كۆشكی سپی: ڕاگرتنی شەڕ لە لوبنان نزیكبۆتەوە

هاوڵاتى  ئەمڕۆ یه‌كشەممە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بەپێی بازاڕی نەوتی جیھانی بە 75 دۆلار و 31 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، بەمەش بەراورد بە دوێنێ نرخی نەوت 27 سەنت دابەزیوە. ھاوکات بەپێی بۆرسەی بازاری جیهانی نەوت، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 71 دۆلار و 97 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت. له‌ مانگی ته‌مموزی رابردوو بۆ یەکەمجار لە ماوەی سێ ساڵدا نرخی نەوتی خاوی برێنت بۆ زیاتر لە 76 دۆلار و حەوت سەنت بەرزبووەوە كه‌ ئێستا له‌و نرخه‌ نزیك بووه‌ته‌وه‌. بەپێی پێشبینییەکان لەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردوو، خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات و بۆ 96 ملیۆن و 400 ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بەرز دەبێتەوە.

شاناز حەسەن پارێزگاری سلێمانی رایگەیاند:" بڕیاره‌ سبه‌ینێ هه‌ینی، یه‌كه‌م كاروانی ئه‌و به‌نزینه‌ بگاته‌ سلێمانی كه‌ وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق بۆ شاره‌كانی هه‌رێمی كوردستان ته‌رخان كردوه‌". ئەمڕۆ پێنجشەممە 16ی ئەیلوولی 2021 هەڤاڵ ئەبوبەكر پارێزگاری سلێمانی لە لێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:" دوای هەوڵە بەردەوامەکانی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان و پارێزگای سلێمانی و بەڕێوەبەرێتیی نەوت و کانزاکان و دڵسۆزان، بڕیارە سبەینێ یەکەم کاروانی بەنزینی تەرخانکراو لەلایەن وەزارەتی نەوتی عیراقەوە بگاتە سلێمانی". پارێزگاری سلێمانی جەختی لەوەشكردەوە:" نرخی فرۆشتنی بەهاوڵاتیان بە ٦۹٠ دینار دیاریکراوە و دەبێت بەو نرخە لە بەنزینخانەكاندا بفرۆشرێت". ئەمەش لە کاتێکدایە، ماوەیەکە لە هەرێمی کوردستان نرخی بەنزین بەرزبووەتەوە و بەپێی جۆری بەنزینەکە نرخی جیاوازی لەسەر دانراوە. پێشووتریش کەریم عەلی، سەرۆکی لیژنەی پیشەسازی و وزە لە ئەنجوومەنی پارێزگای سلێمانی رایگەیاند، هەرێمی کوردستان رۆژانە پێویستی بە پێنج بۆ شەش ملیۆن لیتر بەنزینە و تەنیا نەوتی خاو بدرێتە پاڵاوگە ناوخۆییەکان، کێشەی گرانیی بەنزین چارەسەر دەبێت. هاوكات دوێنێ چوارشه‌ممه‌  جوتبار عادل، وته‌بێژی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له‌ كۆنگره‌یه‌كی رۆژنامه‌وانیدا رایگه‌یاند:" ئه‌و بڕه‌ سوته‌مه‌نییه‌ی دێته‌ هه‌رێمه‌وه‌ به‌شی پێداویستیی ناوخۆ ناكات و هه‌رێم پێویستی به‌ شه‌ش ملیۆن لیتره‌و له‌ حكومه‌تی عێراقه‌وه‌ ته‌نها یه‌ك ملیۆن لیتر دێت، ئه‌مه‌ش وایكردوه‌ نرخی به‌نزین به‌رز بێت". به‌گوێره‌ی نوسراوێكی وه‌زاره‌تی نه‌وتی عێراق، كه‌ واژۆی ئیحسان موسا غانم به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی ده‌سته‌ی دابینكردنی به‌نزینی له‌سه‌ره‌ و رۆژی 28ی (ئاب/)ی 2021 ده‌رچوه‌ تێیدا هاتوه‌، له‌سه‌ر بنه‌مای ره‌زامه‌ندی وه‌زیری نه‌وت و داواكاری وه‌زاره‌تی سامانه‌ سروشتیه‌كانی هه‌رێمی كوردستان، به‌هۆی ئه‌و بارودۆخه‌ سه‌خته‌ی هه‌رێم پێیدا تیپه‌ڕده‌بێت بڕیاردرا بڕی 1080 مه‌تر سێجا به‌نزین له‌ كۆمپانیای به‌رهه‌مه‌ نه‌وتیه‌كانی پارێزگای نه‌ینه‌واوه‌ بۆ هه‌رێمی كوردستان بنێردرێت.

هاوڵاتى به‌ریتانیا، ئه‌مه‌ریکا و ئوسترالیا گه‌یشتنه‌ رێککه‌وتنێکى ئه‌منیى دژ به‌ چین واژۆ کرد که‌ له‌ بوارى به‌رگریدا زانیارى ته‌کنیکى ئه‌و ژێر ده‌ریایانه‌ى که‌ به‌ وزه‌ى ئه‌تۆمیى کارده‌که‌ن له‌ خۆده‌گرێت و له‌نێوان خۆیاندا دابه‌ش ده‌کرێت. بۆریس جۆنسۆن سه‌رۆکى حکومه‌تى به‌ریتانیا، جۆ بایدن سه‌رۆکى ئه‌مه‌ریکا و سکۆت مۆریسۆن سه‌رۆکى حکومه‌تى ئوسترالیا، له‌ راگه‌یه‌ندراوێکى ھاوبه‌شدا، ده‌ستپێکردنى ھاوبه‌شییه‌کى نوێى ئه‌منییان به‌ ناوى "Aukus" که‌ له‌ کورتکراوه‌ى ناوى ھه‌رسێ وڵات پێکھاتووه‌ ئاشکرا کرد. له‌ راگه‌یه‌ندراوه‌که‌یاندا ئاماژه‌ به‌وه‌کراوه‌ که‌ هه‌ر سێ وڵات، پاڵپشتیى که‌شتیگه‌لیى شاھانه‌ى ئوسترالیا ده‌که‌ن بۆ به‌ده‌ستھێنانى ئه‌و ژێرده‌ریایانه‌ى که‌ به‌ وزه‌ى ئه‌تۆمیى کارده‌که‌ن و به‌ده‌ستھێنانى ژێرده‌ریاى ئه‌تۆمى له‌لایه‌ن ئوسترالیاوه‌، پاڵپشتى ده‌کات له‌ سه‌قامگیریى له‌ زه‌ریاى ھێمن و زه‌ریاى ئه‌تله‌سى و بۆ پاڵپشتیکردنى به‌ھا ھاوبه‌ش و به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانى ئه‌و وڵاتانه‌ به‌کارى ده‌ھێنێت. هاوکات، له‌راگه‌یه‌ندراوه‌ هاوبه‌شه‌که‌ى هه‌ر سێ وڵاتدا هاتووه‌، ئامانجییان ئه‌وه‌یه‌ "به‌زووترین کات" ئوسترالیا، بتوانێت ئه‌م توانایه‌ به‌کاربھێنێت کار له‌سه‌ر تواناکانى بوارى ئه‌لیکترۆنی، ژیریى ئه‌لیکترۆنى و تواناى ژێرده‌ریاکان ده‌کرێت. هاوکات، بۆریس جۆنسۆن سه‌رۆکى حکومه‌تى به‌ریتانیا، رێککه‌وتنه‌که‌ى به‌ ھاوپه‌یمانیى سروشتیی وه‌سیف کرد و راشیگه‌یاند:" "ھه‌رسێ وڵاته‌که‌ له‌ ھه‌موو کات زیاتر له‌یه‌ک نزیک بوونه‌ته‌وه‌ و ئه‌م ھاوبه‌شییه‌، بۆ به‌رگریکردن له‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانمان و پارێزگاریکردن له‌ مافه‌کانمان تاکو دێت گرنگتر ده‌بێت". هه‌ر سێ وڵات کۆکن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى که‌ بۆ به‌رگریکردن له‌ به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان له‌ ناوچه‌ى زه‌ریاکانى ھێمن-ئه‌تڵه‌س له‌ به‌رامبه‌ر ھێزى سه‌ربازیى چین که‌ له‌ په‌ره‌سه‌ندندایه‌، رێککه‌وتنه‌که‌ به‌ خاوه‌نى گرنگییه‌کى گه‌وره‌یه‌ى داده‌نێن. هه‌ر سێ وڵاته‌که‌، له‌ به‌رامبه‌ر زیادبوونى ھه‌ژموونى چین، که‌شتیى فڕۆکه‌ھه‌ڵگرى (HMS Queen Elizabeth)ى به‌ریتانى له‌ ناوچه‌ى زه‌ریاکانى ھێمن-ئه‌تڵه‌سى جگیرکراوه‌.

  نامۆ سەربەست   بەپێی شیكردنەوەی ئەو وێنانەی ئاژانسی ئەسۆشیەیتد پرێس لەمانگە دەستكردەكانەوە وەریگرتووە، لەم چەند هەفتەیەی دوایدا، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پێشكەوتوترین سیستمی بەرگری موشەكی و باترییەكانی سیستمی پاتریۆتی لەشانشینی عەرەبیی سعودی كشاندووەتەوە، تەنانەت لە ئەو كاتانەشدا كە سعودیە رووبەڕووی هێرشی بەردەاوم دەبوەوە لەلایەن حوسییەكانی یەمەنەوە. دووبارە دابەشكردنەوەی بەرگرییەكان لەبنكەی ئاسمانیی شازادە سوڵتان لەدەرەوەی شاری ریازی پایتەختی سعودیە لەكاتێكدا بوو، هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەوڵاتەكانی كەنداوی عەرەبی، بەدوودڵییەوە چاودێریی كشانەوە فەوزاوییەكەی هێزەكانی ئەمریكایان دەكرد لەئەفغانستان، لە نێویاندا ئەو كشانەوانەی لەدواساتەكاندا لەفڕۆكەخانەی كابولدا كران. لەكاتێكدا هێشتا دەیان هەزار سەربازی ئەمریكی لەهەموو بەشەكانی نیمچەدورگەی عەرەبیدان و وەك بارستاییەكی بەهێزن بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەبەرامبەر ئێراندا، بەڵام وڵاتە عەرەبیەكانی كەنداو دوودڵن سەبارەت بەپلانەكانی داهاتووی ویلاتە یەكگرتووەكان، كە هەست بەزیاتربوونی هەڕەشەكان دەكەن لەئاسیادا و ئەوەش وادەكات بوونی ئەو بەرگرییە موشەكییانە زۆر پێویست بێت. هەروەها گرژییەكان تائێستا زۆر توندن و پێدەچێت گفتوگۆ راگیراوەكانی ڤیەننا لەنێوان ئێران و هێزە جیهانییەكاندا لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی، بەتەواوی لەناوبچێت و بە ئەوەش مەترسیی رووبەڕووبوونەوەی راستەوخۆ لەداهاتوودا زیاتر دەبێت لەناوچەكەدا. رایس كریستیان ئۆلریشن، لێكۆڵەر لەپەیمانگای جەمیس بەیكەر بۆ سیاسەتی گشتی بە ئەسۆشیەیتد پرێسی راگەیاند:»بۆچوونەكان گرنگن، جا چ لەواقعێكی ساردەوە هاتبێتن یان نا، بۆچوونەكەش لە دیدی زۆر لەو كەسانەوە كە دەسەڵاتی بڕیار دروستكردنیان هەیە لەناوچەكەدا زۆر ئاشكرایە، ئەویش ئەوەیە كە ویلایەتە یەكگرتووەكان وەكو جاران پابەند نییە بەرامبەر وڵاتانی كەنداو». ئۆلریشن راشیگەیاند:»لەدیدی سعودیەوە ئێستا وادەبینن كە ئۆباما و ترەمپ و بایدن – سێ سەرۆكی دوا بەیەكی ئەمریكا – بڕیاری ئەوتۆ دەدەن كەتاڕادەیەك ئاماژەیە بۆ دەستبەرداربوونە لێیان». بنكەی ئاسمانیی شازادە سوڵتان كە نزیكەی 115 كیلۆمەتر لەباشوری رۆژهەڵاتی ریازەوە دوورە، لەساڵی 2019ەوە دوای ئەوەی بەموشەك و فڕۆكە هێرشكرایە سەر سەنتەری بەرهەمهێنانی نەوت (ئارامكۆ) لەشانشینی سعودیە، چەند هەزار سەربازێكی ئەمریكی تێدا جێگیر بوو. سەرەڕای ئەوەی ئەوكات حوسییەكان بەرپرسیارێتی خۆیان لەهێرشەكان راگەیاند، بەڵام بەپێی وتەی شارەزایان و ئەو پاشماوە مادەییانەی موشەك و فڕۆكەكان بەجێیانهێشتووە، پێدەچێت هێرشەكان ئێران كردبێتنی، بەڵام وێڕای ئەوەی ئێران لەمانۆڕێكی سەربازییدا، درۆنی هاوشێوەی بەكارهێنا، حكومەتی تاران رەتیكردەوە دەستی هەبێت لەو هێرشانەدا. لەباشوری خۆرئاوای مەدرەجی بنكە ئاسمانییەكەدا، ناوچەیەك هەیە رووبەرەكەی كیلۆمەترێكی چوارگۆشەیە. لەوێدا هێزە ئەمریكییەكان باتری موشەكەكانی پاتریۆت و یەكەی (تێرمیناڵ های ئەڵتیتیود ئێر دیفێنس Terminal High Altitude Air defense) یان داناوە كە سیستمێكی پێشكەوتووی بەرگری موشەكییەو بە  پاد Thad ناودەبرێت. بەپێی ئەو وێنەیەی مانگە دەستكردەكان كەكۆمپانیای پلانت لابز دابینی كردووە، سیستمی بەرگریی موشەكیی Thad ی ئەمریكی دەتوانێت موشەكە بالیستییەكان لە بەرزاییەكی بەرزتر لەموشەكی پاتریۆت بتەقێنێتەوە، ئەو وێنانەشی لەكۆتایی مانگی ئابدا دەست ئاژانسی ئەسۆشیەیتد پرێس كەوتوون، دەریدەخەن كە وێڕای بوونی جوڵەی ئۆتۆمبێلەكان، بەڵام هەندێك لەپاترییەكانی سیستمی پاتریۆت لەناوچەكەدا نەماون. دواتریش رۆژی هەینی 10ی ئەیلول وێنە ئێچ دیەكانی پلانت لابز دەریخست كە ناوچەكە چۆڵكراوە لە باترییەكان و هیچ چالاكییەكی تێدا نەماوە. چەند مانگێكە دەنگۆی دووبارە بڵاوكردنەوەی موشەكەكان هەیە، بەشێكی بۆ ئەو ویستەی بەرپرسە ئەمریكییەكان دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی بە (ململانێی زلهێزەكان) ناوی دەبەن لەگەڵ چین و روسیادا، كە ئاماژەكانی لەئاسۆوە دەركەوتووە. لەگەڵ ئەوەشدا كشانەوەكە لەكاتێكدایە كە حوسییەكان بەدرۆن هێرشیان كردەسەر سعودیە و هەشت كەس بریندار بوون و فڕۆكەیەكیش لەفڕۆكەخانەی ئەبهای سعودیە زیانی پێكەوت، ئەمە لەكاتێكدایە كە شانشینەكە لەئازاری 2005ەوە لە جەنگێكی تراجیدیدایە لەگەڵ حوسییەكاندا. سەبارەت بە كشانەوەی سیستمەكانی بەرگری، جۆن كێربی وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، دوای پرسیارلێكردنی لەلایەن ئەسۆشیەیتد پرێسەوە، دانی نا بەوەی:»هەندێك یەكەی بەرگریی دیاریكراو دووبارە بڵاوكراونەتەوە، ویلایەتە یەكگرتووەكان پارێزگاریی لەپابەندییەكی قوڵ و فراوان كردووە بەرامبەر هاوپەیمانەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا». هاوكات ئاشكراشیكرد:»وەزارەتی بەرگری دەیان هەزار سەربازی لەوێ هەیە، ئەوە سەرەڕای دۆخی سەربازیی پشتیوانیكراو لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە نوێنەرایەتی هەندێك لەپێشكەوتوترین توانا ئاسمانی و دەریاییەكانمان دەكەن، ئەوانەش بۆ پشتیوانیكردنی بەرژەوەندییە نیشتیمانییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان و هاوبەشییە هەرێمایەتییەكانمان». لەبەیاننامەیەكیشدا كە وەزارەتی بەرگری سعودیە بۆ ئەسۆشیەیتد پرێسی نارد سەبارەت بەو بابەتە، وێڕای داننان بەكێشانەوەی سیستمی بەرگرییە موشەكییەكانی ئەمریكا، بەڵام پەیوەندییەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكاندا بە «بەهێز و مێژوویی و درێژخایەن» لەقەڵەمداو وتی سوپای سعودیە «دەتوانێت بەرگری لەخاكەكەی و دەریاكانی و ئاسمانەكانی بكات و گەلەكەی بپارێزێت». بەیاننامەكە ئەوەشی تێدا هاتبوو كە «دووبارە بڵاوكردنەوەی هەندێك لەتوانا بەرگرییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان لەناوچەكە، لەڕێی لێكتێگەیشتنی هاوبەش و دووبارە رێكخستنەوەی ستراتیجییە بەرگرییەكاندا بووە». وێڕای ئەو جەختكردنەوانە، شازادە توركی ئەلفەیسەڵ سەرۆكی پێشوی دەزگای هەواڵگریی سعودیە، كە زۆرجار لێدوانە ئاشكراكانی دەربڕی بیركردنەوە نهێنییەكانی خێزانی ئال سعودی دەسەڵاتدارە، ئۆپراسیۆنی دووبارە بڵاوكردنەوەی موشەكەكانی پاتریۆتی بەستەوە بەپەیوەندی نێوان واشنتۆن و ریازەوە. ئەو شازادەیە لەچاوپێكەوتنێكدا بەتۆڕی سی ئێن بی سی CNBC ئەمریكی راگەیاند:» ئێمە پێویستمان بەدڵنیاكردنەوە هەیە سەبارەت بە پابەندیی ئەمریكی، بۆ نموونە موشەكی پاتریۆتەكان نەكشێنێتەوە لەكاتێكدا سعودیە رووبەڕووی هێرشی موشەكی و هێرشی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان دەبێتەوە، نەك تەنیا لە یەمەنەوە، بەڵكو لە ئێرانیشەوە». بڕیاربوو لوید ئۆستن وەزیری بەرگریی ئەمریكا لەگەشتەكەیدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە لەم رۆژانەی دواییدا كردی، بچێت بۆ سعودیە، بەڵام بەهۆی ئەوەی بەرپرسانی پەنتاگۆن بەكێشەی جەدوەلی كاتەكانەوە ناویانبرد، سەردانەكەی هەڵوەشاندەوە و نەچوو. دوای كشاندنەوەی بەرگرییە موشەكییەكانیش، سعودیە ئامادە نەبوو قسە لەسەر هەڵوەشاندنەوەی سەردانەكەی ئۆستن بكات. لەلایەكی دیكەوە، شانشینی عەرەبی سعودی خۆی چەند باترییەكی پاترۆتی تایبەت بەخۆی هەیە و بۆ هەر ئامانجێك دوو موشەك دەتەقێنێت، بەڵام لەگەڵ هەڵمەتی حوسییەكاندا، تێچووەكەی زۆر زیاتر بووە، چونكە هەر موشەكێكی پاتریۆت نرخەكەی سێ ملیۆن دۆلارە. سعودیە دەشڵێت بەنزیكەیی هەموو ئەو موشەك و درۆنەكانی گیراونەتە شانشینەكە، خستوونیەتە خوارەوە، ئەوەش رێژەیەكی هێندە بەرزە شارەزاكان گومانیان لەڕاستییەكەی هەیە. لەمانگی نیساندا یۆنان رەزامەندیی نیشاندا لەسەر ئەوەی باتریەكی پاتریۆت بەقەرز بداتە حكومەتی سعودیە تا بەكاری بهێنێت، بەڵام ئەوە بەتەنیا بەس نییە و لەئێستادا كشانەوەی ئەمریكییەكان دۆخێكی لێڵ و نادڵنیایی لەناوچەكەدا دروستكردووە، بەتایبەتی سەبارەت بەهەڵوێست و پلانەكانی داهاتوو، هەر بۆیە سعودیە و وڵاتانی تری كەنداو، هەنگاو دەنێن بەرەو ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و دروستكردنی پەیوەندی دیبلۆماسی لەگەڵ ئێراندا، وەك پێشخان وەرگرتنێك بۆ ئەگەری پشتێكردنی ئەمریكا. لەو بارەیەشەوە كریستیان ئۆلریشن رایگەیاند:»پێم وایە لەلێدوانەكانی بایدندا سەبارەت بەئەفغانستان ئەو شێوازەمان بەئاشكرا بینی كە بەرژەوەندییەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكان دەخاتە پێش هەموو شتێكەوە، ئاشكراشە ئەوە بێهیواییەكی لای هاوبەش و هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لەسەرتاسەری جیهاندا دروستكرد، كە هیوایان وابوو دوای ترەمپ شتێكی جیاواز دەبینن». هەروەها راشیگەیاند:»ئەوە بەتەواوی هاوشێوەی مەنهەجەكەی (لەپێشدا ئەمریكا)ی ترەمپە و تەنیا لەهجەكەی گۆڕاوە».

هاوڵاتى  وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان ئاماری رۆژانەی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنای بڵاوکردەوە و رایگەیاند:" 1214 تووشبووی دیکە تۆمارکراون و 17 تووشبووی دیکەش گیانیان لەدەستداوە. بەپێی راگەیێندراوی رۆژانەی وەزارەتی تەندروستی، لە 24 كاتژمێری رابردوودا نۆ هەزار و 215 پشکنینی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا کراون، ئەنجامی پشکنینی 1214 کەسیان پۆزەتیڤ بووە، زۆرترین تووشبوو لە سنووری پارێزگای سلێمانی بووە و کەمترینیش لە هەڵەبجە. ئەو 17 تووشبووەی گیانیان لەدەستداوە، شەشیان لە هەولێر، پێنجیان لە دهۆک، سیانیان لە سلێمانی و سیانەکەی دیکەشیان لە هەڵەبجە بوون. هەروەها 1380 تووشبووی پێشووی ڤایرۆسەکەش چاکبوونەتەوە، زۆرترینیان لە سنووری پارێزگای هەولێر و کەمترینیان لە هەڵەبجە بوون. تاوەکو ئێستا لە هەرێمی کوردستان دوو ملیۆن و 975 هەزار و 18 پشکنینی تایبەت بە ڤایرۆسی کۆرۆنا کراون، ئەنجامی پشکنینی 310 هەزار و 550 کەسیان پۆزەتیڤ بوون، 274 هەزار و 804 تووشبوویان چاکبوونەتەوە و پێنج هەزار و 597 تووشبووش گیانیان لەدەستداوە، 30 هەزار و 149 تووشبووش لەژێر چارەسەردان.  

هاوڵاتى وەزیری پێشمەرگە دەڵێت، "هەنگاوەکانمان بە ئاراستەی دروستکردنی هێزێکی بەتوانا و تۆکمەی یەکگرتوی سەردەمیانەیە، کە هاوتابێت لەگەڵ خواستی ئێمە و هاوپەیمانان"، دەشڵێت، "هەنگاو بە هەنگاو دەچینە پێشەوە و سبەی لە ئەمڕۆ باشتر دەبێت". ئەمڕۆ 12ی ئەیلوول، شۆڕش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگەی حکومەتی هەرێمی کوردستان، لەگەڵ فەرماندەی لیواکانی 1 و 9 و 16ی پیادەی وەزارەتی پێشمەرگە کۆبۆتەوە. بەپێی راگەیەندراوێکی سەنتەری میدیای وەزارەتی پێشمەرگە، شۆڕش ئیسماعیل، وەزیری پێشمەرگە لە وتارێکیدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، ئێوە هێزێکی قارەمان و کۆڵنەدەرن، شایەنی باشترن، سەرۆکایەتی حکومەتی هەرێم و وەزارەتی پێشمەرگە بەردەوام لە هەوڵی چارەسەکردنی کەموکوڕی و گرفتەکانتانن و دڵنیابن، هەنگاو بە هەنگاو دەچینە پێشەوەو سبەی لە ئەمڕۆ باشتر دەبێت. پەیوەست بە پەیوەندییەکانی هێزی پێشمەرگەو سوپای عیراقی، وەزیری پێشمەرگە رایگەیاندووە، پەیوەندیەکانمان لەگەڵ سوپای عێراقی بەرەو پێشچوونی باشی بەخۆوە بینیوەو دەخوازین ئەو پەیوەندیانە فراوانتر بکرێت و بەردەوامی پێبدرێت، لەپێناو ئەوەی بەیەکەوه سەقامگیری ناوچە کوردستانییەکانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بەهەموو پێکهاتەو نەتەوەکانیەوە بپارێزین. لەسەر هاوکاری و هەماهەنگییەکانی هاوپەیمانان، وەزیری پێشمەرگە رونیکردۆتەوە، هاوکاری و پشتیوانییە بەردەوامەکانی هاوپەیمانان جێگەی بایەخ و ستایشی زۆری وەزارەتی پێشمەرگەیە. هاوکات، وەزیری پێشمەرگە ئەوەی خستۆتەڕوو، هەنگاوەکانمان بە ئاراستەی دروستکردنی هێزێکی بەتوانا و تۆکمەی یەکگرتوی سەردەمیانەیە، کە هاوتابێت لەگەڵ خواستی ئێمە و هاوپەیمانان.

هاوڵاتى  فڕۆكەجەنگییەكانی دەوڵەتی توركیا، گوندی سینەمۆکەی سەر بە ناحیەی سەنگەسەری لە بناری قەندیل بۆردومان کرد و بەھۆیەوە دوو ھاوڵاتی بریندار بوون.  شەوی ڕابردوو، فڕۆکە جەنگیەکانی دەوڵەتی داگیركەری توركیا گوندی سینەمۆکەی لە ناحیەی سەنگەسەری سەر بە شارۆچکەی قەڵادزێ، سێ جار بۆردوومانکرد و بەوھۆیەوە دوو ھاوڵاتی بەسووکی بریندار بوون.  جگە لەبرینداربوونی ئەو دوو ھاوڵاتیە زەرەر و زیانێکی زۆر بەر ڕەز و باخی ھاوڵاتیان کەوتووە و شوشەی پەنجەرەی ماڵان شکاوە. بەپێی ئامارەكانی ڕێكخراوی سی پی تی ئەمریكی كە مانگی ڕابردوو بڵاویكردەوە، بەهۆی بۆردوومانی دەوڵەتی توركیاوە لە سەرتای ئەمساڵەوە چوار هاوڵاتی شەهیدبوون و١٩ هاوڵاتیش بریندابوو

    هاوڵاتى بەرپرسێکی وەزارەتی پێشمەرگە رایگەیاند:" له‌مه‌ودوا ڤاكسینی كۆرۆنا له‌ نه‌خۆشخانه‌ی پێشمه‌رگه‌ له‌ شاری هه‌ولێر بۆ هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌ دابین ده‌كرێت، بۆیە داوایان لەسەرجەم یەکە سەربازییەکان کردووە لیستی خۆیان بۆ وەزارەت بنێرن تاوەکو رۆژی وەرگرتنی ڤاکسینیان بۆ دیاریبکرێت.  رزگار علی، بەڕێوەبەری کاروباری تەندروستی له‌ وەزارەتی پێشمەرگە بەفەرمانگەی میدیا و زانیاری حکومەتی هەرێمی راگەیاندوە،  دوای ئەوەی، بەڕێوەبەرایەتیەکیان هەماهەنگیی لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتی تەندروستی هەولێر کرد، توانیان نەخۆشخانەی پێشمەرگە بکەن بە بنکەیەکی پێدانی ڤاکسینی کۆرۆنا بۆ پێشمەرگە. بۆیە لە ئەمڕۆ بەدواوە، دەتوانن رۆژانە ڤاکسینی دژە کۆرۆنا بۆ پێشمەرگە دابین بکەن، لە هەرسێ جۆری ڤاکسینەکان، کە لە سەر ئاستی جیهان بەکارده‌هێنرێن. ئاماژه‌ی به‌وه‌شکردوە، " بۆ ئەو مەبەستە داوامان کردووە، هەر بەڕێوەبەراتیەك لیستی خۆی ئامادە بکات و بنێرێت بۆ بەڕێوەبەرایەتی کاروباری پزیشکی، تا رۆژ و کاتیان بۆ دیاری بکرێت. هەروەها داوامان کردووە، لیستی ئەو کەسانەمان بۆ بنێرن، كه‌ ڤاکسینیان وه‌رگرتووه‌ و چ جۆر ڤاکسینێكیان به‌كارهێناوه‌."                                      

هاوڵاتى سەرۆکی پێشووی ئەمریکا  تەقینەوەکانی کابوولی بە "تراژیدی" ناودەبات و دەڵێت، "نەدەبوو هەرگیز رێگە درابا رووبدەن". دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی پێشووی ئەمریکا رۆژی پێنجشەممە 27-08-2021 لە راگەیێندراوێکدا وتی، "من و میلانیا هاوخەمیی خۆمان بۆ خێزانەکانی سەربازە قارەمان و بوێرەکانمان دەردەبڕین کە ئەرکەکەیان بەرامبەر ئەمریکا بۆ ئەوان واتایێکی زۆری هەبوو. بیر و دڵمان لای خێزانی ئەو خەڵکە سڤیلە بێتاوانەشە کە لە هێرشی دڕندانەی ئەمڕۆی کابوولدا گیانیان لەدەستدا." رۆژی پێنجشەممە تەقینەوەیەک لە دەروازەی سەرەکی فڕۆکەخانەی کابوول روویدا، ئەو هۆتێلەی تەقینەوەکە لە نزیکی روویدا لەلایەن هەندێک وڵاتەوە لە 14ی ئابەوە بەکاردەهێندرا بۆ دەربازبوون لە وڵاتەکە. جەنەراڵ کێنز مەکێنزی، فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندیی هێزەکانی ئەمریکاش دەڵێت، "12 سەرباز کوژراون و 15ـی دیکەش بریندارن." لەو بارەوە ترەمپ ئاماژە بەوە دەکات، "نابێت هەرگیز رێگە درابا ئەم تراژیدییە رووبدات کە خەمی ئێمەی قووڵتکرد." دوای ئەو تەقینەوەیەش بە کەمتر لە کاژێرێک، تەقینەوەی دووەم روویدا. جۆن کێربی، وتەبێژی وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا - پێنتاگۆن تەقینەوەکانی پشتڕاست کردووەتەوە و رایگەیاند، یەکێکیان لە نزیک دەروازەیەکی سەرەکیی فڕۆکەخانەکە بووە و ئەوی دیکەشیان لەنزیک هۆتێلێکی نزیکی فڕۆکەخانەکە بووە. 

  هاوڵاتى وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی رایگه‌یاند:" رێگەنادات نرخی ته‌به‌قی ھێلکە بە پێنج ھەزار دینار زیاتر بفرۆشرێت". رۆژی چوار شەممە 25ی ئابی 2021، بەرێوه‌بەرایەتی چاودێری بازرگانی بەمەبەستی کۆنتڕۆڵکردنی نرخی ھێلکە و بۆئەوەی بازرگان و خاوەن دوکان و مارکێتەکان بەئارەزوی خۆیان نرخی ھێلکە بەرز نەکەنەوە بڕیاریان دا ھەر شوێنێک نرخی ته‌به‌قه‌ی ھێلکە لە پێنج ھەزار دینار زیاتر بفرۆشێت سزا دەدرێت و شوێنەکەی دادەخرێت. لە هەرێمی كوردستان 11 پرۆژەی بەخێوكردنی مریشك بۆ بەرهەمهێنانی هێلكە هەن، ساڵانە یەك ملیار و 200 ملیۆن هێلكە بەرهەمدەهێندرێن، 95%ـی هێلكەی بەرهەمهاتوو رەوانەی بازاڕەكانی ناوەڕاست و خوارووی عیراق دەكرێن و خه‌ڵكی كوردستان زیاتر هێلكه‌ی توركی و ئێرانی ده‌خۆن.

هاوڵاتى هێرش بۆ سەر كەشتییە بازرگانییەكەی ئیسرائیل لەهەفتەی رابردوودا گومانەكانی بۆ دروستبوونی جەنگی گەورەی كەشتییەكان لەكەنداو زیندوكردەوە كەهۆكاری سەرەكیی ئەو جەنگە، ئێران و عێراق بوون و سۆڤیەت و بەریتانیاو ئەمەریكاو زۆربەی وڵاتانی عەرەبی لەو جەنگەوە گلان و زیاتر لە (500) كەشتی تێكشكان و دواجاریش بەئاگربەست كۆتایی هات. ئێران كە شەشەمین هێزی دەریایی جیهانە بەگەورەترین مەترسیی سەر كەنداو ئەژماردەكرێت، چونكە خۆی بەخاوەن و پۆلیسی كەنداو دەزانێت و لەكۆنەوە تائێستا بەكەنداوی فارس ناوی دەهێنێت و هیچ كاتێك نەیشاردووەتەوە كە ئەگەر نەوتی وڵاتەكەی لەبازاڕەكانی جیهان ساغ نەبێتەوە یان رێگریی لێبكرێت ئەوا گەرووی هۆرموز لەكەنداو دادەخات كە بەشادەماری ئابوریی نەوت و وزە لەجیهان لەقەڵەم دەدرێت و رۆژانە (15) بۆ (20) كەشتیی نەوتهەڵگرو بارهەڵگرو زیاتر لە (18) ملیۆن بەرمیل نەوت لەو گەرووەوە تێدەپەڕن. نزیكەی نیوەی نەوت و غازی جیهان كەدەكاتە (40%)ی سەرچاوەی وزەی جیهان بەكەنداوو گەرووی هۆرموزدا تێدەپەڕێت و (90%)ی نەوت و غازی كەنداو لەو رێگەیەوە بۆ شوێنەكانی دیكەی جیهان دەگوازرێتەوە، بۆیە لەگەڵ سەرهەڵدانی هەر كێشەیەك لەكەنداوو ئەو گەرووە ستراتیژییە، ئەگەری سەرهەڵدانی جەنگێكی گەورەی جیهانی و زیانبەخش زیندو دەبێتەوە. جەنگی دەریایی كەشتییە نەوتهەڵگرەكان لەكەنداو كە راستەوخۆ لەنێوان ئێران و عێراق روویداو ئەمەریكا رۆڵی هەبوو تێیدا، بە دووەم گەورەترین جەنگی دەریایی دوای كۆتایی دووەم جەنگی جیهانی ئەژمار دەكرێت و بە (جەنگی نەوتهەڵگرەكان) ناودەبرێت و لەساڵی (1985) تا (1988) بەردەوام بوو، ئەو جەنگە بووە هۆی ملیارەها زیان و تێكشكانی زیاتر لە (500) كەشتی و نەوتهەڵگری گەوەرەی وڵاتانی جیهان كەزۆربەیان ئێرانی و عێراقی بوون. ئێران و ئیسرائیل ئاگری جەنگ لەكەنداو خۆش دەكەن.. لە رێككەوتی (29/7/2021) هێرش كرایەسەر كەشتیی بازرگانی مێرسرستریت (Mercer Street)  لەدوورگەی عومان لەنزیك گەرووی هۆرموز و ئەمەش كاردانەوەی توندی ئیسرائیلی لەدژی ئێران لێكەوتەوە، چونكە ئەو كەشتییە بەریتانییە لەلایەن بازرگانێكی ئیسرائیلەوە سەرپەرشتی كراوەو بەمەبەستی بازرگانیی بەكارهێنراوەو گومان دەكرێت ئێران لەڕێگەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانەوە هێرشی كردبێتەسەر كەشتییەكەو بوبێتە هۆی كوشتنی دوو دەریاوانی. لەسەر داوای ئیسرائیل، سێ وڵاتی (بەریتانیا، رۆمانی، لیبریا) دژی كۆماری ئیسلامی ئێران سكاڵایان لە ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بەنەتەوەیەكگرتووەكان تۆمار كردووە و ئەو سێ وڵاتە رایانگەیاندوە بەئەگەری زۆر، ئێران لە رێگەی چەند فڕۆكەیەكی بێفڕۆكەوانەوە هێرشی كردووەتە سەر كەشتی (مێرسرستریت) لەباشوری دەریای عوممان و بووەتە هۆی كوژرانی دوو دەریاوان و زیانگەیاندن بەكەشتییەكە. بەبڕوای هەندێك میدیای جیهانی دوای رێككەوتنی ئەتۆمیی، پرسی هێرشكردنەسەر ئەو كەشتییە گەورەترین كێشەو تەنگەژەی دیپلۆماسی و سیاسیی بۆ ئێران لێدەكەوێتەوە. لەساڵی (2019) تا ێستا تەقینەوەو سوتان و رووداوی رفاندنی كەشتییە نەوتهەڵگرەكان لەكەنداو و گەرووی هۆرموز روودەدات و سەرجەم ئەم رووداوانەش بووەتە فشارێكی سیاسی و سەربازیی بۆسەر ئێران. ماوەی چەند ساڵیكە هەر كاتێك هێرش دەكرێتەسەر كەشتییە نەوتهەڵگرەكان، زۆربەی میدیاكانی جیهان ئاماژە بەسەرهەڵدانەوەی جەنگی كەشتییە نەوتهەڵگرەكان دەكەن چونكە لەسەردەمی ئێستادا كە نەوت و بازرگانیی پێویستییەكی سەرەكی زۆربەی وڵاتانی جیهانە، هەر جۆرە هێرشكردنەسەر كەشتیی بازرگانیی و نەوتهەڵگرەكان بەباڵاترین قۆناغی ململانێ و تەنگەژەی سیاسیی و سەربازیی ئەژمار دەكرێت. لەساڵی (1985)و دوای فەرمانی هێرشی سەددام حسێن، سەرۆكی  حزبی بەعسی عێراق بۆ سەر كەشتییە نەوتهەڵگرەكانی ئێران، كۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ عێراق بەهاوكاریی ئەمەریكا هێرش دەكاتەسەر نەوتهەڵگرەكانی وڵاتەكەی لەكەنداوو بەمەش دەیەوێت ئابوریی ئێران هەرەس پێبێنێت. لەو ساڵەدا بەهۆی هێرشەكانی عێراق و فشارەكانی ئەمەریكا لەكەنداو ئاستی هەناردەی نەوتی ئێران لە رۆژانە نزیكەی سێ ملیۆن بەرمیل نەوتەوە بۆ رۆژانە (100) هەزار بەرمیل دابەزی و بەهای نەوتی ئێرانی لەهەر بەرمیلێك (18) دۆلارەوە بۆ هەر بەرمیلك شەش دۆلار دابەزیی و ئەو وڵاتەی بەرەو لێواری گەورەترین داڕووخانی ئابوریی برد، بەڵام ئێران رایگەیاند: «یان نابێت نەوتی هیچ وڵاتێك لەكەنداوەوە تێپەڕێت یان دەبێت رێگە بەنەوتی ئێرانیش بدرێت لەبازاڕەكانی جیهاندا بفرۆشرێت».  دوای ئەو پەیامەش كە لە رێگەی عەلی خامنەیی، سەرپەرشتیاری بەرەكانی جەنگی ئەوكاتی كۆماری ئیسلامی ئێران راگەیەنرا، سوپای دەریاوانیی ئێران هێرشی كردەسەر ژمارەیەك كەشتیی بەریتانیاو زیانی بەسێ كەشتیی سەربازیی سۆڤیەتی جاران گەیاندو تەنانەت كەشتیگەلێكی ئەمەریكاش بەمینی دەریایی تەقێنرایەوەو لەكارخرا، ئەمەش سەرەتای جەنگێكی شەلم كوێرم ناپارێزم بوو كە سەددام حسێن هۆكاری ئەو كاردانەوەیە بووە . سەدام حسێن بووە هۆی ئەوەی ئێران توندترین كاردانەوەی مێژوویی خۆی لەكەنداو بنوێنێت كەئەویش زیانگەیاندن بوو بە كەشتییەكانی سێ وڵاتی (بەریتانیا، ئەمەریكا، سۆڤیەت) وەك سێ زلهێزی جیهان لەكەنداو، ئەوەی دوای ئەو كاردانەوەیەی ئێران جێگەی سەرنج بوو سۆڤییەت دوای ئەوەی بەهۆی هێرشێكی هەڵەو نەخوازراوی ئێرانەوە سێ كەشتیی سەربازیی زیانی بەركەوت، بۆ هەمیشە كەنداوی جێهێشت لەكاتێكدا لەسەر داوای هەندێك وڵاتی عەرەبی كەنداو ئەو كەشتییانەی بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی وڵاتانی عەرەبیی رەوانەی ئەوێ كردبوو، بۆیە دوور نییە لەئێستادا ئیسرائیل ببێتە هۆكارێك بۆ كاردانەوەی توندی ئێران و هەڵگیرسانی جەنگێكی گەورە لەكەنداو. هەستیارترین جوگرافیای جیهان كەنداو هێڵی پەیوەندیی و گرێدانەوەی نێوان سێ كیشوەری ئەوروپاو ئەفەریقاو باشورو باشوری رۆژهەڵاتی ئاسیا-یەو گرنگترین سیستمی گواستنەوەی نێوان زەریای ئەتڵەسی و دەریای سپی و دەریای سور تازەریای هیند-ە بۆیە لە رووی بازرگانیی و گواستنەوەوە جێی بایەخی زۆربەی وڵاتان و بەتایبەت زلهێزە ئابوریی و سەربازییەكانی جیهانە، بەگشتی ئەم كەنداوە لە رووی جوگرافیای سیاسیی، ستراتیژیی، وزە، مێژوو شارستانییەتەوە بە رووبەڕێكی گرنگ و هەستیاری جیهان ئەژماردەكرێت. وڵاتانی (ئێران، عوممان، عێراق، سعودیە، كوەیت، ئیمارات، قەتەر، بەحرەین) لەكەنداو پشكیان هەیەو سەرجەم رووبەری ئەو كەنداوە (237) هەزارو (473) مەتر دووجایە، كە نزیكەی دوو هەزارو (440) كیلۆمەتر دووجا لە كەناراوەكانی دەكەوێتە بەشی ئێرانەوەو بەجۆرێك كە بەشی باكوری ئەو كەنداوە هەمووی دەكەوێتە جوگرافیای ئێرانەوە. زۆربەی ئەو دوورگە ستراتیژییانەی كەنداو وەك (قشم، خارگ، كیش، ئەبو موسا، لاوان ، لارك و ...) كە نزیكەی (30) دوورگەن دەكەوێتە جوگرافیای ئێرانەوەو بەو پێیە زۆربەی دوورگە گرنگەكانی كەنداویش بەدەست ئێرانەوەیەوە. وڵاتانی عەرەبی و ئێران لەكەنداو خاوەنی (75%)ی یەدەگی نەوت و (57%) یەدەگی غازی هەموو جیهانن، بۆیە ئەم ناوچەیە بە (عەمباری نەوتی جیهان) ناودەبرێت لەكاتێكدا ئێران بەتەنها دوای روسیا بەخاوەنی دووەم گەورەترین یەدەگی غاز لەجیهان ئەژمار دەكرێت. سەرچاوەكان باس لەوە دەكەن كەئێران بەتەنها خاوەنی (10%)ی یەدەگی نەوتی جیهان لەكەنداوە، بۆیە بەردەوام خۆی بەپۆلیس و خاوەنی ئەو ناوچەیە دەزانێت. بۆ ئێران پێداگریی لەناوی (كەنداوی فارس) دەكاتەوە مێژووی ناوی كەنداو دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی (داریوش) پاشای یەكەمی ئیمپڕاتۆریەتی هەخامنەشی لەئێران نزیكەی (500) ساڵ پێش زایین، بەڵام لەساڵی (1950) ئەو كەنداوە بە رەسمی لەلایەن وڵاتی ئێرانەوە وەك كەنداوی فارس ناوهێنراوەو لە بەڵگەنامە جیهانی و نێودەوڵەتییەكانیش ئەو ناوە تۆماركراوە.  لەساڵی (1960) بەسەرهەڵدانی جەمال عەبدولناسر لەوڵاتی میسرو بەهێزبوونی هزری نەتەوەپەرستیی عەرەب، دژایەتیی ناوی كەنداوی فارس دەستیپێكردووەو زۆربەی وڵاتانی عەرەبی ئەو كەنداوە بە (كەنداوی عەرەبی) ناودەهێنن و ئەمەش بەبەردەوام ناكۆكی سیاسیی لەنێوان ئێران و وڵاتانی عەرەبیی لێكەوتووەتەوە. ئێران كە خۆی بەمیراتگری ئیمپڕاتۆریەتی هەخامنەشی و داریوشی یەكەم دەزانێت، هەستیارییەكی زۆری بەرامبەر پاراستن و بەكارهێنانی ناوی «كەنداوی فارس» هەیە و هەر جۆرە گۆڕانكارییەك لەو ناوە یان بەكارهێنانی ناوی «كەنداوی عەرەبی» بەدەستدرێژی بۆ سەر وڵاتەكەی دەزانێت. پێگەی سەربازیی لەكەنداو كەنداو بەهۆی گرنگیی ستراتیژییەوە لەئێستادا بووەتە بنكەو پێگەی سەربازیی سێ زلهێزی جیهان كەئەوانیش (ئەمەریكا، بەریتانیا، ئەڵمانیا)ن لەكاتێكدا پێشتریش كەشتییە جەنگییەكانی سۆڤییەت لەو ناوچەیە بوونیان هەبوو، بەڵام بەهۆی جەنگی نێوان ئێران و عێراقەوە سۆڤییەتی جاران بۆ هەمیشە ئەو كەنداوەی جێهێشت. هێزە دەریاوانییەكانی ئێران كە لە رووی پلەی سەربازیی دەریاییەوە بە بوونی ژمارەیەكی بەرچاو لەكەشتی و ژێردەریایی جەنگییەوە دوای وڵاتانی (چین، روسیا، كۆریای باكور، ئەمەریكا، كۆڵۆمبیا) شەشەمین هێزی دەریایی جیهانە. هێزە دەریاوانییەكانی ئێران لەدوو هێزی سەرەكیی پێكدێت كەبریتین لەهێزەكانی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی ئێران و هێزەكانی سوپای رەسمیی ئەو وڵاتە (ئەرتەش)،  ژمارەی ئەو دوو هێزە لەكەنداو دەگاتە نزیكەی (50) هەزار سەرباز لەكاتێكدا هێزەكانی ئاسمانی و وشكانیی ئێران هاوكات پشتیوانیی لەم ژمارە زۆرە دەكەن. لەساڵی (2008) بە رەسمی ئاڵوگۆڕی تاكتیكیی گەورە لەنێوان هێزە دەریاوانییەكانی ئێران روویدا و سوپای پاسداران ئەركی پاراستنی كەنداوی پێسێردراو لەبەرامبەردا هێزی رەسمیی دەریاوانیی ئێران لەكەنداو بچووك كرایەوەو ئەركەكانی بەشێوەیەكی بەرچاو سنوردار كرایەوە، بۆیە هەر لەو ساڵەدا سوپای پاسداران ناوەندێكی سەرەكیی خۆی بۆ كەنداو گواستەوەو بەموشەك و ئامێری پێشكەوتو و دەیان كەشتیی جەنگیی و تەنانەت ژێردەریایی روسیا جێگیربوونی هێزەكانی لەو ناوچەیە نمایش كرد. سوپای پاسداران رایگەیاند هێزەكانی ئەوان ئەركیان پاراستنی شۆڕشی ئیسلامییە و ئەركی سەربازییان  سنوردار نییە تەنها بەجوگرافیای ئێرانەوەو هێزەكانی دیكە ئەركیان پاراستنی خاك و ئاوی وڵاتەكەیە، كەئەمەش ئاماژەیەكی گەورەبوو لەگۆڕانكاریی سەربازیی لەئێران بەو واتایەی هەر لایەنێك دژایەتیی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران بكات لەكەنداو.  سوپای پاسداران بەرەنگاری دەبێتەوە لەكاتێكدا ئەركی هێزی رەسمی دەریاوانیی هەر وڵاتێك تەنها پاراستنی سنوری ئاوییە، بۆیە لەو سەردەمەدا لەناوخۆی ئێران دەنگۆی ئەوە دروستبوو كە فەرماندە و جەنەڕاڵە دەریاوانییەكانی (ئەرتەشی ئێران) دووردەخرێنەوەو چەند جەنەڕاڵێكی دەریاوانیی ئێرانیش ناڕەزایەتیی خۆیان لەبەرامبەر ئەو گۆڕانكارییە دەڕبڕی كە بووە هۆی پەراوێزخستن و رەخنەی توندی سوپای پاسداران لەدژی ئەو جەنەراڵانە. ئێران لەكۆنەوە خاوەنی قەڵغانێكی دژە موشەكیی دروستكراوی بەریتانیایە كە بەیەكێك لەقەڵغانە دەریاییە پێشكەوتووەكانی جیهان لە (50) ساڵی رابردودا ئەژمار دەكرێت و سەرەڕای ئەمەش خاوەنی زیاتر لە (20) كەشتیی گەورەی جەنگیی و (18) كەشتیی گواستنەوەی سەربازییە كە لەوشكانیشدا توانای گواستنەوەی هێز و ئامێری سەربازیی هەیە. زۆربەی سیستمی دەریاوانیی ئێران لە (50) ساڵی رابردودا لەلایەن وڵاتی بەریتانیاوە بونیادنراوەو ئێران توانیویەتی لەسەر ئەو سیستمانە جارێكی دیكە كەشتی و ئامێرە پێویستییەكانی دروست بكات، یان  نوێیان بكاتەوەو لەگەڵ ئەوەشدا ستراتیژیترین چەك و ژێردەریایی سەربازیی لەچین و روسیا بكڕێت. سەرەڕای ناڕەزایەتییەكان و هەوڵەكانی ئەمەریكا بۆ رێگریی لەئێران ئەو وڵاتە لەساڵی (1992) سێ ژێردەریایی لە روسیا لەجۆری (كیلو) كڕی و لەبەرامبەردا ئەمەریكا دەستبەجێ بۆ یەكەمجار لەمێژووی خۆیدا یەكێك لەگەورەترین ژێردەریاییە ئەتۆمییەكانی بە ناوی (یو ئێس تۆپێكا)ی رەوانەی ئاوەكانی كەنداو كرد. لەگەڵ ئەوەی ئێران ژێردەریایی لە روسیا كڕی هاوكات خۆیشی ژمارەیەك ژێردەریایی بچووكی جەنگیی بە ناوی (غەدیر) لەجۆری (29) مەتریی (115) تۆنی دروست كردووە كە توانای هەیە موشەكی جۆری كڕوز لەژێر دەریاوە ئاڕاستە بكات. ئێران دوو كەشتیگەلی گەورەی بە ناوی (مەكران) و (سەهەند) هەیە كەدرێژیی مەكران (228) مەترو پانییەكەی(42) مەترو بەرزییەكی (22) مەترە و كێشەكەی (121) هەزار تۆنە و هێلیكۆپتەر و فڕۆكەی جەنگی بە كێشی (950)تۆنی دەگوازێتەوە  و توانای ئەوەی هەیە (24) هەزار سەعات بەبێ ئەوەی پێویستی بەوەستان بێت لەدەریا و ئاواكاندا دەمێنێتەوە و بەگەورەترین كەشتیگەلی جەنگی ئەو وڵاتە ئەژمار دەكرێت كە لەسەر جۆرو شێوازی كەشتیگەلی ئەمەریكا لەساڵی (1990) دروستكراوە، بەگشتی ئەو وڵاتە (398) كەشتی و ژێر دەریاریی جەنگیی هەیە و ئەمە وای كردووە ئێران ببێتە شەشەمین هێزی دەریاوانیی جیهان. سەرەڕای هەموو ئەمانە سوپای پاسداران سێ هەزار بەلەمی بچووكی جەنگیی هەیە كە بەژمارەیەكی پێوانەیی لەبەلەمی جەنگیی لەجیهاندا ئەژمار دەكرێت و زۆرجار ئەم بەلەمە بچوكانە كە خێراییەكانیان زۆر بۆ گێچەڵكردن بەهێزەكانی ئەمەریكا و كەشتییە سەربازییەكانی لەكەنداو بەكاردەهێنرێت. جەنگی ئاگر و ئاسن لەئاوی كەنداو كاتێك ئەو ژمارە زۆرە لەكەشتی و چەك و كەرەستەی سەربازیی ئێران كە بۆ جەنگی كەنداو یان باڵادەستبونی خۆی لەو ناوچەیە تەرخانی كردووە دەخرێتە پاڵ یەكتر، هەست بەمەترسییەكی گەورە بۆ سەرهەڵدانی جەنگێكی هەمەلایەنە لە ئاگرو ئاسن لەكەنداو دەكرێت كە زۆربەی زلهێزەكان بەخۆیەوە سەرقاڵ دەكات، بۆیە دوور نییە لەهەر ئەگەرێكی رووداوی هێرشكردنە سەر كەشتیی وڵاتانی جیهان و بەتایبەت بەریتانیا، ئیسرائیل، ئەمەریكا جەنگێكی گەورە لە كەنداو روو بدات بەتایبەت كەئێران و عێراق ئەو ئەزمونەیان هەیە و لەماوەی سێ ساڵدا زیانی گەورەیان بە زیاتر لە (500) كەشتیی بازرگانیی و نەوتهەڵگری خۆیان و وڵاتان لە كەنداو گەیاند.

  هاوڵاتى وەزیری کشتوکاڵی ھەرێم  رایگه‌یاند:" زیاتر لە 100 ھەزار نەمام بۆ سەوزکردنی شەقامەکانی سلێمانی دابین دەکەن". بێگەرد تاڵەبانی  وەزیری کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاویەکان رایگەیاند: ''لە کۆبونەوەیاندا لەگەڵ قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەت، ئامادەیی وەزارەتەکەی نیشانداوە بۆ دابینکردنی زیاتر لە 100 ھەزار نەمام بەمەبەستی سەوزکردنی شەقام و شۆستەکانی سلێمانی. '' باسیلەوەشکرد، ھەوڵەکان بەردەوام دەبن بۆ ھێشتنەوە و فراوانترکردنی روبەری سەوزایی لەھەرێمی کوردستان.

هاوڵاتى ئەمڕۆ یەكشەممە، نرخی بەرمیلێك نەوتی خاوی برێنت بە 70 دۆلار و 70 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت. هاوكات نرخی بەرمیلێك نەوتی خۆرئاوای تەكساس بە 68 دۆلار و 28 سەنت مامەڵەی پێوەدەکرێت.

 هاوڵاتى سەرۆکایەتی هەرێم ناوەڕۆکی کۆبوونەوەکەی نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان و ئیبراهیم رەئیسی، سه‌رۆكى كۆمارى ئێران بڵاوکردەوە و رایگەیاند، لەکۆبوونەوەکەدا  په‌يوه‌ندييه‌‌كانی هەولێر-تاران، دۆخى عيراق و هه‌رێم، پاراستنی ئارامى و سه‌قامگيرى ناوچەکە و بواره‌كانى هاريكاريى هاوبه‌ش تاوتوێ کراون. به‌ياني ئه‌مڕۆ هه‌ينى سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان لەراگەیەنراوێکدا باسی لەوەشکردوە، له‌ دووه‌م ڕۆژى سه‌ردانيدا بۆ تاران، نێچيرڤان بارزانى، سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان له‌گه‌ڵ ئيبراهيم ڕه‌ئيسى، سه‌رۆكى ئێران كۆبووه‌وه‌. ئەوەش هاتووە، له‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌دا كه‌  ڕێواز فايه‌ق سه‌رۆكى په‌رله‌مانى كوردستان و شاندى ياوه‌رى سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستان ئاماده‌ بوون، په‌يوه‌ندييه‌‌كانى هه‌رێمى كوردستان و عيراق له‌گه‌ڵ كۆمارى ئيسلاميى ئێران، دۆخى عيراق و هه‌رێمى كوردستان و ئێران، ئارامى و سه‌قامگيرى و بواره‌كانى هاريكاريى هاوبه‌ش، تاوتوێ كران. لەراگەیەنراوەکەدا باس لەوەشکراوە، هه‌ردوولا ئاماژه‌يان به‌ په‌يوه‌ندييه‌ مێژوويييه‌كانى هه‌رێمى كوردستان و كۆمارى ئيسلاميى ئێران كرد و جه‌ختيان له‌سه‌ر پته‌وكردنى بواره‌كانى په‌يونديى هه‌رێمى كوردستان و عيراق له‌گه‌ڵ كۆمارى ئيسلامى كرده‌وه‌ به‌تايبه‌تى بره‌ودان به‌ بوارى ئاڵوگۆڕى بارزگانى و پاراستنى ئارامى و سه‌قامگيریى سنووره‌كان و ناوچه‌كه‌ به‌گشتى. هەروەها پێشهات و په‌ره‌‌سه‌ندنه‌كانى ناوچه‌كه‌ و چه‌ند ته‌وه‌رێكى ديكه‌ى جێى بايه‌خى هاوبه‌ش، به‌شێكى ديكه‌ى كۆبوونه‌وه‌كه‌ بوون.

  هاوڵاتى ​ئەمڕۆ پێنجشه‌ممه‌ 5ی ئابی 2021، نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 70 دۆلار و 58 سەنتە. هاوکات لە بۆرسەی بازارە جیهانییەکان، نرخی‌ بەرمیلێک نەوتی‌ خاوی ئەمریکیش بە 68 دۆلار و 39 سەنت مامەڵەی‌ پێوە دەکرێت. بەپێی پێشبینییەکان لەمساڵدا بەراورد بە ساڵی رابردوو، خواست لەسەر نەوت زیاد دەکات و بۆ 96 ملیۆن و 400 ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا بەرز دەبێتەوە.