كەشناسی هەرێم: بارانبارین تا سبەینێش بەردەوام دەبێت

هاوسەرۆکانی هەدەپە لە ناوچەی کادکۆی ئەستەنبوڵ، لەبارەی هێرشی دوێنێ سەر فەرهاد ئەنجو پەرلەمانتاری پارتەکەیان کە پۆلیسێک لەبەرچاوی کامێراکان زلەیەکی لێدا، کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیان ساز کرد، بەڵام هێزە ئەمنیەکان هێرشیان کردە سەر هاوسەرۆکان و ئەندامانی پارتەکە و گەمارۆدران. سەرۆکی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیا هێرشی هێزە ئەمنیەکانیان شەرمەزار کرد. ئەمڕۆ پەروین بوڵدان و میدحاد سانجار هاوسەرۆکانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لەبارەی هێرشی دوێنێ سەر فەرهاد ئەنجو پەرلەمانتارەکەیان کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیان لە ناوچەی کادکۆی ئەستەنبوڵ ساز کرد کە بەرپرسێکی پۆلیس بە جلی مەدەنیەوە زلەیەکی لە فەرهاد ئەنجودا و ئەوەش کاردانەوەی گەورەی لێکەوتەوە. پەروین بوڵدان: زۆری نەماوە، ئاکەپە دەدۆڕێت و دەڕوات هێزە ئەمنیەکانی حکومەتی ئاکەپە، رێگەیان نەدا میدیاکان رۆماڵی کۆنفڕانسی رۆژنامەوانی هاوسەرۆکانی هەدەپە بکەن. پەروین بوڵدان کو گوێی بە فشارەکانی هێزە ئەمنیەکان نەدا، بۆ بەشداربووان قسەی کرد و قسەکانی لە رێگەی تەلەفونەوە تۆمارکران و بڵاوکرانەوە. بوڵدان لە قسەکانیدا رایگەیاند، ئەو زلەیەی لە فەرهاد ئەنجو دراوە، لە هەموو خەڵکی رۆبۆسکی دراوە کە فەرهاد ئەنجوش خەڵکی رۆبۆسکیە و ١١ ساڵ لەمەوبەر ٣٦ گەنجیان لە سنوری هەرێمی کوردستان لەلایەن فڕۆکە جەنگیەکانی تورکیا کۆمەڵکوژکران و وتی، " زۆری نەماوە، ئاکەپە دەڕوات و دەدۆڕێت." دواتر هێزە ئەمنیەکان هێرشیان کردە سەر هاوسەرۆکان و ئەندامانی هەدەپە و گەمارۆیاندان و رێگە نەدرا، بەردەوامی بە خۆپیشاندان و کۆنفڕانسی رۆژنامەوانیەکە بدرێت. ئۆپۆزسیۆن گەمارۆدانی هاوسەرۆکانی هەدەپەیان شەرمەزار کرد لەمبارەیەوە سەرۆکی پارتە ئۆپۆزسیۆنەکانی تورکیا تویتیان بۆ پشتگیری لە هەدەپە بڵاوکردەوە. سەرەتا کەمال کلچدارئۆغلۆ سەرۆکی گشتی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)، تویتێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بە هیچ شێوەیەک نابێت هیچ سەرۆکێکی پارتێک، رووبەرووی هێرش و گەمارۆی پۆلیس ببێتەوە و وتی، " گەمارۆدانی هاوسەرۆکانی هەدەپە کە شەرمێکە، شەرمەزار دەکەن." عەلی باباجان سەرۆکی پارتی دیموکراسی و پێشکەوتنیش (دەڤا) تویتێکی لەبارەی هێرشی سەر هاوسەرۆک و ئەندامانی هەدەپە بڵاوکردەوە و دەڵێت، " هێرشی سەر سەرۆکی پارتێکی سیاسی لەبەردەم باڵەخانەی پارتەکەی قبوڵ ناکرێت. بە هەموو شێوەیەک نادادپەروەری بەرامبەر میدحاد سانجار هاوسەرۆکی هەدەپە و هاوڕێکانی رەت دەکەمەوە. رێگە نادەین پێشێلکاریەکان لەدژی سیاسەتی دیموکراتی ببێتە نەریتێک." تویتێکی دیکە لە لایەن ئەحمەد داودئۆغلۆ سەرۆکی گشتی پارتی دوارۆژەوە بڵاوکرایەوە و وتی، " گەمارۆدانی سەرۆکی پارتێکی سیاسی لەلایەن پۆلیسەوە قبوڵ ناکرێت. ئەو کردەوەیەک بەرامبەر میدحاد سانجار هاوسەرۆکی هەدەپە ئەنجامدرا قبوڵ ناکرێت. ئاکەپە لە ئەنقەرە شاند دەنێرێتە لای هەدەپە و لە ئەستەنبوڵ پێشێلکاری بەرامبەر دەکات، ئەمە دووڕوویی سیاسیە." چی روویدابوو؟ دوێنێ لە شاری ئەستەنبوڵ، خۆپیشاندانێکی فراوان بۆ هەڵگرتنی گۆشەگیری سەر عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە و دژی سیاسەتی شەڕ بەڕێوەچوو. پەرلەمانتار و ئەندامانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) بەشداریان لە خۆپیشاندانەکەدا کرد. هێزە ئەمنیەکانی تورکیا خۆپیشاندەرانیان گەمارۆدا و توندوتیژیان بەکارهێنا. بەرپرسێکی پۆلیس لە خۆپیشاندانەکەدا زلەیەکی لە فەرهاد ئەنجو پەرلەمانتاری هەدەپەدا و ئەوەش نارەزایەتیەکی گەورەی لێکەوتەوە. دەمیرتاش: زلەکە بەر خۆیان دەکەوێتەوە سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە لەمبارەیەوە تویتێکی بڵاوکردەوە و وتی، " ئەم دەسەڵاتە کە قوڕگی لەنێو خراپەکاریدا نوقم بووە، بە تەواوی سنورەکانی تێپەڕاندووە." دەمیرتاش لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا ئاماژەی بەوەدا، ئەو هێرشەکەی دوێنێ کە لەدژی دایکانمان و لەدژی فەرهاد ئەنجو پەرلەمانتاری هەدەپە ئەنجامدرا، لەلایەن کوردەوە هیچ کاتێک لەبیرناکرێت. دەمیرتاش لە کاردانەوەکەیدا لەبەرامبەر ئەو زلەیەی کە لە فەرهاد ئەنجو درا وتی، " ئێوە زلەتان نەبینیوە، چاوەڕێی سندوقەکانی هەڵبژاردن بکەن، دەبینن کە زلە چییە."

ئاژانسێکی هەواڵی ئەمریکا لە زاری بەرپرسانی عێراق بڵاوی کردوەتەوە؛ دانوستانەکانی نێوان تاران و ریاز بە نێوەندگیریی بەغدا بەهۆی ناڕەزایەتییەکانەوە گەیشتوەتە بنبەست. ئاژانسی هەواڵی (ئەسۆشیەتێدپرێس)ی ئەمریکا ئاشکرای کردوە؛ بەهۆی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران، دانوستانەکانی نێوان ئەو وڵاتە لە لەگەڵ وڵاتی سعودیە راگیراوە و بەغدا هیچ هیوایەکی بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی ئەو دوو وڵاتە نەماوە. ئاژانسەکە لە زاری ژمارەیەک بەرپرسی باڵای عێراق کە ناویان بڵاو نەکراوەتەوە ئاماژەی بەوەکردوە لە دوای دەستپێکردنی ناڕەزایەتییەکان بەهۆی ئەوەی ئێران ئامادەی کۆبونەوە و دانوستان لەگەڵ سعودیە نەبوە ئەو دانوستانانەی نێوانیان بە نێوەندگیریی بەغداد راگیراوە. پێشتر بەغدا میوانداریی پێنج گەڕی دانوستانی بەرپرسانی ئێران و سعودیەی کردبو بە مەبەستی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دو وڵاتە کە لە ساڵی 2016 دوای هێرشی لایەنگرانی توندڕەوی کۆماری ئیسلامی بۆ سەر باڵیۆزخانەی سعودیە لە تاران و کۆنسوڵخانەکەی لە شاری مەشهە گرژیی تێکەوت و پەیوەندییە دیپلۆماسی و سیاسییەکانی نێوانیان راگیرا. ئێران لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان سعودیەی تۆمەتبار کردوە لە رێگەی راگەیاند و میدیاکانی نزیک لەو وڵاتە هانی تێکدانی دۆخی ئێران دەدات و تەنانەت فەرماندەی سوپای پاسدارانیش هەڕەشەی هێرشکردنە سەر سعودیەی کرد لە ئەگەری بەردەوامبونی پشتیوانیی لە خۆپیشاندەران. بڵاوبونەوەی هەواڵی بە بنبەست گەیشتنی دانوستانەکانی ریاز و تاران لە کاتێکدایە بڕیارە رۆژی پێنجشەممە لە وڵاتی ئۆردون و لە لوتکەی (بەغداد 2) بەپرسانی سعودیە و ئێران لە پەراوێزی لوتکەکەدا دیداریان هەبێت و حسێن ئەمیرعەبدوڵڵاهیان، وەزیری دەرەوەی ئێران، وتویەتی: وڵاتەکەی بۆ مەرجەی سعودیە مامەڵەی خۆی بگۆڕێت ئامادەیە باڵیۆزخانەکەی لە ریاز بکاتەوە و پەیوەندییەکانی نێوان ئەو دوو وڵاتە ئاسایی ببێتەوە.    

 هاوڵاتی بە تۆمەتی چالاکی و تێوەگلان لەگەڵ بەرەی ئازادی فەڵەستینی، وەزارەتی ناوخۆی ئیسرائیل ڕۆژی یەکشەممە، پارێزەر وچالاکوانی فەڵەستینی سەڵاح حەموری دیپۆرتی فەڕەنسا کردەوە. سەڵاح حەموری، پارێزەر و چالاکوانی فەڵەستینی کە ماوەیەکی زۆرە لە ئۆرشەلیم نیشتەجێیە ، لە ١ی کانوونی یەکەم لەلایەن وەزارەتی ناوخۆیی ئیسرائیلەوە مۆڵەتی مانەوەی لە ئیسرائیل لێسەندرایەوە ودیپۆرتی فەڕەنسا کرایەوە. وەزارەتی ناوخۆی ئیسرائیل ئاماژەی بەوە کردووە، سەڵاح حەموری لەناو بەرەی فەڵەستینی چالاک بووە کە لەکاتێکدا ئەو گروپە بە گروپێکی تیرۆریستی ناسیندراوە لەلایەن ئیسرائیلەوە، هەروەها هانی کوشتن وتیرۆرکردنی ئیسرائیلیەکانی داوە، ئەمە جگە لەوەی سەڵاح حەموری لە ساڵانی ڕابردوودا تۆمەتبارکرابوو بە هەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی حزبی ئەلترا ئۆرسۆدۆکس شاس. وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا لە بارەی دیپۆرتکردنەوەی سەڵاح حەموری، لە بەیاننامەیەکدا سەرکۆنەی بڕیارەکەی ئیسرائیلی کرد و وتی، فەڕەنسا دژی ئەو بڕیارەیە وبەرگری لە مافەکانی سەڵاح حەموری دەکات. سەڵاح حەموری دوای دیپۆرتکردنەوەی بۆ فەڕەنسا لە لێدوانێکی ڕۆژانمەوانیدا وتی، من بەردەوام لە هەوڵەکانم ودژی ئەم داگیرکاریە دەوەستمەوە تا ئەوکاتەی مۆڵەتی گەڕانەوەم بۆ وڵاتەکەی خۆم بەدەست ئەهێنمەوە؛ هەروەها ئیسرائیلیشی بە" پەکتاوکردنی نەتەوەیی " تۆمەتبارکرد و وتیشی دیپۆرتکردنەوەی من لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ ئەوەیە نیشانی بدات کە کەس ناتوانێت بەرەنگاری ئیسرائیل ببێتەوە. سەڵاح حەموری، لە دایکێکی فەڕەنسیە وبەهۆی دایکیەوە خاوەنی ڕەگەزنامەی فەڕەنسیە، بۆ ماوەی ٧ ساڵ لە زینداندا بووە بەتۆمەتی کوشتنی ڕەبی ئۆڤادیا یوسف، دامەزرێنەری حیزبی ئەڵترا ئەرسۆدۆکس شاس، بەڵام لە ساڵی ٢٠١١ لە بەرامبەر گیلاد شالیتی لە زیندان ئازادکرا کە شالیت بۆ ماوەی نزیکەی ٥ ساڵ بوو لە غەزە گرووپی حەماس دەستگیری کردبوو.

هاوڵاتی شاندێکی نەتەوە یەکگرتووەکان گەیشتە ماڵی عەلی سیستانی گەورە مەرجەعی دینی شیعەکان لە شاری نەجەف. ئەمڕۆ دوشەممە نوسینگەی راگەیاندنی مەرجەعی باڵای شیعەکانی عێراق لە بەیاننامەیەکدا بڵاویكرده‌وه‌، ئەمڕۆ عەلی سیستانی له‌ ماڵه‌كه‌ی خۆیدا لە پارێزگای نەجەف پێشوازی لە کریستن ریچارد، راوێژکاری سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان و بەڕێوەبەری نێردەی لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی داعش لە عێراق كرد. ئاماژە بەوەشکراوە، سەردانەکە بە مەبەستی کۆبوونەوە لەگەڵ مەرجەعی باڵا و ئاگادارکردنەوەی لە دوایین پێشهاتەکانی کاری تیمی نێودەوڵەتی و ئەوەی بەدەستیهێناوە لە رووی بەدواداچوون و دادگاییکردنی چەکدارانی داعشەوە بووە. بەگوێرەی بەیاننامەکە، لەو دیدارەدا سیستانی ئەو سەرکەوتنە گەورەیەی عێراقییەکان لە خەباتە گەورەکەیان بۆ ڕزگارکردنی وڵاتەکەیان لە تیرۆریستییەکانی داعش بەبیرهێنایەوە، ستایشی ئەو قوربانییە گەورەیەی کرد و وتی، "ئەگەر ئەم سەرکەوتنە یەکلاکەرەوەیە نەبوایە، ئێستا نەدەکرا بە دوای چه‌كدارانی داعشدا بگەڕێن و لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکرێن لەبەرامبەر ئەو تاوانانەی بەرامبەر عێراقییەکان ئەنجامیانداوە". لە بەیاننامەکەدا هاتوه‌، رێبه‌ری باڵا جەختی لە پێویستی کارکردن بۆ ئازادکردنی ئەو ژنه‌ تورکمان و ئێزیدیانە كرده‌وه‌ کە تاوه‌كو ئێستا له‌ ده‌ستی چه‌كدارانی ئەو ڕێکخراوە تیرۆریستییە لە سوریا ماون.    

بەرپرسێکی باڵای کۆماری ئیسلامی ئێران رایگەیاند؛ توانایەکی زۆریان لە بواری ئەتۆمیدا بەدەستهێناوە بەڵام ئامانجیان نییە بۆمبی ئەتۆمیی دروست بکەن. کەمال خەرڕازی، راوێژکاری رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە لوتکەی تاران رایگەیاند؛ وڵاتەکەی خاوەنی 19 هەزار کورەی ئەتۆمییەوە و ئەوەش وای کرد وڵاتانی رۆژئاوا هەوڵی دانوستانی ئەتۆمیی لەگەڵ ئێران بدەن. ئەو بەرپرسە وتی: دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمیی بە باوەڕی کۆماری ئیسلامی ئێران حەرامە و تاران پێی وا نییە ئاسایش و سەقامگیریی بە چەکی ئەتۆمیی دابین دەکرێت. خەرڕازی جەختی لەوە کردەوە کە کۆماری ئیسلامی ئێران ئامانجی لە بەرنامە ئەتۆمییەکەی دروستکردنی چەکی ئەتۆمیی نییە. لێدوانی ئەو بەرپرسە لە کاتێکدایە، ئێران لە بەرامبەر فشارە نێودەوڵەتییەکان و سزاکانی ئەمریکا رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆمی بۆ زیاتر لە 60٪ بەرز کردوەتەوە کە دەبێت بە پێی یاسا نێودەوڵەتییەکان و رێککەوتنی ئەتۆمیی ساڵی 2015ی نێوان وڵاتانی 5+1 و ئەو وڵاتە، دەبێت رێژەی پیتاندن لە 5٪ زیاتر بەرز نەکرێتەوە.  

ناڕەزایەتییەکانی ئێران سینەما و ئەکترەکانی ئەو وڵاتەشی گرتوەتەوە و تەرانە عەلی دوستی رەوانەی زیندان کرا و ماڵی سینەمای ئێران ئاشکرای دەکات زیاتر لە 200 ئەکتەر و سینەماکاری وڵاتەکە دەستگیر کراون. میدیاکانی ئێران بڵاویان کردەوە؛ تەرانە عەلی دوستی، خانمە ئەکتەری وڵاتەکە دوای دەستبەسەرکردنی گوازراوەتە بۆ زیندانی ئێڤین لە تاران و دادگا تۆمەتی هاندانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی خستوەتە پاڵ ئەو ئەکتەرە. زیندانیکردنی تەرانە عەلی دوستی، کاردانەوەی بەرفراونی لێکەوتوەتەوە و سادق زیباکەلام مامۆستای زنکۆ لە ئێران رایگەیاندوە؛ سەلماندنی ئەو تۆمەتانەی روبەڕوی عەلی دوستی کراوەتەوە ئاستەمە و جێی گومانە. تەرانە عەلی دوستی تەمەنی 38 ساڵە و رۆڵی لە 30 فیلم و درامادا بینیویە و خاوەنی لانیکەم 20 خەڵاتی بواری سینەما و فیلمە  و بە بینی رۆڵی شەهرزاد ئەو ئەکتەرە زیاتر ناوبانگی دەرکرد. ئەو لە سەرەتای ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران پشتیوانیی خۆی بۆ ئەو ناڕەزایەتییانە دەربڕی و دژی لەسێدارەدانی گەنجانیش وتی: ئەوەی بەرامبەر ستەم بێدەنگ بێت، پشتیوانی ستەمکارە. لە لایەکی دیکەوەنیکی کەریمی خانمە، هونەرمەدنی ناوداری ئێران وەک کاردانەوەیەک بە زیندانیکردنی عەلی دوستی و ژمارەیەک ئەکتەر و سینەماکار رایگەیاند سەرجەم کارەکانی لە وڵاتەکە رادەگرێت و پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکان دەکات. ماڵی سینەمای ئێران رایگەیاندوە لە سەرەتای ناڕەزایەتییەکانەوە لانیکەم 200 ئەکتەر و سینەماکار لە ئێران دەستگیر کراون و لەو ژمارەیەکیان بە بارمتە ئازاد کراون. دوای مەرگی ژینا ئەمینی و سەر‌هەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران، زۆربەی ئەکتەر و هونەرمەند و سینەماکار و وەزرزشکارە ناودار و خاوەن پێگەکانی وڵاتەکە پشتیوانی خۆیان بۆ ئەو ناڕەزایەتییانە و داواکارییەکانی خۆپیشاندەران دەربڕیوە.

لە شاری ئیزمیری تورکیا، ژمارەیەک پارت و رێکخراوە کوردیەکان بۆ ئەوەی دۆخی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە ئاشکرا بکرێت کە ٢١ مانگە هیچ زانیاریەک لەسەر بەدەست ناهێنرێت، خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. هێزە ئەمنیەکانی تورکیا هێرشیان کردە سەر خۆپیشاندەران و ٥٠ کەسیان دەستگیر کرد. ئەندامانی کۆنگرەی دیموکراتیکی گەلان، بزوتنەوەی ژنانی ئازاد، پارتی دیموکراتی هەرێمەکان، پارتی دیموکراتی گەلان، هێزەکانی تێکۆشانی یەکگرتوو، کۆمەڵەی هاوکاری و پشتگیری خانەوادەی زیندانی و سزادراوانی ئیجە، لە گۆڕەپانی کۆناکی ئیزمیر خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. ئەندامانی پارت و رێکخراوە کوردیەکان داواین کرد، گۆشەگیری سەر عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە هەڵبگیرێت و رێگە بدریت، پارێزەر و خانەوادەکان بتوان سەردانی ئیمڕالی بکەن کە ئۆجالان و سێ زیندانی دیکەی پەکەکە لەو دورگەیە بەند کراون. ئاژانسی هەواڵی میزۆپۆتامیا رایگەیاند، هێزە ئەمنیەکان رێگریان لە خۆپیشاندانەکە کردووە و هێرشیان کردووەتە سەر خۆپیشاندەران و بە ئەشکەنجە و لیدان ٥٠ کەسیان دەستگیر کردووە. ئاژانسەکە ئەوەی خستەڕوو کە محەمەد زاهیر هاوسەرۆکی رێکخستنی هەدەپە لە ناوچەی بۆدرومی ئیزمیر بەهۆی هێرشی هێزە ئەمنیەکان تووشی جەڵتەی دڵ بووە و بۆ نەخۆشخانە گواستراوەتەوە. لەلایەکی دیکەوە، پەرلەمانتار، بەڕێوەبەر و ئەندامانی پارتی دیموکراتی گەلان (هەدەپە) لە ئەستەنبوڵ بە هەمان ئامانج، خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. لە ئەستەنبوڵیش هێزە ئەمنیەکان رێگریان لە خۆپیشاندانەکەی هەدەپە کرد و بەرپرسێکی پۆلیس زلەی لە فەرهاد ئەنجو پەرلەمانتاری هەدەپەدا. هەدەپە لەبارەی هێرشکردنە سەر پەرلەمانتارەکەیان راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، ئەو زلەیەی لە پەرلەمانتارەکەیان کەوتووە، بە واتای ئەوە دێت کە بەر هەموو ئەو لایەن و کەسانە کەوتووە کە داوای گۆڕانکاری لە تورکیا دەکەن و بۆیەش پێویستە قبوڵ نەکرێت. لەسەر ئەم بابەتە، سبەینێ پەروین بوڵدان هاوسەرۆکی هەدەپە لە ناوچەی کادکۆی ئەستەنبوڵ کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسی ئەنجام دەدات. دوای ئەوەی نوسینگەی یاسایی سەدە کە لە ژمارەیەک پارێزەر پێک دێت و ئەرکی پارێزەری عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکەیان لە ئەستۆ گرتووە، مانگی رابردوو، راگەیەندراوێکیان بڵاوکردەوە و ئاماژەیان بەوەکرد کە رێکخراوی بەرەنگاربوونەوەی ئەشکەنجەی سەر بە کۆنسەی ئەوروپا (سی پی تی)، لە سەردانەکەی چەند مانگ لەمەوبەری خۆیدا بۆ ئیمڕالی چاوی بە ئۆجالان نەکەوتووە کە رێکخراوەکە رایگەیاندبوو، لە ئیمڕالی ئۆجالانیان بینیوە. دوای راگەیەندراوی پارێزەرانی ئۆجالان، رێکخرا و پارتەکانی نزیک لە پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) لە تورکیا و باکوری کوردستان، رۆژئاوای کوردستان، بەشیک لە باشوری کوردستان و وڵاتانی ئەوروپا دەستیان بە خۆپیشاندان کرد و نزیکەی مانگێکە خۆپیشاندانەکان بەردەوامن و داوا دەکەن، چارەنووسی عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە ئاشکرا بکرێت کە ٢١ مانگە هیچ  زانیاریەک لەبارەی تەندروستی و ئاسایشیەوە نازانرێت. عەبدوڵلا ئۆجالان رێبەری پەکەکە، لە ١٥ی شوباتی ساڵی ١٩٩٩، لە نایروبی پایتەختی کینیا، لەلایەن ژمارەیەک هەواڵگیری زلهێزەکانی جیهانەوە دەستگیرکرا و رەوانەی تورکیا کرایەوە. ئۆجالان نزیکەی ٢٤ ساڵە لە زیندانی دورگەی ئیمڕالی لەنێو دەریای مەڕمەڕەدا زیندانیکراوە.

93 رۆژە ناڕەزایەتییەکان بەردەوامە گەنجێکی دیکە کە بەهۆی ئەشکەنجە لە نەخۆشخانەبو دوای 25 رۆژ گیانی لەدەستدا و دەستگیرکردن و لێکۆڵینەوە لە چالاکوانی رۆژهەڵاتی کوردستان بەردەوامە و لە دو زیندانی گەورەی ئێرانیش گرژی و ئاڵۆزیی رویدا و بەهۆیە پێنج زیندانیی کوژران و 100 زیندانیکراوی دیکە برینداربون هاوکات و بەهۆی بەردەوامیی مانگرتنەکانەوە 50%ی توانای پاڵاوگەکان و کارگە پتڕۆکیمیاییەکان لەکار کەوتوە   ئەمڕۆش مانگرتنی زۆربەی کرێکارانی پاڵاوگەکان و ناوەندە پتڕۆکیمیاییەکانی ئێران بەردەوامبو و سەرچاوەکانی هەواڵی وڵاتەکە بڵاویان کردوەتەوە 50%ی ئەو کارگانە کارەکانیان وەستاوە و ئەگەری سەرهەڵدانی کێشەی سوتەمەنی و غاز هەیە. شەش گەنج و لاوی شاری سەردەشت کە لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیر کرابون سزای دو ساڵ تا دو ملیۆن 500 هەزار تمەنیان لە لایەن دادگایەکی ئێرانەوە بەسەردا سەپێنراوە دوو کەس لەو سزا دراوانە تەمەنیان 16 ساڵ و 17 ساڵە و ئەوانی دیکەش تەمەنیان لە نێوان 18 ساڵ بۆ 23 ساڵە. لە لایەکی دیکەوە هەر ئەمڕۆ یەکشەممە دادگایەکی ئێران لە شاری دێڵوڕان لە پارێزگای ئیلام لە رۆژهەڵاتی کوردستان سزای زیندانی بە سەر ژمارەیەک دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەکانی ئەو بەشە لە کوردستاندا دەسەپێنێت. 22 گەنجی شاری دێڵوڕان کە بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی ئەو شارەی رۆژهەڵاتی کوردستان دەستگیرکرابون لە لایەن دادگاوە سەرجەمیان بە 74 ساڵ زیندانیی سزا دراون و زۆربەی ئەو دەستگیراوانە لە نێوان دو ساڵ بۆ پێنج ساڵ سزای زیندانیان بەسەردا سەپێنراوە. لە شارەکانی ئیلام و بۆکان و سەردەشت و سنە و چەند شارێکی دیکەش ئەمڕۆ ژمارەیەک گەنجی دیکە دەستگیرکراون و بە پێی هەواڵی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤی رۆژهەڵات چارنوسی ئەو گەنجانەش هاوشێوەی دەیان گەنجی دیکەی کورد کە لە چەند رۆژی رابردودا دەستگیرکراون ، نادیارە. ئەندامێکی ئەنجومەنی بەرێوبردنی بەرەی یەکگرتوەی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە ناوی د.محەمەدباقر پیری، دوای لێکۆڵینەوە لە لایەن دەزگای هەواڵگریی ئێران (ئیتلاعات) لە شاری سنە ئازد کرا. تۆڕی مافەکانی مرۆڤ لە رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردوەتەوە پێنج زیندانیکراوی شاری ورمێ گوازراونەتەوە بۆ ژوری تاکەکەسی بە مەبەستی جێبەجێکردنی سزای سێدارە. شەوی یەکشەممە گەنجێکی تەمەن 32 ساڵی شاری کەرەج بە ناوی شروش پورئەحمەدی دوای ئەوەی بەهۆی ئەشکەنجەوە 25 رۆژ لە نەخۆشخانە بو گیانی لەدەستدا. رۆژنامەیەکی ئەمریکی ئاشکرای دەکات دەسەڵاتی ئێران بۆ سەپاندنی یاساکانی دەستدرێژیی سێکسی دەکاتە سەر کچان و ژنانی دەستگیرکراو. رۆژنامەی (نیۆیۆرک تایمز) لە ئەمریکا راپۆرتێکی لەسەر دەستدرێژیی سێکسی بۆ سەر دەستگیرکراوانی ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بڵاو کردوەتەوە و ئاماژەی بەوەکردوە بە پێی ئەو بەڵگانەی دەست رۆژنامەکە کەوتوە ئەو چالاکوان و ژنانەی لە ناڕەزایەتییەکاندا دەستگیر دەکرێن یان دەستدرێژیی دەکرێتە سەریان یان هەڕەشەی دەستدرێژییان لەسەرە.   وردەکاریی سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکانی زیندانی شاری کەرەج بڵاو دەکرێتەوە و ئاشکرا بوە زیندانییەک لە لایەن سەرۆکی زیندانەکەوە بە گوللـە کوژراوە و سێ زیندانیی دیکەش دوای برینداربونیا گیانیان لەدەستداوە. دوای ئەوەی 15 زیندانی ناوەندیی شاری کەرەج بۆ ژوری تاکەکەسی گوازراونەتەوە بە مەبەستی جێبەجێکردنی سزای سێدراەیان، ناڕەزایەتیی لەو زیندانە سەری هەڵداوە و چوار زیندانیی کوژراون و چوار زیندانیی دیکە بە گوللـە و چەکی ساچمەیی برینداربون و بە گشتی 100 زیندانیی ئەو زیندانە لە ناڕەزایەتییەکانی شەوی شەممە کە بوە هۆی ئاگرکەوتنەوە لە زیندانەکە بریندار بون. لە لایەکی دیکە ئەمشەو هەواڵی ئاڵۆزیی لە زیندانی قائمشەهر لە پارێزگای مازندەران لە باکوری ئێران بڵاو کرایەوە و بەڕێوبەری زیندانەکەش ئاشکرای کردوە بەهۆی ئەوەی سزای سێدارەی زیندانییەک راگەیەنراوە ئاڵۆزیی ئەو زیندانەی گرتوەتەوە و دواتر کۆنتڕۆل کراوە. تەرانە عەلی دوستی خانمە ئەکتەری ئێران رەوانەی بەندی (209)ی زیندانی ئێڤین لە تاران کرا شەوی شەممە هێزە ئەمنییەکان هەڵیانکوتایە سەر ماڵی ئەو ئەکتەرە و دوای سێ کاتژمێر لە پشکنینی ماڵەکەی دەستبەسەریان کرد. عەلی دوستی کە پشتیوانیی لە ناڕەزایەتییەکان دەکرد دوای لەسێدارەدانی دوو گەنجی وڵاتەکە رایگەیاند؛ بێدەنگیی لە ستەم پشتیوانیی ستەمکارە. نیکی کەریمی، خانمەهونەرمەندی ناوداری ئێران لە پەیامێکدا رایگەیاند سەرجەم گرێبەستەکانی بۆ کاری نواندن لە وڵاتەکە هەڵوەشاندوەتەوە و بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیکردنی ناڕەزایەتییەکان. پێگەی بلۆمبێرگ رایگەیاند؛ ئەگەر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران کۆتایی پێبێت گۆڕانکاریی گەورە لە ناوچەکە بەڕێویە و ئەمریکا باشترین هاوپەیمانیی خۆی دەستدەکەوێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بە پێی دوایین ئاماری ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران (هەرانا) لە 93 رۆژی ناڕەزایەتییەکانی ئێران 497 کەس کوژراون.    

هاوڵاتی وەرزشکارێکی ئێرانی پاڵەوانێتی لەشجوانی جیهانی بردەوە وخەڵاتەکەی بەخشیە ژنانی ئێران  هادی چۆپان، وەرزشکاری بەناوبانگی ئێرانیە، توانی پلەی یەکەم لە بەناوبانگترین کێبڕکێی جیهانی (ماستەر ئۆڵۆمپیاد) بەدەست بهێنێت و مەدالیاکەشی پێشکەشی ژنانی ئێران کرد. هادی چۆپان لە ساڵانی ڕابردوودا دووەم وسێەمی بەدەستهێنابوو، بەڵام ئەمساڵ توانی پلەی یەکەم بەدەستبهێنیت و بڕی ٤٠٠ هەزار دۆلار بەدەستبهێنێت، خەڵاتەکەی پێشکەشی ژنانی ئێران کرد و وتی، هیوادارم ئەمە کەمێک لە خەمەکانی گەلی ئێران سوک بکات. پێشبڕکێی ماستەر ئۆڵۆمپیاد، بەناوبناگترین پاڵەوانی جیهانیە و لە شاری لاس ڤێگاسی ئەمریکا بەڕێوە چوو، لەم ئۆڵۆمپیاتەدا باشترین یاریزانەکانی لەشجوانی پێشبڕكێ دەکەن. براوەکانی ئەمساڵی پێشبڕکێکە بەمجۆرە بوون : هادی چۆپان پلەی یەکەمی بەدەستهێنا وبڕی ٤٠٠ هەزار دۆلاری بردەوە، دێریک لونسفۆرد کە پاڵەوانی ساڵی ڕابردوو بوو بڕی ١١٥ هەزار دۆلاری بردەوە،هەروەها نیک واکەریش پلەی سێیەمی پاڵەوانێتیەکەی بەدەستهێنا و بڕی ١٠٠ هەزار دۆلاری بردەوە. هادی چۆپان تەمەنی ٣٥ ساڵە و لە شاری سێپیدانی ئێران لەدایک بووە، لە تەمەنی سێزدە ساڵیەوە دەستیکردووە بە یاری لەشجوانی وئەمساڵ توانی پلەی یەکەم بەدەستبهێنێت و خەڵاتەکەشی پێشکەش بە ژنانی ئێران کرد؛ هادی چۆپان لەدوای بەیتوڵڵە عەباس پور تاکە ئێرانیە کە توانیبێتی ئەو پلەیە بەدەستبهنێت لە پێشبڕكێی ماستەر ئۆڵۆمپیاد. هادی چۆپان وتیشی" من توانیومە نوێنەرێکی باش بم بۆ خەڵکی ئێران و ئێمە دەبێ لەهەرشوینێکی دنیا بین شانازی پێکەوە بکەین.

حکومەتی تورکیا لە ماوەی حەفتەیەکدا، سێ هەزار و ٢٢٢ پەنابەری دیپۆرت کردووەتەوە کە زۆربەیان خەڵکی ئەفغانستانن. بەڕێوەبەرایەتی کۆچی تورکیا رایگەیاند، لەنێوان ٩ بۆ ١٥ی کانونی یەکەمدا، هێزە ئەمنیەکان چوار هەزار و ٣٥٥ پەنابەریان لە شارە جیاوازەکانی تورکیا دەستگیرکردووە و رادەستی بەڕێوەبەرایەتیەکەیان کراون. باسی ئەوەشی کرد کە لەو ژمارەیە سێ هەزار و ٢٢٢ کەسیان سنورداش کراون کە هەزار و ٨٩٣ کەسیان ئەفغانی، ٦٤ کەس پاکستانی و هەزار و ٢٦٥ کەسیش خەڵکی وڵاتانی دیکەی رۆژهەڵاتی ناوەراست و ئاسیان. سێ رۆژ لەمەوبەریش وەزارەتی ناوخۆی تورکیا رایگەیاندبوو، لە یەکی کانونی دووەمی ئەمساڵەوە تاوەکو ١٥ی ئەم مانگە، ١١٥ هەزار و ٤٧٧ پەنابەر دیپۆرت کراونتەوە کە ٦٤ هەزار و ٩١٦ کەسیان ئەفغانی و ١٢ هەزار و ٢٧٦ کەسیان پاکستانی بوون. رۆژی ١٦ی ئەم مانگەش، میدیاکانی تورکیا ئاماژەیان بەوەکرد کە لە شاری موغلای تورکیا ١٤٤ پەنابەر دەستگیرکراون. رێکخراوی مافەکانی مرۆڤی هەنگاو رایگەیاند، ژمارەیەک لەو ١٤٤ پەنابەرە کوردی رۆژهەڵاتی کوردستانن و پێشبینی دەکرێت، رادەستی حکومەتی ئێران بکرێن و بەو هۆیەوە مەترسی لەسەر ژیانیان هەیە.

هاوڵاتی وه‌زاره‌تی ته‌ندروستی عێراق رایده‌گه‌یه‌نێت، له‌ژێر سه‌رپه‌رشتی راسته‌وخۆی وه‌زیری ته‌ندروستی زۆرترین بڕی مادده‌ هۆشبه‌ره‌كان له‌ناوبرا.  ئه‌مڕۆ یه‌كشه‌ممه‌ 18ـی كانوونی یه‌كه‌می 2022، وه‌زاره‌تی ته‌ندروستیی عێراق له‌ راگه‌یه‌ندراوێكدا ئاماژه‌ی به‌وه‌كرد، له‌ژێر سه‌رپه‌رشتیاری راسته‌وخۆی د.ساڵح حوسناوی، وه‌زیری ته‌ندروستی عێراق زۆرترین بڕی مادده‌ هۆشبه‌ره‌كان به‌ جۆره‌ جیاجیاكانه‌وه‌ كه‌ له‌ ماوه‌ی رابردوودا ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرابووهەروەها له‌ به‌شی پزیشكی داد هه‌ڵگیرابوون له‌ناوبرا. وتیشی،، له‌ پرۆسه‌كه‌دا، 5.9 تۆنی چه‌ندین جۆری مادده‌ی هۆشبه‌ر، 54 ملیۆن حه‌ب، 31 هه‌زار ئه‌مبول و نۆ هه‌زار بۆتڵی هۆشبه‌ر له‌ناوبران. هاوكات وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، لەسەرەتای ئەمساڵەوە تاوەكو ئێستا، چارەسەری بۆ چوار ھەزار و 500 بەکارھێنەری ماددە ھۆشبەرەکان كراوە و ئاماژە بەوەشكراوە، زۆربەی بەكارھێنەرەكان تەمەنیان لەنێوان 15 بۆ 30 ساڵدایه‌.

لەسەدا ٧٥ی بەشداربووانی راپرسیەک کە لە تورکیا ئەنجامدراوە، پێیان وایە ئەو سزایەی کە بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبوڵ سەپێندراوە، پرسێکی سیاسیە و دەسەڵاتی لە پشتەوەیە. کۆمپانیای (بوپار)ی تایبەت بە ئامار و راپرسیەکان، راپرسیەکی لەبارەی سزادانی ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورە شارەوانی ئەستەنبوڵ ئەنجامدا. کۆمپانیاکە لە ١٤ پارێزگای تورکیا و باکوری کوردستان راپرسیەکەی ئەنجامداوە و هەزار و 750 کەس بەشداریان لە راپرسیەکەدا کردووە. لە راپرسیەکەدا پرسیاری ئەوە لە بەشداربووان کراوە کە ئایا سەپاندنی سزای زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ کارێکی راستە یان نا؟ و ئەنجامی راپرسیەکە بەم شێوەیە بووە: لەسەدا ٧١ سزایەکی دادپەروەرانە نییە. لەسەدا ١٩.٥ سزایەتی دادپەروەرانەیە. لەسەدا ٩.٥ نازانم. لە بەشێکی دیکەی راپرسیەکەدا پرسیار لە بەشداربووان کراوە کە ئایا، سزاکە سیاسیە یان نا؟ ئەنجامەکە بەم شێوەیە بووە: لەسەدا ٧٥.٥ سزایەکی سیاسیە. لەسەدا ٢١.٥ سزایەکی دادپەروەرانەیە. لەسەدا ٣.٠ هیچ بۆچوونێکم نییە. ١٥ی کانونی یەکەم، دادگای ئەستەنبوڵ بە تۆمەتی سووکایەتیکردن بە بەرپرسانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا، سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ  ١٥ رۆژی زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ سەپاند. ئەم هەنگاوەی دەسەڵاتی تورکیا، رووبەرووی رەخنەیەکی زۆری رای گشتی، پارتەکانی ئۆپۆزسیۆن و دەوڵەتانی جیهان بووەوە.

هاوڵاتی ڕەجەیب تەیب ئەردۆغان، ڕۆژی چوارشەممە یەکەم لێدوانی راستەوخۆی دا لەبارەی بڕیاری زیندانیکردنی ئیمام ئۆغلو دا و وتی،" هێشتا بڕیاری کۆتایی دادگا نەدراوە و بڕیارەکە دەچێتە دادگای تێهەڵچونەوە کاساسیۆن، ئەگەر دادگا هەر هەڵەیەکی کردبێ، ئەوا ڕاستی دەکەنەوە".   سەرۆک کۆماری تورکیا، ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، لە ماردینی باشوری ڕۆژهەڵاتی تورکیا لە لێدوانەکەیدا لەبارەی سزای زیندانیکردن و دورخستنەوی ئیمامئۆغڵۆ لە کایەی سیاسی ئاماژەی بەوەشداوە، کە زۆرجار هەبووە لەبارەی بڕیارەکانی دادگاوە ڕەخنەی توندمان گرتووە، بەڵام ئەمە بەو مانایە نیە کە ماف بدرێت بەو کەسانەی کە سوکایەتی بە بڕیارەکانی دادگا دەکەن، یاخود پشتگوێی دەخەن.   لەبارەی کاندی داهاتووی ئۆپۆزسیۆنیشەوە ئەردۆغان ڕایگەیاندووە، گرنگ نیە بەلایەوە کە ئەو کاندیدە کێ دەبێت. ڕۆژی هەینی هەزاران کەس لە ئیستەنبوڵ کۆبونەوە وڕەخنەیان لە بڕیارەکەی دادگا و حوکمەتی تورکیا گرت کە پێش هەڵبژاردنی ساڵی داهاتووی تورکیایە کەوا ٢٠ ساڵ حوکمی دەسەڵاتی ئەردۆگان دەخاتە ژێر تاقیکردنەوەوە. ڕەخنەگران دادگاکان بەوە تۆمەتبار ئەکەن کە بە سودی ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بڕیار ئەدەن، لەکاتێکدا حوکمەت ئەوە دوپات ئەکاتەوە کەوا دادگاکان سەربەخۆن. ئەکرەم ئیمامئۆغڵو، سەرۆکی شارەوانی ئەستنبوڵ، بە تۆمەتی ناوزڕاندن و سوکایەتیکردن بە بەرپرسانی گشتی لە لێدوانەکەی مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠١٩ دا دادگایی کرا وسزای دورخستنەوەی لە کایەی سیاسی و زیاتر لە دوو ساڵ ونیو زیندانی بۆدەرچوو، ئەمەش بەهۆی ئەوەی ساڵی ٢٠١٩ لە خولی یەکەمی هەڵبژاردنی سەرۆکی شارەوانیەکان سەرکەوتنی بەدەستهێنابوو بەڵام بڕیارەکە هەڵوەشێنرایەوە و ئیمامئۆغڵوش تانەی لە بڕیارەکە دا وتی ئەوانەی هەڵبژاردنە سەرەتاییەکانیان هەڵوەشاندەوە " گەمژەن" ئیمام ئۆغڵو ئەو لێدوانەی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی بە سیاسی ونایاسایی ناوبرد.

رۆژنامەنوسێکی تورکیا ئاشکرای دەکایت هەدەپە ژنێک دەکاتە پاڵێوڕاو بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار لە هەڵبژاردنەکانی داهاتوی وڵاتەکەدا. ئیسماعیل سایماز، نوسەری رۆژنامەی (سۆزجو)ی تورکی لە دوایین وتاریدا ئاشکرای کرد، پارتی دیموکراتی گەلان(هەدەپە) بڕیاری داوە ژنێک کاندید بکات بۆ هەڵبژاردنەکانی سەرۆک کۆماریی تورکیا و لەو چوارچێوەیەشدا گوڵتان کشاناک دەبێتە پاڵێورای ئەو پارتە. سایماز ئاماژەی بەوە کردوە کە بەرپرسێکی باڵای هەدەپە پێی راگەیاندوە؛ ئەگەر کەمال کڵیچدارئۆغڵو، سەرۆکی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە)خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماریی تورکیا بپاڵێوێت ئەوا هەدەپە چاوپۆشیی لە کاندیدکردنی کشاناک دەکەن. گوڵتان کشاناک، هاوسەرۆکی پیشوی پارتی ئاشتی و دیموکراسی(بەدەپە) و سەرۆکی پێشوی شارەوانییەکانی ئامەد لە باکوری کوردستان شەش ساڵە لە زینداندایە و تا ئێستاش دادگای تورکیا بە فەرمی سزای بەسەردا نەسەپاندوە.  

 بودجەى ساڵى نوێی تورکیا بە کۆی دەنگى پەرلەمانتارانى دەسەڵاتی وڵاتەکە پەسەند کرا و هەدەپە دەڵێت ئەوەی پەسندکراوە بودجەی سەربازیی و  جەنگە. شەوی هەینی دانیشتنى تایبەتی پەرلەمانی تورکیا لەسەر پڕۆژەیاساى بودجەى ساڵی 2023  وڵاتەکە بەڕێوەچو و بودجەکە بە 325 دەنگى بەڵێى پارتی داد و گەشە (ئاکەپە) و پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست(مەهەپە) پەسند کرا و 201 پەرلەمانتاریش بە دەنگى نەخێردژی پەسندکردنی بودجەکە دەنگیان دا.  داهاتی ساڵی 2023 ی تورکیا لە بودجەکەدا بە چوار ترلیۆن و 470 ملیار لیرە دەستنیشان کراوە و خەرجییەکانیش بە سێ ترلیۆن و 810 ملیار لیرە خەمڵێنرا. لە کاتى بەڕێوەچونى دانیشتنى پەرلەمان لەسەر ماددە یاساییەکانی بودجە، پارتەکانى ئۆپۆزسیۆن و بەتایبەت پارتى دیموکراتى گەلان(هەدەپە) رەخنەى توندی لە ناوەڕۆکى پڕۆژەیاساکە گرت و بە بودجەى جەنگ و شەر ناویان برد. لە بودجەى ساڵى 2023ى تورکیا بۆ وەزارەتى بەرگریى 470 ملیار لیرە دیاریکراوە و ئەم بودجە دیاریکراوی ئێستا بەراورد بە ساڵى 98٪ی زیادى کردوە.