.jpeg)
هاوڵاتى کەمبوونەوەی ئاستی ئاوی ئێران بووەتە سەرەکیترین مەترسیی لەسەر ئاسایشی ئەو وڵاتەو زۆربەی بەرپرسانیش رایانگەیاندوە رەنگە وڵاتەکەیان لەڕوبەڕوبوونەوەی قەیرانی ئاودا مایەپوچ ببێت و ئەمساڵ ببێتە کەمئاوترین ساڵی نیو سەدەی رابردوو. توێژینەوەکان لەئێران ئاشکرایان کردووە کەئەو وڵاتە تا (16) ساڵی داهاتوو گیرۆدەی قەیرانی وشکەساڵی و کەمئاویی دەبێت و ئەمەش بەقەیران یان کارەساتی سروشتی و گۆڕانکاریی کەشوهەوا لەو وڵاتە لەقەڵەمدەدرێت کە تائێستا زیانی بە (82%)ی بوارە کشتوکاڵییەکانی گەیاندوە. ئێران بەیەکێک لەو وڵاتانەی جیهان ئەژمار دەکرێت کەکەمترین سەرچاوەی ئاوی هەیە، بەڵام زیاترین بەکارهێنانی نائاسایی و نایاسایی هەیە، بۆیە بەرپرسانی ئەو وڵاتە ناچارن لەجیاتی پلان و ستراتیژی نەوت و وزەی ئەتۆمیی و بەرنامەی موشەکی بیر لەچارەسەری قەیرانی ئاوی وڵاتەکەیان بکەنەوە، چونکە رەنگە کەمئاویی ببێتە هۆی مایەپوچبوونی ئەو وڵاتە. ئێرانییەکان زیاترین ئاو بەکاردەهێنن نێوەنجی بارانبارین لەساڵانی (2018) تا (2019) لەئێران بە تۆمارکردنی (342) ملیم لەساڵێکدا ژمارەی پێوانەیی بارانبارینی لە (50) ساڵی رابردوی ئەو وڵاتەدا تۆمارکردو رێژەی بارانبارین لەماوەی نێوان ساڵی (2019) تا ساڵی (2020) بۆ (317) ملیم دابەزینی بەخۆیەوە بینی، بەڵام ئەو رێژەیە لەساڵی (2021) بەشێوەیەکی بەرچاو (50%) کەمی کرد . ساڵانە حەوت ملیارو (500) ملیۆن مەتر سێجا ئاوی خواردنەوەو تەندروست لەئێران بەکاردەهێنرێت کەپێنج ملیار مەترسێجای بۆ ماڵ و خێزانەکانە کە دەکاتە (241) لیتر ئاوی رۆژانە بۆ هەر هاووڵاتییەکی ئەو وڵاتە. بەپێی ئامارەکان و بەراوردەکان لەگەڵ رێژەی بەکارهێنانی ئاو لەوڵاتانی پڕئاوی جیهان، ئێران زیاترین رێژەی ئاوی خواردنەوەو تەندروست بەکاردەهێنێت چونکە لەوڵاتی پۆڵەندا هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (98) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت لەوڵاتی دانیمارک هەر هاووڵاتییەک (159) لیتر لەڕۆژێکدا و لەوڵاتی سوید (164) لیترو لەوڵاتی پورتوگال (194) لیترو لەوڵاتی ئیسپانیا (200)لیترو لەوڵاتی بەریتانیا (153) لیتر ئاوی رۆژانە بەکاردەهێنرێت کە بەراورد بەوڵاتێکی وەک ئێران کە هەر هاووڵاتییەک رۆژانە (241) لیتر ئاو بەکاردەهێنێت جیاوازییەکی گەورە هەیە لەکاتێکدا ئێران بەوڵاتێکی کەمئاو لەئاستی جیهان ئەژمار دەکرێت. ئامارەکان لەئێران دەریدەخەن کە رێژی سەرچاوەکانی ئەو وڵاتە بەراورد بەساڵی (2020) نزیکەی (48%) کەمی کردووە. جیاوازییەکانی باران بارین لەخاکی ئێران ئێران کەپانتاییەکەی یەک ملیارو (873959) ملیۆن کیلۆمەتر چوارگۆشەیە و بە (17)یەمین وڵاتی جیهان لەڕووی پانتاییەوە ئەژمار دەکرێت، ئاست و رێژەی بارانبارینەکان لەسەرتاسەری ئەو خاک و پانتاییە جیاوازەو تەنها لە (1%)ی پانتایی ئەو وڵاتەدا رێژەی بارانبارینی ساڵانەی دەگاتە نزیکەی هەزار ملیم و لەهەندێک ناوچەشدا کەمترە لە (148) ملیم لەساڵێکدا بۆیە بە بەردەوامیی مەترسیی وشکەساڵی و کەمئاویی لەئێران هەیە . بەفیڕۆدانی ئاو لەئێران عیسا کەلانتەری کە (12) ساڵ لەئێران وەزیری کشتوکاڵ بووەو لەئێستادا راوێژکاری سەرۆک کۆمارو بەڕێوەبەری ناوەندی ژینگەیە لەو وڵاتە رایگەیاندووە؛ سالانە (20) ملیار مەترسێجا ئاو زیاتر لەئاستی یاسایی و رێگەپێدراو لەئاوی ژێرزەوی ئێران بەکاردەهێنرێت کە ئەمەش بەدزینی ئاوو بەفیڕۆدانی لەقەڵەمدەدرێت. کەلانتەر جەختی لەوە کردووەتەوە کە ئێران لەساڵی (1980) تائێستا بەشێوەیەکی خراپ و نەگونجاو سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت و ئەمەش وایکردوە کاریگەریی لەسەر ئاستی کەمبوونەوەی بەرهەمی گەنم لەئێران بکات بەشێوەیەک کە لەنێوان (20) بۆ (25) ساڵ رێژەی بەرهەمهێنانی گەنم لەئێران چوار هێندە کەمی کردووە. بـــەپێی رێکــــکەوتنی ســــــــاڵی (1997)ی نەتەوەیەکگرتووەکان دەبێت هەر وڵاتێک ساڵانە (40%)ی سەرچاوە ئاوییە سروشتییەکانی بەکاربهێنێت، بەڵام ئێران ساڵانێکە نزیکەی (100%)ی سەرچاوە ئاوییەکانی بەکاردەهێنێت. کەمبوونەوەی بارانبارین ئەحمەد وەزیفە، سەرۆکی ناوەندیی وشکەساڵی و کۆنتڕۆڵی قەیرانەکان سەر بەدامەزراوەی کەشناسیی ئێران راگەیاندوە؛ کەئاستی بارانبارین لەساڵی (2021) نزیکەی (41%) کەمی کردووە، بەڵام ئەو ئاستە لەکەمکردنی بارانبارین لەپارێزگای سیستان و بلوچستان دەگاتە (82%) و لەپارێزگای هۆرموزگان دەگاتە (86%) و لەپارێزگای کرمان دەگاتە (65%) بۆیە ئەو ئامارانە ئاماژەن کەساڵی (2021) کەمبارانترین ساڵی نیو سەدەی رابردووی ئێران دەبێت. ئێران کە پێکهاتووە لەهەزار و (300) شارو شارۆچکە و (37) هەزار گوند زیاتر لە (310) شارۆچکەو حەوت هەزار گوندی رووبەڕووی قەیرانی کەمئاویی بووەتەوەو بە جۆرێک کەدەبێت ئاو بەتەنکەر بەسەر ئەو شارۆچکەو گوندانەدا دابەش بکرێت چونکە نێوەنجی بارانبارین لەو وڵاتە یەک لەسەر سێی نێوەنجی بارانبارینی پێویستە بەپێوەرە جیهانییەکان. بەنداوەکان ئێران لەساڵی (1940) تائێستا زیاتر لە (172) بەنداوی دروستکردووەو بڕیارە لەکۆتایی ساڵی (2021) ژمارەی بەنداوەکانی بگاتە (214) بەنداو. کۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1979) تاساڵی (2003) زیاتر لە (125) بەنداوی گەورەی دروستکردووە و لەساڵی (2003) تاسەرەتای (2021) نزیکەی (37) بەنداوی دیکەی بە بەنداوەکانی وڵاتەکە زیاد کردووە واتە ئێران لە (81) ساڵی رابردودا (214) بەنداوی لەوڵاتەکەی دروستکردووە. کوردو بێئاویی قەیرانی کەمئاویی ئێران، بەرۆکی پارێزگای کرماشان لەڕۆژهەڵاتی کوردستانی گرتووە و بەپێی ئامارەکان ئەو پارێزگایە کەژمارەی دانیشتوانی دەگاتە نزیکەی دوو ملیۆن کەس، نزیکەی یەک ملیۆن کەسی رووبەڕووی کەمیی ئاوی خواردنەوە بوون و بڕیاربوو پێنج ساڵ پێش ئێستا بەنداوێک بە ناوی (گاوشان) تەواو بکرێت و کێشەی کەمیی ئاو لەو پارێزگایە چارەسەر بکرێت بەڵام تائێستا ئەو بەنداوە تەواو نەبووە. تەنها شاری کرماشان کە نزیکەی یەک ملیۆن دانیشتوی هەیە پێویستی بە (250) هەزار مەترسێجا ئاو هەیە، بەڵام لەئێستادا تەنها (130) هەزار مەتر سێجا ئاوی پێ دابیندەکرێت. پارێزگای کوردستان (سنە) لە رۆژهەڵاتی کوردستان کەخاوەنی رووبارو ئاوی کانیاوی سروشتیی زۆرە ، رێژەی ئاوی ئەو سەرچاوانەی لەساڵی (2020) زیاتر لەچوار ملیار مەترسێجا ئاو بووە، بەڵام ئەو رێژەیەی ئەمساڵ بۆ یەک ملیارو (200) ملیۆن مەترسێجا دابەزیوەو رێژەی ئاوی رووبارو کانیاوەکانی ئەو پارێزگایە بەراورد بەساڵی رابردوو (54%) دابەزینی بەخۆیەوە بینیوە و کەمی کردوە. پارێزگای سنە خاوەنی یەک ملیۆن و (220) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵییە کە لەو ژمارەیە (896) هەزار و (235) هەکتار کەدەکاتە (88%) زەوییەکانی، دێمەو (121) هەزار هەکتاریشی کەدەکاتە (12%) زەوییەکانی بەرئاوەو بێئاویی بووەتە هۆی نەخۆشی و سەرهەڵدانی مێرووە مەترسیدارەکانی وەک (سن) بۆ گەنم و ئەمساڵ نزیکەی (160) هەزار هەکتار لەزەوییەکانی تایبەت بەگەنم کەوتوونەتە بەر هێرشی سن و ئەمەش بەراورد بەساڵی رابردو (170%) زیادی کردووە. وشکەساڵی و بارانبارینی کەم بەرهەمی گەنمی پارێزگای سنە لەڕۆژهەڵاتی کوردستان کە یەک ملیۆن تۆنە لەساڵێکدا بەڕێژەی (35%) کەمکردووەتەوە کە دەکاتە (270) هەزار تۆن گەنم. لەلایەکی دیکەوە بەڕێوەبەری ئاوی پارێزگای کوردستان ئاشکرای کردووە کە لەئەمساڵدا زیاتر لە (300) گوندی ئەو پارێزگایە دەکەونە بەر قەیرانی کەمئاویی و وشکەساڵی و نەبونی ئاوی خواردنەوە، بۆیە دەبێت بەتانکەر ئاو بۆ ئەو گوندانە دابین بکرێت. لەپارێزگای ئیلام هاوشێوەی پاریزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان قەیرانی کەمئاوی و وشکەساڵیی هەیە، بۆیە (160) هەزار هەکتار زەوی دێم و پێنج هەزار هەکتار زەویی بەرئاو زیانیان بەرکەوتووەو بەگشتی (70%)ی بەرهەمی دانەوێڵەی ئەو پارێزگایە زیانی بەرکەوتوەو هەر ئەمەش هۆکار بووە کە بەرهەمی جۆی ناوچەکە لە (75) هەزار تۆنەوە بۆ (25) هەزار تۆن کەم بکات لەکاتێکدا بەپێی ئامارەکانی ئەو پارێزگایە لە ئەمساڵدا (100) هەزار تۆن لەسەرجەم بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی بەراورد بەساڵانی رابردو کەمیکردووە. ئیلام بەگشتی خاوەنی (340) هەزار هەکتار زەوی کشتوکاڵیی دێم و بەرئاوو پێنج هەزار هەکتار باخی هەیە کە وشکەساڵیی زیانی زۆری بەکشتوکاڵ و باخداریی لەو ناوچەیە گەیاندوەو بەرهەمە کشتوکاڵییەکانی لە (30%) بۆ (70%) کەم بووەتەوە. هاوشێوەی پارێزگاکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستان لەپارێزگای ورمێ زەنگی مەترسیداری وشکەساڵی لێدراوەو ئامارەکان دەریدەخەن رێژەی بارانبارینی ئەمساڵ بەراورد بەساڵی رابردوو (26%) لەو پارێزگایە کەمی کردووە و ئاستی ئاوی دەریاچەی ورمێ (56) سانتی مەتر دابەزیوە لەکاتێکدا (10) ساڵە لەچوارچێوەی پڕۆژەی زیندوکردنەوە دەریاچەکەدا ئاوی زۆربەی سەرچاوەکانی کوردستان دەڕژێنرێتە ئەو دەریاچەیە. رێژەی ئاوی دەریاچەی ورمێ لەئەمساڵدا گەیشتوەتە پێنج ملیارو (20) ملیۆن مەترسێجا لەکاتێکدا ئەو رێژەیە لەساڵی رابردوو شەش ملیارو (940) ملیۆن مەترسێجا بووەو هاوکات رێژەی ئاوی بەنداوی مەهاباد بووەتە (159) ملیۆن مەترسێجا کە بەراورد بەساڵی رابردوو (21) ملیۆن مەترسێجا کەمیکردوە. کەمئاویی و وشەکساڵی و بەکارهێنانی نائاسایی ئاوی ژێرزەوین لە پارێزگای ورمێ بوەتە هۆی رۆچونی (10) سانتیمەتر لەخاکی ئەو پاریزگایە. بەوتەی شارەزایان وشەکساڵی لەزۆربەی ناوچەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان تەنها پەیوەندیی بەکەمی بارانبارینەوە نییە، چونکە رێژەی بارانبارین لەو ناوچانە بەراورد بەساڵی رابردو کە بەساڵێکی باراناویی ناوی دەهێنرێت (26%) تا (46%) کەمیکردووە، بەڵام رێژەی سەرچاوەکانی ئاو بەراورد بەبارانبارین لەئەمساڵدا لەهەندێک ناوچەی رۆژهەڵات زیاتر لە (86%) کەمیکردووە، بۆیە بە لێکدانەوەیەکی ئاسایی ئەو ژمارانە دەردەکەوێت کۆنتڕۆڵ نەکردن و خراپ سودوەرگرتن لەسەرچاوە ئاوییەکان هۆکاری سەرەکیی سەرهەڵدانی وشکەساڵییە لەو ناوچانە. کەمئاوی (35%)ی کارەبای ئێرانی کەمکردووە ناوەندی نیشتیمانیی ئێران بۆ بەرنگاربوونەوەی وشکەساڵی لەئێران ئاشکرای کردووە کە نێوەنجی بارانبارینی ئەمسال بەگشتی (118) ملیم بووە لەکاتێکدا لەساڵی رابردودا رێژەی بارانبارین (207) ملیم بووەو ژمارەکە دەریدەخات رێژەی بارانبارین (43%) کەمیکردووە و هاوکات بووەتە هۆی کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی کارەبا لەبەنداوەکان بەڕێژەی (35%) کە دەکاتە چوار هەزار مێگاوات. ناوەندەکە ئاماژەی بەوە کردووە کە کەمبوونەوەی باران بووەتە هۆی راگرتنی بەرهەمهێنانی کارەبا لەزۆربەی بەنداوەکان و لەلایەکی دیکەشەوە وەزارەتی کارەبای ئێران پشتڕاستی کردووەتەوە کەوڵاتەکەی (17%)ی سەرجەم کارەباکەی لەڕێگەی بەنداوەکانەوە بەرهەمدەهێنێت، بەڵام کەمبوونەوەی ئاستی بەنداوەکان و رێگریی لەبەردانەوەیان بووەتە هۆی لەدەستدانی زیاتر لەچوار هەزار مێگاوات کارەبا لەکاتێکدا سەرجەم بەرهەمهێنانی کارەبا لەئێران دەگاتە (60) هەزار مێگاوات. وەزارەتی کارەبا رایگەیاندوە بۆ رێگریی لەبەکارهێنانی زۆری کارەبا لەوەزارەت و ناوەندەکانی سەر بەو وەزارەتەوە بڕیاریان لەقەدەغەکردنی بەکارهێنانی سپلیت و کۆندیشنی غازی و ساردکەرەوەکان داوەو رەنگە ئەمە ببێتە بڕیارێک بۆ سەرجەم دامەزراوەکانی حکومەت. زۆربەی توێژینەوەکانی ناوەندە جیاوازەکانی ئێران ئاماژە بەوە دەکەن کەئێران بەهۆی کەمبوونەوەی سەرچاوە ئاوییەکانی رووبەڕوی قەیرانیی ئاو دەبێتەوەو ئەمەش زۆربەی بوارە ئابوریی و کشتوکاڵییەکانی دەگرێتەوەو رەنگە خراپترین و وشکترین ساڵی خۆی لەمێژووی (50) ساڵی رابردودا ئەزمون بکات و سەرەڕای ئەمانەش پێشبینی کراوە ئەگەر بارانبارین لەئێران جارێکی دیکە ئاسایی ببێتەوە ئەو وڵاتە ناتوانێت تا (16) ساڵی داهاتوو بگاتەوە دۆخێکی ئاسایی، چونکە زۆربەی سەرچاوەکانی ئاوی ژێرزەویی ئەو وڵاتە بەمەبەستی کشتوکاڵ بەشێوەیەکی خراپ سوودیان لێوەرگیراوە.
هاوڵاتى بانکى ره‌شید و بانکى رافیده‌ین له‌عێراق به‌چڕى ده‌ستیانکردووه به پێدانى پێشینه جۆراوجۆره‌کانى وه‌ک پێشینه‌ى هاوسه‌رگیریى و خانووبه‌ره و خانه‌نشینان و چه‌ندین قه‌رز و پێشینه‌ى دیکه به مووچه‌خۆرانى سه‌ربازى و مه‌ده‌نى عیراق به برى 20 ملیۆن دینار تا 50 ملیۆن دینار. میدیاکانى عێراق بڵاویانکرده‌وه که ئه‌و بانکانه رێژه‌ى سوودى دانانى پاره‌یان به‌رزکردووه‌ته‌وه له به‌رژه‌وه‌ندى ئه‌و که‌سانه‌ى پاره‌کانیان وه‌کو سپارده هه‌ڵده‌گرن. له هه‌رێمى کوردستان له ساڵی 2014ه‌وه سه‌رجه‌م پێشینه‌کان راگیراون و له‌هه‌مان کاتدا گرفت بۆ کردنه‌وه‌ی لقى ئه‌و بانکه عیراقیانه له هه‌رێم دروستده‌کرێت تا هاوڵاتیانى هه‌رێمیش هاوشیوه‌ى عیراق سودمه‌ندببن.
عەمار عەزیز بەبڕیاری وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق، (١٠٠) خێزانی داعش لەكەمپی هۆڵ لە رۆژئاڤای كوردستان گوازرانەوە بۆ كەمپی جدعە لەباشووری موسڵ، جێگری پارێزگاری نەینەواش دەڵێت:» بڕیاروایە (400) خێزانی دیكەی عێراق كە داعشبوون بگەڕێندرێنەوە بۆ عێراق». رۆژی 26ی ئایاری 2021 وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق (100) خێزانی داعشی لەكەمپی هوڵی رۆژئاڤای كوردستان گواستەوە بۆ كەمپی جدعە لەباشوری موسڵ، ئەم هەنگاوەی حكومەت ئێزدییەكان و تەواوی پێكهاتەكانی موسڵی توڕەو نیگەران كردووە . كەمپی جدعەی یەك، (100) مەتر دوورە لەگوندی جدعە، كەمپەكە (10 تا 15) كێلومەتر دوورە لەسەنتەری ناحیەی گەیارەو زیاتر لەشەش هەزار كەس لەگەیارە نیشتەجێن ، گەیارە لە 25ی ئایاری 2016 لەژێر دەستی داعش رزگاركراوە . گەیارە (60) كێلومەتر دوورە لەسەنتەری نەینەوا، بەگەورەترین ناحیە لەسنوری پارێزگای نەینەوا دادەنرێت، بەپێی ئاماری 2011ی وەزارەتی پلاندانان (79) هەزار كەس لەسنوری ناحیەكە دەژین . حسێن حەسەن نەرمو ، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لەپێكهاتەی ئێزیدی لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: «حكومەتی عێراق بەئارەزووی خۆی ئەو كارەی نەكردووە، بەڵكو لەژێر فشاری یوئێن و كۆمەڵێك وڵاتی ئەوروپی بووە كەدەبێت عێراق هاووڵاتییەكانی خۆی ئەوانەی بەڕەگەز عێراقین لە كەمپی هوڵ وەربگرێتەوە ، ئێستا نزیكەی (31) هەزار عێراقی لەكەمپی هوڵن، حكومەتی عێراق بە رێككەوتن لەگەڵ یوئێن و چەند وڵاتێكی تر هەموو عێراقیەكان وەردەگرێتەوە «. ناوبراو ئاماژەی بەوەشكرد ئەو (100) خێزانەی لەكەمپی هۆلەوە گواستراونەتەوە بۆ كەمپی جدعەی باشوری موسڵ پاشماوەی داعشن و زورینەیان خەڵكی ئەنبارو سەڵاحەدین و پارێزگاكانی دیكەی عێراقن، بەشێكیشیان خەڵكی موسڵن، «یەكەمجار بڕیاربوو حكومەتی عێراق بیانگوازێتەوە بۆ كەمپی عەمەلە لەزوومار، بەڵام بەهەوڵی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق لەپشكی نەینەواو خەڵكی ناوچەكە ئەو هەوڵە سەرینەگرت، دواینجار گوازرانەوە بۆ كەمپی جدعە». «ئەوانەی لەكەمپی هۆلن زۆرینەیان داعشن جگە لەژن و كچانی ئێزیدی، گواستنەوەیان بۆ موسڵ مەترسییەكی گەورەیە، پێویستی بەچاودێرییەكی ورد هەیە تاكێشە و ئاڵوزی لەناوچەكە دروستنەكەن ، واباشترە هەر خێزانێك پێش ئەوەی بگوزارێتەوە لێكوڵینەوەیان لەگەڵ بكرێت و بنێردرێنەوە پارێزگاكانی خۆیان نەك هەموویان لەموسڵ جێگیر بكرێن «حسێن حەسەن نەرمو وای وت. كامپی هۆڵ، (45) كیلۆمەتر دورە لەشاری حەسەكەی رۆژئاوای كوردستان كە لە(نۆ) بەش پێكهاتووەو لەهەشت بەشی كامپەكە پەنابەرو كۆچبەرانی عێراقی و سوری تێدان، بەشێكی كامپەكەش تایبەتكراوە بەخێزانانی چەكدارانی داعش، لەو بەشەش دوو هەزارو (625) خێزانی داعشی تێدایە كەژمارەیان هەشت هەزارو (965) كەسن لەهەمان كاتدا لەگەڵ ژنەكان منداڵانی چەكدارانی داعش لەو بەشەن كە تەمەنیان لە (1 تا 16) ساڵییە. جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان دەڵێت:» بەفشاری یوئێن و وڵاتانی ئەوروپا، ئەوانەی عێراقین و لەكەمپی هۆلن دەیانگوازینەوە بۆ موسڵ، بڕیارەكە ناچارییە». عەلی عومەر گەعبۆ، جێگری پارێزگاری نەینەوا بۆ كاروباری ئاوارەكان لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت:» وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراق كەمپێكی (500) خێوەتی ئامادەكردووە بۆ ئەو خێزانانەی لەكەمپی هۆلەوە دەگوازرێنەوە بۆ كەمپی جدعەی باشوری موسڵ، چەند رێكخراوێكی نێودەوڵەتی و وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران سەرپەرشتی كەمپەكە دەكەن». هەروەها باسی لەوەشكرد لە 26ی ئایار، (١٠٠) خێزان لەكەمپی هۆلەوە گواستراونەتەوە بۆ كەمپی جدعە و وەكو ئیدارەی پارێزگای نەینەوا دژی ئەو هەنگاوەی حكومەتن «پارێزگاری نەینەوا نووسراوێكی رەسمی بۆ بەغدا ناردووەو داوای كردووە گواستنەوەی خێزانەكانی داعش بۆ موسڵ رابگیرێت، بەڵام تائێستا وەڵامی نەبووە». «لەسەر ئەم بابەتە قسەمان لەگەڵ وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراق كردووە كە بۆچی حكومەتی عێراق سوورە لەسەر گواستنەوەی خێزانەكانی داعش بۆ موسڵ ، وەزیری كۆچ و كۆچبەران وتی فشارێكی زۆرمان لەسەرە لەلایەن یۆئێن زۆر وڵاتی تر كەدەبێت عێراق هاووڵاتییەكانی خۆی لەكەمپی هۆل وەربگرێتەوە، بەناچارییەوە ئەو كارەیان كردووە»عەلی عومەر وای وت.
هاوڵاتى ئه‌ندامێکى لیژنه‌ى ئاسایش و به‌رگرى له په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند:"به‌مزوانه کۆبونه‌وه‌یه‌کى په‌رله‌مان ئه‌نجامده‌درێـت بۆئه‌وه‌ى ژماره‌یه‌ک راسپارده ئاراسته‌ى حکومه‌تى عێراق بکرێت به‌مه‌به‌ستى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى هێرشه‌کانى تورکیا بۆ سه‌ر سه‌روه‌رى عێراق". ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 7ى حوزه‌یرانى 2021، مه‌هدى ته‌قى ئامرلى، ئه‌ندامى لیژنه‌ى ئاسایش و به‌رگرى له په‌رله‌مانى عێراق رایگه‌یاند، هێرشه‌کانى تورکیا بۆسه‌ر سه‌روه‌رى ململانێى چه‌کدارى له‌سه‌ر خاکى عێراق له‌گه‌ڵ له‌گه‌ڵ بێده‌نگى و هه‌ڵوێسته شه‌رمنه‌کانى حکومه‌ت یه‌ک ناگرنه‌وه و رۆژ له‌دواى رۆژیش زیاتر ده‌بن. ناوبراو راشیگه‌یاند:"لیژنه‌ى ئاسایش و به‌رگرى په‌رله‌مان له چه‌ند ڕۆژى داهاتوودا کۆبونه‌وه‌یه‌کى تایبه‌ت و فراوان به‌مه‌به‌ستى تاوتوێکردنى ده‌ستدرێژییه‌کانى تورکیا ئه‌نجامده‌دات و ژماره‌یه‌ک راسپارده‌ش ئاماده ده‌کات بۆئه‌وه‌ى له په‌رله‌مان ده‌نگى له‌سه‌ر بدرێت و ئاراسته‌ى حکومه‌ت بکرێت و پابه‌ندیش بێت به‌وه‌ى وه‌ڵامدانه‌وه‌ى هێرشه‌کانى تورکیا بداته‌وه، به‌بێ ئه‌وه‌ى چیتر سازش بکات". رۆژى 23ى نیسانى 2021، ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان سه‌رۆکى تورکیا ئۆپه‌راسیۆنێکى سه‌ربازیى بۆ هێرشى ئاسمانى و زه‌مینى دژى پارتى کرێکارانى کوردستان(په‌که‌که) رایگه‌یاند و تا ئێستاش روبه‌ڕوبونه‌وه له‌نێوان گه‌ریلا و سوپاى تورکیا به‌رده‌وامه.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى به‌رگرى عێراق راگه‌یه‌نراوێکى له‌باره‌ى شه‌هیدبوونى پێشمه‌رگه‌کانه‌وه له مه‌تیناى نزیک ئامێدى بڵاوکرده‌وه و تێیداسه‌رکۆنه‌ى ده‌که‌ن و ده‌شڵێن لێکۆڵینه‌وه له رووداوه‌که ده‌که‌ن. ئه‌مڕۆ شه‌ممه پێنجى حوزه‌یرانى 2021، له‌راگه‌یه‌نراوه‌که‌ى وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق ئاماژه به‌وه کراوه، "وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق سه‌رکۆنه‌ى ئه‌و هێرشه تیروریستییه ترسنۆکانه‌یه ده‌کات که یه‌که‌یه‌کى سه‌ربازیى عێراقى له‌چوارچێوه‌ى هێزه‌کانى پێشمه‌رگه له رێگه‌ى چیاى مه‌تینى پارێزگاى دهۆک له‌سه‌ر ده‌ستى گروپى چه‌کداریى ناعێراقى روبه‌ڕوى بوه‌وه." هه‌روه‌ها وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق، ئه‌وه‌شده‌خاته‌روو که هێزه‌کانى پێشمه‌رگه "به‌شێکى دانه‌بڕاوه له هێزه چه‌کداره‌کانمان و هه‌ر ده‌ستدرێژییه‌ک بۆ سه‌ر ئه‌م هێزه ره‌تکراوه‌یه و قبوڵکراو نییه." وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق ئه‌وه‌شى گوتووه، "روونى ده‌که‌ینه‌وه که لێکۆڵینه‌وه له رووداوه‌که ده‌ستیپێکردووه و هه‌ر ده‌ستدرێژییه‌ک بۆ سه‌ر خوێن و ئاسایشى عێراقییه‌کان، ده‌بێت به سزاى دادپه‌روه‌رانه‌ى خۆى بگات." هاوکات وه‌زاره‌تى به‌رگریى عێراق له راگه‌یێندراوه‌که‌یدا رایگه‌یاندوه، "دوپاتیشى ده‌که‌ینه‌وه که هێزه‌کانى عێراق به سه‌رجه‌م به‌ش و جۆره‌کانییه‌وه به‌رپرسه له سه‌پاندنى سه‌روه‌ریى نیشتمانى له‌سه‌ر ته‌واوى خاکى عێراق و رێگه‌پێدراوه به به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ى هه‌ر پێشێلکارییه‌ک، چى نێوخۆیى بێت یان ده‌ره‌کى و ده‌ستدرێژیکار سزاى خۆى وه‌رده‌گرێت."
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى کشتوکاڵى عێراق راگه‌یه‌نراوێکى له‌باره‌ى ناردنى مریشکى سپى توشبو به‌ئه‌نفلۆنزاى باڵنده له‌ڕێگاى هه‌رێمى کوردستان بڵاوکرده‌وه و تێیدا ئاماژه به‌وه کراوه چه‌ند شاحینه‌یه‌ک له‌تورکیاوه هاتون و به‌ناو خاکى هه‌رێمدا تێپه‌ڕیون که ژماره‌یه‌کیان هه‌ڵگرى ڤایرۆسى ئه‌نفلۆنزاى باڵنده بون و گوازراونه‌ته‌وه بۆ کێڵگه‌کانى په‌له‌وه‌ر له‌چه‌ند پارێزگایه‌ک. حەمید نایف وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق شەممە رایگەیاند، ژمارەیەک شاحینەی مریشکی سپی لەتورکیاوە هاتوە و بەناو خاکی هەرێمی کوردستاندا تێپەڕیوە کە هەڵگری ڤایرۆسی ئەنفلۆنزای باڵندەبون و گوازراونەتەوە بۆ پارێزگاکانی ناوەڕاست و خواروی عێراق لەوانە، بەسرە و ئەنبار. وتەبێژی وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق راشیگەیاند، دوای ئاشکرابونی ئەو حاڵەتانە، توانیویانە تەواوی مریشکەکانی کێڵگەی بەسرە و شوێنەکانی دیکەش لەناوببەن، ئەوەش بەمەبەستی کەمکردنەوەی مەترسییەکانی بڵاوبونەوەی ڤایرۆسەکە. ئاماژەی بەوەش کرد" لەئێستادا دۆخەکە کۆنترۆڵکراوە و هیچ مەترسییەک لەئارادا نیە، بەڵام پێوەیستە هۆشیارانە هەنگاوبنێن بۆ کۆنترۆڵکردنی تەواوەتی".
هاوڵاتى ئه‌مشه‌و له‌ئه‌نجامى ته‌قینه‌وه‌ى بتڵێکى غاز له یه‌کێک له چێشتخانه‌کانى ناوچه‌ى کازمیه‌ى به‌غدا، 22 که‌س بوونه قوربانى. سه‌رچاوه‌یه‌کى ئه‌منی به میدیاکانى عێراقى راگه‌یاند، به‌هۆى ته‌قینه‌وه‌ى بتڵێکى غاز له یه‌کێک له چێشتخانه‌کانى ناوچه‌ى کازمیه، دوو که‌س کوژراون، 20 که‌سى دیکه‌ش برینداربون، تا ئێستاش هۆکارى ته‌قینى ئه‌و بتڵه غازه نه‌زانراوه و لێکۆڵینه‌وه‌ى هێزه ئه‌منیه‌کان له‌وباره‌یه‌وه ده‌ستى پێکردووه. پێشتر ئه‌وه راگه‌یه‌ندرا که بتڵێکى غاز له چێشتخانه‌یه‌کى به‌ناوبانگى نزیک (باب الموراد)ى ناوچه‌ى کازمیه‌ى باکورى به‌غدا ته‌قیوه‌ته‌وه‌و چه‌ندین قوربانى لێکه‌وتووه‌ته‌وه.
هاوڵاتى مه‌حمود ئه‌حمه‌دى نه‌ژاد، سه‌رۆککۆمارى پێشووى ئێران رایگه‌یاند به‌مزووانه زانیارى له‌باره‌ى گرووپێک بڵاوده‌کاته‌وه که دزه‌یان کردووه‌ته نێو ئیتڵاعاته‌وه و نهێنییه‌که‌ى هێرشی ئیسرائیل بۆ سه‌ر بنکه‌ى ئه‌تۆمى ته‌نز ئاشکرا ده‌کات. ئه‌نجوومه‌نى پاراستنى ده‌ستوورى ئێران شیاوێتى مه‌حمود ئه‌حمه‌دى نه‌ژادى بۆ هه‌ڵبژاردنه‌کانى سه‌رۆککۆماریى په‌سند نه‌کرد، دوا به‌دواى ئه‌وه له رێگه‌ى میدیاکانى ئێرانه‌وه زانیارى ئاشکرا ده‌کات. مه‌حمود ئه‌حمه‌د نه‌ژاد رایگه‌یاند:"هه‌واڵگریى ئێران، ناسراو به ئیتڵاعات، چه‌ند ساڵێکه له‌لایه‌ن هێزه بیانییه‌کانه‌وه هه‌ڕه‌شه‌ى له‌سه‌ره و تاوه‌کو ئێستا چه‌ندجارێک زانیارییه گرنگه‌کانى حکومه‌تى ئێرانیش دزراون". هه‌روه‌ها راشیگه‌یاند:" ئیسرائیل له ته‌قینه‌وه‌که‌ى ساڵى رابردووى بنکه‌ى ئه‌تۆمیى نه‌ته‌نز 10 ملیار دۆلار زیانى به ئێران گه‌یاندووه و له چه‌ند قۆناغێکى دیکه‌شدا زانیاریى گرنگى مووشه‌کى و به‌رنامه‌ى ئه‌تۆمیى وڵاته‌که‌مانى بردووه". هه‌واڵگریى ئێران مه‌حموود ئه‌حمه‌دى نه‌ژادى به تێکدانى ئاسایشى نیشتمانى تۆمه‌تبارکرد و رایگه‌یاندووه که وه‌زاره‌تى ئیتڵاعات له‌کاتى گونجاودا رووبه‌ڕووى ئه‌حمه‌دى نه‌ژاد ده‌بێته‌وه و ناهێڵێت چیدیکه به بیروبۆچوونى یارى به کۆمه‌ڵگه‌ى ئێران بکات. مه‌حموود ئه‌حمه‌دى نه‌ژاد له راگه‌یێندراوێکدا وتی:" تیمێکى گه‌نده‌ڵ دزه‌ى کردووه‌ته نێو سیسته‌مى هه‌واڵگریى ئێرانه‌وه که زیانێکى گه‌وره‌ى ئابووری، کولتوورى و سیاسى به وڵات ده‌گه‌یێنێت و به زووترین کات لایه‌نه‌کانى نێو ئه‌و گه‌نده‌ڵى و سیخوڕییه له‌نێو هێزه‌کانى هه‌واڵگریدا ئاشکرا ده‌که‌م". نه‌ژاد له راگه‌یێندراوه‌که‌دا ئه‌وه دووپاتده‌کاته‌وه که" هێزه‌کانى ئیتڵاعات هه‌ڕه‌شه‌یان لێکردووه".
هاوڵاتى سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه، له‌میانه‌ى سه‌رپه‌رشتیکردنى کۆبونه‌وه‌یه‌کى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتمانیدا رایگه‌یاند، له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى گه‌لى عێراقدا، رێگه به‌هیچ پێشێلکاریه‌کى ئه‌منى نادرێت. به‌پێى راگه‌یه‌ندراوێکى نوسینگه‌ى راگه‌یاندنى سه‌رۆکى حکومه‌ت، ئه‌مڕۆ مسته‌فا کازمى فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه چه‌کداره‌کان سه‌رپه‌رشتى کۆبونه‌وه‌یه‌کى ئه‌نجومه‌نى ئاسایشى نیشتمانى کرد، له‌و کۆبونه‌وه‌یه‌دا دوایین په‌ره‌سه‌ندنه‌کانى ڕه‌وشى ئه‌منى وڵات و ژماره‌یه‌ک بابه‌ت تاوتوێکران. مسته‌فا کازمى ئاماژه‌ى به گرنگى کارکردن بۆ چه‌سپاندنى بنه‌ماى دڵسۆزى بۆ نیشتمان له نێوان ئه‌ندامانى هێزه ئه‌منییه‌کان و به‌رزکردنه‌وه‌ى گیانى دیسپلینى باڵا له جێبه‌جێکردنى ئه‌رکه‌کاندا کرد و راشیگه‌یاند، یاسا تاکه ڕێگایه بۆ به‌رزکردنه‌وه‌ى پێگه‌ى ده‌وڵه‌ت و دڵسۆزى بۆی، سه‌ره‌ڕاى بونى که‌ڵه‌که‌بونى گه‌وره و چه‌ندین هه‌ڵه که کاریگه‌رى کۆمه‌ڵایه‌تى و ده‌رونى دروستکردوه. هه‌روه‌ها ژماره‌یه‌ک راسپارده‌ى بۆ وه‌زاره‌ت و فه‌رمانده ئه‌منییه‌کان دوپاتکرده‌وه به‌مه‌به‌ستى چڕکردنه‌وه‌ى هه‌وڵه‌کانیان، بۆ دابینکردنى ژینگه‌یه‌کى ئارام بۆ پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردن و جه‌ختیشیکرده‌وه، له‌پێناو به‌رژه‌وه‌ندى گه‌لى عێراقدا، رێگه به‌هیچ پێشێلکاریه‌کى ئه‌منى نادرێت. هاوکات، فه‌رمانده‌ى گشتى هێزه چه‌کداره‌کان جه‌ختیشى له‌سه‌ر پێویستى گرنگیدانى زیاتر و دابینکردنى خۆراک بۆ هێزه ئه‌منیه‌کانى سوپاى عێراق کرده‌وه و بڕیاریشدرا که لیژنه‌ى هاوبه‌ش پێکبهێندرێت بۆ چاودێریکردنى جێبه‌جێکردنى ئه‌و ڕێوشوێنانه‌ى پێشتر گیراونه‌ته‌به‌ر. هه‌ر له دانیشتنه‌که‌دا وه‌زیرى ناوخۆ له‌باره‌ى سه‌ردانه‌کانى بۆ پارێزگاکانى به‌سره و زیقار راپۆرتێکى وردى پێشکه‌ش کرد و چه‌ند ڕێوشوێنێکى بۆ به‌هێزکردنى سه‌قامگیریى پارێزگاى زیقار و دابینکردنى پێداویستیى هاوڵاتیانى ئه‌و پارێزگایه خسته‌ڕو.
هاوڵاتى سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق له‌باره‌ى هه‌ڵکوتانى هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى بۆ سه‌ر ناوچه‌ى سه‌وز ده‌ڵێت: "هه‌وڵێک هه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ى په‌لکێشى نادیارمان بکه‌ن". ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه یه‌کى حوزه‌یرانى 2021، مسته‌فا کازمی، سه‌رۆکى حکومه‌تى عێراق له کۆبوونه‌وه‌ى ئه‌مڕۆى ئه‌نجوومه‌نى وه‌زیرانى عێراق رایگه‌یاند:"ساڵێکى سه‌خت به‌سه‌ر ته‌مه‌نى حکومه‌تدا تێپه‌ڕی، که رووبه‌ڕووى چه‌ندین ئاڵنگارى بووه‌وه، به‌ڵام توانیومانه هه‌ندێکیان تێپه‌ڕێنن و کاریش ده‌که‌ین بۆ تێپه‌ڕاندنى ئاڵنگارییه‌کانى دیکه". هه‌روه‌ها کازمى راشیگه‌یاند: "هه‌فته‌ى رابردوو رووداوێک روویدا، به داناییه‌وه مامه‌ڵه‌ى له‌گه‌ڵداکرا، هه‌وڵێک هه‌بوو بۆ ئه‌وه‌ى په‌لکێشى نادیارمان بکه‌ن، به‌ڵام له‌سه‌ر بنه‌ماى پاراستنى به‌رژه‌وه‌ندیى باڵاى وڵات، سووربوون له‌سه‌ر هه‌موو رۆڵه‌کانى گه‌له‌مان". هاوکات ئه‌وه‌شى دووپاتکردووه‌ته‌وه که لۆژیکى ده‌وڵه‌ت و میکانزمى جێبه‌جێکردنى یاسایان له‌سه‌ر بنه‌ماى ده‌ستوورى جێگیرکردووه. دواى ئه‌وه‌ى قاسم موسلح، فه‌رمانده‌ى ئۆپه‌راسیۆنه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى له ئه‌نبار به‌پێى مادده‌ى 4ى تیرۆر ده‌ستگیرکرا، هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى هه‌ڵیانکوتایه سه‌ر ناوچه سه‌وزى شارى به‌غدا، زۆربه‌ى ناوچه‌که‌یان کۆنترۆڵکرد، به‌ڵام دواتر کشانه‌وه. رۆژى چوارشه‌ممه 26ئایارى2021 دژه تیرۆرى عێراق قاسم موسڵیح، فه‌رمانده‌ى حه‌شدى شه‌عبیان له ناوچه‌ى دۆره‌ى باشوورى به‌غدا ده‌ستگیرکرد، به‌ڵام هێزه‌کانى حه‌شدى شه‌عبى هه‌ر زوو ده‌روازه‌کانى ناوچه‌ى سه‌وزیان بڕى و گه‌یشتنه به‌رده‌م سه‌رۆکایه‌تیى ئه‌نجوومه‌نى وه‌زیران و داواى ئازادکردنیان کرد.
هێمن حەسەن پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) شەڕ لەهەرێمی كوردستانەوە دەباتەوە ناو خاكی توركیا، شەڕ لە تفەنگەوە دەگۆڕێت بە فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەدژی سوپای توركیا، فەرماندەیەكی پەكەكەش ئەوە دووپاتدەكاتەوە كە» بە فڕۆكەی درۆن زیانی زۆریان لەسوپای تورك داوە». هێرشی گەریلاكانی پەكەكە بەفڕۆكەی (درۆن) بۆ سەر بنكەی سەربازیی ئامەدو باتمان لەباكوری كوردستان نوێترین جۆری ئەو شەڕە نوێییە كە پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لەدژی سوپای توركیا دەستیپێكردوە، ئەم تەكنیكە نوێیەش زۆرترین زیان لەتوركیا دەدات و كەمترین زیانی گیانی بۆ گەریلاكانی پەكەكە دەبێت. لەچەند رۆژی رابردوودا میدیاكانی توركیا بڵاویانكردەوە كە پەكەكە بەشێوەیەكی مۆدێرن و لەئاسمانەوە شەڕ لەگەڵ سوپای توركیا چڕ كردووەتەوەو ئەو شەڕەش بەفڕۆكەی درۆنە كەچەند وڵاتێك هاوكاریی پەكەكە دەكەن. چەند شارەزایەكی سەربازی توركیا بۆ ئەو میدیایانە ئاماژەیان بۆ ئەوە كردووە كەڕاهێنەرانی هۆڵەندی‌و ئەمریكی سەرپەرشتی چۆنێتی بەكارهێنانی فڕۆكەی بێفڕۆكەوان و درۆنی پەكەكەیان كردووە، بەوەش پەكەكە توانیویەتی سەركەوتن لەبەكارهێنانی ئەو فڕۆكانەو پێكانی ئامانجەكانیان بەدەستبهێنن. فڕۆكەی بێفڕۆكەوان لەلایەن پەكەكەوە كە بەمدواییە چەند چالاكییەكیان لەناوەوەو دەرەوەی توركیا دژ بەسوپای توركیا ئەنجامدا بڵاویكردووەتەوە، پەكەكە خاوەنی (41) جۆر لەفڕۆكەی بێفڕۆكەوانی نموونەییە. میدیاكانی توركیا باسیان لەوەش كردووە كە پەكەكە فڕۆكەكانی لەوڵاتی ئیماراتەوە بەدەستگەیشتووەو داواكاری بۆ دەسخستنی (120) فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی دیكە پێشكەشكردووە. «پەكەكە ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی پێیگەیشتووە لەڕێگەی ناوچەی سلێمانیی و پاشان رەوانەی مەخموور كراون‌و دوای ماوەیەك، پارچەكانی فڕۆكەكان لەهەردوو ناوچەی مەخموور لەهەولێرو رەققە لەڕۆژئاڤای كوردستان بەستراون»، بەپێی میدیای خەبەر تورك. لەبەرامبەردا پەكەكە ئەو زانیاریانە رەتدەكاتەوەو ئاماژە بەوەدەكات، چۆن توركیا دەستی بەچەكی پێشكەوتوو دەگات پەكەكەش دەستی پێدەگات و ئێستا خاوەن چەكی پێشكەوتووە، جەختیش دەكاتەوە بەنیازیشن لەڕووی چەك و تەكنیكی شەڕەوە پەرەی زیاتر بەخۆیان بدەن. گابار ئامەد یەكێكە لەفەرماندەكانی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) لەلێدوانێكدا بەهاوڵاتی وت: »دەوڵەتی تورك هەموو هەوڵێكی ئەوە دەدات بزانێت كە ئەو فڕۆكانە چۆن بەدەستی گەریلا كەوتووە، كاتێكیش كەدەزانێت گەریلا توانای هەموو شتێكی هەیە تۆمەت دروستدەكات و دەڵێت لەفڵان وڵات دەیكڕێت». گابار ئامەد، وتیشی:» ئێستا گەریلا وەك ساڵانی رابردوو نییە، بەڵكو چەكی پێشكەوتووی لەبەردەستە، ئەمە مافێكی ئاسایییە پەكەكە چۆن و لەكوێ ئەو چەك و فڕۆكانەی دەستدەكەوێت». «لەماوەی یەك ساڵی رابردوودا تائێستا زیاتر لە (60) فڕۆكەی درۆنی توركیان خستووەتە خوارەوە بەڵام توركیا تەنیا چوار فڕۆكەی گەریلایان خستووەتە خوارەوە، ئەوانیش دوای ئەوەی كە ئامانجی خۆیان پێكاوە»، گابار وا دەڵێت. یەكەمجار پەكەكە لە 10ی تشرینی یەكەمی ساڵی 2018 فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی لەدژی سوپای توركیا بەكارهێنا، لەدوای ئەو چالاكیەی گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان، توركیا لەبەشێكی زۆری بنكە سەربازییەكانیدا، سیستەمی تێكشكاندنی فڕۆكە درۆنەكانی جێگیر كردووە، بەڵام تائێستا سەركەوتوو نەبووە. لەتێكشكاندنی ئەو فڕۆكانە، چونكە بەشێكی زۆریان رادار نایانخوێنێتەوە. بنكەی سەرەكیی هەشتەمی سوپای توركیا لەئامەد تائێستا دووجار كەوتۆتەبەر هێرشی درۆنەكانی پەكەكەو دوای ماوەیەكی كەم، بنكەی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی سوپای توركیا لەباتمان‌و بنكەی فەرماندەی فیرقەی (23) لەشڕناخ، لەلایەن درۆنەكانی پەكەكەوە هێرشیكراوەتەسەر. میدیاكانی توركیا ئەوە پشتڕاست دەكەنەوە كە لەو هێرشانەی كە بەفڕۆكەی درۆن ئەنجامدراون ئامانجی خۆیان پێكاوەو زیانی گیانی و ماددی بەسوپای توركیا گەیاندوە. شاهۆ مەتین یەكێكی دیكەیە لەفەرماندەكانی هەپەگەو ئاماژە بەوە دەكات، فڕۆكە درۆنەكانی گەریلا سەرجەم ئامانجەكانی خۆیان پێكاوەو زیانی زۆریان لەسوپای توركیا داوە، «ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە جۆری شەڕی گەریلایان بەهێزترو كاریگەرتر كردووە و سوپای تورك تووشی شۆك بووە». شاهۆ مەتین ئەوەشی خستەڕوو لەماوەی شەش مانگی رابردوودا زیاتر لە (40) هێرشی ئاسمانییان بەفڕۆكەی درۆن كردوەتەسەر سوپای توركیا لەناو خاكی باشورو باكوری كوردستاندا كەسەرجەمیان ئامانجەكانیان پێكاوە، بەڵام ژمارەیەكی كەمیان لەلایەن سوپای توركیاوە پێكراون، بەڵكو سەرجەمیان گەڕاونەتەوە دەستی گەریلا. هاوكات ئەو فەرماندەیەی هەپەگە وتیشی:» گەریلا لەدوو مانگی رابردوودا هێرشەكانی لەناو باكوری كوردستاندا چڕكردووەتەوەو دەمانەوێت مەیدانی شەڕ لەباكور بەهێزتر بكەینەوەو گەریلای زیاتر رەوانەی ناو خاكی توركیا كراوەو دەكرێت». رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا پرسیاری ئەوەی كردووە، چۆن دەبێت هێزێكی وەك پەكەكە، كەبەردەوام لەلایەن سوپای توركیاوە هێرشی دەكرێتەسەر ببێتە خاوەنی ئەو تواناو تەكنەلۆژیایە، كێش سەرپەرشتی راهێنانی گەریلاكانی ئەو هێزەی بۆ بەكارهێنانی فڕۆكە درۆنەكان كردووەو چۆن چۆنی ئەو تەكنەلۆژیایە گەیشتۆتە دەستیان. هاوكات بەرپرسانی وەزارەتی بەرگری توركیا لە راپۆرتێكدا ئاماژەیان بەوە كردووە كە پەكەكە ئەكادیمیای فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی درووستكردووەو راهێنان بەگەریلاكانی پەكەكە دەكات كە چۆن بۆمب لەو فڕۆكانە ببەستن و بنكە سەربازییەكانی توركیا بكەنە ئامانج. بەهەمان شێوە توركیاش بەشێكی زۆری لەهێرشەكانی دوو ساڵی رابردووی لەسوریاو لەسنورەكانی هەرێم لەدژی پەكەكە بەفڕۆكەی درۆن ئەنجامداوە، لەماوەی ئەو دوو ساڵەدا ژمارەیەك سەركردەی پەكەكە شەهید بوون كە توركیا بەو فڕۆكەیە كردونییەتە ئامانج. شاهۆ مەتین فەرماندەكەی هەپەگە، ئەوەش ئاشكرا دەكات، لەداهاتوویەكی نزیكدا بەهەموو توانای گەریلاوەو بەفڕۆكەی درۆنیشەوە لەناو خاكی توركیادا سەركەوتنی مێژوویی رادەگەیەنن بەسەر سوپای توركیادا، دەشڵێت» ئێستا گەریلا توانای دروستكردنی فڕۆكەی بێفرۆكەوانی هەیەو پێویستی بەدەوڵەتان نییە، بۆیە دەوڵەتی ئەردۆغان لەترسی ئەمە تۆمەت دەخاتە پاڵ وڵاتان». وەك دوو فەرماندەكەی هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) جەختیان لەوە كردەوە ە بەهۆی فڕۆكەی درۆنەكانیانەوە تائێستا نزیكەی (50) سەربازی توركیاو (22) تانكیان تێكشكاندووە، ئەوەش دەگەڕێنێتەوە بۆ سەركەوتوویی بەكارهێنانی ئەو فڕۆكە بێفرۆكەوانانەی كە لەلایەن گەریلاوە بەكارهێندراون. فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیا لەكاتی بەكارهێنانیان لەشەڕەكانی سوریا، لیبیاو ئازەربایجان ناوبانگێكی زۆریان دەركرد، پێشتریش توركیا ئەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانەی بەئۆكرایناو قەتەر و ئازەربایجان و چەند وڵاتێكی دیكە فرۆشتووە. جەمیل بایك هاوسەرۆكی كۆنسەی بەڕێوەبەری كەجەكە لەچاوپێكەوتنێكدا كە چەند رۆژی رابردوو بڵاوكرایەوە رایگەیاند»راستە دەوڵەتی تورك خاوەنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی شەڕكەرە، بەڵام گەریلاش رۆژبەڕۆژ بەشێوازو تاكتیك‌و توانای شەڕی خۆی كاریگەری ئەم تەكنۆكۆژیاو چەك‌و فڕۆكانە بۆ سەر خۆی كەمدەكاتەوە». هاوسەرۆكی كەجەكە باس لەوەشدەكات كە، ئەوەی لەگارە روویدا گەریلا بەفڕۆكەی بێفڕۆكەوان و بەو ئیرادە مەزنەی هەیبوو شەڕێكی سەركەوتوو تاكتیكی داهێنەرانەیان كرد» تاكتیك‌و شێوازی شەڕی گەریلا لەتوانایدا هەیە لەداهاتوودا چەكە پێشكەوتووەكانی توركیا بێكاریگەر بكات».
هاوڵاتى توركیاو ئێران كەمیراتگری دوو ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و سەفەوی-ن سەرەڕای ململانێكانیان، ستراتیژێكی نزیك و دوژمنكارانەیان لەسەر پرسی كورد هەیەو هیچ كات ناكۆكییەكانیان وای نەكردووە دژی كورد كۆك نەبن و پەكەكە وەك هێزێكی سەرەكیی كورد باجی ستراتیژی هاوبەشی تاران و ئەنقەرە دەدات. پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) كە لەساڵی (1978) دامەزراندنی خۆی راگەیاندو وەك هێزێكی سیاسی و سەربازیی بۆ بەدەستهێنانی بەشێك لەمافەكانی كورد چالاكییەكانی لەبازنەی چوارپارچە یان كوردستانی گەورە رێكدەخات، بەبەردەوامی دەكرێتە ئامانجی وڵاتانی وەك (ئێران و سوریاو عێراق و توركیا) بەڵام توركیاو ئێران راستەوخۆو ناڕاستەوخۆ زیاترین رێگریی و دوژمنایەتیی ئەم هێزە دەكەن و زۆرجار لەڕێگەی بەكرێگیراوان یان هێرشی سەربازییەوە پەكەكە دەكەنە ئامانج، چونكە ئەم دوو وڵاتە مێژوییەكی هاوبەشی دورودرێژیان هەیە لەدژایەتیی كوردو بزوتنەوەكانی، بۆیە پەكەكە بەپێی ئەو هەلومەرجانە پلان و ستراتیژیی خۆی بۆ هەڵسوكەوت یان خۆپاراستن لەبەرامبەر دەسەڵاتی ئەو دوو وڵاتە رێكدەخات. توركیاو ئێران وەك دوژمن و نەیاری پەكەكە هەوڵی دانوستانی نهێنی و رێككەوتن لەگەڵ ئەو هێزە دەدەن و رەنگە مەبەستیشان لەم كارە زیانگەیاندن بەپەكەكە و پرسی كورد بێت بەتایبەت كۆماری ئیسلامی ئێران بەبەردەوامیی هەوڵیداوە كە هەستیاریی لەگەڵ پەكەكە دروستنەكات بۆ ئەوەی لەلایەك كێشەی كورد لەئێران هاوشێوەی توركیا سەرهەڵنەدات و لەلایەكی دیكەوە پەكەكە ببێتە مایەی لاوازبوونی توركیا وەك ركابەرێكی سەرەكیی ئێران لەناوچەكەدا. رێككەوتنی توركیاو سوریا ستراتیژی پەكەكە دەگۆڕێت ناكۆكییەكانی توركیاو سوریا كەمێژوویەكی دورودرێژی هەیەو رەنگە بتوانرێت بووترێت سەرچاوەی ئەو ناكۆكییەش ئاوی رووباری فورات بووە كە لەناوچە شاخاوییەكانی باكوری كوردستانەوە هەڵدەقوڵێت و ئەم دوو وڵاتە لەگەڵ عێراق لەچەند قۆناغێكی جیاجیاو لەساڵانی (1960) تاساڵی (1990) چەند رێككەوتنێكی سێقۆڵیی نێوانیان ئەنجامداوە، بەهۆی ئەوە زۆربەی ئاوی روباری فورات دەچێتە سوریاو ژیانی بەشێكی بەرچاوی خەڵكی ئەو وڵاتەی پێوە گرێدراوەتەوە، توركیا بەبەردەوامیی وەك كارتێكی فشار لەدژی سوریاو هەندێكجاریش دژی عێراق بەكاریهێناوە. كودەتای سەربازیی (1980)ی توركیا دژی حكومەتی سولەیمان دەمێرەل و دەستگیركردنی ئەندامانی پەكەكەی بەدوای خۆیدا هێناو ئەو كودەتایە (210) هەزار دۆسیەی دادگایی لێكەوتەوەو (230) هەزار كەس دادگایی كران و بڕیاری لەسێدارەدان بۆ حەوت هەزار كەس دەرچوو (400) رۆژنامەنوس دەستگیركران و سەرجەم چوار هەزار ساڵ زیندانییان بۆ بڕایەوەو ژمارەیەكی بەرچاویش بەهۆی مانگرتن و هەوڵی راكردن لەزیندانەكانی توركیا گیانیان لەدەستدا، بووە هۆی ئەوەی پەكەكە پەنا بۆ خاكی رۆژئاوای كوردستان لەژێر دەسەڵاتی حافز ئەسەد بەرێت. كودەتا سەربازییەكەی توركیاو قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی ئەو وڵاتە لەگەڵ سوریا لەسەر ئاوی رووباری فورات رەنگە هۆكارێكی سەرەكیی بووبێت بۆ ئەوەی رژێمی ئەوكاتی حافز ئەسەد لەسوریا چاوپۆشیی لەبوونی پەكەكە لە رۆژئاوای كوردستان لەو سەردەمەدا بكات. ئەگەرچی بەپێی سەرچاوە مێژووییەكان حافز ئەسەد سەرۆكی ئەو كاتی سوریا ویستوویەتی بەجێگیربوونی پەكەكە لە رۆژئاوای كوردستان ئەو هێزە دژی توركیا وەك كارتێكی فشار بەكاربهێنێت، بەڵام واژۆكردنی رێككەوتنی نێوان توركیاو سوریا بەناوی (پەیمانی ئادانا) لەساڵی (1998) بووە هۆی دەستبەجێ دەركردنی پەكەكە لەخاكی رۆژئاوای كوردستان، چونكە توركیا بەپێی ئەو رێككەوتنەی لەگەڵ دیمەشق رێگەپێدراو بوو كە بەمەبەستی سەركەوتنی هێزە نەیارەكانی تاقوڵایی پێنج كیلۆمەتر بچێتە خاكی سوریاوە. دوای رێككەوتنی (ئادانا) كە ئێران و روسیا نێوبژیوانی بوون رژێمی سوریا بڕیاری دەركردنی عەبدوڵا ئۆجەلان، سەرۆكی پەكەكە و پارتەكەی دەدات، بۆیە ئەو پارتەو هێزەكەی بۆ خۆپاراستن لە رژێمی سوریاو حكومەتی توركیا پەنا بۆ هێڵە سنورییەكانی نێوان خاكی رۆژهەڵاتی كوردستان و باكوری كوردستان بەتایبەت قەندیل دەبات و بەشێك لەهێزەكانیشی لەناوچەكانی (ورمێ، خۆی، سەڵماس، ماكۆ) جێگیردەكات، ئەمەش وایكردووە توركیا بە بەردەوامیی تۆمەتی پەیوەندیی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران و پەكەكە بداتەپاڵ ئەو دوو لایەنەو لەدوایین رووداویشدا كاتێك ئیرەج مەسجدی، باڵیۆزی كۆماری ئیسلامی ئێران لەعێراق رایگەیاند؛ ئۆپەراسیۆنەكانی توركیا بۆ سەر هەرێمی كوردستان نایاساییەو پێشێلكردنی سەروەریی خاكی عێراقە، سلێمان سۆیلۆ، وەزیری ناوخۆی توركیا بەتوندی وەڵامی مەسجدی دایەوەو رایگەیاند؛ تائێستا ژمارەیەك چەكداری پەكەكە لەسنورەكانی ئێرانن و حكومەتی ئەو وڵاتە داڵدەیان دەدات، ئەم گرژییەش بانگهێشتی باڵیۆزەكانی ئەو دوو وڵاتەی لەئەنقەرە و تاران لەلایەن توركیاو ئێرانەوە لێكەوتەوە. رێككەوتنەكەی سوریاو توركیا بووە هۆی ئەوەی ئۆجەلان بڕواتە دەرەوە لەسوریا و روو لەچەند وڵاتێكی وەك (روسیا، ئیتاڵیا، یۆنان) بكات و دواجار لەپیلانێكی نێودەوڵەتییدا لەساڵی (1999) لەكینیا دەستبەسەر كراو ئەمەش كاردانەوەی كوردی لەهەموو جیهان و بەتایبەت لەناوچە كوردییەكان لێكەوتەوەو رۆژهەڵاتی كوردستانیش بەهۆی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی دژی دەستگیركردنی ئۆجەلان وەك ناوچەیەكی سەربازیی لەلایەن كۆماری ئیسلامییەوە راگەیەنراو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیی لەچەند رۆژێكدا دەیان قوربانیی و برینداری لێكەوتەوەو سەدان كەسیش دەستگیركران و هێزە ئەمنییەكانی ئێرانیش بەهەموو شێوەیەك هەوڵی سەركوتی ئەو خۆپیشاندانانەیان دەدا بەجۆرێك سوپاو هێزە ئەمنییەكانی زۆربەی ناوچەكانی ئێران بۆ سەركوتی خۆپیشاندەرانی رۆژهەڵاتی كوردستان روویان لەو ناوچانە كرد. رێككەوتنی سوریاو توركیاو دەستگیركردنی ئۆجەلان، ستراتیژیی پەكەكەی بەتەواوەتی گۆڕی و ئەو گۆڕانكارییە لەبەهێزبوونی پەكەكە لە رووی سەربازیی و سیاسییەوە بەدی دەكرێت، چونكە حاشا لەوەناكرێت كە توركیا دوای دەستگیركردنی ئۆجەلان بەهاوكاریی سەرەكیی ئیسرائیل، خەونی بە لەناوچوونی ئەو هێزەوە دەبینی و پێی وابوو بەو هەنگاوەی چیتر پرسی كورد لەتوركیا نابێتە كێشەی سەرەكیی دەسەڵات لەو وڵاتە. پەكەكە لەستراتیژی ئێراندا زۆربەی شیكەرەوانی سیاسیی تورك پێیان وایە بەهۆی ئەوەی دوای رووخانی سۆڤیەت لەساڵی (1991) توركیا پەیوەندییە سەربازیی و هەواڵگرییەكانی لەگەڵ ئیسرائیل بەرفراوان كردووە، ئێران وەك پیشەیەكی مێژویی خۆی هاوشێوەی پشتیوانیی لەمەلا مستەفا، سەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی كوردستان (پارتی) لە رابردووداو هاوكاریی پارتی و یەكێتیی نیشتیمانی (یەكێتی) لەدژی رژێمی بەعس لەعێراق، دەیەوێت پەكەكە هاوشێوەی ئەو هێزانە دژی توركیا بەكاربهێنێت و یەكەم هەنگاویشی لە رێگەی رژێمی حافز ئەسەد لەسوریا بووە و كۆماری ئیسلامی ئێران لەساڵی (1988) لە رێگەی رژێمی سوریاوە بەبەردەوامیی پەیوەندیی بەسەركردەكانی ئەو هێزەوە كردووە و بواری بۆ رەخساندون سەردانی تاران بكەن و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای كۆماری ئیسلامی ئێران. ئێران هاوشێوەی توركیا خاوەنی كێشەی پرسی كوردە، بەڵام دنیابینی ئێران بۆ پرسی كوردو داگیركردنی شێوازێكی دیكەی هەیە و بەچاوخشاندنێكی خێرا لەپلانی داگیركردنی كورد بەدەستی ئێران دەردەكەوێت ئەو وڵاتە پێچەوانەی توركیا كەكورد بەگەلێكی جیاواز لەتورك دەزانێت، دەیەوێت بەپشتبەستن بەچەند سەرچاوەیەكی مێژوویی درۆو دوور لە راستیی بەبەردەوامی گەلی كورد وەك بەشێك یان پاشكۆی نەتەوەی فارس یان هەندێك جار بەهاونەژاد لەگەڵ گەلانی ئێران ناوببات و لەم سۆنگەیە بەشێك لەستراتیژو سیاسەتی خۆی بۆ داگیركردنی كورد داڕشتوە. بۆیە بەرپرسانی ئێران بەگشتی هیچ كات نایەنەوێت پرسی كورد هاوشێوەی پرسی كورد لەتوركیا یان وەك نەتەوەیەكی سەربەخۆخواز ببێتە بابەتێكی سەرەكیی لەئێران و وڵاتانی دراوسێشی. موراد قەرەیلان، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەریی كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) و ئەندامی سەركردایەتیی پەكەكە ساڵی (2014) لەچاوپێكەوتنێكی تەلەفیزیۆنیدا ئاشكرای دەكات، كە پەكەكە دوای رێككەوتنی توركیاو سوریا لەساڵی (1998) بۆ پاراستنی خۆی لەگەڵ بەرپرسانی ئێران دانوستانی كردووە بەڵام هیچ پەیوەندییەكی پەكەكە لەسەر زیانگەیاندن بەپرسی گەلی كورد نەبووەو نابێت. قەرەیلان لەو چاوپێكەوتنەدا دەڵێت: «ئەو سەردەمەی پەیوەندیی لەنێوان ئێمە و ئێران هەبووە، رێگەمان نەداوە زیان بەپرسی كوردو هیچ رۆڵەیەكی كورد بكەوێت و ئەگەر هەر كەسێكیش بەڵگەیەكی لەسەر ئەوە هەیە كە لەو سەردەمەدا پەكەكە لەسەر زیانگەیاندن بەپرسی كورد پەیوەندیی لەگەڵ ئێران هەبووە دەتوانێت ئاشكرای بكات و رەخنە لەپەكەكە و سەركردەكانی بگرێت». ئەو سەركردەیەی پەكەكە لە نوێترین لێدوانیدا بۆ گۆڤارێكی ئیسرائیلی رایگەیاندووە توركیاو ئێران وەك دوژمنی هاوبەشی گەلی كوردن و تەنانەت ئەو دوو وڵاتە پێكەوە هێرش دەكەنەسەر پەكەكەو پژاك و لایەنەكانی دیكەی كورد لەزۆربەی ناوچەكانی كوردستان و بەتایبەت باكورو رۆژهەڵاتی كوردستان. لەلایەكی دیكەوە جەمیل بایك، هاوسەرۆكی (كەجەكە)و یەكێك لەدامەزرێنەرو سەركردەكانی (پەكەكە) لەنوێترین لێدوانیدا بۆ (شارپرێس) رایگەیاندووە: لەو سەردەمەی عەبدوڵا ئۆجەلان لەلوبنان و سوریا بووە پەیوەندییان لەگەڵ حكومەتی سوریاو ئێران هەبووەو دوای دەستگیركردنی ئۆجەلان ئەو دوو وڵاتەش لەژێر كاریگەریی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ توركیا دەكەونە دژایەتیی پەكەكە. دەشڵێت:»ئێمە بەهۆی هەرێمی پاراستنی مێدیا سنورێكی بەرفراوانمان لەگەڵ ئێران هەیەو ئەو وڵاتە لەساڵی (2011) بەشێوەیەكی بەرفراوان هێرشی كردەسەر قەندیل كە هێزەكانی پاراستنی گەل (هەپەگە) تێیدا جێگیرن، بۆیە بەئاگربەستێكی ناڕاستەوخۆو دوو لایەنە هێرشەكان كەمكرایەوە، سەڕای ئەوانەش بەهۆی ئەو پەیوەندییانەی ئێران لەگەڵ توركیا هەیەتی ناوبەناو هێرش دەكاتەسەر گەریلا لەناوچە سنورییەكانی نێوان باكوری كوردستان و رۆژهەڵاتی كوردستان. بایك جەختی كردووەتەوە هیچ پەیوەندییەكی سیاسییان لەگەل ئێران نییەو ئەوەی لەسەر پەیوەندیی نێوان ئێران و پەكەكە بڵاودەكرێتەوە تەنها پڕوپاگەندەیە. لای هەموو كەس و بەتایبەت سەركردەكانی پەكەكە روونە كەپەیمانی ئادانا زیانیكی گەورەی بەكوردو پەكەكە گەیاندووە، بەڵام حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران لەپێنجەمین كۆبوونەوەی (ئاستانە) لەنێوان روسیاو توركیاو ئێران لەسەر شەڕی ناوخۆی سوریا رایگەیاند؛ باشترین بژاردە بۆ چارەسەری دۆخی سوریا چالاككردنەوەی رێككەوتنی ئادانایە بۆ ئەوەی نیگەرانییەكانی نێوان سوریاو توركیا چارەسەر ببێت، چونكە بەهۆی دۆخی سوریاوە بە كردەوە ئەو رێككەوتنە لەساڵی (2011)ەوە راگیراوە. لێدوانەكەی رۆحانی ئاشكرایە كە كۆماری ئیسلامی ئێران هاوشێوەی توركیا تا چ ئاستێك خوازیاری زیانگەیاندن بەپرسی كوردو لێدانی پەكەكەیە، بۆیە زۆر روونە ئێران لەستراتیژدا دژی پەكەكەو پرسی كوردە، بەڵام نایەوێت پەكەكە یان پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) لەدژی خۆی و پرسی كورد بوروژێنێت، بەڵكو دەیەوێت ئەو هێزانە بەبەردەوامی ببنە هۆی لاوازكردنی توركیا وەك ركابەرێكی سەرەكیی كۆماری ئیسلامی ئێران لە رووی نێودەوڵەتیی و ناوچەییەوە. رێككەوتنی توركیاو ئێران دژی پەكەكە كۆمەڵێك رێككەوتنی سەربازیی و ئەمنیی لەنێوان توركیاو ئێراندا هەیە بۆ ئەوەی رێگە بەهیچ وڵات و هێزێكی نەیاریان نەدەن سود لەخاكی وڵاتەكانیان وەگرن دژی دەسەڵات و حوكمڕانیی ئەنقەرەو تاران، بەڵام زۆرجار بەئەنقەست و دەمارگیرانە هەندێك هەواڵ و زانیاریی سەبارەت بە پەیوەندییەكانی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) و لایەنەكانی نزیك لەم هێزە لەگەڵ كۆماری ئیسلامی ئێران بڵاودەكرێتەوە كەسەرچاوەی زۆربەی ئەو هەواڵ و زانیارییانە دەزگا هەواڵگرییەكانی وڵاتانی وەك توركیاو ئێرانە بۆ نموونە دەوترێت زۆربەی سەركردەكانی پەكەكە عەلەوی-ن، بۆیە پەیوەندییان لەگەڵ ئێران هەیە لەكاتێكدا گومانەكان لەمێژووی عەلەوی لەلای شیعەو سوننە نەڕەویوەتەوە، بەڵام شیعەكان تا ئاستێك هەوڵی خۆگونجاندن لەگەڵ ئەو پێكهاتە ئاینییە دەدەن. جگە لە رێككەوتنە گەورە ئابورییەكانی نێوان ئەنقەرەو تاران كەهەندێك جار دەگاتە (35) ملیار دۆلار لەساڵێكدا، كۆمەڵێك رێككەوتنی سەربازیی مێژویی لەنێوان توركیاو ئێران هەیە كەگرنگترینیان بە رێككەوتنی (سەعدئاباد)ناوی دەهێنرێت و بەپێی رێككەوتنەكە ئەو دوو وڵاتە نابێت هاوكاریی هیچ وڵات و لایەنێك بكەن بۆ داگیركردن و زیانگەیاندن بەوڵاتەكانیان و هاوكات لە رووی ئەمنیی و هەواڵگریی و سەربازییەوە دژی نەیارانیان هاوكاریی یەكتری بكەن و لەنوێترین رێككەوتنیشیاندا، رۆژی سێشەممە (8/9/2020) حەسەن رۆحانی، سەرۆك كۆماری ئێران بەئۆنلاین لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا قسەی كردو دواتر بەیاننامەیەكی هاوبەشی (10) خاڵییان بڵاوكردووە كە لەچەند خاڵێكیدا ئاماژە بەپاراستنی بەرژەوەندیی هەردوولا لەدژی نەیاران و گروپە چەكدارەكانی وڵاتەكەیان كردبوو . لەو رێككەوتنە (10) خاڵییەدا پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) و پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (پژاك) وەك نەیاری توركیاو ئێران ناویان هێنراوەو چەند سەعاتێك دوای ئەو رێككەوتنە بۆردومان و بۆمبارانی هاوبەشی هێزە سەربازییەكانی ئێران و توركیا دژی ناوچە سنورییەكانی هەرێمی كوردستان دەستیپێكردو رۆژی دواتر سوپای پاسدارانی كۆماری ئیسلامی لە راگەیەنراوێكیدا ئاشكرای كرد بۆردومانەكانی سوپاكەیان بۆسەر هەرێم لەچوارچێوەی رێككەوتنی توركیاو ئێران بووە بۆ لێدان لەنەیارانی ئەو دوو وڵاتە لەسنورەكانیان
هاوڵاتى به زۆرینه‌ى پارته ئۆپۆزسیۆنه‌کان و پارته میانڕه‌و، چه‌پ و راستڕه‌و و ته‌نانه‌ت پارته عه‌ره‌بییه‌کانیش له‌ئیسرائیل هاوپه‌یمانییه‌کى په‌رله‌مانییان پێکهێنا که له 62 کورسى په‌رله‌مان پێکهاتون و له‌سه‌ر پێکهاته‌ى کابینه‌ى حکومه‌تیش گه‌یشتنه رێککه‌وتن، به‌وه‌ش دواى 12 ساڵ بنیامین نه‌ته‌نیاهو، سه‌رکرده‌ى پارتى لیکود و سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل له‌پۆسته‌که‌ى دورده‌خرایه‌وه. ئه‌مڕۆ یه‌کشه‌ممه 30ى ئایارى 2021، میدیاکانى ئیسرائیل بڵاویانکرده‌وه، نافتالى بێنێت، سه‌رکرده‌ى پارتى یامیناى راستڕه‌و رازیبو په‌یوه‌ندى به به‌ره‌ى هاوپه‌یمانێتیى یایر لاپید، سه‌رکرده‌ى پارتى یه‌ش ئاتیدى ئیسرائیله‌وه بکات. فراکسیۆنه‌که‌ى نافتالى بێنێت که خاوه‌نى ته‌نها حه‌وت کورسى په‌رله‌مانه کاریگه‌ریى گه‌وره‌ى له‌سه‌ر داهاتووى حکومه‌تى ئیسرائیل ده‌بێت و به‌ڵێنى پێدراوه بۆ ماوه‌ى دوو ساڵ ببێته سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل. هاوپه‌یمانییه‌که‌ى یایر لاپید پێکهاته‌یه‌کى فره‌لایه‌نه له پارتى میانڕه‌و، چه‌پ و راستڕه‌و و ته‌نانه‌ت پارتێکى عه‌ره‌بیش پێکهاتوه، ئه‌وان باوه‌ڕیان به دانوستان و چاره‌سه‌رى ئاشتیانه‌ى پرسى فه‌ڵه‌ستین هه‌یه. هاوکات بنیامین نه‌ته‌نیاهو، سه‌رکرده‌ى پارتى لیکود و سه‌رۆک وه‌زیرانى ئیسرائیل له‌په‌یامێکدا رایگه‌یاند، حکومه‌تى نوێى ئیسرائیل که نه‌فتالى بێنیت بۆ ماوه‌ى دو ساڵ و یایر لاپیدیش بۆ ماوه‌ى دو ساڵى دیکه سه‌رۆکایه‌تى ده‌که‌ن، سه‌رکه‌وتو نابێت و ناتوانێت ئیسرائیل له مه‌ترسییه‌کانى ئێران و حه‌ماس بپارێزێت. كنێست په‌رله‌مانى ئیسرائیل ژماره‌یان 120 ئه‌ندامه و زۆرینه‌ى بڕیاره‌کانى تایبه‌ت به وڵاته‌که له‌وێوه ده‌رده‌چێت.
هاوڵاتى وه‌زاره‌تى به‌رگریى ئه‌مریکا پنتاگۆن، بۆ خه‌رجییه‌کانى به‌رگریى له ساڵى دارایى 2022دا داواى 715 ملیار دۆلارى کردووه، که برى 522 ملیۆن دۆلارى بۆ "پرۆگرامى مه‌شق-پڕچه‌ککردن بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى داعش" له عێراق و سووریا ته‌رخانکردووه، بۆ هه‌سه‌ده‌و و پێشمه‌رگه‌و هێزه عێراقییه‌کان. له‌سه‌ر داواکاریى سه‌رۆکى ئه‌مریکا، جۆ بایدن پرۆژه‌ى بودجه‌ى فیدڕاڵى ئه‌مڕۆ پێشکه‌شى کۆنگرێس کرا و ئیداره‌ى بایدن بۆ خه‌رجییه‌کانى به‌رگریى له ساڵى دارایى 2022 داواى 715 ملیار دۆلایان کردووه. دابینکردنى بودجه بۆ پرۆگرامى مه‌شق-پڕچه‌ککردن بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ى رێکخراوى داعش، که له ساڵى ٢٠١٧ له‌سه‌رده‌مى سه‌رۆکى پێشووترى ئه‌مریکا باراک ئۆبامادا خرایه نێو بودجه‌ى به‌رگرییه‌وه. به‌پێى بودجه پێشکه‌شکراوه‌که، 177 ملیۆن دۆلارى بۆ هێزه‌کانى سوریاى دیموکرات(هه‌سه‌ده) و 345 ملیۆن دۆلارى بۆ هێزه عێراقییه‌کانه به پێشمه‌رگه‌شه‌وه که کۆى گشتى ده‌گاته 522 ملیۆن دۆلار. هاوکات بڕى 370 ملیۆن دۆلار له ژێر ناوى پاڵپشتیکردنى ئاسایشى سنوورى وڵاتانى دراوسێى سووریا داواکراوه، که 150 ملیۆن دۆلارى بۆ ئوردنه و 220 ملیۆن دۆلاریش بۆ وڵاتانى دیکه دابینکراوه. هاوکات، هێزه‌کانى پێشمه‌رگه‌ى کوردستان له‌لایه‌ن هاوپه‌یمانانه‌وه به سه‌رکردایه‌تى ئه‌مریکا مانگانه نزیکه‌ى 30 ملیار دیناریان بۆ دابین کراوه‌و که به‌کۆى گشتى ساڵى 2021 ده‌گاته 360 ملیار دینار.
هاوڵاتى ڕۆژنامه‌ى ئه‌لعه‌ره‌بى چاپى له‌نده‌ن بڵاویکرده‌وه، مسته‌فا کازمى سه‌رۆکى حکومه‌تى عيراق، هه‌ڕه‌شه‌ى ئه‌وه‌یکردووه له هادى عامرى سه‌رۆکى به‌در ئه‌گه‌ر چه‌کداره‌کانى حه‌شد نه‌چنه ده‌ره‌وه‌ى ناوچه‌ى سه‌وز، له‌وتارێکى ته‌له‌فزیۆنیدا ده‌ستله‌کارکێشانه‌وه ڕاده‌گه‌یه‌نێت و ئۆباڵى هه‌ره‌سى ده‌وڵه‌تیش ده‌خاته ئه‌ستۆى هێزه شیعه‌کان. رۆژنامه‌که له ڕاپۆرتێکدا که ئه‌مڕۆ 28 ئایارى 2021 بڵاویکردووه‌ته‌وه ستایشى ئازایه‌تى مسته‌فا کازمى ده‌کات له ده‌ستبردن بۆ ده‌ستگیرکردنى فه‌رمانده‌یه‌کى حه‌شد و به"گۆڕانى په‌یوه‌ندى حکومه‌ت له‌گه‌ڵ حه‌شد" ده‌داته قه‌ڵه‌م. ئه‌لعه‌ره‌ب له‌زارى سه‌رچاوه‌کانییه‌وه ئه‌وه‌شى ئاشکراکردووه، به‌پێى سه‌رچاوه‌کانى ئه‌لعه‌ره‌ب عامرى توشى شۆک بووه له پێداگریى زۆرى کازمى و پێیوا نه‌بووه ده‌ست بۆ فه‌رمانده‌یه‌کى باڵاى حه‌شد ببات له‌چه‌شنى (قاسم موسڵیح) هه‌روه‌ها بڕواى نه‌کردووه له‌سه‌ر هێشتنه‌وه‌ى له‌زیندان ئه‌وه‌نده‌ش به‌رگرى فشاره‌کان بکات. هادى عامرى که سه‌رۆکى هاوپه‌یمانى فه‌تحى حه‌شدى شه‌عبى ده‌کات له پاش هه‌ڵکوتانه سه‌ر ناوچه‌ى سه‌وز و بڵاوه‌کردنى چه‌کداره‌کان، له لێدوانێکدا جه‌ختیکرده‌وه، "ئه‌وه‌ى ده‌یه‌وێت شکۆى حه‌شدى شه‌عبى بشکێنیت، ئه‌وه‌یه که ده‌یه‌وێت شکۆى ده‌وڵه‌ت بشکێنێت، چونکه به خوێنى خۆى شکۆى ده‌وڵه‌تى بونیات ناوه". هاوکات، ڕۆژنامه‌ى شه‌رقولئه‌وسه‌تى چاپى له‌نده‌ن بڵاویکرده‌وه فشاره سه‌ربازییه‌کانى سه‌ر مسته‌فا کازمى سه‌رکه‌وتوو نه‌بووه بۆ ئازادکردنى تۆمه‌تباره‌که‌ى حه‌شد یان لانیکه‌م راده‌ستکردنى به ده‌زگاى ئاسایشى ده‌سته‌ى حه‌شدى شه‌عبی، چونکه قاسم موسڵیح هه‌ر له زیندان ماوه‌ته‌وه. هه‌رچه‌ند تۆمه‌ته‌کانى قاسم موسڵیح، تیرۆره، به‌ڵام به‌پێى زانیارییه دزه‌پێکراوه‌کان ناوبراو تۆمه‌تباره به هێرشکردنه سه‌ر بنکه‌ى (عین الاسه‌د) ئه‌مه‌ریکییه‌کان و تیرۆرکردنى چالاکوانانى خۆپیشاندانى تشرین له‌وانه‌ش ئیهاب وه‌زنى که له (9 ئایار) له سه‌نته‌رى که‌ربه‌لا کوژرا. رۆژى چوارشه‌ممه 26 ئایارى 2021، ده‌ستگیرکردنى قاسم موسڵح فه‌رمانده‌ى میحوه‌رى ئه‌نبارى حه‌شدى شه‌عبی، گروپه میلیشیاکانى سه‌ربه حه‌شدى شه‌عبى توڕه کرد و هه‌ڵیانکوتایه سه‌ر ناوچه‌ى سه‌وزى به‌غدا، پاش ئه‌وه‌ش هێزێکى زۆرى ئه‌منى له ده‌روازه‌کانى ناوچه‌ى سه‌وز بڵاوه‌یان پێکرا و له‌شه‌قامه‌کانى به‌غداش گرژى دروست بوو. دوێنێ پێنجشه‌ممه چوار سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ى عێراق(سه‌رۆک کۆمار، سه‌رۆک وه‌زیران، سه‌رۆکى په‌رله‌مان، سه‌رۆکى ئه‌نجومه‌نى دادوه‌رى عێراق) کۆبونه‌وه‌و له راگه‌یه‌ندراوێکدا ئه‌وه‌یان دووپاتکرده‌وه که پێویسته هه‌موو لایه‌ک رێز له سه‌روه‌رى یاساو ده‌ستور بگرێت.
