نێچیرڤان بارزانی: بۆ جێبەجێکردنی دەستوور باشتر کاردەکەین

هاوڵاتی ئەمڕۆ پێنجشەممە، خوێندکارانی خوێندنی عەرەبی و کەسوکاریان لە هەولێر و دهۆک، دژی بڕیاری داخستنی نوێنەرایەتی پەروەردەکانی عێراق لە شارەکانی هەرێمی کوردستان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە گردبوونەوە. لەم بارەیەوە ئەسعەد سلێمان حەسەن، نوێنەری خوپێشاندەرانە لە دهۆک  به هاوڵاتی وت" گردبوونەوەی ئەمرۆمان لەسەر بڕیارێکی حکومەتی عیراقە ، عیراق بڕیاری داوە لە1ی مانگی ئابی ئەم ساڵ سەرجەم نوێنەراتییەکانی خوی لە هەرێمی کوردستان دابخات، بەپێی بڕیارەکە سەرجەم خوێندکاران و مامۆستا و فەرمانبەران دەبێت بچنەوە شوێنەکانی خۆیان و لەوێ دەوام بکەن". وتیشی ،" جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە  ئەوە دەگەیەنێت کە حکومەتی عیراق دەیەوێت بە زۆر ئاوارەکان بگەڕێنێتەوە بۆ زێدی خۆیان ئەوەش بەهیچ شێوەیەک قبوڵ ناکەین" لە پارێزگای دهۆک 54هەزار خوێندکاری بەشی عەرەبی هەن کەدابەش بوونە بەسەر 137خوێندنگا. ئەسعەد سلێمان باسی لەوەشکرد کە ناوچەکانیان ئاوەدان نەکراوەتەوەو دەیان کێشەی خزمەتگوزارییان هەیە بۆیە ناتواننن و نایانەوێت بگەڕێنەوە بۆی هاوکات جێبەجێکردنی بڕیارەکە بە "ستەمکردن" لە ئاوارەکان وەسف دەکات.  

شەنای فاتیح حکومەتی هەرێمی کوردستان لەمانگی ئایاری ٢٠١٩ دەستی بەجێبەجێکردنی پڕۆژەی بەئەلیکترۆنیکردنی فەرمانگەکانی دادنووسی کوردستان کرد بەمەبەستی خێرا جێبەجێكردنی مامەڵەی هاووڵاتیان- بەفیڕۆنەدانی کات و پارێزراوی زانیارییەكانی هاووڵاتیان و رێگرتن لەونبوون و ساختەکاری، بەڵام بەپێی زانیارییەکان مامەڵەکان بەو شێوەیە نین و تێچوویەکی زیاتر لەسەر هاووڵاتیان دەکەوێت کەنزیکەی سێ هێندەی نرخی سیستەمە کۆنەکەیە. پارێزەری راوێژکار نەریمان ئەحمەد، لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: سیستەمی ئەلیکترۆنیش لەهەرێمی کوردستاندا بەشێوازێکی نوێ دەکەوێتە نێو دامودەزگاکانەوە، دەتوانین بڵێین هەندێک کارئاسانی کردووە بەڵام گرفتی سەرەکی ئێمە سیستەمی ئیدارییە، کەسیستەمی ئیداری زۆر خراپەو گەندەڵی ئیداری یەکێکە لەو گرفتە کە وایکردووە هاووڵاتیانی هەرێم وەک پێویست سود لەو سیستەمە ئەلیکترۆنییە وەرنەگرن. وتیشی:بەشیوەیەکی گشتی دەتوانین بڵێین لەبەرئەوەی لەدامودەزگاکانی هەرێـمدا کەسی شیاو لەشوێنی شیاودا نییە بۆ بەڕێوەبردن ئەوانەی کەدامودەزگاکان بەڕێوەدەبەن کەسانێک نین بەتوانای خۆیان خرابێتنەوە ئەو شوێنەوە، بەپێچەوانەوە بەهۆی ئەندام بوون لەپارتێکی سیاسی دەسەڵات چونەتە ئەو شوێن و پێگانەوە بۆیە کێشەی هاووڵاتیان قوڵتربووەتەوە.  «رۆتینات بەشیوەیەکی زۆر لەدامودەزگاکانی حکومەتدا هەیە بۆیە نەتوانراوە سود لەم سیستەمە وەربگیرێت». نەریمان ئەحمەد وای وت. ئەو پارێزەرە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد  لەڕووی یاسایی و لەزۆرێک  لەڕووەکانەوە ئەگەر کاروباری حکومەت بەئەلیکترۆنی بەڕێوەبچێت زۆرباشترە بەڵام لەهەرێمی کوردستاندا زۆربەی کاروبارەکانی حکومەت بووەتە کەرتی تایبەت. « لەڕابردوودا ئەگەر عەریزەیەک لەناو دادگادا لای دادنووسدا بەدوو تاسێ هەزار بکرایە،  ئێستا بە ١٥ تا ٢٠ هەزار دینارە، لەبەرئەوە ئەمان سیستەمی ئەلیکترۆنیان قۆستۆتەوە بۆ قازانجی کۆمپانیاکانی خۆیان و هەر یەکێک لەو کۆمپانیانایە کەئیشوکاری هاووڵاتیان بەڕێوەدەبەن بەرپرسانی حزبی و حکومی خاوەندارێتی دەکەن و دابەشیان کردووە لەنێوان خۆیاندا کەئەمەش بارگرانییە لەسەر هاووڵاتیان» نەریمان ئەحمەد وادەڵێت. بەپێی زانیارییەکی فەرمانگەی میدیاو زانیاری حکومەتی هەرێمی کوردستان تائێستا ٦٤ فەرمانگەی دادنووسی لەسەرانسەری هەرێم، ٣٧  فەرمانگە لە هەر سێ پارێزگای هەولێرو سلێمانی و دهۆک بەئەلیکترۆنی کراون، ١٥ فەرمانگە لەپارێزگای هەولێرو ١٢ فەرمانگە لەسلێمانی و نۆ فەرمانگە لەدهۆک و فەرمانگەیەکیش لەپارێزگای هەڵەبجە. د.ماردین مەعسووم، ئابووریناس لەلێدوانێکدا بەهاوڵاتی وت: حکومەتی ئەلیکترۆنی مەبەست لێی سودوەرگرتنە لەتەکنەلۆجیای زانیاری لەڕێگای هێڵی ئینتەرنێتەوە، هەروەها خێرا بەڕێووەچوونی کاروبارەکانی حکومەت بەرامبەر دامودەزگاکان و هاووڵاتیان، بۆ ئەمەش پێویستە هێڵی ئینتەرنێت لەو وڵاتەدا باش بێت و سیستەمی حکومەت بەشێوازە تەقلیدییەکە سیستەمێکی باش بووبێت. وتیشی:  لەبەرئەوەی ئێمە لەسەرەتای پڕۆسەکەداین و بەشێوەیەکی گشتیش ئەم پڕۆسەیە لەسەرەتادا بەشێوەیەکی خێرا بەڕێوەناچێت و کاتی پێویستە، چونکە هێڵی ئینتەرنێت لەهەموو شوێنێک وەک یەک نییەو هاووڵاتیانیش زۆر ئاشنای پڕۆسەکە نین. ئەو ئابووریناسە باسی لەوەشکرد لەهەرێمی کوردستاندا فەرمانگەی پاسپۆرت بووەتە ئەلیکترۆنی، زۆرجار کەسێک بۆ ماوەی مانگێک دەیەوێت کاتێک دابنێت تا پاسپۆرتەکەی نوێ بکاتەوە، دەڵێت سیستەمەکە رۆژانی پێنجشەممەو هەینی پاش کاتژمێر هەشتی شەو دەکرێتەوە ئەگەر لەو کاتەدا ئامادەنەبیت کاروبارەکانت خێرا ناڕوات و ئەرکەکەشت لەسەر زیاتر دەبێت.  « ئەو حکومەتە ئەلیکترۆنییەی لەهەرێمی کوردستان یان لەبەشێکی فەرمانگەکانی عێراقدا جێبەجێدەکرێت زۆر جیاوازە لەوە کە لەوڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکاو بەشێکی وڵاتە عەرەبییەکاندا جێبەجێدەکرێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەکاروباری حکومەتی ئەلیکترۆنی ماردین مەعسووم رایگەیاند نرخی هەر خزمەتگوزارییەکی ئەلیکترۆنی لەسەرەتادا زۆرە، چونکە تێچوونە جێگیرەکان  زۆربوون بۆیە خاوەن کارەکە نرخی خزمەتگوزارییەکە بەرز دەکاتەوە، بەتێپەڕبوونی کاتیش خزمەتگوزارییەکان نرخیان دادەبەزێت، بەڵام پێویستە حکومەت خۆی ئەم نرخانە جێگیر بکات. « حکومەتی ئەلیکترۆنی رۆتینات و تێچوو کەمدەکاتەوە، بەڵام ئەگەر هات و حکومەت خۆی سەرجەم کاروبارەکانی سیستەمەکەی ئەنجام نەدا دەبێتە هۆی دەوڵەمەندبوونی کۆمپانیاکایەکی دیاریکراو و سودەکەشی زۆر بۆ حکومەت نییە، ئەم سیستەمە تێچوو دەگەڕێنێتەوە بۆ حکومەت وەک تێچووی کاغەز و تێچووی ناردنی نێردراو ئەمانە هەمووی لەسەر حکومەت نامێنێت». ماردین مەعسووم وای وت. سەبارەت بەلایەنە نەرێنییەکانی ئەم سیستەمە ماردین مەعسووم وتی:   ئەم سیستەمە لایەنی نەرێنیشی هەیە، تێچووی زۆرترە چونکە پێویستە سەرجەم ئەو خزمەتگوزارییە ئینتەرنێتییەکان و کۆمپیوتەرەکان و پێویستە ببەسترێنەوە بەئینتەرنێتەوە، هەروەها فەرمانبەران رابهێندرێت لەسەر ئەم سیستەمە. « لایەنێکی دیکەی نەرێنی ئەوەیە ڤایرۆس لەکۆمپیوتەرەکە یان هێڵە ئینتەرنێتییەکە دەدات و رەنگە تەواوی سیستەمەکە تێکبچێت و بۆی هەیە مامەڵەکان زیانیان پێبگات و تێچوویەکی زیاتری بوێت تا چاک بکرێتەوە». د. ماردین وادەڵێت. پڕۆژەی بە ئەلیکترۆنیکردنی کاروباری دامودەزگاکانی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەچەند قۆناغێک بەڕێوەدەچێت و لەقۆناغی یەکەمدا هەریەکە لەوەزارەتەکانی کارەبا و کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوو ئاوەدانکردنەوەو نیشتەجێبوون و تەندروستی و شارەوانی و گەشتوگوزاری حکومەتی هەرێم لەم سیستمەدا بەشدارن و لەقۆناغەکانی داهاتووشدا وەزارەتەکانی دیکە دەبنە بەکارهێنەری ئەم سیستمە.

هاوڵاتی بڕیارە ناوەڕاستی ھەفتەی داھاتوو، بۆ جاری دووەم سودانی لەگەڵ لایەنە براوەکانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆببێتەوە، بەمەبەستی چارەسەرکردنی کێشەی پێکھێنانی حکومەتی خۆجێی پارێزگاکە. سەرچاوەیەکی سیاسیی  بە میدیا عێراقییەکانی راگەیاندووە: ئەوە دووەم کۆبوونەوەی لەو جۆرەیە بەسەرپەرشتی سودانی لەبارەی پێکهێنانی حکومەتی خۆجێیی کەرکووک لەگەڵ سەرکردەی سەرجەم هێزە سیاسییە راوەکانی کەرکووک ئەنجام دەدرێت، لەوانە بافل تاڵەبانی، خەمیس خەنجەر،  ئەرشەد ساڵحی، محەمەد تەمیم، شاخەوان عەبدوڵڵا و ڕەییان کلدانی. ئاماژەی بەوەشکردووە، کە لە کۆبوونەوەکەدا نەخشەڕێگای داهاتوو بۆ کەرکوک دادەنرێت، لەوانەش بڕیاردان لەسەر مانەوەی ئیدارەی ئەمنیی کەرکوک لەدەستی هێزە فیدراڵییەکان، هەروەک هەوڵدەدرێت پۆستەکان پارێزگاکە یەکلایی بکرێتەوە. باسی لەوەشکردووە،کە  پێویستە ئەنجومەنی پارێزگا یەکەم کۆبوونەوەی خۆی ئەنجامبدات بەبێ ئەوەی سەرۆکی ئەنجومەن و پارێزگار ھەڵبژێرێت و بە کراوەیی کۆتایی بە کۆبوونەوەکە بێت بۆ ئەوەی دەرگای گفتوگۆ لەبەردەم ھێزە سیاسیەکاندا بکاتەوە. جێگەیباسە رۆژی ٢٠ی ئەم مانگە بەسەرپەرشتی سودانی و بەئامادەبوونی سەرۆکی یەکێتی، لایەنە براوەکانی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگای کەرکوک کۆبوونەوە و لەسەر ئامادەکردنی کارنامەیەکی ھاوبەش بۆ بەڕێوەبردنی پارێزگاکە رێککەوتن.  

هاوڵاتی بەپێی ئەو زانیارانەی دەست پەیامنێری هاوڵاتی کەوتون زیاتر لە 10 ڕۆژ دەبێت لەبانکی خوێن لە سلێمانی كێشەی نەمانی كیسی وەرگرتنی خوێن دروست بووە، ئەمەش گرفتی بۆ نەخۆش و بەخشەرانی خوێن دروست کردووە هاوکات بەهۆی ئەم گرفتەوە بانکی خوێن لە سلێمانی خوێنی ئەنبارکراوی کەمبووەتەوە.  گەر ئەم گرفتە چارەسەر نەکرێت بەشێک لەنەشتەرگەریەکان پەکیان دەکەوێت. سەرچاوەیەك لە تەندروستی سلێمانی کە نەیویست ناوی ئاشکرا بکرێت بە هاوڵاتی وت، بەهۆی كەمبونەوەی كیسی خوێن لە بانکی خوێنی سلێمانی بەشێک لە هاوڵاتیان پەنا بۆ کڕینی کیسی خوێن دەبەن لە بازاڕەکان. بۆ پشت ڕاستکردنەوەی ئەم هەواڵە پەیوەندی کرا ، بە بەڕێوەبەری بانكی خوێن لە سلێمانی و ڕایگەیاند:" کە گرفتی نەمانی كیسی خوێنمان نیە، بەڵكو هەندێك کەرەستەی دیكەمان نیە كە پێویستن بۆ وەرگرتنی خوێن، لە ئێستادا لەسەر هێڵین بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتانە" لەم بارەیەوە سەرۆكی كۆمەڵەی تالاسیما لەسەر هەمان بابەت باسی لەوەكرد كێشەی نەمانی كیسی وەرگرتنی خوێن نزیکەی دوو مانگ بەر لەئێستە بوو، بەهۆکاری ئەوەی کە بەشێک لەم کیسانە لە کوالیتی کۆنتڕۆڵ دەرنەچون، هەربەزووی پەیوەندیمان كرد بە وەزارەتی تەندروستی عێراقەوە تا ئەو پێداویستیانەمان بۆ بنێرن، بۆیە ئێستا وەک توشبوانی تالاسیما ئەم گرفتمان نیە. بەڵام سەرچاوە تایبەتەکان لەناو تەندروستی دەڵێن زیاتر لە 10 ڕۆژە بانكی خوێن گرفتی نەمانی كیسی خوێنی هەیە، ئەگەر هاوڵاتیەك بیەوێت خوێن ببەخشێت، دەبێت لەدەرەوە پێداویستیەكان بكڕێت، جێگەیباسە  لە ئەگەری چارەسەرنەکردنی ئەم گرفتەدا کێشە بۆ بەشی چاودێری چڕ و بەشی نەشتەرگەری و سەنتەری هەس و جگەر و نەخۆشخانەی هیوا دروست دەبێت. بۆ دڵنیابوونەوە لەسەر ئەم گرفتەی کە لەبانکی خوێن دروست بووە پەیوەندی کرا بە هەریەك لە جێگری بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی، وتەبێژی تەندروستی سلێمانی و بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی هیوا، بەڵام وەڵامی پەیوەندیەكانیان نەدایەوە.

سازگار ئەحمەد چاودێرانی هەڵبژاردن رایدەگەیەنن هەرێمی کوردستان دەچێتە قۆناغێکی نوێوە دوای هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەلایەن دادگای فیدڕاڵییەوە کە بەنزیک لەپارتی دیموکراتی کوردستان ناسراون و لەخولەکانی رابردوودا بەسوودی خۆی بەکاری دەهێنان. لەکۆی ١١١ کورسی پەرلەمانی کوردستان لەخولەکانی پێشوودا ١١ کورسییان هی پێکهاتەکان بوو کەزۆرێکیان بەچەند سەد دەنگێکی کەم دەبوونە پەرلەمانتار، لەکاتێکدا پەرلەمانتاری پارتە سیاسییەکانی تر دەبێت دەیان هەزار دەنگ بێنن بۆ مسۆگەرکردنی کورسی. دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق لە ٢١ی شوباتی ٢٠٢٤ بڕیاریدا بەدابەشکردنی هەرێمی کوردستان بۆ چوار ناوچەی هەڵبژاردن، هەروەها ژمارەی کورسییەکانی پەرلەمانی کوردستانی لە ١١١وە بۆ ١٠٠ کورسی کەمکردەوەو ١١ کورسی پێکهاتەکانی بە «نادەستووری» ناوبرد.  لەڕابردوودا ئەو ١١ کورسییەی کۆتاکان بەدوو قۆناغ زیادکراون، لەساڵی ١٩٩٢ بەبڕیارێکی ئەنجومەنی باڵای سیاسیی بەرەی کوردستانی پێنج کورسی بۆ کریستیانەکان زیادکرا، دواتر لەهەمواری یاسای هەڵبژاردنی ساڵی ٢٠٠٩ پێنج کورسی بۆ تورکمان و کورسییەک بۆ ئەرمەنەکان زیادکرا. هەڵوەشاندەوەی کورسی پێکهاتەکان رای جیاوازی لێکەوتووەتەوە، هەندێک بەبڕیاری سیاسی «ترسناک» ناوی دەبەن و هەندێکیش پێیانوایە لەبەرژوەندی پرۆسەی دیموکراسیدایە بەو پێیەی قورسایی هیزە سیاسییەکان وەکو خۆیان دەردەکەون. سەرهەد شێخە، خاوەنی بڕوانامەی ماستەر لەجوگرافیای هەڵبژاردن بەهاوڵاتی راگەیاند «ئەو بڕیارانەی دادگای فیدراڵی بەقازانجی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دەبێت لەهەرێمی کوردستان، بەڵام هەندێک لایەنیش تێیدا زیانی زۆریان بەردەکەوێت بەتایبەت پارتی  و حزبە بچووکەکان». جگە لەوەی ئەو ١١ کورسیە لەبەرژەوەندی پارتی دیموکراتی کوردستان دەنگیان بەیاساکانی پەرلەمان دەدا، هەروەها لەهەڵبژاردنەکانی رابردوودا کە یەک بازنە بوو، لەپارێزگای سلێمانیدا بایکۆتی هەڵبژاردن زۆربوو ئەمەش دیسانەوە لەبەرژوەندی پارتی دەشکایەوە، بەڵام دادگای فیدراڵی هەڵبژاردنەکانی کردووە بەبازنەیی. سەرهەد شێخە روونیشیکردەوە «سیستمی فرە بازنەی لەزیانی پارتییە، چونکە زۆرترین بایکۆت لەپارێزگای سلێمانی و هەڵەبجە بووە کەناوچەی نفوسی هێزەکانی ترە، هەروەها١١ کورسی کۆتای کەمینەکان زۆربەی کات لەبەرژەوەندی پارتی دەنگیان دەدا، هەمیشە یانزە بەسفر دەچووە یاری هەڵبژاردنەوەو تۆماری دەنگدەران کەهەڵبژاردنی خولی پێنجەمی پەرلەمانی کوردستان پێ ئەنجام درا  بەرژەوەندی پارتی بوو». وتیشی « کۆمیسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان دەکات و ئەمەش بەهیچ جۆرێک لەبەرژەوەندیی پارتی نییە، کەواتە دەتوانین بڵێین ئەنجامدانی هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمان لەبەرژەوەندی پڕۆسەی سیاسی و دیموکراسی دایە تاڕادەیەکیش هاوسەنگی دەگرێتەوە لەنێوان هێزە سەرەکییەکان». زۆربەی هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی کوردستان لەکاتی خۆیدا ئەنجام نەدراون، خول هەبووە تەمەنی زیاتر لەدوانزە ساڵ بووە، سەرهەد شێخە، وتی «ئەمە عەیبەیەکی گەورەیە لەسەر پرۆسەی دیموکراسی و کۆی سیستمی سیاسی و ئیداری دەخاتە ژێر نەمانی شەرعییەتەوە، کەدەکرا هاوشێوەی وڵاتان هەڵبژاردنەکان لەکاتی خۆی و بێ دواخستن ئەنجام درابان». وتیشی «هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستانیش هاوشێوەی خولەکانی دیکە زیاتر لەساڵێک و چەند مانگێک بەسەر وادەی یاسایی خۆیدا تێپەڕیووەو پەرلەمان لەکار خراوە».  دوای بڕیاری دادگای فیدراڵی چاوەڕوان دەکرێت لەناوەڕاستی ساڵی ٢٠٢٤دا ئەنجامبدرێت کە ئەم دادگایە چەند چوارچێوەیەکی بۆ دیاریکردووە، لەوانە؛ یەکەم، هەرێمی کوردستان لەیەک بازنەی هەڵبژاردنەوە بکرێتە فرە بازنەیی (چوار بازنەی هەڵبژاردن) کەمتر نەبێت، هەروەها دووەمیش، ژمارەی کورسییەکان لە ١١١ کورسی کەمبکرێتەوە بۆ ١٠٠ کورسی واتە کورسی کۆتای پێکهاتەکان لاببرێن، سێیەمیش کۆمسیۆنی سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق سەرپەرشتی هەڵبژاردنەکان بکات. بەبڕوای کارمەند مەحمود، توێژەری یاسایی «دادگای باڵای فیدراڵیی عێراق کە بەپێی دەستوور باڵاترین دەسەڵاتی دادوەری عێراقە، مۆرکێکی سیاسی هەیە، ئەگەر بێتو بڕیارەکانی مۆرکی سیاسییان پێوەبێت ئەوە ئەمە کارێکی ترسناکە». کارمەند مەحمود بەهاوڵاتی وت «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق بۆ هەڵوەشاندنەوەی ١١ کورسی پێکهاتەکان لەپەرلەمانی کوردستان لەکاتێکدایە لەئێستادا لەپەرلەمانی عێراق پێکهاتەکان نۆ کورسییان هەیە ئەو نۆ کورسییە هەڵنەوەشاوەتەوە، هەروەها پێکهاتەکان مافی خۆیانە لەهەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان لەچوارچێوەی ئەو ١٠٠ کورسییەی پەرلەمان کێبڕکێ بکەن و لیستیان هەبێت، بەڵام سیستمی کۆتا کۆتایی پێهاتووە». وتیشی «دەکرێت کاتێک خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان دەست بەکارەکانی دەکات ئەوکاتە بتوانرێت بەیاسای کورسی پێکهاتەکان بگەڕێندرێتەوە، هەرچەندە ئەگەر دووبارە سکاڵا تۆماربکرێتەوە دادگای فیدراڵی هەمان بڕیار بداتەوە». بەپێی ماددەی ٩٤ی دەستووری هەمیشەیی عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ کەتایبەتە بەبڕیارەکانی دادگای فیدراڵی عێراق دەڵێت، بڕیارەکانی دادگای فیدراڵی بڕیاری کۆتایین و شایەنی هیچ جۆرە تانەیەک نین. کارمەند مەحمود وتی «بڕیاری دادگای فیدراڵی عێراق لەبارەی کورسی پێکهاتەکانەوە دەبێت وەک خۆی جێبەجێبکرێت و هیچ دەسەڵات و لایەنێک ناتوانێت تانەی لێبدات، ئەگەر پێکهاتەکان تانەش بدەن لەبڕیارەکە ئەوا لەڕووی دەستوورییەوە رەتدەکرێتەوە». لەگەڵ ئەوەشدا کارمەند مەحمود بڕیاری دادگای فیدراڵی لەبارەی کورسی پێکهاتەکان و بازنەکانی هەڵبژاردن بە «نادەستووریی و سیاسی ناودەبات دەڵێت «بەپێی یاسا ئەو کورسییانە دراوە بەپێکهاتەکان و دادگای فیدراڵی بۆی نییە یاسای هەمواربکاتەوە، بەڵکو بۆی هەیە یاساکە هەڵبوەشێنێتەوە ئەگەر ئەو یاساییە سەرپێچی بوو لەماددەیەکی دەستوور، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگا هەمواری یاساکەی کردووە کەئەمەش دەسەڵاتی یاسادانانە کەپەرلەمانی کوردستانە کە لەئێستادا هەڵوەشاوەتەوە». هەروەها وتی «کاتێک دادگای فیدراڵی بڕیارێک دەدات دەبێت هۆکارەکەی روون بکاتەوە و بڵێت ئەو ماددەیە چ سەرپێچییەکی هەیە، بەڵام لەم بڕیارەیدا دادگای فیدراڵی ئاماژەی بۆ هیچ نەکردووەو هۆکاری هەڵوەشاندنەوەی ئەو بڕگانەی روون نەکردووەتەوە ئاماژەی بەوەنەکردووە کەئەو ماددانە دژی چ ماددەیەکی دەستوورە». کارمەند مەحمود هۆکاری ئەو دۆخەش دەگەڕێنێتەوە بۆ ئەنجامنەدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا «دەبوو هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا بکرێت و کۆمسیۆنی هەرێمیش لەکاتی خۆیدا کارابکرایەتەوە، بەڵام دەکرێت ئەمە ببێتە وانەیەک بۆ هەردوو لایەنی دەسەڵات کەپارتی و یەکێتین رێگەنەدەن هەڵبژاردنی خولێکی دیکەی پەرلەمانی کوردستان دوابکەوێت». بڕیارێکی دیکەی دادگای فیدراڵی عێراق ئەوەیە هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بەڕێوەبچێت، ئەو توێژرە یاساییەش پێی وایە «دەبوو دادگای فیدراڵی لە بڕیارەکەیدا ئاماژەی بەوە بکردایە تەنها هەڵبژاردنی خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بە سەرپەرشتی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکانی عێراق بێت». هۆکاری ئەمەش بۆ ئەوە دەگەڕێنێتەوە کەهەرێمی کوردستان خۆی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردن و راپرسی هەیە. کارمەند مەحمود وتی «بەپێی یاسا مافی هەرێمی کوردستانە کەکۆمسیۆنی هەبێت، لەبەرئەوەی بەپێی دەستوور هەموو هەرێمەکان دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەرییان هەیە، بەڵام بەهۆی کۆتایی هاتنی کاتەکەی کۆمسیۆنی هەرێم ناتوانێت سەرپەرشتی ئەم هەڵبژاردنە بکات، بۆیە دەبوو دادگای فیدراڵی ئاماژەی بەو خاڵە بکردایە لەبڕیارەکەیدا». دەشڵێت «ئاساییە لەهەرێمی کوردستان سیستمی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و کورسی کۆتاکان و بازنەکانیشمان جیاوازبێت لەعێراق و کۆمسیۆنی تایبەت بەخۆشمان هەبێت کەسەرپەرشتی هەڵبژاردنەکانی هەرێم بکات، لەبەرئەوەی ئەم بابەتانە بابەتێکی فیدراڵی نین و بابەتێکی تایبەت بەهەرێمەکانە، هەروەها هەرێمەکانیش خۆشیان دەبێت دەستووری تایبەت بەخۆیان هەبێت». هەرێمی کوردستان یەکەم هەڵبژاردنی لەئایاری ساڵی ١٩٩٢ ئەنجامدا بەڵام لەوکاتەوە تاکو ئێستا دەستووری خۆی نەنوسیووتەوە ئەگەرچی بەپێی دەستووری عێراق لەساڵی ٢٠٠٥ هەرێم دەتوانێت دەستووری خۆی هەبێت. کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر هەرێمی کوردستان خاوەنی دەستوور بوایە لەهەرێمی کوردستان رووبەڕووی ئەم کێشەیە نەدەبووینەوە، لەبەرئەوەی لەدەستووردا وادەی هەڵبژاردن و ژمارەی کورسی و جۆری دەسەڵاتی یاسادانان و جێبەجێکردن و دادوەری رێکدەخست و دادگایەکی دەستووریمان دەبوو، هەروەها ئەگەر دەستوورمان هەبوایە بابەتی كورسی و رێژەی بەشداری هاووڵاتییان بۆ هەر كورسییەك دیاری دەكرا بەمەش ژمارەی كورسییەكان دەزانرێت». بەپێی بڕگەی یەكەمی ماددەی ٤٩ی دەستووری عێراق دیاریكراوە بۆ هەر ١٠٠ هەزار كەسێك كورسییەك، کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر ئێمەش دەستوورمان هەبێت ئەو رێژەیەمان بۆ دیاریبكات لەڕێگەیەوە دەتوانین لەسەر ژمارەی دانیشتووان بە یاسایەكی ئاسایی لە پەرلەمانی كوردستان ژمارەی كورسییەكان دیاریبكەین، بۆیە گرنگە لە خولی شەشەمی پەرلەمانی کوردستان بابەتی دەستوور بهێنرێتەوە بەرباس بەهەر جۆرێک بێت هەرێمی کوردستان بکرێتە خاوەن دەستوور». بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی نیگەرانی پێکهاتەکانی لێکەوتووەتەوە، ئایدن مەعروف، وەزیری هەرێم بۆ کاروباری پێکهاتەکان رایگەیاند «بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی دادپەروەرانە نەبووەو بڕیارێکی تەواو سیاسییە». بریارە لەهەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی کوردستان پێکهاتەکان لەدەرەوەی کۆتاکان لیستی تایبەتیان هەبێت هاوشێوەی پارتەکانی دیکە، ئایدن مەعروف وتی «پشتگیری ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکان دەکەین و وەک لیستی تورکمان بەشداردەبین». تورکمانەکان دەڵێن لەهەرێمی کوردستان نەتەوەی دووەم و لەعێراقیش نەتەوەی سێیەمن، لەوبارەیەوە کارمەند مەحمود وتی «ئەگەر تورکمانەکان نەتەوەی دووەمبن لەهەرێم بەکەمینە هەژمارناکرێن و پێویستیان بەو پێنج کورسییەی کۆتا نییەو دەتوانن بەمافی خۆیان بچنە پەرلەمان، بەڵام دەکرا پەرلەمان ئەو بڕیارەی بدایە نەک دادگای فیدراڵی». دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤ لەهەرێمی کوردستان-عێراق له‌باره‌ی بڕیاره‌كه‌ی دادگای فیدڕاڵی رایگه‌یاند «ئێمە نیگەرانین لەو بڕیارەی دادگای فیدڕاڵی بەرامبەر پێکهاتەکان لەهەرێمی کوردستان، چونکە مافی بەشداری سیاسی لەپەرلەمان و ئەنجومەنە خۆجێیەکان و دامودەزگاکانی تری دەوڵەت مافێکی چەسپێنراوە بەپێی دەستووری عێراقی و نموونەیەکی جوانە لەهەرێمی کوردستان لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمان لەساڵی ١٩٩٢وە تا خولی پێنجەم».

هاوڵاتی ئەندامێکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەڵێت "بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی زۆر نهێنی و راستی ئاشکرا کردووە"، ئاماژە بەوەشدەکات وەزارەتی دارایی فیدراڵ و چاودێری دارایش سەلماندویانە هەرێم پابەند نییە و داوایان لە دادگا کردووە ئەوان بەرپرسیار نین لە پێدانی راستەوخۆی مووچەی هەرێم. سۆران عومەر، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە هەژماری تایبەتی خۆی لە فەیسبووک نووسیویەتی "لەهەموو بڕیارەکەدا حکومەتی هەرێم بەوشەیەکیش نەیتوانیوە وەڵامی ئەوە بداتەوە کە بۆچی پابەندنەبووە بەپێدانی زانیاری و بەڵگەی داهات و خەرجی و وەڵامی تێبینیەکانی چاودێری دارایی لەسەر لیستی مووچە نەداوەتەوە، وەزارەتی دارایی فیدراڵ و چاودێری دارایش سەلماندویانە هەرێم پابەند نیەو داوایان لەدادگا کردووە ئەوان بەرپرسیار نین لە پێدانی راستەوخۆی مووچەی هەرێم". ئاماژەی بەوەشکردووە "دادگای فیدراڵی ئەوە رەتدەکاتەوە، پێدانی موچە جیا دەکاتەوە لە پابەندنەبوونی هەرێم و کێشەی سیاسی و بڕیا دەدات بەپێدانی مووچەی مووچەخۆرانی هەرێم بەجێگیرکردنی لەبانکە حکومیە فیدراڵیەکانەوە، هەروەها لەناوەڕۆکی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی ژمارە (٢٢٤ و موحدتها ٢٦٩/ اتحادية/ ٢٠٢٣) دا زۆر بابەتی گرنگی تێدایە لەسەر پابەندبوون و پابەند نەبونی هەرێم و لیستی مووچە و داهاتە نەوتی و نانەوتییەکان". دەشڵێت، نوێنەری دیوانی چاودێری دارایی عێراق لەسەر بەجێهێنانی ئەو ئەرکانە کەلەیاسای بودجەدا لەسەری دانراوە وتەو بەڵگەی خۆی پێشکەش کردووە، تێیدا هاتووە: وەزارەتی سامانە سروشتیەکان بەڵگەو زانیاری هەناردەی نەوتی لەتەواوی کێڵگەکانەوە نەداوە پێیان تاکو وردبینی بکرێ و پەسەندی بکەن. ئاماژەش بەوەکراوە چاودێری دارایی عێراق وردبینیان لە لیستی مووچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی کۆمەڵایەتی کردووەو دوو راپۆرتیان داوە بە سەرۆک وەزیرانی عێراق، بەچەندین نوسراو تێبینیان لەسەر لیستەکە داوە بە حکومەتی هەرێم بەڵام وەڵامیان نەداوەتەوە داوای زانیاری زیاتریان کردووە. لەسەر پاکتاوی ٢٠٠٤ تاکو ٢٠٢٢ داوای بەڵگەو تۆمارو داتایان لەحکومەتی هەرێم کردووە بەسێ نوسراوی فەرمی بەڵام وەڵامیان نەداونەتەوە. لەسەر میزانی موراجەعەی شەش مانگی کۆتایی ساڵی ٢٠٢٣ دوای ئەوەی لیژنەیەکی هاوبەشی هەردوو حکومەت پێکدەهێنرێ داوای خشتەکان و شیکردنەوەی داهات و خەرجییەکانی سێ مانگی کۆتایی (٢٠٢٣) دەکەن بەڵام حکومەتی هەرێم وەڵام ناداتەوە (ئەمە ئەو سێ مانگەیە کە مووچە نەدراوە). وەزارەتی دارایی عێراق دوو حساب بانکی بەدینار و دۆلار بۆ هەرێم کردووەتەوە لە بانکی ناوەندی تاکو داهاتی نەوتی و نانەوتی تێدا دابنري و وردبینی بکرێت، بەڵام هیج بڕە پارەیەکی تێدا دانەنراوە. لە ١١/٢/٢٠٢٤ پارێزەری حکومەتی عێراق تووندترین یاداشت دەدات بەدادگای فیدراڵی تاکو قەناعەت بەدادگای فیدراڵی بکات و مووچە بەجیا لەپشکی هەرێم نەدات، چەندین مادەو بڕگەی یاسایی ئاماژەپێکردووە کە هەرێم پابەندی خۆی جێنەجێ نەکردووە، بە کورتی دەڵێ حکومەتی عێراق بەرپرسیار نیە لەپێدانی مووچە بەخەڵکی کوردستان بە سەربەخۆیی و جیا لە پشکی هەرێم، بۆ ئەمەش پشتی بە مادەی ١٢١ بڕگەی دووەمی دەستوور بەستووە. لە کۆتایی نووسینەکەشیدا رایگەیاندووە "بەڵام دادگای فیدراڵی ئەوە رەتدەکاتەوە لەبڕیارەکەدا دەنوسێت: لەسەر دەسەڵاتە فیدراڵیەکان پێویستە زەمانەتی دادگەری لە دابەشکردنی داهاتەکان بکەن بۆ هەرێم و پارێزگاکان، دابەشکردنی سامانی وڵات پێویستە لەسەر بنەمای ڕێزگرتن لە مرۆڤ بونی تاک بێت، بەو مانایەی پێویستە هەموو ئینسانێک پێداویستیە بنەڕەتیەکانی دابین بکرێت لەچوارچێوەی ڕێزگرتن لەکەرامەتی و ئینسانی بوونی، بێ بەش کردن و برسیکردن بنەمای هەست کردنە بەستەم و چەوساندنەوە".

هاوڵاتی شەوی رابردوو بەهۆی رووداوێکی ئاگرکەوتنەوە لە بازاڕی لەنگەی شاری هەولێر بە سەدان دوکان سووتان و زیانێکی زۆر بەر خاوەن دوکانەکانی ئەو بازاڕە کەوت. دوای تێپەڕینی چەند کاتژمێرێک بەسەر رووداوەکەدا رێکخراوێکی تورک بەناوی "میساقی میلـلی" بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند "وەک چۆن پێشتر دوکانەکانی کەرکوکمان سووتاند ئاواش هی هەولێرمان سووتاند". لە بەیاننامەکەدا رێکخراوەکە باس لە سووتاندنی ١٣١٥ دوکان بازاڕی لەنگەی هەولێر دەکات لە کۆی دوو هەزار ٣١٥ دوکان لە کاتژمێر حەوتی ئێوارەی دوێنێ سێشەممە، کە ئەوان سووتاندویانە بۆ ئەوەی ئاڵای تورکیا لەسەر قەڵای هەولێر هەڵبکەن. هەروەها رێکخراوەکە لە بەیاننامەکە پیرۆزبایی سەرکەوتنی ئەو کردە تیرۆریستییە دەکات و هەڕەشە لە خەڵکی کوردستان دەکات بۆ ئەوەی تەسلیمیان بن و دەڵێن "هۆشدارییەکانمان جێبەجێ بکەن".  رێکخراوی میساقی میلـلی رێکخراوێکی تیرۆریستییە سەر بە دەزگای میتی تورکییە، لەلایەن گروپی گورگە بۆرەکانەوە راهێنانیان پێدەکرێت. لە ئێستادا سوپای تورکیا لە ناوچە سنوورییەکانەوە بە بیانووی هەبوونی هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە هاتوونەتە خاکی هەرێم و بنکە سەربازییەکانیان جێگیرکردووە.

هاوڵاتی بۆ پاراستنی سامانی ماسی لە هەرێمی کوردستان، بەڕێوەبەری گشتی سامانی ئاژەڵ و ڤێتەرنەری نووسراوێکی گشتاندووە و پارێزگاکان و ئیدارە سەربەخۆکانی هەرێمی کوردستانی لە بڕیاری وەرزی قەدەغەی راوی ماسی ئاگادارکردووەتەوە. نووسراوەکە بە ژمارەی ٥٦٩ ئەمڕۆ چوارشەممە ٢٨ی شوباتی ٢٠٢٤ دەرچووە و بڕیاردراوە لە (٥/٣/٢٠٢٤ تاوەکو ١٥/٦/٢٠٢٤) لە تەواوی ناوچەکانی هەرێمی کوردستان، جگە بەنداوی موسڵ وەرزی قەدەغەی راوکردنی ماسییە، بەڵام لە ١٦/٦/٢٠٢٤ بڕیارەکە کۆتایی دێت و راوکردن ئاسایی دەبێتەوە. هەروەها لە نووسراوەکەدا ئاماژە بەوەدراوە، لە (١/٤/٢٠٢٤ تاوەکوو ١/٧/٢٠٢٤) راوکردنی ماسی لە بەنداوی موسڵ قەدەغە دەبێت و لە (٢/٧/٢٠٢٤) راوکردن ئاسایی دەبێتەوە.

هاوڵاتی دادگای فیدراڵی وردەکاری بڕیارەکەی سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە، کە بە بڕیاری ژمارە (٢٢٤ و ژمارە یەکگرتوو ٢٦٩ / فیدراڵی / ٢٠٢٣) لە بەرواری ٢/٢١/٢٠٢٤دا دەریکردووە. لە بڕیارەکە هاتووە، مادەی (14)ی دەستووری کۆماری عێراق بۆ ساڵی 2005 دەڵێت: پێویستە یەکسانی لەنێوان عێراقییەکاندا بەبێ جیاوازی بەدەستبێت، کە ئەمە دەبێت بەشێوەیەکی کردەیی بێت و نەک لەڕووی تیۆریەوە بۆ ئەوەی دروستبکرێت پەیوەندییەکی نیشتمانی ڕاستەقینە لە نێوان هەموو گەلی عێراقدا دەزگا و دامەزراوەکانی سەر بە حکومەتی فیدراڵی. هەر لە بڕیارەکە هاتووە، گەلی کوردمان خاوەنی بەهای بەرزی مرۆیی و ئەخلاقی و نەتەوەییە و لە خەباتی درێژخایەنی خۆیدا لە دژی دەسەڵاتی پێشوو، هەر وەک باقی گەلی عێراق، ژمارەیەکی زۆر قوربانی داوە و ئەمەش داوای پێویستی بەدیهێنانی دادپەروەری لە نێوانیاندا دەکات سەرجەم هاوڵاتیان بەتایبەت سەبارەت بە مووچەی هەرێم. حکومەتی فیدراڵی بڕە پارەیەکی بە قەرز بە حکومەتی هەرێم داوە، ئەمەش بە پێشێلکردنی بڕگەکانی یاسای بودجەی گشتی فیدراڵی ژمارە (13)ی ساڵی 2023 دادەنرێت، کە هەموو بڕە قەرزەکان لەلایەن حکومەتی هەرێمەوە بۆ پێدانی مووچە لە هەرێم بەکارنەهێنرا. هەروەها ئەوەش هاتووە، کە بۆ دادگای باڵای فیدراڵی سەلمێنراوە، کە فەرمانبەران و خانەنشینان و سودمەندانی تۆڕی پاراستنی کۆمەڵایەتی لە هەرێمی کوردستان وەک هاوتاکانیان لەناو ئەو بەڕێوەبەرایەتیانەی کە کەوتوونەتە ژێر دەسەڵاتی فیدراڵی بە بەردەوامی مانگانە مووچەیان وەرنەگرتووە و ئەمەش پێشێلکردنی بڕگەکانی مادەکانی (١٤، ١٦، و ٢٢-٣٦)ی دەستووری کۆماری عێراق بۆ ساڵی ٢٠٠٥، و کە ئەم پێشێلکارییە دەبێت بە پێی دەستوور لاببرێن واتە لابردنی ئەو بەربەستانەی کە ڕێگری لە هەر هاووڵاتییەک دەکەن لە بەهرەمەندبوون لە مافە دەستوورییەکانی.

هاوڵاتی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی پارێزگای سلێمانی رایگه‌یاند، تەرمێكی‌ نەناسراو لە نزیك مزگەوتی‌ ناهیلە خاتون لەشەقامی شەست مەتری سلێمانی دۆزراوەتەوە و هیچ ناسنامه‌یه‌كی پێنییه‌ و بڕوا دەکرێت خەڵکی دەرەوەی شاری سلێمانی بێت. سەرکەوت ئەحمەد وتەبێژی پۆلیسی سلێمانی سەبارەت بە ڕوداوەکە بە هاوڵاتی ڕاگەیاند، تەرمی ئەو هاوڵاتییە دوێنێ دۆزراوەتەوەو بردراوە بۆ پزیشکی دادی سلێمانی بەڵام بەهۆی ئەوەی هیچ ناسنامەیەکی پێنەبووە نازانرێت کێیەو تا ئێستاش کەسوکاری پەیوەندی پێوە نەکردوون لەسەر بڕیاری دادوەر وێنەکەیان بڵاوکردۆتەوە. باسی لەوەشکرد، ئەو هاوڵاتییەی تەرمەکەی دۆزراوەتەوە لەرەگەزی‌ نێرە و تەمەنی لە نێون (45 بۆ 50) ساڵ دەبێت لە نزیك مزگەوتی‌ ناهیلە خاتون لەشەقامی شەست مەتری سلێمانی دۆزراوەتەوە. سەبارەت بە هۆکاری گیانلەدەستدانی ئەو هاوڵآتییەش ڕایگەیاند، بە گوێرەی لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان "هیچ ئاسەوارێكی‌ كوشتنی‌ پێوەدیارنییە" و پێدەچێت نەخۆش بێت و بەو هۆكارە گیانی‌ لەدەستدابێت هاوکات گومانیشیان هەیە کە ڕەق بوبێتەوە .  لەئێستادا تەرمی ئەو هاوڵاتییە لەپزیشكی‌ دادی‌ سلێمانییە و بەڕێوبەرایەتی پۆلیسی سلێمانیش داوادەکات هەركەسێك دەیناسێت یان زانیاری‌ هەیە لەبارەیەوە پەیوەندی‌ بكات بە بنكەی‌ پۆلیسی ئەزمەڕەوە بەژمارە (0533281723) یاخود سەردانی پزیشكی دادی سلێمانی بكەن.

هاوڵاتی/  شوان عەباس بەدری رادیۆی مۆنتی کارلۆ چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ مەسعود بەرزانی ، سەرۆکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان سازداوە کە تێیدا تیشک خراوەتە سەر هەندێک پرسی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی و پەیوەندییەکانیان لە گەڵ یەکێتی نیشتمانی کوردستان و بریارەکانی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی لەبارەی هەرێمی کوردستانەوە ،هەروەها تیشکیش خراوەتە سەر هێرشەکانی ئێران بۆ سەر هەولێر وسەرۆکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان بۆچوونی خۆی لەبارەی ئەو هێرشانەوە دەخاتە روو . لە هاوڵاتییەوە دەقی چاوپێکەوتنەکەی سەرۆکی پارتی دیمۆکراتی کوردستان بخوێنەرەوە: مۆنتی کارلۆ : لە دوای ساڵ و نیوێک لە پێکهێنانی حکومەتەکەی سودانی کە ئێوەش هاوبەشیتان تێدا کردووە ، چۆن کارەکانی ئەو حکومەتە و ڕۆڵی خۆتان لەناو حکومەتی فیدراڵیدا هەڵدەسەنگێنن؟ مەسعود بارزانی : ئێمە کە بەشداریمان لە حکومەتەکەی بەرێز سودانیدا کرد ، بە پێی رێکەوتنێکی سیاسی ئەو بەشدارییەمان کرد وهەر بە پێی ئەو رێکەوتنەش هاوپەیمانی بەرێوەبردنی دەوڵەت پێکهێنرا ، پێشمان وایە کە  بەرێز سودانی دەیەوێت ئەو رێکەوتنەی کە لە نێوان لایەنەکاندا بەسترا جێ بە جێ بکات ،بەڵام لە هەمان کاتدا دەبینین کە چەند بەربەستێکی راستەقینە رێی لێگرتووە، ئێمە پشتگیریمان کرد و لە پێناوی بە دی هاتنی ئەو پرسانەش کە رێکەوتووین لە سەریان بەردەوام دەبین لە پشتگیری کردنی  . مۆنتی کارلۆ : ئەم ئاستەنگیانە لە کوێیوە سەرچاوە دەگرن؟   مەسعود بارزانی : ئاستەنگییەکان ئەو بەربەستانەن کە بۆی دروست دەکرێت لە پێناو جێ بە جێ کردنی ئەو رێکەوتنانەی کە لە نێوان لایەنەکاندا بەستراوە.  مۆنتی کارلۆ : رێگری کردن لێی لەلایەن لایەنێکی دیاریکراو؟ واتە لایەنێکی دیاریکراو تۆمەتبار دەکەیت بۆ ئاستەنگی دروست کردن ؟ مەسعود بارزانی : من نامەوێت هیچ لایەنێک دیاری بکەم ، بەڵام لە راستیدا هەندێک لایەن هەیە کە هەوڵ دەدەن کۆسپ بۆ کارەکانی حکومەتی فیدراڵی دروست بکەن ، ئەمە شتێکی روون و ئاشکرایە .  مۆنتی کارلۆ : ئایا ئێوە هەست بە دڵنەواییەک دەکەن لە کارکردنتاندا لە ناو ئەم حکومەتە؟ لە کاتێکدا هاوپەیمانییە سەرەکییەکانتان وەک رەوتی "سەدر" خۆیان سڕ کرد و هەروەها چەند لایەن و کەسێکی دیکەش دوورخرانەوە وەک بەرێز " حەلبوسی" ، لە ئێستادا ئایا ئێوە هەست بە دڵنەوایی دەکەن یان خۆد نیگەرانی؟ مەسعود بارزانی : ئێمە نیگەرانین ، لەبارودۆخەکە نیگەرانین ، دیمۆکراسی لە عیراقدا لە ژێر هەرەشەدایە ، لە ژێر هەرەشەیەکی راستەقینەشدایە .  مۆنتی کارلۆ : ئەم هەرەشانە لە ناوخۆی وڵاتەوە سەرچاوە دەگرن یان خۆد لە دەرەوە؟ مەسعود بارزانی: لە ناوەوە و لە دەرەوەش .      مۆنتی کارلۆ : ژمارەیەک لە راپۆرتە رۆژنامەنووسییەکان باس لەو قەیرانانە دەکەن کە بەرۆکی هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە ، بە تایبەتیش لە ئاستی پەیوەندییەکانی نیوان هەولیر و سلێمانی ، واتە لە ئاست پەیوەندییەکانی هەردوو حزبە رکابەرەکەی هەرێم ، لە رابردوودا سەرەرای کێشەکانتان بەڵام بە یەک هەڵوێست دەچوون بۆ بەغداد ، بەڵام لە ئێستادا پێچەوانە بۆتەوە ، چۆن باسی ئەم دابەشبوونەتان دەکەن لە ئێستادا؟  مەسعود بارزانی : لە راستیدا ئەم دۆخە جێگەی داخە، بەڵام دەبێت ئەوەش بڵێم کە ناکۆکییەکانمان لەسەر بابەت و ئامانجە ستراتیژییەکانن ، گەر ناکۆکییەکانمان لە سەر بابەتە تەکنیکییەکان بوایە ئەوا ئاسان بوو، بەڵام سەرەرای ئەمانەش هەوڵ دەدەین و هەموو توانەیەکی خۆمان بەکار دەهێنن بۆ چارەسەر کردنی ئەو کێشە و ناکۆکیانە و کار دەکەین بۆ یەکخستنەوەی ریزی کورد. مۆنتی كارلۆ: ئه‌گه‌ر بمانه‌وێت قسه‌ له‌سه‌ر پرسه‌ ستراتیژییه‌كان بكه‌ین، كاتێك ده‌ڵێین: ستراتیژی، له‌وانه‌یه‌ بابه‌ته‌كه‌ وه‌ك بابه‌تێكی گشتی بێته‌ به‌رچاو.. به‌ڵام دیارترین ئه‌و كۆسپه‌ چییه‌ كه‌ رووبه‌ڕووی یه‌كڕیزی كورد بووه‌ته‌وه‌؟ مەسعود بارزانی: بۆ نموونه‌: ناكرێت سازش له‌سه‌ر قه‌واره‌ی هه‌رێم بكرێت، نابێت هاوكاری ئه‌و كه‌سانە بكه‌ین كه‌ بە نیازن هه‌رێم له‌به‌ریه‌ك هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه‌، نابێت هاوپه‌یمانێتی له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سانەدا بكه‌ین كه‌ بە نیازن كۆتایی به‌ هه‌رێم بهێنن، ئه‌مه‌یه‌ پرسی ستراتیژیی. مۆنتی كارلۆ: واتا به ‌ڕای تۆ كه‌سانێك هه‌ن كار بۆ ئه‌و ئامانجه‌ ده‌كه‌ن؟ مەسعود بارزانی: بێگومان‌، زۆریش روون و ئاشكرایه‌. مۆنتی كارلۆ: با‌ زیاتر راشكاوانه‌ بین، بەرێزتان له‌ كوردستانی ئێران له ‌دایك بوون، په‌یوه‌ندی ئێوه‌ش له‌گه‌ڵ ئێران تاڕاده‌یه‌ك باش بوو، به‌ڵام لەمدواییانەدا تێبینی كرا، كه‌ داڕمانێكی گه‌وره‌ له‌ په‌یوه‌ندییەکانتان له‌گه‌ڵ ئێران روویداوه‌، ئه‌و رووداوه‌ی به‌م دواییانه‌ش لە ئەنجامی هێرشەکەی ئێرانەوە روویدا کە بووه‌ هۆی كوژرانی ژماره‌یه‌ك كه‌س، ئێران به‌وه‌ تۆمه‌تبارتان ده‌كات، كه‌ بوونه‌ته‌ په‌ناگه‌یه‌ك بۆ دوژمنەکانیان، ئێوه‌ چۆن وه‌ڵامی ئه‌م تۆمه‌تانه‌ ده‌ده‌نه‌وه‌؟ مەسعود بارزانی: ئه‌مانه‌ تۆمه‌تی بێ بنه‌مان، به‌ر له‌ هه‌ر كه‌سێكیش ئێران خۆی ده‌زانێت كه‌ ئه‌و تۆمه‌تانه‌ بێ بنه‌مان. به‌ڵێ من له‌ مهاباد له‌ دایك بووم و رۆژێكیش له‌ رۆژان نه‌مانویستووه‌ گرژی له‌ په‌یوه‌ندیه‌كانمان له‌گه‌ڵ ئیران رووبدات. هه‌روه‌ها رێگه‌ش ناده‌ین هه‌رێم ببێته‌ شوێنێك بۆ هه‌ڕه‌شه‌ بۆ سه‌ر ئاسایشی ئێران. له‌ ساڵی 2020 و 2021ـه‌وه‌ تا ئه‌مڕۆ، هه‌ولێر چ وه‌ك شار وچ وه‌ك پارێزگاش 143 جار بە فڕۆكه‌ی بێ فڕۆكه‌وان و مووشه‌كی بالیستی هێرشی کراوەتە سەر  ، ئەو هێرشانەس له‌لایه‌ن ئێران و لەلایەن لایەنەکانی سەر بە ئێران ئەنجام دراون، هه‌میشه‌ش پاساوی ئه‌وه‌ بۆ ئه‌و تاوانانه‌ ده‌هێننه‌وه‌، کە گوایە ناوه‌ندی هه‌واڵگریی نێوده‌وڵه‌تیی و بە دیاریکراویش مۆسادی لێیه‌، لە هەرێمی کوردستان ئۆپۆزسینی کوردی ئێرانی لێیە  ، ئێمه‌ دڵنیاین كه‌ ئه‌گه‌ر باره‌گایه‌كی مووساد له‌ كوردستان هه‌بوایه‌، ئه‌وا بوێری ئه‌وه‌یان نه‌دەبوو لێی بده‌ن. ئه‌وان نه‌یانتوانی وه‌ڵامی به‌هێزه‌كان بده‌نه‌وه‌، بۆ پاساوهێنانه‌وه‌ش بۆ شكستی خۆیان لە ناوخۆدا، واتە هه‌ندێك لایه‌نی ناوخۆی ئێران، بۆ پاساوهێنانه‌وه‌ بۆ شكستی ناوخۆیی هه‌ولێریان به‌وه‌ تۆمه‌تبار كرد، كه‌ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی داڵده ده‌‌دات و هەندێ بابەتی دیكه‌، بۆردومانكردنی خێزانێكی بێتاوانی بێوەی و كوشتنی كچێكی ته‌مه‌ن 11 مانگ، ئایا ئه‌مه‌ تاوانێكی قیزه‌و‌ن نییه‌!! له‌ هه‌مان كاتیشدا سوورن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌ ئه‌وان له‌ ئه‌فسه‌رێكی مووسادیان داوه‌ و كوشتوویانه‌، بۆیه‌ ئه‌مانه‌ تۆمه‌تێکن کە هیچ بنه‌مایه‌كیان نییه‌. سه‌باره‌ت به‌ ئۆپۆزسیۆنی ئێرانیش، ئه‌وا ئۆپۆزسیۆن ماوه‌ی 50 ساڵه‌ لێره‌یه‌ و به‌ پێی  رێككه‌وتنی سێقووڵیی نێوان حكومه‌تی فیدراڵ و حكومه‌تی هه‌رێم و ئێران، هه‌روه‌ها بەدەنگەوە هاتنی  ئۆپۆزسیۆنی كوردیی ئێرانی بۆ ئەو رێکەوتنە ، ته‌واوی هێزه‌كانیان له‌ ناوچه‌ سنوورییه‌كان كشاندەوە و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ ناوچه‌كانی نیشته‌جێبوونی خۆیان له‌ ده‌وروبه‌ری هه‌ولێر، ئه‌مه‌ش له‌سه‌ر بنه‌مای رێككه‌وتنه‌كه‌ بوو. بۆیه‌ تۆمه‌ته‌كانی ئێران تۆمه‌تی بێ بنه‌مان و رۆژێكیش له‌ رۆژان نه‌مانویستووه‌ گرژی له‌ په‌یوه‌ندیه‌كانمان له‌گه‌ڵ ئێراندا بێته‌ ئاراوه‌، به‌ڵام بۆ من جێگه‌ی سه‌رسوڕمانه‌ کە بۆچی ئێران ئه‌م رێگەیەی گرتۆتەبەر؟ مۆنتی كارلۆ: ئایا ‌ حكومه‌تی فیدراڵ بە ئەرکی ‌سه‌ر شانی خۆی هەستاوە سەبارەت بەو روداوەی کە لە هەولیر روویدا؟  مەسعود بارزانی: جووڵه‌یه‌كی هه‌بوو، به‌ڵام له‌ ئه‌نجامدا ئه‌و جووڵه‌كردنه‌یان له‌ ئاست ئه‌و تاوانه‌دا نه‌بوو كه‌ ئه‌نجامدرابوو. مۆنتی كارلۆ: باشه‌، مشتومڕەکانی ئه‌مڕۆی عێراق هه‌مووی له‌ ده‌وری پرسی كشانه‌وه‌ی هێزەکانیی هاوپه‌یمانان لە عیراق ده‌خولێنه‌وه‌. با راسکاوتر بم، مه‌به‌ستم كشانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكییه‌كانه‌ له‌ عێراق، ئایا به‌م بابه‌ته‌ کوردی نیگەران کردووە؟ مەسعود بارزانی: له‌وانه‌یه‌ هه‌مان ئه‌و سیناریۆیه‌ دووباره‌ ببێته‌وه‌ كه‌ له‌ساڵی 2011 روویدا، كاتێك هێزه‌كانی ئه‌مه‌ریكا كشانه‌وه‌، هێزی هاوپه‌یمانانیش له‌گه‌ڵیان كشانه‌وه‌، دوای ماوه‌یه‌ك داعشمان بینی و نزیكه‌ی سێیه‌كی عێراقی داگیر كرد و هاتنه‌ ناو عێراق و خه‌ریك بوو هه‌موو عێراق داگیر بكه‌ن. ئه‌گه‌ریش پاڵپشتی هاوپه‌یمانان نه‌بوایه‌، ئه‌وا دۆخه‌كه‌ جیاوازتر ده‌بوو، لێره‌دا رێككه‌وتنێك له‌ نێوان حكومه‌تی فیدراڵ و ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یماناندا هه‌بوو. ئێستا 10 ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و رێككه‌وتنه‌دا تێپه‌ڕێوه و له‌وانه‌یه‌ ئه‌و رێككه‌وتنه‌ پێویستی به‌ پێداچوونه‌وه‌ هه‌بێت، به‌ڵام ئه‌مه‌ له‌ چوارچێوه‌ی ئه‌ركی حكومه‌تی فیدراڵ و ده‌زگا په‌یوه‌ندیداره‌كانه‌، نه‌ك گرووپ و ملیشیاکان لەو بارەیەوە بریار بدەن ، ئه‌مه‌ پرسێكی چاره‌نووسسازه‌، ئه‌و بابه‌ته‌ په‌یوه‌ندیی به‌ ته‌واوی عێراقییه‌كانه‌وه‌ هه‌یه‌ و هیچ لایەنیک بۆی نییە لەبارەی ئەو پرسەوە بە تەنیا بریار بدات. مۆنتی كارلۆ: له‌سه‌ر ئاستی ‌ناوخۆ، هه‌ندێك قەیرانی ئابووری له‌ هه‌رێمی كوردستاندا هه‌یه‌، جۆرێك له‌ کێشە به‌هۆی دواكه‌وتنی مووچەوە‌ رووبه‌ڕووی فه‌رمانبه‌رانی هەرێمی كوردستان بووه‌ته‌وه‌، هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌مه‌ش هاوكاته‌ له‌گه‌ڵ راگرتنی هه‌نارده‌كردنی نه‌وتی هه‌رێمی كوردستان. ئێوه‌ چۆن له‌ بڕیاره‌كانی ئه‌مدوایه‌ی دادگای فیدراڵ ده‌ڕوانن کە تایبه‌ت به‌ مووچه‌ و داهاته‌كانی هه‌رێم دەریکرد؟ مەسعود بارزانی: به‌داخەوە هەموو بریارەکانی دادگای فیدراڵی لە دژی هەرێمی کوردستانن ، بە شیوەیەکی بەرچاو دژایەتی هەرێمی کوردستان دەکات ‌. بۆ زانیاریش، ئه‌م دادگایه‌ دادگایه‌كی ده‌ستووری نییه‌. ئه‌و دادگایه‌ له ‌سه‌رده‌می برێمه‌ردا دامه‌زراوه‌ و ئێستاش رۆڵی هه‌ر سێ ده‌سه‌ڵاتی دادوه‌ری و ده‌سه‌ڵاتی یاسادانان و ده‌سه‌ڵاتی جێبەجێکردن ده‌گێڕێت. من پێم وایه‌، دادگای فیدراڵی سنووری ئه‌رك و ده‌سه‌ڵاته‌ سه‌ره‌كییه‌كانی خۆی به‌زاندووه‌، بڕیاره‌كانیشی بڕیاری نادادپه‌روه‌رانه‌یە و بە شێوەیەکی بەرچاو له‌ دژی هه‌رێمن. مۆنتی كارلۆ: رێگه‌م بده‌ جه‌نابی سه‌رۆك، له‌سەر خاڵێک رابمینم، كه‌ جێگه‌ی نیگه‌رانی هەندێک لە دۆسته‌ رۆژئاواییەکانتان بێت . ئایا نەوەی سێیەمی سیاسییەکانی کوردستان لە دوای کۆچی دوایی نەوەی یەکەم و دوای ئەوانیش نه‌وه‌ی دووه‌م کە ئێوەن و‌ ئاشنایه‌تیتان له‌گه‌ڵ چه‌ك و دانوستانیشدا هه‌یە، ئایا نه‌وه‌ی سێیه‌م توانای رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و ئاڵنگاریانه‌ی هه‌یه‌ كه‌ ئه‌مڕۆ رووبه‌ڕووی هه‌رێم ده‌بنه‌وه‌؟    مەسعود بارزانی: پرسیارێكی باشە‌، منیش هه‌مان ترسم هه‌بوو، به‌ڵام له‌ جه‌نگی دژ به‌ داعش، بۆ ماوه‌ی نزیكه‌ی دوو مانگ نه‌هامه‌تیمان چه‌شت، به‌ڵام دواتر نه‌وه‌یه‌كی نوێ ده‌ركه‌وت، كه‌ خاوه‌ن خۆڕاگری زیاتر و شاره‌زاتر و ئیراده‌ی به‌هێزتر بوو. راسته‌ لێره‌دا نه‌وه‌یه‌كی نوێ هه‌یه‌ و ناكرێت ئێمه‌ بڵێین نه‌كه‌وتووه‌ته‌ ژێر كاریگه‌ری ته‌كنه‌لۆژیا و به‌روه‌پێشچوونه‌كانی جیهان، به‌ڵام ئێستا نه‌وه‌یه‌كی راهێنراو و ئاماده‌كراو هه‌یه‌، له‌ رووی چەک و له‌ رووی هزر و ئیرادەوە ئاماده‌ كراوه‌. بۆیه‌ من به‌وپه‌ڕی راشكاوییەوە ده‌ڵێم: ئێمه‌ ناترسێین و سه‌دان هه‌زار گه‌نجیشمان هه‌یه‌، كه‌ له‌وانه‌یه‌ دەسکەوتە بە دیهاتووەکانی نه‌وه‌ی یه‌كه‌م و نه‌وه‌ی دووه‌م  زۆر زیاتر تێپەرێنن . مۆنتی كارلۆ: زۆر باشە‌.. پێنج ساڵ به‌سه‌ر ریفراندۆمه‌ مێژووییه‌كه‌دا تێپه‌ڕێوه‌، كه‌ بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ كورد رێكتخستبوو، ئه‌وه‌ی روویدا هه‌ڵبه‌ته‌ داڕمانی په‌یوه‌ندییه‌كان بوو له‌گه‌ڵ ناوه‌ند، به‌ڵام ئایا فیدراڵیه‌ت به‌ بیرۆكه‌یه‌كی گونجاو ده‌زانیت بۆ وڵاتانی ناوچەکە؟ مەسعود بارزانی: دوای رووخانی رژێم له‌ ساڵی 2003، په‌رله‌مانی كوردستان بڕیاریدا، كه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای فیدراڵیه‌ت له‌گه‌ڵ عێراق بین و په‌یوه‌ندییه‌كانیشمان له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ له‌گه‌ڵ به‌غدا دابنێین،  دوای رووخانی رژێمیش، من بۆ ماوه‌یه‌كی زۆر له‌ به‌غدا مامه‌‌وه‌،  له ‌كاتی نووسینه‌وه‌ی ده‌ستووریش به‌ جددی و ئه‌وپه‌ڕی لەخۆبوردوویی كارمان كرد، بۆئه‌وه‌ی عێراقێكی دیموكراتی فره‌جۆر و فیدراڵی دابمه‌رێنین، دوای ماوه‌یه‌ك تێبینیمان كرد كه‌  كه‌سانێك هه‌ن باوه‌ڕیان به‌ فیدراڵیه‌ت نییه‌، ته‌نانه‌ت له‌و ستانەس پاشگەز بوونەوە کە لە دەستووردا لەسەری رێکەوتبووین ، ناوەرۆکی ده‌ستووریش ده‌ڵێت: پابه‌ندبوون به‌م ده‌ستووره‌ زامنی یه‌كپارچه‌یی عێراقە. ده‌ستوور پێشێل كرا.. ئه‌گه‌ر پابەند بوونایە بە فیدراڵیه‌ت و ده‌ستوور ، ئه‌وا په‌نامان بۆ ریفراندۆم نه‌ده‌برد، هه‌ربۆیه‌ جارێكی دیكه‌ش ده‌یڵێمه‌وه‌، سه‌رتاپای دیموكراسی له‌ عێراق له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌دایه‌. هه‌روه‌ها هه‌ڕه‌شه‌ له‌سه‌ر فیدراڵیه‌تیش هه‌یه‌،  له ‌سایه‌ی ئه‌و سیستمانه‌ش کە  له‌ ناوچه‌یه‌کەدا هه‌یە، له‌ڕاستیدا نه‌ فیدراڵیه‌ت و نه‌ نافیدراڵیه‌تیش سوودی نییه‌. مۆنتی كارلۆ: چۆن ده‌ڕوانیته‌ ئاینده‌ی عێراق؟ مەسعود بارزانی: یان ئه‌وه‌تا عێراق پابه‌ندی ئه‌وه‌ ده‌بێت كه‌ رێككه‌وتنی له‌سه‌ر كراوه‌ و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ دیموكراتیه‌ت و بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كان، كه‌ بریتین له‌ (شه‌راكه‌ت و رێکەوتن و هاوسەنگی)، ئەوا ئه‌و كاتە رەنگە  بتوانرێت عێراق له‌و قه‌یرانه‌ی کە ئێستا بەرۆکی گرتووە رزگار بكرێت، بەڵام گەر بێتو لایەن یان گروپ یان پیکهاتەیەک تاکلایەنانە دەست بەسەر دەسەڵآتدا بگرن و هەموو شتێک بۆ خۆیان قۆرخ بکەن ، ئەوا عیراق بەرەو دارمان دەروات ،واتە ده‌بێت بگەرەینەوە بۆ‌ دیموكراتیه‌ت و بنه‌ما سه‌ره‌كییه‌كان ، كه‌ بریتین  له‌ (هاوبەشی و رێکەوتن و هاوسەنگی). مۆنتی كارلۆ: جه‌نابی سه‌رۆك، ئێوه‌ گوتووتانه‌ كه‌ چیاکان دۆستی كوردن‌، ئه‌مڕۆ كێ دۆستی كورده‌؟ مەسعود بارزانی: چیاكان له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌كی زۆری دۆسته‌كانمان له‌ جیهان. مۆنتی كارلۆ: ئه‌وانە كێن؟ مەسعود بارزانی: هه‌ڵبه‌ته‌ ئه‌وان زۆرن. مۆنتی كارلۆ: په‌یوه‌ندییه‌كانتان له‌گه‌ڵ وڵاتانی دراوسێ ؟ مەسعود بارزانی: بۆ نموونه‌ په‌یوه‌ندیمان له‌گه‌ڵ وڵاتانی عه‌ره‌بی هه‌یه‌، له‌گه‌ڵ گه‌لانی عه‌ره‌بیدا، له‌گه‌ڵ رۆژئاوا، ئه‌مه‌ریكا و له‌گه‌ڵ هه‌موو جیهان، هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ رۆژهه‌ڵات، واتە سپاس بۆ خودا ئێمه‌ دۆستی زۆرمان هه‌یه‌. مۆنتی كارلۆ: لە ئێستادا پشتگیرییه‌كان بۆ دۆزی كورد هه‌ر وه‌ك رابردوو ماون؟ مەسعود بارزانی: تێگه‌یشتن هه‌یه و‌ پاڵپشتیش هه‌یه‌، به‌ڵام له‌ڕاستیدا له‌ئاستی پێویستدا نییه‌. هەندێک جار رووداو یان رووداوێكی دیاریكراو روودەدات هه‌موو رووداوه‌كانی دیكه‌ داده‌پۆشێت، بۆ نموونه‌ جه‌نگی ئۆكرانیا، جه‌نگی غه‌زه‌، جا هه‌ندێک جار گرنگیپێدانەکان لە شوێنێکەوە بۆ شوێنیکی دیکە دەگۆردرێت. مۆنتی كارلۆ: سه‌ركرده‌ی كورد، مه‌سعود بارزانی، سه‌رۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، زۆر سوپاس بۆ جه‌نابت به‌ پێدانی ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ به‌ مۆنتی كارلۆی نێوده‌وڵه‌تی و سوپاس بۆ ئه‌م گفتوگۆیه‌ش، زۆر سوپاس. مەسعود بارزانی: سوپاس، سوپاس بۆ مۆنتی كارلۆ.

شوان عەباس بەدری سەپاندنی دوو سزی لەسێدارەدان لە سلێمانی خۆشحاڵی هەندێک لە چالاکوانانی ژنانی لێدەکەوێتەوە، ئەوەش لەکاتێکدایە کە لە رابروودا بەشێک لە کەیسەکانی کوشتنی ژنان بە رێگەی سوڵحی عەشایەری چارەسەرکراون. دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە مانگی شوباتدا سزای لەسێدارەدانی دەرکرد بۆ دوو کەس کە یەکێکیان ژنەکەی خۆی سوتاندوە، ئەوی تریشیان کەسێک بوو کە ئەفسەرێکی لە کاتی ئەرکی فەرمیدا کوشتوە کە لە بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی کاری دەرکرد. چالاکوانێکی بواری ژنانیش پێی وایە گەرچی بریارەکەی دادگا لە کاتێکی گونجاودا دراوە بەڵام هێشتا یەکلایی کردنەوەی ئەو جۆرە کەیسانە لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نین و دەسەڵاتی سیاسی هەرێمی کوردستانیش لە ئاست ئەنجامدانی ئەو تاوانانە بێباکن . رۆژی  یەکشەممە ١٨/٢/٢٠٢٤ دادگای تاوانەکانی سلێمانی سزای لە سێدارەدانی لە دوو کەیسی جیاوازدا  بە سەر دوو تاوانباری بکوژدا سەپاند، کە یەکێکیان پەیوەندی کوشتنی نەقیب موحەمەد لەتیف هەبوو کە لە بەرەنگاربوونەوەی تووندووتیژی دژ بە ژنان کاری دەکرد. ئەوی دیکەش تایبەت بوو بە سووتاندنی ژنێک بەناوی شنیار هونەر لە گەڕەکی کوردساتی سلێمانی. شنیار تەمەنی ٢١ ساڵ، خەڵکی سەیدسادق و دانیشتووی سلێمانی بوو لە ١٩ـی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ لەلایەن هاوسەرەکەی سوتێنرا و پاش مانەوەی بۆ چەند رۆژێک لە نەخۆشخانە و بەهۆی زۆری رێژەی سوتاویەکەیەوە گیانی لەدەستدا. لە ساڵی ٢٠٢٣دا لەلایەن دادگای تاوانەکانەوە سزای هەتاهەتایی بەسەر بکوژی شنیاردا سەپێنرا، بەڵام دوابەدوای تانە لێدان لە بڕیاری دادگا و بەرزکردنەوەی بۆ دادگای پێداچوونەوەی هەرێم، بریارەکە لە زیندانی هەتاهەتاییەوە بەرزکرایەوە بۆ سزای لە سیدارەدان. دوابەدوای دەرچوونی سزای لە سێدارەدانەکەی بکوژی شنیار هونەر، ئاودێر عومه‌ر، پارێزەری کەیسی شنیار هونەر، لە بەردەم دادگای سلێمانیدا کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانی ئەنجامدا و ڕایگەیاند، لە مانگی شوباتی ساڵی ٢٠٢٢ تاوانبارێک ژنەکەی بە ناوی (شنیار هونەر) سوتاند، پاش ئەوەی دادگای لێکۆڵینەوە ڕێکارەکانی جێبەجێکرد، هاوسەرەکەی و ژنێکی بە ڕەگەز عەرەب بە تۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پیاوەکە و هاندانی بۆ کوشتنی شنیار دەستگیر کران. دواتر دادگای تاوانەکانی سلێمانی لە ٤/٦/٢٠٢٣ سزای زیندانی هەتاهەتایی بەسەر (هونەر ڕەشید) هاوسەری (شنیار هونەر) سەپاند، بڕیاری هەڵوەشاندنەوە و ئازادکردنی ژنە بە ڕەگەز عەرەبەکەی دا. لەهەمان رۆژەدا دادگای سلێمانی بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ بکوژی نەقیب محەمەد لەتیف ئەفسەری پێشووی بەڕێوەبەرایەتیی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژیی دژ بە ژنان لە سلێمانی دەرکرد. هەروەها دادگای سلێمانی هەر لە دانیشتنەکەیدا زیندانی هەتاهەتایشی بۆ دوو کەسی تر دەرکرد کە لەگەڵ بکوژەکەدا بوون و یارمەتی بکوژەکەیان دابوو. هانا شوان، چالاکوانی بواری ژنان  ئاماژە بەوەدەکات کە ساڵانێکە ڕێکخراوەکان و چالاکوانانی تایبەت بە مافەکانی ژنان داوای سزای یاسایی دەکەن بۆ بکوژانی ژنان و ئەو کەسانەش کە تێوەگلاون لە توندوتیژیکردن و دەستدرێژیکردن بۆ سەر ژنان، بەڵام هەستیان کردوە کە «دەسەڵاتی سیاسی بێباکە بەرامبەر ئەو تاوانانەی کە بەرامبەر ژنان دەکرێت». هانا شوان بە هاوڵاتی وت « ژمارەیەکی زۆری بکوژی ژنان لەدەرەوەی زیندانەکانن و بە سزا نەگەیەنراون ، لەبەر ئەوە هەموو فشار و تواناکانمان یەکخست بۆ بە سزاگەیاندنی ئەو کەسانە ، بۆیە پێموایە ئەم دوو بریارەی دادگا ، دوو بریاری زۆر باش بوون و لە کاتێکی گونجاویشدا دران ، بەڵام ئەوە هێشتا ناکاتە ئەوەی کە داواکارییەکانی ئێمە بە دی هاتووە ، چونکە ئێمە داواکاری زۆر زیاتر و گەورەتریشمان هەیە» . لە تەوەرێکی دیکەی قسەکانیدا ناوبراو جەختی لەسەر دەستگیرکردنی هەموو ئەو کەسانە کردەوە کە لە دوای راپەرینەوە تا ئێستا ژنیان کوشتووە و تا ئێستا دەستگیر نەکراون. «دۆسییەی ئەو ژنانەی کە کوژراون لە دوای راپەرینەوە لە هەرێمی کوردستان ، پێویست دەکات بکوژەکانیان دەستگیر بکرێن و ئەو کەسانەش کە پلانیان داناوە یان ئەو کەسانەی کە داڵدەی بکوژەکانیان داوە پێویست دەکات رووبەرووی یاسا بکرێنەوە لە هەر پۆستێکدا بن « هانا شوان وا دەڵێت. سەبارەت بەوەی کە ئاخۆ لە کوردستان تا چەند کەیسی کووشتنی ژنان پەردەپۆش دەکرێت و لە ڕێگەی سوڵحەوە دۆسییەکان چارەسەر دەکرێن ئەم چالاکوانە پێی وایە ئەم بابەتە شتێکی زۆر واریدە و زۆرجار لە راگەیاندنەکانیشا کەس نازانێت چەند ژن ئەکوژرێن و رێژەی تاوانەکان  زۆر بەرزترە  لەو ئامارانەی کە دەخرێنە روو. «پێشتر ئامارەکان دەخرانە روو بەڵام ئێستا لەبەر ئەوەی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی گلەییەک هاتۆتە سەر حکومەتی هەرێم کە رێژەی کووشتنی ژنان زۆر بەرزە و شێلتەرەکان خزمەتگوزاری زۆر باشیان تیا نییە چەند ساڵێکە ئامارەکان وەک خۆی ناخرێنە روو و جۆرێک لە پەردەپۆش کردنی ئامارەکان هەیە بە تایبەتیش سەبارەت بە تووندوتیژییەوە « هانا شوان وا دەڵێت . سەبارەت بە رێکخراوەکانی ژنانیش کە ئاخۆ چەن سەرکەوتوو بوون لە وشیارکردنەوەی ژنان ئەم چالاکوانە بە هاوڵاتی وت «مەسەلەی وشیاردنەوە ، مەسەلەیەکی گشتگیرە ، مەسەلەیەکە گۆرانکاری بەسەردا دێت و لەگەڵ هەل و مەرجەکانی کۆمەڵگەدا ئەگۆرێت ، قەیرانی ئابووری ، قەیرانی سیاسی ، کۆمەڵێک قەیران کە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی و هەرێمی رووبەرووی ئەم هەرێمە بچووکە  دەبێتەوە کاریگەری راستەخۆ و ناراستەوخۆیان هەیە لەسەر ئەوەی کە تا چەند رێکخراوەکانی ژنان و کۆمەڵگەی مەدەنی بە گشتی ئەتوانن ئەو ئەرکەی هەیانە پێی هەستن». هەروەها وتی «نابێت ئەوەشمان بیر بچێت کە هەندێک بەربەست و سانسۆر و فشار هەیە لەسەر رێکخراوەکان کە لەلایەن حکومەتەوە دەکرێت، چونکە تەنها حکومەت دەسەڵاتی داخستنی رێکخراو یان خود رێگری کردن لە ڕێپێوان و خۆپیشاندانی هەیە، هەروەها حکومەتی عیراقیش نایشارێتەوە کە ئەوانیش فشارێکی زۆر دەخەنە سەر حکومەتی هەرێم و ناهێڵن رێکخراوەکان کار بکەن و ناهێڵن رێکخراوە ناوخۆییەکان لەگەڵ رێکخراوە نێودەوڵتییەکاندا پەیوەندییان هەبێت و ئەگەر پارەیەکیان بۆ بێت لەوێ دەستی بەسەردا دەگرن بۆ ئەوەی رێکخراوە ناوخۆییەکان نەتوانن کار بکەن  و لە ئێستاشدا ژمارەیەک لە رێکخراوەکان داخراون یان خود دائەخرێن ، ئەمانەش هەمووی وایکردووە کە کارەکە وەک ئاستی پێویست نەبێت». ئەگەرچی هەندێک لە کەیسەکانی کوشتن لە رابردوودا بە سوڵحی عەشایەری چارەسەر کراون بەڵام سزادانی دوو کەس بە لەسێدارەدان لە مانگی شوباتدا کە یەکێکیان بکوژی ژنێک بووە دەگەرێنرێتەوە بۆئەوەی کە سکاڵاکارەکان توانیویانە سووربن لەسەر داواکانی خۆیان. هانای شوان وتی «پێشتر زۆربەی سکاڵاکان پەردەپۆش دەکران و لەسەر هەموو ئاستەکان لە ڕێی سوڵحی عەشایەرییەوە چارەسەر دەکرا، لە ئێستادا تۆزێک باشترە ، ئەو ئامارانەی کە لە پەیوەندییەکانی هێڵی گەرمی 119 دەکرێت و ئەو سکاڵایانەی تۆمار دەکرێت پێمان دەڵێت بارودۆخەکە تۆزێک باشترە بەڵام هێشتا لە ئاستی چاوەروانییەکاندا نییە «. شەوی ١٨ی شوباتی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی شنیار هونەری تەمەن ٢١ ساڵ لەلایەن هاوسەرەكەیەوە نەوتی پێداكرا و ئاگری تێبەردرا، دوای چوار رۆژ مانەوەی لە نەخۆشخانە، بەهۆی سەختی برینەكەیەوە گیانی لەدەستدا، دوای رووداوەکە هاوسەری شنیار و ژنێکی عەرەب دەستگیرکران، بەڵام دوای دادگاییکردن هەردوو تۆمەتبار بەهۆی نەبوونی هیچ بەڵگەیەک ژنە عەرەبەکە ئازادکرا. شەوی شەممەش ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ لە شاری سلێمانی داواکراوێک رووبەڕووی هێزەکانی بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بووەوە و لە ئەنجامدا ئەفسەرێک بە ناوی (نەقیب محەمەد لەتیف) کوژرا و سێ پۆلیسی دیکەش بریندار بوون و هەر ئەوکاتیش بکوژانی هەڵاتن، دواتر لە ١٢ی نیسانی ٢٠٢٢ لەلایەن ئاسایشی سلێمانییەوە توانرا تۆمەتباران دەستگیربکرێن.        

سازگار ئەحمەد حکومەتی عێراق دەیەوێت ناوچە سنووریەکانی هەرێم لەگەڵ تورکیاو ئێران تەلبەند بکات و هێزەکانی پاسەوانی سنووریش لەو ناوچانە جێگربکات بۆ رێگەگرتن لەبۆردوومانەکانی ئەو دوو وڵاتەو رێگریکردن لەقاچاغی مادەی هۆشبەرو بەزاندنی سنوور، ئەوەش بەپێی چەند سەرچاوەیەکی سەربازیی. بەرپرسێکی باڵا لەپاسەوانی سنوور داوای کرد ناوی نەهێنرێت بەهاوڵاتی رایگەیاند «لەدوای بۆردوومانی ناوچەیەکی گەشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لەساڵی ٢٠٢٢ کەژمارەیەک گەشتیاری عەرەب بوونە قوربانی، حکومەتی عێراق بڕیاریدا کەدەبێت هێزەکانی پاسەوانی سنوور بچنە ناوچە سنوورییەکان رێگە لەبۆردوومانەکانی تورکیاو ئێران بگرن». لە ٢٠ی تەمموزی ٢٠٢٢ فرۆکەکانی تورکیا چەند تۆپێکیان ئاراستەی ناوچەیەکی گەشتیاریی سنووری زاخۆ کردو بەهۆیەوە نۆ کەس گیانیان لەدەستداو ٢٦ کەسی دیکەش بریندار بوون، ئەو کەسانەی بوونە قوربانی، سەرجەمیان گەشتیاری عەرەب بوون و لەپارێزگاکانی عێراقەوە چووبوونە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ. بەرپرسەکەی پاسەوانی سنوور ئاماژەی بەوەشکرد «کەماوەی دوو ساڵە هەنگاوەکان بەردەوامن بۆ جێبەجێکردنی ئەو بڕیارەو بودجەی بۆ تەرخاندەکرێت بەتایبەت لەلیوای ٢١ی پاسەوانی سنوور لەپارێزگای هەڵەبجە کە لیوایەکی نوێیە کەدەستیانکردووە بەتەلبەنکردنی دەروازەکە بەتەلی دڕکاوی بۆ قەدەغەکردنی هاتووچۆو رێگریکردن لەبەزاندنی سنووری عێراق». وتیشی «دوورخستنەوەی هێزە دەرەکییەکانی دژ بەئێران وەک هێزەکانی دیموکرات ئاسانترە، بەڵام دوورخستنەوەی پەکەکە بەتایبەت لەلیوای یەکی دهۆک ئاڵۆزترە، چونکە پەکەکە گوێ لەحکومەتی عێراقی و هەرێمی کوردستان ناگرێت بۆ ئەوەی سنوورەکان چۆڵ بکات، ئەمەش ئاستەنگێکە». لەبارەی جێبەجێکردنی بڕیاری کۆنترۆڵکردنی خاڵە سنوورییەکان لەلایەن حکومەتی عێراق و کاریگەرییەکانییەوە ئەو بەرپرسە وتی «لێکترازانی کۆمەڵایەتی دروستدەکات، چونکە لەنێوان بەشێک لەگوندە سنوورییەکان و خەڵکی هەرێم ژن و ژنخوازی هەیەو تەلبەندکردنی سنوورەکان ناڕەزایی هاووڵاتییانی لێدەکەوێتەوە، هەروەها گرفتیش بۆ ئەو کۆڵبەرانە دروستدەبێت کە لەنێوان عێراق و ئێران کۆڵبەری دەکەن». لەدوای ساڵی ٢٠٠٤وە لەسەرتاسەری سنوورەکانی هەرێمی کوردستان لەگەڵ ئێران و تورکیا هێزێکی حکومەتی فیدراڵی لێیە کەپێیان دەڵێن هێزەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور. شارەزایانی سەربازیی پێیانوایە، کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق و هەرێمی کوردستان هۆکارێک دەبێت بۆ ئاسایش و ئارامی و رێگریکردن لەکاری قاچاغ، بەڵام شارەزایانی سەربازی ئەوە ناشارنەوە کەکۆنترۆڵکردنی سنووری عێراق – تورکیا قورسترە لە سنووری عێراق – ئێران، ئاماژە بەوەدەکەن هێزەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە پابەندی رێککەوتن و بڕیارەکان نابن. جەبار یاوەر، پسپۆڕی کاروباری سەربازی و ئەمنی و ئەمینداری پێشووی وەزارەتی پێشمەرگە بەهاوڵاتی راگەیاند «بابەتی تووندوتۆڵکردنی سنوورەکان دوای رێککەوتنی ئەمنی نێوان عێراق و ئێران بوو، بڕیاردرا لەلایەن حکومەتی فیدراڵەوە بودجەیەک تەرخان بکرێت بۆ ئەوەی هەموو سنوورەکانی عێراق و تەنانەت ئەو سنوورانەی دەشکەونە هەرێمی کوردستانەوە تووندوتۆڵ بکرێنەوە». یەکەم هەنگاوی پرۆسەکە لەسنووری سوریاوە دەستیانپێکردو یەکەم بنکەی چاودێری سنوور لەوێ دامەزرێندرا، دوای ئەوەش رێگەیەک لەسەرتاسەری سنوورەکان لێدراوە بۆ هاتووچۆی ئۆتۆمبێلەکانی پۆلیسی پاسەوانی سنوور، دواتریش خاڵی چاودێری سنوورەکان دامەزرێنرا و کامێرای چاودێری لێدانرا. جەبار یاوەر وتی «لەئێستا دەستکراوە بەکۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – ئێران و عێراق – تورکیا کە دەکەونە هەرێمی کوردستان، سەرەتاش لەسنووری عێراق – ئێران دەستیپێکردو لەئێستادا بنکەکانی چاودێری پاسەوانی سنوور زیاددەکرێن، هەروەها پێداویستییەکان و ئامێری هاتووچۆو کامێراکانی چاودێریش زیاددەکرێن، ئەمانەش هەمووی بودجەی بۆ تەرخانکراوە لەچوارچێوەی یاسای بودجەی عێراق لەساڵی ٢٠٢٣ تاوەکو ٢٠٢٥ کە لەلایەن ئەنجومەنی نوێنەرانەوە پەسەندکراوە». وتیشی «کۆنترۆڵکردنی سنوورەکانی عێراق – تورکیاو جێگیرکردنی پۆلیسی پاسەوانی سنوور لەو ناوچانە بەهۆی هەبوونی هێزەکانی تورکیاو پارتی کرێکارانی کوردستان – پەکەکە قورسترە». هێزەکانی تورکیا ٨٧ بنکەیان لەسنوورەکانی هەرێمی کوردستان هەیە بەقوڵایی ١٠ بۆ ٤٠ کیلۆمەتر لەخاکی هەرێمی کوردستانن و بەردەوام شەڕو ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەئاسمان و زەوی ئەنجامدەدرێت، لەگەڵ ئەوەشدا هەنگاوەکانی توندوتۆڵکردنی سنوور نەوەستاون وردە وردە هێزەکانی پاسەوانی سنوور دەبرێن لەو سنوورانە جێگیر دەکرێن. جەبار یاوەر وتی «مەبەستی عێراق بۆ کۆنترۆڵکردنی سنوورەکان ئەوەیە کەبتوانێت سنوورەکان لەگەڵ تورکیاو ئێران بپارێزێت، چونکە ئێران و تورکیا بەردەوام عێراق و هەرێمی کوردستان تۆمەتبار دەکەن بەوەی کەئۆپۆزسیۆنی هەردوو وڵات هێزی چەکداریان هەیە لەدیوی خاکی هەرێم و عێراق». وتیشی  «دوای رێککەوتنی ئەمنی عێراق و ئێران زۆرێک لەهێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی ئێران زۆربەی سنوورەکانیان بەجێهێشتووە و هاتوونەتە ناوەوە و بڕیار وایە ئۆردوگای تایبەتیان بۆ دروستبکرێت، خۆشیان بڕیاریانداوە چالاکی سەربازیان راگرن بەمەبەستی رێزگرتن لەیاساکانی هەرێمی کوردستان، بۆیە دەتوانین بڵێین ئێستا سنوورەکانی عێراق – ئێران هێمن ترەو پۆلیسی پاسەوانی سنوور بەئاسانی دەتوانن بچەنە سەر هێڵی سنووری نێوان هەردوو وڵات». ئەو پسپۆڕە سەربازییەش دەڵێت «عێراق پێی وایە بەم هەنگاوانە دەتوانێت رێگری لەهێرشی چەکداری بکات لەناو خاکی عێراق و هەرێمی کوردستانەوە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت ئێران و تورکیا، هەمیش پێی وایە بەم هەنگاوە رێگری لەکاری قاچاغ دەکرێت بەتایبەت قاچاغی ماددە هۆشبەر، هەروەها عێراق دەیەوێت هاتنەناوەوەی هێزەکانی تورکیا بۆ خاکی عێراق و ئۆپەراسیۆنەکانی تورکیا کەمبکاتەوە و بیانووەکانی حکومەتی تورکیا نەهێڵێت، بۆ ئەوەی هێزەکانی بەرێتە سەر سنوورو رێگری بکات لەهێرشەکان پەکەکە بۆ سەر تورکیا، تاوەکو تورکیا بیانووی نەمێنێت بۆ کردنە ئامانجی خاکی عێراق و هەرێمی کوردستان». ئاماژەی بەوەشدا «عێراق بەنیازە رێککەوتنی ئەمنی بەهەمان شێوازی ئێران لەگەڵ تورکیا بکات، بەڵام بەهۆی ئەوەی پەکەکە پابەندی بڕیارەکان نابێت، رەنگە کارەکە قورستربێت لەو سنوورانە». «ئەگەر شەڕو ئاژاوەی سنوورەکان نەمێنێت ئەو گوندنشینانەی هەرێمی کوردستان کە گوندەکانیان چۆڵکردەوە کەزیاتر لە ٤٥٠ گوندن دەتوانن بگەڕێنەوە سنوورەکانی خۆیان، هەروەها بیانووی تورکیاو ئێران نامێنێت بۆ هێرشکردنە سەر خاکی هەرێمی کوردستان و هاووڵاتییانی مەدەنیش نابنە قوربانی»، جەبار یاوەر وای وت. بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان ئەو وڵاتانەی دراوسێی یەکترن ئەگەر کێشەیان لەنێواندا نەبێت، دەبێت هەردوولایان رێز لەسنوورەکان بگرن و ئەمنییەتی بپارێزن.  جەبار یاوەر وتی «هێزە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیاو ئێران کەخاکی هەرێم بەکاردەهێنن بۆ هێرشکردنەسەر تورکیا و ئێران بەهەمان شێوە بەپێشێلکردنی سەروەری خاکی هەرێم و عێراق و یاسای نێودەوڵەتییەکان هەژماردەکرێت». هەروەها رۆژی سێشەممە ٢٦ی شوباتی ٢٠٢٤ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا بڕیاریدا بە راگرتنی تەلبەندکردنی سنووری نێوان ئێران و هەرێمی کوردستان بەشێوەیەکی کاتی. لە بارەی ئەو بڕیارەوە کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بە هاوڵاتی راگەیاند «سەرۆک وەزیرانی عێراق بڕیاریداوە پرۆسەی تەلبەندکردنی سنووری نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران رابگرێت تا پێداچوونەوە دەکرێت بەو گلەیی و ناڕەزایەتییانەی کە خەڵکی ئەو ناوچە سنووریانە هەیانە و کێشەکانیان چارەسەردەکرێت». ئاماژەی بەوەشکرد «وەزارەتی ناوخۆی عێراق پێداچوونەوە بە پرۆسەکە دەکات و چارەسەری ئەو کێشانە دەکات کە هەیە، چونکە نابێت بستێک لە خاکی هەرێم و عێراق لەم پرۆسەیە بە فیڕۆبچێت». وتیشی «ئەم راگرتنە کاتییە و پرۆسەی تەلبەندکردنی نێوان ناوچە سنوورییەکانی ئێران و هەرێمی کوردستان دەکرێت، چونکە ئەمە پرۆسەیەکی گرنگە بە تایبەت کە رێگری لە قاچاغ دەکات». ئێران و تورکیا بەبیانووی هەبوونی هێزەکانی پەکەکەو دیموکراتی ئێران بەردەوام هێرش دەکەنەسەر ناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان و سەروەری خاکەکەی پێشێل دەکەن، بەهۆی ئەم هێرشە بەردەوامانەی تورکیاو ئێرانەوە ژمارەیەکی زۆر گوند لەناوچە سنوورییەکانی هەرێمی کوردستان چۆڵکراون، هەروەها ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتی مەدەنیش بوونەتە قوربانی هێرشەکانی ئەم دوو وڵاتە. هەرێمی کوردستان ٣٠٠ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ وڵاتی تورکیاو هەروەها ٥١٣ کیلۆمەتر سنووری لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا هەیە.

هاوڵاتی لیژنەی باڵای دیاریکردنی نرخی کارەباى کۆمەڵگاکانى نیشتەجێبوون (ستییەکان) کۆبوونەوەیەکی سازکردو تیایدا نرخی کیلۆواتی کارەبای موەلیدەی بۆ مانگی (2) شوبات دیاریکرد. بەڕێوەبەرایەتیی گشتى کارەباى سلێمانى ئەمڕۆ چوارشەممە 28/2/2024 رایگەیاند؛ لیژنەی باڵای دیاریکردنی نرخی کارەباى کۆمەڵگاکانى نیشتەجێبون (ستییەکان) کۆبونەوەیەکی سازکرد و تیایدا نرخی کیلۆواتی کارەبای موەلیدەی بۆ مانگی شوبات (2) دیاریکرد کە بریتییە لە (254) دینار بۆ هەر کیلۆواتێک. ئاماژە بۆ ئەوەکراوە کە بۆ ئەم مانگە نرخى هەر کیلۆواتێک کارەبا 254 دینار دەبێت و بەراورد بە مانگى کانونى دوەم مانگى (1) نرخەکە دابەزیوە و بۆ ئەو مانگە هەر کیلۆواتێک 270 دینار بو. هەروەک کارەباى سلێمانى جەختیکردەوە کە پێویستە سەرجەم ستیيەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی پابەندبن بەو نرخەوە، بەپێچەوانەوە ئەگەر زیاتر لەو نرخە وەربگرن روبەڕووی رێکاری یاسایی دەکرێنەوە.  

هاوڵاتی ئێوارەی ئەمڕۆ رووداوێکی ئاگرکەوتنەوە لە بازاڕی لەنگەی شاری هەولێر کەوتەوە دوای زیاتر لە دوو کاتژمێر توانرا ئاگرەکە کۆنترۆڵبکرێت و زیانێکی زۆریش بەر خاوەن دوکانەکانی بازاڕەکە کەوتووە. کاروان عەلی، وتەبێژی بەرگریی شارستانی هەولێر بە هاوڵاتی راگەیاند "ئێوارەی ئەمڕۆ سێشەممە ٢٧ی شوباتی ٢٠٢٤ لە بازاڕی لەنگەی شاری هەولێر ئاگرێک کەوتەوە دوای ئاگادارکردنەوەمان ١٨ تیمان چووینە شوێنی رووداوەکە". ئاماژەی بەوەشکرد "لە ماوەی دوو کاتژمێر و ٣٥ خولەک توانرا ئاگرەکە کۆنترۆڵبکرێت و تەنها زیانی مادی هەبووە و زیانی گیانی لێنەکەوتووەتە، هەروەها لیژنە پێکهێنراوە بۆ دیاریکردنی زیانەکان و زانینی هۆکاری رووداوەکە و ئێستاش شەش تیمان لە شوێنی رووداوەکە ماونەتەوە". هەروەها ئومێد خۆشناو، پارێزگاری هەولێر رایگەیاند "بەهۆی ئاگرەکەی بازاڕی لەنگەوە ٢٠ کەس تووشی هەناسەتووندی بوون و بۆ نەخۆشخانە گواستراونەتەوە و دۆخی تەندروستییان جێگیرە".