كۆشكی سپی: ڕاگرتنی شەڕ لە لوبنان نزیكبۆتەوە

هاوڵاتى ‌کۆشکى سپى رایگه‌یاند، مانگى داهاتوو له‌ شارى ژنێفى وڵاتى سویسرا، هه‌ریه‌که‌ له‌ سه‌رۆکى ئه‌مریکا و سه‌رۆکى روسیا کۆده‌بنه‌وه‌.  ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه‌ 25ى ئایارى 2021، کۆشکى سپى له‌ راگه‌یه‌نراوێکدا باسى له‌وه‌کرد، له‌ رۆژى ١٦ى مانگى داهاتوودا، هه‌ریه‌که‌ له‌ جۆ بایدن سه‌رۆکى ئه‌مریکا و ڤلادمێر پوتین سه‌رۆکى روسیا له‌ شارى ژنێف له‌ وڵاتى سویسرا کۆده‌بنه‌وه‌ و باس له‌ چه‌ندین پرسى هه‌ستیارى نێوانیان ده‌که‌ن. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ به‌وه‌شکراوه‌ که‌  پێشبینییه‌کان و سه‌قامگیرییه‌تى په‌یوه‌ندییه‌کانى نێوان روسیا و ئه‌مریکا تاوتوێ ده‌که‌ن. ئه‌م هه‌فته‌یه‌ جه‌یک سولیڤان راوێژکارى باڵاى ئاسایشى نیشتیمانى ئه‌مریکا و نیکۆلاى پاتریشیوى راوێژکارى ئاسایشى روسیا کۆبوونه‌وه‌. په‌یوه‌ندییه‌کانى مۆسکۆو واشنتن ماوه‌یه‌که‌ گرژى تێدایه‌و هه‌ر وڵاته‌و ئه‌وى دیکه‌ تۆمه‌تبار ده‌کات به‌ ده‌ستتێوه‌ردان له‌وڵاتانى خۆرهه‌ڵاتى ناوه‌راست.  

شاناز حەسەن ئەمڕۆ سێشه‌ممه‌ لە بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان نرخی دینار بە بەراورد بە ڕۆژانی رابردوو دابەزینی زیاتری بەخۆیەوە بینی.  نەوزاد جەلال، لە نوسینگەی دراو بۆ ئاڵوگۆڕی دراوەکان لە لێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: "ئەمڕۆ نرخی دینار کەمێکی تر دابەزینی بەخۆیەوە بینی بە بەراورد بە ڕۆژانی رابردوو، چاوەڕێ دەکرێت زیاتریش دابەزێت". ئێستا لە بازاڕەکانی هەرێمی کوردستاندا نرخی دراوەکان لە بەرامبەر دیناری عێراقیدا بەمجۆرەیە: 100 دۆلار به‌رامبەر 149 هەزار و 100 دیناره‌. 100 پاوەن بەرامبەر 210 ھەزار دینارە. 100 یۆرۆ بەرامبەر 181 ھەزار و 500 دینارە. 100 لیرەی تورکی بەرامبەر 18 ھەزار دینارە. 100 ھەزار تمەنی ئێرانی بەرامبەر 6 ھەزار و 750 دینارە.

هاوڵاتى  ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 68 دۆلار و 60 سەنتە.  لە بۆرسە بازارە جیهانییەکان، نرخی‌ بەرمیلێک نەوتی‌ خاوی ئەمریکیش بە 66 دۆلار و 11 سەنت مامەڵەی‌ پێوە دەکرێت. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، بەهۆی لێدوانی بەرپرسانی ئێران بۆ ئەگەری کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی 2015، زیادبونی خواست لەسەر ئەو وزەیە لەبازارەکانی ئەمریکا و بەردەوامی هەوڵەکانی بەکارهێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا، ئەمڕۆ بەهای نەوت بەرزبووەوە. ماوه‌ی چه‌ند مانگێكه‌ نرخی نه‌وت له‌ بازاڕه‌كانی جیهان به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌خۆیه‌وه‌ به‌جۆرێك له‌ سه‌رو 60 دۆلاره‌وه‌ مامه‌ڵه‌ی پێوه‌ ده‌كرێت.

پ.دهۆك كەسوكاری رۆژنامەنووس و چالاكوانانی سزادراوی بادینان داوا لەنوێنەرانی وڵاتەكانی دەرەوە لەكوردستان دەكەن فشاری زیاتر لەسەر حكومەتی هەرێم بكەن بۆ ئازادكردنیان ، داواش لەسەرۆكی هەرێم دەكەن هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت تابڕیاری ئازادكردنیان بۆ دەربكات، لەگەڵ ئەوەشدا دڵیان بەفشارە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەكان خۆشە. زێدان محەمەد، برای رۆژنامەنووس گۆهدار محەمەد لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى   وت :» دواینجار كە گوهدار پەیوەندی بەئێمەوە كرد هەفتەیەك پێش جەژنی رەمەزان بوو بۆ ماوەی خولەكێك و (30) چركە قسەی لەگەڵ ئێمە كرد، وتی خەمی من نەخۆن لەخوا بەزیاد بێت من باشم و دۆخی تەندروستی منیش باشە، دواتر ئەو پرسیاری ئەحواڵ و دۆخی ئێمەی كرد وتمان دڵمان هەر لای تۆیەو حەزدەكەین بەزووترین كات بگەڕێیتەوە بۆ ماڵەكەی خۆت «. هەروەها ئاماژەی بەوەشكرد زۆر كات نەبوو قسەی تر بكەین، تەلەفونەكەی داخست ، زۆر حەزیان دەكرد لە رۆژی جەژن جارێكی تر تەلەفونی بكردایە بۆ ئەوەی بەلایەنی كەم جەژنی رەمەزانیان لێی پیرۆز بكردایە، وتیشی:»زۆركەس و لایەن هەوڵی ئازادكردنی ئەوانیان داوە، بەڵام تائێستا هیچ ئەنجامی نەبووە ، ئێمەش ناتوانین هیچ شتێك بكەین ، هەموو كەس دەزانێت دۆسیەكەی ئەوان چییە، چاوەرێی وڵاتانی ئەمریكاو  فەرەنسا و یوئێن و وڵاتەكانی تر دەكەین فشاری زیاتر لەسەر حكومەت بكەن ، داواش لەسەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەین هەڵوێستی خۆی رابگەیەنێت و بڕیارێكی دڵخۆشكەر بۆ هەموو خەڵكی كوردستان دەربكات «. رۆژی 6ی ئایاری 2021 دەستەی سزای دادگای پێداچوونەوەی هەرێمی كوردستان سزای شەش ساڵ زیندانیكردنی بۆ پێنج چالاكوان و رۆژنامەنووسەكەی بادینان پەسەندكرد، لەبڕیارەكەی دادگادا هاتووە: ئەو كەسانە پەیوەندییان بەكونسوڵخانەی ئەمریكاو ئەڵمانیا هەبووە و پارەیان لەوان وەرگرتووە. بڕیارەكەی دادگای پێداچوونەوە لە 28ی نیسانی 2021 بەدەنگی زۆرینەی ئەندامانی دەستەی سزای دادگاكە دەركراوەو تێیدا جەخت لەدروستی بڕیاری دادگای تاوانەكانی دووی هەولێر لەسەر ئەو چالاكوان و رۆژنامەنووسانە كراوەتەوەو سزای شەش ساڵ زیندانیكردن بۆ هەر یەكێكیان پەسندكراوە، بەڵام بەپێی بەدواداچوونەكانی  بڕیارە دادگای پێداچوونەوەی گشتی كە لە (15) دادوەر پێكدێن پێداچوونەوەی تێدا بكەن. ئەو پێنج چالاكوان و رۆژنامەنووسە حوكمدراوە  كەبریتین لە ( ئەیاز كەرەم، گۆهدار محەمەد، شێروان شێروانی، هاریوان عیسا، شڤان سەعید )، ئەم پێنج كەسە تۆمەتی سیخوڕی و هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی هەرێمیان درایەپاڵ . بەشدار حەسەن، سەرۆكی تیمی پارێزەرانی دۆسیەكە لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت: « 19ی ئایار تیمی خۆبەخشی پارێزەرانی دەستگیركراوانی بادینان دوا تانەیان لەبارەی  دۆسیەی پێنج رۆژنامەنووس و چالاكوانە دەستگیرکراوەكەی بادینانەوە لەبڕیاری دادگای پێداچوونەوەی هەرێم دا، بەپێی یاسای (اصول محاكمات) كومەڵێك رێگا هەیە بۆ تانە لێدان لەبڕیار، بۆ نموونە یەكێك لەو بڕیارانە ( تەممیزە ) ئینجا دوای  ئەوەی بڕیارەكە لەدادگای ( جینائات) دەردەچێت، ئێمە (تەممیز )مان كرد،، دوا تانەی ئێمە لەیاسادا پێی دەڵێن راستكردنەوەی بڕیاری بەدواداچوون». «سادەترین مافی سزادراوان ئەوەیە كە لەزیندان كەسوكاری خۆیان و پارێزەرەكانیان ببینن، بەڵام تائێستا نە پارێزەرەكان، نە كەسوكاریان ئەو پێنج سزادراوانەیان نەبینیوە». «ئەو پێنج سزادراوە ئێستا لەزیندانی ئاسایشدان، بەپێی یاسا سزادراوەكان دەبێت بگوزارێنەوە بۆ نزیكترین شوێنی كەسوكاریان، دەبوایە بگوازرێنەوە بۆ چاكسازی پیاوان لەدهۆك» بەشدار حەسەن وای وت .  بەشدار حەسەن وتیشی: «خەڵك هەیە لە بەعاج و فەلووجە و رومادی و موسڵ دێت و كەسوكاری خۆیان لەزیندان دەبینن، لەكاتێكدا ئەوانە پێشتر چەكداری داعش بوون، باشە بۆ ئەو هەژارانە ناتوانن كەسوكاری خۆیان ببینن». «سەرۆكی ئەنجومەنی دادوەری بەڵێنیدا خۆی لەنزیكەوە چاودێری دۆسیەكە بكات و خۆشی پێداچوونەوە بەدۆسیەكە بكات، كەئەمەش هەنگاوێكی دڵخۆشكەرە، هەست دەكەین ئەمجارە جیاوازییەك هەبێت بەتایبەت دوای فشارەكانی یۆئێن و چەند وڵاتێكی تر، هیوایەكی باش هەیە بۆ گوڕانكاری لەدۆسیەكە» بەشدار حەسەن وای وت.  

هاوڵاتى  ​ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت لە بازاڕەکانی جیهاندا بە 66 دۆلار و 44 سەنتە و نرخی‌ بەرمیلێک نەوتی‌ خاوی ئەمریکیش بە 63 دۆلار و 58 سەنت مامەڵەی‌ پێوە دەکرێت. ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز بڵاویکردەوە، بەهۆی  زیادبوونی خواست لەسەر نەوت لەئەمریکا و لێدوانی بەرپرسانی ئێران بۆ نزیکبوونەوە لەرێککەوتنی ئەتۆمی، ئەمڕۆ یەکشەممە بەهای نەوت بەڕێژەی 2% بەرزبووەوە. بەگوێرەی شیکەرەوەکانی بازاری وزە لە ئەمریکا بەهۆی زیادبونی خواست و بەنزمی هێشتنەوەی بەرهەمهێنانی نەوت، پێشبینی دەکرێت تاکۆتایی ئەمساڵ نرخی نەوتی برێنت لەنێوان 70 بۆ 80 دۆلاردا جێگیربێت

هاوڵاتى دواى ئه‌وه‌ى دوێنێ سێشه‌ممه‌ نرخى نه‌وتى خاوى برێنت بۆ گه‌یشته‌ 70 دۆلار و 11 سه‌نت،  ئه‌مڕۆ نرخه‌که‌ى به‌رده‌وام له‌دابه‌زیندابووه‌ و بۆ هه‌ر به‌رمیلێک زیاتر له‌ سێ دۆلار نرخه‌که‌ى له‌ده‌ستداوه‌ گه‌یشته‌ 66 دۆلارو 61 سه‌نت. ئاژانسه‌کانى نه‌وتى خاوى جیهان بڵاویانکرده‌وه‌ که‌ به‌هۆى پڕبونى کۆگاکانى نه‌وت هه‌ڕه‌شه‌کانى چین و ئه‌مریکا بۆ روبه‌ڕوبونه‌وه‌ى یه‌کتر، ئه‌مڕۆ نرخى نه‌وتى برێنت نزیکه‌ى سێ دۆلار دابه‌زى. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا دابه‌زى بۆ 63 دۆلارو 65 دابه‌زیی.  

هاوڵاتى ڕۆژنامەیەكی بەریتانی وێنەی سێ گەریلای شەهیدی بڵاو کردووەتەوە وەک بەڵگەی بەکارهێنانی چەکی کیمیاوی تورکیا دژی کورد كەلە بۆردومانەكانی ئەم دواییەدا بەكاریهێناوە.  ڕۆژی 16ئایاری 2021  ڕۆژنامەی ‘مۆڕنینگ ستار’ی بێریتانی وێنەی سێ گەریلای شەهیدی بڵاو کردووەتەوە، کە لە ئاڤاشین بە چەکی کیمیاوی شەهید بوون و ڕایگەیاندووە، کە ئەمە چەندین جارە تورکیا لە دژی کوردان چەکی کیمیاوی بەکار دێنێت و دونیا بێدەنگە. ڕۆژنامەکە چەند وێنە و دیمەنێکی گەریلای شەهیدی لە ئاڤاشین پیشانداوە، کە ڕۆژی ٣ی ئەم مانگە (ئایار) شەهید بوون و وەک باسی کردووە، هیچ ئاسەوارێکی برینداربوون لە سەر تەرمی گەریلاکان نابینرێت و پشتڕاستی دەکاتەوە، کە سوپای تورک چەکی کیمیایی لەدژی گەریلاکان بەکار هێناوە و بەوشێوازە شەهیدیی کردوون. هەروەها ڕۆژنامەکە دەستنیشانیکردووە، کە سەربازانی تورکیا تەرمی ژنە گەریلایەک کە وادیارە لە تونێلێکی ژێر زەومینیدا شەهید بووە دێننە دەرەوە و لە قسەکانیاندا بەکارهێنانی چەکی کیمیاوی لە دژی گەریلاکانی کوردستان لە یەکتر پیرۆز دەکەن. مۆڕنینگ ستار بەبیریهێناوەتەوە، کە بەڕێوبەرانی کەجەکە و پەکەکە چەندینجار هۆشداریان داوە لە بەکارهێنانی چەکی کیمیایی لەلایەن دەوڵەتی تورکەوە، کە پێچەوانەی پەیمانی ١٩٩٧ی پێشگرتن لە بەکارهێنانی چەکی کیمیاییە کە تورکیاش واژۆی لەسەر کردووە. ڕۆژنامەی مۆڕنینگ ستار هاوکات سەرنجی ڕاکێشاوەتەسەر ئەوەی، کە ئەمە جاری یەکەم نییە کە دەوڵەتی تورک لە دژی کوردان چەکی کیمیایی بەکاردێنێت، بەڵکو لە دژی شەنگال و کامپی پەنابەرانی مەخموریش بەکاریهێناوە، هەروەها  ساڵی ٢٠١٩ لە سەرێکانی دەوڵەتی تورکیا چەکی قەدەغەکراوی فسفۆڕی لە دژی کوردان بەکارهێنابوو، بەڵام لەدژی ئەم پێشلکاریی و تاوانەی دەوڵەتی تورک تا ئێستا ڕای نێودەوڵەتی بێدەنگی هەڵبژاردووە.

هاوڵاتى نرخى نه‌وتى خاو له‌ بازاره‌کانى جیهاندا به‌رزبووه‌ته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت له‌سه‌رو 68 دۆلار مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه‌ 17ى ئایارى 2021، به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى برێنت به‌ 68 دۆلارو 57 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به‌ 65 دۆلارو 33 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت.  

هاوڵاتى نه‌وتى خاو له‌ بازاڕى بۆرسه‌ى جیهانى به‌رزده‌بێته‌وه‌و به‌رمیلێک نه‌وتى برێنت له‌سه‌رو 68 دۆلار مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت. ئه‌مڕۆ شه‌ممه‌ 14ى ئایارى 2021، به‌رمیلێک نه‌وتى برنت به‌ 68 دۆلار و 81 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت، له‌کاتى داخستنى بازاڕدا به‌ 67 دۆلار و پێنج مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرا. هه‌روه‌ها به‌رمیلێک نه‌وتى خاوى ئه‌مریکا(ته‌کساس) به‌ 65 دۆلارو 50 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرێت،  له‌کاتى داخستنى بازاڕدا به‌ 63دۆلار و 80 سه‌نت مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ ده‌کرا.  

هاوڵاتى ‌ که‌نه‌دا له‌سه‌ر که‌یسى زیندانیکراوانى بادینان هاته‌ ده‌نگ و باڵوێزخانه‌ى وڵاته‌که‌ى له‌عێراق تویتێکى له‌وباره‌یه‌وه‌ کردوه‌ و نیگه‌رانى خۆیان ده‌ربڕیووه‌. باڵیۆزخانه‌ى که‌نه‌دا له‌ به‌غداد له‌پێگه‌ى تایبه‌تى خۆى له‌تۆڕى کۆمه‌ڵایه‌تى تویته‌ر، به‌ زمانى کوردى تویتێکى بڵاوکرده‌وه‌ و تێیدا هاتووه‌:"که‌نه‌دا زۆر نیگه‌رانه‌ له‌ سزادانى ڕۆژنامه‌نوس‌و چاڵاکوانان له‌ هه‌رێمى کوردستان". له‌به‌شێکى دیکه‌ى تویته‌که‌دا، بالیۆزخانه‌ى که‌نه‌دا له‌به‌غدا ئه‌وه‌ ده‌خاته‌روو که‌ "ڕاگه‌یاندنى ئازادو سه‌ربه‌خۆ بناغه‌ى دیموکراسیه‌." هه‌روه‌ها راشیده‌گه‌یه‌نن که‌ ڕاگه‌یاندنکاران‌و بیروڕاى جیاواز وه‌کو ئۆکسجین گرنگه‌ بۆ کۆمه‌ڵگایه‌کى ئازادو هۆشیارو گشتگیر. رۆژى پێنجشه‌ممه‌ى هه‌فته‌ى رابردوو دادگاى پێداچونه‌وه‌ى هه‌رێم به‌بیانووى سیخوڕیکردن بۆ ولاتانى دیکه‌ و کۆبونه‌وه‌ و وه‌رگرتنى زانیارى له‌باڵیۆزخانه‌ى ئه‌مریکا و ئه‌ڵمانیا، بڕیارى زیندانیکردنى پێنج رۆژنامه‌نوس و چالاکوانى په‌سه‌ندکرد، ئه‌و هه‌نگاوه‌ش کاردانه‌وه‌ى زۆرى ناوخۆیى و نێوده‌وڵه‌تى به‌دوادا هات، تائێستا چه‌ندین وڵات هه‌ڵوێستى توندیان له‌وباره‌یه‌وه‌ هه‌بووه‌.

هاوڵاتى رۆژنامه‌ى نیویۆرک تایمز ئاشکرایکرد، سبه‌ینێ شه‌ممه‌ کاتژمێر 5:43 خووله‌کى سه‌ر له‌ئێواره‌، مووشه‌که‌ زه‌به‌لاحه‌که‌ى چین له‌سه‌ر هێڵى 41.5 ده‌که‌وێته‌خواره‌وه‌. رۆژنامه‌که‌ به‌ پشت به‌ستن به‌ زانیارییه‌کانى حکومه‌تى ئه‌مریکا ئه‌وه‌ى ئاشکرا کردووه‌ به‌پێى ئه‌و لێکۆڵینه‌وانه‌ى ئه‌نجامدراون، مووشه‌که‌ چینییه‌ 21 تۆنه‌که‌ له‌" باکوورى  رۆژهه‌ڵاتى ئه‌فریقا یان ئاسمانى سوودان" به‌ دیاریکراوى ده‌که‌وێته‌خواره‌وه‌. لوید ئۆستن، وه‌زیرى به‌رگرى ئه‌مریکا له‌ کۆنگره‌یه‌کى ڕۆژنامه‌نوسیدا وتى:" پێنتاگۆن هیچ نیازێکى نییه‌ بۆ تێکشکاندنى موشه‌که‌ چینییه‌ له‌ کۆنترۆڵ ده‌رچووه‌". هه‌روه‌ها ڕه‌خنه‌ى له‌ په‌کین گرت که‌ به‌وکاره‌ى مه‌ترسى له‌سه‌ر دانیشتوان دروستکردووه‌. رۆژى 29ى نیسانى ڕابردوو، چین مووشه‌کێکى 21 تۆنى ڕه‌وانه‌ى بۆشایى ئاسمان کرد، به‌ڵام له‌ناکاو ڕایگه‌یاند که‌ کۆنترۆڵى مووشه‌که‌که‌ى له‌ده‌ستداوه‌ که‌ خێراییه‌که‌ى 18 هه‌زار میله‌ له‌ کاتژمێرێکدا.    

هەڵۆ سەربەست ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا رۆژی شەممەی رابردوو 1ی ئایار بەفەرمی دەستی كرد بەكشانەوەی هێزەكانی لەئەفغانستان، كۆتایی ئەو پرۆسەیەش دەبێتە كۆتایی جەنگێك، 20 ساڵی خایاند.  دوای ئەوەی ساڵی 2001 بەدوای هێرشەكانی سێپتەمبەری سەر نیویۆرك و واشینگتۆندا، ئەمریكا ئەفغانستانی داگیركرد بۆ لە ناوبردنی قاعیدە و تاڵیبان، بەڵام چاودێران دەڵێن، لێرەوە ماوەیەكی پڕ گومان لەو وڵاتە دەستپێدەكات، چونكە رۆژ بەڕۆژ دەسەڵاتی تاڵیبان بەرەو زیاتربوون دەچێت. بەرپرسە ئەمریكییەكان دەڵێن پرۆسەی كشانەوەكە ماوەیەكە دەستی پێكردووە و دانانی بەرواری یەكی ئایار تەنیا بەروارێكی رەمزییە، چونكە ئەو بەروارە بۆ كۆتاییهاتنی پرۆسەكە دانرابوو كاتێك ئیدارەی پێشوی ئەمریكا بەسەرۆكایەتی ترەمپ، لەشوباتی 2020دا لەگەڵ بزوتنەوەی تاڵیباندا لە دەوحەی پایتەختی قەتەر گەیشتنە رێككەوتن. ساڵی 2001 ئەمریكا بەسەرۆكایەتی هاوپەیمانیەتییەك ئەفغانستانی داگیركرد، دیارترین وێستگەكانی ئەو جەنگە (20) ساڵەیە ئەمانەن: جەنگ لەدژی تیرۆر لە 7ی تشرینی یەكەمی 2001، دوای كەمتر لەمانگێك لەهێرشەكانی 11ی سێپتەمبەر، جۆرج دەبلیو بۆش سەرۆكی ئەمریكا، دوای ئەوەی رژێمی تاڵیبان رەتیكردەوە ئوسامە بن لادن سەرۆكی رێكخراوی قاعیدە رادەست بكات، ئۆپراسیۆنی «ئازادیی هەمیشەیی» لەئەفغانستان راگەیاند و لەچەند هەفتەیەكدا وڵاتەكەی داگیركرد. دوای داگیركردنی عێراق لە 2003دا لەلایەن ئەمریكاوە، سەرنجەكان لەسەر ئەفغانستان نەمان و ئەوەش بووە دەرفەتێك تیایدا تاڵیبان و رێكخراوەكانی تر ریزەكانیان رێكبخەنەوە و پێگەكانیان لەباشورو رۆژهەڵاتی وڵاتەكە پتەوبكەن. جەنگێكی لەیاد كراو دوای داگیركردنی عێراق لە 2003دا لەلایەن ئەمریكاوە، سەرنجەكان لەسەر ئەفغانستان نەمان و ئەوەش بووە دەرفەتێك تیایدا تاڵیبان و رێكخراوەكانی تر ریزەكانیان رێكبخەنەوە و پێگەكانیان لەباشورو رۆژهەڵاتی وڵاتەكە پتەوبكەن. 100 هەزار سەرباز كۆتاییەكانی 2009 بەچەند مانگێك دوای هەڵبژاردنی، باراك ئۆباما سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا، وێڕای ئەوەی لەسەر ئەو بەڵێنە هەڵبژێردرابوو كە دەیوت كۆتایی بەجەنگی عێراق و ئەفغانستان دەهێنێت، بەڵام ژمارەی سەربازەكانی لە ئەفغانستان بۆ (68) هەزار بەرزكردەوە. لەكانونی یەكەمی ئەو ساڵەشدا (30) هەزار سەربازی تری ناردو جەختیكردەوە كەدوای (18) مانگ دەستدەكات بە كشانەوە، بەڵام «زیاتركردنی سەربازەكان لەئێستادا بۆ ئەوەیە تا ئەوكاتە تاڵیبان بێ هێز بكرێت و دامەزراوەكانی حكومەت بەهێز بكرێت». كوژرابی بن لادن شەوی 1/2ی ئایاری 2011 ئوسامە بن لادن سەرۆكی قاعیدە، لەئۆپراسیۆنێكی هێزە تایبەتەكانی ئەمریكادا كوژرا. كۆتایی پرۆسە جەنگییەكان لە 31ی كانونی یەكەمی 2014 هاوپەیمانیی باكوری ئەتڵەسیی (ناتۆ) كۆتایی بەئەركە سەربازییەكانی هێنا لەئەفغانستاندا، بەڵام هێشتا (12) هەزار و (500) سەربازی بیانی لەوڵاتەكەدا بوون، كە نۆ هەزارو (800) یان ئەمریكی بوون و بەهۆی ئەو كەمبوونەوەیەوە دۆخی ئاسایش بەتەواوی داڕما، چونكە تاڵیبان بەهێز بوەوەو هاوكات رێكخراوی داعش دەستیكرد بەچالاكی. پاڵپشتی ئەمریكی لە 21ی ئابی 2017، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەوكاتی ئەمریكا، هەڵوێستێكی پێچەوانەی لێدوانەكانی پێشوی راگەیاند. بەوەی جەختیكردەوە كەهێزەكانی ئەمریكا تاڕاگەیاندنێكی تر لەئەفغانستان دەمێننەوەو هەزارەها سەربازیشی بۆ پاڵپشتی ناردە ئەو وڵاتەو گەورەترین بۆمبی نا ناوەكیشی لەدژی پێگەكانی داعش بەكارهێنا، كە بە (دایكی بۆمبەكان) ناسراوە. ژمارەی سەربازەكانیشی بەرزكردەوە بۆ زیاتر لە (14) هەزار. گفتوگۆ هاوینی 2018 واشینگتۆن و نوێنەرەكانی تاڵیبان گفتوگۆی نهێنی و راستەوخۆیان لەدەوحەی پایتەختی قەتەر دەستپێكرد كە بزوتنەوەی تاڵیبان لەوێ نوسینگەیان هەیە. گفتوگۆكان بە سەرۆكایەتی نێردەی تایبەتی ئەمریكا (زاڵمای خەلیل زاد) بوو و پەیوەستبوو بەكەمكردنەوەی بوونی سەربازیی ئەمریكا لەئەفغانستان و لەبەرامبەریشدا ئەمریكا داوای لە تاڵیبان كرد رێگربێت لەئەوەی وڵاتەكە ببێتە پەناگەیەكی ئارام بۆ گروپە تیرۆریستییەكانی وەك قاعیدە و داعش. چەند جارێك گفتۆكان راگیران و ئەمریكا كەوتەوە بۆردومانكردن. رێككەوتنێكی مێژویی لە 29ی شوباتی 2020 ئەمریكاو تاڵیبان رێككەوتنێكی مێژوییان لەدەوحە واژۆكرد. بەپێی ریككەوتنەكە تاوەكو ئایاری 2021 دەبێت سەرجەم هێزە بیانییەكان لەئەفغانستان بكشێنەوە، لەبەرامبەر گەرەنتیی ئەمنی و بەڵێننامەی تاڵیباندا كە كردەوە توندوتیژییەكان كۆتایی پێبهێنێت و لەگەڵ حكومەتی كابول بكەوێتە گفتوگۆ. لە 12ی كانونی یەكەمی هەمان ساڵ، یەكەم گفتوگۆی ئاشتی لەنێوان حكومەت و یاخیبووەكاندا، لەدەوحە دەستیپێكرد، بەڵام لەچەند مانگی رابردودا تیرۆركردنی رۆژنامەنوس و دادوەر و پزیشك و كەسانیتر لەچالاكوانە مەدەنییەكان زیادیكردو واشینگتۆن و كابول بەرپرسیارێتییەكەیان خستە ئەستۆی تاڵیبان و ئەویش رەتیكردوە. كشانەوەی هێزەكان لە 14ی نیسانی 2021دا جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند تا 11ی سێپتەمبەرو ساڵیادی هێرشەكان، ئەو دوو هەزارو (500) سەربازە دەكشێنێتەوە كە لەئەفغانستاندا ماون و لە 29ی هەمان مانگدا ناتۆ كشانەوەیەكی هەمەئاهەنگی هێزەكانی ئۆپراسیۆنی (پشتیوانیی حازم)ی دەستپێكرد كە بەكۆی گشتی نۆ هەزارو ( 600) سەرباز لە (36) وڵاتەوە بەشدارن تێیدا. بەو شێوەیە، دوای (20) ساڵ جەنگ و هەزاران قوربانی و ملیارەها دۆلار خەرجیی و زیان، هێزەكانی ئەمریكا كە بۆ لەناوبردنی تاڵیبان چوونە ئەفغانستان، وڵاتەكە جێدەهێڵن، بەڵام هێشتا تاڵیبان ماوەو ڕۆژ بەڕۆژ بەهێزتر دەبێت، بەتایبەتی لەگەڵ نەمانی هێزە ئەمریكییەكاندا.

  هاوڵاتى . دهۆك زیاتر لەشەش مانگە بەدەل بەرواری دەستگیركراوەو تائێستا دادگایی نەكراوەو  پەڕاوی لێكۆڵینەوەی لەلایەن دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایشەوە جارێكی دیكە ڕەوانەی دادگای تاوانەكانی دووی هەولێر كراوە تا رۆژی دادگایی كردنی بۆ دیاری بكرێت. رێڤینگ یاسین، پارێزەری بەدەل بەرواری لەلێدوانێكدا بە هاوڵاتى وت:»ناردنی پەڕاوەكەی بۆ دادگای تاوانەكانی دووی هەولێر راستە، لە رێكەوتی 24ی مانگی رابردوو رەوانە كراوەو تەنیا ئەوە ماوە رۆژی دادگاییكردنەكەی دیاری بكرێت». ناوبراو جەختی لەوەكردەوە كە پەڕاوەكە هیچ شتێكی نوێی تێدا نییە. «تۆمەتەكە هەر ئەوەیە كە مامۆستا بەدەل ویستوویەتی ئاسایشی هەرێمی كوردستان تێكبدات». رێڤینگ یاسین وتیشی:» ئێمە كۆمەڵێك داواكاریمان پێشكەشی دادگا كردووە، لەوانە داخستنی دۆسیەكەی مامۆستا بەدەل، چونكە نابێت كەسێك دووجار لەسەر كەیسێك دادگایی بكرێت».  پێشتر بەدەل بەرواری لەدهۆك تاوانبار كرابوو بەیاسای خراب بەكارهێنانی مۆبایل، لەسەر ئەم دۆسەیە ماوەی (27) رۆژ لەزیندان راگیرابوو بڕی دوو ملیۆن دینار غەرامە كرا. «تۆمەتەكەی ئێستاش هەمان شتە لەڕووی ناوەڕۆكەوە، مامۆستا بەدەل تائێستا هیچ دانپێدانانێكی نییە، دانی بەو تۆمەتەدا نەناوە كە درواتە پاڵی و رەتیكردووەتەوە»، پارێزەرەكەی بەرواری وا دەڵێت. كوڕێكی بەدەل بەرواری ئاماژە بەوە دەدات تائێستاش چارەنووسی دیارنیە كەئایا ئازاد دەكرێت یا وەكو ئەو رۆژنامەنووسانەی دیكە دادگایی دەكرێت. ئاری بەدەل ، كوڕی مامۆستا بەدەل بەرواری لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتى وت:»هەر لەمانگی تشرینی یەكەمی 2020 باوكم لەهەولێر زیندانیكراوەو لەهەمووی ناخۆشتر نازانین باوكم لەسەر چ تاوانێک دەستگیركراوەو بۆچی ئەوەندە مانگە راگیراوە». كوڕەكەی ئەوەی خستەڕوو لەم ماوەیەدا سەردانی هەموو بەرپرسانی ئەمنی و حزبییان لەسنوری پارێزگای دهۆك كردووە كەهەوڵ بۆ ئازادكردنی باوكی بدرێت.  ئاری ئەوەی روونكردەوە كە هەر دوو هەفتە جارێك قسە لەگەڵ باوكی دەكات « كاتێك قسەی لەگەڵ دەكەین گلەیی لەشوێنی خۆیان دەكات و دەڵێت شوێنمان تەنگە، دۆخی تەندروستی ئەوەندە خراپ نیە وەك ئەوەی هەندێك میدیا باسی لێوە دەكەن، زەعیف بووە ، دەڵێت دكتۆر هەیە لەو شوێنەیە، بەڵام خۆی حەب ناخوات». هاوكات داوای لەهەموو لایەنە سیاسییەكان و بەرپرسان كرد باوكی بۆ ئازادبكەن «زۆر بیری باوكم دەكەم دەمانەوێت پێش جەژنی رەمەزان بێتەوە بۆ ماڵ و هەموومان دڵخۆش بكات». رۆژی 15-2-2021 دادگای تاوانەكانی دووی هەولێر یەكەم دانیشتنی سەبارەت بەدۆسیەی حەوت چالاكوان و رۆژنامەوانی دەستگیركراوی بادینان ئەنجامدا، تێیدا پێنج كەسیان بەتۆمەتی «سیخوڕی و هەوڵدان بۆ تێكدانی ئاسایشی هەرێمی كوردستان» یەكی بەشەش ساڵ زیندانیكردن سزادا. ئەوكات دۆسیەكانی هەریەك لەبەدەل بەرواری و ئومێد حاجی لەلایەن دادگای تاوانەكانی دووی هەولێرەوە گەڕێندرایەوە بۆ ئاسایشی گشتی و دادگای لێكۆڵینەوەی ئاسایش، چونكە  وەك باسكرا دۆسیەكانیان كەموكوڕیی لێكۆڵینەوەی هەبووە.

هاوڵاتى  سه‌رۆكی ئه‌مریكا موچەی یه‌ك كاتژمێر كاركردنی فه‌رمانبه‌رانی فیدڕاڵی بۆ 15 دۆلار زیادكرد.  به‌گوێره‌ی میدیاكانی ئه‌مریكا، ئێواره‌ی دوێنێ چوارشه‌ممه‌ به‌كاتی ئه‌مریكا، جۆ بایدن سه‌رۆكی ئه‌مریكا واژۆی له‌سه‌ر بڕیارێكی سه‌رۆكایه‌تی كرد و تێیدا فه‌رمانیكردوه‌ فه‌رمانبه‌رانی فیدڕاڵی 15 دۆلار وه‌رگرن له‌به‌رامبه‌ر هه‌ر كاتژمێرێك كاركردن. له‌پێگه‌ی تایبه‌تی خۆی له‌تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی فه‌یسبوك، جۆ بایدن سه‌رۆكی ئه‌مریكا ئه‌م هه‌نگاوه‌ی به‌سه‌ركه‌وتنێكی گه‌وره‌ی ئیداره‌كه‌ی له‌قه‌ڵه‌مداوه‌ و رایگه‌یاندوه‌، هاوكاربن بۆ تێپه‌ڕاندنی ئه‌م بڕیاره‌.  له‌ئێستادا كه‌مترین كرێی یه‌ك كاژمێری كاركردن له‌دامه‌زراوه‌ فیدڕاڵییه‌كان 10.95 دۆلاره‌ و بڕیاره‌ تا مانگی ئاداری رابردو بگه‌یه‌نرێته‌ 15 دۆلار كه‌ به‌وه‌ش ڕێژه‌ی زیادكراو 37%ی  كرێكه‌یه‌.  بڕیاره‌كه‌ی سه‌رۆكی ئه‌مریكا فه‌رمانبه‌رانی خواره‌وه‌ی فه‌رمانگه‌ فیدڕاڵییه‌كان له‌پاككه‌ره‌وه‌وه‌ تا سیانه‌كردن ده‌گرێته‌وه‌.

هاوڵاتى بیڵ گه‌یتس ملیاردێر و خاوه‌نى کۆمپانیاى مایکرۆسۆفت، پێشبینى سه‌رهه‌ڵدانى ڤایرۆسى کوشنده‌ى کۆرۆناى له‌سه‌رانسه‌رى جیهاندا کرد و له‌ئێستاشدا، پێشبینى کۆتایى هاتنى ئه‌و ڤایرۆسه‌ ده‌کات له‌کۆتایى ئه‌مساڵدا. بیڵ گه‌یتس بۆ ماڵپه‌ڕى سکاى نیوزى به‌ریتانى ئاماژه‌ى به‌وه‌کردووه‌، کۆتایى هاتنى ڤایرۆسى کۆرۆنا نزیکه‌ و له‌و بڕوایه‌شدایه‌ جیهان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دۆخى جارانى. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکردووه‌ که‌ بڵاوبوونه‌وه‌ى خێراى ڤاکسینه‌که‌ش هاوکار ده‌بێت له‌ زووتر قه‌ڵاچۆکردنى ڤایرۆسه‌که‌. پێشبینییه‌کانى بیڵ گه‌یتس تایبه‌ت به‌ کۆرۆنا هه‌میشه‌ جێگاى مشتومڕبووه‌، به‌جۆرێک له‌مانگى نیسانى رابردوودا، له‌کاتێکدا پرۆسه‌ى دابه‌شکردنى ڤاکسین به‌شێوه‌یه‌کى خیرا به‌ڕێوه‌ده‌چوو، بیڵ گه‌یتس باسى له‌وه‌کرد: "هه‌رچه‌نده‌ قورسه‌ ڤایرۆسى کۆرۆنا بنه‌بر بکرێت، به‌ڵام له‌وبڕوایه‌دام که‌ له‌کۆتایى ٢٠٢١دا کۆتایى پێبێت".