كەشناسی هەرێم: بارانبارین تا سبەینێش بەردەوام دەبێت

هاوڵاتی لەبارەی کاتی ناردنی 400 ملیار دینارەکە بۆ هەرێمی کوردستان، ئیخڵاس دلێمى، ئەندامى لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق بە رووداوی راگەياندووة، "لە دوو رۆژى داهاتوودا ئەو بڕە پارەیە دەخرێتە سەر هەژمارى بانکى بانکەکانى هەرێمى کوردستان، ناردنى ئەو بڕە پارانە بەردەوام دەبن، ئەگەر بودجە پەسند بکرێت."   ئەندامەکەی لیژنەى دارایی پەرلەمانى عێراق باسی لەوەش کرد، "گەیشتووینەتە قۆناخى پێشکەوتوو لەبارەى بودجەوە، دەنێردێتە پەرلەمان و دەنگى لەسەر دەدرێت لە دواى ئەوەى کە ژمارەکانى هەرێمى کوردستانى دەخرێتە خشتەکانیەوە."    پێشتر ناردنى 200 ملیار دینار بۆ هەرێمى کوردستان لەسەر بنەماى رێککەوتنێک بوو کە لە نێوان هەولێر و بەغدا لە ساڵى 2021 واژۆ کرابوو. دەبوو مانگانە بەغدا ئەو بڕە پارەیە بۆ هەرێمى کوردستان بنێرێت، بەڵام بەهۆى ناکۆکى لەسەر پرسی هەناردەى نەوت و کێشە داراییەکانى دیکەى نێوانیان تەنیا چەند مانگێک نێردرا.   

هاوڵاتی لەراگەیەندراوێکدا وەزارەتی بەرگری عێراق رایگەیاندووە عێراق و ئێران بە چاودێری رێکخراوێکی نێودەوڵەتی روفاتی ٤٩ سەرباز ئاڵوگۆڕ دەکەن کە لە جەنگی ھەشت ساڵەی نێوانیاندا کوژراون. وەزارەتی بەرگری عێراق رایگەیاندوە، لە چوارچێوەی رێککەوتنەکانی نێوانیان و بەچاودێری لیژنەیەکی رێکخراوی مانگی سوری نێودەوڵەتی، روفاتی ٢٩ سەبازی ئێرانییان رادەستی ئەو وڵاتە کردووەتەوە و ئێرانیش روفاتی ٢٠ سەربازی رادەستی عێراق کردووەتەوە و سەرجەمیشیان لە جەنگی نێوان ھەردوو وڵات لە ساڵی ١٩٨٠ تا ١٩٨٨ کوژراون، جگە لە یەک روفات، ئەوانی تر نەناسراونەتەوە. ئاماژەی بەوەشکردوە، ئاڵوگۆڕی روفاتەکان لە خاڵی سنوری زەرباتیە بەڕێوەچووە لە چوارچێوەی ئەو لێکتێگەیشتنەی لەساڵی ٢٠٠٨ لە نێوان عێراق و ئێران ئیمزا کراوە.

سێ مانگی تەواوە ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بەردەوامە و کچێکی 17ساڵی کورد دوای زیاتر لە دو مانگ دەستبەسەربون بە بارمتە ئازاد کرا. لە تاران و مەشهەد و ئەسفەهان و ئیلام چالاکیی دژی دەسەڵاتی ئێران بەردەوامبو و بە پێی راپۆرتێکیش زۆربەی بریندارانی ناڕەزایەتییەکان رو لە نەخۆشخانە حکومییەکان ناکەن و نەخۆشخانە ئەهلییەکانیش بە داشکاندنی بەرچاو چارەسەریی بریندارەکان دەکەن و دەیانپارێزن لە دەستگیرکردن هاوکات پزیشکان و پەرستارانیش بۆ پارێزراوبونی برینداران دەچنە ماڵەکانیان و چارەسەریان بۆ دەکەن. وەزیری کەلتوری کۆماری ئیسلامی ئێران ئەمڕۆ پێنجشەممە داوای لە هونەرمەندان و ئۆرکێستراکانی وڵاتەکەی کرد کە دوای سێ مانگ کارەکانیان دەست پێبکەنەوە کە ئەوەش ناڕەزایەتیی توندی هونەرمەندانی لێکەوتەوە. د.قوتبەدین سادقی، درهێنەر و هونەرمەندی ناوداری کورد لە ئێران رایگەیاند؛ بە بڕیار و فەرمان ناتوانرێت دۆخی ناوخۆی وڵاتەکە ئاسایی بکرێتەوە و لە کاتێکدا کەمینەیەک سەرقاڵی سەرکوت و کوشتنی زۆرینەن و هیچ هەنگاوێک بۆ ئاشتیی و تەبایی نانێن و پێیان وایە دەکرێت بە توندوتیژیی دۆخەکە چارەسەر بکەن. بەڕێوبەری بەشی فریاگوزاریی تاران ئاشکرای کرد بەهۆی بڕیاری دەزگا ئەمنییەکان بۆ تۆمارکردنی ناوی بریندارەکان ، هیچ برینداریکی ناڕەزایەتییەکان رو لە نەخۆشخانەکانی حکومەت ناکەن و لە بەرامبەردا نەخۆشخانە و ناوەندە پزیشکییە ئەهلییەکان بە داشکاندنی زیاتر لە 50% چارەسەری بریندارەکانیان کردوە. بە پێی راپۆرتێکی پزیشکی ژمارەیەکی بەرچاو لە پزیشکان و پەرەستارانی سەرتاسەری رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران بە بێ بەرامبەر و لە ماڵەکانیان چارەسەری ئەو بریندارانەیان کردوە کە مەترسیی دەستگیرکردنیان لەسەربوە چونکە پێشتر ئەو پزیشک و پەرەستارانە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە و لە نەخۆشخانە حکومییەکان هێرشیان کراوەتە سەر. لەو راپۆرتەدا ئاماژە بەوە کراوە، زۆرینەی بریندارەکان گوللـەی ساچمەیی بەر چاو و سینگ و ئەندامەکانی زێ-یان کەوتوە کە ئەوەش ئاماژەی هێزە ئەمنییەکان بە ئەنقەست ئەو ئەندامانەی جەستەیان کردوەتە ئامانج.   ئەمشەو سۆنیا شەریفی تەمەن 17 ساڵ خەڵکی شاری ئاودانان لە پاریزگای ئیلامی رۆژهەڵاتی کوردستانە بە بارمتە ئازاد کرا ئەو کچە کە دادگایەکی ئێران بە بیانوی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان تۆمەتی (دژایەتیی خودا)ی داوەتە پاڵ و ئەگەری سەپاندنی سزای سێدارە بەسەر ئەو کچە کوردەدا هەیە. جەماوەرێکی زۆری خەڵکی شاری ئاودانان پێشوازیان لە سۆنیا کرد.   ئەمڕۆ پێنجشەممە لە دانیشتنی پەرلەمانی ئەڵمانیا زۆرینەی پەرلەمانتاران داوایان کرد کار بکرێت بۆ ئەوەی سوپای پاسدارانی ئێران لە یەکێتی ئەوروپا بخرێتە لیستی تیرۆرە. ناوەندی مافەکانی مرۆڤی ئێران هەرانا بڵاوی کردوەتەوە ژمارەی کوژراوانی 90 رۆژ ناڕەزایەتیی لە رۆژهەڵاتی کوردستان و ئێران گەیشتوەتە 494 کەس.    

دووەم لەسێدارەدراوی ناڕەزایەتییەکانی ئێران پێش لە سێدارەدانی دەڵێت داوام لە خەڵک ئەوەیە لەسەر گۆڕەکەم شایی و ئاهەنگ بگێڕن. مەجید رەزا رەهنەوەرد پێش ئەوەی بریاری لەسێدارەدانی بەسەردا جێبەجێ بکرێت، لێی دەپرسن چ وەسیەت و راسپاردەیەکت هەیە و ئەویش دەڵێت داوام کردوە لە جیاتی شینگێڕان ، خەڵک لەسەر گۆڕەکەم ئاهانگ بگێڕن. مەجیدڕەزا رەهنەوەرد تەمەن 23 ساڵ بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکانی شاری مەشهەد لە باکوری رۆژهەڵاتی ئێران 12ی ئەم مانگە لەسێدارە درا  و بەوەش بو بە دووم گەنجی لەسێدارەدراوی ناڕەزایەتییەکان. سەرچاوەکانی هەواڵی ئێران بڵاویان کردوەتەوە؛ مەجیدڕەزا یەکێک لە وەرزشکارە گەنجەکانی شاری مەشهەد بوە کە بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان کردوە و لەو کاتەدا کە خۆی و دایکی لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە پەلامار دراون ئەویش بەرەنگاری ئەو هێزە ئەمنییانە بوەتەوە و لە گرژییەکاندا دوو ئەندامی سوپای پاسداران دەکوژرێن و چوار کەسیشیان بریندار دەبن بەڵام دادگا تەنها مەجیدڕەزا دەکاتە تۆمەتباری سەرەکیی روداوەکە و هەر بەو بیانوەوە سزای لەسێدارەدانی بەسەردا جێبەجێ دەکرێت.    

خوشکەزایەکی خامنەیی ئاشکرای دەکات کە تاقانە خوشکی رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران 13 ساڵە هیچ پەیوەندییەکی لەگەڵ براکەی نەماوە و بە مەرگی عەلی خامنەیی کۆتایی بە دەسەڵاتی ئێستای وڵاتەکە دێت. مەحمود مورادخانی، خوشکەزای عەلی خامنەیی ،رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران  رایگەیاند؛ بەدریە خامنەیی تاقانە خوشکی عەلی خامنەیی لە ساڵی 2009 هەمو پەیوەندییەکانی لەگەڵ براکەی پچڕاندوە چونکە بەردەوامبونی هەر جۆرە پەیوەندییەکی خێزانیی لەگەڵ بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران بە واتای پشتیوانییکردنە لەو دەسەڵاتە. مورادخانی کە کوڕی بەدریە خامنەییە تویەتی؛ رێبەری ئێران دەیەوێت دوای مەرگی خۆی موجتەبا خامنەیی بکات بە رێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بەڵام بە مەرگی عەلی خامنەیی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی هەڵدەوەشێتەوە و هیچ شانس بۆ کوڕەکەی خامنەیی نییە کە رێبەرایەتیی ئەو کۆمارە بکات. خوشکەزاکەی خامنەیی ئاشکرای کردوە؛ زۆربەی کەسوکارە نزیکەکانی رێبەری ئێستای ئێران دژی سەرکوتی ناڕەزایەتییەکانن بەڵام بواریان بۆ دەربڕینی ناڕەزایەتیی و رەخنەیان نییە. مەحمود مورادخانی ، برای فەریدە مورادخانی کە بە تۆمەتی دەربڕینی ناڕەزایەتیی دژی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێران 15 ساڵ زیندانی بەسەردا سەپێنراوە، ئاماژەی بەوە کردوە کە شێخ عەلی تارانی، باوکی بەهۆی دژایەتیی کۆماری ئیسلامی لە لایەن ئەو دەسەلاتەوە کوژراوە و خوشکەکەشی قوربانیی سەرکوتی ئەو دەسەڵاتەیە. لە ماوەی رابردودا بەدریە خامنەیی تاقانە خوشکی عەلی خامنەیی، بێبەریبونی خوی لە براکەی راگەیاند و دەسەڵاتی وڵاتەکەشی بە سەرکوتکار و خوێنڕێژ ناوبرد.

هاوڵاتی به‌گوێره‌ی نوسراوێكی ئه‌نجومه‌نی باڵای دادوه‌ری عێراق، دادگای لێكۆڵینه‌وه‌ی كه‌رخ كه‌ تایبه‌تمه‌نده‌ له‌ دۆسیه‌كانی ده‌ستپاكی، بڕیاریداوه‌ بڕی یه‌ك ترلیۆن و 158 ملیار دینار بگه‌ڕێنێته‌وه‌ بۆ خه‌زێنه‌ی گشتی وڵات. دادگای لێكۆڵینه‌وه‌ی كه‌رخ كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ دۆسیه‌ی ده‌ستپاكی، ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه‌ رایگه‌یاند، دوای لێكۆڵینه‌وه‌ له‌ سه‌رپێچیه‌كانی هه‌ڵگرتنی پاره‌ی خانه‌نشینان، بڕی ترلیۆنێك و 158 ملیار دینار بۆ خه‌زێنه‌ی گشتی عێراق گه‌ڕاوه‌ته‌وه‌. ئاماژه‌ی به‌وه‌شكردوه‌، سه‌رپێچیه‌كان په‌یوه‌ستن به‌ ره‌چاو نه‌كردنی هاوسه‌نگی له‌ بانكی ڕافده‌ین له‌ ڕێگه‌ی وه‌زاره‌تی دارایی / دیوانی وه‌زیری داراییه‌وه‌ و لێكۆڵینه‌وه‌كانیش بۆ گه‌یشتن به‌ ده‌رئه‌نجامی كۆتایی به‌رده‌وامن. هاوکات 11ی ئه‌م مانگه‌، نوسینگه‌ی سه‌رۆك وه‌زیرانی عێراق رایگه‌یاند، بەهاوکاری ئەنجومەنی باڵای دادوەری، لایەنە پەیوەندیدارەکانی بواری دەستپاکی توانرا بەشی دوەمی پارەکانی باج گێڕدراونەتەوە کە بڕەکەی 134 ملیار و 455 ملیۆن دینارە، کە بەشێوەیەکی یاسایی خرابونە سەر هەژماری کراوەی لقی سەرەکی بانکی ڕافیدەین، به‌وه‌ش تێکڕای پارە گێڕاوەکان دەگەنە 317 ملیار و535 ملیۆن و 536 هەزار و 525 دینار.  

هاوڵاتی سی مانگە سەرەڕای سزای سێدارەو كوشتنی گەنجان لەشەقام و لەژێر ئەشكەنجەدا شەقامەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران لەئاست دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بێدەنگ نەبون و بەشەوو رۆژو بەشێوازی جیاواز سەرجەم چین و تووێژەكان بەردەوامن لەدەربڕینی ناڕەازایەتیی. دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران مێژووی 43 ساڵەی لەسێدارەدانی وایكردووە ببێتە یەكەم وڵاتی جیهان لە رووی جێبەجێكردنی ئەوە سزایەوەو نەتەوەیەكگرتوەكانیش لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكردووە لەساڵی 1978 تائێستا زیاتر لە 30 هەزار كەسی دانیشتوی ئێران بەپەتی سێدارەی دەسەڵات كۆتایی بەژیانیان هێنراوە. لەدوای مەرگی ژینا ئەمینی و سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەكان لانیكەم سزای سێدارە 50 خۆپیشاندەر دەگرێتەوەو لەو ژمارەیەش 26 كەسیان لەقۆناغی یەكەمی دادگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێراندا سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوەو لەو ژمارەیەش لانیكەم 10 كەسیان كوردن. سەرەڕای ئەوەی لەماوەی كەمتر لەچوار رۆژدا دوو گەنجی دەستگیركراوی خۆپیشاندانەكانی مەشهەدو تاران لەسێدارەدران بەڵام شەقام و ناڕەزایەتییەكان دانەمركاونەتەوە و تەنانەت سەركردەكانی ریفۆرمخوازان دوای ماوەیەكی زۆر لەبێدەنگی بەئیدانەكردنی لەسێدارەدانی گەنجان ئاماژەیان بەوە كردووە دەسەڵاتی ئێران بە لەسێدارەدانی گەنجان گۆڕی خۆی هەڵدەكەنێت. لەمەشهەد و تاران بەسێدارەو لەسنەو سەردەشت و شنۆ بەئەشكەنجە هەوڵی چاوترسێنكردنی خەڵكی وڵاتەكە دەدرێت، بەڵام وەك شارەزایانی كۆمەڵناسیی دەڵێن قۆناغی خەمگینی بووەتە هیواو چیتر بەو هەنگاوانە گەنجان و خەڵكی ناڕازیی سڵ لەهەڕەشە و تۆقاندنی دەسەڵاتی ئێران ناكەنەوە و ئەگەری هەیە ئاستی توندوتیژییەكانیش بەشێوەیەكی چاوەڕاواننەكراو زیاد بكەن. وڵاتانی جیهان لەكاردانەوەی لەسێدارەدانی گەنجانی ناڕازیی ئێران پێداگرن لەوەی سنورێك بۆ پێشێلكارییەكانی دەسەڵات لەو وڵاتە دابنێن و تەنانەت وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا و باڵیۆزخانەی ئەو وڵاتە لە تارانی پایتەخت رایانگەیاند لەگەڵ ئەڵمانیا خەڵاتی هاوبەشی هەردوو وڵاتەكە بۆ مافەكانی مرۆڤ و سەروەریی یاسا دەبەخشنە ژنانی ئێران و ژینا ئەمینی كە ئەو هەنگاوەش بەهۆشداریی توندی ئەوروپا بۆ دەسەڵاتی ئێران لەقەڵەمدەدرێت بەهۆی كوشتنی گەنجان لەسەر شەقامەكان و ئەشكەنجەو سێدارە لەزیندان.   سێدارە شەقامەكان بێدەنگ ناكات لەگەڵ لەسێدارەدانی یەكەم گەنجی دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەكانی شاری تاران بەناوی مۆحسین شكاری لە (8/12/2022) جارێكی دیكە خۆپیشاندان لەدەیان شەقامی پایتەخت بەشێوەیەكی بەرفراوان دەستیپێكردەوەو تەنات سەركردەكانی پێشووی كۆماری ئیسلامی ئێران سەر بەباڵی ریفۆرمخواز دوای نزیكەی 90 رۆژ بێدەنگی، هۆشدارییاندایە دەسەڵات و رایانگەیاند پەتی سێدارە بزوتنەوەی جەماوەریی راناگرێت و هۆشدارییان دا ئەو سزایانە بەخواستی خامنەیی بۆ ترساندن و تۆقاندن بەكاردەهێنرێت. میرحسێن موسەوی، سەركردەیەكی بزوتنەوەی سەوز لەئێران لەپەیامێكدا رایگەیاند» نە چەك و نە سێدارە بزوتنەوەی خەڵك بۆ ئازادی و دیاریكردنی مافی چارەنووسی خۆیان راناگرێت، شۆڕشی ساڵی 1978 لەئێران بەمەبەستی چۆڵكردنی زیندانەكان بوونە وەك بۆ پڕكردنیان و سووتاندنیان». هاوكات مەهدی كەڕوبی، یەكێكی دیكە لەبەپرسانی پێشووتری كۆماری ئیسلامی ئێران لەپەیامێكدا وتی: لەسێدارەدانی یەكەم گەنجی دەستگیرکراوی ناڕەزایەتییەكان بەمەبەستی لەسێدارەدانی زیاتری گەنجانی ناڕازاییە بەخواستی دەسەڵاتخوازان، ئەو وتیشی خامنەیی بەئەنقەست بەمەبەستی لەسێدارەدانی گەنجانی ناڕازیی، خۆپیشاندەران بەدەستی دەرەكیی ناودەهێنێت تا بواری سەركوتی زیاتری ئەو ناڕەزایەتییانە بخوڵقێنێت. ئەگەرچی قسەی ئەو دوو بەرپرسە باڵایەی ریفۆرمخوازانیش دادی مەجید رەزا رەهنەوەرد، گەنجێكی دیكەی دەستگیركراوی ناڕەزایەییەكان لەشاری مەشهەدی نەداو تەنها دوای چوار رۆژ ئەویش لەسێدارە درا، بەڵام مەرگی ئەویش نەبووەتە هۆی كپكردنی ناڕەزایەتییەكان دژی دەسەڵاتی ئێران. مەجید رەزا رەهنەوەرد كەوەرزشوان بوو دوای 23 رۆژ لەدەستبەسەركردنی سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنراو لەتاریك و روونی بەرەبەیانی دووشەممە (12/12/2022) بەبێ ئەوەی پێشوەخت كەسوكاری ئاگاداربكرێنەوە لەسێدارەدرا. هاوكات لەگەڵ لەسێدارەدانی دووەم گەنج لەئێران، هەواڵی گیانلەدەستانی گەنجێكی دیكەی شاری رۆژهەڵاتی كوردستان بەهۆی ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران لەشاری سەردەشت بڵاوكرایەوە. تۆڕی مافەكانی مرۆڤی كوردستان ئاشكرایكرد شەهریار عادلی تەمەن 27 ساڵ كە لەلایەن هێزە ئەمنییەكانی ئێران لەناڕەزایەتییەكان شاری سەردەشت دەستگیركرابوو بەهۆی ئازارو ئەشكەنجەوە گیانی لەدەستداوە. بەپێی ئامارەكان تائێستا تەنها لەڕۆژهەڵاتی كوردستان لانیكەم نۆ گەنج بەئەشكەنجە و ئازار لەزیندان و بنكەی ناوەندە ئەمنییەكان گیانیان لەدەستداوە و بڵاوبوونەوەی ئاسەوارەكانی ئەشكەنجە لەسەر جەستەی ساردوسڕی ئەو گەنجانە بووەتە مایەی تووڕەیی زیاتری خەڵك.  هەوڵی دەسەڵات بۆ خنكاندنی ناڕەزایەتییەكان دوو یاسای مەترسیدارو رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێران بەكاریگەرترین هۆكاری جێبەجێكردنی سزای سێدارە لەوڵاتەكە لەقەڵەمدەدرێن بەتایبەت كە بەپێی دەستور، رێبەری وڵاتەكە بە راوێژ لەگەڵ دەزگای داد دەسەڵاتی تەواوی راگرتنی سزای سێدارەی هەیە. زۆربەی ئەوانەی لەماوەی رابردوودا سزای سێدارە چاوەڕوانیان دەكات بەپێی یاساكانی (محاربة) دژایەتی خوداو (الإفســــاد فی الارض) سزادراون كە هەر یاسایەكیان دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی بێتاوانێكیش بەو مەرجەی تەنها ناڕەزایەتیی دژی كۆماری ئیسلامی ئێران دەربڕێت لەسێدارە بدرێت،   هەڵگەڕانەوەی لە دین و ئایینی ئیسلام یا دژایەتیی خودا (ارتدادو موحاربه) بەپێی ئەم یاسایەی ئێران هەر كەسێك لەدینی ئیسلام هەڵگەڕێتەوە و سوكایەتی و تۆمەتی ناڕەوا بخاتە پاڵ (پێغەمبەری ئیسلام) و ببێتە هۆی تێكدانی ئاسایشی گشتی دەكرێت بەپێی توندترین سزای تایبەت بەو تاوانە، لەسێدارە بدرێت كە ئەم سزایەش دەكرێت لێخۆشبوون بیگرێتەوە و تۆبەكردنیش یان بوون بەتەواب سزاكە هەڵدەوەشێنێتەوە.   (الإفساد في الآرض) بەپێی یاسای تاوان لەئێران هەر كەسێك یان كەسانێك بەشێوەیەكی بەربڵاوو فراوان تاونێك ئەنجامبدەن و ببنەهۆی زیانگەیاندن بەتەندروستیی گشتی و بەشداربن لەتاوانی دژە ئاسایشیی ناوخۆو دەرەوەی وڵات و بڵاوكردنەوەی درۆو تۆمەت، كێشەدروستكردن لەسیستمی ئابوریی گشتی وڵات، ئاگربەردان و وێرانكاریی ماڵ و حاڵی گشتی، بڵاوكردنەوەی ماددەی ژەهراوی و مەترسیدارو میكرۆبی و كوشندە، دروستكردنی كۆڕو كۆمەڵی تاوان و لەشفرۆشی و هاوكاریی لەتێكدانی سیستمی گشتیی وڵات، تێكدانی ئاسایش و زیانگەیاندنی بەتەندروستیی جەستەیی گشتی یان دارایی گشتی و تایبەت، یان ببێتە هۆی بڵاوبوونەوەی گەندەڵی و لەشفرۆشی لەئاستی بەرفراون، بەتاوانبارێكی گەندەڵكار یان (مفسد في الارض) لەقەڵەمدەدرێت و سزای سێدارە دەیگرێتەوە. هەر بڕیارێك لەلایەن دادگاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ جێبەجێكردنی دواقۆناغی سزای لەسێدارەدان، دەبێت لەلایەن عەلی خامنەیی، رێبەری كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە، واژۆ بكرێت و دواجار سەرۆكی دەزگای داد لەو وڵاتە بڕیاردەدات كەسزای سێدارە جێبەجێ بكرێت یان نا، لەكاتێكدا خامنەیی دەتوانێت هەموو بڕیارێكی سێدارە جگە لەسزای سێدارەی تایبەت بەكوشتنی بەئەنقەست نەبیت راگرێت بەڵام ئەویش توانای هەڵوەشاندنەوەی ئەو سزایەی بۆ هیچ بكوژێك نییە تەنها دەتوانێت داوای دانیشتنی دادگای پێداچوونەوە بۆ ئەو بەرپرسە باڵایانەی كۆماری ئیسلامی ئێران بكات كەسزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. بەپێی یاساكانی ئێران هەر جۆرە دژایەتییەكی حكومەت و دەسەڵاتی ئەو وڵاتە دەكرێت بخرێتە خانەی جەنگ لەگەڵ دینی ئیسلامدا، بۆیە هەر چالاكوانێكی سیاسیی كورد یان هەر نەتەوەیەكی دیكە لەئێران ئەگەر دژایەتی حكومەت و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی بكات یان ببێتە ئەندامی پارتێكی نەیاری كۆماری ئیسلامی ئێران، دەكرێت بچێتە ئەو خانەیەوە و سزای سێدارەی بەسەردا بسەپێت كەهەندێكجار دادگاكانی ئەو وڵاتە بەسودوەرگرتن لەیاسای كوشتنی بەئەنقەست، مەرگی چەكدارانی سەر بەحكومەت و پلەدارە سەربازییەكانی ئێران دەخەنە ئەستۆی چالاكوانانی سیاسی و بەمەش سزای سێدارە بە\هیچ جۆرێك هەڵناوەشێتەوەو جێبەجێ دەكرێت. لەئامارەكاندا دەردەكەوێت لەماوەی 43 ساڵی حوكمڕانی و دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی ئێران زیاتر لە 40 هەزار كەس لەسێدارە دراون ئەگەرچی دەزگای دادوەریی ئێران ئەو ژمارە لەجێبەجێكردنی سزای سێدارە رەتدەكاتەوە، بەڵام نەتەوەیەكگرتوەكان و رێكخراوەكانی مافەكانی مرۆڤ ئاشكرایانكردووە لەو ژمارەیە نزیكەی 10 هەزار كەسیان گولـلەباران كراون یان بەگولـلە كۆتایی بەژیانیان هێنراوە.   سێ مانگ ناڕەزایی و خۆپیشاندان هەر لەچوارچێوەی توندوتیژییەكانی دەسەڵاتی ئێران جگە لەئاشكرابوونی دەستدریژیكردنە سەر زیاتر لە 11 كچ لەزیندان و گرتووخانەكانی ئێران كە لەڕێگەی تەلەفیزیۆنی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریكا بڵاوكراوەتەوە چالاكوانانی مەدەنی و رێكخراوەكانی مافی مرۆڤ بەبێ ناوهێنان و بڵاوكردنەوەی ناسنامەیان ئاماژەیان بەوە كردووە دەستدرێژیی سێكسی لەناوەندە ئەمنیی و هەواڵگرییەكانی كۆماری ئیسلامی بووەتە ئامرازێك بۆ بێدەنگركردن و بێڕێزیی بەكوڕان و كچانی ناڕازیی ئەو بەشە لەكوردستان و ژمارەیەك لەو كەسانەش بە رەچاوكردنی دابونەریتی كۆمەڵایەتیی بێدەنگیان لەئاست ئەو تاوانە كردووە كە بەرامبەریان كراوە. لەشارەكانی جوانڕۆ، سنە، بۆكان ، سەقزو كامیاران، كرماشان تاوانی دەستدرێژیی كراوەتەسەر دەیان گەنج و ئەوەش نیگەرانیی زۆبەی ناوەندەكانی مافی مرۆڤی لێكەوتووەتەوە بەتایبەت كە رەنگە زۆرینەی ئەو كوڕ  كچانە ئامادە نەبن ئەو تاوانەی بەرامبەریان كراوە، ئاشكرا بكەن. شاری سنە كە لەسەرەتای ناڕەزایەتییەكانەوە بەمانگرتن و خۆپیشاندان و دەربڕینی ناڕەزایەتی مێژوویەكی دیكەی لەسەرهەڵدان و ناڕەزایەتیی تۆماركردووە بەیەكەم شاری ناو جوگرافیای ئێران لەقەڵەمدەدرێت كە 90 رۆژی تەواو گەنجان و كچان و پیرو لاوی بێدەنگ نەبوون لەئاست دەسەڵات و لەسەر شەقام و گۆرەپانەكان بەردەوامبون لەدەربڕینی ناڕەزایەتیی. تەنها لەو شارەی رۆژهەڵاتی كوردستان كە بەدەستەخوشكی شاری سلێمانی ناودەهێنرێت 18 كەس لەناڕەزایەتییەكاندا كوژراون كە دوو گەنجیان لەژێر ئەشكەنجەی هێزە ئەمنییەكان گیانیان لەدەستداوە. شاری سنە بەهۆی ئەو مێژووە لەناڕەزایەتیی دژی دەسەڵات لەئێران هەیەتی و بەبەردەوامی رووبەڕووی توندترین سەركوت و هێرش بووەتەوە، بەسنەی خوێناویی ناودەهێنرێت.   ئامارەكانی سێ مانگ ناڕەزایەتیی دژی دەسەڵاتی ئێران بەپێی ئامارەكانی مافەكانی مرۆڤ تا 89 رۆژی ناڕەزایەتییەكان لانیكەم 126 كەس لەڕۆژهەڵاتی كوردستان گیانیان لەدەستداوە كە نۆ كەسیان بەهۆی ئەشكەنجەو ئازار لەزیندان و بنكەی هێزە ئەمنییەكانی ئێران بووەو ژمارەی دەستگیركراوانی ئەو بەشە لەكوردستانیش شەش هەزار كەسی تێپەڕاندووەو تائێستا سزای لەسێدارەدانی 10 گەنجی كورد لەقۆناغی یەكەمی دادگاییەكاندا یەكلابووەتەوە. ناوەندی مافەكانی مرۆڤی ئێران (هەرانا) بڵاویكردووەتەوە بەگشتی لەماوەی سێ مانگ ناڕەزایەتیی و خۆپیشاندان لەڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران زیاتر لە490 كەس كوژراون كە ناوو ناسنامەی ئەو ژمارەیان دیارەو لەو ژمارەیەش 68 كوژراویان تەمەنیان لە 18 ساڵ كەمتر بووە و نزیكەی 61 ئەندامی هێزە ئەمنی و سەربازییەكان و پۆلیس كوژراون و سوپای پاسدارانیش دانی بەوەدا ناوە كە لەو ژمارەیە 51 كەسیان ئەندامی سەر بەو سوپایەن. لە 160 شارو شارۆچكە خۆپیشاندان و ناڕەزایەیی لەسەرتاسەریی رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران بەڕێوچووە و لە 143 زانكۆی وڵاتەكەش مانگرتن و ناڕەزایەتیی بەردەوام بوە. بەپێی ئامارەكانی ئەو ناوەندە زیاتر لە 18 هەزارو 259 كەس بەهۆی ناڕەزایەتییەكانەوە دەستگیركراون كەنزیكەی دوو هەزار كەسیان خوێندكاری زانكۆكان بوون.   بەرپرسان توانای نكۆڵیان نەماوە لەنوێترین لێدوانیدا سەرۆكی پەرلەمانی ئێران دوای لەسێدارەدانی دووەم گەنجی ناڕەزایەتییەكان رایگەیاند: هەندێك كێشەی وڵاتەكە لەكاتی خۆیدا چارەسەر نەكراوە و رەنگە چارەسەری ئەو كێشەیە لەئێستادا هیچ بەهاو نرخێكی نەبێت بۆیە دەبوایە لەكاتی خۆیدا كێشەكانی وڵاتەكە چارەسەر بكرانایە. لەلایەكی دیكەوە غوڵام حسێن ئێژەی، سەرۆكی دەزگای داد لەئێران رایگەیاندووە نابێت چیتر لەپڕوپاگەندەی نەیارانی سێدارەو سزاكانی كۆماری ئیسلامی ئێران سڵ بكەینەوە، چونكە دۆخی وڵاتەكە لەمەترسیدایە. ئەو داواشی لەدادوەری دادگاكان كرد كە لەژێر كاریگەریی فشارەكانی دەرەوە چاوپۆشیی لەدەستگیركراوانی خۆپیشاندانەكان نەكەن و سزای پێویستی تاوانباران بدەن بۆ ئەوەی كۆماری ئیسلامی رووبەڕووی مەترسیی گەورەتر نەبێتەوە.

هاوڵاتی ئەمریکا، یەکێتی ئەوروپا و ئەڵمانیا نارەزایەتیان لە بەرامبەر سەپاندنی سزای زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵدا پیشاندا و رایانگەیاند، پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ، ئازادیەکان و نادادپەروریە. ڤێدانت پاتەل جێگری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لەمبارەیەوە رایگەیاند، ئەو سزایەی کە دادگا بەسەر ئیمامئۆغلۆدا سەپاندوویەتی، ناڕەوایە و لەگەڵ مافەکانی مرۆڤ و ئازادییە بنەڕەتییەکان و سەروەری یاسا ناگونجێت. پاتەل باسی ئەوەی کرد کە ئەمریکا بە بەردەوامی چاودێری ئەو تۆمەتانە دەکات کە بەردەوام دەسەڵات ئاڕاستەی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، میدیا، سیاسەت و خاوەندکارەکان دەکات و داوای کرد، دیموکراسی لە تورکیا جێبەجێ بکرێت. ناچۆ سانچێز ئامۆر، بەرپرسی کاروباری تورکیا لە پەرلەمانی ئەوروپاش لە تویتەردا وێنەیەکی خۆی لەگەڵ ئیمامئۆغڵو بڵاوکردەوە و و نووسیویەتی، دۆخی دادپەروەری لە تورکیا ترسناکە، دەسەڵاتی دادوەری بۆ مەبەستی سیاسی بەکاردەهێنرێت، رۆژێکی زۆر دڵتەزێنە. هەروەها وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا لە راگەیەندراوێکدا بڕیاری سەپاندنی سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ زیندانی ب دواکەوتنی دیموکراسی لەو وڵاتەدا لەقەڵەمدا. وەزارەتی دەرەوەئ ئەڵمانیا وتی، "ئازادی ڕادەربڕین گرنگترین بنەمایە بۆ کێبڕکێی دادپەروەرانە، بەتایبەتی لە بانگەشەی هەڵبژاردنەکاندا". دوێنێ ١٤ی کانونی یەکەم، بە تۆمەتی سووکایەتیکردن بە بەرپرسانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، دادگای ئەستەنبوڵ سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ سەپاند.

هاوڵاتی سەرۆکوەزیرانی عێراق، محەمەد شیاع سوودانی و راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەڵمانیا، یەنس بلۆتنەر پتەوترکردنی ھاریکارییە ھاوبەشەکانی نێوان بەغدا و بەرلین لەسەرجەم بوارەکاندا تاوتوێ کرد. نووسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەداوە کە محەمەد شیاع سوودانی پێشوازیی کردووە لە راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەڵمانیا، یەنس بلۆتنەر و شاندی یاوەری و کۆبوونەتەوە. راشیگەیاندووە کە لە میانی کۆبوونەوەکەدا، یەنس بلۆتنەر بانگهێشتنامەیەکی راوێژکاری ئەڵمانیای گەیاندووەتە سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ ئەوەی سەردانی بەرلین بکات. باسی لەوەش کردووە کە محەمەد شیاع سوودانی جەختی کردووەتەوە لە گرنگی پەیوەندی دووقۆڵی نێوان ھەردوو وڵات، خواستی عێراقی بۆ پەرەپێدان بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەڵمانیا نیشانداوە، بە تایبەتی لەبوارەکانی ئابووریی و وزەدا، ھەروەھا داوای لەکۆمپانیا ئەڵمانیەکان کردووە بۆ کاری وەبەرھێنان روو لە عێراق بکەن. ئەوەیشی خستووەتەڕوو کە سەرۆکوەزیرانی عێراق ئاماژە بەگرنگی ھەوڵەکانی ئەڵمانیا و ھاریکاریکردنی عێراق لەچوارچێوەی ھاوپەیمانیی نێودەوڵەتیی دژبە داعشدا کردووە، ئومێدی کردووە کە ئەم ھاریکاریە لەچوارچێوەی راوێژ و مەشق و راھێناندا بەردەوامی ھەبێت. راشیگەیاندووە لای خۆیەوە راوێژکاری ئاسایشی ئەڵمانیا، یەنس بلۆتنەر دووپاتی کردووەتەوە کە وڵاتەکەی خوازیارە لەچەندین بواردا ھاریکارییەکانی لەگەڵ عێراق پتەوتر بکات، بەتایبەتی لە بواری وزە ، ھەروەھا دەیەوێت پەیوەندیەکانی لەگەڵ عێراق بەھێزتر بکات.

89 رۆژ بەسەر کاردانەوەکانی مەرگی ژینا ئەمینی و کوژرانی دەیان خۆپیشاندەر و لەسێدارەدانی گەنجانی ناڕازیی تێدەپەڕێت، ناڕەزایەتییەکانیش لە ئاستی ناوخۆی نێودەوڵەتی دژی دەسەڵاتی ئێران بەردەوامە. ئەمڕۆ لە شاری سنە گەنجێک وەک دەبڕینی ناڕەزایەتی بۆیاخی سوری  بە نیشانەی رژانی خوێنی خەڵک و خۆپیشاندەران کرد بە پەیکەری هێمای ئازادیی لە مەیدانی ئێقباڵ لەو شارە لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە تەقەی لێکرا و بە برینداری دەستگیر کرا. تۆڕی مافەکانی مرۆڤی رۆژهەڵاتی کوردستان بڵاوی کردەوە؛ سۆنیا شەریفی کچە خوێندکارێکی شاری ئاودانان لە ئیلام کە تەمەنی 17 ساڵە لە لایەن دادگایەکی ئێرانەوە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان و دژایەتیی خودا دراوەتە پاڵی و سزای سێدارە ئەو کچە کوردە دەگرێتەوە کە زیاتر لە دو مانگە دەستبەسەرە. رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ و چالاکوانانی مەدەنی لە رۆژهەڵاتی کوردستان هۆشداراییان دابو کە کەسوکاری فەرهاد و فەرزاد ئاگادارکراونەتەوە کە سزای سێدارەکەیان جێبەجێ دەکرێت بەڵام لە ژێر فشاری نێودەوڵەتی و هۆشداریی خەڵکی رۆژهەڵاتی کوردستان سزاکانی سێدارەی ئەو دو برایە و چەند گەنجێکی دیکە راگیراوە. سەرۆکی داواکاری گشتیی پارێزگای ورمێ رایگەیاند؛ سزای سێدارە بۆ فەرزاد و فەرهاد تەهازادە لە شاری شنو لە قۆناغی لێکۆڵینەوەدایە و راشیگەیاندوە هیچ سزایەکی سێدارە بۆ گەنجانی شاری شنۆ نەبڕاوەتەوە، لێدوانی ئەو بەرپرسە لە کاتێکدایە هاوکات لە فەرزاد و فەرهاد کە بران سزای سێدارە بەسەر چوار گەنجی دیکەی ئەو شارەدا سەپێنرا و کەسوکار و پارێزەرانی ئەو گەنجانەش هەواڵەکەیان پشتڕاست کردبوەوە. حەسن عەبدۆلیان‌پور سەرۆکی ناوندی پارێزەرانی دەزگای داد لە ئێران رایگەیاند؛ بەکارهێنانی هەر جۆرە چەک و چەقۆیەک بە مەبەستی ترساندنی هێزی ئەمنی و خەڵک بە تاوانی موحاربە یان (دژایەتی خودا) لەقەڵەم دەدرێت. لێدوانی سەرۆکی پارێزەرانی دەزگای دادی ئێران لە کاتێکدایە تا ئێستا دو خۆپیشاندەری گەنج لە تاران و مەشهەد بە پێی ئەو یاسایە لەسێدارە دراون و لانیکەم 50 خۆپیشاندەری دیکەش هەر لەسەر بنەمای ئەو یاسایە سزای سێدارەیان بەسەردا سەپێنراوە. سزای سێدارەی خۆپیشاندەرێک هەڵوەشایەوە و عەباس موسەوی پارێزەری ماهان سەدرات کە بە تۆمەتی بەشداریی لە ناڕەزایەتییەکان سزای سێدارەی بەسەردا سەپێنرابو ئاشکرای کرد ئەو سزایە دوای راگرتنی بۆ ماوەی 48 کاتژمێر دواجار بە پێداچونەوەی دادوەرەکان سزای سێدارە بە تەواوی هەڵوەشایەوە. فیدراسیۆنی نێودەوڵەتیی رۆژنامەنوسان (International Federation of Journalists) ئاشکرای کرد لە ماوەی نزیکەی سێ مانگی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەکانی رۆژهەڵات و ئێران لانیکەم 58 رۆژنامەنوس بە بیانوی روماڵی ناڕەزایەتییەکان دەستگیر کراون و تەنها 30 لەو رۆژنامەنوسانە بە دانانی بارمتە و بە شێویەکی کاتی ئازاد کراون. رۆژی چوارشەممە وەزارەتی دەرەوەی ئۆسترالیا محەمەد پورنەجەف، ئەرکداری باڵیۆزخانەی کۆماری ئیسلامی ئێرانی لە کانبێرا-ی پایتەختی ئەو وڵاتە بۆ شەشەم جار لە دوای سەرهەڵدانی ناڕەزایەتییەکان لە رۆژهەڵات و ئێران بانگهێشت کرد. لیندا تۆماس گرینفێڵد، نوێنەری ئەمریکا لە نەتەوەیەکگرتوەکان لە کاتی کۆبونەوەی کۆمیسیۆنی ژنانی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاند؛ دوای کوژرانی ژینا ئەمینی و کوشتنی دەیان خۆپیشاندەر و خەڵکی ناڕازیی لەو وڵاتە بونی نوێنەری کۆماری ئیسلامی ئێران لە کۆمیسیۆنی ژنانی نەتەوەیەکگرتوەکان پەڵەیەکی ڕەشە. دوای ئەوەی ئەمریکا پێشنیاری کرد نوێنەرایەتیی ئێران لە کۆمیسیۆنی ژنانی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان دور بخرێتەوە شەوی چوارشەممە ئەو کۆمیسیۆنە لە کۆبونەوەی خۆیدا بە ئامادەبونی نوێنەری 45 وڵات دەرکردنی نوێنەری ئێرانی خستە دەنگدانەوە و 29 وڵاتیش دەنگیان بە دەرکردنی دا.     وەزارەتی دەرەوەی ئۆسترالیا بڵاوی کردوەتەوە هۆشداریی دراوەتە کۆماری ئیسلامی ئێران کە لەسێدارەدان و سەرکوتی ناڕەزایەتییەکان پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافەکانی مرۆڤە و نیگەرانیی قوڵی وڵاتەکەمان گەیاندوەتە بەرپرسانی تاران.  

کاتی پیری ریپۆرتەری پێشووی تورکیا لە پەرلەمانی ئەوروپا رایگەیاند، ئەردۆغان زۆر ترساوە کە لە هەڵبژاردنەکاندا شکست بهێنێت بۆیە سەرکردە دیارەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستگیر دەکات. لەلایەکی دیکەوە سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە کە شەش ساڵە لە زینداندایە و پەیوەندیەکی باشی لەگەڵ ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ هەیە، تویتێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بڕیاری دادگا بۆ سەپاندنی سزای زیندانی بەسەر ئیمامئۆغلۆدا، کودەتایە. کاتی پیری تویتێکی لەبارەی سەپاندنی سزای زیندانی دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ کە سەر بە جەهەپەیە بڵاوکردەوە. کاتی پیری لە تویتەکەیدا دەڵێت، لە کاتێکدا کە پێویست بوو، بڕیاری دادگای باڵای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا لەبارەی ئازادکردنی سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپە جێبەجێ بکرێت، بەڵام سزای زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵدا دەسەپێندرێت. پیری ئاماژەی بەوەکردووە، دیارە ئەردۆغان زۆر دەترسێت کە لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی داهاتوودا شکست بهێنێت، بۆیەش سەرکردە دیارەکانی ئۆپۆزسیۆن دەستگیر دەکات." سەلاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆکی پێشووی هەدەپەش لە توێتێکدا رایگەیاند، بڕیاری دادگا لەبەرامبەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ کودەتایە کە لەدژی ئیرادەی گەل کراوە. ئەمڕۆ دادگای ئەستەنبوڵ سزای دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژ زیندانی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆدا سەپاند. دادگا بەگوێرەی مادەی ٥٣ی دەستوری تورکیا، ئیمامئۆغلۆی بە سووکایەتیکردن بە بەرپرسانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی تورکیا تۆمەتبار کرد. ئەگەری هەیە قەدەغەی گەشتی دەرەوەی وڵات بەسەر ئیمامئۆغلۆدا بسەپێندرێت. تاوەکو ئێستا ئاشکرا نەکراوە کە کەی ئیمامئۆغلۆ دەستگیر دەکرێت و دەتوانێت لە دادگای تێهەڵچوونەوە تانە لە بڕیاری دادگای ئەستەنبوڵ بدات.

داداگای ئەستەنبوڵ سزای زیندانی دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژی بەسەر ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ سەپاند کە لەسەر لیستی پارتی کۆماری گەل (جەهەپە) هەڵبژێردراوە. ئەمڕۆ، دانیشتنی دادگاییکردنی ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ سەرۆکی گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ بەڕێوەچوو. حکومەتی هاوپەیمانی ئاکەپە / مەهەپە تۆمەتی ئەوەیان خستووەتە پاڵ ئیمامئۆغلۆ کە سووکایەتی بە ئەندامانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان کردووە. دادگای تورکیا بەپێی مادەی ٥٣ی دەستوور، سزای زیندانی دوو ساڵ و حەوت مانگ و ١٥ رۆژی بەسەر ئیمامئۆغلۆدا سەپاند. دادگا کاتی دەستگیرکردن و جێبەجێکردنی سزاکەی ئاشکرا نەکرد. ئیمامئۆغلۆ دەتوانێت لە داداگی تێهەڵچوونەوە تانە لە بڕیاری دادگا بدات. دوای بڕیاری دادگا، بە هەزاران لایەنگری جەهەپە لەبەردەم گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ کۆبونەوە و پشتگیری خۆیان بۆ ئیمامئۆغلۆ دەربڕی و رایانگەیاند، بڕیاری دادگا سیاسیە و قبوڵ ناکرێت. ئەکرەم ئیمامئۆغلۆ دوای بڕیاری دادگا بە کورتی قسەی بۆ رۆژنامەنووسان کرد و رایگەیاند، پۆستی سەرۆکی شارەوانی ئەستەنبوڵ لەلایەن گەلەوە پێی دراوە و کەس ناتوانێت بە ئاسانی زەوتی بکات و وتی، " بە پشتگیری خوا تێکۆشانمان بەهێزتر دەکەین." لەلایەکی دیکەوە کەمال کلچدارئۆ‌غلۆ پەیامێکی فیدیۆیی لە تویتەرەکەیدا بڵاوکردەوە و رایگەیاند، کۆشکەکەی تورکیا (کۆشکی ئەردۆغان) ناوەندی کودەتایە و دژی یاسایە. لە ئێستادا لایەنگرێکی زۆری جەهەپە لەبەردەم گەورەشارەوانی ئەستەنبوڵ کۆبوونەتەوە و لەدژی دەسەڵاتی ئاکەپە / مەهەپە دروشم دەڵێنەوە.

پاتریک ڕیدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاند، دەورییە هاوبەشەکانی نێوان هاوپەیمانان و هەسەدە "بەتەواوی" دەستیپێکردووەتەوە کە بەهۆی هێرشە ئاسمانییەکانی تورکیاوە راگیرابوون. ڕیدەر لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بە دۆخی هێزەکانی هاوپەیمانان لە سوریا و پەیوەندیەکانیان لەگەڵ هەسەدە کرد و وتی، " بەناوی هێزەکانی ئەمریکاوە دەتوانم بڵێم، ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکانمان لەگەڵ هەسەدە، دژی داعش دەستی پێکردووتەوە." وتەبێژی پنتاگۆن باسی ئەوەشی کرد کە هێزەکانی ئەمریکا بەهۆی هێرشەکانی تورکیاوە، راستەوخۆ رووبەرووی مەترسی ببوونەوە، بەڵام دۆخەکە ئاساییە و لە ئێستادا هیچ مەترسیەکی دیکە لەسەر هێزەکانیان دروست نەبووە. لە وڵامی پرسیارێکدا لەبارەی  ئەوەی، ئایا تورکیا سوورە لەسەر هێرشی زەمینی بۆسەر باکوری سوریا یان نا؟ پاتریک ڕیدەر وتی، نامەوێت لەبری تورکیا قسە بکەم، بەڵام بەناوی ئەمریکاوە دەڵێم کە لەگەڵ هەسەدە چالاکیەکانمان بە تەواوی دەست پێکردووەتەوە و دەوریەکانمان پێکەوە لە نۆی مانگەوە ئۆپراسیۆن ئەنجام دەدەن. بەهۆی هێرشی دەوڵەتی تورکیاوە کە شەوی ١٩ی تشرینی دووەم دەستی پێکرد، هێزەکانی سوریای دیموکراتی لە ٢٣ی ئەو مانگەدا رایگەیاند، بەهۆی هێرشەکانەوە، هەموو چالاکی و ئۆپراسیۆنێکیان لەگەڵ هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانان راگرتووە و خۆیان بۆ وڵامدانەوەی هێرشەکانی تورکیا ئامادە دەکەن.

 هاوڵاتی دەستەی دەسپاکی فیدراڵی ئەمڕۆ چوارشەممە، دەركردنی بڕیاری راگرتنی كاتی بۆ موڵك و ماڵی تۆمەتباری هەڵاتوو بریكاری پێشووی وەزیری كارەباو ڕێگریكرن لە گەشتكردنی راگەیاند. دەستەكە لە بەیاننامەیەكدا دەڵێت: دادگای لێكۆڵینەوەی دووی كەرخ بڕیاریدا بە دەستبەسەرداگرتنی كاتیی موڵك و ماڵی تۆمەتباری هەڵاتوو جێگری پێشووی وەزارەتی كارەبا، سەبارەت بەو سكاڵایەی كە لەلایەن یەكێك لە خاوەنی كۆمپانیاكانەوە لەسەری تۆمار كراوە، بەهۆی ئەوەی تۆمەتبار داوای (بەرتیل)ی كردووە لەبەرامبەر بەخشینی یەكێك لەو تەندەرانەی كە وەزارەتی كارەبا بەكۆمپانیاكەی ڕاگەیاندووە، ئاماژە بەوەشدەكات: كە بڕیارەكە بەپێی بڕگەكانی مادەی (121) بنەڕەتی دەركراوە. ئاشكراشیكرد: دادگاكە پێشتر لە بیست و پێنجی مانگی ئابی ڕابردوو فەرمانی دەستگیركردن و پشكنینی دژی تۆمەتبار دەركردووە، بەپێی بڕگەكانی ماددەی (دووەم/1) لە بڕیاری ژمارە (160ی ساڵی 1983)، ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد: كتابی ئاراستەی سەرۆكایەتی دادگای تێهەڵچوونەوەی كەرخی بەغدا كرد، بەمەبەستی ئاراستەكردنی بۆ دادگای تێهەڵچونەوەی سلێمانی، بەمەبەستی جێبەجێكردنی فەرمانی دەستگیركردن دژی تۆمەتبار.

   هاوڵاتی وادەردەكەوێت سەرەتای ناكۆكییەكان لەنێوان لایەنە پێكهێنەرەكانی حكومەتی نوێی عێراق بەسەرۆكایەتی (محەممەد شیاع سوودانی) سەریهەڵدابێت و ئەو هێزانەی لەژێر چەتری (هاوپەیمانی بەڕێوەبردنی دەوڵەت) بەگشتی و هاوپەیمانی چوارچێوەی هەماهەنگی بەتایبەت كۆكبوون لەدروستكردنی حكومەت و دابەشكردنی پۆستەكان لەئێستادا لەناوخۆیاندا جۆرێك لەناكۆكییان بۆ درووستبووبێت. هەرچەندە لەماوەكانی پێشووتردا هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت (كە لەهێزە شیعەكان و پارتی و سوننەكان) پێكدێت و درووستكەری حكومەتی عێراقن كۆبوونەوەو لەسەر چەند خاڵێك رێكەوتن كەخۆی لەهەمواركردنی یاسای هەڵبژاردنەكان و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پارێزگاكان لەماوەی یەك ساڵدا دەبینێتەوە، بەبێ ئەوەی ئاماژە بۆ دووبارە ئەنجامدانەوەی هەڵبژاردنی پەرلەمان بكەن كە پێشووتر بانگەشەیان بۆ دەكرد. لەئێستاشدا بەپێی ئەوەی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بەهۆی هاوپەیمانێتی چوارچێوەی هەماهەنگییەوە رۆڵەكەی لاوازكراوە بۆیە وادەردەكەوێت حوكمڕانی وڵات لەلایەن چوارچێوەی هەماهەنگییەوە (مالیكی_خەزعەلی_عامری)یەوە بكرێت و ئەوان بڕیاربەدەستی یەكەمی عێراق بن. لەنوێترین كۆبوونەوەی چوارچێوەی هەماهەنگی و سوودانی سەرۆكوەزیراندا، وادەردەكەوێت ناكۆكییەكان دەركەوتبن و سەرەتای لێكترازانی ئەو چوارچێوە شیعەیە بێت و چوارچێوەی هەماهەنگی سەرنج و تێبینیان لەسەر گۆڕانكارییەكانی محەممەد شیاع سودانی سەرۆكوەزیرانی عێراق هەیە. بەپێی ئەو زانیارییانەی كە دزەی پێكراوە بۆ میدیاكان ناكۆكییەكان لەوەوە سەریانهەڵداوە، سوودانی سەرۆكوەزیران دەیەوێت گۆڕانكاری لەهەندێك لەپارێزگارەكانی پارێزگاكانی عێراقدا بكات، بەتایبەت ئەوانەی دەنگۆی گەندەڵی و خراپ ئیدارەدانیان بەشوێنەوەیە. لەكۆتاییەكانی مانگی تشرینی دووەمی ئەمساڵ، سەرۆكوەزیران بڕیاریدا لیژنەیەك بۆ هەڵسەنگاندنی پارێزگارەكان درووستبكات و جەختی لەوەكردەوە هەرچی پارێزگارێك گرفتێكی ئیداری یان گەندەڵی هەبێت لادەبرێت، هەربۆیە ژمارەیەك لەو پارێزگارانە خۆیان گەیاندە بەغداو بەتایبەتیش چوونە لای نوری مالیكی. هەرچەندە سەرۆكوەزیران بەڵێنیداوە هەر پارێزگارێك لاببات لەهەمان حزب پارێزگارە نوێیەكە دابنێت، بەڵام وادیارە گرفتەكە لەوەوە سەرچاوە بگرێت كە (نوری مالیكی) سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بڕوای وایە پێویستە دابەشكارییە نوێییەكان بەپێی قەبارەی سیاسی ئێستای گرووپەكان بێت، بەڵام سوودانی سەرۆكوەزیران بڕوای وایە دەبێت بەپێی دوایین ئەنجامی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان بێت كە لەساڵی 2013 ئەنجامدراوە، ئەمەش وەك ئاماژەیەك بۆ ئەوەیە رەوتی سەدر بێبەشنەكرێت كاتێك دەیەوێت پارێزگارەكانی سەر بەڕەوتی سەدر بگۆڕێت. وەنەبێت هەر بەتەنیا ناكۆكییەكان لەو چوارچێوەیەدا بمێننەوە، بەڵكو مەترسی ئەوەش لەئارادایە بەهۆی ئەو گۆڕانكارییانەی كە سوودانی ئەنجامی داوە كە خۆی لەگۆڕینی 1000بەرپرسی ئەمنی و سیاسی و هەواڵگری و سەربازی بینیوەتەوە هەموویان لایەنگری حكومەتەكەی مستەفا كازمی و نزیكبوون لەڕەوتی سەدر، پێكدادانی لایەنگرانی سەدرو حكومەتەكەی سوودانی لێبكەوێتەوە. هەر لەو چوارچێوەیەدا باسم خەشان پەرلەمانتاری سەربەخۆ رایگەیاندووە محەممەد شیاع سوودانی سەرۆكوەزیران سوپایەك لەڕاوێژكارانی دامەزراندووە كە بەشی داگیركردنی وڵاتی چین دەكات، ئاماژەش بۆ ئەوەدەكات سەرۆكی حكومەت داوایەك بۆ جێبەجێكردنی یاسای رێكخستنی راوێژكاران كە لەساڵی 2017 دەرچووە پشتگوێخستووە. نوری مالیكی و قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتی عەسائیبی ئەهلی حەقیش ناكۆكییان لەنێواندایەو مەترسی هەڵوەشاندنەوەی چوارچێوەی هەماهەنگی لەئارادایە، هەرچەندە زۆرێك دەڵێن ناكۆكییەكان بەو جۆرە نین، بەڵام لەهەموو ساتێكدا ئەگەری تەقینەوەی ناكۆكییەكان لەئارادایە، بەتایبەت لەكاتێكدا مالیكی ئارەزووی ئەوەی هەیە پۆستی جێگری سەرۆككۆماری بەدەستبهێنێتەوەو خەزعەلیش دەیەوێت دەستبگرێت بەسەر دەزگای ئاسایشی نیشتیمانیدا، هەروەها خەزعەلی ئەو ئەندامە جیابووانەی حزبی دەعوە دەگرێتەخۆ كە جیادەبنەوە ئەمەش مالیكی نیگەران كردووە. پێشووتریش خەزعەلی رایگەیاندبوو كە سوودانی مافی تاك بڕیاری نییەو دەبێت بۆ هەر بڕیارێك بگەڕێتەوە بۆ چوارچێوەی هەماهەنگی. وەنەبێت ناكۆكییەكان هەر بەتەنیا پەیوەست بێت بەسەرۆك وەزیرانەوە، بەڵكو ژمارەیەك لایەنی سوننەش بیر لەگۆڕینی محەممەد حەلبوسی سەرۆكی پەرلەمانی عێراق دەكەنەوەو بیر لەوەدەكەنەوە رێگەنەدەن حەلبوسی هەژموون خۆی  بەسەر هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكاندا بسەپێنێت كە وابڕیارە ئۆكتۆبەری ساڵی داهاتوو بەڕێوەبچێت، چونكە سەركەوتنی لەو هەڵبژاردنەدا بەواتای كۆنترۆڵكردنی تەواوەتی بڕیاری سوننە دێت لەهەڵبژاردنەكانی داهاتووی پەرلەمانی عێراق.  بەپێی هەواڵێكی رۆژنامەی (شەرقولئەوسەت) بەدوور نازانرێت محەمەد حەلبوسی لەچەند مانگی داهاتوودا لەسەر كورسی سەرۆكی پەرلەمان لابدرێت، بەتایبەتیش لەكاتێكدا هەندێك لایەنی شیعەی دەسەڵاتدار رەزامەندن بەلادانی بەهەماهەنگیی لەگەڵ لایەنە سوننەكاندا.  دكتۆر یەحیا كوبەیسی كەشارەزای كاروباری عێراقە دەڵێ» لادانی حەلبوسی بەتەنیا پشت بەبڕیاری (چوارچێوەی هەماهەنگیی)ی شیعەكان دەبەستێت و بڕیاری سوننە نییە، تائێستا لەناو چوارچێوەدا كۆدەنگی لەسەر لادانی نییەو هەندێك  لەوڵاتانی ناوچەكە پاڵپشتی لێدەكەن.. لەناو چوارچێوەشدا مالیكی لەگەڵ دوورخستنەوەی حەلبوسیدایە، بەڵام هەندێكی تریان دژی ئەمەنو پێیانوایە حەلبوسی كەسایەتییەكە كە دەتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێت». لەنوێترین راگەیەندراوی خۆیدا باڵیۆزخانەی ئەمەریكاش لەبەغدا لەراگەیەندراوێكدا ئاشكرایدەكات، پشتیوانییەكی تەواوی حكومەتی محەممەد شیاع سوودانی دەكەن لەبەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و گۆڕینی دۆخی ئێستای وڵاتدا. سەبارەت بەدۆخی پەیوەندییەكانی بەغداو هەرێمی كوردستانیش وادەردەكەوێت حكومەتەكەی سوودانی بەئاراستەی سفكردنەوەو چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ هەرێمدا هەنگاوبنێت، هەر لەو چوارچێوەیەشدا جگە لەچالاككردنەوەی مادەی 140ی دەستور، لەئێستاشدا گفتوگۆگانی هەرێم و بەغدا دەستیپێكردووەتەوە. رۆژی دووشەممە ١٢ی كانوونی یەكەمی ٢٠٢٢، شاندی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی وەزاریی ئابووری حكومەتی فیدراڵی كۆبووەوە. لەكۆبوونەوەكەدا شاندی هەرێمی كوردستان دیدو بۆچوونی حكومەتی هەرێمیان لەبارەی پرەنسیپە گشتییەكانی پرۆژە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٣، خستەڕوو و بەپێویستیان زانی دەستوورو كارنامەی حكومەتی نوێی عێراق، ببێتە بنەمایەك بۆ رێكەوتن لەسەر ئەو بابەتە، ئەنجومەنی وەزاریی ئابووری عێراقیش ئاماژەیان بەبنەماكانی سیستەمی فیدڕاڵیان كردەوە بۆ بەهێزكردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ وەزارەتە هاوتاكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان. بەبڕوای چاودێرانیش لەئێستادا كابینەكەی محەممەد شیاع سوودانی لەبەردەم تاقیكردنەوەیەكی سەختدایە، كە لەلایەك دژایەتیكردنی گەندەڵی و پاراستنی سەربەخۆیی وڵات و بڕیاری سیاسییە، لەلایەكی تریشەوە فشاری ئەو هێزانەیە كە ئەم حكومەتەیان پێكهێناوەو دەیانەوێت پشكەكانیان زیاتر بكەن. هەر بەبڕوای ئەو چاودێرانە هاوپەیمانێتی بەڕێوەبردنی دەوڵەت تەنیا بۆ ئەوە درووستكرا كەحكومەتەكە درووستبكرێت و پۆستە باڵاكان دابەشبكات، ئەگینا لەواقیعی سیاسیدا هیچ بڕیارێكی سیاسی گەورەی بەدەست نییەو ئەوەی هەیە لەلای هاوپەیمانێتی چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەكانە كەبڕیاربەدەستی یەكەمی وڵاتن و هێڵە سیاسییە گشتییەكانی كابینەكەی سوودانی دیاری دەكەن و بەهەر لێكترازان و ناكۆكییەكیش لەنێو هێزەكانی ئەو چوارچێوەیەدا تەمەنی كابینەكەی سوودانیش یان كۆتایی دێت یاخود كورت دەبێت.