.jpeg)
هاوڵاتی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت ئەگەر دانوستانی بەرنامە ئەتۆمیەكەی ئێران شكست بهێنێت، بژاردەی دیكەیان دەبێت. ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ رادیۆی ئێن پی ئاڕ رایگەیاند: بەرنامەی ئەتۆمی ئێران گەیشتووەتە ئاستێك كە ئەستەمە بگەڕێتە دواوە و تاران بە پشتگوێخستنی بەندەكانی ناو رێككەوتننامەی ئەتۆمی، رۆژ بە رۆژ لە گەیشتن بە چەكی ئەتۆم نزیك دەبێتەوە. وەزیری دەرەوەی ئەمریكا وتیشی: كاراكردنەوەی رێككەوتنی ئەتۆمی باشترین كارە بۆ پاراستنی ئاسایشی ئەمریكا و بۆ ئەو مەبەستەش تەنھا چەند ھەفتەیەكمان لەبەردەستدا ماوە. بلینكن دەشڵێت: ئەگەر دانوستانەكانی ڤییەننا شكست بھێنێت و نەتوانین لەگەڵ ئێران بگەین بە رێككەوتن، بژاردەی تر دەگرینەبەر.
هاوڵاتی دوای هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراق سوننەكان و پارتی و سەدر پێشوازییان لە بەڕێوەچوونی پرۆسەكە كرد و ئەمریكاش پشتیوانی كردن، بەڵام هەماهەنگی شیعەكان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان نارەزایەتییان پیشاندا. هەماهەنگی شیعەكان كە لەكوتلەی مالكی و هادی عامری و حەكیم و عەبادی و غەزعەلی پێكهاتوون ڕایگەیاند، دان بەو هەڵبژاردنەدا نانێن كە لە پەرلەمان بۆ دەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كرا چونكە بەوتەی ئەوان دەبوو بەتەمەنترین پەرلەمانتار كۆبوونەوەكەی بەڕێوەببردایە. دوای ئەوەی دوێنێ 9ی كانونی دووەمی 2021 مەحمود مەشهەدانی وەك بەتەمەنترین پەرلەمانتار وەك سەرۆكی كاتی پەرلەمان دانیشتنەكەی بەرێوە دەبرد، بەڵام بەهۆی شەری نێوان كوتلەی سەدرو چێوەی هەماهەنگی شیعەكان دۆخی تەندروستی تێكچوو، دواتر كۆبونەوەی پەرلەمان بەردەوامی پێدرا، سەرەرای نارەزایی مالكی وهادی عامری. دوای نزیكەی سێ مانگ لە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق، دوێنێ یەكشەممە هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی عێراق بەڕێوەچوو، محەممەد حەلبووسی وەكو سەرۆكی پەرلەمانی عێراق، حاكم زاملی وەكو جێگری یەكەم و شاخەوان عەبدوڵا وەكو جێگری دووەم هەڵبژێردران. محەممەد حەلبووسی دوای هەڵبژاردنەوەی بە سەرۆكی پەرلەمان رایگەیاند:" كاروانێكی دورودرێژ لە بەردەممانە، عێراقییەكان چاوەڕێی زۆرمان لێدەكەن، دۆخەكە پێویستی بە كاركردنی بەردەوام و راستكردنەوەی زۆر رێچكە لە كاری سیاسییە، خەڵك متمانەی زۆری بە پرۆسەی سیاسی نەماوە، ئێستا بەرپرسیارێتیی گەورەمان لە ئەستۆدایە بۆئەوەی ئەو متمانەیە بۆ پرۆسەی سیاسی بگەڕێنینەوە". هەروەها درەنگانی شەوی رابردوو موقتەدا سەدر، رێبەری رەوتی سەدر لەدوای هەڵبژاردنی محەممەد حەلبووسی بە سەرۆكی نوێی پەرلەمانی عێراق و جێگرەكانی، لە تویتێكدا ڕایگەیاند:" یەكەمین موژدەی پێكهێنانی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانییە، بەم بۆنەیەوە پیرۆزبایی لە گەلی عێراق دەكەم بۆ ئەم هەنگاوە كە هەنگاوی یەكەمە بەرەو بونیادنانی عێراقێكی ئازاد و سەربەخۆ، بەبێ پاشكۆیەتی و تایفیەت و گەندەڵی". پێشتریش مەسعود بارزانی سەرۆكی پارتی دیموكراتی كوردستان، پەیامێكی پیرۆزبایی لەبارەی هەڵبژاردنی دەستەی سەرۆكایەتیی پەرلەمانی عێراق بڵاوكردەوە كە ئەم هەنگاوەی بە دەستپێكێكی زۆر باش وەسف كرد بۆ راستەڕێكردنی پرۆسەی سیاسی عێراق. لە پەیامەكەیدا مەسعود بارزانی دەشڵێت:" بە دڵنیاییەوە ئەو هەنگاوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق دەرفەتێك دەبێت بۆ بەدیهێنانی یەكڕیزی و هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی تازە و تێپەڕاندنی تەحەددیات و لێكتێنەگەییشتنەكان. هاوكات، ئەمڕۆ دووشەممە 10ی كانونی دووەمی 2021، باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا پەیامێكی بڵاوكردەوە و ڕایگەیاند كەئەمریكا پێشوازی لە كۆبوونەوەی خولی پێنجەمی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەكات، بە بەشێك لەدیموكراسی و سەروەری نیشتیمانی ناوی دەبات. لەبەرانبەردا، چێوەی هەماهەنگی شیعەكان كە لەبەرەی مالكی و هادی عامری وغەزعەلی و حەكیم و عەبادی و چەندین كەسایەتی دیكە پێكدێن، رەخنەی توندیان ئاراستەیا دانیشتنی دوێنێ پەرلەمان كرد و دەڵێن سكاڵا دەبەنە دادگای فیدراڵی. هاوكات، فراكسیۆنی یەكێتی كە خاوەنی 19 كورسی پەرلەمان بوون دەنگیان بەدەستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان نەداو دانیشتنەكەیان بەجێهێشت. چێوەی هەماهەنگی شیعەكان 88 كورسیان كۆكردووەتەوە بۆ پێكهێنانی حكومەتی عێراق و داوای حكومەتی تەوافوقی دەكەن، لەبەرانبەردا موقتەدا سەدر بەهاوكاری حەلبوسی و پارتی كە كوردسیاكانیان دەگاتە 130 كورسی باسی حكومەتی زۆرینەی نیشتمانی دەكەن.
هاوڵاتی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەبەغدا، پیرۆزبایی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی پەرلەمانی عێراق دەكات دەكات و داوایەكی بە پەلە ئاراستەی لایەنە سیاسییەكان دەكات. بەپێی ڕاگەیەندراوێكی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە بەغدا، ئەمریكا پێشوازی لە كۆبوونەوەی خولی پێنجەمی پەرلەمانی عێراق دەكات، كە "بە بەشێك لەدیموكراسی و سەروەری نیشتیمانی"، ناوی دەبات. هەروەها تێیدا هاتووە:" پیرۆزبایی لە محەمەد حەلبوسی بەبۆنەی هەڵبژاردنی وەك سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران و حاكم زاملی جێگری یەكەم و شاخەوان عەبدوڵا جێگری دووەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەران دەكەین". هاوكات ئەوەشی خستۆتەروو كە بەچاوخشاندنەوە بەو رۆڵەی گرنگەی عێراق لە ئارامی و ئاسایشی هەرێمیی دەیبینێت، هیوادارن كە" بەرپرسانی عێراق و ئەنجومەنی نوێنەرانی نوێ پەلە بكەن لە پێكهێنانی حكومەت و تێپەڕاندنی ئاڵنگارییەكان كە ڕووبەڕووی عێراق و ناوچەكە بووەتەوە". باڵیۆزخانەی ئەمریكا لەبەغدا ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە بەهیوان حكومەتی نوێ بەزوویی پێكبهێندرێت و ڕەنگدانەوەی ئیرادەی گەلی عێراق بێت و هەوڵی چارەسەری ئاڵنگاریەكانی بەردەم حكومەتی عێراق و مافی مرۆڤ ئاسایش و ئابووری لەعێراق بدات.
هاوڵاتى فه‌رمانده‌ى بڕیارگه‌ى ناوه‌ندى پاراستنى گه‌ل (نه‌به‌گه)رایگه‌یاند، له‌ساڵى 2021 دا تورکیا دوو هه‌زار و 461 هێرشى ئاسمانیى و زه‌مینى بۆ سه‌ر گه‌ریلاکانیان ئه‌نجامداوه، له به‌رامبه‌ردا گه‌ریلاکانیان 742 چالاکییان ئه‌نجامداوه و 861 سه‌ربازى سوپاى تورکیا کوژراون و ئه‌وه‌ش راگه‌یه‌ندراوه که" گه‌ریلا به تاکتیکى خۆى توانى مه‌ترسیى فڕۆکه‌ى بێفرۆکه‌وان نه‌هێڵێت". فه‌رمانده‌یى بڕیارگه‌ى ناوه‌ندى پاراستنى گه‌ل، که فه‌رمانده‌یى سه‌رجه‌م هێزه‌کانى په‌که‌که‌یه له ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا، ئامارى ساڵى 2021ى شه‌ر و چالاکى گه‌ریلاکانى دژ به سوپاى تورکیا بڵاوکرده‌وه. له ڕاگه‌یه‌ندراوه‌که‌دا هاتووه: په‌که‌که به سه‌رکه‌وتنى گاره ساڵى نوێى ده‌ستپێکرد و توانى له ساڵى 2021دا ئاستى گه‌ریلاى سه‌رده‌م بگه‌یه‌نێته ئاستێکى به‌رچاو. هه‌روه‌ها نه‌په‌گه ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه که سوپاى تورکیا له ساڵى 2021هه‌موو ته‌کنیکه‌کانى به‌رده‌ستى خۆى به‌کارهێنا، به‌ڵام نه‌یتوانى سه‌رکه‌وتووبێت،" ته‌نانه‌ت گه‌ریلا به تاکتیکى خۆى توانى مه‌ترسیى فڕۆکه‌ى بێفرۆکه‌وانیش نه‌هێڵێت". هاوکات ئه‌وه‌شى باسکردووه که" سوپاى تورکیا به‌هۆى شکستى به‌رامبه‌ر به‌رخۆدانى گه‌ریلا، ده‌ستى برد بۆ به‌کارهێنانى چه‌کى کیمیایی، به‌وهۆیه‌وه 40 گه‌ریلا شه‌هیدبوون". هه‌ر له ڕاگه‌یه‌ندراوه‌که‌ى بڕیارگه‌ى نه‌په‌گه‌دا هاتووه:" ده‌وڵه‌تى تورکیا له 23ى نیسان له‌ناوچه‌کانى زاپ، ئاڤاشین و مه‌تینا ده‌ستى به هێرشێکى فراوانى داگیرکاریى کرد، به‌ڵام گه‌ریلاکان به‌رخۆدانێکى مێژووییان به‌رامبه‌ر ئه‌و هێرشانه کرد و پیلانه‌کانى ده‌وڵه‌تى تورکیا و هه‌ندێک هێزى نێوده‌وڵه‌تیى و هاوکاره خۆجێیه‌کانیشیانى تێکدا. به‌پێى ئاماره‌که‌ى نه‌په‌گه، ساڵى 2021ى تورکیا دوو هه‌زار و 461 هێرشى ئاسمانیى و زه‌مینى ئه‌نجامداوه، که 367 هێرشیان کیمیایى بوون، له به‌رامبه‌ردا گه‌ریلاکان 742 چالاکیى ئه‌نجامداوه و 861 سه‌ربازى تورکیا کوژراون.
هاوڵاتى موقته‌دا سه‌در، رێبه‌رى ره‌وتى سه‌درله کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان له‌باره‌ى پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران ئه‌وه‌ى ئاشکرا کردووه که دوو کاندیدى هه‌یه مسته‌فا کازمى و محه‌مه‌د تۆفیق عه‌للاوى. موقته‌دا سه‌در، رێبه‌رى ره‌وتى سه‌در که کوتله‌که‌ى بووه خاوه‌نى 73 کورسى په‌رله‌مان و وه‌ک یه‌که‌مین براوه‌ى هه‌ڵبژاردن هه‌ژمار ده‌کرێت دوێنێ له کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان له‌ماڵه‌که‌ى خۆیدا له نه‌جه‌ف پێى راگه‌یاندوون که بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران دوو کاندیدى هه‌یه ئه‌وانیش مسته‌فا کازمى و محه‌مه‌د تۆفیق عه‌للاوى ده‌بێت. چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان له هه‌ریه‌ک له نوررى مالکى و هادى عامرى و قه‌یس غه‌ز عه‌لى فالح فه‌یاز پێکهاتوون پێیان راگه‌یاندووه که ئه‌و پرسه پێویستى به گفتوگۆى زیاتره‌و له‌گه‌ڵ دانانه‌وه‌ى کازمیدا نیین بۆ پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 30ى کانونى 2021، به‌رهه‌م ساڵح مه‌رسومى بۆ یه‌که‌مین کۆبونه‌وه‌ى خولى نوێى په‌رله‌مانى عێراق دیارى کرد که 9ى کاندونى دووه‌مى 2022 ده‌کات، که له‌ناو په‌رله‌ماندا کوتله‌ى زۆرینه ده‌توانێت 50 زائید 1 کۆبکاته‌وه تا پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران یه‌کلایبکاته‌وه. به‌پێى عورفێکى ته‌وافوقى، پۆستى سه‌رۆک کۆمار بۆ کورده‌و پۆستى سه‌رۆک وه‌زیران بۆ شیعه‌کان و پۆستى سه‌رۆکى په‌رله‌مان بۆ سونه‌کان ده‌بێت. هێشتا سه‌رکردایه‌تى کورد کاندیدى بۆ پۆستى سه‌رۆک کۆمار یه‌کلاینه‌کردووه‌ته‌وه، به‌ڵام یه‌کێتى نیشتمانى کوردستان له زارى بافڵ تاڵه‌بانى هاوسه‌رۆکى یه‌کێتى چه‌ند جارێک ئه‌وه‌ى دووپاتکردووه‌ته‌وه که به‌رهه‌م ساڵح کاندیدى پۆستى سه‌رۆک کۆمار ده‌بێت.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى خولى نوێى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند که حکومه‌تى عێراق له رێگه‌ى وه‌زاره‌تى کۆچ و کۆچبه‌رانه‌وه که‌مپى جه‌دعه‌ى پێنج داده‌خات، که هه‌زارو 200 خێزان و که‌سوکارى چه‌کدارانى داعشى تێدا بووه و له‌باشوورى موسڵدا بڵاویان ده‌کاته‌وه. شێروان دووبه‌ردانی، ئه‌ندامى خولى نوێى په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند:" به بڕیارى وه‌زاره‌تى کۆچ و کۆچبه‌رانى عێراق که‌مپى جه‌دعه‌ى پێنج که زیاتر له هه‌زار و 200 خێزان و که‌سوکارى چه‌کدارانى داعشى تێدایه و خه‌ڵکى باشوورى موسڵن، به‌فشارى حکومه‌ت داده‌خرێت و ئه‌و خێزانانه‌ى داعش به ناوه‌ندى موسڵدا بڵاوده‌کرێنه‌وه". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند که زۆر هه‌وڵیاندا که ئه‌و خێزانانه هه‌ر که‌سه‌ى خه‌ڵکى چ پارێزگایه‌که ببرێته‌وه ئه‌وێ، به‌ڵام به داخه‌وه به بڕیارى حکومه‌ت ئه‌وانه هه‌موو ده‌هێنرێنه‌وه باشوورى موسڵ. بڕیاربوو ئه‌مڕۆ حکومه‌تى عێراق 120 خێزانى داعش له که‌مپى هۆلى رۆژئاواى کوردستانه‌وه بگه‌ڕێنێته‌وه و له که‌مپى جه‌دعه له نزیک موسڵ جێگیریان بکات، به‌ڵام دواخرا بۆ رۆژى دووشه‌ممه‌ى داهاتوو. زیاتر له 30 هه‌زار خێزانى عێراقى داعش له که‌مپى هۆلن له‌رۆژئاواى کوردستان، که زیاتر له 18 هه‌زار و 700خێزانیان خه‌ڵکى پارێزگاى ئه‌نبارن، زیاتر له چوار هه‌زار و 500 که‌سیان خه‌ڵکى پارێزگاى موسڵن، ئه‌وانى دیکه‌ش خه‌ڵکى پارێزگاکانى به‌غدا، سه‌ڵاحه‌دین، بابل، که‌رکووک و دیاله‌ن.
هاوڵاتى له شارى جوانڕۆى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان، گرووپێکى سه‌له‌فیى هێرشیانکرده سه‌ر کافتریایه‌ک و دواتر له‌ناو شاره‌که‌دا ته‌قه‌یان به ئاسماندا کرد. کاتژمێر نۆى شه‌وى رابردوو چه‌ند که‌سێک به ماتۆر چوونه‌ته‌سه‌ر کافتریایه‌ک له‌سه‌ر شه‌قامى په‌روه‌رده‌ى جوانڕۆ و به کلاشینکۆف ته‌قه‌یان به‌ناو کافتریاکه‌دا کردووه و به چه‌قۆش هێرشیانکردووه‌ته سه‌ر خه‌ڵک، به‌وهۆیه‌شه‌وه دوو که‌س بریندار بوون. به‌پێى هه‌واڵى سه‌رچاوه‌کانى رۆژهه‌ڵاتى کوردستان، هێرشکه‌ره‌کان دواى ته‌قه‌کردن له کافتریاکه، به‌ناوشاردا سووڕاونه‌ته‌وه و له سێ شوێن له شه‌قامى سه‌نجاوی، گۆڕه‌پانى به‌سیج و چوار ڕیانى فه‌رمانگه‌ى په‌روه‌رده ته‌قه‌یان به ئاسماندا کردووه و دروشمى "الله اکبر"یان وتووه‌ته‌وه. هه‌روه‌ها وه‌ک سه‌رچاوه‌کانى هه‌واڵى ڕۆژهه‌ڵاتى کوردستان ده‌ڵێن دواى هێرشه‌که، له‌ناو شارى جوانڕۆ و تۆڕه کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا بڵاوکرایه‌وه که هێرشه‌که له‌لایه‌ن که‌سانێکه‌وه کراوه که "به سه‌له‌فى جیهادى" ناسراون. هاوکات، پۆلیسى جوانڕۆ دوو که‌س له هێرش به‌ره‌کانى ده‌ستگیرکردووه و ده‌ست به‌سه‌ر چه‌ک و که‌ره‌سته‌کانیشیاندا گیراوه. ئه‌مه یه‌که‌مجار نییه گروپه سه‌له‌فییه‌کان له‌رۆژهه‌ڵاتى کوردستان هێرش ده‌که‌نه سه‌ر خه‌ڵک و پێشتر لایه‌نه کوردییه‌کانى رۆژهه‌ڵات هۆشداریان له‌وه که ئه‌و گروپانه مه‌ترسین له‌سه‌ر ژیانى هاوڵاتیان.
هاوڵاتى داواکارى گشتى ئیزمیر له‌تورکیا، به تۆمه‌تى سوکایه‌تیکردن به دادگا دۆسیه‌یه‌کى لێپرسینه‌وه‌ى له دژى په‌روین بوڵدان، هاوسه‌رۆکى هه‌ده‌په کرده‌وه، پرۆسه‌ى دادگایى کردنى له‌سه‌ر کوشتنى کچه کوردێکیش دواخست که له باره‌گاى هه‌ده‌په له‌لایه‌ن ره‌گه‌زپه‌رستێکه‌وه کوژرا. دوێنێ چوارشه‌ممه، له دادگاى سزا قورسه‌کانى ئیزمیر یه‌که‌م دانیشتنى دادگاییکردنى بکوژى ده‌نیز پۆیراز، به‌ڕێوه‌چوو، له دانیشته‌که‌دا په‌روین بوڵدان، هاوسه‌رۆکى پارتى دیموکراتى گه‌لان(هه‌ده‌په) ره‌خنه‌ى له ده‌سته‌ى سه‌رۆکایه‌تى دادگا گرت و رایگه‌یاند:" بکوژه‌که له منبج راهێنانى وه‌رگرتووه و ئه‌ندامى داعش بووه، نابێ دادگا به شێوه‌یه‌کى نه‌رم مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکات و ده‌بێ وه‌ک که‌سێکى بکوژ مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵدا بکرێت". له‌سه‌ر ئه‌م قسانه داواکارى گشتى ئیزمیر، دۆسیه‌ى لێپرسینه‌وه‌ى له دژى په‌روین بوڵدان هاوسه‌رۆکى هه‌ده‌په کرده‌وه. هه‌روه‌ها له دژى ئه‌و که‌سه‌ى که له‌ناو دادگا قسه‌کانى په‌روین بوڵدانى تۆمارکردووه و بڵاویکردووه‌ته‌وه دۆسیه‌ى لێپرسینه‌وه‌ى کردووه‌ته‌وه. هاوکات دۆسیه‌ى دادگاییکردنى بکوژى ده‌نیز پۆیراز، کچه کوردى ئه‌ندامى هه‌ده‌په که له هێرشێکدا له‌ناو باره‌گاى هه‌ده‌په له ئیزمیر کوژرا، دواخرا. پارتى دیموکراتى گه‌لان( هه‌ده‌په) له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارانى تورکیاو پارته‌که‌ى ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان فشارى توندیان له‌سه‌ره‌وهه‌زاران کادرو سه‌دان سه‌رۆک شاره‌وانى و په‌رله‌مانتاریان له‌ژێر ناوى جیاواز جیاواز ده‌ستگیرکردووه له زیندانه‌کاندان یه‌کێک له‌وانه سه‌ڵاحه‌دین ده‌میرتاش، هاوسه‌رۆکى پێشووى هه‌ده‌په‌یه.
هاوڵاتى مه‌رسومى کۆمارى بۆ ئه‌نجامدانى یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مانى عێراق ده‌رکرا و بڕیاره 9/1/2022 ئه‌نجام بدرێت. ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 30ى کانونى یه‌که‌مى 2021، مه‌رسومى کۆمارى به پێى مادده‌کانى 54 و 73 بڕگه‌ى چواره‌م له ده‌ستوورى عێراقى ده‌رچووه، که تێیدا ده‌سه‌ڵات ده‌داته سه‌رۆک کۆمار بۆ دیارکردنى رۆژى یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌مان دواى په‌سه‌ندکردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردن له‌لایه‌ن دادگاى فیدراڵیى عێراقه‌وه. به‌رهه‌م ساڵح سه‌رۆک کۆمارى عێراق رۆژى 9ى کانونى دووه‌مى 2022ى دیارى کرد وه‌ک یه‌که‌مین کۆبونه‌وه‌ى خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مانى عێراق. پێشتر هه‌ندێک لایه‌نى شیعه نیگه‌رانییان له ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق نیشاندابوو، له دادگاى فیدراڵى تانه‌یان له ئه‌نجامه‌کاندا، به‌ڵام دادگاى فیدراڵى له 27/12/2021 تانه‌کانى ره‌تکرده‌وه و ئه‌نجامه‌کانیشى په‌سه‌ند کرد.
.jpg)
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى پێشووى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق ئاشکرایده‌کات، پێشبینیده‌کرێت ساڵى 2022، به‌هۆى دۆخى سیاسییه‌وه، عێراق یاساى بودجه‌ى نه‌بێت. محه‌مه‌د شه‌به‌کى ئه‌ندامى پێشووى لیژنه‌ى دارایى په‌رله‌مانى عێراق به‌پێگه‌ى "مه‌علومه"ى راگه‌یاند: "له‌م دۆخه‌ى سیاسییه‌ى ئێستاى وڵاتى پێدا تێپه‌ڕده‌بێت، په‌رله‌مانى نوێى عێراق کاتى ئه‌وه‌ى نابێت گفتوگۆ له‌سه‌ر یاساى نوێى بودجه بکات‌و په‌سه‌ندى بکات، هه‌ربۆیه دۆسیه ئابورییه گرنگه‌کان ده‌که‌ونه ساڵى 2023وه". هه‌روه‌ها راشیگه‌یان که دۆخه سیاسییه‌که ڕێگریى له‌جێبه‌جێکردنى به‌شێکى زۆر له‌یاساکانى په‌یوه‌ست به‌باج‌و ڕسوماته گومرگییه‌کان ده‌کات که یارمه‌تیده‌رن له‌به‌رزکردنه‌وه‌ى داهاته‌کان‌و دابینکردنى بودجه بۆ خه‌رجییه نوێکان. له‌سه‌ره‌تاى ئه‌م مانگه‌دا مه‌زهه‌ر محه‌مه‌د ساڵح ڕاوێژکارى دارایى سه‌رۆک وه‌زیرانى عێراق ڕایگه‌یاند، بۆ ساڵى 2022 هیچ مه‌ترسییه‌ک له‌سه‌ر مووچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى ده‌وڵه‌ت نییه‌و نابێت. هه‌ڵبژاردنى په‌رله‌مانى عێراق له 10ى 10ى 2021 ئه‌نجامدرا و سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى له چه‌ند رۆژى رابردوودا دادگاى فیدراڵى عێراق ئه‌نجامه‌کانى په‌سه‌ند کرد، به‌ڵام هێشتا هیچ واده‌یه‌ک بۆ کۆبونه‌وه‌ى یه‌که‌م دانیشتنى خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مان نه‌کراوه. به‌پێى په‌یره‌وى ناوخۆى په‌رله‌مان، ده‌بێت ساڵانه له‌مانگى تشرینى یه‌که‌مدا پرۆژه بودجه ئاراسته‌ى په‌رله‌مان بکرێت تا حکومه‌ت کارنامه‌کانى جێبه‌جێ بکات.
هاوڵاتى موقته‌دا سه‌در، رێبه‌رى ره‌وتى سه‌در سووره له‌سه‌ر پێکهێنانى حکومه‌تى زۆرینه‌ى نیشتمانى و جارێکى دیکه له تویته‌رى فه‌رمى خۆى دواى کۆبونه‌وه‌ى له‌گه‌ڵ چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان بڵاویکردووه‌ته‌وه. دوانیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه له‌گه‌ڵ موقته‌دا سه‌در ڕێبه‌رى ڕه‌وتى سه‌در له پارێزگاى نه‌جه‌ف کۆبووه‌وه و تێیدا با له رێگاکانى پێکهێنانى حکومه‌تى نوێى عێراق کراوه وه‌فدى چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى به‌سه‌رۆکایه‌تى هادى عامری، سه‌رۆکى هاوپه‌یمانى فه‌تح و قه‌یس خه‌زعه‌لی، ئه‌میندارى عه‌سائیب ئه‌هلى حه‌ق، فالح فه‌یاز سه‌رۆى ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبی، و نورى مالکى سه‌رۆکى ده‌وڵه‌تى یاسا چوونه ماڵى سه‌رۆکى ڕه‌وتى سه‌در له‌ناوچه‌ى حه‌نانه‌ى پارێزگاى نه‌جه‌ف و کۆبوونه‌وه. له‌دواى په‌سه‌ندکردنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌کان، که چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى تانه‌ى لێدابوو، یه‌که‌م کۆبونه‌وه‌یانه له‌گه‌ڵ موفته‌دا سه‌در که 73 کورسى په‌رله‌مانى هه‌یه. کۆبونه‌وه‌که‌ش به‌بێ ده‌رکردنى هیچ ڕاگه‌یه‌ندراوێک کۆتایى هات و تائێستا ناوه‌ڕۆکى کۆبونه‌وه‌که بۆ ڕاى گشتى و ده‌زگاکانى ڕاگه‌یاندن بڵاونه‌کراوه‌ته‌وه. دواى کۆبونه‌وه‌که موقته‌دا سه‌در، جارێکى دیکه له تویته‌رى فه‌رمى خۆى ئه‌وه‌ى بڵاوکردووه‌ته‌وه که له‌گه‌ڵ پێکهێنانى حکومه‌تى زۆرینه‌ى نیشتمانیدایه و حکومه‌تى ته‌وافوقى ره‌تده‌کاته‌وه. ڕۆژى 27 ى ئه‌م مانگه دادگاى باڵاى فیدراڵى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراقى په‌سه‌ندکرد و به‌پێى ده‌ستور تا 10ى کانونى دووه‌مى ساڵى داهاتوو ده‌بێت په‌رله‌مان کۆببێته‌وه.
هاوڵاتى سه‌ره‌راى ئه‌وه‌ى هه‌فته‌ى رابردوو ئه‌ردۆغان سه‌رۆک کۆمارى تورکیا چه‌ند رێکارێکى راگه‌یاند، به‌ڵام جارێکى تر لیره‌ى تورکى به‌ره‌و دابه‌زین هه‌نگاو ده‌نێت. ئه‌مڕۆ 29ى کانونى یه‌که‌مى 2021، لیره‌ى تورکى له بۆرسه‌ى ئیستنبوڵ به 12 لیره به‌رامبه‌ر دۆلارێک مامه‌ڵه‌ى پێوه‌کرا، به‌وپێیه‌ش له‌سه‌دا 6.2% ى به‌هاکه‌ى له‌ده‌ستدا کاتێک به 11 لیره‌وه مامه‌ڵه‌ى پێوه‌ده‌کرا له چه‌ند رۆژانى رابردوودا. هه‌فته‌ى رابردوو، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆکى تورکیا، داواى له هاوڵاتیان کرد پاره‌کانیان به لیره هه‌ڵبگرن له بانکه‌کاندا و هه‌ر دابه‌زینێکیش رووبدات بانکى ناوه‌ندى ده‌یژمێرێت، به‌و هۆیه‌وه به‌هاى لیره له 18 لیره به‌رانبه‌ر به دۆلارێک گه‌یشته‌وه 10 لیره به‌رانبه‌ر به دۆلارێک. هه‌رچه‌نده بانکى ناوه‌ندى رایگه‌یاند که چاودێرى بازاڕى ئاڵوگۆڕى دراو ده‌که‌ن به‌ڵام هیچ کاریگه‌رییه‌کى له‌سه‌ر به‌رزکردنه‌وه‌ى به‌هاى لیره نه‌بووه. له‌مساڵدا تا ئێستا بانکى ناوه‌ندى تورکیا بۆ هاوسه‌نگکردنى به‌هاى لیره پێنج جار ده‌ستێوه‌دانى له بازاڕى ئاڵوگۆڕى دراودا کردووه به فرۆشتنى ملیۆنه‌ها یه‌ده‌گى دۆلارى وڵاته‌که.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى هاوپه‌یمانیى ده‌وڵه‌تى یاسا ڕایگه‌یاند، ژماره‌ى کورسییه‌کانى (چوار چێوه‌ى هه‌ماهه‌نگیى شیعه‌کان) گه‌یشتووه‌ته 90 کورسى و له یه‌که‌م دانیشتنى په‌رله‌ماندا گه‌وره‌ترین کوتله ڕاده‌گه‌یه‌نن. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 29ى کانونى یه‌که‌مى 2021، عه‌توان عه‌توانى، ئه‌ندامى چوار چێوه‌ى هه‌ماهه‌نگیى شیعه‌کان له ڕاگه‌یه‌ندراوێکدا ئه‌وه‌ى خستۆته‌روو که ڕێز له‌بڕیاره‌که‌ى دادگاى فیدراڵیى عێراق ده‌گرن له‌باره‌ى په‌سه‌ندکردنى ئه‌نجامه‌کانى هه‌ڵبژاردن و پێى ڕازیین. عه‌توان عه‌توانى، ئه‌ندامى چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگیى شیعه‌کان ئه‌وه‌شى ئاشکراکرد که 90 کورسیى په‌رله‌مانییان کۆکردووه‌ته‌وه و له یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ى په‌رله‌ماندا گه‌وره‌ترین کوتله ڕاده‌گه‌یه‌نن. هه‌روه‌ها ئاماژه‌ى به‌وه‌شکردووه که چوارچێوه‌ى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان سێ سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق دیارى ده‌که‌ن و لایه‌نه‌کانى دیکه‌ش بۆ ئه‌و مه‌به‌سته مانۆرى سیاسیان ده‌ست پێکردووه. دواى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خته‌ى عێراق و ده‌رکه‌وتنى ئه‌نجامه سه‌ره‌تاییه‌کان، ده‌وڵه‌تى یاساى نورى مالکى و چه‌ند لایه‌نێکى دیکه‌ى شیعى چێوه‌ى هه‌ماهه‌نگییان پێکهێنا به‌رامبه‌ر به ڕه‌وتى سه‌در، که براوه‌ى یه‌که‌مى هه‌ڵبژاردن بوو، چێوه‌که ده‌ستیکرد به فراوانترکردنى به‌ره‌که‌ی. نورى مالکى له‌ماوه‌ى چه‌ند رۆژى رابردوو سه‌ردانى هه‌رێمى کوردستانى کردو له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانى سه‌رۆکى پارتى دیموکراتى کوردستان کۆبوویه‌وه. چاوه‌روان ده‌کرێت هه‌ریه‌که له پارتى و یه‌کێتى که پێکه‌وه خاوه‌نى 50 کورسى په‌رله‌مانى عێراقن له‌گه‌ڵ گروپى هه‌ماهه‌نگى شیعه‌کان و ته‌یارى سه‌درى گفتوگۆى چڕ له‌باره‌ى پێکهێنانى حکومه‌تى نوێ ده‌ست پێ بکه‌ن.
هاوڵاتی سەرکونسوڵگەی کۆماری ئیسلامی ئێران لە سلێمانی ڕایگەیاند: "بۆ ماوەی دوو هەفتە ڤیزای گەشتیاری بۆ هاوڵاتیانی عێراق و هەرێمی کوردستان ڕاگیرا". ئەمڕۆ پێنجشەممە 23ی كانوونی یه‌كه‌می 2021، ڕەزا شا، بەرپرسی میدیایی کونسوڵگەری کۆماری ئیسلامی ئێران ئەمرۆ پێنجشەممە 23ی کانوونی یەکەمی 2021، بە وێستگەنیوز-ی وت، "جگە لە ڤیزای خوێندن، چارەسەر، بازرگانی هەموو جۆرە ڤیزایەکی گەشتیاری بۆ ماوەی دوو هەفتە ڕاگیرا". ئاماژەی بەوەشکرد، "یەکێک لە هۆکارەکانی ڕاگرتنی گەشتی گەشتیاران لە عێراق و هەرێمی کوردستانەوە بۆ بەرزی ئاستی توشبووان و هەڵکشانی ئامارەکانی کۆرۆنا لە ئێران دەگەڕێتەوە".
هاوڵاتى که‌سوکارى عه‌بدوڵا ئۆجالان و زیندانیانى دیکه‌ى ئیمراڵى به گومانن له ژیانى ئیمراڵى و دواى ئاسته‌نگى و ڕێگرییه‌کى زۆر خۆیان گه‌یانده په‌رله‌مانى تورکیا که ماوه‌ى هه‌شت مانگه هیچ زانیارییه‌کیان له‌سه‌رى نییه. ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 1ى کانوونى یه‌که‌مى 2021، له په‌رله‌مانى تورکیا، عومه‌ر ئۆجالان و که‌سوکار و به‌شێک له پارێزه‌رانى زیندانیانى ئیمراڵی، کۆبوونه‌وه و ڕایاگه‌یاند:" گۆشه‌گیرى سه‌ر ڕێبه‌رى گه‌لى کورد عه‌بدوڵا ئۆجالان و زیندانیانى دیکه به‌رده‌وامى هه‌یه و ئاگادارى ژیانى زیندانیان نین، ئه‌مه‌ش وایکردوه، گومانمان لا دروست ببێت". عومه‌ر ئۆجالان ئه‌ندامى پارتى دیموکراتى گه‌لان(هه‌ده‌په) له په‌رله‌مانى تورکیا راشیگه‌یاند که ئه‌مڕۆ که‌سوکارى زیندانیانى ئیمراڵى دواى ئاسته‌نگیى و ڕێگرییه‌کى زۆر، توانیان به‌ربه‌سته‌کان تێک بشکێنن و بگه‌نه ناو په‌رله‌مان که له 25ى ئازارى 2021 وه نه‌یان توانیوه به هیچ شێوه‌یه‌ک زانیارى له سه‌ر ژیانى عه‌بدوڵا ئۆجالان و عومه‌ر خه‌یرى کۆنار و ڤێسار ئاکتاش و حه‌مه‌یلى یڵدرم، که له زیندانى ئیمراڵیدان وه‌ربگرین. هه‌روه‌ها باسى له‌وه‌شکرد که دواین جار که په‌یوه‌ندى ته‌له‌فۆنییان له‌گه‌ڵ که‌سوکاریان ئه‌نجامداوه زۆر به کورتیى قسه‌یان کرد و ته‌له‌فۆنه‌که داخرایه‌وه، بۆیه هیچ زانیارییه‌کیان له‌سه‌ر دۆخى ئه‌وان نییه. هاوکات عومه‌ر ئۆجلان ئه‌وه‌شى دووپاتکرده‌وه که ئۆجالان له‌و په‌یوه‌ندیه ته‌له‌فۆنییه کورته‌دا، رایگه‌یاندووه، که "ئه‌و گۆشه‌گیرکردنه قبوڵکراو نییه و دژى مافى مرۆڤ و یاسایه، بۆیه ده‌یه‌وێت مافى یاسایى خۆى وه‌ربگرێت و پارێزه‌ره‌کانى ببینێت". په‌رله‌مانتاره‌که‌ى هه‌ده‌په ئه‌وه‌شى خسته‌روو که هه‌میشه ئۆجالان هه‌وڵى ئاشتیى و چاره‌سه‌رى دیموکراتیى داوه، هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه گۆشه‌گیرکردنى، گۆشه‌گیرییه له‌سه‌ر ده‌رفه‌تى ئاشتیى و چاره‌سه‌رى دیموکراتیی. له 18ى شوباتى 1999، عه‌بدوڵا ئۆجه‌لان رێبه‌رى پارتى کرێکارانى کوردستان له‌لایه‌ن فرۆکه‌یه‌کى هه‌واڵگرى که میتى تورکیا سه‌رپه‌رشتى ده‌کرد ده‌ستگیر کراوه‌و تا ئێستا له‌لایه‌ن حکومه‌تى تورکیاوه زیندانى کراوه له زیندانى ئیمراڵى.
