‌رله‌مان، ته‌واو له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیی ئیداری سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانین. عیماد گۆران، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «لامه‌رکه‌زیى کارگێڕى و دارایى وه‌ک فراکسیۆنى سه‌وز ده‌نگى بۆ ده‌ده‌ین و له‌گه‌ڵیدان، چونکه هه‌ماهه‌نگى ته‌واوى ده‌بێت له‌گه‌ڵ هاووڵاتیان و کارئاسانى ده‌بێت بۆ هاووڵاتیان و پشکى شێر به‌ر هاووڵاتیان ده‌که‌وێت». هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد تائێستا کۆبوونه‌وه‌یان له‌سه‌ر لامه‌رکه‌زى نه‌بووه‌و نه‌کردووه، به‌ڵام ئه‌ندامه‌کان له‌گه‌ڵیدان. شه‌ماڵ عادل میرۆ، ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک له‌فراکسیۆنى پارتى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئێمه به‌پێى یاساکه‌ى په‌رله‌مان، ته‌واو له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیی ئیداری سه‌ر به‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیرانین، وه‌ک حزب و ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌ن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ین ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕبکرێته‌وه بۆ یه‌که ئیدارییه‌کان و پارێزگاکان». هه‌روه‌ها وتیشى» زۆرجار له‌کۆبوونه‌وه‌کان باس له‌لامه‌رکه‌زیى ده‌که‌ین، به‌ڵام وه‌ک کۆبوونه‌وه‌ى تایبه‌ت تائێستا باس نه‌کراوه له‌ناو ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک». ئه‌ندامەکەى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه« پشتگیریى لامه‌رکه‌زیى ده‌که‌ین تا ئه‌وکاته‌ى نه‌بێته هۆى مه‌ترسى له‌سه‌ر قه‌واره‌ى هه‌رێم». شه‌ماڵ عادل ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که‌ده‌کرێت گۆڕانکارى له‌یاساکه بکرێت له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک و هاووڵاتیان و رۆتین که‌مبکرێته‌وه. ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر: لامه‌رکه‌زى زیاتر ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕده‌کاته‌وه‌و خه‌ڵک سوودى لێوه‌رده‌گرێت که‌نعان خه‌یلانى، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئێمه هه‌ر له‌پێشتره‌وه له‌گه‌ڵ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیى بووین و پێمان وابوو زیاتر خزمه‌ت ده‌کات به‌به‌رژه‌وه‌ندى هاووڵاتیان و زیاتر ده‌سه‌ڵاته‌کان شۆڕده‌کاته‌وه‌و زیاتر خه‌ڵک سود وه‌رده‌گرێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر ئه‌وەى دووپاتکرده‌وه که‌حکومه‌تى هه‌رێم مه‌بده‌ئییه‌ن له‌گه‌ڵیدایه‌و یه‌کێکه له‌خاڵه جه‌وهه‌رییه‌کانى کابینه‌که، به‌ڵام ئه‌وه‌ى هه‌یه کێشه‌یه وه‌زیره‌کان و وه‌زاره‌ته‌کان وه‌ک وه‌زیر په‌یڕه‌وى ناکات،» هه‌ر وه‌زیرێک که‌ده‌بێته وه‌زیر داواى ده‌سه‌ڵاتى زیاتر بۆ خۆى ده‌کات، وه‌زیره‌کانى گۆڕان زیاتر داوایان ده‌کرد ده‌سه‌ڵات لاى وه‌زیر بێت، هه‌مووى لاى خۆى بێت و ئه‌وکات له‌به‌رژه‌وه‌ندى خه‌ڵک چۆن به‌کارده‌هێنرێت خۆیان ده‌زانن، بۆیه ئێستا هیچ رێگرییه‌ک له‌به‌رده‌م وه‌زیره‌کاندا نیه تاده‌سه‌ڵات بده‌نه به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌کان و سنورى پارێزگاکان». خه‌یلانى جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه رازیین و داوا ده‌که‌ن حکومه‌تى هه‌رێم دانیشتن بکات و پارتى و یه‌کێتى و گۆڕان ده‌بێت پێکه‌وه کاربکه‌ن بۆ ده‌سه‌ڵات شۆڕکردنه‌وه‌و سیستمى لامه‌رکه‌زیى. سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى یه‌کێتى و گۆڕانى تۆمه‌تبار کرد به‌وه‌ى که‌مه‌به‌ستیان لامه‌رکه‌زیى نیه‌و هه‌رکات له‌ده‌سه‌ڵات بوون ویستوویانه ده‌سه‌ڵات مه‌رکه‌زیى بێت و وتى»له‌مێژووى خۆیان ده‌سه‌ڵاتى لامه‌رکه‌زییان نه‌ویستووه ته‌نیا فشاره«. هاوکات عه‌باس محه‌مه‌د، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى و کاروبارى ئابوورى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى هه‌ولێر، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «خودى دروستبوونى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاکان، له‌پێناو دروستبوونى لامه‌رکه‌زییه، که تائێستا نه‌بووه‌و به‌واقیعى به‌رجه‌سته نه‌بووه، به‌هۆى دوو حزبى ده‌سه‌ڵاتداره‌وه بووه، ئێمه سه‌د له‌سه‌د له‌گه‌ڵ لامه‌رکه‌زیین». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى و ئابوورى وتیشى» یه‌کێتى و پارتى نایه‌وێت ده‌سه‌ڵات شۆربێته‌وه بۆ خواره‌وه، چونکه له‌ده‌ستى چه‌ند که‌سانێکه‌و له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا نین که‌س شه‌ریکیان بێت». عه‌باس محه‌مه‌د ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه «ئێستا کۆمه‌ڵێک ده‌زگاو فه‌رمانگه هه‌یه‌و ده‌روازه‌ى سنوریى هه‌یه‌و ئه‌و داهاته‌ى ده‌ستیده‌که‌وێت ناگه‌ڕێته‌وه بۆ خه‌زێنه‌ى حکومه‌ت، بۆیه که هه‌ر ئه‌م شێوازه بێت پارتى کێشه‌ى نیه، به‌ڵام خۆیان به‌ڕێوبه‌رو بڕیارده‌ر بن نه‌خێر پارتى قبوڵى نیه‌و یه‌کتیش نییەتى فیعلى نیه له‌م بابه‌ته‌دا، چونکه خۆى له‌حکومه‌تدایه و شه‌ریکى سه‌ره‌کیى ئه‌م حکومه‌ته‌ن». پارێزگارى سلێمانى بۆ هاوڵاتى: پشتیوانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕى ده‌که‌ین پارێزگارى سلێمانى ئاماژه به‌وه ده‌دات که بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌رک و به‌رپرسیارێتى له‌سه‌ر بنه‌ماى داهات و ده‌سه‌ڵات دابه‌شبکرێت پشتیوانى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕى ده‌که‌ن. هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر، پارێزگارى سلێمانى، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «پشتیوانى له‌پرۆژه‌ى لامه‌رکه‌زیى ئیدارى کارگێڕیى و دارایى ده‌که‌ین، بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌رک و به‌رپرسیارێتى له‌سه‌ر بنه‌ماى داهات و ده‌سه‌ڵات دابه‌شبکرێت و په‌یکه‌رى حوکمڕانى له‌هه‌رێمى کوردستان په‌یکه‌رێک بێت هاووڵاتى و داموده‌زگاى حکومه‌ت و ده‌وڵه‌ت هه‌ست به‌ئاماده‌بوونى خۆى بکات له‌ناو په‌یکه‌ره‌که‌دا». هه‌روه‌ها پێشیوابوو لامه‌رکه‌زى واده‌کات خه‌رجى و به‌هه‌دەردان که‌مبکرێته‌وه‌و به‌کارهێنانى ده‌سه‌ڵات و رۆتین و ناشه‌فافییه‌ت که‌مببێته‌وه‌و داخوازییه‌کان خێرا وه‌ڵامبدرێنه‌وه‌و هاووڵاتیان به‌ئاسانى بگاته ئامانجه‌کانى و په‌یکىرى حوکمڕانى پته‌وتر ده‌کرێت. «داواکردنى لامه‌رکه‌زیى جوگرافى و سیاسى نیه‌و داواکردنى کارگێڕى و دارایى جۆرێکه له‌شێوازى حوکمڕانى حکومه‌ته خۆجێییه‌کان و له‌زۆربه‌ى وڵاتەکان پیاده‌ده‌کرێت و به‌ڕێوه ده‌چێت و ده‌رفه‌تى کارو بووژاندنه‌وه‌و سه‌رمایه‌دارى و کارو گه‌رمکردنى بازاڕو باشترکردنى خزمه‌تگوزارییه‌کان ده‌باته پێشه‌وه«، هه‌ڤاڵ ئه‌بوبه‌کر واى وت
سه‌رکۆ جه‌مال له‌گه‌ڵ یادکردنه‌وه‌ى کۆچى دوایى ئیدریس بارزانى سه‌رکرده‌ى دیارى شۆڕشى ئه‌یلول و براگه‌وره‌ى مه‌سعود بارزانی، باسى رێککه‌وتنى پارتى و په‌که‌که دێته‌وه کایه، فه‌له‌که‌دین کاکه‌یى سه‌رکرده‌ى کۆچکردووى پارتى باسی له‌ڕۆڵى ناوبراو کردووه له لێکنزیکبوونه‌وه‌ى پارتى و په‌که‌که. سیاسه‌تمه‌دارێکى نزیک له‌پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) پێیوایه ئێستا له‌هه‌موو کاتێک زیاتر گرنگه رێککه‌وتنى له‌وشێوه‌یه له‌گه‌ڵ سیاسه‌تى ناوچه‌که‌و پارتى و په‌که‌که‌و هێزه کوردییه‌کانى دیکه بکرێت، پسپۆڕێکى زانسته سیاسییه‌کانیش ده‌ڵێت:»په‌که‌که و پارتى به‌درێژایى مێژوو ناکۆکییه‌کانیان قوڵتر بووه له‌هاوپه‌یمانێتییان». عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان، رێبه‌رى پارتى کرێکارانى کوردستان که له‌ساڵى 1999وه له‌زیندانى ئیمراڵیدایه له‌تورکیا، پێشترو له‌ساڵى 2014 له‌نامه‌یه‌کدا بۆ مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى ئه‌وکاتى هه‌رێمى کوردستان، وێڕاى ناردنى سڵاو بۆ مه‌سعود بارزانى و جه‌لال تاڵه‌بانى و نێچیرڤان بارزانى، باس له‌و رێککه‌وتنه ده‌کات که له‌نێوان پارتى دیموکراتى کوردستان و پارتى کرێکارانى کوردستان ئیمزاکرابوو. عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان له‌به‌شێکى ئه‌و نامه‌یه‌دا ده‌ڵێت: «رێزو سڵاو بۆ به‌ڕێز بارزانى و تاڵه‌بانى، هه‌روه‌ها سڵاوم هه‌یه بۆ نێچیرڤان بارزانی، من سه‌ره‌تا له‌گه‌ڵ باوکى ئه‌و، ئیدریس بارزانى ده‌ستم به‌و کاره کردو پرۆتۆکۆلێکى (11) ماده‌ییمان پێکه‌وه ئیمزاکرد، من زۆر به‌باشى کارى ئه‌و په‌سه‌ند ده‌که‌م و هه‌ڵیده‌سه‌نگێنم «. فه‌له‌که‌دین کاکه‌یى، که له‌و کاتەدا له‌گه‌ڵ ئیدریس بارزانى له‌لیژنه‌ى باڵاى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتیدا بووه، له‌وتارێکیدا که له 8ى نیسانى 2013 له رۆژنامه‌ى رووداو بڵاوکراوه‌ته‌وه، نووسیویه‌تى: « ئه‌و پرۆتۆکۆله دواى گفتوگۆیه‌کى زۆر ساڵى 1983 له‌یه‌که‌م چاوپێکه‌وتنى ئیدریس بارزانى و عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان له‌دیمه‌شق گه‌یشتنه ئیمزاکردنى پرۆتۆکۆڵى (نهێنی) هاوپه‌یمانى دوولایه‌نه، هه‌ردوولا به‌ناوى هه‌ردوو حزبه‌وه ئیمزامان کرد». فەله‌که‌دین کاکه‌یى هه‌روه‌ها نووسیبوى که«پرۆتۆکۆلى پارتى و په‌که‌که گرنگترین و به‌هێزترین رێککه‌وتننامه‌ى نێوان دوو لایه‌نى کوردستانى بوو به‌مه‌به‌ستى به‌ده‌ستهێنانى رزگارى و سه‌ربه‌خۆیی». هه‌روه‌ها کاکه‌یى له‌نووسینه‌که‌یدا باسى ئه‌وه‌شى کردبوو»له‌سه‌ده‌ى بیسته‌مدا هیچ رێککه‌وتنێکى کوردستانى له‌و ئاسته‌دا نه‌به‌ستراوه، کاتێ دواتر پرۆتۆکۆڵه‌که ئاشکرابوو هه‌ر چوار ده‌وڵه‌تى هه‌ژاند، هه‌ر به‌و بیانووه‌وه حکومه‌تى تورکیا ساڵى 1984 هێرشى زه‌مینى و ئاسمانى هێنایه سه‌ر پێشمه‌رگه‌و بنکه‌کانى پارتى و په‌که‌که له‌باشوورى کوردستان، به‌ڵام هێرشه‌که به‌تووندى وه‌ڵامدرایه‌وه‌و شکستى هێناو حکومه‌تى تورکیا به‌په‌له هێزه‌کانى خۆى کشانده‌وه ناو تورکیا». فه‌له‌که‌دین کاکه‌یى ئه‌وه‌شى باسکردبوو «به‌گشتى ئیدریس سووربوو له‌هه‌موو حاڵه‌تێکدا ده‌بێ پشتیوانى له‌چاره‌سه‌رى مه‌سه‌له‌ى کورد له‌باکوورو گشت پارچه‌کان بکه‌ین، چونکه ئه‌وه زامنى سه‌رکه‌وتنى باشووریشه«. ئیدریس بارزانى له‌ساڵى 1944 له‌دایکبوو، له 31ی کانونى دووه‌مى1987 له‌باره‌گایه‌کى پێشمه‌رگه‌دا کۆچى دوایى کرد، فه‌رمانده‌یه‌کى ناودارى شۆڕشى ئه‌یلول بوو، ئیدریس بارزانى له‌دواى تێکچوونى شۆڕشى ئه‌یلول و ده‌ستپێکردنه‌وه‌ى شۆڕش بووه به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتى و وه‌ک لایه‌نگرانى ده‌ڵێن له‌دروستکردنى په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ حزبه کوردستانییه‌کاندا رۆڵێکى به‌رچاوى هه‌بووه. هه‌روه‌ها له‌ئه‌ده‌بیاتى پارتى و له‌لایه‌ن لایه‌نگرانى پارتى به «ئه‌ندازیارى ئاشتبوونه‌وه‌ى نیشتمانى» ناوده‌برێت، به‌هۆى ئه‌وه‌ى توانیبووى له‌گه‌ڵ سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان بگاته رێککه‌وتنى کۆتاییهێنان به‌شه‌ڕێکى خوێناوى چه‌ند ساڵه، که‌ئه‌وه‌ش بووه بناغه‌ى دروستبوونى به‌ره‌ى کوردستانى له‌ساڵى 1988دا. هه‌ر له‌وتاره‌که‌ى فه‌له‌که‌دین کاکه‌یى-دا هاتووه «ئیدریس بارزانى و لیژنه‌ى په‌یوه‌ندیى گشتى پارتى ساڵى 1980 به‌دواوه، یه‌که‌م لایه‌ن بووین که‌هاوکارى و پشتگیرى په‌که‌که‌و پارته‌کانى دیکه‌ى باکوورى کوردستانمان به‌گرنگ ده‌زانی». کاکه‌یى ئه‌وه‌شى له‌وتاره‌که‌یدا باسکردبوو که‌دواى کوده‌تاى جه‌نه‌ڕال که‌نعان ئیڤرین له‌تورکیا له‌ساڵى 1980، چالاکى حزبى و سه‌ندیکایى و رۆژنامه‌گه‌ریى ئازاد له‌و وڵاته‌دا قه‌ده‌غه‌کراو ده‌یان هه‌زار چالاکوانى تورک و کورد گیران و له‌به‌ندیخانه‌کان قایم کران، ئه‌وانه‌ى نه‌که‌وتنه ده‌ستى حکومه‌تى تورکیا، به‌تایبه‌تى کوردستانییه‌کان خۆیان گه‌یانده سنوورى تورکیا – عێراق، که له‌دیوى عێراقه‌وه ناوچه‌یه‌کى رزگارکراوى فراوان هه‌بوو و له‌ژێر کۆنترۆڵى پێشمه‌رگه و پارتى دیموکرانى کوردستاندا بوو. « له‌وکاته‌دا ئیدریس بارزانى به‌رپرسى لیژنه‌ى باڵاى په‌یوه‌ندییه‌کانى پارتى بوو، من ئه‌ندامى ئه‌و لیژنه‌یه بووم و راسته‌وخۆ سه‌رپه‌رشتى پێشوازى و پشتیوانى حزبه کوردستانییه‌کانى باکوورم که‌وته ئه‌ستۆ، له 1980ه‌وه ئیتر به‌ره به‌ره ئه‌و حزبانه‌مان ده‌ناسی، له‌وانه‌ش په‌که‌که، زۆرینه‌ى چالاکوانانى باکوور که‌م ده‌مانه‌وه‌و ده‌چوونه ئه‌وروپا، ته‌نیا په‌که‌که نه‌بێ، به‌پێچه‌وانه‌وه ئه‌ندام و لایه‌نگره‌کانى له‌ئه‌وروپاشه‌وه ده‌هێنایه‌وه کوردستان، ده‌یویست له‌ناوچه رزگارکراوه‌کانى باشوور جێگیرببێت، به‌تایبه‌تى که‌هاوسنوورى باکوور بوو»، کاکه‌یى واى باسکردووه. له‌به‌شێکى دیکه‌ى قسه‌کانیدا فه‌له‌که‌دین کاکه‌یى هێماى بۆ ئه‌وه‌کردووه ئیدریس بارزانى و لیژنه‌که‌یان بۆ یه‌که‌مجار چاویانکه‌وت به‌هه‌ڤاڵ (خالد)، سه‌رکرده‌یه‌کى په‌که‌که بووه، که وتیان ئه‌ندامى مه‌کته‌بى سیاسییانه،(خالد) نازناوى بوو، گه‌نجێکى رووناکبیرى ژیرو کراوه‌بوو، دواى چه‌ندین دانیشتن ئیدریس بارزانی، له‌مه‌کته‌بى سیاسى پارتیدا ده‌ریبڕى که پێده‌چێ په‌که‌که حزبێکى جددى و دووربین بێت، ده‌زانێ چیده‌کات و جه‌ماوه‌رى باشى هه‌یه، ره‌نگه هه‌وڵبدات مه‌سه‌له‌که له‌باکوور پێشبخات، به‌و ئه‌نجامه گه‌یشت که لێکنزیکبوونه‌وه‌و هاوکارى نێوان پارتى دیموکراتى کوردستان و په‌که‌که ره‌نگه شتێکى باشى لێده‌ربچێت، «هه‌ردوولا به‌وه گه‌یشتن داواى گردبوونه‌وه‌یه‌کى نه‌ته‌وه‌یى گشتى بکه‌ن له‌نوێنه‌رانى گشت حزب و رێکخراوه سیاسییه کوردستانییه‌کانى هه‌ر چوار پارچه«. له‌کۆتایى نووسینه‌که‌ى فه‌له‌که‌دین کاکه‌ییدا هاتووه، ئیدریس بارزانى و خالد، به‌ناوى هه‌ردوولا، خێرا که‌وتنه په‌یام ناردن بۆ هه‌موو لایه‌نه کوردستانییه‌کان، به‌مه‌به‌ستى به‌ستنى ئه‌و گردبوونه‌وه نه‌ته‌وه‌ییه، زوو به‌زوو دوو وه‌ڵامى نه‌رێنى دڵساردکه‌ره‌وه‌یان پێگه‌یشت، یه‌که‌م له‌حزبێکى گه‌وره‌ى باکوور، که وتى مادام په‌که‌که‌ى تێدابێ ئاماده‌نین له‌گردبوونه‌وه‌یه‌کى وه‌هادا به‌شداری بکه‌ن، «دووه‌م حزبێکى گه‌وره‌ى باشووریش وتى مادام پارتى به‌شدار ده‌بێ، ئێمه ئاماده‌ى نابین، به‌و جۆره ئه‌سڵى بیرۆکه‌که، که‌هێشتا تازه چرۆى ده‌رده‌کرد، که‌وته‌به‌ر پووچه‌ڵبوونه‌وه، مانه‌وه پارتى و په‌که‌که، که درێژه‌یان به‌هاوکارى و خه‌باتى هاوبه‌شیانداو وازیان له‌بیرۆکه‌که‌ش نه‌هێنا، وه‌لێ ساڵى 1983 هه‌ڤاڵ خالد، که چووبووه ناوبژى شه‌ڕى ناوخۆ له‌پشت ئاشان، که‌وته به‌ر رێژنه‌ى گولله و له‌خه‌باتى ئاشتییانه‌و نه‌ته‌وه‌ییدا، له‌و ده‌ڤه‌ره شه‌هیدبوو». دوران کاڵکان ئه‌ندامى کۆمیته‌ى به‌ڕێوه‌به‌رى په‌که‌که پێشتر له‌لێدوانێکدا له‌باره‌ى ئه‌و رێککه‌وتنه رایگه‌یاندبوو « پرۆتۆکۆڵى ١٩٨٢، که عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان باسى ده‌کات، به‌ڵگه‌یه‌کى هاوپه‌یمانیى دیموکراتیک و نه‌ته‌وه‌ییه، که له (١١) خاڵ پێکدێت، پرۆتۆکۆڵه‌که له‌به‌رده‌سته‌و له‌میدیاکانیشدا بڵاوکرایه‌وه، هیچ شتێک بۆ شاردنه‌وه له‌گۆڕێدا نییه، له‌و رێککه‌وتنانه‌دا هاوپه‌یمانیى پارتى و په‌که‌که روویدا، له‌گه‌ڵ سه‌رکرده‌کانى یه‌کێتیشدا هه‌ندێک چاوپێکه‌وتنى گرنگ ئه‌نجامدرابوون، هه‌مان په‌یوه‌ندى و هاوپه‌یمانیش له‌گه‌ڵ یه‌کێتى ئه‌نجامدرابوو». هه‌روه‌ها کاڵکان ئاماژه‌ى به‌وه‌شدابوو « که ئێمه باسى ئه‌و پرۆتۆکۆڵه ده‌که‌ین، ئه‌مڕۆش ده‌توانین ئه‌و خاڵانه واژۆ بکه‌ین، ئه‌گه‌ر به‌ڕێوه‌به‌ریى پارتى قبوڵیان بێت ئێمه دیسانه‌وه ده‌توانین واژۆى بکه‌ینه‌وه«. محه‌مه‌د ئه‌مین پێنجوێنى، سیاسه‌تمه‌دارو که‌سێکى نزیک له‌پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) ده‌ڵێت: «ئێستا له‌هه‌موو کاتێک زیاتر گرنگه که رێککه‌وتنى له‌وشێوه‌یه له‌گه‌ڵ سیاسه‌تى ناوچه‌که و پارتى و په‌که‌که و هێزه کوردییه‌کانى دیکه بکرێت». محه‌مه‌د ئه‌مین پێنجوێنى له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت: «ئه‌وکاته ساڵى 1984و 1985 په‌یوه‌ندى په‌که‌که و پارتى به‌تایبه‌تى په‌یوه‌ندى ئیدریس بارزانى و عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان به‌هێزبوو، رێککه‌وتن که هێزه‌کانى په‌که‌که بێنه سنووره‌کانى باشوور، ئه‌گه‌ر پێویستیشیان به‌هاوکارى بوو پارتى ئاماده‌یى خۆى ده‌ربڕیى هاوکارییان بکات». ناوبراو ئه‌وه‌شى خسته‌ڕوو رێککه‌وتن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ش کرا که یه‌کێتییه‌کى هێزه کوردییه‌کان دروستبکرێت، بۆ ئه‌وه‌ش پرۆتۆکۆلێک واژۆ کرا، دواى ئه‌وه ئیتر له‌سه‌ر مه‌سه‌له‌ى سیاسى و چه‌ند مه‌سه‌له‌یه‌کى دیکه تێکچوون. هه‌روه‌ها پێنجوێنى وتیشى «ئێستا له‌هه‌موو کاتێک زیاتر گرنگه که رێککه‌وتنى له‌وشێوه‌یه که له‌گه‌ڵ سیاسه‌تى ناوچه‌که و پارتى و په‌که‌که و هێزه کوردیه‌کانى دیکه بکرێت، چونکه ئێستا پیلانى هه‌ر چوار ده‌وڵه‌تى داگیرکه‌رى کوردستان له‌ئارادایه، بۆ له‌ناوبردنى دۆزى کورد، ده‌یانه‌وێت به‌به‌رنامه‌یه‌ک ئه‌مه له‌ناو ببه‌ن، له‌به‌رامبه‌ریشدا قۆناغه‌که سه‌پاندوویه‌تى که‌ده‌بێت رێککه‌وتنێکى نێوان کورده‌کان دروستبێت، به‌ڵام به‌داخه‌وه رۆژ به‌ڕۆژ لایه‌نه‌کان له‌یه‌کتر دوورده‌که‌ونه‌وه«. «دوورنییه هه‌ردوولا لێک نزیک ببنه‌وه، چونکه له‌سیاسه‌تدا هیچ شتێک ئه‌سته‌م نییه، هیوادارم بیریان له‌وه کردبێته‌وه که‌چاره‌نووسى هه‌موو حزبه کوردییه‌کان و گه‌لى کورد له‌مه‌ترسیدایه«، محه‌مه‌د ئه‌مین پێنجوێنى وا ده‌ڵێت. شاره‌زایه‌کى په‌یوه‌ندییه سیاسییه‌کان ئاماژه به‌وه ده‌دات که ناکۆکییه‌کانى نێوان پارتى و په‌که‌که ئه‌وکاته ته‌قییه‌وه که به‌هارى عه‌ره‌بى رووى له‌سوریا کردو هه‌ر لایه‌کیان له‌ڕۆژئاڤاى کوردستان پشتیوانى لایه‌نێکیان ده‌کرد. هێمن سه‌عید، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:»پارتى و په‌که‌که هێنده دوورن له‌یه‌که‌وه ته‌نها کوردبوونیان هاوبه‌شه، هه‌ردووکیان ده‌یانه‌وێت برا گه‌وره بن، که‌سیشیان ئه‌وى دیکه قبوڵ ناکات، بۆیه به‌درێژایى مێژوو ناکۆکییه‌کانیان قوڵتر بووه له‌هاوپه‌یمانێتییان». هێمن سه‌عید نموونه‌ى ئه‌وه‌ى هێنایه‌وه که له‌سه‌ر پرسى دیاریکردنى میرى ئێزدییه‌کان ناکۆکى قوڵ که‌وته نێوانیان، ناکۆکییه‌کانیشیان ئه‌وکاته ته‌قییه‌وه که به‌هارى عه‌ره‌بى رووى له‌سوریا کردو هه‌ر لایه‌کیان له‌ڕۆژئاڤاى کوردستان پشتیوانى لایه‌نێکیان ده‌کرد، وتیشى:»داعش که‌هات هه‌ردوولاى لێک نزیک کرده‌وه، تا گه‌یشته ئاستى هاوکارى سه‌ربازیى په‌که‌که بۆ پێشمه‌رگه، دواتریش به‌وهۆیه‌وه په‌که‌که باره‌گاکانى له‌و ناوچه‌یه جێگیرکرد، واته هۆکارى نزیکایه‌تى ئه‌و دوولایه‌نه مه‌ترسى هاوبه‌ش بوو». ناوبراو باسى له‌وه‌شکرد په‌که‌که وه‌ک قه‌ندیلى دووه‌م سه‌یرى شه‌نگال ده‌کات، بۆیه په‌که‌که نایه‌وێت به‌و ئاسانییه شه‌نگال چۆڵ بکات، پارتیش ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌ى کۆده‌نگى لایه‌نه‌کانه‌وه په‌که‌که له‌شه‌نگال ده‌ربکات، «له‌ئێستادا په‌که‌که‌ش ده‌یه‌وێت به‌هۆى ئه‌و فشارانه‌وه پاشه‌کشه له‌هه‌ندێک ئامانجى بکات، تا بتوانێت خۆى له‌شه‌ڕى پارتى لابدات، هه‌ردوولا ده‌یانه‌وێت خۆیان له‌شه‌ڕ لابده‌ن، نزیکبوونه‌وه‌ش ئه‌گه‌ر رووبدات بۆ دۆستایه‌تى هه‌میشه‌یى نابێت، به‌ڵکو بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌یه‌ک ده‌بێت». پارتى کرێکارانى کوردستان، له‌ساڵى 1978 دامه‌زراوه‌و له‌ساڵى 1984ه‌وه بووه هێزێکى چه‌کدار، هه‌رچى پارتى دیموکراتى کوردستانە، له‌ساڵى 1945 دامه‌زراوه‌و ئێستا هێزى یه‌که‌مه له‌هه‌رێمى کوردستان و خاوه‌نى (45) کورسى په‌رله‌مانییه‌و بوونى هێزه‌کانى په‌که‌که له‌خاکى هه‌رێم ره‌تده‌کاته‌وه.
شاناز حه‌سه‌ن پارتى خۆى له‌قه‌ره‌ى لامه‌رکه‌زیى دارایى نادات و به‌رانبه‌ر به‌پڕۆژه‌کانى یه‌کێتى و گۆڕان بۆچوونیان جیاوازه، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى له‌کارنامه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمدا هه‌یه‌و هه‌رسێ لایه‌ن تێیدا به‌شدارن. مه‌سرور بارزانى، دواى سوێندخواردنى وه‌ک سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ناو په‌رله‌ماندا کارنامه‌ى حکومه‌تى خوێنده‌وه‌و جه‌ختى له‌پرسى لامه‌رکه‌زى کرده‌وه وه‌ک یه‌کێک له‌و بڕگانه‌ى جێبه‌جێى ده‌که‌ن، نزیکه‌ى دوو ساڵ به‌سه‌ر کابینه‌ى نۆیه‌مدا تێپه‌ڕبووه‌و تائێستا لامه‌رکه‌زى جێبه‌جێ نه‌کراوه. یه‌کێتى و گۆڕان وه‌ک دوو حزبى سه‌ره‌کى به‌شدار له‌حکومه‌تى هه‌رێمدا به‌جیا پڕۆژه‌یان پێشکه‌شى حکومه‌ت کردووه‌و چاوه‌ڕێى وه‌ڵام ده‌که‌ن، به‌ڵام ستافى پارتى له‌حکومه‌ت تائێستا وه‌ڵامێکى ئه‌رێنییان نه‌داوه‌ته‌وه. وته‌بێژى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌پارێزگاى سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه ده‌ڵێت:» کورد ته‌رکیزى خۆى بکاته‌سه‌ر چاره‌سه‌رکردنى موچه‌و بارى دارایى خه‌ڵک و هه‌وڵه‌کانى بۆ ئه‌وه بێت باشتره«. فارس نه‌ورۆڵى، وته‌بێژى سه‌رکردایه‌تى پارتى له‌سلێمانى و هه‌ڵه‌بجه، له‌لێدوانێکدا بۆ هاوڵاتى ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد بابه‌تى لامه‌رکه‌زییه‌ت له‌به‌رنامه‌ى کارى حکومه‌تدا بانگه‌شه‌ى بۆ کراوه که‌ده‌سه‌ڵات بۆ پارێزگاکان شۆڕبکرێته‌وه‌و کارێکى ئاساییه، وتیشى:» ئێمه‌ش له‌گه‌ڵیداین هه‌ر شتێک له‌به‌رژه‌وه‌ندى هاووڵاتیان بێت داکۆکى لێده‌که‌ین». هه‌روه‌ها وتیشى:»وه‌ک پارتى له‌م دۆخه سیاسییه ئاڵۆزه‌ى ئێستاى ئابورى و دارایى کورد ته‌رکیزى خۆى بکاته‌سه‌ر چاره‌سه‌رکردنى موچه‌و بارى دارایى خه‌ڵک و هه‌وڵه‌کانى بۆ چاره‌سه‌رکردنى ئه‌وه بێت باشتره بۆ باشترکردنى ژیانى هاووڵاتیان». ئه‌ندامێکى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى ئاماژه به‌وه ده‌دات که‌یه‌کێتى و گۆڕان هه‌ماهه‌نگن و به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر پڕۆژه‌کانیان نزیکن له‌یه‌ک و لاى یه‌کێتى «داواى لامه‌رکه‌زیى دارایى و کارگێڕى فشار نیه، ستراتیجیه«. بێستون سابوراوى، ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت»یه‌کێتى وه‌ک بنه‌مایه‌کى سه‌ره‌کى بڕواى به‌لامه‌رکه‌زى هه‌یه‌و به‌حکومى ئه‌وه‌ى له‌ئه‌جنداى کابینه‌ى نوێ هه‌یه‌و بوونى هه‌یه، به‌ڵام به‌بێ ئه‌وه‌ى کارى بۆ کرابێت و نوێ کرابێته‌وه«. ناوبراو باسى له‌وه‌شکرد لامه‌رکه‌زیى له‌م کاته‌دا برتییه له‌لامه‌رکه‌زى بۆ هه‌موو پارێزگاکان و قایمقامیه‌ت، کارگێڕى و دارایى، واته «لامه‌رکه‌زیى کارگێڕى به‌بێ لامه‌رکه‌زى دارایى ته‌واو نابێت، که‌موکووڕ ده‌رده‌چێت». ئه‌و ئه‌ندامه‌ى سه‌رکردایه‌تى یه‌کێتى پێشیوابوو شۆڕکردنه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کان له‌ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و هه‌موو وه‌زاره‌ته‌کان و هه‌موو داموده‌زگاکان به‌ره‌و خوارو له‌خوار ئه‌وانیشه‌وه بۆ قایمقامیه‌ت و داموده‌زگاکانى دیکه، له‌چوارچێوه‌ى پاریزگادا بوونیان هه‌یه، به‌ڵام به‌پێویستى داده‌نێت رێکبخرێته‌وه، وتیشى:»پرۆژه‌یه‌ک هه‌ر یه‌کێک بیه‌وێت بیکات له‌هه‌ریه‌ک له‌پارێزگاکان ئیمزاى کۆتایى له‌سه‌رناکرێت، ده‌بێت بچێته ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران و وه‌زاره‌تى تایبه‌تکار به‌و وه‌زاره‌ته ئیمزاى بکات، که‌چه‌ندین مانگ و چه‌ندین ساڵی پێده‌چێت، واى لێدێت پڕۆسه‌ى گه‌شه‌کردنى ئابورى و کاروباره ئابورییه‌کان دواده‌که‌وێت، بۆیه ده‌کرێت ئه‌مه له‌ناوچه‌کان خۆیان جێبه‌جێبکرێت و کارئاسانى بێت بۆ هاووڵاتیان». بێستون سابوراوایى جه‌ختى له‌وه‌شکرده‌وه که لامه‌رکه‌زیى داراییش بریتیه له‌شێوازى کۆکردنه‌وه‌ى داهاته گشتییه‌کان و شێوازى خه‌رجکردنه‌وه‌ى داهاته گشتییه‌کان به‌شێوه‌یه‌ک پارێزگاکان یان به‌پێى رێککه‌وتنێک له‌گه‌ڵ مه‌رکه‌ز که‌هه‌ولێره رێژه‌یه‌ک دیاریده‌کرێت بۆ مه‌رکه‌زو هه‌موو داهاته‌کانى دیکه کۆده‌کرێته‌وەو رێکده‌خرێت و «نابێت بشاردرێته‌وه و رێژه‌ى ده‌سه‌ڵاته‌کانى خه‌رجکردن دیاریده‌کات». بێستون سابوراوى، ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه«یه‌کێتى و گۆڕان هه‌ماهه‌نگن و به‌ڕێژه‌یه‌کى زۆر پڕۆژه‌کان نزیکن له‌یه‌ک و لاى یه‌کێتى لامەرکەزی فشار نییه، ستراتیجیه، واته ئه‌گه‌ر حزبى یه‌کێتى له‌حکومه‌تداو له‌هه‌ولێر حزبى یه‌که‌میش بێت پشتیوانى له‌لامه‌رکه‌زیى ده‌کات، چونکه مه‌سه‌له‌ى لامه‌رکه‌زیى ئه‌وه نیه حزبێک سودى لێوه‌ربگرێت». رێکخه‌رى ژوورى حکومه‌ت و په‌رله‌مان له‌بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو، مادام پرۆژه‌کان بۆ لامه‌رکه‌زییه، پێویسته وه‌ڵامى ئیجابى له‌لایه‌ن هه‌رسێ لایه‌نى به‌شدار له‌کابینه‌ى نۆیه‌م هه‌بێت. کاوه عه‌بدوڵڵا، رێکخه‌رى ژوورى حکومه‌ت و په‌رله‌مان له‌بزوتنه‌وه‌ى گۆڕان، له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «له‌هه‌رێمى کوردستان دیدى جیاواز هه‌یه بۆ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زى، پڕۆژه‌و به‌رنامه‌ى هه‌ریه‌که‌مان به‌تایبه‌ت یه‌کێتى و پارتى جیاوازه بۆ پڕۆژه‌ى لامه‌رکه‌زى، له‌گه‌ڵ یه‌کێتى تۆزێک نزیکین له‌وه‌ى بڕیارى جددیمان هه‌یه بۆ لامه‌رکه‌زى ئه‌گینا له‌پڕۆژه‌دا زۆر جیاوازین». هه‌روه‌ها پێشیوابوو بزوتنه‌وه‌که‌ى یه‌کێک له‌بناغه بنه‌ڕه‌تییه‌کانى به‌شدارییان له‌کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێم جێبه‌جێکردنى لامه‌رکه‌زیی بووه.، وتیشى:»مادام پرۆژه‌کانمان بۆ لامه‌رکه‌زییه، پێویسته وه‌ڵامى ئیجابى له‌لایه‌ن هه‌رسێ لایه‌نمانه‌وه (یه‌کێتى، پارتى، گۆڕان) هه‌بێت، تا تێگه‌یشتن و هاوکاریى یه‌کتر بکه‌ین و بڕوام وایه واده‌بێت»
عه‌مار عه‌زیز. دهۆک هاوسه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات ئاماژه به‌وه ده‌دات که ده‌وڵه‌تى تورکیاو ئه‌ردۆغان ده‌یانه‌وێت سه‌رده‌مى ده‌وڵه‌تى عوسمانى دووباره بکه‌نه‌وه بۆ جێبه‌جێکردنى خه‌ونه‌که‌یان و ده‌یانه‌وێت له‌شنگاله‌وه ده‌ستپێبکه‌ن. له‌دوو هه‌فته‌ى رابردوودا خولوسى ئاکار وه‌زیرى به‌رگرى تورکیا سه‌ردانى به‌غداو هه‌ولێرى کردو گفتوگۆ له‌باره‌ى ده‌رکردنى هێزه‌کانى نزیک له‌پارتى کرێکارانى کوردستان (په‌که‌که) کراو ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغانیش له‌دوایین لێدوانیدا رایگه‌یاند:» تورکیا ئاماده‌یه بۆ ئۆپه‌راسیۆنى هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ عێراق دژى په‌که‌که، ره‌نگه له‌پڕێکدا له‌شه‌وێکدا بگه‌ینه شه‌نگال». هاوسه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات بههاوڵاتى وت «خه‌ونى ده‌وڵه‌تى تورکیاو ئه‌ردۆغان ئه‌وه‌یه جارێکى تر ده‌سه‌ڵات له‌هه‌ندێک شارى عێراق و هه‌رێمى کوردستان بگرن و سه‌رده‌مى ده‌وڵه‌تى عوسمانى دووباره بکه‌نه‌وه بۆ جێبه‌جێکردنى خه‌ونه‌که‌یان و ده‌یانه‌وێت له‌شنگاله‌وه ده‌ستپێبکه‌ن، به‌ڵام ئێمه به‌ڵێن به‌هه‌موو لایه‌ک ده‌ده‌ین که رێگا ناده‌ین و هه‌رگیز شه‌نگال بۆ ئه‌ردۆغان چوڵناکه‌ین». غه‌زال ره‌شۆ باسى له‌وه‌کرد راسته چه‌کى پێشکه‌وتوویان نیه، به‌ڵام خاوه‌ن ئیراده‌یه‌کى زۆر به‌هێزن، هه‌ڕه‌شه‌کانى ئه‌ردۆغان زیاتر هانیان ده‌دات له‌به‌رانبه‌ر هێرشه‌کانى تورکیا «هه‌ر له‌کاتى رزگارکردنى شنگال له‌ژێر ده‌ستى داعش تائێستا زیاتر له (10) کادرى ئێمه به‌ڕێگاى بۆردوومانه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شه‌نگال شه‌هید بوون و ژماره‌یه‌ک که‌س بریندار بوون، خوێنى خۆمان رشتووه بۆ پاراستنى خاکى شنگال و شه‌ره‌فى ئێزیدییه‌کان، به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ک به‌رگریى له‌شنگال ده‌که‌ین و راده‌ستى دوژمنى ناکه‌ین». هاوسه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات پێشیوابوو هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شه‌نگال ته‌نها مه‌ترسى نین بۆ سه‌ر قه‌زاى شه‌نگال، به‌ڵکو بۆ هه‌موو عێراق و هه‌رێمى کوردستان مه‌ترسین، به‌ڵام له‌به‌ر هه‌ندێک به‌رژه‌وه‌ندى تایبه‌ت تائێستا حکومه‌تى عێراق هیچ گرنگى به‌و هه‌ڕه‌شانه نه‌داوه‌و هه‌ڵوێستى خۆیان رانه‌گه‌یاندووه، وا ده‌زانن که‌ئاگادارى ئه‌و هه‌ڕه‌شانه نین. ناوبراو داواى کرد به‌رپرسانى عێراق چیتر بێده‌نگ نه‌بن له‌به‌رامبه‌ر هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا، وتیشى:»به‌داخه‌وه تورکیا له‌ئێستادا به‌ئاشکرا پێشێلى خاکى عێراق ده‌کات بێ ئه‌وه‌ى هیچ هه‌ڵوێستیان هه‌بێت. هه‌رچه‌نده رێککه‌وتنێک له‌نێوان حکومه‌تى عێراق و هه‌رێمى کوردستان کراوه‌و هێزه‌کانى سه‌ر به یه‌به‌شه چونه‌ته ده‌ره‌وه‌ى قه‌زاى شه‌نگال، به‌ڵام به‌رده‌وام له‌لایه‌ن تورکیاوه هه‌ڕه‌شه له یه‌به‌شه ده‌کرێت و به‌هێزێکى سه‌ر به‌په‌که‌که ناو ده‌برێن، له‌کاتێکدا خه‌ڵکى ناوچه‌که‌ن و له‌ئێزیدیه‌کانى شه‌نگال پێکهاتوون. پێش چه‌ند رۆژێک وه‌فدێکى باڵاى ئێزیدییه‌کان له‌سه‌ر هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شنگال سه‌ردانى به‌غدایان کرد، هاوسه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى خۆسه‌رى دیموکرات یه‌کێک بووه له‌ئه‌ندامه‌کانى وه‌فده‌که، ئه‌و وتى:»ئێمه سه‌ردانى کۆمه‌ڵێک سه‌رکرده‌ى عێراقیمان کرد وه‌کو نورى مالیکی، حه‌یده‌ر عه‌بادى، باقر حه‌کیم و زۆر سه‌رکرده‌ى تر، له‌هه‌موو دانیشتنه‌کان باسمان له‌هه‌ڕه‌شه‌کانى ئه‌مدواییه‌ى ئه‌ردۆغان کرد، ئه‌وان وتیان ئێمه به‌ته‌واى پشتگیریى و پاڵپشتى ئێوه ده‌که‌ین، هه‌ندێکیان وتیان ئه‌ردۆغان شێت بووه‌و هێرشکردنى بۆ سه‌ر خاکى عێراق خه‌ونه«. غه‌زال ره‌شۆ ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که‌سه‌رکرده‌کانى عێراق ناڕازین له‌هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر شنگال، به‌ڵام بۆ پاراستنى شەنگال هیچ به‌ڵێنێکیان پێنه‌داون، وتیشى:»هه‌ر له‌بنه‌ڕه‌تدا ئێمه زۆر باوه‌ڕمان به‌قسه‌ى سه‌رکرده‌کانى عێراق نیه، ئه‌وه‌ى ده‌مێنێته‌وه ئیراده‌ى خۆمانه‌و هه‌رگیز له‌هه‌ڕه‌شه‌کانى تورکیا ناترسین، دڵنیایى ده‌ده‌ینه ئێزیدییه‌کانى شنگال به‌هیچ شێوه‌یه‌ک شنگال بۆ دوژمن چوڵ ناکه‌ین».
.jpg)
سه‌رکۆ جه‌مال وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌به‌غداوه بۆ هاوڵاتى ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه که‌گفتوگۆکان به‌رده‌وامن و هه‌رێم ئاماده‌یه هه‌م داهاتى (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت یاخود خودى نه‌وته‌که راده‌ست بکات. دوێنێ شه‌و هه‌یسه‌م جبورى، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق په‌رده‌ى له‌سه‌ر گفتوگۆکانى وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم و لیژنه‌که‌یان لاداو زۆرترین زانیارى بۆ ته‌له‌فزیۆنى فه‌رمى عێراقى خسته‌ڕوو، جه‌ختى له‌وه‌کرده‌وه که به‌بێ راده‌ستکردنى نه‌وت قبوڵ ناکه‌ن پشکى هه‌رێم له‌پڕۆژه بودجه‌ى 2021دا تێبپه‌ڕێندرێت. دوێنێ یه‌کشه‌ممه بۆ جارێکى دیکه وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم به سه‌رۆکایه‌تى قوباد تاڵه‌بانى، جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێم له‌به‌غدا بوون و گفتوگۆیان له‌گه‌ڵ لیژنه‌ى دارایى ئه‌نجامدا. سه‌میر هه‌ورامی، وته‌بێژى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان، له‌لێدوانێکدا به هاوڵاتى وت:» ئاماده‌یمان ده‌ربڕیوه که (250) هه‌زار به‌رمیل نه‌وت راده‌ستى به‌غدا بکه‌ین وه‌ک ئه‌وه‌ى له رێککه‌وتنه‌که‌دا هاتووه‌و له‌پرۆژه بودجه‌ى 2021یشدا یه‌کێکه له‌بڕگه‌کان». ناوبراو ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که به‌نرخى نه‌وته‌که بێت یاخود نه‌وته‌که راده‌ست بکه‌ن ئاماده‌ییان ده‌ربڕیوه‌و ئه‌وه‌یان به‌لیژنه‌ى دارایى و لایه‌نه عێراقییه‌کانیش راگه‌یاندووه. سه‌میر هه‌ورامى وتیشى «گفتوگۆکان به‌رده‌وامن و چاوه‌ڕێین ئه‌نجامیان هه‌بێت». سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که‌فراکسیۆنه‌که‌یان پشتگیریى له‌و بڕگه‌و ماددانه ده‌کات که‌په‌یوه‌ستن به‌شایسته‌کانى کورد له‌پڕۆژه‌ى بودجه‌دا که‌وه‌ک خۆى جێگیر بکرێت. ڤیان سه‌برى سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق به هاوڵاتى وت «ئێمه پشتگیرى له‌مادده‌ى (10 و 11)ى پرۆژه‌ى بودجه‌ى عێراق ده‌که‌ین که تایبه‌ته به رێککه‌وتنى نێوان هه‌رێم و به‌غدا». وتیشی»تائێستا وه‌ک فراکسیۆنى پارتى له‌په‌رله‌مانى عێراق پشتگیریى ئه‌وه ده‌که‌ین رێککه‌وتن له‌نێوان هه‌رێم به‌غدا بێته‌کایه‌وه«. ڤیان سه‌بری، سه‌رۆکى فراکسیۆنى پارتى دیموکراتى کوردستان له‌په‌رله‌مانى عێراق به‌وردى ئه‌و بڕگه‌یه روون ده‌کاته‌وه، که له‌مادده‌ى (11)دا ھه‌یه‌و ده‌ڵێت «ئه‌گه‌ر پڕۆژه یاساکه به‌و شێوه‌یه په‌سه‌ند کرا، لیژنه‌یه‌کى ته‌کنیکى پێکده‌ھێندرێت، بۆ ئه‌وه‌ى ھه‌موو شایسته داراییه‌کانى نێوان ھه‌رێمى کوردستان و عێراق بخه‌مڵێنێت». له‌مادده‌ى (10 و 11)ى پڕۆژه یاساى بودجه‌ى عێراقدا، سه‌رجه‌م شایسته داراییه‌کانى ھه‌رێمى کوردستان له‌بودجه‌ى وه‌به‌رھێنان و جووتیاران و پێشمه‌رگه جێگیرکراوه، ئێستا په‌رله‌مانتاران سه‌رقاڵى دۆزینه‌وه‌ى ده‌رچه‌یه‌کى سیاسین، بۆ رێککه‌وتن له‌سه‌ر پڕۆژه یاساکه، به‌ر له‌وه‌ى کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مانى عێراق ئه‌نجامبدرێت. به‌ڵام هه‌یسه‌م جبوری، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق، ئێواره‌ى یه‌کشه‌ممه، له‌میانى چاوپێکه‌وتنێکدا له‌گه‌ڵ ته‌له‌فزیۆنى ره‌سمى عێراق، رایگه‌یاند:»لیژنه‌که‌مان بڕگه‌ى سێیه‌م له‌مادده‌ى 11ى پڕۆژه‌یاساى بودجه‌یان هه‌ڵوه‌شاندۆته‌وه که‌باس له‌وه‌ده‌کات حکومه‌تى عێراق قه‌رزه که‌ڵه‌که‌بووه‌کانى سه‌ر هه‌رێمى کوردستان بداته‌وه، چونکه ئه‌وه داننانه به‌وه‌دا که‌ئه‌و قه‌رزانه‌ى پابه‌ندیى حکومه‌تى فیدراڵین». سه‌باره‌ت به‌کۆبوونه‌وه‌کانیان له‌گه‌ڵ وه‌فدى هه‌رێم، هه‌یسه‌م جبورى وتى «سێ جار دیدارمان له‌گه‌ڵ وه‌فدى هه‌رێم هه‌بووه، پێمانوتوون که‌جگه له‌ڕاده‌ستکردنى نه‌وت و سه‌رپه‌رشتیکردن و فرۆشتنى له‌لایه‌ن سۆمۆوه، شتێکى تر قبوڵ ناکه‌ین». سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق باسى له‌وه‌شکرد وه‌فده‌که‌ى هه‌رێم پێیانوتوون ده‌رفه‌تێکیان بده‌نێ بگه‌ڕێنه‌وه هه‌رێم و تاگفتوگۆى بکه‌ن له‌گه‌ڵ لایه‌نه سیاسییه‌کان و دواتر ده‌گه‌ڕێنه‌وه به‌غداو وه‌ڵاممان ده‌ده‌نه‌وه. هه‌یسه‌م جبورى، وتیشی:»دۆستایه‌تى و موجامه‌له به‌س نییه بۆ کارکردنى راسته‌قینه، ئه‌وان برامانن و ده‌بێت رێزو دۆستایه‌تى له‌نێوانماندا هه‌بێت، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵیدا ده‌قێکى یاسایى نه‌بێت بۆ پاراستنى مافى هه‌موولایه‌ک به‌شێوه‌یه‌ک که‌یاساکه‌ش ببێته کرده‌یه‌کى راسته‌قینه به‌پابه‌ندبونى هه‌ردوو حکومه‌ت به‌یاساکه‌وه، ئه‌م دۆسایه‌تییه به‌هاى چى ده‌بێت؟». سه‌باره‌ت به‌موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێم، سه‌رۆکى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ئاماژه‌ى به‌وه‌دا تا ئێستا ئه‌و بابه‌ته له‌بودجه‌دا یه‌کلایى نه‌کراوه‌تەوە، «ئامانجى ئێمه موچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمه، به‌ڵام ئه‌م هاووڵاتیانه باجى هه‌ڵه‌ى حکومه‌تى هه‌رێم و لاوازیى حکومه‌تى فیدراڵ ده‌ده‌ن له‌وه‌ى که لێپێچینه‌وه‌ى له‌وانه نه‌کردووه که له‌حکومه‌تى هه‌رێمدا که‌مته‌رخه‌من، ره‌نگه گه‌وره‌ترین فشارى سه‌ر ئێمه هاووڵاتیانى هه‌رێم بن بۆ ئه‌وه‌ى بگه‌ینه رێککه‌وتن». تائێستا ژماره‌یه‌ک سه‌ردان کراوه له‌لایه‌ن وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستانه‌وه بۆ به‌غدا، یه‌که‌م سه‌ردان پاش پێکهێنانى کابینه‌ى نۆیه‌مى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان دواى یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران له 15/7/2019 له رۆژى 16/7/2019 وه‌فدێکى هه‌رێمى کوردستان به‌سه‌رۆکایه‌تى مه‌سرور بارزانى سه‌رۆکى حکومه‌ت و به‌شدارى قوباد تاڵه‌بانى جێگرى سه‌رۆکى حکومه‌ت سه‌ردانى به‌غدایان کرد. پاش ئه‌وه چه‌ندین جار وه‌فدى وه‌زاره‌تى دارایى و ئابوورى و پلاندانان و لایه‌نى ته‌کنیکى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان سه‌ردانى به‌غدایان کردووه. بۆ پرسى بودجه و مووچه ده‌یان جار وه‌فدى حکومه‌تى هه‌رێم سه‌ردانى به‌غدایان کردووه، به‌ڵام تائێستا ده‌رئه‌نجامى سه‌ردانه‌کان به‌ته‌واوى یه‌کلانه‌کراوه‌ته‌وه‌و پرسى بودجه وه‌ک خۆى به‌هه‌ڵواسراوى ماوه‌ته‌وه. پرۆژه یاساى بودجه‌ى گشتى عێراق بۆ ئه‌مساڵ به (165) ترلیۆن دینار خه‌مڵێندرابوو، به‌ڵام له‌لایه‌ن لیژنه‌ى دارایی په‌رله‌مانى عێراقه‌وه که‌مکرایه‌وه بۆ (129) تریلۆن دینارو نزیکه‌ى (30) ترلیۆن دینار کورتهێنانى هه‌یه. پشکى هه‌رێم له‌پڕۆژه بودجه‌که‌دا به‌ڕێژه‌ى له‌سه‌دا (12.67) دیارى کراوه له‌به‌رانبه‌ر ته‌سلیمکردنى (250) هه‌زار به‌رمیل نەوت و نیوه‌ى داهاته فیدراڵییه‌کان. پێشتر جه‌مال کۆچه‌ر ئه‌ندامى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق بههاوڵاتى راگه‌یاندبوو «شیعه‌کان بوونه‌ته دوو به‌ش، به‌شێکیان وتیان ئێمه رازیین به‌وه‌ى له‌ڕه‌شنووسه‌که هه‌یه‌و هه‌ندێکى دیکه‌یان ده‌یانوت نه‌خێر ده‌بێت نه‌وت هه‌مووى راده‌ست بکات». به‌پێى به‌دواداچوونه‌کانى هاوڵاتى حکومه‌تى هه‌رێم له‌ئێستادا ئاماده‌یه نه‌وت و نیوه‌ى داهاته‌کانى دیکه ته‌سلیم بکات و هه‌وڵێک هه‌یه بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کان و وه‌فدیکى سیاسى سه‌ردانى به‌غدا بکات بۆ گفتوگۆکردن بە‌تایبه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى که نه‌یارى پشکى هه‌رێمن له‌ڕه‌شنووسى بودجه‌ى ساڵى 2021ى عێراقدا
.jpg)
شاناز حه‌سه‌ن ئه‌ندامێکى کوردى لیژنه‌ى دارایى له په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند به‌شێکى شیعه‌کان داواى مۆڵه‌تیان کرد بۆ ڕازیکردنى لایه‌نه‌کانیان به پشکى هه‌رێم وه‌ک ئه‌وه‌ى له ڕه‌شنوسى بودجه‌ى 2021ى عێراقدا بۆ کورد دیاریکراوه و ده‌ڵێت" ڕۆژى شه‌ممه لایه‌نه شیعه‌کان وه‌ڵاممان ده‌ده‌نه‌وه". شاندی دانوستاندنکاری ھەرێمی کوردستان چەند رۆژێکە لە بەغدان، لەگەڵ لیژنەی دارایی، دەستەی سەرۆکایەتیی پەرلەمان، سەرۆککۆمار و چەند لایەنێکی دیکە کۆبوونەتەوە، بڕیاره شانده‌که بگه‌رێنه‌وه هه‌رێم. جه‌مال کۆچه‌ر، ئه‌ندامی لیژنه‌ى دارایى له‌په‌رله‌مانى عێراق له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت:" شانده‌که گه ڕایه‌وه نه‌ک له‌به‌ر ئه‌وه‌ى گه‌یشتونه ڕێککه‌وتن یان نه‌گه‌یشتونه ڕێککه‌وتن، به‌ڵام تائێستا ڕێککه‌وتنى کۆتایى نه‌کراوه، ته‌نیا ئه‌وه‌ى بووه ئه‌وه‌یه که شانده‌که به لیژنه‌ى دارایى وت، ئێمه پابه‌ندین به‌و ده‌قه‌ى له حکومه‌ت هاتووه و له‌ناو ره‌شنوسى بودجه‌یه". ئه‌ندامه‌که‌ى لیژنه‌ى دارایى ئه‌وه‌شى رونکرده‌وه‌و وتى" ئێمه وه‌ک لیژنه‌ى دارایى دانیشتین، شیعه‌کان بونه دوو به‌ش، به‌شێکیان وتیان ئێمه رازین به‌وه‌ى له ڕه‌شنوسه‌که هه‌یه و هه‌ندێکى دیکه‌یان ده‌یانوت نه‌خێر ده‌بێت نه‌وت هه‌مووى راده‌ستى بکات". ناوبراو ئه‌وه‌ى دووپاتکرده‌وه "بژارده‌ى ئێمه وه‌ک په‌رله‌مانتاره کورده‌کان ئه‌وه بوو که له حکومه‌ت هاتووه، به‌ڵام شیعه‌کان وتیان ده‌رفه‌ت به ئێمه بده‌ن و تائێمه له‌گه‌ڵ هه‌مو لایه‌نه شیعه‌کان دابنیشین و ڕۆژى شه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى داهاتوو وه‌ڵامتان ده‌ده‌ینه‌وه". به‌پێى به‌دواداچونه‌کانى هاوڵاتى حکومه‌تى هه‌رێم له ئێستادا ئاماده‌یه نه‌وت و نیوه‌ى داهاته‌کانى دیکه ته‌سلیم بکات و هه‌وڵێک هه‌یه بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کان وه‌فدیکى سیاسى سه‌ردانى به‌غدا بکات بۆ گفتوگۆکردن تایبه‌تى له‌گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى که نه‌یارى پشکى هه‌رێمن له ڕه‌شنوسى بودجه‌ى ساڵی 2021ـی عێراقدا. لە رەشنووسی بودجەی ساڵی 2021ـی عێراقدا پشکی هەرێمی کوردستان رێژەی 12.67%ـی بودجە پێکدەهێنێت، بەڵام دەبێت رۆژانە داهاتی 250 هەزار بەرمیل نەوت و نیوەی داهاتی فیدراڵیه‌کان ته‌سلیم بکات. ده‌رباره‌ى ئه‌وه‌ى باس له ناردنى 850 ملیۆن دۆلار ده‌کرێت بۆ هه‌رێم له‌به‌رانبه‌ر ته‌سلیمى کردنى نه‌وت و داهاته فیدراڵییه‌کان، جه‌مال کۆچه‌ر وتى:" ئه‌و بڕه کێشه داراییه‌کانى هه‌رێمى کوردستان چاره‌سه‌ر ده‌کات". پشکی هەرێمی کوردستان لەو پرۆژە یاسایەدا 13 تریلیۆن و 904 ملیار و 12 ملیۆن و 452 هەزار دینارە.
عه‌مار عه‌زیز - دهۆک چله‌ى زستانه‌و هاووڵاتیان چاوه‌رێى وه‌رگرتنى به‌رمیلێک نه‌وت ده‌که‌ن و به‌رپرسانیش ئۆباڵه‌که‌ى ده‌خه‌نه ئه‌ستۆى حکومه‌تى عێراق که ته‌نها هه‌شت ملیۆن لیتر نه‌وتى سپى ناردووه که ته‌نها به‌شى فه‌رمانگه حکومییه‌کان و چه‌ند ناحیه‌و گوندێکى کردووه. به‌پێى وته‌ى به‌رپرسانى سوته‌مه‌نى پارێزگاى دهۆک ساڵانه پێویستیان به 55 ملیۆن لیتر نه‌وتى سپى هه‌یه، سه‌رۆکى لیژنه‌ى سووته‌مه‌نى و پیشه‌سازى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک جه‌خت له‌وه ده‌کاته‌وه که حکومه‌تى هه‌رێم ده‌توانێت له‌رێگه‌ى پاڵاوگه‌کانى خۆیه‌وه نه‌وتى سپى بۆ هاوڵاتیان دابین بکات»حکومه‌تى هه‌رێم زۆر به‌ئاسانى ده‌توانێت کێشه‌که چاره‌سه‌ربکات، ئه‌ویش به‌پاڵاوتنى نه‌وتى خاو له‌پاڵاوگه‌کانى له‌شارى هه‌ولێر،ئه‌گه‌ر رۆژانه ژماره‌یه‌ک به‌رمیلى نه‌وتى خاو له‌پاڵاوگه‌ی (کار) بکات به‌نه‌وتى سپى و دواتر بەسه‌ر هاووڵاتیان دابه‌شی بکات به (50) هەزار دینار بۆ حکومه‌ت قازانجه«. خورشید ره‌مه‌زان، دانیشتووى سه‌نته‌رى شارى دهۆک، خاوه‌نى شه‌ش منداڵه‌و هیچ موچه‌یه‌کى نیه وه‌ک خۆى ده‌ڵێت رۆژانه ئیشى کرێکارى ده‌کات، بههاوڵاتى وت «زستان وا به‌ره‌و کۆتایى ده‌ڕوات هێشتا هیچ دیارنیه که‌ى به‌رمیلێک نه‌وت وه‌رده‌گرین، ئێمه له‌سه‌ر ده‌ریاى نه‌وتین، ئاواتمانه حکومه‌ت ساڵانه لەسه‌ره‌تاى زستان یه‌ک به‌رمیل نه‌وتمان بداتێ به (43) هەزاردینار «. خورشید ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که هه‌ر هه‌فته‌یه‌ک دوو تا سێ جلیکانى (15) لیترى ده‌کڕێت، وتیشى:» ئه‌و پاره‌یەى ده‌ستمده‌که‌وێت نیوه‌ى بۆ نه‌وت کڕینه، هه‌ندێک هه‌فته ئیش نیه بیکه‌م، ئه‌وکات ناچار ده‌بین هه‌موو رۆژێک سۆپا دانه‌گیرسێنین، ئه‌گه‌ر کاره‌باى نیشتیمانى هه‌بێت سۆپاى کاره‌با هه‌ڵده‌که‌ین، ئێستا پێویستمان به‌نه‌وته ئه‌گه‌ر له‌مانگى نیسان یان حوزەیران دابه‌شیان کرد هیچ سوودێکى لێوه‌رناگرین «. خورشید ره‌مه‌زان پێشیوابوو سروشتى دهۆک زۆر سارده به‌تایبه‌ت شه‌وان ده‌بێت سۆپا به به‌رده‌وامى هه‌بێت تا گه‌رم ببنه‌وه، نه‌وتیش رۆژ به‌ڕۆژ گران ده‌بێت، ئێستا به‌رمیلێک نه‌وت گران بووه بۆ (115) هەزار دینار، «خه‌ڵک هه‌ژاره ناتوانیت بیکڕێت» ، بۆیه داواى له‌ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌کات به‌زووترین کات نه‌وت بەسه‌ر دانیشتووانى سه‌نته‌رى دهۆکدا دابه‌ش بکه‌ن. قایمقامى قه‌زاى ناوه‌ندى دهۆک به‌وه‌کاله‌ت ده‌ڵێت:» هێشتا هیچ بڕیارێک بۆ دابه‌شکردنى نه‌وت بەسه‌ر دانیشتوانى سه‌نته‌رى شارى دهۆک ده‌رنه‌چووە، چاوه‌ڕێی لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ین». موشیر موحه‌مه‌د به‌شیر، قایمقامى قه‌زاى ناوه‌ندى دهۆک به‌وه‌کاله‌ت بههاوڵاتى وت «له‌سه‌ره‌تای وه‌رزى زستانەوە ده‌ستمانکردووه به‌دابه‌شکردنى نه‌وتى سپى به‌سه‌ر هه‌ردوو ناحیه‌ى سه‌ر به‌قه‌زاى دهۆک، ئه‌وانیش (ناحیه‌ى زاویته، ناحیه‌ى مانگێشکێ)یە، هه‌موو ئه‌و گوندانه‌ى له‌سنورى ئه‌و دوو ناحیەیە له‌گه‌ڵ خه‌ڵکى ناو دوو ناحیه‌که به‌شه نه‌وتى خۆیان وه‌رگرتووه، که بۆ هه‌ر خێزانێک (200) لیتر بووه «. هه‌روه‌ها موشیر وتیشى «هێشتا هیچ بڕیارێک بۆ دابه‌شکردنى نه‌وت بەسه‌ر دانیشتوانى سه‌نته‌رى شارى دهۆک ده‌رنه‌چووە، چاوه‌ڕێی لایه‌نه په‌یوه‌ندیداره‌کان ده‌که‌ین بڕیارێک له‌مباره‌یه‌وه ده‌ربکه‌ن، حکومه‌تى عیراقیش هه‌موو ساڵ به‌شى ته‌واوى پارێزگاى دهۆک نانێرێت، ئه‌مساڵیش تائێستا بڕێکى که‌می ناردووه «. سه‌رۆکى لیژنه‌ى سووته‌مه‌نى و پیشه‌سازى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک ئاماژه به‌وه ده‌دات که تا هه‌موو خێزانێکى پارێزگاى دهۆک یه‌ک به‌رمیل نه‌وت وه‌ربگرن پێویستییان به (55) ملێون لیتر نه‌وتى سپى ده‌بێت. عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى عومه‌ر، سه‌رۆکى لیژنه‌ى سووته‌مه‌نى و پیشه‌سازى له‌ئه‌نجومه‌نى پارێزگاى دهۆک بههاوڵاتى وت «ساڵانه حکومه‌تى عیراق بڕى (50) ملیۆن لیتر نه‌وت ده‌داته هه‌رچوار پارێزگاکەى هه‌رێمى کوردستان، به‌شى پارێزگاى دهۆک له‌و بڕه هەشت ملیۆن لیتره، ئه‌م بڕه‌یه‌ش زۆر که‌مه‌و ته‌نها به‌شى چه‌ند ناحیه‌یەک و فه‌رمانگه‌کانى حکومه‌ت ده‌کات، تا هه‌موو پارێزگاى دهۆک یه‌ک به‌رمیل نه‌وت وه‌ربگرن پێویستیمان به (55) ملیون لیتره«. سه‌رۆکى لیژنه‌ى سووته‌مه‌نى و پێشه‌سازى وتیشى «حکومه‌تى عیراق ئه‌و بڕه‌ى ده‌ینێریت زیاد ناکات، به‌ڵام ده‌بێت حکومه‌تى هه‌رێمیش بڕێک نه‌وت بۆ هه‌ر پارێزگایه‌ک دابین بکات تاوه‌کو هه‌موو خه‌ڵک سودمه‌ند بێت، پارساڵ حکومه‌تى هه‌رێم (10) ملیۆن لیتری بۆ دهۆک دابینکرد تاڕاده‌یه‌ک باش بوو، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى به‌غدا بووه (18) ملیون لیتر، به‌پێى زانیارییه‌کانم حکومه‌تى هه‌رێم هیچ نیازێکى نیه بۆ ئه‌مساڵیش بڕێک نه‌وت بۆ دهۆک دابین بکات». «حکومه‌تى هه‌رێم زۆر به‌ئاسانى ده‌توانێت کێشه‌که چاره‌سه‌ربکات، ئه‌ویش به‌پاڵاوتنى نه‌وتى خاو له‌پاڵاوگه‌کانى له‌شارى هه‌ولێر،ئه‌گه‌ر رۆژانه ژماره‌یه‌ک به‌رمیلى نه‌وتى خاو له‌پاڵاوگه‌ی ( کار) بکات به‌نه‌وتى سپى و دواتر بەسه‌ر هاووڵاتیان دابه‌شی بکات به (50) هەزار دینار بۆ حکومه‌ت قازانجه، ئێستا به‌رمیلێک نه‌وت له‌بازاڕه‌کانى جیهان سەرووی (٥٥) دۆلاره، نه‌وتى هه‌رێمیش به‌که‌متر ده‌فرۆشرێت و جگه له‌کریێ کۆمپانیاکان « عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى واده‌ڵێت. سه‌رۆکى لیژنه‌ى سووته‌مه‌نى و پێشه‌سازى باسى له‌وه‌شکرد که پێدەچێت ئێستا هه‌ر به‌رمیلێک (30) دولار بۆ حکومه‌تى هه‌رێم بمێنێته‌وه‌و تا ئه‌و پاره‌ى ده‌گاته ده‌ستى ماوه‌یه‌ک دواده‌که‌وێت، به‌ڵام ئه‌و پاره‌یەى که له رێگاى دابه‌شکردنى نه‌وت به‌سه‌ر هاووڵاتیان به‌بێ دواکه‌وتن پاره‌که وه‌رده‌گرێت و ده‌بێته داهاتێکى باش بۆ حکومه‌تى هه‌رێم، بۆیه پرسى «بۆچى ئه‌مه ناکات ئه‌وه پرسیارێکه بێ وه‌ڵامه وه‌ک ده‌یان پرسیارى تر لەسه‌ر داهاته‌کان که تائێستا بێ وه‌ڵامن». عه‌بدولسه‌مه‌د تێلى ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که ئه‌وان ده‌سه‌ڵاتیان نیه به‌حکومه‌ت بڵێین نه‌وت دابه‌ش بکه‌ن، دابه‌شکردنى نه‌وت ته‌نها له‌ده‌سه‌ڵاتى ئه‌نجومه‌نى باڵاى نه‌وت و گازه، ده‌بێت ئه‌وان بڕیار بده‌ن و چاره‌سه‌رێک بۆ ئه‌م بابه‌ته بدۆزنه‌وه.
هاوڵاتى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى هاوپەیمانى چەندین زیندانى گەورەو بچووکیان لەعەفرین دروستکردوەو بەهەزاران هاووڵاتی کوردیان تێدا زیندانیى کردووە کەتەنیا لەسەر کوردبوونیان دەستگیرکراون و تۆمەتى جۆراوجۆریان خراوەتە پاڵ. مانگى ئازارى ٢٠١٨ سوپای تورکیاو گروپە چەکدارەکانى هاوپەیمانى ئۆپراسیۆنێکیان لەژێر ناوی (چڵە زەیتون) بۆ سەر کانتۆنى عەفرین لە رۆژئاواى کوردستان دەستپێکردو دواى (٥٨) رۆژ لەبەرگریی دواجار شارەکە کەوتە دەست تورکیاو گروپە چەکدارەکانى بەناو ئۆپۆزسیۆنى سوریا. لەوکاتەوە تائێستا تورکیاو ئەو گروپانە عەفرینیان لەخەڵکى ئەو کانتۆنە کردووەتە دۆزەخ و رۆژ نیە بەدەیان هاووڵاتى کورد بەتۆمەتى هاوکاریکردنى یەپەگەو هەسەدە نەڕفێنرێن و دەستگیر نەکرێن. هەر لەوکاتەشەوە تائێستا تورکیا چەندین زیندانى گەورەو بچووکى لەعەفرین و جێندەریس و چەند ناوچەیەکى دیکەى دەوروبەرى عەفرین دروستکردووەو بەهەزاران هاووڵاتی کوردى تێدا ئەشکەنجە دەدرێن کە بەشێکی زۆریان لەژێر ئەشکەنجەدا گیان لەدەستدەدەن. بەپێی دوایین راپۆرتى روانگەى سوری بۆ مافەکانى مرۆڤ تورکیا (٢٠) زیندانى گەورەو بچووکى لەناو عەفرین و دەوروبەری دروستکردووەو تیایدا بەشێوەیەکى نامرۆڤانە خەڵکى تێدا ئەشکەنجە دەدرێت. بەپێی راپۆرتەکەى روانگەى سوری زیندانەکان پێکهاتوون لەزیندانى (مواسەڵات، بەڕڕاد، قوتابخانەی کەڕامە، دادگای کۆنی عەفرین، ترندە، ئەزهار عەفرین، ئەشرەفیە، مەحمودییە، شەقامی ڤێلات، قوتابخانەی یەکێتی عەرەبی، باسوتە، خەریبە، ئەمیر غوباری، کفرجنە، گوندی شنگیلە، مەیدانی ئەکپەس، مەحەتتە، قرمتلق، کوران، شییە). نورى مەحمود وتەبێژی یەپەگە ئەو زانیارییانە بۆ هاوڵاتى پشتڕاست دەکاتەوەو رایدەگەیەنێت دەوڵەتى تورکیاو گروپە چەکدارەکانى گەلى کوردیان لەعەفرین گەمارۆ داوەو رۆژانە خەڵکى بێتاوان لەو زیندانانەدا ئەشکەنجە دەدەن. وتەبێژی یەپەگە بەوو راگەیاند »تەنیا ئەو (٢٠) زیندانە نییە، بەڵکو ئێستا تەواوى عەفرین بووە بەزیندان بۆ گەلى ئێمە، رۆژانە ژن و منداڵ و گەنج دەڕفێنن و لەزیندانەکان بەهەموو جۆرێک ئەشکەنجە دەدرێن». بەشێک لەو زیندانانە لەلایەن تورکیا خۆیەوەو بەشەکەى دیکەشیان لەلایەن چەکدارە میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بوتورکیا بەڕێوەدەبرێت بەتایبەت گروپی» بەرەى شامیە» کەئیدارەى زۆربەى زیندانەکان دەکات. بەڵام بەپێی بەدواداچوونێکى هاوڵاتى کە لەسەرچاوەکانى یەپەگەوە دەستیکەوتووە زیندانەکانى عەفرین بریتین لە (٢٤) زیندانى کە سێ زیندانى لەژێر کۆنترۆڵى راستەوخۆی تورکیادان و (٢١) زیندانیش لەژێر کۆنترۆڵی گروپە چەکدارەکاندان. ئەو گروپانە لەسەر چەندین تۆمەتی وەک کارکردنیان لەناو دامەزراوەکانی ئیدارەی خۆسەرو پەیوەندییان بەسەرکردەو شەڕڤانانی سەر بەهێزەکانی سوریای دیموکرات (هه‌سه‌ده) سەدان‌و هەزاران هاووڵاتی کوردی شاری عەفرین‌و شارۆچکەو گوندو ئاواییەکانی هەرێمەکەیان دەستگیرکردووە. ئامینە حەسۆ ئەندامى ئەنجومەنى بەڕێوەبەردنى کەمپی عەفرین لەڕۆژئاواى کوردستان باس لەوەدەکات، لەئێستادا زیاتر لەسێ هەزار هاووڵاتی کورد لەزیندانەکانى عەفریندان و بەبێ تاوان دەستگیرکراون. ئامینە حەسۆ بە‌هاوڵاتى راگەیاند »تەنیا ساڵى رابردوو نزیکەى سێ هەزار کەس دەستگیرکراون کە (٤٠٠) کەسیان بەبێ تاوان شەهیدکراون لەو زیندانە نهێنیانەى چەتەکان و دەوڵەتى داگیرکەرى تورکیا دروستیکردون». حەسۆ ئاماژە بەوەش دەکات، تەنیا لە (٢٥) رۆژى رابردوودا چەکدارانى سەر بەتورکیا (٣٠) هاووڵاتى کوردیان دەستگیرکردووەو لەزیندانەکانى ئەو چەکدارانەدان. چەندین شێوازی ئەشکەنجەدان‌و ئازاردانی جەستەییو دەرونییان لەدژ بەکارهێناون، بۆ ئەو مەبەستەش دەیان گرتووخانەی نهێنییان لەناوچە جیاجیاکانی عەفرین دروستکردووە، کەڕوانگەی سوری لەڕێگای سەرچاوەکانی خۆیەوە توانیویەتی (٢٠) گرتووخانەیان ئاشکرا بکات. گرتووخانەی ترندە لەلایەن خودى دەزگای میتەوە ئیدارە دەکرێت، تێیدا لێکۆڵینەوە لەگەڵ ئەو کەسانەدا دەکرێت کە مامەڵەیان لەگەڵ ئیدارەی خۆسەر کردووە یان لەوبارەیەوە گومانیان لێدەکرێت. بەپێی نوێترین ئاماری روانگەى سورى بۆ مافەکانى مرۆڤ لەئێستادا نزیکەى (١٠) هەزار چەکداری میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بەتورکیا لەناو عەفریندان و خێزانەکانیشیان لەگەڵیاندا لەسەر موڵک و ماڵى هاووڵاتیانى کورد نیشتەجێکراون، هاوکات نزیکەى سێ هەزارو (٥٠٠) سەربازى تورکیا لەعەفرین بڵاوەیان پێکراوە. هاوکات لەگەڵ دروستکردنى ئەو زیندانانەش تورکیا دەیەوێت بەتەواوى شارەکە بکات بەزیندان، ئەویش بەدروستکردنى دیوارێکى کۆنکرێتی، ئەویش لەدەروازەى شارى عەفرین دەستیکرد بەهەڵکەندنى زەوی دەورەى شارەکە بۆ دروستکردنى دیوارێکى کۆنکرێتى بەمەبەستى جیاکردنەوەى ئەو شارە لەڕۆژئاواى کوردستان. دیوارەکە بەدرێژایی سنورى شارى عەفرین دەستپێدەکات و بەدرێژایی زیاتر لە (٧٠) کیلۆمەتر لەگوندی مریەمەین لەباکورەوە دەستپێدەکات بۆ گوندی کیمار لەباشوور بەوپێیەش چیای جلبل لەباشووری رۆژئاوا تاشاری عەفرین لەناوچەکانی باکووری حەلەب داببڕێت، هەروەها لەناوچەی شێخ بەرەکات تاعەفرین و عەزاز درێژ دەبێتەوە. دروستکردنی دیوارە کۆنکرێتییەکەی تورکیا هەتا ئێستا (564) کیلۆمەتری جێبەجێ کراوەو تەنها (147) کیلۆمەتری دیکەی ماوەو بەتەواوبوونی یەکجاری سنوری تورکیا بەسوریا لەیەکتری جیادەکاتەوە، تائێستاش رژێمى سوریا هیچ هەڵوێستێکى کردەیی نەبووە بەرامبەر ئەو کارەى تورکیا. عومەر عەبدولکەریم بەرپرسى پەیوەندییەکانى ئیدارەى خۆسەر بە‌هاوڵاتى راگەیاند «دەوڵەتى تورک بەدەیان زیندانى بۆ گەلی ئێمە لەعەفرین و سەرێکانى و گرێ سپی دروستکردووەو خەڵکانى بێتاوان ئەشکەنجە دەدەن بەتۆمەتى ناڕەواو ناڕاست، ئەمە تاوانی جەنگەو کۆمەڵگەى نێودەوڵەتى لێی بێدەنگە». بەرپرسى پەیوەندییەکانى ئیدارەى خۆسەر، ئاماژە بەوەش دەکات، لایەنى روسی و ئەمریکییان لەبوونى ئەو زیندانانەو ئەشکەنجەدان و رفاندنى هاووڵاتیانی کوردیان ئاگادار کردووەتەوە، بەڵام ئەوان تەنیا بەڵێنى بەدواداچوون دەدەن و هیچ شتێک لەئەرزی واقیع رووینەداوە بۆ راگرتنى ئەو تاوانە مرۆییە. ساڵى ٢٠١٧ دوای (٥٨) رۆژ بەرگریکردنى دانیشتوانی عەفرین و شەڕڤانان دواجار لەمانگى ئازاری ساڵی ٢٠١٨ سوپای تورکیا و گروپە چەکدارە میلیشیا هاوپەیمانەکانی سەر بەئەنقەرە ئەو شارەیان داگیرکردو بەهۆیەوە زیاتر لە (١٥٠) شەڕڤان و کەسی سڤیل شەهیدبوون و (٣٠٠) کەسیش برینداربوون، هاوکات (٥٠٠) هەزار هاووڵاتى شارەکەش ئاوارەى ناوچەکانى (شەهباو باب و تەلرەفعەت) بوون.
هاوڵاتى خومەینی بۆ ریفۆرم لەئێران دەگەڕێتەوە نزیکەی پێنج مانگی ماوە بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماری و ترسی گەورەی باڵی ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران کەمبوونەوەی ئاستی بەشداریی خەڵکە لەهەڵبژاردنەکان و بەدەستەوەگرتنی هەموو جومگەکانی دەسەڵات لەلایەن باڵی محافزکاری ئەو وڵاتەوەیە، بۆیە ریفۆرمخوازان لەهەموو دەرگایەک دەدەن کە بەناوی خەونی زیندووکردنەوەی ریفۆرمەوە سەرکەوتنی خۆیان مسۆگەر بکەن و لەوە زیاتر نەکەونە پەراوێزی دەسەڵاتداریی کۆماری ئیسلامییەوە، بۆ ئەم مەبەستەش جارێکی دیکە پەنایان بۆ قاپیی خومەینی و خانەوادەکەی بردووە و دەیانەوێت لە رێگەی کاندیدکردنی حەسەن خومەینی کوڕەزای روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی خۆیان لەو هەڵدێرەی چاوەڕوان دەکرێت دەرباز بکەن، لەکاتێکدا محافزکاران بەم پلانەی ریفۆرمخوازانیان زانیوەو دوور نییە بەو دەسەڵاتانەی هەیانە، ریفۆرمخوازان و خومەینی پێکەوە بەرەو هەڵدێر پەلکێش بکەن و خەونی ئەو باڵە بۆ هەمیشە لەگۆڕ بنێن و سەرجەم دەسەڵاتەکانی دامەزراوەکانی ئێران بۆ خۆیان یەکلایی بکەنەوە. خەونی خومەینی و نەوەکەی روحەڵڵا خومەینی، کە ناوی تەواوی (سەید روحەڵڵا موسەوی خومەینی)یە و بە (ئەیەتوڵا خومەینی) و (ئیمام خومەینی) ناوی دەهێنرێت، یەکێک بووە لەمەرجەعەکانی شیعە لەئێران کە ساڵی (1902) لەدایکبووە و رەچەڵەکی خێزانەکەی بۆ (ئیمام حسێن کوڕی ئیمام عەلی) دەگەڕیتەوە، بۆیە پێشگرەی سەید بۆ هەمو بنەماڵەکەی و خومەینی بەکارهاتوە، ئەو دوای رووخانی سیستمی پاشایەتی لەو وڵاتە لەساڵی (1979) لە راپرسییەکدا (کۆماری ئیسلامی) دامەزراندو تاکۆتایی تەمەنی واتە تاساڵی (1989) رێبەری ئەو کۆمارە بووە. خومەینی دوو کوڕو سێ کچی بووە، مستەفا خومەینی کوڕە گەورەی خومەینی کە بە راوێژکارو یاریدەدەری سەرەکیی باوکی وەسف دەکرا لەساڵی (1977) لەنەجەف دەمرێت و بە خاکدەسپێردرێت، ئەحمەد خومەینی کە کوڕی دووەمی خومەینی بووە ئەویش هاوکارو پشتیوانی باوکی بووە بە بەردەوامی لەلوبنان و فەڕەنساو عێراق هاوکاریی باوکی کردووە و تادامەزراندنی کۆماری ئیسلامی تەنها باڵی باوکی بووە لەپەیوەندییە سیاسی و دیپلۆماسییە نێودەوڵەتییەکاندا کە لەساڵی (1995) لە رووداوێکی گوماناویدا بەهۆی وەستانی دڵەوە لەتەمەنی (49) ساڵیدا دەمرێت، بەڵام باڵی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی لەدەزگای هەواڵگریی ئەو وڵاتە بەهۆکاری مەرگی ئەحمەد خومەینی دەزانرێت و تائێستاش گومان لە مەرگی دەکرێت، ئەحمەد خومەینی سێ کوڕی لەدوای خۆی جێهێشتووە کە تەنها حەسەن خومەینی وەک چالاکێکی بواری سیاسەت دەناسرێت و ئەمەش وایکردووە بە (یادگاری ئیمام) ناوبهێنرێت. زۆبەی ئەندامانی خێزانی خومەینی کێشەیان لەگەڵ دەسەڵاتدارانی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی ئێران هەیەو بەبەردەوامی رەخنە لەدامەزراوەکان و شێوازی دەسەڵاتداریی دەگرن و توندڕەوەکان و محافزکاران تۆمەتبار دەکەن بەوەی کە لەڕێبازی خومەینی و دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لایانداوەو تەنانەت زارا خومەینی، کچی دووەمی خومەینی کەخۆی سەرۆکی کۆمەڵەی ژنانی کۆماری ئیسلامی ئێرانە و خاوەنی بڕوانامەی دکتۆرایە لە فەلسەفەی ئیسلامی و تاکاتی خانەنشینبوونی لەزانکۆی تاران وانەی وتووەتەوە. بەپشتیوان و پاڵپشتی سەرەکیی سەرکردەکانی ریفۆرمخوازان و بزوتنەوەی سەوز لەقەڵەم دەدرێت و لەچەند نامەیەکدا بۆ عەلی خامنەیی، رێبەری ئێستای کۆماری ئیسلامی ئێران داوای لێکردووە فشارەکان لەسەر ریفۆرمخوازان کەم بکرێنەوە و نووسیویەتی: وەک خوشکێک هۆشداریی دەدەم و داوات لێدەکەم نەبیتە هۆکارێک بو لێکترازانی زیاتر لەگۆڕەپانی سیاسیی کۆماری ئیسلامی ئێراندا. لەگۆڕی خومەینییەوە بۆ گۆڕەپانی سیاسەت حەسەن خومەینی لەساڵی (1972) لەشاری قوم کە بەشارێکی ئایینی و ناوەندی شیعە لەئێران دەناسرێت لەدایکبووە و کوڕی ئەحمەد خومەینی و کوڕەزای روحەڵڵای خومەینییە، ئەو ئەندامی دەستەی ئەمینداری زانکۆی ئەهلی ئیسلامی لەئێران و هاوکات لەگەڵ خوێندنی ئاکادیمی سەرقاڵی خوێندنی ئایینی بووەو زیاتر لە (18) ساڵ کاتی خۆی بۆ قوڵبوونەوە لەخوێندنی ئایین تەرخان کردووەو وەک مامۆستایەکی ئایینی وانە دەڵێتەوەو هاوکات لەسەر وەسیەت و راسپاردەی باوکی و بەئیمزای عەلی خامنەیی ئەرکی پارێزگاری و خاوەندارێتیی گۆڕو (مەزاری خومەینی) و ناوەندی رێکخستن و بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی خومەینیی باپیری لەئەستۆیە، ئەو لەساڵی (1986) تاساڵی (1989) بەشداریی بەرەی جەنگی وڵاتەکەی کردووە لەدژی عێراقی سەردەمی سەددام حسێن و رووبەڕووبوونەوەی مەترسییە سەربازییەکانی سەر ئێران. لەچالاکییە سیاسییەکانیدا بە بەردەومی پشتیوانی لەسەرکردەکانی ریفۆرمخوازانی وەک هاشمی رەفسنجانی و محەمەد خاتەمی و ناتق نوری و حەسەن رۆحانی کردووەو تەنانەت پشتیوانیی و هاوخەمیی خۆی بۆ سەرکردەکانی بزوتنەوەی سەوز بەسەرکردایەتی میرحسێن موسەوی دەربڕیوەو ئەمەش وای کردووە زۆرجار لەلایەن توندڕەوەکانی محافزکارانەوە هێرش بکرێتە سەری و رەخنەی لێبگیرێت. نەوەی خومەینی لەساڵی (2015) بەئامادەبوونی لەناوەندی تۆمارکردنی کاندیدەکانی پێنجەمین خولی ئەنجومەنی دەستەبژێری رێبەری (مەجلیسی خوبرەگان)، بووە جێگەی سەرنج، بەڵام بە بیانووی بەشدارنەبوونی لەخولی تاقیکردنەوەی ئاستی زانستی ئیسلامیی ئەنجومەنەکە، رێگەی پێنەدرا خۆی کاندید بکات و لەهەڵبژاردنەکاندا بەشدار بێت کەپێدەچێت پشتیوانییەکانی بۆ بزوتنەوەی سەوزو بەرەی ریفۆرمخوازان هۆکارێک بێت بۆ ئەو رێگرییە. ئەگەرچی حەسەن خومەینی شارەزایە لەبواری کۆمەڵناسی و ئایین و چەند کتێب و نووسینێکی لەو بوارانەدا هەیە، بەڵام تا ئێستا بەشدارییەکی بەرچاوی لەگۆڕەپانی سیاسی و حزبیی لە ێران نەبووە، بۆیە لەماوەی رابردوودا بەچەند لێدوانێک رایگەیاند: ئەگەر پێویست بکات بێدەنگی دەشکێنم، چونکە دەسەڵاتدارانی ئێران تەنها ئەو بەشانە لە وەسیەت و راسپاردەی خومەینی جێبەجێ دەکەن کە لەبەرژەوەندیی خۆیانەو ئەو بەشەی کە پەیوەندیی بەپابەندبوون بە رێبازی کۆماری ئیسلامی و رەوشتی ئیسلامی و مرۆڤایەتییەوەیە لەلایەن بەرپرسان و دەسەڵاتدارانەوە حاشای لێدەکرێت. نەوەی خومەینی و کوڕی خامنەیی بەهۆی تەمەن و تەندروستیی عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران زۆرجار باسی جێگرەوەی خامنەیی دەکرێت کە بەهۆی بڵاوبوونەوە و هەڵواسینی وێنەی موجتەبا خامنەیی، کوڕی عەلی خامنەیی بەیەکەوە لە تاران-ی پایتەختی ئێران گومان دەکرێت بڵاوبوونەوەی ئەو وێنانە ئامادەکردنی موجتەبا خامنەیی بێت بۆ جێگرەوەی باوکی، کەئەمەش کاردانەوەی لێکەوتەوە و بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی و دەزگای هەواڵگریی ئەو وڵاتە رایانگەیاند؛ بڵاوبوونەوەی ئەو وێنەو پۆستەرانە کارێکی نەخوازراوی کۆمەڵێک فریودراو بووە، لەبەرامبەردا کۆمەڵێک میدیا و راگەیاندنی نزیک لە ریفۆرمخوازان بەبیانوی بڵاوبوونەوەی ئەو وێنەو پۆستەرانەوە پرسی جێگرەوەی خامنەییان وروژاندو ئاماژەیان بەناوی عەلی ئەکبەر ویلایەتی، حەسەن رۆحانی و حەسەن خومەینی کردووە کە بەهێزترین بژاردەن بۆ جێگرەوەی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران، چونکە بەپێی لێکدانەوەکان ئەو سێ کەسە هەموو تایبەتمەندییەکی بوون بە رێبەر لەو کەسانەدا بەهێزەو مەرجە یاسایی و دەستورییەکانیشیان هەیە، بەڵام موجتەبا خامنەیی ئەو مەرجانەی تێدا نییە کەبیانەوێت بیکەن بەجێگرەوەی باوکی. سەید حەسەن خومەینی و دەستی بەتاڵی ریفۆرمخوازن حەسەن خومەینی بە رەسمی سەر بەهیچ حزب و لایەنێک نییە، بەڵام بە نزیکترین کەسی محەمەد خاتەمی، سەرۆک کۆماری پێشوترو یەکێک لەسەرکردەکانی ریفۆرمخوازان لەئێران لەقەڵەم دەدرێت و ئەمە وای کردووە گومانەکان بۆ خۆپاڵاوتنی ئەو بە مەبەستی بەشداریی لەهەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی وڵاتەکەی بەهێز بێت، لەلایەکی دیکەوە ئەو وەک کەسایەتیی سەرەڕای ریفۆرمخوازان پیدەچێت لەلایەن (هێڵی ئیمام) و محافزکارە میانڕەوەکانی ئێرانەوە بۆ سەرکەوتن و بوون بەسەرۆک کۆمار پشتیوانیی لێبکرێت و بژاردەیەکی بەهێزی ریفۆرمخوازنە بۆ بەشداریی لەهەڵبژاردنەکان و زیندوکردنەوەی ریفۆرم لەئێران، بەڵام زۆربەی میدیاو لایەنەکانی سەر بەباڵی توندڕەوی محافزکاران بەدوری دەزانن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی متمانە بەخومەینی ببەخشن و رێگەی بدەن ببێتە کاندیدی پۆستی سەرۆک کۆماری داهاتووی ئێران. بەپێی یاسای ژمارە (115)ی دەستوری ئێران هەر کەسێک کەبیەوێت خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری بپاڵێوێت و متمانەی پێبدرێت بۆ کاندیدبوون، دەبێت « بە ڕەچەڵەک ئێرانی و توانای بەڕێوەبردن و پلاندانانی هەبێت، رابردوو پێشینەی باش و ئەمانەت پارێزو بەئیمان بێت، دیندارو بڕوادار بێت لەسەر بنەماکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەپێی ئایینی رەسمی وڵات»، بۆیە لەسەر بنەمای ئەم یاسایە محافزکاران رایانگەیاندووە کە حەسەن خومەینی هیچ ئەزموونێکی لەبەڕێوبردن لەدامەزراوە رەسمییەکان تەنانەت لەشارەوانییەکی شارۆچکەیەکی بچووکی ئێراندا نییە، بۆیە ئەگەری رەتکردنەوەی کاندیدبوونی لەلایەن ئەنجومەنی چاودێریی کۆماری ئیسلامی ئێرانەوە زۆر بەهێزە. لەبەرامبەردا رۆژنامەکانی (شەرق) و (ئیعتیماد) و (ئارمانێ میللی) لە بابەت و هەواڵە رۆژنامەوانییەکانیاندا ئاماژەیان بەگەڕانەوەی بیروباوەڕی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لەگەڵ کاندیدبوونی حەسەن خومەینی کردووەو لێدوانەکانی ئەویان سەبارەت بە رەخنەگرتن لەسەر سیستمی کۆماری ئیسلامی لەو وڵاتە بڵاوکردووەتەوە. رۆژنامەی (ئیعتیماد) سەر بە ریفۆرمخوزان بەناونیشانی (هیوای خەڵک و نیگەرانیی توندڕەوەکان) نووسیویەتی «نزیکەی پێنج مانگی ماوە بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی ئێران و گومان دەکرێت ریفۆرمخوازان حەسەن خومەینی، کوڕەزاو نەوەی روحەڵڵا خومەینی، دامەزرێنەری کۆماری ئیسلامی لەئێران وەک کاندیدی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی لەوڵاتەکە بناسێنن. کە ئەمە وایکردووە رۆژنامەکانی سەر بەباڵی توندڕەوی محافزکاران بەبەردەوامی هێرش بکەنەسەر ئەم کەسایەتییەی کە بە (یادگارو نەوەی ئیمام) لەئێران دەناسرێت». «کاندیدبوونی نەوەی ئیمام دەتوانێت بەشێک لەو بۆشاییە فکرییانەی کەئێستا لە کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە پڕ بکاتەوەو هاوکات نەمان و کاڵبوونەوەی هزری (ئیمام خومەینی) قەرەبوو بکاتەوە و ببێتە مایەی بووژاندنەوەی هزری هاوسەنگیی لە سیاسەت و بەڕێوبردنی وڵاتدا کە بەشێک بوو لەتایبەتمەندییەکانی باوک و باپیری، بۆیە بە یەکلابوونەوەی کاندیدبوونی دەتوانێت ببێتە هۆی گەڕانەوەی هیوا بۆ خەڵک و بەهێزکردنی پێگەی ریفۆرمخوازن لەئێران». لەپەل و پۆ کەوتنی کاندیدەکانی ریفۆرمخوازان لە رابردوودا محەمەد جەواد زەریف، وەزیری دەرەوەو ئیسحاق جیهانگیری، جێگری سەرۆک کۆمار بەبژاردەی بەهێزی ریفۆرمخوازانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ کاندیدی ئەو لایەنە بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لەقەڵەم دەدارن، بەڵام جیهانگیری لەچەند لیدوانێکیدا رایگەیاندووە مەبەستی نییە خۆی بۆ ئەو پۆستە کاندید بکات، وەک کاندیدی هیچ لایەنێک لەهەڵبژاردنەکاندا بەشداریی بکات. لەلایەکی دیکەوە زەریف کە ئاستێکی جەماوەریی بەهێزی هەبووە چەند جارێک رایگەیاندووە کە ئەو پسپۆڕی و شارەزایی لەدیپلۆماسی و سیاسەتی نێودەوڵەتییەو پێناچێت خۆی کاندید بکات، بەڵام ئەگەر پێویست بکات و ناچار بکرێم ئەو کارە دەکەم، هاوکات لەگەڵ بڵاوبوونەوەی دەنگۆی ئەوەی کە زەریف بڕیاریداوە خۆی کاندید بکات، لەلایەن محافزکارانەوە بەتوندی رەخنەی لێگیراو چەند رۆژیک دوای دەنگۆکە بەبیانوی پێشێلکردنی یاساکانی کۆماری ئیسلامی و گفتوگۆی نهێنی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا، لەلایەن پەرلەمانی ئێرانەوە کە زۆرینەی رەهای بەدەستی محافزکارانەوەیە بانگێهێشت کراو تۆمەتبار کرا بەوەی کە هەفتەیەک دوای کوشتنی قاسم سولەیمانی لەلایەن ئەمەریکاوە ئەو بەنهێنی دانیشتن و گفتوگۆی لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا کردووە. زەریف دوای لێپرسینەوەی توند لەلایەن پەرلەمانەوە هۆشداریی پێدرا کە بەکارتی زەرد ناودەهێنرێت، بۆیە پەرلەمان لە رۆژێکدا دوو کارتی زەردی بە رووی پیاوی دیپلۆماسی ئێراندا بەرز کردەوە، کە ئەمەش بەتۆمارێکی دیکەی مێژوویی لەسیاسەتی کۆماری ئیسلامی ناو دەهێنرێت. وەزیری دەرەوەی ئێران لەدانیشتنی رۆژی سێشەممەی رابردووی پەرلەمانی ئێران کە تایبەت بوو بەلێپرسینەوە لێی، وتوویەتی: ئەو کۆبوونەوە نهێنییە لەگەڵ بەرپرسانی ئەمەریکا دەگەڕێتەوە بۆ ساڵ و نیوێک پێش تیرۆری سولەیمانی، کاری دەزگای دیپلۆماسی ئاڵۆزەو پێویستی بەهاوکاریی سەرجەم دامەزراوەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران هەیە، من تەنانەت لەگەڵ سەددام حسێن، سەرۆکی حزبی بەعس لەعێراق دانیشتووم و گفتوگۆم کردووە لەکاتێکدا ئەمەم پێخوش نەبووە، بەڵام راسپێردراوم و ئەرکدار کراوم بەو کارە. شارەزایانی سیاسیی ئەو تۆمەت و لێپرسینەوانە لە زەریف بەهۆکاری ناکۆکیی دوو باڵی محافزکارو ریفۆرمخوازی کۆماری ئیسلامی ئێران لەقەڵەمدەدەن، چونکە پێدەچێت زەریف خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری لەئێران کاندید بکات، بۆیە محافزکاران لە رێگەی پەرلەمانەوە فشارەکانیان دژی ریفۆرمخوازان زیاتر دەکەن، ئەمەش وایکرد کەوەزیری دەرەوە لەلایەن ژمارەیەک پەرلەمانتارەوە تۆمەتبار بکرێت بەوەی کەدوای کوشتنی قاسم سولەیمانی، ئامادەیی خۆی بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمەریکا دووپاتکردووەتەوەو بەنهێنی دیداری لەگەل بەرپرسانی ئەمەریکا هەبووە. کۆتایی خەونی ریفۆرم لەئێران لەئێستادا زۆرینەی رەهای پەرلەمان بەدەست باڵی محافزکارەوەیە کە خامنەیی بە رێبەرو پێشەوای بێ ئەملاوئەولای خۆیان دەزانن و هاوکات دەزگای دادوەریی ئەو وڵاتەش بەدەست ئەو باڵەوەیە، تەنها کابینەی لاوازو بێدەسەڵاتی حکومەت لەدەست ریفۆرمخوزانی کۆماری ئیسلامیدایەو سەرجەم دامەزراوە سەرەکییەکانی ئەنجومەنی چاودێری، ئەنجومەنی پاراستنی بەرژەوەندییەکانی کۆماری ئیسلامی، ئەنجومەنی دەستەبژێر (نوخبەگانی رێبەری) ئەو وڵاتە زۆرینەی لەدەستی باڵی محافزکاردایەو ئەو باڵە خۆیان بۆ بەدەستەوەگرتنی حکومەت و سەرکەوتنی یەکێک لەکاندیدەکەیان لەهەڵبژاردنی سەرۆک کۆماریی ئامادە کردووەو ژمارەیەکی زۆری کاندیدیان ناساندووە کەوەک (پاسێک کاندید) ناویان دەهێنرێت، لەبەرامبەردا گرەوی گەورەی باڵی ریفۆرمخواز هاندانی خەڵکە بۆ بەشداریی بەرچاو لەهەڵبژاردنەکانداو مەبەستیانە لە رێگەی خومەینی و خانەوادەکەیەوە ئەو گرەوە ببەنەوە کەشارەزایان بەپێی دۆخی قەیراناویی ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتیی ئێران پێشبینی دەکەن ئاستی بەشداریی خەڵک لەهەڵبژاردنەکای سەرۆک کۆماریی داهاتووی ئەو وڵاتە کەم بێت.
هاوڵاتى رێکخه‌رى سه‌نته‌رى میترۆ له‌دیدارێکى له‌گه‌ڵ نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان بۆ هاوڵاتى ده‌ڵێت:» نێچیرڤان بارزانى به‌دواداچونى جدى بۆ که‌یسى رۆژنامه‌نووسانى ده‌ستگیرکراو ده‌کات و به‌تایبه‌تى که‌یسى شێروان شێروانى». ده‌شڵێت:» باسى له‌وه‌کرد که‌ده‌یانه‌وێت په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵ هه‌ردوو هاوسه‌رۆکى یه‌کێتى و سه‌رکردایه‌تییه‌که‌ى باش و ته‌ندروست بێت». ره‌حمان غه‌ریب رێکخەری سه‌نته‌رى میترۆ بۆ داکۆکیکردن له ئازادى راده‌ربرین و رۆژنامه‌نووسان رۆژى 22ى کانونى دووه‌م له‌گه‌ڵ سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستاندا کۆبووته‌وه‌و گفتوگۆیان له‌سه‌ر دۆخى ئازادى راده‌ربڕین و مافى مرۆڤ و میدیاى ئه‌هلى و پرسى سیاسى کردووه. ره‌حمان غه‌ریب ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که له‌نزیکه‌وه ئاگادارى میدیاى ئه‌هلیى و ئه‌و دۆخه‌یه که تێیکه‌وتووه که له‌قۆناغه جیاوازه‌کاندا به‌سه‌ر میدیاى ئه‌هلیدا هاتووه، وتیشى:»باسى رۆژنامه‌ى هاوڵاتى کرد به‌لایه‌وه گرنگ بوو که‌میدیاى ئه‌هلیى نموونه‌ى وه‌ک رۆژنامه‌ى هاوڵاتى به‌رده‌وام بێت بۆ په‌ره‌پێدانى ئازادى راده‌ربڕین له‌هه‌رێمى کوردستاندا». ناوبراو هێماى بۆ ئه‌وه‌کرد که له‌دانیشتنه‌که ره‌خنه‌ى توندى له‌و به‌رپرسانه گرت که‌پاره خه‌رج ده‌که‌ن شتى «نه‌شیاو» بڵاوده‌که‌نه‌وه له‌شۆسیال میدیاداو هێرشى توندى کرده‌سه‌ریان که پێیوابوو ده‌بێت به‌یاسا رێکبخرێن. پێشى وتم:» پێویسته رووبکه‌ینه سیاسه‌تمه‌دارى مه‌کته‌ب سیاسى و سه‌رکردایه‌تى حزبه‌کان که ه‌وان ئه‌و فه‌وزایه‌یان دروستکردووه له‌شۆسیال میدیادا». ده‌رباره‌ى یاساى کارى رۆژنامه‌نووسى، رێکخه‌رى سه‌نته‌رى میترۆ ئاماژه‌ى به‌وه‌کرد که‌سه‌رۆکى هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دایه ماده‌م یاساى رۆژنامه‌گه‌رى هه‌یه ده‌بێت وه‌ک خۆى جێبه‌جێبکرێت، په‌نا بۆ یاساى دیکه نه‌برێت و یاساى رۆژنامه‌گه‌رى هه‌موو پارته سیاسییه‌کان رۆڵیان تێدا هه‌بووه‌و پارتیش ده‌ورى تیدا هه‌بووه پێى وتم:» بۆیه پێش حزبه‌کانى دیکه ده‌بێت پارتى دیفاع بکات و سه‌رکردایه‌تى پارتى و ئه‌ندامى سه‌رکردایه‌تى پارتى ده‌بێت به‌پێى یاساى کارى رۆژنامه‌وانى مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌نووسان بکه‌ن». له‌باره‌ى که‌یسى رۆژنامه‌نووسانى ده‌ستگیرکراو سه‌رۆکى هه‌رێم به‌دواداچوونى جددى ده‌ستپێکردووه وه‌ک ره‌حمان غه‌ریب ده‌ڵێت، مه‌کته‌به‌که‌ى سه‌رۆکى هه‌رێم سه‌رقاڵى ئه‌وه‌ن ئه‌و که‌سانه کێن به‌پێى یاساى رۆژنامه‌گه‌ری که‌یسه‌کانیان رۆژنامه‌گه‌رین و بیروڕان و خۆپیشاندانى بێ مۆڵه‌ته چین، ئه‌وانه‌ى ده‌ستگیرکراون له‌سه‌ر چ بابه‌تێک بووه« په‌یوه‌ندیان پێوه کردوم و ناوه‌کانیان له‌ڕێگه‌ى ئاسایشى گشتییه‌وه ده‌ده‌ینێ بۆ ئه‌وه‌ى به‌دواداچوون بکه‌ن بۆ که‌یسه‌کان و ئازاد بکرێن». ره‌حمان غه‌ریب وتیشى:»باسى رۆژنامه‌نووس شێروان شیروانیم کرد، سه‌رۆکى هه‌رێم به‌تایبه‌تى داواى له‌مه‌کته‌به‌که‌ى کرد به‌دواداچوونى بۆبکه‌ن، به‌تایبه‌ت که له‌ماوه‌ى چه‌ند رۆژى رابردوودا باوکى گیانى له‌ده‌ستداوه«. به‌پێى راپۆرته‌که‌ى سه‌نته‌رى میترۆ، (385 )پێشێلکارى به‌رامبه‌ر (291) میدیاکارو دامه‌زراوه‌ى میدیایى تۆمارکراوه، ده‌رباره‌ى هه‌ڵوێستى نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێم له‌باره‌ى پێشێلکارییه‌کان به‌رانبه‌ر رۆژنامه‌نووسان، ره‌حمان غه‌ریب وتى:» بۆى باس کردم که‌ده‌بێت رێز له‌سه‌رجه‌م راپۆرته ناوخۆیى و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان بگرین له‌باره‌ى پێشێلکارییه‌کانه‌وه، ئه‌و وڵاتانه‌ى که‌دۆستى گه‌لى کوردن و له‌زۆر بابه‌تدا راپۆرت و دۆسیه‌یان هه‌بووه، له‌ناخۆشیه‌کاندا راپۆرت و هه‌ڵوێستیان هه‌بووه‌و ئێستا راپۆرته‌کانیان پێچه‌وانه‌یه‌و زۆر نیگه‌رانن له‌بارودۆخى مافى مرۆڤ له‌هه‌رێمى کوردستان، ئه‌مانه ده‌بێت بۆ ئێمه گرنگ بن و ناکرێت به‌رده‌وام ره‌تبکرێنه‌وه‌و قسه‌کانیان به‌درۆو ده‌له‌سه حسابى بۆ بکرێت». هه‌روه‌ها سەرۆکی هەرێم پێى راگه‌یاندووه که« چ حیکمه‌تیک هه‌یه له‌وه‌ى هه‌موو رێکخراوى نیوده‌وڵه‌تى بکه‌ین به‌دوژمنى خۆمان چ حیکمه‌تێکه راپۆرتى ناوخۆیى پشتگوێ بخه‌ین، پێویسته بایه‌خ به راپۆرتى نێوده‌وڵه‌تى و ناوخۆیى بده‌ین و به‌هه‌ند وه‌ربگیرێت». دۆسیه‌ى سیاسى له‌گه‌ڵ رێکخه‌رى سه‌نته‌رى میترۆ باسکردووه‌و وه‌ک ره‌حمان غه‌ریب وتى:» نێچیرڤان بارزانى که‌سێکى جیاوازه‌و یه‌کڕیزى به‌لاوه زۆر گرنگ بوو به‌تایبه‌ت له‌نێوان پارتى و یه‌کێتى». سەرۆکی هەرێم زۆر باسى رۆڵى خوالێخۆشبوو مام جه‌لالى کرد که به خه‌فه‌ته‌وه باسى کرد که‌ئێستا له‌ناوماندا نیه و بوونى که‌سى وا زۆر گرنگ بووه، وتیشى:» باسى ئه‌وه‌ى کرد که به‌رده‌وام له‌چاککردنى په‌یوه‌ندیى نێوان یه‌کێتى و پارتیدام، پێویسته یه‌کێتى و پارتى په‌یوه‌ندییان به‌هێز بێت، چونکه تێکچوونى ئه‌و په‌یوه‌ندییه کارده‌کاتە سه‌ر هه‌موو شتێک، بۆیه پێویسته به‌رده‌وام به‌ره‌و باشى بڕوات له‌گه‌ڵ یه‌کێتى و هه‌ردوو هاوسه‌رۆکه‌که‌ى و سه‌رکردایه‌تییه‌که‌ى». هاوکات، ره‌حمان غه‌ریب ئه‌وه‌شى روونکرده‌وه که سەرۆکی هەرێم جه‌ختى له‌پاراستنى ئه‌زمونى حوکمڕانى له‌هه‌رێمى کوردستان و قه‌واره سیاسییه‌که‌ى کردووه‌ته‌وه که پێویستى به‌هاوهه‌ڵوێستى هه‌یه‌و وتى» با جیاواز بین له‌وه‌ى چۆن ده‌یپارێزین، به‌ڵام سه‌نگه‌ر له‌یه‌کتر نه‌گرین، جیاوازى سروشتى ژیانه با کاربکه‌ین جیاوازییه‌کانمان بۆ به‌رژه‌وه‌ندیى کوردستان و هاووڵاتیانى بشکێنه‌وه«، ئه‌مه وته‌ى نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆکى هه‌رێمى کوردستان بووه که جیاوازى نابێت کاربکاته سه‌ر په‌یوه‌ندى لایه‌نه سیاسییه‌کان.
سه‌رکۆ جه‌مال ئه‌و فیلمه‌ى ئێران له‌باره‌ى رۆڵى خۆى له‌تێکشکاندنى داعش و رۆڵى قاسم سوله‌یمانى بڵاویکرده‌وه، له‌لایه‌ن دامه‌زراوه‌ى فه‌رهه‌نگى مه‌سیر به‌رهه‌مهێنراوه که له‌لایه‌ن «رێکخراوى بانگه‌شه‌ى ئیسلامیى ئێران»ه‌وه سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت و راسته‌وخۆ له‌ژێر چاودێرى عه‌لى خامنه‌یى رێبه‌رى باڵاى کۆمارى ئیسلامیى ئێرانه. «فیلمه‌که له‌لایه‌ن دامه‌زراوه‌ى فه‌رهه‌نگى مه‌سیر به‌رهه‌مهێنراوه« سێ رۆژ پێش ئێستا فیلمێک له‌تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کانه‌وه بڵاوکرایه‌وه له‌باره‌ى رووداوى پاراستنى هه‌ولێر له‌شه‌ڕى داعش، فیلمه‌که له‌لایه‌ن دامه‌زراوه‌ى فه‌رهه‌نگى مه‌سیر به‌رهه‌مهێنراوه که له‌لایه‌ن «رێکخراوى بانگه‌شه‌ى ئیسلامیى ئێران»ه‌وه سه‌رپه‌رشتى ده‌کرێت، رێکخراوه‌که‌ش راسته‌وخۆ له‌ژێر چاودێریى رێبه‌رى باڵاى کۆمارى ئیسلامیى ئێرانه. هه‌رزوو فیلمه‌که کاردانه‌وه‌ى به‌دوای خۆیدا هێناو به‌رپرسانى باڵاى پارتى که‌وتنه تانه‌لێدان لێى و له‌تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانیش کاردانه‌وه‌ى به‌دواى خۆیدا هێنا، که‌سانێکى زۆر له‌هاووڵاتى و رۆژنامه‌نووس و چاودێرانى سیاسیش راى خۆیان له‌وباره‌یه‌وه خسته‌ڕوو، هه‌رزووش بووه هه‌لێک تا لایه‌نه سیاسییه‌کانى هه‌رێم بیقۆزنه‌وه بۆ ئه‌وه‌ى ناڕاسته‌وخۆ له‌و رێگه‌یه‌وه هێرش بکه‌نه‌سه‌ر یه‌کترى. له‌درێژه‌ى کاردانه‌وه‌ى به‌رپرسانى باڵاى هه‌رێمى کوردستان سه‌فین دزه‌یی، به‌رپرسى فه‌رمانگه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانى ده‌ره‌وه‌ى حکومه‌تى هه‌رێمى کوردستان پێشتر رایگه‌یاندبوو: وه‌ک فه‌رمانگه‌ى په‌یوه‌ندییه‌کانى ده‌ره‌وه به‌فه‌رمیى کونسوڵى ئێرانیان ئاگادارکرده‌وه‌و ناڕه‌زایه‌تیى هەرێمى کوردستانیان گه‌یاندووه‌ته کۆمارى ئیسلامیى ئێران. کونسوڵى گشتیى ئێران«ئێران ئاگاى له‌و کورته ڤیدیۆییه نییه‌و له‌وباره‌یه‌شه‌وه لێکۆڵینه‌وه ده‌که‌ین» هه‌روه‌ها وتیشى: «ئێمه په‌یوه‌ندییه‌کى دۆستانه‌و دێرینمان له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه‌و ناکرێت رێگه به‌و جۆره شێواندنانه‌ى رووداوه‌کان بدرێت». له‌وه‌ڵامیشدا نه‌سڕوڵڵا ره‌شنودی، کونسوڵى گشتیى ئێران له‌هه‌ولێر له‌وباره‌یه‌وه رایگه‌یاندووه «هه‌ندێک لایه‌ن ده‌یانه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌کانمان تێکبده‌ن بۆیه لێکۆڵینه‌وه له‌به‌رهه‌مهێنانى ئه‌و فیلمه ده‌که‌ین». ئه‌و ده‌شڵێت: «ئێران ئاگاى له‌و کورته ڤیدیۆییه نییه‌و له‌وباره‌یه‌شه‌وه لێکۆڵینه‌وه ده‌که‌ین». شێوازى فیلمه‌که‌و کاریگه‌رییه‌که‌ى وایکرد، هه‌رزوو باس له‌کاریگه‌ریى سینه‌ما سه‌رهه‌ڵبداته‌وه، به‌شێک فیلمه‌که‌و کاریگه‌رییه‌که‌ى به‌هۆى ئه‌وه ده‌بینن که‌سینه‌ماى ئێران به‌هێزه، به‌شێکى تریش هۆکاره‌که‌ى بۆ په‌رته‌وازه‌یى ناوماڵى کوردو لاوازى سینه‌ماى کوردى ده‌گێڕنه‌وه، که ناتوانن هاوشێوه‌ى وڵاتان له‌ڕێگه‌ى هێزى نه‌رمه‌وه که‌سینه‌مایه کاریگه‌ریى دروستبکه‌ن. مامۆستایه‌کى په‌یمانگاى هونه‌ره جوانه‌کان "هه‌میشه به‌باشتر زانینى ئه‌وانى تر له‌خۆمان کاریگه‌ریى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ى ئه‌و کاره هه‌یه" مامۆستایه‌کى په‌یمانگاى هونه‌ره جوانه‌کانى سلێمانى ده‌ڵێت:»هه‌میشه به‌باشتر زانینى ئه‌وانى تر له‌خۆمان کاریگه‌ریى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ى ئه‌و کاره هه‌یه. دکتۆر دڵشاد مسته‌فا، مامۆستا له‌به‌شى فیلمسازی، کۆلێجى هونه‌رە جوانه‌کانى سلێمانى بههاوڵاتى وت «هه‌رکات توانیمان له‌و چه‌مکه تێبگه‌ین که‌جۆزیف ناى له‌ساڵانى رابردوودا گه‌شه‌ى پێدا به‌ناوى (هێزى نه‌رم) ئه‌وسا ده‌زانین بۆ کارێکى وا که نه هێزێکى ته‌کنیکى گه‌وره‌و نه وتارێکى به‌بایه‌خى مرۆیى له‌پشته‌وه‌یه ده‌توانێت به‌جۆرێک له‌جۆره‌کان پانتایى گشتى کوردى داگیربکات». ناوبراو ئاماژه‌ى به‌وه‌شکرد هه‌ڵبه‌ت خودى ئه‌و پشێوییه‌ى له‌نێو ماڵى کوردیدایه له‌لایه‌ک و «هه‌میشه به‌باشتر زانینى ئه‌وانى تر له‌خۆمان کاریگه‌ریى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر بڵاوبوونه‌وه‌ى ئه‌و کاره هه‌یه، ده‌سه‌ڵاتى کوردى هیچ کات له‌هێزى ئه‌و نێوه‌نده تێنه‌گه‌یشتوه‌و به‌به‌رده‌وام له‌فه‌رامۆشیدا بووه بۆیه کاتێک نه‌یارێکى دۆست! به‌کاریده‌هێنێت تووشى شۆکێکى سۆشیال میدیاییمان ده‌کات». وه‌ک ئه‌و مامۆستایه‌ى سینه‌ما ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه که‌ئه‌و کاره فیلم نییه به‌مانا هونه‌ریى و ته‌کنیکییه‌که‌ى به‌هێنده‌ى ئه‌وه‌ى «سپۆتێکه بۆ نه‌مرکردن و گه‌وره‌کردنى قاسم سولەیمانى» و دروستکردنى جۆرێکى تر له‌پشێوى له‌ماڵه شێواوه‌که‌ى کورددا. هاوکات پێشیوابوو کاره‌که په‌یامێکى راسته‌وخۆى هه‌یه نه شارراوه‌یه و نه ئاڵۆز، ئاشکراو روون بۆیه پێویستى به‌هیچ نییه ته‌نها بینین نه‌بێت تا به‌سانایى پێمان بڵێت «رزگارکه‌ره‌که‌تان هه‌ر ئێمه‌ین». دڵشاد مسته‌فا ئه‌وه روونده‌کاته‌وه که‌ئه‌م کاره چه‌ند به‌لاى هه‌ندێکه‌وه «لێدانه له‌کاراکته‌رى بارزانى»، به‌دیوه‌که‌ى تریشیدا له‌ڕاژه‌ى ئه‌وه به‌تایبه‌تى به‌رهه‌مهێنه‌رانى ئه‌و کاره کاردانه‌وه‌ى ده‌روونى کوردى به‌باشى ده‌ناسن و ده‌زانن ره‌نگه ئه‌م کاره جۆرێکى تر له«هاوسۆزى بۆ کاراکته‌رى بارزانى دروستبکات، چونکه له‌ده‌ره‌وه‌و دۆسته نه‌یاره‌کان ده‌یانه‌وێت له‌وێنه‌ى بێهێزو ده‌سته‌وساندا پیشانمانى بده‌نه‌وه«. له‌کۆتایى قسه‌کانیدا دکتۆر دڵشاد مسته‌فا ده‌ڵێت «کورد له‌نه‌زانینى بایه‌خ و هێزى وێنه‌و کاریگه‌رییه‌کانى له‌سه‌ر بینه‌ر تائێستا نه‌یتوانیوه سود له‌سینه‌ما وه‌ک به‌هێزترین نێوه‌ندى گوزارشت به‌کاربهێنێت، هه‌ڵبه‌ته هه‌رکات گه‌یشته ئه‌و ئاستى تێگه‌شتنه له‌جێى هه‌ڵڵاى سۆشیاڵ میدیایى وێنه‌یه‌کى تر دێته به‌رهه‌م و شه‌ڕى وێنه‌ى ئه‌وانى تر ده‌کات «. ده‌رهێنه‌رێک" له‌ڕووى دروستکردن و به‌رهه‌مهێنانه‌وه که‌موکوڕى هه‌بووه، نواندنیش وه‌ک پێویست باش نه‌بووه" ده‌رهێنه‌رێکى سینه‌مایى ئه‌وه ده‌خاته‌ڕوو فیلمى ته‌وه‌کول پیرۆزکردنى کاره‌کته‌رێکى سه‌ربازیى دینیه. دیار کوردۆ، ده‌رهێنه‌رى سینه‌ما له‌باره‌ى فیلمه‌که‌وه له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت «ئه‌گه‌ر ئێمه سه‌رنج بده‌ین و به‌راورد بکه‌ین له‌نێوان سینه‌ماى ئێران و سینه‌ماى خۆمان، ده‌بینین سینه‌ماى ئێران هه‌م وه‌ک مێژوو هه‌م وه‌ک کامڵ بوون زۆر پێشکه‌وتوترن، ئه‌وان له‌هه‌نگاوى جیهانى بوندان و خاوه‌نى سینه‌مایه‌کن که‌پیشه‌سازیه‌و رۆژانه گرێبه‌ستى لانى که‌م فیلمێکى درێژ راده‌گه‌یه‌نرێت له‌وڵاتى ئێراندا . بۆیه نابێت ئێمه به‌راورد بکرێین به‌سینه‌ماى ئێران، له‌ماوه‌ى ئه‌م ده ساڵه‌ى رابردوو کورد خاوه‌نى (10) فیلمى درێژه که له‌هه‌موو روویه‌که‌وه باش بێت، ئه‌ویش ئه‌گه‌ر (10) بێت که‌متر نه‌بێت . «فیلمى ته‌وه‌کول که‌وه‌ک ده‌بینرێت ده‌نگدانه‌وه‌ى باشى هه‌بووه که سیاسییه‌و پیرۆزکردنى کاره‌کته‌رێکى سه‌ربازیى دینیه له‌ناو فیلمه‌که‌دا ، که‌خاوه‌ن شوێنکه‌وتویه‌کى زۆره، بۆیه ده‌نگدانه‌وه‌ى هه‌ر ده‌بێت»، دیار کوردۆ واى وت. هه‌روه‌ها ئه‌و ده‌رهێنه‌ره‌ى سینه‌ما ده‌شڵێت:»ئه‌وه‌ى ئێمه بینیمان له‌فیلمه‌که‌دا شه‌ڕى مه‌زهه‌بى دین و یاریپێکردنى کورد وه‌ک تۆپێک که هه‌ر جاره‌و لایه‌ک هه‌ڵه‌سێت به‌کارى ده‌هێنێت و گۆڵى خۆى پێده‌کات، ئه‌وه‌شى له‌فیلمه‌که‌دا بینیمان ئێران جارێکى تر له‌ڕێى هونه‌ره‌وه گۆڵى پێکردینه‌وه«. وه‌ک ئه‌و سینه‌ماکاره هێماى بۆ ئه‌وه‌شکرد له‌ڕووى دروستکردن و به‌رهه‌مهێنانه‌وه که‌موکوڕى هه‌بووه، نواندنیش وه‌ک پێویست باش نه‌بووه، ته‌نها گرنگى به‌کاره‌کته‌رى مه‌سعود بارزانى درابوو» په‌له‌کردن هه‌بوو له‌کاره‌که‌دا وه‌ک بڵێى خێرا ئاماده‌کارى بکرێت بۆ ئه‌وه‌ى له‌ماوه‌یه‌کى که‌مدا دروستبکرێت و بڵاوبکرێته‌وه له‌ئامانجێکى دیاریکراودا «. به‌ڵام وه‌ک دیار کوردۆ ده‌ڵێت «فیلمه‌که توانى په‌یامه‌که‌ى بگه‌یه‌نێت ، ئه‌وه‌ى ده‌رهێنه‌ره‌که ویستى به‌ئاسانى گه‌یشت، بوونى کاره‌کته‌رى مه‌سعود بارزانى له‌ناو فیلمه‌که‌دا گه‌وره‌ترین لۆبى بوو تا به‌ئاسانى بڵاوبێته‌وه له‌هه‌موو لایه‌ک». له‌کۆتاییدا ئه‌و سینه‌ماکاره ئه‌وه‌شى دوپاتکرده‌وه که‌هه‌رێمى کوردستان بایه‌خى نه‌داوه به‌سینه‌ماو پیشه‌سازى سینه‌ما، له‌باتى ئه‌وه‌ى ساڵانه ده‌یان کورته فیلمى خراپ دروستده‌کرێت با ئه‌و بڕه پاره‌یه بۆ دوو فیلمى درێژ ته‌رخانبکرێت، وتیشى:» ئومێده‌وارم سیاسییه‌کان و پارته‌کان ئێستا له‌گرنگى چه‌کى سینه‌ما تێبگه‌ن و بزانن به‌ته‌نها فیلمێک ده‌توانێت رێک مێژووى جوانى تۆ ده‌ربخات». هه‌رچه‌نده فیلمه‌که زیاتر له‌سه‌ر خودى مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان و ماڵباتى بارزانییه، به‌ڵام تائێستا نه باره‌گاى بارزانى و نه خودى بارزانى له‌وباره‌یه‌وه هیچ لێدوانێکیان نه‌داوه. رۆژنامه‌نووسێک پێیوابوو ئێران ده‌زانێت کارخانه‌ى شکاندن و نابوت کردنى کورد له‌کوێدایه. ژوان ئه‌حمه‌د له‌لێدوانێکدا بههاوڵاتى وت « وێنه خۆى په‌یام و ئامرازیشه، له‌م دونیاى سۆشیال میدیایه پێویستى به‌که‌ناڵى زه‌به‌لاح نیه بۆ ئه‌وه‌ى بڵاوبێته‌وه، چرکه‌یه‌ک ده‌گات به‌هه‌موو ئه‌وانه‌ى تێیده‌گه‌ن یان تێیناگه‌ن، ببینه شیعه به‌وێنه چ رووخسارێکى جوانى بۆ ئیمامى عه‌لى دروستکردووه، ته‌نانه‌ت سوننه‌کانیش پێى سه‌رسامن، ببینه مه‌سیح ته‌نیا به‌وێنه چ رووخسارێکى فریشته ئاساى بۆ عیساو مه‌ریه‌م دروستکردووه، ته‌نانه‌ت موسوڵمانیش ناتوانێ رقى لێیان بێت». ئه‌و رۆژنامه‌نووسه جه‌خت له‌وه‌ش ده‌کاته‌وه که‌دروستکردنى فیلمێک له‌سه‌ر قاسمى سوله‌یمانى و پاراستنى هه‌ولێر، کارى ستراتیژیى ئێرانه، «هه‌ڵقوڵاوى بڕوابوونى ته‌واوى ئێرانه به‌کاریگه‌رى وێنه، دێت و تۆ بچوک ده‌کاته‌وه که له‌بنه‌ره‌تدا هه‌ر بچوکى و حاجى ده‌کاته فریادره‌س بۆت». ژوان وتیشى:» ئێران ده‌زانێت کارخانه‌ى شکاندن و نابوت کردنى کورد له‌کوێیه، ده‌زانێت ته‌نیا پێویستى به‌و فیلمه‌یه، ئیدى میدیا و خه‌ڵکى ئاسایى کورد خۆى ده‌ستاوده‌ست بڵاویده‌کاته‌وه، بارزانى له‌وێدا ته‌نیا ئایکۆنێکه، ئه‌گینا ئه‌و سوکایه‌تیه‌ى ئێران ده‌یکات به‌هه‌موو کورده«.
