بەرپرسێکی ئەمریکی: واشنتۆن لە یەمەن حەوت فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی لەدەستدا

هاوڵاتی دەستەى دەستپاکیى عێراق رایگەیاند، پێنج ملیۆن دۆلار و دوو ئۆتۆمبێلیان لە بەرپرسێک وەرگرتووەتەوە کە بەشێوەیەکى نایاسایی دەستی کەوتووە. حەیدەر حەنون، سەرۆکی دەستەی دەسپاکی عێراق لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا ڕایگەیاند: دەستەکە توانیویەتی بڕە پارەیەکی زۆر لە بەڕێوەبەری پێشوی خانەنشینی ئەنبار وەربگرێتەوە کە پێنج ملیۆن دۆلار و دوو ئۆتۆمبێلە وەرگرێتەوە. وتیشی "یەکێک لە ئۆتۆمبێلەکانى لە جۆرى مارسیدز - جى کڵاس بووە، نرخەکەى 250 هەزار دۆلار بووە."  لە درێژەی قسەکانیدا، حەیدەر حەنون دەڵێت: تواندراوە حیجز بخرێتە سەر ماڵ و موڵکی یاریدەدەری هونەری پارێزگاری ئێستای بەغداد بەهۆی ئەوەی زۆربونی سامانەکەیەوە و دەستەی دەسپاکی بەردەوام دەبێت لە نەهێشتنی گەندەڵی لەڕێگەی ''ئەوەت لە کوێ بوو؟''.  

هاوڵاتی لە راگەیاندنێکدا کە رۆژی یەکشەممە ١٥ی حەوت، لە رۆژنامەی (شرق) بڵاوکرایەوە؛  ژمارەیەک لە باڵیۆز و دیپلۆماتەکانی ساڵانی پێشووتری ئیران، لە راگەیاندنێکدا ناڕەزایەتی خۆیان دژ بە رووسیا و رەفتارەکانی رووسیا ، سەبارەت بە خاوەندارێتی سێ دوورگەی ( تونبی گەورە، تونبی بچووک و ئەبوومووسا) و پشتیوانی کردنی رووسیا لە ئیمارات لە راگەیاندنێکیان بڵاو کردۆتەوەو وتوویانە :" رووسیاش بە هەمان شێوەی چین، پرسی دوورگەکان دەکاتە کەرەستەیەک بۆ رێککەوتن لەگەڵ وڵاتانی کەنداو" لەم راگەیاندنەدا هاتووە:" بە داخەوە جارێکیتر ئەوەمان بینی لە پەیوەندی دیپلۆماتیک لەگەڵ وڵاتانیتر، فێدراسیۆنی رووسیا جارێکیتر وەک کۆماری گەلی چین بە مەبەستی بەرەو پێشبردنی ئامانجەکانی خۆی لە ناوچەکەو بەرژەوەندییەکانی، پرسی یەکپارچەیی خاکی ئێرانی کردووە بە کەرەستەی مامەڵەکردنو لەم رێگاەوە پرسی بەرژەوەندییەکانی ئێرانی لە پانتای نێونەتەوەییدا پشتگوێ خستووە". ئەم دیپلۆماتانە هەروەها نووسیویانە:" دیپلۆماسی سەربەرزانە ئەوەیە کە بە هەموو شێوەیەک بەر بەوە بگیردرێت کە ئەمجۆرە هەڵوێستگرتنانە دووبارە بێتەوە لە مامەڵەی وڵاتانی دۆستدا". هەروەها جەختیان لەسەر ئەوە کردۆتەوە :" پرسی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان و بەتایبەت یەکپارچەیی خاکی ئێران، پرسێک نییە کە بکرێت مامەڵەی لە سەر بکرێت لەگەڵ هیچ وڵات و سیستەمێکی سیاسیدا". لە بەشێکیتری راگەیاندنەکەی دیپلۆمات و باڵیۆزەکانی ساڵانی پێشتری کۆماری ئیسلامیدا رەخنە لە جۆری هەڵسووکەوتیان لەگەڵ جەمسەری رۆژهەڵات (چین و رووسیا) گرتووەو سیاسەتی دژە رۆژئاوایی براوەتە ژێر پرسیارەوەو نووسیویانە:" سیاسەتی بەرەو رۆژهەڵات چوونی یەکلایەنە و دژە رۆژئاوایی بوونی زێدەڕۆیانە و دروست نەکردنی پەیوەندییەکی هاوسەنگ لەگەڵ وڵاتان و هێزە جیهانییەکان، بە بێ لەبەرچاوگرتنی پێویستییە ژئۆپۆلیتیکییەکانی ئێران، زیانی گەورەی بۆ وڵات و بەرژەوەندییەکانی وڵات دەبێت." نامەی ئەم دیپلۆماتانە ئاماژەیە بە راگەیاندنی دانیشتنی کۆتایی رووسیا و شەش وڵاتی عەرەبی کەنداو لە سەر پرسی سێ دوورگەی کەنداو، کە لە ئێستادا ئێران خاوەندارێتی ئەکات و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی ئەو سێ دوورگەیە بە موڵکی خۆی ئەزانێت. لەم دانیشتنەدا کە رۆژی ١٠ی جوولای بەڕێوەچوو کۆبوونەوەیەداوڵاتانی کەندوا و رووسیا  جارێکیتر پشتیوانی  خۆیان  خۆیان لە هەوڵەکانی ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی دەربڕی بەوە بە گفتوگۆ لەگەڵ ئێران کێشەی خاوەندارێتی ئەو سێ دوورگەیە یەکلایی بێتەوە و چارەسەر بکرێت. بڵاوبوونەوەی ئەو راگەیاندنە ناڕەزایەتی بەشێکی زۆر لە بەرپرسانی ئێستای و پێشتری کۆماری ئیسلامی لێکەوتۆتەوە. زۆربەی بەرپرسان واژۆکردنی ئەو راگەیاندنە بە پشتکردنی رووسیا لە ئیران لێک ئەدەنەوە.

هاوڵاتی وڵاتی سوودان کە لەڕووی رووبەرەوە سێیەم گەورەترین وڵاتی ئەفریقایە و خاوەنی سامانێکی زۆری سرووشتییە، ماوەی چوار مانگە بەهۆی پێکدادانی نێوان سوپای ئەو وڵاتە و هێزەکانی پشتیوانی خێرا لە دۆخێکی ناهەمواردایە و پێناچێت بەزوویی ئەم پێکدادانانە کۆتاییان بێت. پێکدادانەکان لە ١٥ی نیساندا لە خەڕتوومی پایتەخت دەستیانپێکرد و بەرەو شارەکانی باشوور و رۆژئاوای ئەو وڵاتە تەشەنەیان سەند، بەمهۆیەشەوە هەزاران کەس کوژران و زیادتر لە سێ ملیۆن کەسیش ئاوارە بوون. سوپای سوودان هێزەکانی پشتیوانی خێرا بە دەستپێکردنی پێکدادانەکان تۆمەتبار دەکات و رووداوەکان وەک یاخیبوون وەسف دەکات، لە بەرامبەریشدا هێزەکانی پشتیوانی خێرا بانگەشەی ئەوە دەکەن کە سوپا لەژێر کۆنترۆڵی لایەنگرانی رژێمی پێشوو و ئەندامانی بزووتنەوە ئیسلامییەکاندایە و پێکدادانەکان وەک خەباتی خۆیان لەپێناو دیموکراسی و ئازادی ناودەبەن  

هاوڵاتی سێناتۆر رۆبیرت مێندێز، بەرپرسی کۆمیتەی  پەیوەندییەکانی  دەرەوەی مەجلیسی سێنای ئەمریکا، رۆژی هەینی ١٤ی جولای، بە بڵاوکردنەوەی تویتێک  پشتیوانی خۆی لە " ناڕەزایەتییەکانی خەڵکی ئێران" دەربڕێ و وتی :" خەڵکی ئیران شایستەی ئەوەن پشتیوانیان لێ بکەین و ئێمە لەگەڵیانین". بەڕیوەبەری کۆمیتەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی مەجلیسی سێنای ئەمریکا، ئاماژەی بەوە هەردوو حیزبی دیمۆکرات و کۆماریخواز پشتیوانی لەم راگەیاندنە ئەکەین  و نووسی :" جێی شانازییە بۆ من لەگەڵ هاوکارەکان  بە کۆی دەنگ، دەنگمان بە پەسەندکراوی ژمارە ٢ی سێنا دا دەربارەی ناڕەزایەتییەکانی ئێران و پێکەوەو بە هاودەنگ راگەیاندێکمان بڵاوکردەوە". ئەم سێناتۆرە جەختی کردەوە لە سەر " پشتیوانیکردن لە خەڵکی ئێران" و هەروەها وتی :" رژێمی ئێران بریندارە ناڕازییەکان بە شێوەی بێ بەزەییانە قۆڵبەست و ئیعدام ئەکات. ئێمە پشتیوانی خۆمان لەو ژن و پیاوانە دەرئەبڕین کە خوازیاری گەیشتن بە ئازادین لە دەست ئەو ستەمکارییە رادەبەدەرەی کە بەسەریاندا زاڵە" پێشتر بەرپرسی کۆمیتەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی مەجلێسی سنای ئەمریکا، وتبوو تۆتالیتەر و دیکتاتۆرەکان " لە ژوورە تاکەکەسییە تاریکەکانی زیندانەوە لە تاران" تا" زیندانی رێکخراوی ئەمنییەتی رووسیا لە مۆسکۆ" هاوڵاتییە بێتاوانەکانی ئەمریکا بە شێوەی ناعادڵانە قۆڵبەست ئەکەن و بە بارمتەیان دەگرن.

رۆژنامەیەکی ئێران ئاشکرای دەکات پۆلیسی ئەخلاق دوای نزیکەی ساڵێک لە مەرگی ژینا ئەمینی دەستی بەکارەکانی کردوەتەوە بە شێوەیەکی بەرچاو لە شەقامەکان بڵاوەیان پێکراوە.   رۆژنامەی (ئیعتیماد) بڵاوی کردەوە؛ هێزەکانی سەر بە پۆلیسی ئەخلاق لە زۆربەی شەقامەکانی تارانی پایتەختی ئێران بەدی دەکرێن و بڵاوبونەوەی وێنەکانیشیان لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان کاردانەوەی لێکەوتوەتەوە. رۆژنامەکە نوسیویەتی دوبارە دەستبەکاربونەوەی ئەو پۆلیسە لە کاتێکدایە لە کاردانەوەی دەستگیرکردن و مەرگی ژینا ئەمینی نزیکەی هەشت مانگ ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان رویدا و تا ئێستاش دۆخی وڵاتەکە ئاسایی نەبوەتەوە. ئیعتیماد ئاماژەی بەوە کردوە کە ئیبراهیم رەئیسی، سەرۆک کۆماری ئێران پێشتریش جەختی لەوە کردوەتەوە کە پۆلیسی ئەخلاق لە جیاتی وەزارەتی ناوخۆ دەبێت پلان و بەرنامەی سەرپۆش و باڵاپۆشبونی کۆماری ئیسلامی جێبەجێ بکات. دەستبەکاربونەوەی پۆلیسی ئەخلاقی کۆماری ئیسلامی لە کاتێکدایە ژینا ئەمینی دوای دەستگیرکردنی لە لایەن یەکەیەکی ئەو پۆلیسە لە تاران رەوانەی نەخۆشخانە کرا و سێ رۆژ دوای بێهۆشبونی، ژینای تەمەن 22 ساڵ لە 16 ئەیلولی ساڵی 2022  گیانی لەدەستدا و ئەوەش ناڕەزایەتییی بەرفراوانی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران لێکەوتەوە.

هاوڵاتی ژمارەی ئەو كەسانەی بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاریی پزیشكی دەچنە وڵاتی ئێران بەرزدەبێتەوە كە خەڵكی عێراق دووەم گەشتیاری بیانین كە بە مەبەستی چارەسەریی سەردانی ئەو وڵاتە دەكەن. هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەری وەزارەتی تەندروستی ئێران رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی بە مەبەستی چارەسەریی و جوانكاریی پزیشكی رو لە وڵاتەكە دەكەن بەرز بوەتەوە و لە سێ مانگی ئەمساڵیشدا 247 ناوەندی تەندروستی تایبەت كراوە بە گەشتیاران.      بە پێی زانیارییەكانی ناوەندی چاودێریی دەرمان سەر بە وەزارەتی تەندروستیی ئێران زۆربەی ئەو كەسانە بە مەبەستی چارەسەریی رویان لە وڵاتەكە كردوە تایبەت بون بە بوارەكانی ژنان و منداڵبون، نەشتەرگەرییەكانی چاو، جوانكاریی ، دڵ و دەمار، شێرپەنجە، چارەسەری سروشتی و نەشتەرگەریی گشتیی. هەروەها  ئێران لە رووی سەردانی گەشتیاری تەندروستییەوە دەكەوێتە ریزبەندی 46-ەمین وڵاتی جیهان كە زۆرترین گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاری رووی تێدەكەن. بە پێی راپۆرتێكی ئەنجومەنی پسپۆڕانی پزیشكیی ئێران؛ هەرزانبونی دەرمان لە ئێران بەراورد بە وڵاتانی دراوسێی وەك عێراق و پاكستان و ئەفغانستان وای كردوە ساڵانە 300 بۆ 400 ملیۆن دۆلار دەرمان كە 80%ی هاوردەی دەرمانە بۆ ئێران، بە قاچاخ رەوانەی وڵاتانی دراوسێ بكرێتەوە بۆیە دەبێت نرخی دەرمانەكان لە ناوخۆی وڵاتەكە بەرز بكرێتەوە تا هەناردەی ئەو وڵاتە نەكرێت. لە راپۆرتەكەدا رون كراوەتەوە ئەو دەرمانانەی كە لە وڵاتانی جیهانەوە هاوردەی ئێران دەكرێن بە دۆلاری حكومی و هەرزان دەكڕدرێن و بە نرخی هەر دۆلارێك بۆ 50 هەزار تمەن رادەستی خەڵكی وڵاتەكە و گەشتیاران دەكرێت و هاوكات بەشێكیشی رەوانەی وڵاتانی دراوسێ دەكرێن كە بەهۆیەوە قەیرانی كەمی دەرمان رو دەدات و زیانمەندی سەرەكی ئەو حاڵەتەش دانیشتونی ئێران. دابەزینی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار وای كردووە زۆربەی نرخی دەرمان و چارەسەرە پزیشكییەكانی لە ئێران بەرز ببێتەوە و ئەوەش بووەتە هۆی گرنگیدانی زیاتر بە گەشتیارانی تەندروستی كە لە دەرەوەی وڵاتەكە روو لە ناوەندە پزیشكی و تەندروستیەكان دەكەن.  

هاوڵاتی بە پێی هەواڵی ماڵپەڕەکانی سەر بە بەلووچستان، تەقینەوەیەکی بەهێز لە نزیک بە میرجاوە لە سیستان و بەلووچستان روویداوە کە بەم هۆیەوە ٤ ئەندامی سوپای پاسداران برینداربوون. ماڵپەڕی "رصد بلوچستان" رۆژی هەینی ١٤ی حەوت، لەگەڵ بڵاوکردنەوەی ئەم هەواڵە نووسیویەتی ئۆتۆمبێلێکی سوپاس پاسداران کراوەتە ئامانج و لەگەڵ بەرزبوونەوەی دەنگی تەقینەوەکە ژمارەیەک ئۆتۆمبێلی سەربازی نێردراونەتە ناوچەکە. ماڵپەڕی (تسنیم) سەر بە سوپای پاسداران تەقینەوەکەی پشتڕاستکردۆتەوەو باسی لەوە کردووە کە ٤ ئەندامی سوپا بریندار بوون. تا ئێستە هیچ گرووپ و دەستەیەک بەرپرسایەتی ئەم تەقینەوەیان نەگرتۆتە ئەستۆ. هاوکات پێشتریش بەرەبەیانی شەممە ٨ی ئەم مانگە ، لە لایەن دەستەیەکی ٤ کەسی چەکدارەوە، هێرش کراوەتە سەر بنکەیەکی سەربازی لە شاری زاهیدان لە پارێزگای بەلووچستان و بەو هۆیەوە ٢ چەکداری سەر بە دەسەڵات و ٤ کەسی هێرشبەریش کوژراون. هەر لەم پەیوەندەدا، گرووپی چەکداری "جەیش العدل" کە گرووپێکی چەکداری دژبەری کۆماری ئیسلامین لە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی ئێران،  لە تویتێکدا بەرپرسایەتی ئەم هێرشەیان گرتۆتە ئەستۆ.  

هاوڵاتی ئێران بووەتە دەروازەیەكی گرنگ بۆ گەشتیارانی عێراق و هەرێمی كوردستان كە بەشێك لە گەشتیاران بۆ چارەسەری پزیشكی روو لەو وڵاتە دەكەن، هۆكارەكەشی بۆ خراپی كەرتی تەندروستی عێراق و هەرێم دەگەرێتەوە. لە ساڵێكدا زیاتر لە یەك ملیۆن و 200 هەزار كەس بۆ چارەسەری تەندروستیی دەچنە ئێران و لەو ژمارەیەش  زۆربەیان خەڵكی عێراقین كە بووەتە هۆی ئەوەی داهاتی گەشتیاری وڵاتەكە بەرز بكەنەوە. ماوەی چەند ساڵێكە هاوڵاتییانی عێراق و دانیشتوانی هەرێمی كوردستان بە مەبەستی گەشت و چارەسەری تەندروستی بەشێوەیەكی بەرچاو سەردانی ئێران و ناوچەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكەن و كرماشان بە سەرەكیترین شاری ئەو بەشە لە كوردستان ئەژمار دەكرێت كە زۆرترین خەڵك لە هەرێمەوە بە مەبەستی چارەسەری پزیشكی روی تێدەكەن. لە دوایین ئاماری ناوەندێكدا دەركەوتوە خەڵكی عێراق و هەرێم پشكی سەرەكییان بەردەكەوێت لە گەشت بۆ ئێران و زیاتر لە نیوەی گەشتیارانی وڵاتەكە پێكدەهێنن كە زیاتر لە یەك ملیار دۆلاریان بە داهاتەكەی زیاد كردووە. ئامانجی بەشێكی بەرچاوی گەشتیارانی هەرێم و عێراق بۆ ئێران بە مەبەستی تەندروستی و جوانكاریی پزیشكی بووە لە كاتێكدا دانیشتوانی ناوخۆی ئێران گیرۆدەی كەمی دەرمان و بەرزی نرخی چارەسەری پزیشكی و تەنانەت جوانكارییەكانیشن.   زیاتر لە نیوەی گەشتیارانی ئێران هاووڵاتیانی عێراقن ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری بڵاوی كردەوە؛ رێژەی سەردانی گەشتیاران بۆ ئێران لە ساڵی 2022 زیاتر لە 39% بەرز بووەتەوە و داهاتەكەشی نزیكەی یەك ملیار دۆلار بووە. بە پێی ئامارەكانی ئەنجومەنەكە 55%ی سەرجەم ئەو كەسانەی گەشتییان بۆ ئێران كردوە لە عێراقەوە بوون و بەوەش لە ریزبەندنی یەكەم وڵاتدا بون كە زۆرترین خەڵك بە مەبەستی گەشت رویان لە ئێران كردووە. ئەنجومەنەكە ژمارەی گەشتیارانی عێراقی بۆ ئێران بڵاو نەكردوەتەوە، بەڵام هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەریی وەزارەتی تەندروستی ئێران رایگەیاندبوو؛ لە ساڵی 2022 یەك ملیۆن و 223 هەزار و 896 كەس بۆ چارەسەری تەندروستی روویان لە ناوەندە پزیشكی و نەخۆشخانەكانی ئێران كردووە. ئەنجومەنی جیهانی گەشتیاری ئاماژەی بەوە كردوە؛ ساڵی رابردوو گەشتیارانی بیانی لە ئێران زیاتر لە شەش ملیار دۆلاریان خەرج كردوە كە 97.9%ی بە مەبەستی بەسەربردنی كات و گەشتیاریی بوە و 2.2%ی مەبەستی گەشتەكان بازرگانیی بووە. دوای عێراق 12% گەشتیارانی ئێران خەڵكی توركیا و ئازەربایجان بون و هاوڵاتییانی پاكستان بە 5% و كوەیت بە 2% زۆرترین گەشتیاریان رویان لەو وڵاتە كردوە.   هەرزانی نرخ؛ نەخۆشەكان بەرەو ئێران دەبات محەمەد حسێن نیكنام، راوێژكاری وەزیری تەندروستی ئێران رایگەیاندوە ساڵانە زیاتر لە یەك ملیۆن كەس لە وڵاتانی جیهانەوە سەردانی ئێران دەكەن بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی كە زۆربەیان لە وڵاتانی دراوسێن. ئەنجومەنێكی گەشتیاریی ئاشكرای دەكات زۆرترین گەشتیار لە عێراقەوە سەردانی ئێرانی كردوە و رێژەی گەشتیش بۆ ئەو وڵاتە بەرز بوەتەوە. بە وتەی راوێژكاری وەزیری تەندروستی ئێران بەهۆی كەمیی نرخەكان و ئاستی گونجاوی خزمەتگوزارییە تەندروستی و پزیشكییەكان، ژمارەیەكی زۆر لە خەڵكی وڵاتانی دراوسێ وەك گەشتی تەندروستیی روو لە ئێران دەكەن بۆیە پلان هەیە ئاسانكاریی بكرێت بۆ ئەوەی لانیكەم لە ساڵێكدا شەش ملیۆن كەس بە مەبەستی چارەسەریی تەندروستی ورو لە وڵاتەكە بكەن. هەروەها دیاكۆ عەباسی، سەرۆكی ئەنجومەنی گەشتیاریی تەندروستیی رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی كە پێش سەردەمی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا رویان لە ئێران كردوە زۆر زیاتر بوە لە ئێستا و داهاتی ساڵانەشی یەك ملیار و 100 ملیۆن دۆلار بوە كە بۆ 700 ملیۆن تا 800 ملیۆن دۆلار كەمی كردووە. عەباسی ئەوەشی دووپاتكردووەتەوە كە زۆربەی ئەو كەسانەی بە مەبەستی تەندروستی روو لە ئێران دەكەن خەڵكی عێراق، ئەفغانستان و عومان بوون.   خەڵكی عێراق لە ریزبەندی دووەمی سەردانی نەخۆشخانەكانی ئێراندا ژمارەی ئەو كەسانەی بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاریی پزیشكی دەچنە وڵاتی ئێران بەرزدەبێتەوە كە خەڵكی عێراق دووەم گەشتیاری بیانین كە بە مەبەستی چارەسەریی سەردانی ئەو وڵاتە دەكەن. هاشم دەریاباری، سەرپەرشتیاری ناوەندی چاودێریی دەرمان و چارەسەری وەزارەتی تەندروستی ئێران رایگەیاند؛ ژمارەی ئەو گەشتیارانەی بە مەبەستی چارەسەریی و جوانكاریی پزیشكی رو لە وڵاتەكە دەكەن بەرز بوەتەوە و لە سێ مانگی ئەمساڵیشدا 247 ناوەندی تەندروستی تایبەت كراوە بە گەشتیاران.      بە پێی زانیارییەكانی ناوەندی چاودێریی دەرمان سەر بە وەزارەتی تەندروستیی ئێران زۆربەی ئەو كەسانە بە مەبەستی چارەسەریی رویان لە وڵاتەكە كردوە تایبەت بون بە بوارەكانی ژنان و منداڵبون، نەشتەرگەرییەكانی چاو، جوانكاریی ، دڵ و دەمار، شێرپەنجە، چارەسەری سروشتی و نەشتەرگەریی گشتیی. ئێران لە رووی سەردانی گەشتیاری تەندروستییەوە دەكەوێتە ریزبەندی 46-ەمین وڵاتی جیهان كە زۆرترین گەشتیار بە مەبەستی چارەسەری تەندروستی و جوانكاری رووی تێدەكەن.   دەرمانی گەشتیاران و دەردی  دانیشتوانی ئێران بە پێی راپۆرتێكی ئەنجومەنی پسپۆڕانی پزیشكیی ئێران؛ هەرزانبونی دەرمان لە ئێران بەراورد بە وڵاتانی دراوسێی وەك عێراق و پاكستان و ئەفغانستان وای كردوە ساڵانە 300 بۆ 400 ملیۆن دۆلار دەرمان كە 80%ی هاوردەی دەرمانە بۆ ئێران، بە قاچاخ رەوانەی وڵاتانی دراوسێ بكرێتەوە بۆیە دەبێت نرخی دەرمانەكان لە ناوخۆی وڵاتەكە بەرز بكرێتەوە تا هەناردەی ئەو وڵاتە نەكرێت. لە راپۆرتەكەدا رون كراوەتەوە ئەو دەرمانانەی كە لە وڵاتانی جیهانەوە هاوردەی ئێران دەكرێن بە دۆلاری حكومی و هەرزان دەكڕدرێن و بە نرخی هەر دۆلارێك بۆ 50 هەزار تمەن رادەستی خەڵكی وڵاتەكە و گەشتیاران دەكرێت و هاوكات بەشێكیشی رەوانەی وڵاتانی دراوسێ دەكرێن كە بەهۆیەوە قەیرانی كەمی دەرمان رو دەدات و زیانمەندی سەرەكی ئەو حاڵەتەش دانیشتونی ئێران. دابەزینی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار وای كردووە زۆربەی نرخی دەرمان و چارەسەرە پزیشكییەكانی لە ئێران بەرز ببێتەوە و ئەوەش بووەتە هۆی گرنگیدانی زیاتر بە گەشتیارانی تەندروستی كە لە دەرەوەی وڵاتەكە روو لە ناوەندە پزیشكی و تەندروستیەكان دەكەن.      

پنتاگۆن ئاشکرای دەکات بە مەبەستی بەرەنگاربونەوەی هەوڵەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران بۆ دەستبەسەرداگرتنی کەشتییە بازرگانیی و نەوتهەڵگرەکان لە کەنداو ئەمریکا فڕۆکەی جەنگیی رەوانەی ئەو سنورە دەکات. وەزارەتی بەرگریی ئەمریکا(پنتاگۆن) بڵاوی کردوەتەوە؛ بە ئامانجی رێگریی لە هەوڵەکانی هێزەکانی کۆماری ئیسلامی لە گەروی هورموز فڕۆکەی ئێف 16 رەوانەی ئەو سنورە ئاوییەی کەنداو دەکرێت و لەمەوداو سودوەرگرتن لەو جۆرە فڕۆکەیە زیاتر دەبێت. بە پێی لێدوانێ بەرپرسێکی باڵای پنتاگۆن لە کۆتایی ئەم هەفتەدا ژمارەیەک فڕۆکەی ئێف 16 رەوانەی کەنداو دەکرێن کە مەبەستی سەرەکییان رێگریی و بەرەنگاربونەوەی هەوڵەکانی ئێرانە بۆ دەستبەسەرداگرتنی کەشتییە نەوتهەڵگر و بازرگانییەکان. پێشتر یەکەی پێنجەمی هێزی دەریاوانی ئەمریکا لە بەیاننامەیەکدا رایگەیاند؛ رۆژی چوارشەممە (5/7/2023) هێزەکای کۆماری ئیسلامی ئێران تەقەیان لە دوو کەشتی گواستنەوەی نەوت لە کەنداو کردوە و هەوڵیان داوە دەست بەسەر ئەو کەشتیانەدا بگرن. هێزی دەریاوانی ئەمریکا ئاماژەی بەوە کردوە هێز ئێران لە رێگەی بەلەمە تیژڕەوەکانییەوە هەوڵی راگرتنی کەشتییەکانی داوە لە سنوری ئاوە نێودەوڵەتییەکانی کەنداو و دواتر ئەو هێزانە روبەڕوی ئاماژە و ئاگادارکردنەوەی هێزە دەریاوانییەکانی ئەمریکا لەو سنورە بونەتەوە و بە ناچاری شوێنەکەیان جێهێوشتوە. بە پێی بەیاننامەکە؛ سەرەڕای ئەوەی هێزەکانی ئێران تەقەیان لەو کەشتیانە کردوە بەڵام هێزی دەریاوانی ئەمریکا رێگەی نەداوە ئەو دوو کەشتییە بکەوێتە دەست هێزەکانی کۆماری ئیسلامی و شکست بە هەوڵی داگیرکردنی کەشتییەکان هێنراوە. لە لایەکی دیکەوە ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆ شیەتێدپرێس) بڵاوی کردوەتەوە؛ بەلەمەکانی ئێران لە دوریی 28 میلی دەریایی لە دوری مەسقەتی پایتەختی عۆمان تەقەیان لە دوو کەشتی یۆنان کردوە کە نەوتی وڵاتی ئیمارات-یان گواستوەتەوە. ئەمریکا رایگەیاندوە؛ لە دوو ساڵی رابردود لانیکەم پێنج کەشتی گواستنەوەی نەوت لە لایەن ئێرانەوە دەستی بەسەردا گیراوە و سوپای پاسداران و هێزەکانی ئەو وڵاتە کێشەیان بۆ ژمارەیەک کەشتی دیکەی بازرگانیی دروست کردوە.  

هاوڵاتی بە پێی هەواڵێک کە ماڵپەڕی "حال وش" کە هەواڵ و زانیارییەکانی بەلووچستان بڵاو ئەکاتەوە، ئەمڕۆ هەینی ١٤ی حەوت ، هاوکات لەگەڵ نوێژی هەینی زاهیدان و شارەکانیتری پارێزگای سیستان و بەلووچستان، ئەنتەرنێتی ئەو پارێزگایە پچڕاوە. ماڵپەڕی ( نێت بلاکس) رێکخراوێک کە چاودێری سنووردارکردنی ئەنتەرنێت ئەکات لە دونیا، پچڕانی ئەنتەرنیتی لەو ناوچەیە پشتڕاستکردۆتەوە. هاوکات خەڵکی زاهیدان و شارەکانیتری ئەو پارێزگایە بە دەم بانگەوازی مەولەوی عەبدولحەمید، پێش نوێژی سوننەکانی زاهیدانەوە رۆشتن و بە شێوی بێدەنگ خۆپیشاندانیان کرد. لە خاش، یەکێکیتر لە شارە گەورەکەکانی سیستان و بەلووچستان، خەڵک هاتنە سەر شەقام و خوازیاری ئازادی زیندانییە سیاسییەکان بوون و پشتیوانی خۆیان لە مەولەوی عەبدولحەمید ، دەربڕی. لە چەند رۆژی رابردوودا و دوای ئەوەی لە لایەن گرووپی چەکداری "جیش العدل"ەوە هێرش کرایە سەر کەڵانتەری ١٦ی زاهیدان، ماڵپەڕە حکوومەتییەکان هەڕەشەیان لە مەولەوی عەبدولحەمید و خەڵکی بەلووچستان کرد بەوەی تۆڵەی خۆێنی ئەو دوو کەسەیان لێ دەسێننەوە کە لەو بنکە سەربازییەدا کوژراون. ماڵپەڕی "تسنیم" سەر بە سپای پاسداران، مەولەوی عەبدولحەمیدی بە هۆکاری ناڕەزایەتی و بشێوییەکانی بەلووچستان ناوبرد و داوای دەستگیرکردن و دادگایی کردنی بوون. حسێن شەرێعەتمەداری سەرنووسەری رۆژنامەی کەیهان، رۆژی یەکشەممەی رابردوو (٩ی جولای)  داوای سزادانی مەولەوی عەبدولحەمید و ئەوانەی کرد کە پشتتیوانی ئەکەن و بۆ جاری چەندەم مەولەوی عەبدولحەمیدی بە بەکرێگیراو و سیخوڕی ئیسرائیل و مووساد ناوبرد. ەرەبەیانی شەممە ٨ی جوولای، لە لایەن دەستەیەکی ٤ کەسی چەکدارەوە، هێرش کراوەتە سەر بنکەیەکی سەربازی لە شاری زاهیدان لە پارێزگای بەلووچستان و بەو هۆیەوە ٢ چەکداری سەر بە دەسەڵات و ٤ کەسی هێرشبەریش کوژراون.   هەر لەم پەیوەندەدا، گرووپی چەکداری "جەیش العدل" کە گرووپێکی چەکداری دژبەری کۆماری ئیسلامین لە سنوورەکانی رۆژهەڵاتی ئێران،  لە تویتێکدا بەرپرسایەتی ئەم هێرشەیان گرتۆتە ئەستۆ. کەڵانتەری ١٦، ئەو بنکە سەربازییەیە کە هێرشی کراوتە سەر و ئەم بنکە سەربازییەی رژیم بە هۆکاری سەرەکی روودوای "هەینی خوێناوی" زاهیدان دەناسرێت. رۆژی هەینی ٣٠ی سێپتەمبەری ٢٠٢٢ و لە هەفتەکانی یەکەمی دەستپێکی شۆڕشی ژینا، خەلکی زاهیدان بە مەبەستی پشتیوانی کردن لە کوردستان، دوای نوێژی هەینی، رژانە سەر شەقام و دژی دەسەڵات دروشمیان وتەوە، بۆ سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکان لە لایەن "کەڵانتەری ١٦"ەوە خۆپیشاندەران درانە بەر دەستڕێژ و زیاتر لە ١٠٠ کەس کە ژمارەیەکیان مناڵبوون کوژران و ئەو رووداوە بە هەینی خویناوی ناسراوە. هەر لە سەرەتای دەستپێکی شۆڕشی "ژینا"وە، خەڵکی زاهیدان و سیستان و بەلووچستان، هەموو رۆژانی هەینی دوای نوێژی هەینی، دژی کۆماری ئیسلامی و هەڵاواردنە ئایینزایی، نەتەوەیی و جوگرافیاییەکان خۆپیشاندان ئەکەن. مەولەوی عەبدولحەمید وەک کەسایەتییەکی ئایینی رێبەری ناڕەزایەتییەکانی بەلووچستان ئەکات و سەرەڕای هەموو هەڕەشەکان لە خواستەکانی خۆی پاشگەز نەبۆتەوە.  

هاوڵاتی بەغدادو تاران بازرگانییەكانی وزەی نێوانیان بەرز دەكەنەوە ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك و گرێبەستی فرۆشتنی غاز بەعێراق درێژ دەكرێتەوەو زیادكردنی بەرهەمهێنان لەكێڵگە هاوبەشەكانیاندا بەرز دەكرێتەوە. ئێران و عێراق كە چەند كێڵگەی هاوبەشی نەوتیان لە سنوری رۆژئاوای روباری كارون لە باشوری ئێران هەیە بڕیاریان داوە بەرهەمهێنانەكانیان زیاد بكەن. ئێران كە لە ساڵی 2016 و بە پێی دوو گرێبەست غاز بە عێراق دەفرۆشێت، لە پەراوێزی هەشتەمین كۆبونەوەی وڵاتانی هەناردەكاری نەوت (ئۆپیك) قسەیان لەسەر پێشخستن و زیادكردنی بەرهەمهێنان لە كێڵگە هاوبەشەكانیان كردوە و بە وتەی وەزیری نەوتی ئێران بەغداد و تاران رێككەوتن بۆ ئەوەی هەنگاوەكانیان لە بواری نەوت و غازدا پێش بخەن. ئەگەرچی ئێران نوێكردنەوەی سەرجەم گرێبەستەكانی فرۆشی غازی بە عێراق پەیوەست كردوە بە دانەوەی قەرزەكان، بەڵام بەرپرسانی هەردولا دانیان بەوەدا ناوە هیچ قەرزێكی غاز نەماوە تەنها بەهۆی سزاكانی ئەمریكا ناتوانرێت مامەڵە بەو پارانەوە بكرێت كە عێراق وەك پێدانەوەی قەرزەكانی خستویەتیە سەر ئەژمارێكی بانكی ئێران لە بانكی بازرگانیی عێراق.   گرێبەستەكانی ئێران و عێراق لەكەركوكەوە تا ئیلام لە ساڵی 2013 لە بەغداد و ساڵی 2016 لە بەسڕە دوو گرێبەستی كڕینی غاز لە ئێران لە نێوان تاران و بەغدا كراوە كە بە پێی گرێبەستەكەی بەسڕە كە بۆ ماوەی شەش ساڵە، رۆژانە 35 ملیۆن مەتر سێجا غاز لە ئێرانەوە رەوانەی عێراق دەكرێت، بەڵام هەر بە پێی ئەو گرێبەستە لە وەرزی سەرمادا هەناردەی رۆژانەی غازەكە بۆ 20 ملیۆن مەتر سێجا كەم دەكات. گرێبەستی بەغداد كە ساڵی 2013 واژۆ كراوە لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی كوردستانە غاز هەناردەی بەغدادی پایتەختی عێراق دەكرێت. تەنها لە ساڵی 2022 ئێران 17 ملیار مەتر سێجا غازی بە عێراق فرۆشتوە، بە وتەی بەرپرسانی ئێران لە ئێستادا ئاستی هەناردەی رۆژانەی غاز بۆ عێراق 35 ملیۆن مەتر سێجایە كە پارەكەشی مانگانە دەخرێتە سەر ئەژمارێكی بانكی بۆ ئێران. ژوری هاوبەشی بازرگانیی ئێران و عێراق ئاشكرای كردوە جگە لە گرێبەستەكانی غاز ئامادەكاریی كراوە بۆ گرێبەستێكی پیشەسازیی غاز لەگەڵ تاران كە داهاتەكەی بۆ ئێران دەبێتە زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار و كەمبونەوەی هەناردەی غازی ئێران بۆ عێراق قەرەبو دەكرێتەوە. ئەو هەنگاوەی ئێران لە كاتێكدایە وڵاتی فەڕەنسا گرێبەستێكی پیشەسازیی بواری غازی لەگەڵ عێراق كردوە كە بەهاكەی 27 ملیار دۆلارە، بەڵام بەرپرسانی تاران بانگەشەی ئەوەیان كردوە كە دەتوانن لەو بوارەدا هاوكارییە پیشەسازییەكانی غازیان تا 50 ملیار دۆلار لەگەل عێراق. یەكێتی هەناردەكانی نەوت و غازی ئێران رایگەیاندوە قۆناغی ئاڵوگۆڕی نەوتی كەركوك دەستی پێكردوە و لەو چوارچێوەیەشدا رۆژانە 80 تەنكەر نەوتی خاو لە كەركوكەوە رەوانەی سنورەكانی ئێران دەكرێت و بڕیارە لە بەرامبەردا ئێران لە روی پیشەسازیی بواری غازی شلەوە هاوكاریی عێراق بكات. لە ساڵی 2016 دوای كۆنتڕۆڵی كەركوك لە لاین حەشدی شەعبی-یەوە هەناردەكردنی نەوتی خاوی كەركوك رەوانەی ئێران كراو و لە بەرامبەردا بەنزین لەو وڵاتەوە رەوانەی شارەكانی عێراق كراوە بەڵام وردەكارییەكانی ئەو ئاڵگۆڕەی نەوتی كەركوك كە بە سیستمی (SWAP) ناو دەهێنرێت رون نییە، بەڵام چەند جارێك رەوانەكردنی نەوتی خاو بەهۆی ناڕەزایەتییەكانی توركیا راگیراوە.   كەچەڵ تیماری سەر خۆی پێناكرێت پێشتر جواد ئەوجی، وەزیری نەوتی ئێران لە لێدوانێكدا لە بەغداد بە ئامادەبونی محەمەد شیاع سودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراق رایگەیانبدو رێككەوتنێك لە نێوان تاران و بەغداد واژۆ كراوە بە مەبەستی پەرەپێدانی ئەو كێلگە غازی و نەوتانەی كە لە نێوان دوو وڵاتەكەدا بە هاوبەشی بەڕێوەدەچن. وەزیری نەوتی ئێران وتویەتی: لە چوارچێوەی ئەو رێككەوتنەدا جگە لە دروستكردنی هێڵی بۆڕی نەوت و غاز لە نێوان دوو وڵاتەكەدا، ئێران كار دەكات بۆ نۆژەنكردنەوەی ژمارەیەك لە پاڵاوگەكانی عێراق. بەهۆی بەرزبونەوەی خواست لەسەر غاز و نەبونی بودجە بۆ چاكسازیی لە سیستمی بەرهەمهێنان و بەكارهێناندا، ئێران روبەڕوی قەیرانی غاز دەبێتەوە و بەڵگەكانیش ئاشكرای دەكەن ئەگەر ئەو وڵاتە چاكسازیی نەكات ناچارە غاز هاوردە بكات. بە پێی ئەو بەڵگە نهێنییانەی كە گروپێكی هاككەر لە پێگەی ئەلیكترۆنی سەرۆكایەتی كۆماری لە ئێران دزەیان پێكردوە، نۆژەنكردنەوە ئامێرەكانی كێلگە و پاڵاوگەكانی نەوت و غازی وڵاتەكە پێویستی بە 25 بۆ 30 ملیار دۆلار هەیە و هەر بەو هۆیەوە چەند ساڵێكە بەرهەمهێنانی غاز زیادی نەكردوە. لەو بەڵگانەدا دەركەوتوە؛ ناهاوسەنگیی لە بەرهەمهێنان و بەكارهێنانی غازی رۆژانە لە ئێران گەیشتوەتە 350 ملیۆن مەترسێجا و ئەگەر تا سێ ساڵی داهاتوو ئاستی بەرهەمهێنانی غاز بەرز نەكرێتەوە و چاكسازیی لە شێوازی بەكارهێنانی ئەو سوتەمەنییەدا نەكرێت، وڵاتەكە ناچارە غاز لە دەرەوە هاوردە بكات. غاز سەرچاوەیەكی سەرەكی سوتەمەنیی بزوێنەری كارگە و ئۆتۆمبێلەكانە لە ئێران و زۆرینەی هاوڵاتییانی ئەو وڵاتەش بە مەبەستی گرمكردنەوە لە وەرزی زستاندا سودی لێوەردەگرن. بڵاوبونەوەی ئەو بەڵگانە لە كاتێكدایە ئێران خاوەنی 44 تریلیۆن سێجا غازە و وەك دووەم وڵات دوای روسیا  ئەژمار دەكرێت كە خاوەنی 21%ی یەدەگی غازی جیهانە.

هاوڵاتی بە پێی هەواڵێک کە " تایمز ئیسرائیل" بڵاوی کردۆتەوە، پۆلیسی ئازەربایجان هاوڵاتییەکی ئەفغانستانی بە ناوی "فوزان موساخان" دەستگیر کردووە کە هەوڵیداوە هێرش بکاتە سەر باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە ئەفغانستان. بە پێی زانیارییەکانی تایمزی ئیسرائیل لە زمانی بەرپرسانی ئەمنی ئازەربایجانەوە، ئەم هاوڵاتییە ئەفغانستانییە لە دایکبووی ١٩٩٠ ەو لە هۆتێل " هایت ریجنسی" لە نزیک باڵیۆزخانی ئیسرائیل بینراوەو گومانیان کردۆتە سەری و گرتوویانە. هەر لەم پەیوەندەدا ئالێن کۆهێن وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لای وایە ئێران لە پشت ئەم هەوڵە تیرۆریستییەوەیە. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل هەروەها وتوویەتی :" وەک چۆن لە رۆژانی رابردوودا بینیومان هەوڵ دراوە بەوەی هێرش بکرێتە سەر باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە باکۆ پێتەختی ئازەربایجان و هەروەها جوو و ئیسرائیلییەکان لە مانگەکانی رابردوودا لە قوبرس و یۆنان، تیرۆریسمی ئێرانی هەڕەشەیەکە بۆ سەر هەموو دونیا". وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل هەروەها ئێرانی بەوە تاوانبار کرد کە تێچووی ئەم پلانەی گرتۆتە ئەستۆ و ئەو کەسانە لە لایەن ئێرانەوە بە کرێ گیردراون بۆ ئەم پلانە تیرۆریستییە کە فوزان موساخان یەکێک بووە لە ئەندامەکانی ئەو گرووپە. وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل باسی لەوە کرد ئێران بەردەوام هەوڵ دەدات لە رێگای هاوڵاتی وڵاتانی ترەوە هێرش بکاتە سەر بەرژەوەندییەکان و ناوەند و کەسانی سەر بە ئیسرائیل.

هاوڵاتی بە پێی راپۆرتێک کە ماڵپەڕی "رادیۆ زەمانە" بڵاوی کردۆتەوە، بەرپرسانی زیندانی ئیڤین، بە بنەماڵەی "نازیلا مەعرووفیان"یان راگەیاندووە، ئەم رۆژنامەنووسە ٢٣ ساڵ تەمەنەی شاری سەقز، بە دانانی بارمتە ئازاد ناکرێت و لێپرسینەوە لێی بەردەوامە . بە پێی زانیارییەکانی ئەو سەرچاوەیە، پێشتر بە بنەماڵەی نازیلا مەعرووفیا رایانگەیاندووە، ئامادەن لە بەرامبەر کەفالەتی ١ میلیارد تمەندا، بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاتی ئازادی بکەن. بەڵام بەرپرسانی زیندانی ئێڤین لەو بڕیارە پاشگەز بوونەتەوەو دوو تۆمەتی نوێیان خستۆتە پاڵ ئەم کچە رۆژنامەنووسە کوردە. بە پێی زانیارییەکان ، سەرجەم تویتەکانی تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەری ئەم رۆژنامەنووسەیان پرێنت کردووەو وەک بەڵگەی تاوان خستوویانەتە بەردەستی و پێیان راگەیاندووە ئەمانە بەڵگەن بەوەی کە ئەو تاوانبارە بە تێکدانی ئەمنییەتی نەتەوەیی و گەیاندنی زانیاری بە دەرەوەی وڵات و کەڵک وەرگرتن لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تویتەر کە لە ئێران رێگەپێنەدراوە. نازیلا مەعرووفیان رۆژی شەممە ٨ی جولای بۆ جاری دووەم دەستگیرکراو لە زیندانی ئێڤین دەستبەسەرە. جێگەی ئاماژەیە ئەم رۆژنامەنووسە لە ماوەی ٥ رۆژی رابردوودا تەنها ١ جار توانیویەتی لەگەڵ بنەماڵەکەی قسە بکات و لەبەر ئەوەی باوکی رستەیەکی کوردی لە قسەکانیدا بە کار هێناوە، تەلەفۆنەکەیان لە سەر داخستووەو ڕێگەی قسەکردنیان پێ نەداوە. نازیلا مەعرووفیان رۆژی ١٩ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢، وتووێژێکی خۆی لەگەڵ ئەمجەد ئەمینی باوکی ژینا ئەمینی، بڵاوکردەوە. پاش بڵاوبوونەوەی ئەو وتووێژە لە لایەن هێزە ئەمنییەتییەکانەوە دەستبەسەرکرا و تۆمەتی " پڕووپاگەندە دژی دەسەڵات" و "بڵاوکردنەوەی درۆ و تێکدانی بیڕوڕای گشتی" درایە پاڵ.

هاوڵاتی رۆژی دووشەممە ١٠ی حەوت، شەش وڵاتی عەرەبی و رووسیا لە مۆسکۆ دەربارەی پرسی خاوەندارێتی سێ دوورگەی "تونبی گەورە، تونبی بچووک و ئەبوومووسا" هەڵکەوتوو لە کەنداو کۆبوونەوە. لە راگەیاندراوی کۆتایی ئەو کۆبوونەوەیەدا وڵاتانی کەندوا و رووسیا  جارێکیتر پشتیوانی خۆیان دەربڕی بەرامبەر هەوڵەکانی ئیمارات دەربڕی بۆ گفتوگۆ کردن لەگەڵ ئێران بۆ ئەوەی کێشەی خاوەندارێتی ئەو سێ دوورگەیە یەکلایی بێتەوە و چارەسەر بکرێت. بڵاوبوونەوەی ئەو راگەیاندراوە ناڕەزایەتی بەشێکی زۆر لە بەرپرسانی ئێستا و پێشتری کۆماری ئیسلامی لێکەوتۆتەوە. زۆربەی بەرپرسان واژۆکردنی ئەو راگەیاندنە بە پشتتێکردنی رووسیا لە ئێران لێک ئەدەنەوە. لەم پەیوەندەدا، ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئیران،  رۆژی سێ شەممە ١١ی حەوت دژ بە رایگەیاندنی کۆتایی کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی شۆرای هاوکاری کەنداو و رووسیا ، کە لە مۆسکۆ بەڕێوەچوو ڕایگەیاند :" ئەم دوورگانە تا هەتایە سەر بە ئێرانن  و بەشێکن لە ئێران و دەرکردن و بڵاوکردنەوەی ئەم جۆرە راگەیاندنانە لەگەڵ پەیوەندی دۆستانەی ئێران و دراوسێکاندا ناگونجێت". لەم پەیوەندەدا ئەحمەد زەید ئابادی، رۆژنامەنووسی ئێرانی  لە تویتەری خۆی نووسیویەتی :" رووسەکانیش وەک چینییەکان لە پرسی تایبەت بە دوورگەکانی کەنداوی (فارس) لەگەڵ شۆرای هاوکاری کەنداو هاودەنگن و باس لە پێویستی گفتوگۆی نێوان ئێران و ئیمارات ئەکەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشەیە." پێشتریش شی جین پینگ، سەرۆک کۆماری چین، راگەیاندنێکی هاوشێوەی لەگەڵ بەرپرسانی وڵاتانی کەنداو واژۆ کردبوو کە ناڕەزایەتی بەشێک لە بەرپرسانی ئێستا و رابردووی ئێرانی لێکەوتەوە. ئێران خاوەندارێتی ٣ دوورگەی "تونبی گەورە، تونبی بچووک و ئەبوومووسا" بە مافی خۆی ئەزانێت و ئامادە نیە بە هیچ شێوەیەک گفتوگۆ بکات لەو بارەیەوە. لە لایەکیترەوە ئیمارات ئەو سێ دوورگە عەرەب نشینە بە بەشێک لە خاکی خۆی ئەزانێت کە ئێران دەستی بەسەردا گرتووە. ناسر کەنعانی  لە بەشێکیتر لە قسەکانیدا دەربارەی کۆبوونەوەی رۆژی دووشەممە ١٠ی حەوت لە مۆسکۆ دەڵیت :" کۆماری ئیسلامی وێڕای ئەوەی جەخت لەسەر بەردەوامی سیاسەتی هەڵکردن لەگەڵ دراوسێکانی دەکاتەوەو رێزگرتن لە یەکتر بە پێویست ئەزانیت، پاراستنی سەقامگیری ناوچەکە بە ئەرکی هەموو وڵاتانی ناوچەکە ئەزانێت ". بەشداری رووسیا لەو کۆبوونەوەیە و واژۆکردنی ئەو راگەیاندنە ناڕەزایەتی زۆر لە ناوخۆی ئێران لێکەوتۆتەوە. ژمارەیەکی زۆر لە چالاکانی سیاسی ئێران لایان وایە رووسیا بە هەمانشێوەی چین، لەم پرسە تایبەتەدا پشتی ئێرانی بەرداوەو چاوی بڕیوەتە سەرمایە سروشتی و دەوڵەمەندەکەی وڵاتانی کەنداو. مەحموود سادقی، مامۆستای زانکۆی تاران و نوێنەری پێشتری خەڵکی تاران لە پەرلمانی ئێران لەم بارەوە  لە تویتەری خۆی نووسیویەتی :" بێشەرمی رووسیا لە واژۆکردنی راگەیاندنی هاوبەش لەگەڵ شۆرای هاوکاری کەنداوی فارس، دەربارەی سێ دوورگەکە، درێژەو هاوشێوەی هەمان هەنگاوی چینە و ئەمە مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر پاراستنی خاکی ئێران". مەحموود ئەحمەدینژاد سەرۆک کۆماری پێشتری ئێران لە تویتەری خۆی نووسیویەتی :" رووسیاش وەک چینییەکان پشتیان لە ئێران کردووە، سیاسەتی هەڵەی جۆری پەیوەندی یەکلایەنەی ١٠ ساڵی رابردوو لەگەڵ رووسیا و چین ئەنجامەکەی ئەمە ئەبێت کە ئەوان پشت لە ئێمە ئەکەن لە پێناو بەرژوەندییەکانیان لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی". حەمید ئەبووتالبی راوێژکاری حەسەن رووحانی سەرۆک کۆماری پێشتری ئێران لەم بارەوە لە تویتەری خۆی نووسیویەتی :" دوای ئەوەی ساڵی رابردوو چین لێدانێکی بە بڕستی لە دەسەڵاتی نەتەوەیی ئیران دا و پاداشی ئەو کارەشی بوو بەوەی نێوانگیری ئێران و عەرەبستانی کرد و پەیوەندی خۆی لەگەڵ هەردوولا گەرەنتی کرد، چ چاوەڕوانییەک لە رووسیا هەیە کە زیاتر لە ١٠٠ ساڵە خیانەتی نەبەخشراو ئەکات دژ بە ئیران و  رووسیایەک کە بەشێکی گەورە لە خاكی ئێرانی دابڕیوە وەها شتێکی لێ چاوەڕوان ئەکرێت." ئەبووتالبی لە تویتەکەی خۆیدا وێڕای ئاماژەکردن بە واژۆکردنی ئەم راگەیاندنە و راگەیاندنی هاوشێوەی لە لایەن چینەوە، باس لە مێژووی پڕ لە ململانێی نێوان ئێران و رووسیا دەکات و مەبەستی نووسەر لە خیانەتی ١٠٠ ساڵە و دابڕینی بەشێک لە خاکی ئێران، دوو پەیماننامەی "گولستان" و "تورکەمانچای"ە کە بە پێی ئەو دوو پەیماننامە بەشێکی زۆر لە خاکی ئێران دابڕا و گرێدرایەوە بە رووسیای تێزارییەوە. راگەیاندنی هاوبەشی شەش وڵاتی عەرەبی و رووسیا، نیگەرانییەکانی ئێران و کۆماری ئیسلامی پەیوەند لەگەڵ خاوەندارێتی ئەم سێ دوورگەیە قووڵتر کردۆتەوەو لە هەمانکاتدا بووە بە هۆی قووڵتربوونەوەی کێشەکانی نێوان ئێران و ئیمارات. هەر لەم پەیوەندەدا، بە پێی هەواڵی راگەیاندنەکانی ناوخۆی ئێران، باڵیۆزی رووسیا لە تاران بانگکراوەتە وەزارەتی دەرەوەی ئێران و نارەزایەتی ئێران بە راگەیاندنی کۆتایی کۆبوونەوەی هاوبەشی وەزیرەکانی دەرەوەی وڵاتانی هاوکاری کەنداو و رووسیای دەربارەی سێ دوورگەکە پێ راگەیەندراوە. ئاژانسی هەواڵی خوێندکارانی ئێران (ایسنا)، لەمبارەوە نووسیویەتی :" باڵیۆزی رووسیا لە تاران لە لایەن عەلیرەزا عینایەتی، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئێیران و بەرپرسی گشتی کەنداو بانگکراوەو پێی راگەیەندراوە:" سێ دوورگەی تونبی گەورەو تونبی بچووک و ئەبوومووسا، تا هەتایە بەشێکن لە خاکی ئێران و خوازیاری ئەوە بوون رووسیا هەڵوێستی خۆی لەو بارەوە بگۆڕدرێت."  

هاوڵاتی ناوەندی قەڵەمی ئەمریکا، رۆژی سێ شەممە ١١ی حەوت ، وێڕای شەرمەزارکردنی سزای شەش ساڵ زیندانی بۆ تۆماج ساڵەحی، گۆرانیبێژی راپی ناڕازی ئێرانی، داوای ئازادکردنی دەستبەجێی ئەو هونەرمەندەی کرد. یەکێک لە پارێزەرەکانی تۆماج ساڵەحی کە لە سەردەمی ناڕەزایەتییەکانی ٢٠٢٢ دەستگیرکرا، رۆژی دووشەممە  بە ڕۆژنامەنوسانی راگەیاند کە لە لایەن ناوەندە دادوەرییەکانەوە سزای ٦ ساڵ و ٣ مانگ زیندان بە سەر ئەم هونەرمەندەدا داسەپاوە. ناوەندی  قەڵەمی ئەمریکا لە راگەیاندنەکەیاندا وێڕای شەرمەزار کردنی ئەم سزا قورسە بۆ ئەم هونەرمەندە  دەڵێت :" سزای شەش ساڵ و سێ مانگ زیندان بوون، تەنها لەبەر ئەوەی گۆرانی وتووە و خەڵکی ناڕازی هانداوە، سزایەکی (نایاسایی و بێبەزەییانە)یە. جوولی ترۆبۆ بەڕیوبەری بەشی "پەیوەندیکردن بەو هونەرمەندانەوە کە لە مەترسیدان" لە ناوەندی قەڵەمی ئەمریکا لەم بارەوە ئەڵیت :" ئەو سزای قورسەی دراوە  بە سەر تۆماج ساڵەحیدا، نموونەیەکی دیاری کردە وەحشیانەکانی بەرپرسانی ئێرانییە". جوولی ترۆبۆ هەروەها دەڵێت :" هێرشکردنە سەر هونەرمەندان بەهۆی هونەرەکەیانەوە و، تەنها لەبەر ئەوەی تواناکانی خۆیان بە شێوەی ئازادانە دەربڕیوە نابێ بێدەنگەی لێ بکرێت. هەرچەندە سەپاندنی ئەم سزایە بووە بە هۆی ئەوەی لە ژووری تاکەکەسی بێتە دەرەوە، بەڵام ئێمە وەک ناوەندی قەڵەمی ئەمریکا  هێشتا نیگەرانی تەندروستی و پاراستنی گیانی ئەوین. داوادەکەین ئەم هونەرمەندە دەستبەجێ ئەبێ ئازاد بکرێت و  بێبەری بکرێت لەو تاوانانەی خراوەتە پاڵی". تۆماج ساڵەحی رۆژی ٣٠ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٢ لە گوندی "گێرد پیشە" لە پارێزگای چوارمحالی بەختیاری دەستگیرکرا. ئەم هونەرمەندە راپە بۆ ماوەیەکی زۆر مافی بوونی پارێزەری نەبوو و مەترسی سێدارەی لەسەر بوو و لە ئێستادا بە سزای شەش ساڵ زیندانی کراوە.