هاوڵاتی بەرپرسانی بولگاریا ڕۆژی هەینی ڕایانگەیاند 18 کۆچبەریان بە مردوویی لە بارهەڵگرێکی چۆڵکراودا دۆزیوەتەوە کە کۆچبەری نایاسای گواستۆتەوە. وەزارەتی ناوخۆی بولگاریا ڕایگەیاند دەستیان بەسەر بارهەڵگرێکدا گرتووە کە 40پەنابەری نایاسای گواستۆتەوە کە لە ژێر دارێکدا خۆیان شاردۆتەوە و 18یان گیانیان لەدەستداوە. هاوکات بە یەکێک لە لە کوشندەترین ڕووداوەکانی قاچاخچێتی بە مرۆڤەوە تا ئێستا لەو وڵاتەدا ناوبرا. ئەم ڕوداوە لە کاتێکدایە ئەو وڵاتە ڕێوشوێنێکی توندی گرتۆتە بەر بۆ وەستاندنی کۆچی نایاسای و بەزاندنی سنورەکانی بە شێوەیەک بە درێژایی 234 کیلۆمەتر سیاجی تەلی داناوە کە نزیکەی هەموو سنوورەکەی لەگەڵ تورکیا دەکات . دوای ئاگادارکردنەوەی هێزەکانی ناوخۆ، بارهەڵگرەکەیان لە نزیک گوندی لۆکۆرسکۆ دۆزییەوە کە 20 کیلۆمەتر (12 میل) باکووری ڕۆژهەڵاتی سۆفیای پایتەختی بولگاریا بووە. سەبارەت بە هۆکاری مردنیان ئەسین مێدجیڤ وەزیری تەندروستی بەڕۆژنامەنووسانی وت: "ناتوانم بە دڵنیای بڵێم کە چیڕویداوە بەڵام ڕێژەی ئۆکسجین لەناو بارهەڵگرەکەدا کەمبووە و شوێنەکەیان سارد بووە هاوکات تەڕ بوون و دڵنیاشم چەند ڕۆژێکە نانیان نەخواردووە" . هەربۆیە هۆکاری مردنی کۆچبەرەکان تائێستا نادیارە و بە ڕەسمی ڕانەگەیەندراوە. وتیشی، 14 کەسیان لە بارهەڵگرەکەدا بە زیندوویی دۆزراونەتەوە، کە هەشتیان لە حاڵەتی سەختدان، گواسترانەوە بۆ نەخۆشخانە و 10کەسی دیکەیان لە شوێنێکی نزیک ڕوداوەکە دۆزراونەتەوە بۆ پشکنین گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە. بە پێی رادیۆی گشتی بی ئێن ئاڕ، باوەڕ دەکرێت هەموو ئەو کەسانەی لە بارهەڵگرەکەدا بوون پیاو بوون و خەڵکی ئەفغانستان بوون. وەزارەتی ناوخۆ ڕاشیگەیاند لێکۆڵینەوە بۆ دۆزینەوەی قاچاخچێکان دەستی پێکردووە. بە پێی ئەو ئامارانەی پۆلیسی سنووری ئەو وڵاتە بڵاویکردۆتەوە لە ساڵی 2022دا 164 هەزار هەوڵی "پەڕینەوەی نایاسای" ی پوچەڵکراوەتەوە، ئەمەش بە بەراورد بە 55 هەزار لە ساڵی 2021دا.
هاوڵاتی سەرۆکی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ هەینی لهگهڵ ياريدهدهرى وهزيرى بهرگريى ئهمهريكا كۆبووهوه . لە پەراوێزی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشندا ئێوارهى ئهمڕۆ ههينى 2023/2/17، نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لەگەڵ سڵێست واڵندەر، یاریدەدەری وەزیری بەرگریی ئەمهریکا بۆ کاروباری ئاساییشی نێودەوڵەتی کۆبونەوە. سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان لەبارەی کۆبوونەوەکە لە راگەیێندراوێکدا دەڵێت لە کۆبونەوەکەدا کاروباری ئاساییشی نێودەوڵەتی، دۆخى ئهمنيى عێراق و ههرێمى كوردستان و ناوچهكه تاوتوێ كراو و باس له دوايين پێشهاتهكانى شهڕى دژى تيرۆر و بهرهنگاربوونهوهى مهترسييهكانى داعش كراوە. بە گوێرەی ڕاگەیەندراوەکە ، واڵندهر دووپاتى كردۆتەوە كه ولایەتە يهكگرتووهكانى ئهمهريكا له چوارچێوهى ڕێككهوتنى ستراتيژيى وڵاتهكهيدا لهگهڵ عێراق، له پێشكهشكردنى ههموو هاوكارى و پشتگيرييهكى پێويست بۆ عێراق و ههرێمى كوردستان بهردهوام دهبێت و تا لهناوبردنى يهكجارهكى و نههێشتنى ههڕهشهيان، پێكهوه ڕووبهڕووى تيرۆرستانى داعش دهبنهوه. لە بەشێکی دیکەی راگەیێندراوەکەی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستاندا هاتووە لاى خۆيهوه نێچيرڤان بارزانى سوپاس و پيزانينى ههرێمى كوردستانى بۆ هاوكارى و پشتگيريى ئهمهريكاى له بهرهنگاربوونهوهى تيرۆردا دووپات كردۆتەوەوو بهردهواميى پشتگيريى واشنتۆنى بۆ سهركهوتنى پرۆسهى چاكسازى له وهزارهت و ڕێكخستنهوهى پێشمهرگه به پێويست و گرنگ دەزانێت. هاوکات تاوتوێكردنى دۆخى ناوچهكه بهگشتى و گرنگيى پێكهوهكاركردن بۆ پاراستنى ئارامى و سهقامگيرى و بهرهنگاربوونهوهى مهترسى و ههڕهشه ئهمنييهكان و چهند پرسێكى جێى بايهخى هاوبهش، تهوهرێكى ديكهى كۆبوونهكه بوو.
هاوڵاتی ڕوسیا ڕۆژی هەینی ئەمریکای بەوە تۆمەتبارکرد کە هانی ئۆکرانیا دەدات بۆ ئەوەی جەنگەکە درێژە پێبدات بە هاندانی بۆ ئەوەی هێرشبکاتە سەر سەر کریمیا و هۆشداریشی دا کە واشنتن ئێستا ڕاستەوخۆ لە ململانێکەدا تێوەگلاوە دەشڵێت "شێتەکان" خەونیان بە تێکشکاندنی ڕووسیاوە هەیە. مۆسکۆ وەڵامی لێدوانەکانی ئەمریکای دایەوە دوای ئەوەی ڤیکتۆریا نولاند ڕایگەیاند ئەمریکا ڕەچاوی ئەوە دەکات کە کریمیا کە لە ساڵی 2014دا لە لایەن ڕووسیاوە داگیرکراوەولە ئۆکرانیاوە بەکەمترین کات دابڕێندراوە هاوکات واشنتن پشتیوانی لە هێرشەکانی ئۆکرانیا دەکات بۆ سەر ئەو ناوچەیە، هەربۆیە ماریا زاخارۆڤا، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیا لە کاتی پرسیارکردن لە لێدوانەکانی نولاند بە پەیامنێرانی وت: "لە ئێستادا ئەمریکا : ڕژێمی کیڤ هاندەدات بۆ درێژەدان بە جەنگ ". زاخارۆڤا ئەوەشی وت: "ئەوان بە بڕێکی زۆر چەک و زانیاری بۆ کیڤ دابین دەکەن، بەمشێوەیە ڕاستەوخۆ بەشدارییان لە پلانی ئۆپەراسیۆنی شەڕدا کردووە" هەروەها دەشڵێت "شێتەکان" خەونیان بە تێکشکاندنی ڕووسیاوە هەیە. کریمیا کە بەندەری سیڤاستۆپۆل دەگرێتەوە کە کەشتی دەریای ڕەشی ڕووسیا تێیدایە، لەلایەن دیپلۆماتە ڕۆژئاواییەکان و ڕووسیاوە وەک گەورەترین خاڵی شاراوەی جەنگی ئۆکرانیا دەبینرێت. کرێملین گوتوویەتی لەگەڵ ئەو ناوچانەی مۆسکۆ بە بەشێک لە ڕووسیا دادەنرێت ناوچەکانی ئۆکرانیاش کە ئێستا لە ژێر کۆنترۆڵی ڕووسیادان لە ژێر چەتری چەکە ئەتۆمێکانماندایە . ئەمەشلەکاتێکدایە، ئەمریکا ڕەتی کردەوە کە دەیەوێت ڕووسیا لەناوببات، هاوکات جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا هۆشداری دا کە ناکۆکی نێوان ڕووسیا و ناتۆ دەتوانێت جەنگی جیهانی هەڵبگرسێنێت، گوتیشی پوتین نابێت لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە.
هاوڵاتی خواستی ئەوروپا بۆ کرینی چەک و جبەخانەی ئەمەریکی تا دێت زیاتر دەبێت، بەڵام لەبری کەرەستەو جبەخانەی لەشکری گەورەی وەک فڕۆکەی جەنگی و تانک، لیستەکانی بازاڕکردن لەسەر کەرەستەی هەرزانتر و کەمتر ئاڵۆزن، وەک مووشەکی سەر شان، تۆپخانە و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانە کە سەلماندوویانە لە جەنگی ئۆکرانیادا کاریگەربوون. بە گوێرەی هەواڵێکی ئاژانسی ڕۆیتەرز وڵاتانی نزیک لە ڕووسیا وەک پۆڵەندا و فینلاند و ئەڵمانیا گرێبەست واژۆ دەکەن بۆ بەدەستهێنان و درووستکردنی چەکی ئەمەریکی لە ئەوروپا، دانوستان لەسەر گرێبەستی نوێ دەکەن بۆ کڕینی چەک و هەوڵدەدەن گرێبەستەکانی کە لەئارادان خێراتر بکەن. بەپێی چاوپێکەوتن لەگەڵ بەرپرسانی سەربازی و بەڕێوەبەرانی پیشەسازی، هەروەها پێداچوونەوەی ڕۆیتەرز لەم دواییانەدا و ڕاگەیاندنەکانی حکومەتەکان و بەرهەمهێنەرانی بەرگری، ئەم هەوڵانە پشتڕاستدەکەنەوە. ئەو ئاژانسە باسلەوەشدەکات، نزیکەی دەیان هاوپەیمانی سەربازی ئەوروپی لە واشنتۆن لە زنجیرەیەک چاوپێکەوتنی ئەم دواییەدا بە ئاژانسی ڕۆیتەرزیان ڕاگەیاندووە کە داواکاری لەسەر چەک و تەقەمەنی سەرەتاییە وەک گولەی تۆپخانەی 155 ملیمەتری، بەرگری ئاسمانی، کەرەستەی پەیوەندییەکان، مووشەکی جاڤلین و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان. گرنگیدان بە چەکی باڵا کە تێچووی کەمترە، جەخت لەوە دەکاتەوە کە چۆن شەڕی ئۆکرانیا بیرکردنەوەی ستراتیژی لە پایتەختەکانی ئەوروپادا داڕشتووەتەوە سەبارەت بەوەی کە چۆن دەتوانرێت بەڕەنگاری ململانێکانی داهاتوو ببنەوە. هاوکات ،ڕۆمان شوایزەر، شیکەرەوەی سیاسەتی بەرگری لە بانکی وەبەرهێنانی کۆونن وتی، ڕێژەی بەکارهێنانی زۆری ئۆکراینا لە "هەردوو جۆرەکانی کەرەستەی جەنگی وردو سەرەتای بە وڵاتانی ناتۆی نیشانداوە کە هەر جەنگێکی داهاتوو پێویستی بە یەدەگێکی زۆر زیاترە لەوەی پێشبینی دەکرا".
هاوڵاتی پاسەوانێکی باڵیۆزخانەی بەریتانیا ئەمڕۆ هەینی لە بەرلین دوای تۆمەتبارکردنی بە سیخوڕیکردن بۆ حکومەتی مۆسکۆ، بە 13 ساڵ و دوو مانگ زیندانیکردن سزادرا. دەیڤد بالنتاین سمیس (58 ساڵ) پاسەوانی پێشووی باڵیۆزخانەی بەریتانیایە لە بەریلن، دوای ئەوەی لە ئۆپەرسیۆنێکی هەواڵگریدا دەستگیرکرا، دانی بەوەدانا کە زانیاری هەستیاری بۆ باڵیۆزخانەی رووسیا لە ئەڵمانیا گواستووەتەوە. ئەو بە ١٣ ساڵ و دوو مانگ سزا درا بەڵام دەتوانێت لە ئەڵمانیا یان لە بەریتانیا ئەو ماوەیە تەواو بکات دادگایییەکە کە لە دادگەی (ئۆڵد بەیلی) لە لەندەن بەڕێوەچوو، تێیدا دادوەر (مارک وۆڵ) لە قسەکانیدا بۆ سزادراوەکە، گوتی "دەیڤید بالانتاین سمیس، رووسیا بەرامبەر خیانەتەکەت پارەی پێداویت"، ئاماژەی بەوەشکرد کە پاڵنەرەکەی "زیانگەیاندن بووە بە بەرژەوەندییەکانی بەریتانیا بەهۆی رق و کینەی بەرانبەر بە وڵاتەکەی". لە دادگاییەکەدا ئەوە خرایەڕوو، کە ئەو پاسەوانە یەکەم پەیوەندی بە باڵیۆزی رووسیاوە لە 2020 بووە و لەو کاتەدا زانیاری لەسەر ستافی باڵیۆزخانەی بەریتانیا و چەند وردەکارییەکەی بۆ باڵیۆزخانەی رووسیا گواستووەتەوە. لە دوایین دەرکەوتنیدا لە باڵیۆزخانەی بەریتانیا، دەیڤد بالانتاین سمیس، لە کامێراکانی چاودێرییەوە دەردەکەوێت کە، وێنەی هاووڵاتییەکی رووسی گرتووە کە لە راستیدا سەربە هەواڵگری بەریتانیا بووە و سەردانی باڵیۆزخانەی وڵاتەکەی کردووە. هاوکات لەپۆستێکی تویتەردا، وەزیری ئاسایش تۆم توگندات ن سمیس بە "خائین" ناودەبات و دەڵێت،"خیانەتی لە هەموومان کرد باڵیۆزخانەکەمان و وڵاتەکەمانی خستە مەترسییەوە من سوپاسگوزاری ئێم ئای 5 و ئەفسەرە سەرسوڕهێنەرەکانیان و پۆلیس و هاوکارە ئەڵمانیەکانمان دەکەم کە درکیان بەم کارە کرد و توانییان ببیبەنە بەردەم دادگا و سزادرا".
هاوڵاتی پلانێكی ئیسرائیل بۆ دەستنیشانكردن و بەئامانجگرتنی سێ هەزار شوێنی ستراتیژیی لەئێران ئاشكرا دەبێت و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیش بەئاشكراكردنی بنكەیەكی سەربازیی ژێرزەوی بەرپەرچی پلانەكەی تەلئەبیب دەداتەوە. محەمەد باقری، سەرۆكی ئەركانی هێزە چەكدارەكانی ئێران لەكاتی ئاشكراكردنی بنكەیەكی هێزەكانی ئاسمانیی لەژێرزەویی بەناوی (هەڵۆ 44) یان (عوقاب 44) هەڕەشەی لەئیسرائیل و وڵاتانی ناوچەكە كرد لەكاتێكدا ئیسرائیل ئەزموونی لێدانی ئەو جۆرە بنكانەی هەیەو پێشتر لەناوچەی وەیسی ماهی دەشت لەكرماشان بنكەیەكی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەو شێوەیەی كردبووە ئامانج. باقری رایگەیاند؛ ئەگەر ئیسرائیل لەهەر وڵاتێكەوە هێرش بكاتەسەر كۆماری ئیسلامی ئێران ئەوا ئەو وڵاتەش لەلایەن سوپای ئێرانەوە دەكرێتە ئامانج و جەختی لەوە كردەوە هەر وڵاتێكی ئیسلامی و عەرەبی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكاتەوە ئەوا ناپاكیی بەرامبەر جیهانی ئیسلام كردووە. ئەو بنكەیە كەتایبەتە بەحەشاردانی فڕۆكە جەنگییەكانی ئێران، دروستكردنەكەی هەشت ساڵی خایاندووەو بەوتەی بەرپرسانی سەربازیی كۆماری ئیسلامی هیچ بۆمبێكی ئەمریكا توانای بڕینی ئەو بنكەیەی نییە. ئێران لەساڵی 1984 و لەكاتی جەنگ لەگەڵ عێراق دەستی كردووە بەدروستكردنی ژمارەیەك بنكەی ژێرزەوی بەمەبەستی شاردنەوەی موشەك و فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و فڕۆكە جەنگییەكانی كەژمارەیەكیان دەكەونە زنجیرە كێوەكانی زاگرۆس لەڕۆژهەڵاتی كوردستان. تەلەڤیزیۆنی كەناڵی حەوتی ئیسرائیل بڵاویكردووەتەوە كەئێران بەهۆی ئەو هاوكارییانەی لەبواری فڕۆكەی بێفڕۆكەواندا پێشكەشی روسیای دەكات هیوای لەسەر ئەوە هەڵچنیوە فڕۆكەی جەنگی نەوەی نوێ و پێشكەوتو لەمۆسكۆ وەرگرێت و بنكە ئاسمانییەكەی ژێرزەویی پێ بەهێزبكات. رۆژنامەی مەعاریف لەئیسرائیل ئاشكرایكردووە؛ كابینەی نوێی حكومەتەكەی بنیامین نەتانیاهۆ پلانی هێرشكردنەسەر زیاتر لەسێ هەزار پێگەی ئێرانی یەكلایی كردووەتەوە بەڵام تەنها پێویستی بەهاودەنگیی وڵاتانی ئەوروپا بەتایبەت فەڕەنسا هەیەو هاوكات دەیەوێت وڵاتانی عەرەبیی كەنداو رازیی بكات بەپشتیوانیی لەتەلئەبیب. یۆنی بن مناحیم، پسپۆڕی ئیسرائیلی و شارەزا لەكاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وتوویەتی بەئەگەری زۆر ئێران وەڵامی ئەو هێرشەی كەئیسرائیل لەشەوی (28/1/2023) كردیەسەر بنكەیەكی دروستكردنی چەك و تەقەمەنی لەئەسفەهان دەداتەوە. ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتیمانی كۆماری ئیسلامی ئێران بڵاویكردەوە كە ئەو هێرشە لەڕێگەی سێ فڕۆكەی بێفڕۆكەوانە ئەنجامدراوە كەپلانەكەی لەلایەن ئیسرائیلەوە داڕێژراوە و لەلایەن پارتە كوردییە نەیارەكانەوە جێبەجێكراوە. ئاسایشی نیشتیمانی ئێران ژمارەیەك لەئەندامانی پارتە كوردییەكانی نەیاری دەسەڵاتی تۆمەتبار كردووە بەهێنانی فڕۆكەكان لەسنورەكانی نێوان هەرێم و رۆژهەڵاتی كوردستان و دواتر لەكارگەیەك پارچەی درۆن یان ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە سەریەك كراون و هێرشەكەی پێ ئەنجامداوە. بەپێی ئەو موشەكباران و هێرشانەی ئێران لەڕابردودا دژی هەرێمی كوردستان ئەنجامی داوە هەر كاتێك دەسەڵاتی ئەو وڵاتە و دامەزراوەكانی دەكرێنە ئامانجی سەربازیی و دەردەكەوێت هێرشەكان لەلایەن ئیسرائیلەوە بووە، وەك بەرپەرچدانەوەیەك پارتەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان لەهەرێم تۆمەتبار دەكات و هێرشی موشەكیی دەكاتەسەر خاكی هەرێمی كوردستان. نموونەی نزیكی ئەو هێرشە موشەكییە لە (13/3/2022) روویدا كەسوپای پاسداران بەبیانوی بوونی بنكەی ئیسرائیل چەند موشەكێكی ئاڕاستە ماڵی شێخ باز بەرزنجی كردو كۆماری ئیسلامیش بانگەشەی ئەوەی كرد لەهێرشەكەد ژمارەیەك ئەفسەر كوژراون بەڵام بەپێی راگەیەنراوی دەزگا فەرمییەكانی حكومەتی هەرێم تەنها زیانی ماددی بەچەند ناوچەیەكی نیشتەجێبوون گەیشتووە. ئەو هێرشە موشەكیەی ئێران دوای ئەوە هات كەئیسرائیل هێرشی كردەسەر بنكەیەكی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی ئەو وڵاتە لەناوچەی ماهی دەشت لەشاری كرماشان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان، بۆیە دوور نییە بەو هێرشەی ئەم دواییانەش پەرچەكرداری دیكەی هاوشێوەی موشەكبارانەكانی رابردوو لەدژی هەرێم نەنوێنێ. سوپای ئێران دوای توركیاو میسر بەسێەم سوپای ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەقەڵەم دەدرێت لەڕووی ژمارەی چەك و كەرەستەی سەربازییەوە بەڵام سوپای ئەو وڵاتە بەهۆی گەمارۆ نێودەوڵەتییەكانەوە نەیتوانیوە لەئاستی تەكنەلۆژیادا پێشكەوتنی بەرچاو بەدەستبهێنێت.
هاوڵاتی مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان ڕۆژی پێنجشەممە لە کۆشكی ئیلیزێ لە پاریس لەگەڵ سەرۆکی فەڕەنسا تاوتوێی کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدایان کرد و جەختیان لەسەر چارەسەری کێشەکانیان کردەوە. میدیای سەرۆکی حکومەتی هەرێم بڵاوی کردۆتەوە، کە ڕۆژی پێنجشەممە مەسرور بارزانی لەگەڵ ئیامونێل ماکرۆنی سەرۆکی فەڕەنسا لە کۆشکی ئیلیزێ لە پاریس کۆبوونەوە و تاوتوێی کارەکانی کابینەی نۆیەمی حکومەت و چارەسەری کێشەکانی نێوان هەرێم و بەغدایان کردووە. ئەم سەردانەی سەرۆکوەزیرانی هەرێم لەکاتێکدایە کە دادگای باڵای فیدراڵی لە ڕۆژی حەوتی ئەم مانگە کەوا بڕیاربوو لەسەر دەستوریبوون یان نەبوونی درێژکردنەوەی پەرلەمانی کوردستان کۆبوونەوەی خۆی ئەنجام بدات وبڕیار لەو باریەوە بدات، بەڵام بەهۆکارێکی نادیار کۆبوونەوەکەی بۆ مانگی داهاتوو دواخست، ئەمەش لە چوارچێوەی ئاڵۆزیەکانی نێوان هەرێم و بەغدا بوو. هەر لەوبارەیەوە، سەرۆکوەزیرانی هەرێم و سەرۆکی فەڕەنسا لە میانی کۆبوونەوەکەیاندا جەختیان لەسەر چارەسەری کێشەکانی نێوان حکومەتی ناوەندی و حکومەتی هەرێم کردەوە، هاوکات لەگەڵ ئەوەشدا تەوەرێکی دیکەی گفتوگۆکانیان پەرەپێدان بە کەرتی ئابوری و هەناردەکردنی بەرووبومی کشتوکاڵی بوو بۆ وڵاتانی ئەوروپا. پاریس و هەولێر دوای واژۆکردنی رێكهوتننامهى دۆستایهتى و هاریكاری نێوان ههردوو شاری پاریس و ههولێر به ئاماده بوونى شاندى ههردوو له لایهن ههریهك له ئان هیدالگۆ شارهدارى پاریس و نهوزاد هادى پارێزگاری ههولێر، بە دەستەخوشکی یەکتر ناودەبرێن و پەیوەندیەکانیان لەو میانەشدا چڕتربۆتەوە ئەوەش بەتایبەتی لە ڕووبەڕوبونەوەی جەنگی دژی داعشدا.
.jpg)
هاوڵاتی نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان سبەینێ دەگاتە ئەڵمانیا و لەگەڵ سەرۆک و سەرکردەی ١٥٠ وڵاتی جیهان بەشدار دەبێت لە پەنجاونۆهەمین کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن، کە تێیدا جەنگی ئۆکرانیا و دۆخی ئێران وگۆڕانەکانی کەشوهەوا تاوتوێ دەکرێن. میدیای فەرمی نزیک لەپارتی ڕایگەیاند، سبەینێ نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستان لە پەنجاونۆهەمین کۆنفرانسی میونشن بۆ دووەم جار لەگەڵ سەرۆک و سەرکردەی ١٥٠ وڵاتی جیهان بەشدار ئەبێت. کۆنفرانسی میونشن ساڵی ڕابردوو لە پەنجاوهەشتەمین کۆبونەوەی خۆیدا بە ئامادەبوونی ١٣٥ سەرکردە و سەرۆک و وەزیری جیهانی بەڕێوەچوو، کە تێیدا پرسی جەنگی ئۆکرانیا یەکێک بوو لە پرسە گرنگەکان، بەڵام جیاواز لە ساڵی ڕابردوو ئەمساڵ داوا لە پوتین و سەرکرەکانی ڕوسیا نەکراوە و بانگهێشت نەکراون، لەکاتێکدا ساڵی ڕابردوو بانگهێشتکرابوون و خۆیان ئامادە نەبوون، لەگەڵ ئەوەشدا هیچ نوێنەرێکی ئێرانیش بانگهێشت نەکراون. بڕیارە کۆنفرانسەکە سبەینێ هەینی دەستپێبکات و نزیکەی ١٥٠ بەرپرسی وڵاتانی جیاواز تاوتوێی دواین پێشهاتە ئەمنییەکانی جیهان و هەڕەشەکانی سەر ئاشتی نێودەوڵەتی بکەن، بەتایبەت جگە لە کێشەکانی ئۆکرانیا و پێشهاتەکانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەت جەنگی دژی تیرۆریش باس دەکرێت. هەروەها کریستۆف هیوسگن، سەرۆکی کۆنفرانسەکە لەبارەی بانگهێشتنەکردنی نوێنەرانی ئێرانەوە ڕایگەیاند، بەهۆی پێشێلکارییەکانی ڕێژیمی ئێران بۆ مافەکانی مرۆڤ، هیچ بەرپرسێکی ئێرانی بانگهێشتی کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن نەکراوە، لەبری ئەوە نوێنەرانی کۆمەڵگەی مەدەنی ئێران بانگهێشت کراون. کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن لە ساڵی ١٩٦٣ لەلایەن ئیڤاڵد هاینریچ ڤۆن کلیست شمێنزین، ئەفسەری پێشووی سوپای ئەڵمانیا و بەشداری لە هەوڵێکی شکستخواردووی تیرۆرکردنی ئەدۆلف هیتلەردا دامەزرا، بە ئامانجی کۆکردنەوەی سەرکردە و پسپۆڕانی دیپلۆماسی بۆ گفتوگۆکردن لەسەر دۆخی ناتۆ و پەیوەندییەکان لە نێوان زلهێزەکانی هەردوو دیوی زەریای ئەتڵەسی.
هاوڵاتی ئینستیتیوتی نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان رایگەیاند، لە دەستپێکی جەنگی نێوان ڕووسیا و ئۆکرانیا، سوپای ڕووسیا نزیکەی نیوەی باشترین تانکهكانی خۆی لەدەستداوەلەکاتێکدا کیێڤ خۆی ئامادە دەکات بۆ وەرگرتنی تانکی مۆدێرن لە رۆژئاواوە. ئینستیتیوتی نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان راشیگەیاندوە، رێژەی زیانەکانی هەندێک لە مۆدێرنترین تانکهكانی روسیا دەگاتە 50%، ئەوەش مۆسکۆ ناچار دەکات پشت بە تهكنیكی سەردەمی سۆڤیەت ببەستێت كه هێزی ئاسمانییه. زیانی تانکهكانی روسیا لە نێوان دو هەزار بۆ دو ههزار و 300 تانکی مەزەندە دهكرێت، زیانەکانی ئۆکرانیاش نزیکەی 700 تانكه. هاوکات ئۆکرانیا بەڵێنی نزیکەی 100 تانکی مۆدێرنی لە رۆژئاوای پێدراوه، لەوانە "ئەبرامز"ی ئەمریکی، "پلنگ"ی ئەڵمانی و "چالنجەری" بریتانی، کە تواناکانیان زۆر لە مۆدێلە کۆنەکانی روسیا زیاترە. ئەمە لەکاتێکدایە لە مانگی شوباتی ساڵی ڕابردووەوە جەنگی نێوان رووسیا و ئۆکرانیا بەردەوامە و تا ئێستا بە هەزاران کەس بوونەتە قوربانی
هاوڵاتی هێلیكۆپتهرێكی سهربازی ئهمهریكا ئێوارهی رۆژی چوارشهممه له ویلایهتی ئالابامای ئهو وڵاته كهوته خوارهوه و بههۆیهوه ههردوو سهرنشینهكهی گیانیان لهدهستدا. بە پێی هەواڵێکی ئەی بی سی، هێلیكۆپتهرێكی سهربازی ئهمهریكی له جۆری "بلاك هۆك" نزیك شاری هانتسفیڵ له ویلایهتی ئالاباما كهوته خوارهوه و بههۆیهوه ههردوو سهرنشینهكهی گیانیان لهدهستدا. لهوبارهوه دون ویستر، ئهندامی تیمی فریاكهوتنی خێرای تهندروستی له شاری هانتسفیڵ به میدیاكانی ئهو وڵاتهی راگهیاند، دوای كهوتنه خوارهوهی، ئاگر له هێلیكۆپتهرهكه كهوتهوه و بههۆیهوه ههردوو سهرنشینهكهی گیانیان لهدهستدا. لهلایهكی دیكهوه تۆڕی ههواڵی (فۆكس نیوز)ـی ئهمهریكی بڵاویكردووهتهوه، بههۆی رووداوهكهوه هیچ هاووڵاتییهك له نزیك شوێنی رووداوهكه بریندار نهبووه. هاوکات بە وتەی بەرپرسێکی ئەمریکا ئەو هەلیکۆپتەرە سەر بە پاسەوانی نەتەوەیی تێنیسی بووە. ئەمەشلەکاتێکدایە لە 23ی دووی ساڵی ڕابردوو دوو هەلیکۆپتەری بلاک هاوک لە یوتا لە کاتی ڕاهێنانێکدا کەوتنە خوارەوەو تێکشکان تێکشکان، پێکدادانەکە لە نزیک سەیرانگای خلیسکێنەی سنۆبێرد ڕوویدا لە ڕۆژی سێشەممە هاوکات هیچ ستافێک یان هاوڵاتی مەدەنی بریندار نەبوون و نەمردن.
هاوڵاتی ماریا پۆنۆمارێنکۆ، ڕۆژنامەنوسی ڕوسی، بەهۆی ئەوەی لە سۆشیاڵ میدیادا دیمەنی هێرشەکەی ڕوسیای بۆسەر شانۆیەک لە ئۆکرانیا بڵاوکردەوە، ئەمڕۆ دادگا لە سیبریا سزای ٦ ساڵ زیندانی بۆ دەرکرد. دادگای بارناول لە سیبریا، ڕایگەیاند بەتاوانی بڵاوکردنەوەی " هەواڵی ساختە" ماریا پۆنۆمارینکۆ سزای ٦ ساڵی زیندانی بەسەردا سەپێندرا و هاوکات بۆ ٥ ساڵیش لە کاری ڕۆژنامەوانی وچالاکیەکانی ڕاگیرا، ئەمەش بەپێی ئەو یاسایانەی کە بە ئامانجی دامرکاندنەوەی ناڕەزایەتییەکان سەبارەت بە داگیرکردنی ئۆکرانیا خراونەتەڕوو. ماریا پۆنۆمارینکۆ، ساڵی ڕابردوو لەمانگی نیساندا چەند هەفتەیەک دوای بۆردومانێکی سوپای ڕوسیا لەمانی ئازاردا بۆسەر شانۆیەک لە ماریۆپۆلی ئۆکرانیا دەستگیرکرا بەهۆی بڵاوکردنەوەی ئەو هەواڵە لە سۆشیاڵ میدیادا ، کە لەو بۆردومانەدا بەپێی وتەی بەرپرسانی ئۆکرانیا ١٢٠٠ کەس کوژراون. ئەو ڕۆژنامەنوسە ڕووسیە لەبارەی دەستگیرکردنەکەیەوە لە دادگادا پێش ئەوەی سزا بدرێت وتی، " بەپێی دەستوری ڕوسیا هیچ هەڵەیەکی نەکردووە"، هەروەها ئاماژەی بەوەشدا کە ئەگەر بەڕاستی هەڵەیەکم ئەنجامدابا ئەوا دەکرا داوای نەرمی نواندن بکەم، هەرچەندە بەهۆی سیفەتە ئەخلاقیەکانمەو نەمدەکرد. ماریا پۆنۆمارینکۆ لە دریژەی وتەکانیدا لە دادگا وتیشی" هیچ رژێمێکی تۆتالیتار وەک پێش ڕوخانی بەهێز نەبووە". پارێزەرەکەی ماریا لەبارەی دۆخی تەندرووستیەوە ڕایگەیاندووە، بەهۆی ئەوەی ئەو چالاکوان و ڕۆژنامەنوسە خاوەنی دوو منداڵی بچووک بووە، دوای دەستگیرکردنی توشی گرفتی دەروونی بووە. ئەمە لەکاتێکدایە کە لەدوای لەشکرکێشی ڕوسیاوە بۆسەر ئۆکرانیا، چەندین چالاکوان و فەرماندە و ڕۆژنامەنوس بەتۆمەتی دژایەتی ڕوسیا و بڵاوکردنەوەی " هەواڵی ساختە" دژ بە حکومەت دەستگیرکراون وسزا دراون، لەوانەش هاوینی ڕابردوو، ئەلێکسی گۆرینۆڤ، ئەندامی ئەنجومەنی مۆسکۆ بۆ ماوەی حەوت ساڵ زیندانی کرا، دوای ئەوەی لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی شارەکەدا وێنەی گیرابوو کە دژی شەڕی ڕووسیا لە ئۆکرانیا قسەی دەکرد.
هاوڵاتی خۆپیشاندانەکه، بەئامادەبونی دەیان هاوڵاتی و نوسەر ڕۆشبیر ، له شەقامی سالمی سلێمانی، بەشێوەی ڕێپێوان بەڕێوەچوو، خۆپیشاندەران ، داوای کۆتایهێان بەگۆشەگیری ئیمرالی و ئازادی ئۆجالانیان دەکرد دوای نیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە، 15ی2ی2023 لە ساڵیادی دەستگیرکردنی عەبدوڵا ئۆجالان، خۆپیشاندانێکی فراوان لە سلێمانی ، بۆ ئازادی ئۆجالان ڕابەری زیندانیکراوی پارتی کرێکانی کوردستان(پەکەکە) ئەنجادرا، خۆپیشاندانەکە لە لایەن کۆمیتەی ئازادی ئۆجالان سازکرابوو، ژمارەیەكی زۆری هاوڵاتی و نوێنەری چەند پارتێکی سیاسی و ڕێکخراو و نوسەر و ڕۆشبیر بەشدارییان تیایدا کرد، تیایدا داوای کۆتایهێنان به گۆشەگیری ئیمرالی و ئازادی ئۆجالان كرا. خۆپیشادانەکە، له شەقامی سالمی شاری سلێمانی بەڕێپێوان دەستیپێکرد، بەدروشمی ئازادی بۆ ئۆجالان و بەرزکردنەوەی وێنەی عەبدوڵا ئۆجالان بەردەوام بوو، هەتا بەردوەم باخی گشتی، پاشان لەکۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا، ڕێکخەرانی خۆپیشاندانەكە پەیامی خۆیان ڕاگەیاند، کەداوای سەرەکیان بریتین بوو لە، شکاندنی گۆشەگیری ئیمرالی، کەزیاتر له 22مانگە هیچ هەواڵێکی عەبدوڵڵا ئۆجالان نیە و ئاگاداری باردودۆخی تەندروستی نین. لەو بارەیەوە مامۆستا محەمەد بەکر، ئەندامی کۆمیتەی ئازادی ئۆجالان به هاوڵاتی ڕاگەیاند: ئەمڕۆ 24ساڵ بەسەر پلانگێری نێودەوڵەتی بۆ دەستگیرکردنی سەرۆک ئاپۆ تێدەپەڕێت، ئامانج لەم پلانە ئەوەبوو، گەلانی ناوچەکە بخرێنە ناو دۆخی شەڕەوە ، بەڵام سەرۆک ئاپۆ بە مانیفێستە ئاشتیخوازەکانی خۆی ئەم پلانەی شکست پهێنا. ئاماژەیی بەوەشکرد: هیچ زانیارییەک دەربارەی دۆخی ئۆجالان نیە،دەسەڵاتی فاشستی تورکیا له 2011وە ڕێی نەداوە، پارێزەران سەردانی دورگەری ئیمراڵی بکەن، هەروەها 23مانگیشە ڕێگەنەدراوە کەسوکارەکەی سەردانی ئۆجالان بکەن وتیشی: ئەم چالاکییە لە هەمو شارەکانی کوردستان و جیهان بەڕێوەدەچێت، هەروەها ڕەخنەی له هەڵوێستی ڕێکخراویCPT گرت بەرامبەر کەیسی ئۆجالان و بەدوو ڕوو ناوی برد. هاوكات تاران حسێن هاوسەرۆکی تەڤگەری ئازادی کوردستان، دەربارەی مێژوی پلانی دەستگیرکرنەکە ، زانیاری بە هاوڵاتی داو و وتی: ئۆجالان ماوەی 50ساڵە هاتۆتە ناو کایەی سیاسی و 25ساڵیشە، زیندانی کراوە. ئەو دەربارەی شێوازی دەستگیرکردنی وتی: سەرەتای ئەم پلانگێڕییە نێودەوڵەتیە لە 9ی ئۆکتۆبەری 1998 دەستیپێکرد، ئەوکات ئۆجالان لە سوریا بوو، بەپێدانی چەند بەڵێنێک لەوانە پێدانی مافی پەنابەرێتی ئۆجالان سوریای جێهێشت و دواتر دەستگیرکرا، ئەمریکا و ئیسرائیل و یەکێتی ئەورووپا و وڵاتانی ناوچە بەشدارییان لە پلانەکەدا كرد. لە درێژەی قسەکانی وتی، ئۆجالان لە دورگەی ئیمراڵی زیندانی کرا کەبەندیخانەیەکی تایبەتە و سیستەمێکی تایبەت، ئەو زیدانیە و شێوازی ئەشکەنجەدانه که دژی ئۆجالان دەکرێت، لەمێژودا بەرامبەر هیچ ئازادیخواز و سەرکردەیەک نەکراوه. عەبدوڵا ئۆجالان رابەری زیندانیكراوی پارتی کارێکارانی کوردستان، 24ساڵ لەمەوبەر و لە 15ی شوباتی 1999، لە وڵاتی کینیا دەستگیرکرا و ڕەوانەی توركیا كرا.
هاوڵاتی سەرۆکی ئۆکراینا، ڤلۆدۆیمیر زێلێنسکی لە پەیامێکی ڤیدیۆیدا ئاماژەی بەوە کرد کە هەوڵی دەستەبەرکردنی چەکی زیاتر و کاریگەریان داوە بۆ سوپای وڵاتەکەی بۆ ئەو هێرشانی ئامادەکارییان بۆ کردووە بۆسەر سوپای رووسیا. لە پەیامێکی ڤیدیۆییدا کە دوێنێ شەو لە چەناڵی خۆی لە تێلێگرام بڵاوی کردەوە، ڤلۆدۆیمیر زێلێنسکی هەڵسەنگاندنی بۆ کۆبوونەوەی گرووپی بەرگریی دیداری ئۆکراینا کرد کە لە بڕۆکسل بە سەرۆکایەتی ئەمریکا بەڕێوەچووە. راشیگەیاند: ''ئەمە نۆیەمین کۆبوونەوەی لەم جۆرەیە. بڕیارێکی دیکەی بەهێز درا بۆ پاراستنی دەوڵەتەکەمان و بەهێزکردنی سەربازەکانمان. لەلایەن هاوبەشەکانەوە رەزامەندی نیشاندراوە بۆ ناردنی سیستمی بەرگریی ئاسمانیی زیاتر. لەگەڵ تانک و تۆپ و گولـلەی زیاتر، هەروەها رەزامەندی نیشاندرا لەبارەی مەشقی زیاتر بە سوپاکەمان''. سەرۆکی ئۆکراینا باسی لەوە کرد کە لە چوارچێوەی جەنگی رووسیا-ئۆکراینا ئامادەکارییان کردووە بۆ هێرشکردنە سەر سوپای رووسیا و رایگەیاند: ''بۆ ئەو هێرشەی ئامادەکاریمان بۆ کردووە ئەوەی لەدەستمان بێت ئەنجامی دەدەین بۆ دابینکردنی چەکی زیاتر و چەکی دورهاوێژی زیاتر و هێزی زیاتر بۆ سەربازەکانمان''. هاوکات ڤلۆدۆیمیر زێلێنسکی باسی لەوە کرد کە دوای کارەساتی سەدە کە تورکیای هەژاند تیمی گەڕان و رزگارکردنیان رەوانەی ئەو وڵاتە کردووە. ئەمەشلەکاتێکدایە ئهمڕۆ چوارشهممه (15ی شوباتی 2023)، وهزارهتی بهرگری رووسیا رایگهیاند، له هێرشێكی رووسیادا هێزهكانی ئۆكرانیا بهدرێژایی سێ كیلۆمهتر كشانهوه بهرهو ههرێمی لۆهانسك. له بهیاننامهیهكی وهزارهتی بهرگری رووسیادا هاتووه، سهربازانی رووسیا بە مەبەستی پێشڕەوی زیاتر چوونهتە ناوچهیهكی سهربازی له دارستانهكانی ههرێمی لۆهانسك، لهكاتی هێرشه سهربازیهكهدا، هێزهكانی ئۆكرانیا بهشێوهیهكی پهرش و بڵاو تاوهكو سێ كیلۆمهتر بۆ خاڵی دواتر کشانەوە. لهبهیاننامهكهدا ئهوهش هاتووه، سهربازه ئۆكرانیهكان، كه له شوێنهكانیان ههڵاتن، ئامێره سهربازهكانیان و لاشهی كوژراوهكانیان جێهێشتووه. له 24ـی شوباتی 2022، به فهرمانی پوتنی سهرۆكی رووسیا هێرشكرایهسهر خاكی ئۆكرانیا و بههۆیهوه ههزاران كهس له سهربازان و هاووڵاتیان كوژراون و ملیۆنهها ئۆكرانیش ئاوارهی وڵاتانی ئهوروپی بوون، تا ئێستاش ئهو جهنگه بهردهوامه.
هاوڵاتی وەزارەتی بەرگری هۆڵەندا لە درەنگانی ڕۆژی دووشەممەدا ڕایگەیاند، دوو فڕۆکەی ئێف-35ی هۆڵەندی ڕێگرییان لە نزیکبونەوەی سێ فڕۆکەی سەربازی ڕووسیا کردوە لەلە نزیکبونەوە لە پۆڵەندا. بەپێی وەرگێڕانی رۆیتەرز لە بەیاننامەکەی وەزارەتەکەدا، فڕۆکە نەناسراوەکە لە ناوچەی ناتۆی پۆڵەندی نزیک بوونەتەوە. وەزارەتی بەرگری هۆڵەندا وتی " فڕۆکەکان کە لەو کاتەدا نەناسراو بوون لە کالینینگرادەوە نزیک ناوچەکانی پۆڵەندای ژێر بەرپرسیارێتی ناتۆنزیک بوونەتەوە." کالینینگراد(Kaliningrad) کەناری بالتیکی ڕووسییە کە دەکەوێتە نێوان ئەندامانی یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ پۆڵەندا و لیتوانیا. وەزارەتەکە وتی " دوای ناسینەوەیان، دەرکەوت کە سێ فڕۆکە بوون: فڕۆکەیەکی IL-20M Coot – A ی ڕووسی بووە کە دوو فڕۆکەی Su – 27 هاوەڵییان دەکرد. فڕۆکە F-35 ەکەی هۆڵەندا لە دوورەوە هاوەڵی فڕۆکە ڕووسییەکانی کردووە و دواتر هاوەڵییەکەی ڕادەستی هاوبەشەکانی ناتۆ کردووە." وەزارەتی بەرگری ڕووسیا تاوەکو ئێستا لێدوانی لەسەر ئەو ڕووداوە نەداوە. وەزارەتی بەرگری هۆڵەنداش ڕایگەیاند بۆ مانگی دوو و سێ هەشت فڕۆکەی ئێف 35 ی وڵاتەکە لە پۆڵەندا جێگیرکراون.
هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیەکانی دەرەوەی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا ژنێک و ٢ منداڵی تیرۆریستانی داعشی رادەستی حکومەتی سلۆڤاکیا کردەوە. بەگوێرەی ماڵپەڕی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیەکانی دەرەوەی خۆبەڕێوەبەری باکور و رۆژهەڵاتی سوریا، شاندێکی سلۆڤاکیا بە سەرۆکایەتی ئیگۆر بوکین بەرپرسی کاروباری دەرەوەی ئەروپای وەزارەتی دەرەوەی سلۆڤاکیا سەردانی رۆژئاوای کوردستانی کردووە. شاندەکە لەلایەن رۆبێل بەهۆ جێگری هاوسەرۆکی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیەکانی دەرەوە، خالید ئیبراهیم ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەری بەڕێوەبەرێتیەکە و لانا حسێن ئەندامی نوسینگەی پەیوەندیەکانی یەکینەکانی پاراستنی ژنان (پەیەژە)ەوە پێشوازی لێکراوە. بەگوێرەی هەواڵی ماڵپەڕی بەڕێوەبەرایەتی پەیوەندیەکانی دەرەوەی خۆبەڕێوەبەری، هەردوولایەن باسی دۆخی سوریا و رۆژئاوای کوردستانیان کردووە. رۆبێک بەهۆ ئاماژەی بە کەموکورتی وڵاتانی جیهان و بەجێنەگەیاندنی بەرپرسیاریان لەبەرامبەر خانەوادەی تیرۆریستانی داعش لە کەمپی هۆڵ و کەمپی رۆژ کرد و وتی، پێویستە دەوڵەتانی جیهان هاوڵاتیەکانیان لە کەمپەکاندا بگەڕێننەوە. ئیگۆر بوکینیش سوپای وڵاتەکەی پێشکەشی رۆژئاوای کوردستان کرد و رایگەیاند کە هاوڵاتیەکانیان لە رۆژئاوای کوردستان دەگەڕێننەوە. لە کۆتاییدا بە شێوەیەکی فەرمی ژنێک و ٢ منداڵی تیرۆریستانی داعش کە هاوڵاتی سلۆڤاکیان، رادەستی شاندەکە کرانەوە.
