هاوڵاتی دیپلۆماتێکی باڵای ئەمریکا رایگەیاند؛ واشنتۆن پشتیوانیی لە گۆڕینی رژێمی ئێران ناکات و وتەبێژی کۆشکی سپی ئاشکرای دەکات رێککەوتنی ئەتۆمیی کارا ناکرێتەوە. رۆبێرت مالی، نوێنەری ئەمریکا بۆ کاروباری ئێران رایگەیاند؛ واشنتۆن هیچ پشتیوانییەک بۆ گۆڕینی دەسەڵات لە ئێران ناکات بەڵام چیتر هەوڵی رێککەوتن نادات لەگەڵ ئەو دەسەڵاتە. مالی وتویەتی؛ ئەمریکا سورە لەسەر ئەوەی لە رێگەی دیپلۆماسییەوە رێگریی لە ئێران بکات کە دەستی بە چەکی ئەتۆمیی نەگات بەڵام کاری سەرەکیی ئێستای واشنتۆن کاراکردنەوەی رێککەوتنی ئەتۆمیی نییە، تەنها پشتیوانیی لە مافی هاوڵاتییانی ئێران دەکات دەکەین هاوشێوەی هەمو جیهان. لە لایەکی دیکەوە کارین ژان پیەر، وتەبێژی کۆشکی سپی ئەمریکا لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند؛ لە ئێستادا واشنتۆن سەرنجی لەسەر هاوکاری و پشتگیریی خەڵکی ناڕەزایییە لە دژی دەسەڵاتی ئێران. لێدوانەکەی ژان پیەر لە کاتێکدایە ئەمریکا و ولاتانی بەشداربوی رێککەوتنی ئەتۆمیی نزیکەی یەک ساڵە لە چوارچێوەی دانوستانە ئەتۆمییەکانی ڤیەننا سەرقاڵی کاراکردنی ئەو رێککەوتنەن کە ساڵی 2015 دوای 20 مانگ دانوستانی نێودەوڵەتیی هاتە ئاراوە. دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی پێشوی ئەمریکا ساڵی 2018 کشانەوەی لە رێککەوتنەکە راگەیاند و ژمارەیەک سزای دژی ئێران سەپاند.
.jpg)
هاوڵاتی بەپێی هەواڵی میدیاکانی ئێران،چوار زیندانیی دیکەی زیندانی ئێڤین کە بەهۆی جێگیر نەبوونی باری تەندروستییەوە بۆ نەخۆشخانە گواسترابوونەوە، گیانیان لەدەست دا. لەوبارەیەوە ناوەندی ڕاگەیاندنی دەزگای دادی ئێران بڵاوی کردەوە: پاش گیان لەدەست دانی 4 زیندانیی دیکە بەهۆی سەختیی برینەکانیانەوە کۆی ئەو زیندانییانەی بەهۆی ڕووداوی ئاگرکەوتنەوەی زیندانی ئێڤین گیانیان لەدەست گەیشتە 8 کەس. هەر بەپێی ڕاپۆرتەکان هەر هەموو ئەو 8 کەسەی کە تا ئێستا گیانیان لەدەست داوە بە تاوانی، تاوانەکانی پێوەندییدار بە دزیەوە دەستگیر کرابوون.
هاوڵاتی دوای دیارنەمانیی بڕی ٢ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار لەدەستەی گشتی باجی عێراق، نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق داوادەکات ئەو پارە دزراوانە بگەڕێننەوە بۆ خاوەنی راستەقینەی خۆیان، هەروەها چەند پێشنیازێکیش دەداتە لایەنەکان کە چۆن ئەو پارەیە بۆ خزمەتی هاووڵاتیان بەکاربهێنن. جێنین پلاسخارت، نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتیی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لە عێراق لە تویتێکدا لەبارەی "دزین"ـی 3.7 تریلیۆن دیناری عێراقی، کە دەکاتە نزیکەی 2.5 ملیار دۆلار تویتێکی کرد و تێیدا نووسیویەتی: "عێراق دەتوانێت چی بە پارە دزراوەکانی بکات کە چەندین ملیار دۆلارە؟ بۆ قوتابخانە، نەخۆشخانە، وزە، ئاو و رێگە و هی دیکەش." پلاسخارت هەروەها داواکارییەک لە بەرپرسانی عێراق دەکات و دەڵێت: "ئەو پارانە بگەڕێننەوە بۆ خاوەنی راستەقینەی خۆیان." جێگای ئاماژەیە رۆژی 15ى تشرینى یەکەمى 2022، ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق لە روونکردنەوەیەکدا رایگەیاند: "ئەو کاتەى وەزیرى دارایی بووە بەوەکالەت، لێکۆڵینەوەى لە دزرانى 3.7 ترلیۆن دینارى عێراقى (2.5 ملیار دۆلارى) پارەى باج کردووە لە بانکى رافیدەین و ئەنجامەکەى رادەستى لایەنە پەیوەندارەکان و لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق کردووە."
بەهۆی بڕینی ئینتەرنێت لە ئێران زیانی بە زۆربەی کار و بازاڕە ئۆنلاینەکان دەگات و هەزار کاریش رادەگیرێن. پێگەی (ئیقتیساد 24) لە ئێران بڵاوی کردوەتەوە بڕینی ئینەترنێت و فیلتەرکردنی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بە هۆی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لە وڵاتەکە لانیکەم 350 هەزار کار و پیشەی نەهێشتوە و پێدەچێت شەوپۆلێکی بێکاریی رو لە وڵاتەکە بکات. پسپۆڕانی ئابوریی ئێران ئاماژەیان بەوە کردوە کە لەناوچونی ئەو کارانە زیان بە گەشەی ئابوریی وڵاتەکە دەگەیەنێت. ئیقتیساد 24 رونی کردوەتەوە حکومەت لە ئەنجامی سیاسەتێکی هەڵەدا پەنای بۆ بڕین و فیلتەرکردنی هێڵەکانی ئینتەرنێت کردوە لە کاتێکدا سیستمی ئابوریی جیهان بەرەو ئۆنلاینبونی تەواوەتیی دەڕوات. پێشتر بڵاو کرابوەوە بڕینی ئینەرنێت زیانی بە 400 هەزار فرۆشگای ئۆنلاین لە ئێران گەیاندوە و لە هەر کاتژمێرێکدا نزیکەی 150 دۆلار زیان بەو فرۆشگایانە گەیشتوە.
هاوڵاتى له‌ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا عه‌مار حه‌كیم جارێكی دیكه جه‌خت ده‌كاته‌وه، ره‌وته‌كه‌ی به‌شداری له حكومه‌تی نوێی عێراق ناكات. به‌گوێره‌ی راگه‌یه‌ندراوێكی نووسینگه‌ی عه‌مار حه‌كیم، سه‌رۆكی ره‌وتی حیكمه، له كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا له‌گه‌ڵ محه‌مه‌د شیاع سوودانی، راسپێردراو بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێی عێراق، عه‌مار حه‌كیم جه‌ختی كردووه‌ته‌وه، کە ره‌وته‌كه‌ی له حكومه‌تی داهاتوودا به‌شدار نابێت. راگه‌یه‌ندراوه‌كه ئاماژه‌ی به‌وه‌شداوه، سوودانی سه‌ردانی حه‌كیمی كرد و له دیداره‌كه‌دا سه‌رۆكی ره‌وتی حیكمه دووپاتیكرده‌وه، پێویسته تیمی حكومه‌تی داهاتوودا یه‌كگرتوو بێت و له كه‌سانی پسپۆڕ و لێهاتوو و ده‌ستپاك و شاره‌زا له ئیداره‌دانی وڵات پێكبێن. بەگوێرەی راگەیەندراوەکە، له‌و دیداره‌دا جه‌خت له گرنگیی ده‌ستنیشانكردنی ئه‌وله‌ویاته‌كان كرایه‌وه، کە پێویسته حكومه‌تی داهاتوو حكومه‌تی خزمه‌تگوزاری بێت و له‌ئاست پێویستییه‌كانی هاووڵاتییاندا بێت و گرنگی به راستكردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌ی حكومه‌ته‌كانی پێشوو بدات، هەروەها پارێزگاری له سه‌روه‌ری عێراق بکات.
.jpg)
هاوڵاتی وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت، عێراق دژی شه‌ڕ و سیاسه‌تی خۆسه‌پاندن و ئابڵوقه‌دانی گه‌لانه. له راگه‌یه‌ندراوێكی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه‌ی عێراقدا هاتووه، فوئاد حوسێن وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق پێشوازی له ئیلبرۆس كۆتراشیف باڵیۆزی رووسیا له عێراق كردووه‌و له دیدراێكدا گفتوگۆیان له‌باره‌ی په‌یوه‌ندییه دووقۆڵییه‌كانی هه‌ردوو وڵات كردووه. ئاماژە بەوەکراوە له‌دیداره‌كدا وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی عێراق رایگه‌یاندووه، عێراق بێبه‌ش نییه له كاریگه‌رییه خراپه‌كانی شه‌ڕ، بۆیه به‌هه‌موو جۆرێك دژی شه‌ڕ و سیاسه‌تی خۆسه‌پاندن و سزای ئابوورییه به‌سه‌ر گه‌لاندا بسه‌پێنرێت و دووپاتیكردووه‌ته‌وه، به‌رده‌وامبوونی شه‌ڕ له ئۆكرانیا قه‌یرانه‌كانی ئاسایش و وزه‌و ئابووری و ئاسایشی خۆراك له‌جیهاندا زیاتر قووڵ ده‌كاته‌وه. له‌به‌رامبه‌ردا باڵیۆزی رووسیا به‌بۆنه‌ی هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆككۆمار و راسپاردنی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق بۆ پێكهێنانی حكومه‌تی نوێ، پیرۆزبایی له گه‌لی عێراق كرد و هیوای سه‌ركه‌وتنی بۆ خواستن.
هاوڵاتی وه‌زیری به‌رگریی سعوودیه، شازاده خالید بن سه‌لمان ئاشكرایكرد هۆكاری بڕیاره‌كه‌ی ئۆپیك پڵه‌س ته‌نها ئابوورییه و سه‌ریان سووڕماوه له‌وه‌ی كه به‌هۆی بڕیاره‌وه سعوودیه به پشتیوانییكردنی رووسیا دژی ئۆكراینا تاوانبار كراوه. خالید بن سه‌لمان له هه‌ژماری خۆیه‌وه له تۆڕی كۆمه‌ڵایه‌تی تویته‌ر په‌یامێكی بڵاوكرده‌وه و تێیدا رایگه‌یاند: "سه‌رمان سووڕما له‌وه‌ی كه تاوانباركراین به پشتیوانییكردنی مۆسكۆ له جه‌نگی ئۆكراینا-رووسیادا. جێگه‌ی خۆیه‌تی باسی ئه‌وه بكه‌ین كه ئه‌م لێدوانه بێ بنه‌مایانه له‌لایه‌ن حكوومه‌تی ئۆكرایناوه سه‌رچاوه ناگرن. ئه‌گه‌رچی بڕیاره‌كه‌ی ئۆپیك پڵه‌س ته‌نها هۆكاری ئابووریی هه‌یه به‌ڵام هه‌ندێك كه‌س سعوودیه به پشتیوانییكردنی رووسیا تاوانبار ده‌كه‌ن". بن سه‌لمان هه‌روه‌ها رایگه‌یاندووه: "ئێرانیش ئه‌ندامی ئۆپیكه، ئه‌مه به‌و مانایه دێت كه سعوودیه به هه‌مان شێوه پشتیوانیی ئێرانی كردووه؟". رۆژی ٥ی تشرینی یه‌كه‌م وه‌زیرانی وزه و نه‌وتی رێكخراوی ئۆپیك پڵه‌س كه له وڵاتانی ئه‌ندامی ئۆپیك و ژماره‌یه‌ك وڵاتی ده‌ره‌وه‌ی رێكخراوه‌كه پێكدێت له ڤیه‌ننا پایته‌ختی نه‌مسا، بڕیاریان دا له مانگی تشرینی دووه‌مه‌وه بڕی رۆژانه‌ی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت دوو ملیۆن به‌رمیل كه‌م بكه‌نه‌وه.
هاوڵاتی سەرچاوەیەکی سوپای پاسداران ئاشکرای دەکات لە روداوی زیندانی ئێڤین لانیکەم حەوت زیندانیی بە تەقینەوەی مین کوژراون و سەرچاوە فەرمییەکانیش دەڵێن ئاگرکەوتنەوەی ئەو زیندانە چوار کوژراو و 61 برینداری لێکەوتەوە. پێگەی مەشرق نیوز کە نزیکە لە سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاندوە؛ شەوی شەممە لەگەڵ ئاگرکەوتنەوە لە زیندانی ئێڤین حەوت بەندکراو کە ویستویانە لە بەشی باکوری زیندانەکە هەڵبێن کەوتونەتە ناو مین و بەهۆی تەقینەوەی مینەکان کە بۆ پارێزگاریی لە زیندانەکەیە، کوژراون. بڵاوبونەوەی ئەو هەواڵەش لە کاتێکدا کە بەرپرسانی زیندانەکە رایانگەیاندوە رودواەکە بەهۆی ئاگرکەوتنەوە لە بەشی درومانی زیندانی ئێوین رویداوە و چوار کەس بە هۆی دوکەڵی ئاگر خنکاون و 61 کەسیش بریندارن کە دۆخی چوار کەسیان ناجێگرە.
هاوڵاتی له‌ڕاپۆرتێکدا کۆمیسیۆنی ئەورووپا سەبارەت بە تورکیا هۆشداری داوە کە بەردەوام بوونی پاشەکشەی دیموکراسی لەم وڵاتەدا وایکردووە دامەزراوە دیموکراسییەکانی تورکیا زیاتر و زیاتر ناکارامە بن. كۆمسیۆنی ئەورووپا لە دوایین راپۆرتی خۆیدا سەبارەت بە دۆخی توركیا هۆشداری داوە لەبارەوەی ئەوەی دیموكراسی لەم وڵاتەدا پاشەكشەی كردووە و ئەم بابەتە كاریگەریی نەرێنی لەسەر كاركردنی دامەزراوە دیموكراسیەكان هەبووە. ئەم دامەزراوە ئەوروپییە، توانانەبوونی پەرلەمانی تورکیا لە لێپرسینەوە لە حکوومەتی وڵاتەکەی و پابەند کردنی بە بنەماکانی دیموکراسی بە یەکێک لە هۆکارەکانی دابەزینی دیموکراسی لە تورکیا دەزانێت. هه‌روه‌ها كۆمیسیۆنی ئه‌ورووپا، سه‌ربه‌خۆ نه‌بوونی دامه‌زراوه‌كان و چڕكردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات به ئاسته‌نگ له به‌رده‌م په‌ره‌سه‌ندنی دیموكراسی له توركیا ناو دەبات. ئەم دامەزراوە ئەورووپیییە ئاماژەی بە هەندێک بابەتی دیکە کردووە لەوان پشتگوێخستنی راسپاردەی دامەزراوە ئەوروپییەکان بۆ ئازاد کردنی بەشێک لە زیندانیانی سیاسی وەک سیاسەتمەداری کوورد سەلاحەدین دەمیرتاش و چالاکی مەدەنی عوسمان کاڤالە لەلایەن حکوومەتی تورکیاوە کە ئەمەش بە پێشێل کردنی جددی مافی هاوڵاتیان دادەنرێت. کۆمیسیۆنی ئەورووپا هەروەها ئاماژەی بەوە کردووە کە تورکیا بە بیانووی بەرەنگاربوونەوەی پەکەکە شێوازی نائاسایی گرتووەتەبەر، کە مافی هاوڵاتیانی مەدەنی پێشێل کردووە.
فه‌رمانده‌یه‌كی سوپای پاسداران ئاشكرایكرد مانۆڕێكی سه‌ربازیی به ناوی (ئێرانی به‌هێز) ده‌ستپێده‌كات. محه‌مه‌د پاكپور، فه‌رمانده‌ی هێزه‌كانی وشكانی سوپای پاسداران به میدیای وڵاته‌كه‌ی راگه‌یاند؛ رۆژی دوشه‌ممه قۆناخی سه‌ره‌كیی مانۆڕه سه‌ربازییه‌كه ده‌ستپێده‌كات كه له سنوره‌كانی پارێزگاكانی ئازه‌ربایجانی رۆژهه‌ڵات و پارێزگای ئه‌رده‌بیل به‌ڕێوده‌چێت. پاكبور رایگه‌یاندوه؛ په‌یامی ئێران له مانۆڕه سه‌ربازییه‌دا ئاشتی و دۆستایه‌تییه بۆ وڵاتانی دراوسێ و نمایشی هێزی سوپا و وڵاته‌كه‌شه. ئه‌و وتوشیه‌تی ئاماده‌كاریی ده‌كه‌ن بۆ روبه‌ڕوبونه‌وه‌ی هه‌ر هه‌ڕه‌شه و مه‌ترسییه‌ك كه زیان به سنوره‌كانی ئێران بگه‌یه‌نه‌ێت سنوری ئه‌و دوو پارێزگایه‌ی سوپای پاسداران مانۆڕه‌كه‌ی تێدا ئه‌نجام ده‌دات نزیكه له سنوره‌كانی وڵاتی ئازه‌ربایجان كه ئێران تۆمه‌تباری ده‌كات به هاوكاریی ئیسرائیل. پێشتر فه‌رمانده سه‌ربازییه‌كانی ئێران ئاماژه‌یان به‌وه كردوه كه ئیسرائیل له ئازه‌ربایجانه‌وه فڕۆكه‌ی بێفڕۆكه‌وان به مه‌به‌ستی هه‌واڵگریی و زیانگه‌یاند به دامه‌زراوه‌كانی سه‌ربازیی و ئه‌تۆمییه‌كان ره‌وانه‌ی ئێران ده‌كات.
.jpg)
شارەوانی تاران رایگەیاند؛ لەخۆپیشاندانەکانی ئەو شارەدا زیان بە 50 پاسی گەورەو 120 وێستگەی پاس گەیشتوە. وتەبێژی شارەوانیی تاران-ی پایتەختی ئێران بە میدیای وڵاتەکەی راگەیاندوە، لەسەرەتای خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکان لەو شارە، زیانی 30 ملیار تمەن کە دەکاتەوە نزیکی 900 هەزار دۆلار بە وێستگەی پاس و پاسەکان گەیشتوە. بە وتەی ئەو بەرپرسە ژمارەیەک لەخۆپیشاندەران هێرشیان کردوەتە سەر پاس و ێستگەکانی پاسی پایتەخت و زیانی زۆریان پێگەیاندون. ماوەی مانگێگە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لە تارانی پایتەخت بەردەوامە و پێشتریش شارەوانیی تەنەکەی خۆڵ و زبڵەکانی ئەو شارەی بە بیانوی سوتانیان لە لایەن خۆپیشاندەرانەوە کۆکردەوە.
ئه‌ندامێكی په‌رله‌مانی عێراق داوای دانیشتنی تایبه‌تی په‌رله‌مان ده‌كات له‌باره‌ی دیارنه‌مانی ئه‌و بڕه زۆره‌ی پاره‌ی بانكی رافیده‌ین. په‌رله‌مانتار حه‌سه‌ن سه‌لیم داوای دانیشتنێكی به‌په‌له‌ی په‌رله‌مانی كرد بۆ گفتوگۆكردن له‌سه‌ر دیارنه‌مانی پاره‌ی خه‌ڵك له‌لایه‌ن كازمی و حكومه‌ته‌كه‌یه‌وه. په‌رله‌مانتار حه‌سه‌ن سه‌لیم داوای كردنه‌وه‌ی دۆسیه‌ی لێكۆڵینه‌وه ده‌كات له‌سه‌ر هه‌موو پاره‌ی دزراو و به‌فیرِۆدراوانه‌ی له سه‌ر ده‌ستی مسته‌فا كازمی دیارنه‌ماون. هه‌روه‌ها ئه‌و په‌رله‌مانتاره ئاماژه بۆ ئه‌وه‌شده‌كات، پێویسته په‌رله‌مان لێكۆڵینه‌وه له ئه‌و 3.7 ترلیۆن دیناره بكرێت كه له‌بانكی رافیده‌ین دیارنه‌ماوه. له‌لایه‌كی دیكه‌وه پارێزه‌ر ئه‌حمه‌د شه‌هید ئه‌لشه‌مه‌ری داوای له‌داواكاری گشتی كردوه كه گه‌شتكردن له مسته‌فا كازمی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق و سه‌رجه‌م راوێژكاران و وه‌زیرانی حكومه‌ته‌كه‌ی كازمی قه‌ده‌غه بكات، هه‌تا بابه‌تی ئه‌و گه‌نده‌ڵی و دیارنه‌مانی پارانه روونده‌بێته‌وه.
هاوڵاتی پۆلیسی سنووری یۆنان لە راگەیێندراوێکدا ئاشکرای کرد، لەنزیک رووباری ئێڤرۆس، کە خاڵی سنووریی نێوان یۆنان و تورکیایە، ٩٢ کۆچبەریان بە رووتی دۆزیونەتەوە و سەرجەم کۆچبەرەکانیش پیاو بوون ،تا ئێستا نازانرێت بۆچی ئەم کۆچبەرانە بۆ بە ڕوتی لەوێدا بوون. رۆژی شەممە ١٥ ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ پۆلیسی یۆنان لەسەر سنوورەکانی باکووری یۆنان لەگەڵ تورکیا، ٩٢ کۆچبەریان بە رووتی دۆزییەوە کە هەندێک لەو کۆچبەرانە بریندار بوون،و تورکیاش یۆنان تاوەنبار دەکات. لە ڕاگەیەندراوەکەدا هاتووە کە ئاژانسی چاودێریی سنوور و کەناراوەکانی وڵاتانی یەکێتیی ئەوروپا ناسراوە بە "فرۆنتێکس"، چەند بەڵگەیەکیان دەستکەوتووە کە ئاماژە بەوە دەکات، کۆچبەرەکان بە بەلەمی بچووک لە تورکیاوە هاتوونەتە نێو دەریاکانی یۆنانەوە. هەر لەم بارەیەشەوە گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا وەڵامی یۆنان لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر دەداتەوە ڕەتیکردەوە کە تورکیا لە پشت ئەو کارەوە بێت. ئیسماعیل چاتاکلی، گوتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە تویتێکدا نووسیویەتی، "بەو پێیەی یەک پێشێلکاریی مافی مرۆڤتان لەبارەی تورکیا پێ نەدۆزرایەوە، هەوڵدەدەن وێنەی ئەو زوڵمەی خۆتان کردووتانە وا پیشان بدەن کە تورکیا کردوویەتی. ئەو کاتەی کە بۆ دەستکاریکردن و ساختەکاری تەرخانی دەکەن، بۆ پابەندبوون بە مافەکانی مرۆڤ تەرخانی بکەن. دەی، قورس نییە، کەمێک شارستانی بن." ئەمانەش لە کاتێکدایە تورکیاو یۆنان بەردەوام کێشەی کۆچبەرانیان هەیە لەسەر سنورەکانیان.
هاوڵاتی دروشمی (ژن، ژیان، ئازادی) چۆن خەمڵی؟ چاوگە و ڕەگوڕیشە فیکریی، سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و کەلتووریی و سەربازییەکانی ئەم دروشمە چین، ئەو ژنە کێ بوو ئەم درووشمەی لە باکوورەوە گواستەوە بۆ ناو زیندانی (ئەوین)ی ڕژێمی ئیسلامیی ئێران؟. ئەم بابەتە دەقی ڕاپۆرتێکی (بی بی سی فارسیی)ـە، بى بى سى لەم ڕاپۆرتەدا گەڕاوەتەوە بۆ چاوگە و ڕەگوڕیشە فیکریی و سیاسیی و کۆمەڵایەتیی و کەلتووریی و سەربازییەکانی درووشمی (ژن، ژیان، ئازادیی) و خەمڵاندنی ئەم چەمک و بیرۆکەیە لە زەینی رابەرى زیندانیکراوى پەکەکە عەبدوڵا ئۆجالان، لەوێوە بۆ نێو دەستەکانی شەهید ساکینە جانسز، دواتر بۆ نێو ژنانی کۆمەڵی کوردەواریی و باڵکێشانی بۆ نێو ژنانی گەلانی تر. دەقی ڕاپۆرتەکەى بى بى سى؛ بەهار شەپۆلانی بوو، تەپۆڵکە بڵندەکانی ڕووباری فوورات سەوز دەچوونەوە، شەڕڤانانی کورد، زستانێکی تووشیان بڕی بوو، نزیکەی شەش مانگ بوو بۆ پاراستنی کۆبانێ، لە سنوورەکانی سووریا و تورکیا، ڕووبەڕووی داعش دەبوونەوە، چەند ڕۆژی پێش ئەوە توانیبوویان هێزەکانی داعش بۆ ڕۆژهەڵاتی ڕووباری فووڕات پاشەکشێ پێ بکەن، لە گوندی شێخلەری کەناراوی ڕۆژئاوای فووڕات، جەژنێکی بچووکیان دەگێڕا. هاوکات ئەو ڕۆژە خۆرەتاوییە هەشتی مارسیش بوو، ڕۆژی جیهانیی ژن، ئەو شەڕڤانە ژن و پیاوانەی ماندووێتیی جەنگ لە ڕووخساریان دەباری، پیرۆزبایی ڕۆژی ژنیان لێک دەکرد، شەڕڤانە ژنەکان نزیکەی سەد کەسێک دەبوون، لە کەناراوی فووڕات دەستیان لە دەستی یەکتری وەرنا بوو و هەڵدەپەڕین و درووشمی (ژن، ژیان، ئازادیی)ـیان دەوتەوە، بە چەشنێک ئەم درووشمەیان دەبێژا، تا لەودیو ڕووبارەکەوە چەکدارانی داعش زایەڵەیان بژنەفن. ئێستا پتر لە حەوت ساڵ لەو ڕۆژە تێپەڕیوە، ئەم درووشمە لە مەڕاسیمی ناشتنی (ژینا ئەمینیی) لە سەقز دەوترێتەوە، پاش چەند کاتژمێری کەم، لە شەقام و گۆڕەپانەکانی زانکۆکانی ئێران دەنگی دایەوە، درووشمێک، کە ئێستا بووە بە ناسنامەی بزووتنەوەیەکی نوێدەمی ئێران. لێ ڕیشەی ئەم درووشمە بۆ کوێ دەگەڕێتەوە؟ عەبدووڵا ئۆجالان، ڕابەری زیندانیی پارتی کرێکارانی کوردستان لە پاییزی ١٩٧٨ بە یارمەتیی هەڤاڵانی ئەم حزبەى لە تورکیا دامەزراند. لە وێنەی زۆرینەی پارتە چەپەکان، بەرخۆدان بۆ بەدیهێنانی مافی ژنان، بەشێک بووە لە نەخشەڕێی سیاسیی ئەم پارتە، لە ناوەڕاستی هەشتاکان و تەڤلیبوونی ئەم پارتە بۆ گۆڕەپانی سەربازیی ژنان شانەوشانی پیاوان، چەکدار بوون، خولی سەربازیی و ئایدۆلۆژیی بۆ ئەو ژنانەی لە کۆمەڵگەی چەقبەستوو و پیاوسالاریی کوردستان هەڵهاتبوون، ئەم پارتەی لای ئەوان خۆشەویست کرد. ئۆجالان پێی وابوو ژنان لە بن فەرمانڕەوایی سیستەمی باوکسالارانەی سەرمایەداریی و دەوڵەت- نەتەوەدان، ئەو ژنان بە "یەکەمین نەتەوەی کۆتکراوی دیرۆک"، دەزانێت و دەڵێت: "لە دڵی خۆمدا دەموت: ژن نیشتمانێکی داگیرکراوە و گەرەکە ئازاد بکرێت". جا تا ئەو سنوورە ڕۆشت، کە لە ناوەڕاستی نەوەدەکاندا داوای لە پیاوان کرد، ستەم دژی ژنان ببڕێننەوە و بە ماناوە گوتی: "پیاوێتیی لە خۆتاندا بکوژن.'' هاوکاتیی ئەمە ئەندامە ژنەکانی پەکەکە خەریکی تیۆریزەکردنی ڕامانە ژنتەوەرەکانی خۆیان بوون، کەسانێکی وەک ساکینە جانسز (ساڵی ٢٠١٣ لە پاریس تیرۆر کرا) باسی بزووتنەوەیەکی ژنتەوەریان دەکرد، ئەمە فیمینیزمی ڕۆژئاوایی دەلەرزاند، چونکە ئەوەیان پێ ئیمپریالیست و بۆرژوازیی و نوخبەیی بوو، جانسز لە زیندان و ئۆجالان لە دەرێ، خەریکی ڕسکاندنی نموونەیەکی ژنانە بوون، جا ئەمە سرووشی لە دڵی مێژوو و کۆمەڵی ڕۆژهەڵاتی ناوینەوە وەردەگرت و لە خوار بۆ سەرێ بوو، هەروەتر ڕوانگەیەکی باننەتەوەیی و دژەئیمپریالیست بوو. ئۆجالان لە کۆتایی نەوەتەکاندا بیرۆکەی (ئایدۆلۆژیای ژنی ئازاد)ـی خستە ڕوو. ئەو ئەم ئایدۆلۆژیایە لەم ڕستەیەدا کورت دەکاتەوە: تا ژن ئازاد نەبێت، کۆمەڵگە ئازاد نابێت، یان دەڵێت: "ژن، ژیان، ئازادیی، واتە ژنی ئازاد، نیشتمانی ئازاد و پیاوی ئازادیش.'' مرۆڤێکی تەنیا لە زیندانی تاکەکەسیی ساڵێک پاش بڵاوکردنەوەی ئەم بیرۆکەیە، لە پڕۆسەیەکی ئاڵۆزی نێودەوڵەتییدا و ساڵی ١٩٩٩ ئۆجالان لە کینیا ڕفێنرا، لەو کاتەوە لە زیندانی دورگەی ئیمپڕالی زیندانییە، لێ لە ڕێی نامەکاریی و پارێزنامەکانییەوە کۆشا تا پتر ئایدۆلۆژیای ژنی ئازاد مشتوماڵ بدات. ئەنجامی ئەم هەوڵە ژنانی وەک ساکینە جانسز و مشتوماڵدانی فەلسەفەی (ژنۆلۆژیی) بوو، ئێستا زانستی ناسینی ژن لە چیاکان و زانکۆی قامیشلۆ و هەندێ ئەکادیمیای ژنانی ئەورووپا و ئەمریکای لاتین دەخوێنرێت. ژنۆلۆژیی لە کۆبانێ یەکەم جار (ژنۆلۆژیی)ـم لە کەناراوی فووڕات گوێ لێ بوو. دەمەوخۆرئاوا بوو، ڕووباری فووڕات ئارام شەپۆلانی بوو، قیڕەی بۆق قامیشەڵانی تەنی بوو، دەستەیەکی ژنان لە ژێر فەرماندەیی ژنێک، لە تەنیشتی کوڵبەی ئەو ماسیگرانەی کەس نازانێ بەختیان گاڵ دێنێ یان پەموو، تۆمارەیان لە ئاگرێک دابوو و چاییان هەڵدەقووڕاند، جگەرەیان بە جگەرە دادەگیرساند، لەم نێوەندەدا پیاوێکی ئیسپانیی هەبوو، ناوە ڕێکخستنییەکەی، شەڕڤان بوو، بۆ جەنگی داعش هاتبوو، لەمەڕ یەکینەکانی پاراستنی ژنان (YPJ) پرسیاری لە دەلیلای ژنە فەرماندە دەکرد، دەیخواست بزانێت چۆن ئەم گشتە ژنە لە کۆمەڵگەیەکی ئاوا پیاوسالاردا توانیویانە بەم ڕەنگە خۆیان ڕێک بخەن و دژی داعش بجەنگێن. دەلیلا، کە پێستی تاوەسووت و ئێسکنی لەبەر ئاگردا گرپەی دەهات، هەڵوەدا گفتوگۆکەی بۆ پێشێ دەبرد، دەیوت: لە خێزانێکی کرێکاری کوردی پەناهەندەی ئەستەنبووڵەوە هاتووە و لە لاوێتییدا ژیانی گەورەشار ئاگای هێناوەتەوە. پاش ناڕەزاییەکانی بەهاری عەرەبیی و بڵێسەی جەنگی ناوخۆیی لە سووریا، کوردانی ئەم وڵاتە ناوچە کوردییەکانی ڕۆژئـاوایان گرتە دەست، لە بەهاری ٢٠١٣ یەکەمین یەکینەکانی پاراستنی ژنان شانەوشانی یەکینەکانی پاراستنی گەل (YPG) خەمڵی، جا ئەمە ژنانی وەک ئەو دەلیلایەی لە ئەستەنبووڵەوە ڕووەو ئەو بەشەی سووریا ڕاکێشا، دەلیلا یەپەژە بە سوپای ژنان ناودێر دەکات و دەیوت: ئازادیی ڕۆژهەڵاتی ناویین گرێدراوی ئازادیی ژنە. ئەو دەیوت: ژن ژیانە و درووشمی ژن، ژیان، ئازادیی، هێژای ئەم واتایەیە، دیار نییە ئاخافتنەکانی دەلیلا تا چ سنوورێک شەڕڤانە ئیسپانییەکەی دڵکاو کردووە؟ لێ درووشمەکەی ئەوان، هەزاران کیلۆمەتر دوورتر لەو کوڵبە ماسیگرییەی کەناراوی ڕووباری فووڕات و لە شەقامی شارەکانی جیهان و لە ڕێپێوانی پشتیوانیی کۆبانێ، دەزرینگایەوە، ئەم درووشمە لە ڕاپۆرت و بەڵگەفیلمی زۆر ڕۆژنامەواندا ڕەنگی دایەوە، تەنانەت پەلی بۆ ئەو فیلم و زنجیرانەش کوتا وا دەربارەی پرسی جەنگی داعش بوون. لە گرتەیەکی فیلمی کچانی ڕۆژ، کە گوڵشیفتە فەڕاهانی ڕۆڵی تێدا دەگێڕێ، بەهاری فەرماندەی ئێزدیی یەکینەی ژنانی (کچانی ڕۆژ)، پێش دەستپێکی هێرش بۆ سەر داعش، بۆ بەرزکردنەوەی ورەی هەڤاڵانی هاوار دەکات: بۆ ژن، بۆ ژین، بۆ ئازادیی. ئێستا ئەم درووشمە سنووری زۆری پێواوە و بە شەقامەکانی ئێران گەیشتووە، نازانرێت چەندێکی ئەو ژنە ناڕازییانەی ئەم درووشمە دەڵێنەوە، مێژووەکەی دەزانن، لێ بەرخۆدانی ژنان لە ئێران هێندەش بێ پێشینە نییە، تا ئەم چەمکەی لا نامۆ بێت. لەم ڕۆژانەدا عاتیفە نەبەویی زیندانیی سیاسیی، لە تویتێک نووسیبووی، بۆ یەکەم جار، درووشمی ژن، ژیان، ئازادییم، لە زیندانی ئەوین لە شیرینی عەلەمهولیی بیست، نووسیبووی و بە دیواری لاکەشی تەختەخەوەکەیدا هەڵی واسیبوو، شیرین لە مانگی ٤- ١٣٨٩ لەسێدارە درا، شیرین عەلەمهولیی لە ساڵی ١٣٨٩ بە تۆمەتی پەیوەندیی لەگەڵ پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پەژاک)، هاوڕێ لەگەڵ فەرزاد کەمانگەر و فەرهاد وەکیلیی و عەلی حەیدەرییان و مەهدیی ئیسلامییان، لە زیندانی ئەوین لەسێدارە درا، لەو سەقزەی وا ژینا ئەمینیی لێیەوە چاوی بە ژیان هەڵهانی و ئەسپەردەی خاکەکەشی کرا، ژنان پاش شۆڕشی ١٩٧٩ لە چێوەی شوورای ژناندا خۆیان ڕێکخست، ئەو شوورایانەی وا بە دەستی ناوەندی شۆڕشگێڕیی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران- کۆمەڵە، دامەزرا و سیستەمی تازەدامەزراوی دەلەرزاند. گیانلەدەستدانی ژینا ئەمینی کاتی دەستبەسەرکردنی لەلایەن گەشتی ئیرشادەوە، دڵی زۆرێکی لە ئێرانیان هێشاند، دەستەیەک لە ژنان لە گۆڕستانی ئایچی سەقز، سەرپۆشەکانیان داماڵی و بە وتنەوەی درووشمی، ژن، ژیان، ئازادیی، دیسانەوە بنەما ئایدۆلۆژییەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێرانیان وەلەرزە هانی. دەڵێی تووڕەیی ژنانی ئێران ئاگری ژێر پەنگرە و بە هەڵمەت سەرپاکی جوگرافیای پێواوە و لە خاڵەوخاڵی جیهان دەبیسترێ، لە کابووڵەوە تا سانتیاگۆی چیلیی، وەک بڵێن: "ئێمە ئیتر چاوەڕێی پیاوانی دەسەڵاتدار نین تا مافمان بسەننەوە"، وتنەوەی ئەم درووشمە لەپاڵ درووشمی (لە کوردستان تا تاران، خوێنینە هەموو ئێران) ڕاهێڵانی پردێک بوو بەسەر خەرەندە ئیتنیکییەکان، جا یەکەونەدوو هەمووان یەکگرتووتر لە جاران هاتنە مەیدانێ، بە شایەتیی کەسانی نێو ڕووداوەکان، لە شارەکاندا ژنان کلیلی ناڕەزاییەکانیان چەرخاندووە و پیاوان، بە تایبەت لاوان، پاڵپشتییان دەکەن. وێنەی ئەو ژنەی وا بە دەستەڕاستی سەرپۆشە گڕتێبەردراوەکەی هەڵکردووە و دوو پەنجەی دەستی چەپی بە نیشانەی سەرکەوتن هەڵبڕیوە، خۆبەخۆ دەلیلا و هەڤاڵە شەڕڤانەکانیم بیر دێنێتەوە، کە پێش حەوت ساڵ داعشیان بە چۆکدا هێنابوو و لە کەناراوی فووڕات، بێ ترس لە داعش و ئایدۆلۆژیا دژەژنەکەیان، هەڵدەپەڕین. نوسینی: سۆران قوربانی لە بی بی سی فارسی وەرگێڕانى - سورێن ئیبراهیم
هاوڵاتی بەپێی چەند بەڵگەنامەیەکی دەستەی باجی عێراق، وردەکاری دزینی زیاتر لە2 ملیار و 500 ملیۆن دۆلار لەهەژماری دەستەکە لە بانکی ڕافیدەینی حکومی ئاشکرا دەکرێت. بەپێی بەڵگەنامەکان لەلایەن پێنج کۆمپانیاوە بڕی 3 تریلیۆن و 700 ملیۆن دینار بەچەکی بانکی دەستەی گشتی باج ڕادەکێشرێت. بەڵگەنامەکان ئەوە ئاشکرادەکەن کە ئەوەی جێگەی گومان نیە ئەوەیە ئەو پارانە دەستیان بەسەردا گیراوەو دزراون، بەبێ ئەوەی بگەڕێنرێتەوە بۆ خەزێنەی دەوڵەت.
.PNG)
