.jpeg)
هاوڵاتی محه‌ممه‌د شیاع سوودانی، سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق، کۆتایی بە سەردانەکەی بۆ سعودیە هێنا و گەڕایەوە بەغدا. لە سەردانەکەدا به‌شداری له لووتكه‌ی عه‌ره‌بی - چینی بۆ هاریكاری و گه‌شه‌سه‌ندن کرد. سوودانی له لووتكه‌ی عه‌ره‌بی – چینی بۆ هاریكاری و گه‌شه‌سه‌ندن گوتاری عێراقی پێشكێشكردو ڕایگەیاند: "عێراق په‌رۆشه بۆ سه‌قامگیریی سیستمی ئابووریی جیهان. له‌وانه، سه‌قامگیریی بازاڕه‌كانی نه‌وت، كرانه‌وه‌ی ئه‌رێنی به رووی هه‌موو دۆستاندا". وتیشی، لە داهاتوودا هەنگاوەکانی حکومەتەکەی "سەرنجیان لەسەر بەرەوپێشبردنی ئابووری و فەراهەمکردنی خزمەتگوزارییەکان دەبێت،" داواشی لە سەرکردە بەشداربووەکانی لووتکەکە کرد، "کرانەوەی ئابوورییان بە رووی عێراقدا هەبێت کە ژینگەیەکی بەپیتە بۆ وەبەرهێنان و بنەمای مرۆیی و مادی گرنگی بۆ سەرکەوتن تێدایە." هاوکات له‌گه‌ڵ ژمارەیەک سه‌ركرده‌ی به‌شدار له‌و لووتكه‌یه هەبوو و پێکەوە بیروبۆچوونیان ئاڵوگۆڕکرد و جه‌ختیان له‌سه‌ر هاوئاهەنگی هه‌ڵوێسته‌كان كرده‌وە بۆ وەڵامدانەوەی ئاڵنگارییە ئابووری و ئه‌منییەکان.
بەگوێرەی راپۆرتێک، ئەمساڵ هێزە ئەمنیەکانی تورکیا زیاتر لە پێنج هەزار کەسیان ئەشکەنجەداوە و ١٥ کەسی مەدەنیش لەنێو تورکیادا لەلایەن هێزە ئەمنیەکانەوە کوژراون. کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤی تورکیا (ئیهادە) راپۆرتی ساڵانەی خۆی لەبارەی پێشێلکاریەکانی مافەکانی مرۆڤ لە تورکیا بڵاوکردەوە. بەگوێرەی راپۆرتەکە، ئەمساڵ هێزە ئەمنیەکانی تورکیا بە فەرمانی دەسەڵاتداران، هێرشیان کردووتە سەر ٤٨٢ کۆبونەوە و خۆپیشاندانی ئاشتیانە. رێگریشیان لە ٥٤ خۆپیشاندانی مەدەنی کردووە. کۆمەڵەکە باسی لەوە کردووە، بە گشتی پێنج هەزار و ٣٢٣ هاوڵاتی تورکیا لەلایەن هێزەکانی سەر بە دەسەڵاتەوە ئەشکەنجە دراون و ١٥ هاوڵاتی مەدەنیش کوژراون کە یەکێکیان منداڵە. کۆمەڵەی مافەکانی مرۆڤی تورکیا (ئیهادە)، ئاماژەی بە فشاری سەر میدیای ئازاد و ئۆپۆزسیۆن کردووە و دەڵێت، دەوڵەتی تورکیا، ٥٠٧ هەواڵی سڕیوەتەوە، دەستکاری ناوەڕۆکی ٢٧٤ هەواڵی کردووە و هەوڵی سانسورکردنی ٧٧٣ سایتی هەواڵی داوە. لەلایەکی دیکەوە ئەمڕۆ عومەر فاروق گەرگەرلیئۆغڵو پەرلەمانتاری هەدەپە لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا لە پەرلەمانی تورکیا رایگەیاند، ئەمساڵ ٧٣ زیندانی سیاسی لە زیندانەکانی تورکیادا گیانیان لەدەستداوە کە ٣٤ کەسیان گۆمانی کوشتنیان لێدەکرێت.
خوشکەزای رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە هۆی رەخنە لە دەسەڵاتی وڵاتەکە سزای 15 ساڵ زیندانی بەسەردا دەسەپێنرێت. فەریدە مورادخانی، چالاکی مەدەنی دوای ئەوەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانی بە خوێنڕێژ و بکوژ ناوبرد دەستبەسەر کرا لە لایەن دادگاوە 15 ساڵ زیندایی بەسەردا سەپێنرا. پارێزەری مورادخانی رایگەیاندوە دوای پێداچونەوە بە دۆسیەکەی بڕیاری زیندانییەکەی لە 15 ساڵەوە بوە بە سێ ساڵ. فەریدە مورادخانی کە خوشکەزای عەلی خامنەیی، رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان داوای لە وڵاتانی جیهان و نەتەوەیەکگرتوەکان کرد لە ئاست کوشتاری خەڵک و توندوتیژیی لە لایەن دەسەڵاتی ئێرانەوە بێدەنگ نەبن. پێشتر بەدریە خامنەیی، خوشکی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێرانیش لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ بەهۆی توندوتیژیی دەسەڵاتی ئێران بە رێبەرایەتیی وڵاتەکەی بێبەریبونی لە عەلی خامنەیی راگەیاند.
سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە دەزگای دادی ئێران مەرگی گەنجێکی شاری دێولان لە پارێزگای سنە دوای یەک رۆژ دەستبەسەریی راگەیاندوە. ئەو سەرچاوانە ئاماژەیان بەوە کردوە شادمان ئەحمەدی لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە رفێنراوە و لە ژێر ئەشکەنجەدا گیانی لەدەستداوە. هاوکات لانیکەم پێنج گەنجی شاری شنۆ بە بیانویی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان لە لایەن دەزگای دادی ئێرانەوە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. تا ئێستا نزیکەی 10 گەنجی کورد بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکاندا سزای سێدارایان بەسەردا سەپێنراوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵاتیش ئاماژەیان بەوە کردوە لانیکەم شەش هەزار کەس لەو بەشەی کوردستان دەستگیر و دەستبەسەر کراون و مەترسیی لەسەر ژیانیان هەیە. وەزارەت دەرەوەی ئۆسترالیا رۆژی شەممە رایگەیاند وڵاتەکەی لە بەرامبەر سەرکوت و سێدارە، لە ئێران سزا بەسەر پۆلیسی ئەخلاق و 26 بەرپرسی کۆماری ئیسلامی ئێراندا سەپاندوە. رۆژی رابردوش، جۆزێپ بۆڕێڵ، بەرپرسی سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە پەیامێکدا بڵاوی کردەوە؛ لە رێگەی وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە داوا لە دەسەڵاتی ئێران کراوە سزای سێدارە و سەرکوتی خۆپیشاندەران رابگیرێت. بە پێی دوایین ئامار لە 84 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لانیکەم 478 کەس کوژراون کە 125 کەسیان لە رۆژهەڵاتی کوردستان بون.
هاوڵاتی دوای ئه‌وه‌ی هه‌ردوو لیژنه‌ی كۆنفرانس كه ئه‌ندامه‌كانی له هه‌ریه‌كه له ئه‌نجوومه‌نی پیران و ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌ران پێكهاتوون، ره‌شنووسی كۆتایی پڕۆژه یاسای رێگه‌پێدانی به‌رگریی نیشتمانییان پێشكه‌ش كرد، ره‌شنووسه‌كه له دانیشتنی ئه‌نجوومه‌نی نوێنه‌راندا خرایه ده‌نگدانه‌وه و به زۆرینه‌ی ده‌نگ په‌سه‌ندكرا کە 858 ملیار دۆلارە. رۆژی پێنجشەممە 8ـی کانوونی یەکەمی 2022، پڕۆژەیاسای بودجەی ساڵی 2023ـی بەرگریی ئەمریکا لەلایەن دیموکرات و کۆمارییەکانەوە لە ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا پەسندکرا ، به ده‌نگی به‌ڵێی 350 ئه‌ندام له به‌رانبه‌ر نه‌خێری 80 ئه‌ندام كه بڕی 858 ملیار دۆلار له‌خۆده‌گرێت،بەڵام بۆ ئەوەی ببێتە یاسا و کاری پێبکرێت، دەبێت لەلایەن ئەنجوومەنی پیرانیشەوە دەنگی لەسەر بدرێت و دواتر لەلایەن بایدنەوە واژۆی لەسەر بکرێت. بەگوێرەی پڕۆژەیاساکە، 487 هەزار دۆلار بۆ چالاکییەکانی بەرەنگاربوونەوەی داعش لە عێراق و سووریا تەرخانکراوە کە بڕی 322 ملیۆن و 204 هەزار دۆلار لە چوارچێوەی بەرەنگاربوونەوەی داعش بۆ هێزەکانی پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی عێراق لەخۆ دەگرێت.
هاوڵاتی لە پەراوێزی بەشداریکردنیان لە لوتکەی چین و وڵاتانی عەرەبی، شی جینپینگ، سەرۆکی چین و محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق لە ریازی پایتەختی سعودییە کۆبونەوە و رایانگەیاند، دەیانەوێت هەماهەنگی نێوان هەردو وڵات بۆ ئاستی هاریکاری ستراتیژی بەرزبکرێتەوە و لەبواری ئابوری و بوارەکانی دیکەش پەرە بە پەیوەندییەکانی نێوان بەیجین و بەغدا دەدەن. له میانه‌ی راگه‌یه‌ندراوی نووسینگه‌ی راگه‌یاندنی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق، ئاماژه به‌وه كراوه، ئه‌مڕۆ (هه‌ینی 9ـی كانوونی یه‌كه‌م/دیسێمبه‌ری 2022)، محه‌ممه‌د شیاع سوودانی سه‌رۆكوه‌زیرانی عێراق و شی جی پینگ سه‌رۆكی چین، كۆبوونه‌وه و تاووتوێی هه‌ماهه‌نگییه‌كانی نێوان هه‌ردوو وڵات و سوودوه‌رگرتنی عێراق له پێشكه‌وتنه‌كانی چین و به‌هێزكردنی شه‌راكه‌تی هاوبه‌ش كرا. نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە سەرۆک وەزیران لەکۆبونەوەکەدا جەختیکردەوە لەوەی عێراق دەیەوێت سود لە ئەزمونی چین لە چەندین بواری جیاوازدا وەربگرێت، ئومێدیشی وایە هاوبەشی لەگەڵ چین لە چوارچێوەی دەستپێشخەری "پشتێن و ڕێگا" برەوی زیاتری پێبدرێت بەتایبەت لەبوارەکانی ئاوەدانی و پتەوکردنی ژێرخان لەبوارە جۆر بەجۆرەکاندا. لای خۆیەوە شی جینپینگ، سەرۆکی چین ئاماژەی بەوەداوە، چاوەڕێ لە عێراق دەکرێت بەهۆی پێگە جوگرافی و شارستانیەتییەکەیەوە رۆڵێکی گرنگ بگێڕێت لە پڕۆژەکانی گەشەسەندنی بەردەوام، بەجۆرێک بەغدا دەتوانێت ببێت بە پردێک بۆ بەیەکگەیاندنی وڵاتانی ناوچەکە و جیهان، بۆیە ئومێد دەخوازن کە هاوکاری نێوان هەردو وڵات لەسەرجەم بوارەکان بەردەوام بێت، چینیش پشتیوانی خۆی بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی عێراق دوپاتدەکاتەوە.
هاوڵاتی جێنین هێنیس پلاسخارت، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ عێراق لە ڕۆژی جیهانیی دژە گەندەڵیدا پەیامێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، گەندەڵی بەربڵاو یەكێكە لەو ئاڵنگاریە گەورانەی روبەروی عێراق بوەتەوە، بۆیە کاتی ئەوەیە بەکارهێنانی سەرچاوەکان بۆ بەرژەوەندیی حزبی و تایبەتی کۆتایی پێبهێنرێت و دابینکردنی لێپرسینەوەش لەتەواوی پرۆسەکەدا لەوپەڕی گرینگیدایە. ئەمڕۆی هەینی، جێنین هێنیس پلاسخارت پەیامێکی بڵاوکردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوەکردووە،گەندەڵیی بەربڵاو و سیستەماتیکی یەکێکە لەو ئاڵنگارییە هەرە گەورانەی رووبەڕووی عێراق بووەتەوە. جێنین هێنیس پلاسخارت لە پەیامەکەیدا ئاماژەی بەوەشکردوە، "گەندەڵیی بەربڵاو و سیستەماتیکی یەکێکە لەو ئاڵنگارییە هەرە گەورانەی کە روبەڕوی عێراق بوەتەوە. تێچوە ئابورییەکەی و کاریگەرییە نەرێنییەکانی لەسەر سەقامگیری و خۆشگوزەرانی لەڕاددەبەدەرە چونکە دەبێتە مایەی لاوازکردنی پێشکەوتن و بێبەشکردنی هاوڵاتیان لە مافەکانیان و کزکردنی وەبەرهێنانی جیهانی و بە ناڕەوایی بردنی ئەو سەرچاوانەی کە بۆ خەڵک لەڕوی قوتابخانە و نەخۆشخانە و چەندین خزمەتگوزاری تر پێویستن." دەشڵێت، "من زۆر جار بە تایبەتیش لەم دواییەدا لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان لە مانگی تشرینی یەکەمدا وتم کە گەندەڵی هۆکاری سەرەکیی پەکخستنە و گەر هەر بەم شێوەی ئێستاش درێژەی هەبێت ئەوە دوا جار بە خراپ بەسەر وڵاتدا دەشکێتەوە." باسی لەوەشکردووە، کەیسی هەرە بەناوبانگی گەندەڵی لە عێراق، کە بە "دزی سەدە"ش ناسراوە، بەداخەوە دواهەمین نابێت و هەر بۆیە هیوادارین ببێتە زەنگی ئاگادارکردنەوە. پلاسخارت وتیشی،ڕاستە حکومەت چەندین هەنگاوی هاندەری ناوە بەڵام ئەوەش شاراوە نییە کە رەنگە ئەم هەنگاوانە یان تووشی بەربەست بن یانیش لاواز بکرێن لەلایەن ئەو کەسانەی کە لەم پرۆسەیەدا تووشی زیان دەبن. بەڵام رێگەم بدەن با ئەوە دووپات بکەمەوە کە ئەم جۆرە کەسانە هەرگیز نابێت ئەو بوارەیان پێ بدرێت. لە پەیامەکەیدا دەڵێت ئەمساڵ، لە رۆژی جیهانیی دژەگەندەڵی هەوڵ دەدات کە پەیوەندیی بەهێزی نێوان ئاشتی و دژە گەندەڵی و سەقامگیری و گەشەپێدان بە زەقی بخاتە ڕوو. سەرباسی "یەکخستنی جیهان بۆ دژایەتی گەندەڵی" جەخت لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە ئەم تاوانە ماف و بەرپرسیاریی هەموو کەسێکە، هەروەها ، هەر بەم گیانە و لەپێناوی نەوەکانی داهاتوودا، با هەموومان بە یەکەوە لە عێراق و شوێنەکانی تریش، چی وەکو تاکە کەس و چی وەک ئەوانەی کاربەدەستن، شەڕی لێپێچینەوە و واڵایی (شەفافیەت) و سەروەری یاسا بکەین بۆ ئەوەی بتوانین سیستەمێک دروست کەین کە پێویستییەکانی کۆمەڵگا دابین بکات لەجیاتی خزمەتکردنی توێژێکی داخراو کە بایەخیان بۆ بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان زۆر کەمە. لە کۆتایدا وتیشی،بەکارهێنانی سەرچاوەکان بۆ بەرژەوەندیی حیزبی و تایبەتی پێویستە کۆتایی پێ بهێنرێت و دابینکردنی لێپێچینەوەش لەتەواوی پرۆسەکەدا لەوپەڕی گرینگیدایە.
هاوڵاتی سەرۆک وەزیرانی عێراق بڕیاری کاراکردنەوەی لیژنەی لێکۆڵینەوە لە کوژران و بریندارکردنی خۆپیشاندەرانی دەرکرد. ئەمڕۆ هەینی نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند، محەمەد شیاع سودانی بڕیارێکی بۆ کاراکردنەوەی فەرمانی دیوانی ژمارە (293) دەرکرد، کە تایبەتە بە لیژنەی لێکۆڵینەوە لە کوژران و بریندارکردنی خۆپیشاندەران. هەروەها لەئێستادا لیژنەکە دوبارە کارەکانی خۆی دەستپێکردوەتەوە و کاریش دەکرێت بۆ قەرەبوکردنەوەی خێزانی کوژراوەکان و تێچوی چارەسەری سەرجەم بریندارەکان. ئەمەش لەکاتێکدایە لەم چەند شەوەی رابردو لە پارێزگای زیقار خۆپیشاندانی ناڕەزایی هاوڵاتیان بەڕێوەچو و بەهۆی روبەڕوبونەوەشیان لەگەڵ هێزە ئەمنییەکان، سێ خۆپیشاندەر کوژران و 21 کەسی دیکەش برینداربون.
هاوڵاتی کۆمپانیاى هێڵی ئاسمانیی عێراق رەتیکردەوە گۆشتى بەراز لەنێو ژەمە خۆراکى نێو فڕۆکەکانیدا درابێتە گەشتیاران و ئەو وێنانەى کە لەوبارەیەوە بڵاوکراونەتەوە لە هۆتێلێکی ئەڵمانیا بووە. رۆژی 8ى کانوونى یەکەمى 2022، کۆمپانیاى گشتیى هێڵی ئاسمانیی عێراق لە روونکردنەوەیەکدا ئەو دەنگۆیانەى رەتکردەوە کە باس لەوە دەکەن، گۆشتى بەراز دراوەتە گەشتیاران لەنێو گەشتە فڕۆکەوانیەکانیدا بۆ وڵاتان و بەپێچەوانەوە بەتایبەت ئەڵمانیا. بەگوێرەى راگەیێندراوەکە، ئەو ژەمە خواردنەى کە لە گەشتەکانى فڕۆکەوانى کۆمپانیاکەدا بە چوون و گەڕانەوەشەوە دەدرێتە گەشتیارانى، بەڕێککەوتن دەبێت لەگەڵ کۆمپانیاکان کە دەبێت هاوتاى ئەو تایبەتمەندییانە بن کە کۆمپانپاکە پشتى پێ دەبەستێت کە تێیدا رەچاوى شەریعەتى ئیسلام دەکرێت. کۆمپانیاى گشتیى هێڵی ئاسمانیی عێراق ئەوەی ڕونکردەوە کە، یەکێک لە گەشتەکانیان بەهۆى خراپى کەشوهەوا دواکەتووە کە بڕیار بووە رەوەندى عێراقى بگوێزێتەوە، بۆیە نووسینگەکە لەسەر بودجەى خۆى ناچار بووە کە گەشتیاران بباتە هۆتێلێک،ئیدارەى هۆتێلەکە بەبۆنەی نزیکبوونەوەى بۆنەکانى سەرى ساڵى نوێ، ژەمە خۆراک و دیارى پێشکێش بە سەرجەم ئەو کەسانە کردووە کە لە هۆتێلەکە بوون بە گەشتیارە عێراقییەکانیشەوە و ئەو وێنانەى بڵاوکراونەتەوە لەو هۆتێلە بووە و پەیوەندى بە کۆمپانیاکەیانەوە نەبووە". ئەو وێنانەى لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا بڵاوکراونەتەوە کە گوایە ژەمە خۆراک بوون و دراونەتە گەشیاران لۆگۆى کۆمپانیاکەیانى پێوە نییە کە لەسەر سەرجەم ژەمە خۆراکەکاندا هەیە.
سەرکردەیەکی بزوتنەوەی سەوز سەر بە باڵی ریفۆرمخوازانی کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ پەتی سێدارە ناتوانێت دەنگە نارازییەکان کپ و سەرکوت بکات. میرحسێن موسەوی یەکێک لە سەرکردە و دامەزرێنەرانی بزوتنەوەی سەوز لە ئێران بە پەیامێک ناڕەزایەتیی خۆی بۆ لەسێدارەدانی خۆپیشاندەران و گەنجانی ناڕازیی دەربڕی و رایگەیاند؛ ئەو شێوازە لە بەڕێوبردن و دەسەڵاتداریی ئێستا بۆ کوشتن و وێرانکاریی دەبێتە هۆی لەدەستدانی سامانی نیشتیمانیی وڵاتەکە و لە بەرامبەریشدا خەڵکی ناڕازیی بە یەکڕیزیی دژی دەوەستنەوە و بەرگریی لە خۆیان دەکەن. پەیامەکەی موسەوی لە پێگەی (کەلیمە)ی سەر بە بزوتنەوەی سەوز بڵاو کراوەتەوە کە تێیدا هاتوە" نە چەک و نە سێدارە بزوتنەوەی خەڵک بۆ ئازادی و دیاریکردنی مافی چارەنوسی خۆیان راناگرێت، شۆڕشی ساڵی 1978 لە ئێران بە مەبستی چۆڵکردنی زیندانەکان بو نە وەک بۆ پڕکردنیان و سوتاندنیان. ئەو وتوشیەتی: شۆڕشی رابردوی ئێران بۆ ئەوەبو خەڵک خۆیان بڕیار لە چارەنوسی دەسەڵات و حوکمڕانییەکەیان بدەن و نەوەک شۆرش ببێتە هۆکارێک بۆ دڵنیایی دەسەڵاتی ستەمکارانی کۆمەڵێک کەسی کەم بەسەر خەڵکی وڵاتەکەدا. ئەمە دووەم پەیامی میرحسێن موسەوییە لە دوای مەرگی ژینا ئەمینی و لە پەیامی یەکەمیدا بۆ هێزە ئەمنی و سەربازییەکان رایگەیاند؛ ئەو ئامراز و چەکانەی بەدەست هێزە ئەمنی و سەربازییەکانەویەوە بۆ پارێزگاریی لە خەڵک و خۆپیشاندەرانەوە نەوەک بۆ پاسەوانیی دەسەڵاتداران و گەمژەکان. میرحسین موسەوی کە دوای شۆڕشی 1979 لە ئێران لە ساڵی 1981تا ساڵی 1989 بۆ ماوەی 8 ساڵ سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە بوە و دەیان پۆستی هەستیاری و باڵای کۆماری ئیسلامی بەدەستەوە بوە بەهۆی ناڕەزایەتیی لە باڵی محافزکار و دەسەڵاتی ئێران و بە بیانوی سەرکردایەتیی بزوتنەوەی سەوز و دژایەتی دەسەڵات لە وڵاتەکە بۆ ماوەی 11 ساڵە خۆی هاوژینەکەی لە ماڵەکەیان دەستبەسەرن.
83 رۆژە ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە و ئەمڕۆش لە سنە و ئەراک و دزفول و چەند شارێک رێوڕەسمی جەماوەریی بۆ کوژاوانی ناڕەزایەتییەکان بەڕێوەچو و دەسەڵاتیش بە هەموشێوەیەک هەوڵی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و شارەکانی دیکە دەدات لە شاری سنە کەشێکی ئەمنی و سەربازیی باڵی لەسەر شارەکەدا کێشا و هێزە ئەمنییەکانیش بە گازی فرمێسکڕێژ هێرشیان کردە سەر خەڵک لە بازاڕای بالە (تاناکۆرا) لەو شارە. هاوکات سەرەڕای هەمو رێگرییەکان جەماوەرێکی زۆری خەڵکی شاری سنە بە رێپێوان چونە بەردەم ماڵی هومەن عەبدوڵڵاهی کە شەوی چوارشەممە لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارە کوژرا و هێزە ئەمنییەکانیش دوای رفاندنی تەرمەکەی رێگەیان نەدا بە بەشداریی جەماوەریی بەخاک بسپێردرێت. لە دەستپێکی ناڕەزایەتییەکانی دوای مەرگی ژینا ئەمینی تەنها لە شاری سنە 17 گەنج و لاوی ئەو شارە کوژراون. هەر لەو شارە بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر رێوڕەسمی چلەی مەرگی سارینا ساعدی، بەڕێوچو کە بەهۆی لێدانی هێزە ئەمنییەکان گیانی لەدەستدا. هاوشێوەی سنە لە شاری پیرانشار بە بەشداریی جەماوەرێکی زۆر رێوڕەسمی چلەی مەرگی کۆمار دەرئۆفتادە ئەو لاوە 16 ساڵەی بەهۆی گوللـەی هێزە ئەمنییەکانی ئێران کوژرابو، بەڕێوەچو. دوای ئەوەی رۆژی رابردو پزیشکێک بە ناوی ئیمان نەوابی لە نەخۆشخانەی کەوسەر لە شاری سنە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە رفێنرا تا ئێستا چارەنوسی نادیارە و سەرچاوەکانی هەواڵ ئاماژە بەوەدەکەن ئەو پزیشکی نەشتەرگەرییە کە خەڵکی شاری مەشهەد-ە لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێران خزمەتی زۆری بە نەخۆش و بریندارەکانی ماوەی رابردوی ناڕەزایەتییەکانی شاری سنە کردوە و داوای پشتیوانیی جەماوەری بۆ ئەو پزیشکە دەکرێت. لە ئەراک سەر بە پارێزگای (مەرکەزی) لە ئێران رێوڕەسمی چلەی مەرگی مێهرشاد شەهیدی، یەکێک لە کوژراوانی شارەکە بەڕێوچو و هێزێکی زۆری ئەمنیش لە دەوری گۆرستان و ناو ئەو شارە بڵاوەیان پێکرا. لە شاری دێزفول لە پارێزگای خوزستان رێوڕەسمی چلەی محەمەد قایمیفەر بەڕێوچو و بەشداربوانی رێوڕەسمەکەش دروشمیان لە دژی دەسەڵاتی ئێران وتەوە. هاوکات لە شاری رامسەر لە باکوری ئێران رێوڕەسمی جەماوەریی بۆ چلەی مەرگی مائیدە جەوانفەر ئەو کچە پەرستارەی کە بەهۆی هێرشی هێزە ئەمنییەکانەوە کوژرابو بەڕێوچو، جوانفەر تەمەنی 28 ساڵ بو کە لە ناڕەزایەتییەکانی شاری رەشت کوژرا. ئەمشەو هێرش کرایە سەر بینای داواکاری گشتی لە شاری مازەندەران لە باکوری ئێران و بیناکە سوتێنرا. لە شاری جوانڕۆ پێکدادان لە نێوان کاسباران و دوکانداری شارەکە لەگەڵ هێزە ئەمنییەکان رویدا و سەرچاوەکانی هەواڵی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاویان کردوەتەوە دەسەڵات لە سێ رۆژی رابردودا ژمارەیەک زۆر لە دوکان و بازاڕ و کاسبکارانی بە بیانوی بەشداریی لە مانگرتنی سەرتاسەریی سزا داوە و زۆربەی ئەو دوکانانەش بۆ ماوەیەک مانگێک کلۆم و داخراون. شەوی پێنجشەممە گەنجانی شارەکانی سەقز و سنە بە کردنەوەی ئاگر لە چەند شەقام و گەڕەکێک بەردەوامبون لە دەربڕینی ناڕەزایەتیی و دروشم دژی کۆماری ئیسلامی ئێران و بەرپرسانی وترایەوە. هاوکات لەگەڵ سنە و سەقز و چەند شارێکی دیکە بە شەو لە چەند شەقامێکی شاری تاران و یەزد و مەشهەد ناڕەزایەتیی بەڕێوچو و دروشم دژی دەسەڵاتدارانی وڵاتەکە وترایەوە. ئەمڕۆش لە شاری زاهیدان لە پارێزگای سیستان و بەلوچستان بۆ سێیەمین رۆژی مانگرتنی سەرتاسەریی هاوشێوەی زۆربەی شارەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و هەندێک شاری ئێران بەردەوامبو و زۆربەی دوکان و بازاڕەکان نەکرانەوە. لە سێدارەدانی موحسین شکاری لە بەرەبەیانی رۆژی پێنجشەممە کاردانەوەی نێودەوڵەتی و نێوخۆیی لە رۆژهەڵات و ئێران لێکەوتوەتەوە و رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ هۆشدارییان داوە لە جێبەجێکردنی سزای سێدارەی 10 خۆپیشاندەری دیکە و هاوکات هەر ئەمڕۆ دەزگای داد لە وڵاتەکە ئاگادرکردنەوەی سزای سێدارەی بۆ کەسوکاری سامان یاسین، هونەرمەندی کورد لە کرماشان ناردەوە. سامان یاسین لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی شاری کەرەج دەستگیرکرا و دادگای ئەو شارە بە تۆمەتی دژایەتی خودا و تێکدانی ئاساێشی کۆماری ئیسلامی ئێران سزای سێدارەی بەسەردا سەپاند. بە پێی زانیارییەکان چوار کورد لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر و دواتر دادگایی کراون مەترسیی لەسێدارەدانیان لەسەرە.
هاوڵاتی سه‌رچاوه‌یه‌كی ئه‌منی له به‌غدا ڕایگه‌یاند، ئێواره‌ی پێنجشه‌ممه دوای به‌ڕێوه‌چونی یاری تۆپی پێی نێوان دو تیپی، شه‌ڕ و پێكدادان له‌نێوان هانده‌ران هه‌ردولا رویدا و به‌وهۆیه‌وه كه‌سێك كوژرا و دو كه‌سی دیكه‌ش برینداربون. ئێواره‌ی ئه‌مڕۆ یاریه‌كی تۆپی پێ له‌نێوان دوو تیپ له یاریگای كه‌رتی 42ی ناوچه‌ی سه‌دری به‌غدا به‌ڕێوه‌چوه، به‌ڵام له‌ناو یاریگاكه شه‌ڕو ده‌مه‌قاڵێ دروستبوه و له‌ئه‌نجامیشدا هانده‌رانی هه‌ردولا به‌چه‌قۆ روبه‌ڕوی یه‌كتر بونه‌ته‌وه. بە پێی زانیارییەکان سێ كه‌س له‌ڕوداوه‌كه برینداربون و بۆ نه‌خۆشخانه گواستراونه‌ته‌وه، به‌ڵام كه‌سێك كه چه‌قۆ به‌ر ملی كه‌وتوه و به‌هۆی سه‌ختی برینه‌كه‌یه‌وه گیانی له‌ده‌ستداوه. لە ئێستادا هێزێكی زۆری ئه‌منی گه‌یشتونه‌ته ناو یاریگاكه و ده‌ستبه‌جێ لێكۆڵینه‌وه و به‌دواداچونیان ده‌ستپێكردوه.
رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافەکانی مرۆڤ و بەرپرسانی باڵای ئەمریکا و ئەوروپا دژی لەسێدارەدانی گەنجێکی خۆپیشاندەر لە تاران ئیدانەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران دەکەن. بەریتانیا،فەڕەنسا، ئەڵمانیا، ئۆسترالیا و نەمسا و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا ئیدانەی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان کرد بەهۆی لەسێدارەدانی مۆحسین شکاری تەمەن 23 ساڵ بە تۆمەتی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لە وڵاتەکەی. هاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان ئیدانەی جێبەجێکردنی سزای سێدارەیان لە ئێران کرد و رایانگەیاند لەسێدارەدانی شکاری لە تاران ئەو راستییەی ئاشکرا کردوە کە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران و دەزگای دادی ئەو وڵاتە بە دور لە رەوشت و مافەکانی مرۆڤە. وەزارەتی دەرەوەی نەمسا دوای لەسێدارەدانی شکاری رایگەیاند؛ ئەو کارەی کۆماری ئیسلامی ئێران نەگونجاو و نامرۆڤانەیە و بە توندی ئیدانەی دەکات. نەمسا لەگەل دەربڕینی دژایەتیی وڵاتەکەی بۆ سزای سێدارە داوای لە کۆماری ئیسلامی ئێران کردوە کە سەرجەم ئەو سزاکانی سێدارەی خۆپیشاندەرانی وڵاتەکە رابگرێت. جەیمز کلێڤێرلی، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا توڕەیی وڵاتەکەی بۆ لەسێدارنی کەسێکی ناڕازیی لە تاران دەربڕیی و وتی ئەو خەمبارە بەو روداوە و جیهان ناتوانێت چاوپۆشیی لەو توندوتیژیانە بکات کە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران دژی خۆپیشاندەران و خەڵک بەکاری دەهێنێت. کلێڤێرلی رایگەیاند؛ بەریتانیا دژی هەمو جۆرە سزایەکی سێدارەیە. ئانالینا بەیربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا بە پەیامێک لە تویتەر رایگەیاند؛ لە سێدارەدانی ئەو گەنجەی لە تاران بە نامرۆڤانە لەقەڵ دا و دەسەڵاتی ئێران ناتوانێت بەو سزایە دەنگی ئازادیخوازیی لە وڵاتەکە بێدەنگ و کپ بکات. بەیربۆک نوسیویەتی: رفتارەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران نامرۆڤانەیە و هیچ سنورێکی نییە. رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی لە پەیامێکدا رایگەیاند؛ مۆحسین شکاری لە ماوەی سێ هەفتەدا بە شێویەکی نادادپەروەرانە سزای سێدارەی بەسەردا سەپاوە و دەستبەجێش ئەو سزایەی جێبەجێ کراوە کە ئەوەش ئەوپەڕی نادادپەروەریی و مەترسیداربونی سیستمی کۆماری ئیسلامی ئێران دەردەخات. رێکخراوەکە داوای لە وڵاتانی جیهان کردوە بە زوترین کات و بەپەلە رێگریی لە دەسەڵاتی ئێران بکەن بۆ ئەوەی چیتر سزای سێدارە لەو وڵاتە جێبەجێ نەکرێت و سەرجەم سزاکانی سێدارە بە تەواوەتی راگیرێت. هاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا و فەڕەنسا دژایەتیی خۆیان بۆ جێبەجێکردنی سزای سێدارە لە ئێران راگەیاند و ئیدانەی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێرانیان کرد بەهۆی بەکارهێنانی توندوتیژی و سزای سێدارە لە دژی خەڵکی ناڕازیی. خۆپیشاندەرێکی لە ئێران لەسێدارە درا
هاوڵاتی دەستەی داواكانی موڵكداریی عێراق ، بڕی سێ ملیار دینار بەسەر ئەو كەسانە دابەشدەكات كە زیانلێكه‌وتووی دەستی رژێمی بەعس بوون. رۆژی پێنجشەممە، 8-12-2022، تارا ئەنوەر قەرەداخی، بەڕێوەبەری گشتی لە دەستەی داواكانی موڵكداریی عێراق (هیئە دعاوی الملكیە)، لەبارەی بەردەوامیی پرۆسەی قەرەبووکردنەوەی ئەو کەسانەی زەرەرمەندی دەستی رژێمی پێشووی بەعسن رایگەیاند، "لە ئەنجامی هەوڵەكانی دەستەی داواكانی موڵكداری بە سەرۆكایەتیی سەرۆكی دەستە دادوەر عەلا جەواد ساعدی، جارێكی دیكە بڕێك پارە بەسەر زەرەرمەندانی دەستی رژێمی بەعس دابەش دەكرێت." وتیشی ئەم پارەیە ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە داواكارییان پێشكەشی دەستەكەمان كردووە، دوای ئەوەی ئەو داواكارییانەی پێشكەشكراون، دەستەكەمان لە لێژنەی دادوەری پلەی كۆتایی وەرگرتووە و بڕیاری دابەشكردنی ئەو بڕە پارەیە دراوە. لەبارەی بەردەوامیی پرۆسەی قەرەبووکردنەوەش، تارا ئەنوەر قەرەداخی گوتی: "هاووڵاتییانی خوشەویست ئاگادار دەكەینەوە پێشتریش پرۆسەی خەرجكردنی بڕە پارە بۆ زیانلیكەوتوواون هەبووە و بەردەوامیش دەبێت." بەپێی زانیارییەکانی بەڕێوەبەری گشتی لە دەستەی داواکانی موڵکداریی عێراق، بڕی ئەو قەرەبووەی لە دوایین جار بڕیاری لەبارەوە بۆ دەرچووە و دابەشدەکرێت، سێ ملیار دینار دەبێت و 500 کەس لێی سوودمەند دەبن
هاوڵاتی میدیای هەنگاریا رایگەیاند، کاتالین نۆڤاک، سەرۆکی ئەو وڵاتە ئەمڕۆ پێنجشەممە بەرەو عێراق بەڕێدەکەوێت و رۆژی هەینیش سەردانی هەرێمی کوردستان دەکات. ئەمڕۆپێنجشەممە، میدیاکانی هەنگاریا بڵاویان کردەوە، کاتالین نۆڤاک کە یەکەمین خانمە پۆستی سەرۆکایەتی هەنگاریای وەرگرتبێت، بەرەوعێراق بەڕێدەکەوێت و دەبێتە یەکەمین سەرۆکی ئەو وڵاتە لە مێژوودا سەردانی عێراقی کردبێت. بەگوێرەی نووسینگەی سەرۆکایەتیی هەنگاریا، خانمە سەرۆکەکە تاوەکو شەممە لە عێراق دەمێنێتەوە، بڕیارە لەو ماوەیەدا سەردانی هێزەکانی هەنگاریا بکات کە لە چوارچێوەی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش لە هەرێمی کوردستان و عێراق جێگیرکراون. سەرۆکی هەنگاریا هەروەها سەردانی ئەو پڕۆژە مرۆییانە دەکات کە بە سەرپەرشتیی بەرنامەی هاریکاری هەنگاری لە عێراق و هەرێـمی کوردستان جێبەجێکراون. ئەمە لەکاتێکدایە، هەنگاریا لە ساڵی ٢٠١٤ەوە ئەندامی هاوپەیمانی ناتۆیە و پێشتریش پیتەر سیارتۆ، وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە ئاشکرای کرد، ١٧٠ سەربازیان لە هەرێمی کوردستان و عێراق جێگیرکراونو ژمارەیەک سەربازی دیکەیان لە چوارچێوەی ئەرکی ناتۆدا، مەشق و راهێنان بە پێشمەرگە و هێزە ئەمنییەکانی عێراق دەکەن. هاوکات بەگوێرەی ماڵپەڕی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژی داعش، لە ساڵی 2014ـەوە، هەنگاریا دوو ملیۆن و 200 هەزار یۆرۆی وەکو یارمەتی بە عێراقداوە بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشە و قەیرانانەی لە ئەنجامی هێرشەکانی داعش دروستبوون.
.png)
